Dr.Davida Marku/

Mërgimi shqiptar gjatë tri dekadave të fundit ka krijuar një realitet të ri sociolinguistik, ku gjuha shqipe përballet njëkohësisht me sfida dhe me mundësi zhvillimi. Lëvizjet e mëdha demografike drejt vendeve perëndimore, kryesisht Gjermanisë, Italisë, Zvicrës dhe Shteteve të Bashkuara, e kanë shndërruar shqipen në një gjuhë diasporike me prani të fortë, por me rrezik të dukshëm të humbjes graduale të përdorimit ndër gjenerata. Ndërsa për gjeneratën e parë gjuha mbetet një mjet identifikimi, kujtese dhe lidhjeje me atdheun, për fëmijët dhe të rinjtë emigrantë shqipja shfaqet shpesh si gjuhë e dytë, e cila përdoret më pak intensivisht se gjuha e vendit pritës. Ky dualizëm gjuhësor krijon tensione zhvillimi dhe rënie, të cilat lidhen ngushtë me politikat gjuhësore familjare, shkollimin, integrimin social dhe ruajtjen e identitetit kulturor.

Në shumë raste, familjet shqiptare vazhdojnë të përdorin shqipen në shtëpi, duke e konsideruar atë si një element të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore. Fëmijët e gjeneratës së dytë e mësojnë shqipen përmes komunikimit të përditshëm me prindërit, përmes medias shqiptare dhe përmes udhëtimeve të herëpashershme në vendlindje. Kjo krijon një hapësirë të qëndrueshme ku gjuha vazhdon të jetojë, edhe pse shpesh në një formë të përzier, ku ndikimet e gjuhës së huaj bëhen gjithnjë e më të dukshme. Megjithatë, emigracioni i gjatë dhe integrimi i thellë në shoqëritë perëndimore zbehin natyrshëm nevojën praktike për përdorimin e shqipes. Fëmijët që rriten në shkollat e huaja marrin një kompetencë të lartë në gjuhën e vendit ku jetojnë, ndërsa shqipja mbetet një gjuhë pasive, e lidhur kryesisht me mjedisin familjar. Në shumë raste përballimi i detyrimeve shkollore në gjuhën e vendit pritës e ul ndjeshëm përdorimin aktiv të shqipes, duke bërë që brezat e rinj të mos zhvillojnë aftësi të plota të shkrimit dhe leximit.

Shqipja në diasporë përballet gjithashtu me sfida strukturore që lidhen me mungesën e institucioneve të rregullta të mësimit plotësues të gjuhës amtare. Edhe pse në disa shtete ekzistojnë shkolla plotësuese të organizuara nga komunitetet shqiptare, ato shpesh funksionojnë me vështirësi si mungesa e fondeve, e hapësirave fizike dhe e stafit pedagogjik të kualifikuar. Pjesëmarrja e fëmijëve shqiptarë në këto shkolla nuk është gjithmonë e vazhdueshme, pasi prindërit e integruar në ritmin e jetës perëndimore gjejnë pak kohë për aktivitete të tilla shtesë. Për më tepër, fëmijët shpesh nuk e shohin shqipen si domosdoshmëri praktike, pasi gjithë arsimi, shoqërizimi dhe perspektiva profesionale lidhen ngushtë me gjuhën e vendit ku jetojnë. Kjo shkakton një hendek gjuhësor ku shqipja mbetet e pranueshme emocionalisht, por jo funksionale në të gjitha dimensionet e saj.

