Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Studimi Amerikan në Shqipëri gjatë viteve 1920

by

Nga Dr. Fatjona R. Lubonja Ed.D/

Një nga iniciativat më të rëndësishme gjatë periudhës së themelimit të Shtetit Shqiptar (Arkiva, 1912) të ofruar në formën e ndihmës humanitare ka qënë projekti i Fondacionit Rockefeller me qëndër në New York në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ky studim me përdorimin e metodave studimore kuantitative dhe kualitative dhe me një process të gjatë analitik të studimit gjatë një periudhe që zgjati 24 vjet i dha një kontirubut të rëndësishëm popullit shqiptar. Ky studim kishte për qëllim eradikimin e epidemisë të malarjes që kishte prekur masivisht popullsinë Shqiptare, themelimin, ndërtimin, apo zhvillimin e insitutcioneve edukuese të fushës së pedagogjisë, mjeksisë, infermjerisë, epidemologjisë, dhe laboratoreve. (Lubonja, 2019) 

Përgjatë kësaj periudhe studiuesit American Dr. Hackett (Harvard University, 1914), Dr. Russell (Columbia University, 1893) shtuan edhe një iniciativë të rëndësishme në projektin studimor siç ishte ai inxhinierik i studimit të infrastrukturës në shumë zona dhe qytete të ndryshme të Shqipërisë.  Ky studim ishte consideruar i nevojshem për studiuesit Amerikan sikurse njohja dhe aplikimi i të cilës do të sillte ndryshime të vlefshme dhe të studiuara drejt themelimit të infrastructurës së edukimit dhe shëndetsise se Shteti Shqiptar gjithashtu edhe eradikimin të semundjes së malarjes. Ky program nëpërmjet financimit, investimit, dhe ndihmës akademike dhe shkencore ndihmoi direkt popullsinë shqiptare në atë periudhë të vështirë nën influencën e epidemisë së malarjes dhe mungesën e infrastukturës përkatëse të specializuar (Hackett, 1927). 

Një nga qytetet e studiuara ishte qyteti i Durrësit, që në atë periudhë, konsiderohej si një nga qytetet më të prekura nga epidemia e malarjes. Duke u referuar në raportin dhe analizën e humultimit nga studiuesit dhe inxhinieri Amerikan (Hackett, 1926) një nga faktorët kryesorë që influenconte përhapjen epidemike në popullsinë e qytetit të Durrësit dhe përeth ishte infrastruktura kënetore, laguna e gjirit dhe ndryshimet klimatike gjatë vitit. 

Në dokumentet e bashkangjitura theksohen qartësisht disa nga problemet që duhet të merreshin në konsideration gjatë studimit dhe ndërtimit të infrastruktures. Janë diskutuar në vecanti tre (3) probleme: 

  1. Kanale në afërsi të qytetit, 
  2. Gropa me një distance 2 klm. nga qendra e qytetit,
  3. Laguna dhe toka kënetore në afërsi të qytetit 9 klm. e gjatë dhe 2 klm. e gjerë, ku pjesa veriore ishte 20cm. nën nivelin e detit. 

Ky studim është shumë i rëndësishëm për to referuar për cilësinë studimore, dokumentimi në detaj, dhe rëndësinë që ka për të kuptuar zhvillimet që kanë pasuar gjatë shekullit deri në vitet e fundit.

*Fatjona R. Lubonja mban titullin Dr. e Shkencave në Edukim, ka studiuar Neuro-Shkencë/Edukim dhe Behavior në Universiteti i Kolumbias (Columbia University) në New York, Rowan University, dhe është specializuar në ABA (Applied Behavior Analysis) dhe Rehabilitimi Mendor. #fatjonalubonja

A historic Day for AAOHA

by

Rexhep Myftari/

As we continue to deliver food every week to hundreds of people, we are also growing stronger with new partners joining our efforts to help all communities in the Bronx.

Our sisters from our homeland Albania, Prena Grishaj and Kelme Nora have blessed us with an unexpected gift from their church. They have raised funding from their perish for our cause, helping Bronxites with food supplies.

This marks yet another corner stone for AAOHA, $20000 thousand dollars is the biggest funding we have received so far from a single donor. We are fortunate to have the support from church st Zitas Villa and our sisters Prena Grishaj and Kelme Nora in our quest to help the most needy in Bronx New York.

Our pantry is getting more traction as we continue our tireless work with our wonderful volunteers helping all communities, old and young, woman and children who need help in these trying times.