Megjithatë, duhet theksuar se procesi i rënies së përdorimit të shqipes nuk është linear. Diaspora shqiptare ka treguar një interes në rritje për ruajtjen e identitetit kombëtar, veçanërisht pas vitit 2010, kur mjetet digjitale, rrjetet sociale dhe platformat online e kanë bërë më të lehtë konsumimin e medias shqiptare. Muzika, filmat, emisionet dhe komunikimi i vazhdueshëm me familjarët në Shqipëri, Kosovë e Maqedoninë e Veriut kanë krijuar një lidhje të re gjuhësore që ndihmon ripërforcimin e identitetit shqiptar. Fëmijët e lindur jashtë shpesh e mësojnë shqipen përmes rrjeteve sociale, TikTok-ut, YouTube-it dhe komunikimeve të pandërprera digjitale, duke e mbajtur gjuhën të pranishme në forma të reja dhe jo tradicionale. Në rastin e komuniteteve të mëdha, si ai shqiptar në Zvicër, Gjermani apo SHBA, krijohen gjithnjë e më shumë organizata kulturore, qendra komunitare dhe aktivitete të cilat e përdorin shqipen si gjuhë të përditshme komunikimi, duke i dhënë asaj një funksion të ri publik.

Faktorët që ndikojnë në rënien e përdorimit të shqipes lidhen ngushtë me perceptimin e prindërve për të ardhmen e fëmijëve të tyre. Shumë prindër i kushtojnë rëndësi të madhe integrimit, duke i shtyrë fëmijët drejt përdorimit ekskluziv të gjuhës së vendit pritës për arsye praktike. Në këtë mënyrë krijohet ndërprerja e transmetimit gjuhësor, për të cilin linguistët e diasporës e konsiderojnë si faktor kyç në asimilimin kulturor. Nga ana tjetër prindër të tjerë përpiqen të ruajnë një qasje dygjuhësore, ku fëmijët mësojnë paralelisht shqipen dhe gjuhën e vendit ku jetojnë, duke përfituar nga avantazhet e dygjuhësisë. Modeli i familjeve që praktikojnë dygjuhësinë në mënyrë të qëndrueshme rezulton më efektiv në ruajtjen afatgjatë të shqipes, por kërkon përkushtim, kohë dhe mbështetje institucionale.

Në kontekstin e globalizimit, ruajtja e shqipes nuk është vetëm çështje identitare, por edhe kulturore dhe shkencore. Humbja e gjuhës nënkupton humbje të trashëgimisë, humbje të vlerave të të folmeve lokale dhe të gjithë strukturës së pasur që gjuha shqipe mbart. Për këtë arsye është e nevojshme që shtetet shqiptare dhe vetë diaspora të investojnë në krijimin e politikave të reja gjuhësore që nxisin mësimin e shqipes jashtë vendit. Mësimi online i gjuhës, krijimi i platformave ndërkombëtare për fëmijët shqiptarë të diasporës, botimi i teksteve të reja moderne dhe trajnimi i mësuesve të gjuhës shqipe janë hapa të domosdoshëm për të ruajtur përdorimin aktiv të gjuhës.

Një ndër fenomenet më të rëndësishme sociolinguistike që vërehet sot në diasporën shqiptare është zhvendosja graduale nga një dygjuhësi natyrale familjare drejt një monogjuhësie të kushtëzuar nga mjedisi shoqëror. Në moshat 6–12 vjeçare, fëmijët shqiptarë të emigrimit shfaqin aftësi të mira të komunikimit në shqip, por pas moshës së adoleshencës prirja drejt dominimit të gjuhës së vendit pritës bëhet dukshëm më e fortë. Kjo shfaqet në rënien e përdorimit të shqipes në situata formale, në zvogëlimin e fjalorit aktiv dhe në rritjen e ndikimit të huazimeve gjuhësore. Ndërkohë, prindërit shpesh e pranojnë këtë proces si të pashmangshëm për shkak të presionit të integrimit, por studiuesit e fushës së edukimit dygjuhësor theksojnë se ruajtja e gjuhës së parë ka ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin kognitiv, emocional dhe akademik të fëmijëve.

Shumë familje shqiptare deklarojnë se fëmijët e tyre e kuptojnë shqipen, por nuk arrijnë ta përdorin në mënyrë të qartë ose të strukturuar. Kjo lloj “kompetence e kufizuar” është një nga format më të zakonshme të rënies gjuhësore në diasporë dhe shpesh shoqërohet me humbje të lidhjes emocionale me kulturën e origjinës. Në këtë kontekst, shqipja nuk është vetëm mjet komunikimi, por edhe bartëse e vlerave shoqërore, të historisë dhe identitetit kolektiv. Kjo e bën edhe më të rëndësishme krijimin e modeleve të qëndrueshme të edukimit gjuhësor që mund të kombinojnë metodat tradicionale me ato bashkëkohore digjitale, duke e bërë gjuhën tërheqëse dhe të aksesueshme për brezat e rinj.

Në dekadën e fundit është vërejtur një rritje e aktiviteteve kulturore që synojnë ruajtjen e gjuhës shqipe jashtë vendit. Festivali i diasporës, aktivitetet letrare, klubet e leximit dhe mësimi online i shqipes po krijojnë një formë të re bashkësie gjuhësore që tejkalon kufijtë gjeografikë. Këto nisma tregojnë se diaspora shqiptare ka potencial të jashtëzakonshëm për të ruajtur dhe zhvilluar gjuhën, por për ta realizuar këtë potencial nevojitet koordinim i qëndrueshëm midis institucioneve shtetërore dhe komuniteteve jashtë vendit. Bashkëpunimi ndërinstitucional, sigurimi i fondeve dhe ofrimi i programeve të specializuara për edukimin gjuhësor janë hapa të detyrueshëm për të shmangur rënien e mëtejshme të përdorimit të shqipes në brezat e ardhshëm.

Në përfundim, ruajtja e gjuhës shqipe në kontekstin e emigrimit kërkon një qasje të shumëanshme, ku familja, shkolla, institucionet shtetërore dhe diaspora të veprojnë së bashku. Gjuha nuk është vetëm një sistem komunikimi, por një element i qenësishëm i identitetit personal dhe kolektiv. Vetëm me përpjekje të vazhdueshme dhe me programe të strukturuara të edukimit dygjuhësor, shqipja mund të mbetet gjuhë e gjallë dhe funksionale për brezat që lindin dhe rriten larg vendlindjes.

Më 8 dhjetor 2025, në sallën “Nicolae Bălcescu” të Pallatit të Parlamentit në Bukuresht u zhvillua promovimi i veprës “Dicționar român–albanez / Fjalor rumanisht–shqip”, hartuar nga Dr. Renata Melonashi -Topçiu dhe Dr. Luan Topçiu. Ky eveniment mblodhi përfaqësues të administratës qendrore, deputetë, sekretarë shteti, personalitete të botës akademike dhe të kulturës, si edhe anëtarë të komunitetit shqiptar të Rumanisë. Ishin të pranishëm kryetari i Grupit Parlamentar të Pakicave Kombëtare, prof. dr. Varujan Pambuccian, Sekretari i Shtetit Dincer Geafer, deputetët Ștefan Boudă dhe Frizcak Iulius Marian, përfaqësues të Ministrisë së Arsimit, ish-ambasadori i Rumanisë në Tiranë, Viorel Stanilă, ish-diplomati Gheorghe Bucura etc. Ishin, gjithashtu, të pranishëm Atë Ștefan Buchiu me origjinë shqiptare, ish-dekan i Fakultetit të Teologjisë në Bukuresht, i cili është djali i priftit të fundit që ka shërbyer në Kishën Ortodokse Shqiptare në Bukuresht. Morën pjesë profesorët e Universitetit “Ovidius” të Konstancës, të cilët janë edhe redaktorët e fjalorit, prof. dr. Cosmin Căprioară dhe prof. dr. Cristina Dafinoiu.

Deputeti Bogdan-Alin Stoica dhe Kryetari i ALAR-it, Dr. Radu Săvulescu, theksuan se botimi i këtij fjalori përbën një moment historik për komunitetin shqiptar të Rumanisë dhe jo vetëm. Ai është rezultat i një pune të gjatë e të mundimshme dhe hap perspektiva të reja për zhvillimin e studimeve krahasuese midis dy gjuhëve dhe kulturave. Ngjarja u përcoll edhe nga Televizioni Publik Rumun, TVR1. Folësit e vlerësuan fjalorin si një arritje të shumëpritur dhe një moment të rëndësishëm në historinë e leksikografisë rumune dhe asaj shqiptare.