Prena Grishaj in her addressing the issue said that she was thankful for the opportunity to work with AAOHA and it is very important for her not to take credit for the donation but tell the full story.

This is, she continues, not my money. I worked with nuns for 30 years and they left this money behind. I give great care to what their wishes were for their money. This money came from the nuns of the Sisters of Reparation of the Congregation of Mary and Saint Zita’s Villa.

Furthermore Prena Grishaj says, I am just a servant for this charity. I hold this check, but it is not from me, it is from the nuns who trusted me with it.

God bless our Albanian counterparts and our American Nation.

Bujqësia shqiptare e harruar

by

Prof.Ass.Dr.Gjok Vuksani 

Univeriteti Bujqesor i Tiranes/

Shqiptaret kane nje lidhje te vecante me token, te pakrahasuar me asnje kombesi tjeter .Toka , fshati , shtepija e te pareve jane emocione te pashlyeshme tonat qe ne i marrim gjithmone me vete kudo qe shkojme  , kudo ku jetojme ne cdo vend te botes.

Rralle mund te gjesh nje shqiptar qe nuk ka mbjelle nje fidan, qe nuk ka vjele nje frut, qe nuk ka bere nje pune te rendomte ne bujqesi, gje e cila eshte shum me e rralle per francezet, amerikanet apo gjermanet.

Kjo lidhet edhe me faktin qe deri ne vitin 1990 rreth 75% e shqiptareve kane jetuar ne zonat rurale te Shqiperise dhe aktualisht rreth gjysma e tyre jetojne po aty.

Ne Shiperi ka rreth 700 mije ha toke bujqesore, nga te cilat 85 % jane privatizuar dhe 15 % vazhdojne te jene prone shtetrore.

Por gjendja e bujqesise dhe fermerve ka ardhur duke u perkeqsuar vit pas viti .Une guxoj te them se nje nga faktoret kryesor te  prapambetjes  se zonave rurale ,eshte nenvlersimi nga qeveria vecanerisht keto vitet e fundit.

Te krijohet bindja qe “QEVERITARET”e kane harruar bujqesine dhe fermerin, ata merren nga mengjesi deri ne darke me gjithcka tjeter si  ndeshjet e futbollit ,ngjyrat e autobuzeve …por jo me bujqesine dhe fermeret qe kontribuojne  me rreth 20% ne  GDP shqiptare.

Ky nenvlersim i bujqesise deklamohet qartesisht  kur veren  drejtuesit e dikasterit te bujqesise qe parakalojne  njeri pas tjetrit nder vite, pa pasur  asnje fije lidhje me fshatin.

Sot e ke te  veshtire te gjesh ne krye te  nje institucioni qendror apo rajonal te bujqesise  nje drejtues agronom , veteriner apo zooteknik,pasi shumica  jane katapultuar nga jurisprudenca , bankat apo shkencat sociale .

Pikerisht per kete arsye  eshte praktikisht  e pamundur te presesh  politika te qarta per zhvillimin e bujqesise, profesionalizem, ekspertize  dhe aftesi per transferimin e teknologjive te reja tek fermeri.

Situata behet edhe me dramatike  nga mbeshtetja  qesharake  qe qeveria jone jep per bujqesine ,ku vetem 3 euro / hektar shkon direkt tek fermeri, ndersa 42 euro/hektar shkon tek institucionet qe kane si detyre monitorimin e saj , ne diference  nga vendet e rajonit ku shumica e fondeve shkon tek direkt tek fermeri ( Grafiku i meposhtem sipas FAO).

(Ref. Revista Monitor, 2022)

Fqinji yne  Maqedonine e Veriut  alokon 143 euro/ha mbeshtetje shtetrore direkt tek fermeri dhe 45 euro/hektar tek institucionet mbeshtetes. 

Gjate vitit 2018 vendet e rajonit si Kosoava , Maqedonia , Mali i Zi kane dhene mbeshtetje direkte te fermeri 53 euro /hektar ndersa vendi jone jep vetem 3 euro per hektar ose  18 here me pak .

Argumentat jane te shumte por pa dashur te merzisim lexuesin  po permendim edhe nje : Bilanci tregtar ne bujqesi eshte teper negativ  ne raportin import-eksport 3:1, ose e shprehur  ne vlere monetare kemi   nje total importesh prej 900 milion euro/vit, kundrejt afersisht 300 milion euro/vit eksporte.