Ky fjalor, me rreth 1.800 faqe, përmban 50.000 njësi leksikore dhe mbi 100.000 shprehje, idioma dhe struktura frazeologjike. Botuar nga Editura Asdreni, ai përfaqëson një vepër akademike të tipit thesar dhe plotëson dy korpuset themelore të leksikografisë dygjuhëshe: shqip–rumanisht dhe rumanisht–shqip. Kjo arritje është fryt i një pune shumëvjeçare, që kërkoi përkushtim, rigorozitet shkencor dhe bashkëpunim të ngushtë intelektual. Faqosja e volumit u realizua nga Znj. Clara Aruștei, bija e poetit të njohur rumun me origjinë shqiptare, Cezar Ivănescu, ndërsa digjitalizimi i kësaj vepre u krye nga Gresa Shukle, e cila punoi me përkushtim dhe vetëdije të lartë profesionale.

Kjo vepër është vazhdimësi e një tradite të gjatë kërkimesh gjuhësore. Që në gjysmën e dytë të shekullit XIX, kur në Europë lulëzonin shkollat e mëdha të gjuhësisë krahasuese, studiuesit vunë re afritë e thella ndërmjet rumanishtes dhe shqipes. Fjalori i ri i sistematizon dhe i dokumenton këto lidhje, duke ofruar për herë të parë një panoramë të plotë dhe të verifikueshme të marrëdhënieve midis dy gjuhëve. Fjalët-tituj u takojnë historisë dhe etnografisë, fesë dhe mitologjisë, shkencës dhe administratës, politikës, por më së shumti gurës popullore e stilit bisedimor popullor, që pasqyrojnë fizionominë e e dy kulturave, asaj shqiptare dhe rumune.

Përtej ekuivalentëve leksikorë, ai nxjerr në pah afri stilistike, paralele frazeologjike, ngjyrime të përafërta semantike dhe struktura shprehëse që pasqyrojnë botëkuptime dhe manifestime kulturore të ngjashme, sespe autorët kanë synuar jo vetëm paraqitjen sa më të plotë të leksikut të rumanishtes si dhe të spektrit semantik të fjalëve, përfshirë kuptimet e figurshme të tyre dhe kontekstet e përdorimit të tyre, por edhe pasurinë frazeologjike të dy gjuhëve, proverbat e përbashkëta, shpesh, të shoqëruara me informacione plotësuese me karakter historik, stilistik apo shkencor. Nga ana tjetër, fjalori rumanisht-shqip reflekton gjuhën shqipe në zhvillimin dhe diversitetin e saj stilistik, duke përfshirë fjalë të vjetra, arkaike, dialektore, krahinore etj. Kështu, fjalori bëhet jo vetëm një mjet i domosdoshëm për përkthim apo mësimin e dy gjuhëve, por edhe një hapësirë dialogu ndërkulturor dhe një terren i ri kërkimi për filologët në përgjithësi, për specialistëe e balkanologjisë, të gjuhësisë së krahasuar dhe fushave humaniste.

Kjo arritje monumentale i vendos emrat e dy autorëve mes kontributeve më të rëndësishme të leksikografisë rumune dhe shqiptare.

Realizimi i kësaj vepre do të ishte i pamundur pa bashkëpunimin e institucioneve dhe dashamirësve. Autorët dhe botuesit shprehin mirënjohjen për të gjithë ata që e mbështetën projektin.

Botimi i fjalorit është realizuar me ndihmën financiare të shtetit rumun, nën kujdesin e deputit Bogdan-Alin Stoica dhe Presidentit të ALAR-it, albanologut Dr. Radu-Cosmin Săvulescu, të cilët ofruan përkrahjen dhe ndihmën e tyre të pakushtëzuar për botimin e tij. Ky botim shënon një moment të rëndësishëm për botën akademike dhe për marrëdhëniet kulturore e gjuhësore ndërmjet dy popujve.