Kjo harrese e qellimshme e bujqesise ka bere qe nga zonat rurale te emigrojne  ne Europe dhe USA nje numer i  madh shqiptaresh.

Sot fshatra te tera  ne zonat malore te  Pukes,Kolonjes,madje edhe ne zonat bujqesore me te zhvilluara si Korca , Shkodra dhe Lezha  jane braktisur nga rinia, aty mund te gjesh vec te moshuar qe mezi capinet neper rruget e vetmuara.

Duket sikur “tablone” po e pikturoj me ngjyra te erreta por kjo eshte e verteta e hidhur e bujqesise se vendit tim dhe e vendit tuaj.

Por cfare duhet te behet qe te ndryshoje kjo gjendje katastrofike e bujqesise??

Se pari mendoj se duhet te rritet mbeshteja direkte per bujqesine e krahasushme te pakten me vendet e rajonit Kosoven, Maqedonine dhe Malin e Zi.

Shqiptaret nuk mund ta punojne token me naften 250 leke/liter (2.3$) kjo eshte pikerisht arsyeja qe vitet e fundit ne disa zona te vendit ka filluar rishtas punimi me kafshe i tokes, teknologji qe kishte 75 vite qe nuk aplikohej me ne vendin tone.

Eshte urgjente te subvecinohet nga shteti per uljen e kostove te prodhimit ne bujqesi me qellim qe te kultivohet toka dhe cmimet e produkteve bujqesore  te jene konkuruse, te pakten ne tregun rajonal.

Nje mase tjeter e domosdoshme eshte lehtesimi i barres fiskale ne bujqesi.Vetem vitet e fundit jane bere dy nderhyrje fiskale nga qeveria  konkretisht: eshte rritur me 10% taksa doganore e inputeve bujqesore si dhe eshte hequr vlera prej 6% e rimbursimit te TVSH se produkteve bujqesore, te cilat kane ndikuar ne rritjen e cmimeve te inputeve dhe produkteve bujqesore.

Pra qeveria ne vend qe te mundesonte lehtesimin e barres fiskale ne kushtet e krizes globale te ushqimit, ka vepruar ne kah te kundert duke e perkeqesuar ate.

Duhet qe bujqesia te mos lihet ne meshire te tekave te natyres , prandaj mendoj se eshte domosdoshmeri  subvensionimi nga shteti i skemave te sigurimeve te prones ne bujqesi nga permbytjet, zjarret dhe semundjet ne blegtori deri 50 % te primit te  sigurimit 

Nje problematike tjeter qe duhet te afrontohet nga qeveria  eshte numri mjaft i reduktuar i studenteve qe studjojne ne deget me rendesi te vacate per ekonomine shqiptare si Agronomi , Veterinari apo Inxhinier Pyjesh.

Shqiperia ka nevoje edhe per juriste e ekonomiste,  por nje vend bujqesor si Shqiperia  nuk mund te zhvillohet pa agronome dhe inxhinjer pyjesh  ku rreth 18 % te siperfaqes e zene kullotat dhe 37 % pyjet.

Prandaj duhet te mbeshteten me bursa studimi studentet qe studjone ne fushat e bujqesie ne menyre qe te pergatiten specialiste te afte per zhvillimin rural dhe transferimin e teknologjive te reja  tek fermeret .

Sic shihet hallet e bujqesise jane te medha dhe sygjerimet mund te jene te shtumta por shpresoj qe te fillohet me dashamiresine e politikberesve per bujqesine dhe fermeret.

Te shpresojme se shqiptaret e diaspores kur te vijne ne vendin e tyre te shijojne produktet aautoktone te vendit tone  djathin e Gjirokasteres  apo qershine e Dibres , domaten “zemer kau” dhe jo feten greke apo domaten italiane.

EU in Kosovo on the World Environment Day: We have to keep it green!

by

PRISTINA, 3 June 2022 – The EU Ambassador in Kosovo, Ambassador Tomas Szunyog, the Mayor of Pristina, Perparim Rama, and members of the EU family in Kosovo, marked today the World Environment Day by planting trees along Arberi/Dragodan stairs in Pristina.

“We have to keep it green!” they said.

Arberi/Dragodan stairs are one of Pristina’s important landmarks and meeting points and complete the city’s green corridor. The tree-planting activity, which included children from the Model School, was organised as a part of the EU Green Week and the Kosovo Sustainable Development Week 2022, dedicated to green energy.