Zyra e shtypit ALAR

Bukuresht, dhjetor 2025

Faton Bislimi/

Edhe një lajm historik e fantastik nga dëgjimi kongresional në Komitetin për Punë të Jashtme që ende po vazhdon në Capitol Hill!

Sot u shkrua HISTORI për Luginën e Preshevës — në zemër të Kongresit Amerikan.

Kongresisti Self: “”Sot po e prezantoj edhe një rezolutë për shqiptarët në Luginë të Preshevës. Ka ardhë koha që Serbia të mbahet përgjegjëse për diskriminimin etnik ndaj tyre…”

Për mbi dy dekada kam pasur nderin të jem i angazhuar në Washington, DC për të drejtat e shqiptarëve të Luginës së Preshevës. Sot, në dëgjimin për Ballkanin Perëndimor në Komitetin për Punë të Jashtme të Kongresit, respektivisht në Nëkomitetin për Evropë, ndodhi diçka që deri dje dukej e pamundur:

Miku ynë, kongresisti Keith Self, Kryetar i Nënkomitetit për Evropë, prezantoi REZOLUTËN e parë në historinë e Kongresit Amerikan për çështjen e Luginës së Preshevës.

Po, e lexuat mirë: HERA E PARË NË HISTORI.

Kjo rezolutë kërkon nga Departamenti i Shtetit të përgatisë dhe të paraqesë një raport zyrtar mbi diskriminimin e shqiptarëve në Luginë nga Beogradi — përfshirë:

• pasivizimin e adresave, të cilin Kongresi e quan hapur “spastrim etnik me mjete administrative”

• mosnjohjen e diplomave

• mungesën e përfaqësimit proporcional në institucionet shtetërore

• dhe praktika të tjera diskriminuese, të faktuara e të dokumentuara prej vitesh

Kongresi Amerikan, sot, i dha zë të fuqishëm Luginës.

Për mua personalisht — pas gjithë viteve punë, lobim, takime, raporte, shkresa, dhe angazhim të palodhur — kjo është një ditë që s’e harroj kurrë.

Çfarë nderi… Çfarë krenarie… Çfarë shpërblimi për gjithë atë angazhim… dhe çfarë motivimi për të vazhduar edhe më fuqishëm!

Ky është një mesazh i qartë: Lugina e Preshevës NUK është e harruar. Të drejtat e shqiptarëve NUK mund të shkelën pafund. Dhe zëri ynë, kur është i bashkuar, dëgjohet deri në Kongresin e Shteteve të Bashkuara.

Sot u hap një kapitull i ri. Sot i treguam botës se drejtësia vonon, por kur vjen… vjen me ZË TË MADH.

Mirënjohje e përzemërtë dhe e përjetëshme për Komunitetin Shqiptaro-Amerikan në Dallas, veçanërisht per z. Gino Mulliqi dhe miqët e bashkëpatriorët tjerë që e bënë të mundur këtë ngjarje historike, dhe takimin tonë me Kryetarin Self në Dallas në Tetor 2025.

Vazhdojmë përpara — më të fortë se kurrë!

Mirela Kanini/

Atmosfera e këndshme bëhej edhe më e shkëlqyer nga zërat e fëmijëve që jo vetëm flisnin aq bukur me një shqipe të kulluar, por ata recituan, kënduan shqip dhe vallëzuan me radhë vallet tona tradicionale. E ftuar ishte dhe Kryetarja e Vatra Chicago, Zj. Mirela Kanini e cila përgëzoi stafin drejtues për punën e mirë duke premtuar bashkëpunim më të ngushtë në të ardhmen të degës të cilën ajo drejton. Kjo shkollë u themelua në vitin 2006 e drejtuar nga mësues dhe administratorë të devotshëm e të përkushtuar.