“The overall environmental situation in Kosovo has worsened over the past years and we are facing serious environmental problems related to air, water and soil pollution, which require immediate attention,” said Ambassador Szunyog.

“Today, we are planting trees to raise awareness about those issues and highlight our cooperation with municipalities on environmental and energy issues. In Pristina, among others, it included improving the efficiency of Termokos and reducing the CO2 emissions, co-investing in Shkabaj water treatment plant, improving the quality of drinking water, and providing some of the initial air-quality monitors. Works on the modernisation of waste management and the construction of a landfill are also ongoing.” 

Looking at the bigger picture, the EU is helping Kosovo to switch to sustainable and renewable green energy sources and implement the Green Agenda for the Western Balkans, including goals relating to depollution, mitigation of climate change, and biodiversity.

“A greener Pristina is our mission, and we are working hard to implement changes for a healthier and safer environment for our citizens. We will continue to plant more trees and create new green areas throughout our city,” said Rama.

Arberi/Dragodan stairs now have 100 new trees planted from the bottom to the top. Tough a symbolic action, today’s tree planting contributed to making Pristina a greener city.

From 2015 to date, the EU invested more than EUR 100 million in the protection of the environment, including by improving the energy infrastructure, which has a significant impact on the environment.

—

NË PRITJE TË NJË MESHTARI NË SHKUP QË DO TA FLISTE GJUHËN E NËNË TEREZËS

by

Nga Prof. Dr. SKENDER ASANI/

Ipeshkvia Shkup-Prizren historikisht ka luajtur rol të jashtëzakonshëm në ruajtën e kohezionit të brendshëm kombëtar e shpirtëror të shqiptarëve. Nga kjo ipeshkvi dolën apostuj të vërtetë të shqiptarizmës, të cilët mision nuk e kishin vetëm çështjen e predikimit dhe edukimit fetar por edhe ndërgjegjësimin kombëtar. Ipeshkvët dardanë Andreja Bogdani ,Pjetër Bogdani, Gjon Nikollë Kazazi, Andreja Logoreci,Pashk Trokshi, Lazër Mjeda etj. mbollën frymën e iluminizmit perendimor në këto treva dhe hodhën themelet e urave të komunkimit e bashkëpunimit kulturor në mes të shqiptarëve dhe popujve evropian.Shkupi si qendër e dikurshme e Dardanisë, ishte bërë edhe një panteon i ideve iluministe, por edhe një rreze shprese për mbijetesën shqiptare nën dominimet e huaja ideologjike e fetare. Nga Shkupi drejt metropoleve të Evropës dërgoheshin letra e telegrame që shpërfaqshin gjendjen reale të Ipeshkvisë, por edhe të arealit të përgjithshëm jetësor ku mbizotëronin idetë hegjemoniste të aleancve ballkanike.Brenda këtij areali po zhvillohej një ind i fuqishëm i mbijetesës shqiptare në Shkup që si strumbullar kishte familjet fisnike katolike shqiptare. I pazëvendësueshëm në këtë gjallim ishte kontributi i familjes Bojaxhiu, në krye me aristokratin e asaj kohe, Kolë Bojaxhiun. Më vonë nga kjo familje do të del një emër emblematikë me përmasa planetare. Gonxhe Bojaxhiu, një bijë shkupjane, më vonë u bë nënë e gjithë njerëzimit. E shenjta Nënë Tereze nga Çarshia e Vjetër e Shkupi mori frymën e diversitetit fetar, gjuhësor e kulturor dhe barti në gjithë botën mesazhin e mirësisë dhe dashurisë njerëzore.Me shpërthimin e luftërave ballkanike, filluan edhe goditjet e para ndaj këtij komuniteti, por fuqia e mbijetesës ishte më e madhe se furtunat që sillte koha. Përmasat e kësaj fuqie ishin të dukshme në organizimin kulturor e arsimor të komunitetit shqiptar katolik të Shkupit, andaj nuk është e rastësishme që pikërisht në këtë qytet lindën insitucionet e para skenike e muzikore shqiptare, siç ishte Teatri dhe banda frymore e qytetit të Shkupit.Kontinuiteti dhe prezenca e komunitetit katolik të Shkupit kishte ngritjet dhe rëniet e veta, deri në kohën e pavarsëmit të republikave të ish Federatës Jugosllave, atëherë kur edhe Ipeshkvia Shkup-Prizren e humbi primatin që e kishte dhe u transformua në një juridksion tjetër me seli në Prishtinë, që aktualisht njihet si Ipeshkvia Prishtinë Prizren.Por ky ndryshim nuk kaloi pa trauma në mesin e besimtarëve të komunitetit katolik të Shkupit. Ata ishin mësuar me meshat e Gaspër Gjinit dhe meshtarëve të tjerë, të cilët dashurinë për Hyjin dhe njerëzimin mbarë e transmetonin në gjuhën që e kuptonte më së miri komuniteti i Nënë Terezës në Shkup.Ky ishte edhe pragu fatkeq që ndante komunitetin katolik shqiptar në dy drejtime: në asimilim dhe shpërngulje. Sfidat e këtij procesi arritën t’i mbijetojnë shumë pak familje shqiptare katolike të Shkupit dhe më gjerë, andaj ne si ITSHKSH kemi ngritur disa “çadra” për të pritur rrebeshin e furtunave të mëtejme. Fillimisht kemi themeluar Departamentin për mbrojtjen e trashëgimisë së Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Tereze, si një mburojë institucionale ndaj tendencave mohuese e asimiluese që i kanosen komunitetit të Nënë terezës në Shkup. Për këtë qëllim ne si ITSHKSH kemi ndërmarrë disa veprime, duke filluar nga organizimi i konferencave shkencore, botimi i veprave me gjurmë kon krete të komunitetit katolik shqiptar në Shklup, deri te organizimi i pritjes solemne me rastin e Kërshëndellave katolikë më 23 dhjetor në ambinetet e ITSHKSH, ditë kjo që do të jetë tradicionale dhe do të shënojë për çdo vit simbolikisht organizimin shqip të meshës në shenjë kujtimi e nderimi të figurës së madhe të shenjtores Nënë Tereza dhe komunitetit të saj në Shkup. Prandaj është koha që në Shkup të kemi një meshtar që mban meshë në gjuhën e Nënë Terezës, në gjuhën e atyre që mbajtën gjallë civilizimin evropian në këtë pjesë të Gadishulit të Ballkanit. Të gjitha gjuhët janë të Zotit, por veshi i njeriut është mësuar të përkëdhelet me atë gjuhë që nëna i ka kënduar ninulla që në djep. Ninullat shqiptare të Shkupit Dardan shpëndaheshin në qiell bashkë me jehonën e kambanës së Kishës së Zemrës së Krishtit dhe formonin plazmën e pandashme të sintagmës së Rilindjes Kombëtare – fe e atdhe në një fole.Komuniteti i Nënë Terezës pati fole të veten Ipeshkvinë Shkup-Prizren dhe me prishjen e kësaj foleje, shumë zogjë morën arratinë dhe shumë të tjerë e shterrën cicërrimën, ashtu siç shterren krojet kur ua shmangim ujin e burimit.Ardhja e një meshtari në Shkup që do të rikthente këto kroje në familjet katolike shqiptare, do të ishte një mrekulli që do ta bënte sakrificën e mbijetesës më kuptimplote, por edhe një mirënjohje për gjith ata që ruajtën kujtimin e shjejtë për gjithë këtë traditë të pasur. Komuniteti i Nënë Terezës e meriton t’i dëgjoj predikimet fetare në gjuhën e të parëve, në gjuhën e Pjetër Bogdanit, Lazër Mjedës, Zef Ramës e Gaspër Gjinit.ITSHKSH me Departamentin për mbrojtjen e trashëgimisë së Gonxhe Bojaxhiut-Nënë Terezës do të vazhdojë udhën e trazuar në zgjerimin e horizontit kuptimor mbi rëndësinë e kësaj figure madhore. Do të vazhdojë të këmbëngulë në mbrojtjen e saj nga mohimet e të tjerëve dhe nga ekzagjerimet që vijnë nga vet shqiptarët, duke i mveshur asaj atribute të paqena të heroizmave e folklorizmave kombëtare.E shenjta Nënë Tereza është aq e madhe në dimensionin e perceptimit planetar, sa që çdo etiketë patetike që e ngushton këtë dimension do ta lëndonte bukurinë që reflekton figura e saj.Ta admirosh këtë figurë duke mos ia ngushtuar atë që përfaqëson misioni i saj në botë, është nderi më i madh që mund t’i bëhet shenjtores Nënës Tereze.Shkup, 31 maj 2022