Qëllimi kryesor i kësaj shkolle është të ruajë dhe kultivojë kulturën dhe gjuhën shqipe për fëmijët në Chicago dhe zonat përreth. Përmes mësimdhënies së strukturuar, aktiviteteve kulturore dhe bashkëpunimit të familjeve shqiptare synimi është që fëmijët të rriten me dashuri dhe krenari për rrënjët e tyre. Përveç mësimit të gjuhës shqipe kjo shkollë ofron edhe mësime valleje nëpërmjet grupit të kërcimeve “ Grupi Arbëria”, I cili prej vitesh përfaqëson kulturën dhe traditat tona nëpër aktivitete komunitare.

Semestri i dytë fillon më 1 Shkurt 2026 dhe drejtuesit e shkollës ju bëjnë thirrje të gjithë prindërve të regjistrojnë fëmijët e tyre online në faqen: shkollashqipearberia.org Studentët e rinj janë të mirëpritur krahëhapur të behen pjesë e kësaj familje të madhe kulturore. Vlen për tu përmendur për punën e palodhur drejtoresha e shkollës Zj. Thea Kotomelo. Asistentja administrative Zj. Blerina Musaraj, mësueset Zj. Albana Romacka, Zj. Teuta Verria, Zj. Theodora Gjergji.

Mashqip.com/

Në qytetin e Bostonit, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u zhvillua sot ceremonia zyrtare e ngritjes së Flamurit Kombëtar me rastin e 28 Nëntorit, Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë.

Aktiviteti u organizua nga Federata Pan-Shqiptare VATRA, dega Boston dhe MAASBESA, të cilat mblodhën dhjetëra shqiptarë, përfaqësues lokalë dhe miq të komunitetit për të nderuar këtë ditë historike.

Flamuri kuqezi u ngrit para godinës së Bashkisë së Bostonit, përkrah flamurit amerikan, duke krijuar një atmosferë festive dhe emocionale për komunitetin shqiptar në qytet.

Pas intonimit të himnit kombëtar shqiptar dhe atij amerikan, u lexua proklamata e Kryetares së Bashkisë së Bostonit, e cila uronte shqiptarët për Ditën e Pavarësisë dhe vlerësonte kontributin e komunitetit në qytet.

Më pas, deklarata zyrtare e Guvernatores së Massachusetts, që njeh 28 Nëntorin si “Ditën e Shqiptarëve në Massachusetts”, u lexua nga z. Faton Limani, anëtar i Këshillit Bashkiak të Arlington.

Në emër të MAASBESA-s foli zv/kryetarja Jorida Qirollari, e cila theksoi se kjo organizatë, prej 20 vitesh, së bashku me komunitetin shqiptar, ka mbajtur traditën e ngritjes së flamurit në Boston, duke organizuar aktivitete shkollore, kulturore dhe festive.

Në vijim, z. Mentor Maksutaj, kryetar i Federatës Pan-Shqiptare VATRA dega Boston, mbajti një fjalë të ngrohtë ku me emocion kujtoi burrështetasit shqiptarë që sakrifikuan për lirinë e Shqipërisë dhe Kosovës. Ai theksoi rolin historik të Vatrës në mbrojtjen e çështjes shqiptare dhe u bëri thirrje shqiptarëve të mos harrojnë rrënjët dhe të jenë pjesë aktive e organizatave shqiptare në SHBA.

Ceremonia u pasurua me recitime nga nxënësit e shkollave shqipe “BESA” nga MAASBESA dhe “ABC” nga “Albanian Boston Comunity Center, ndërsa atmosfera festive u ndez nga vallet e shkollës “Bashkimi Dance” dhe nga këngë të kënduara nga shoqata “Labëria” Boston dhe DJ Ledio që mbylli aktivitetin.

Gjithashtu, si çdo vit tashmë që është kthyer në traditë, nëpër qytetin e Bostonit u zhvillua edhe parada me makina, e organizuar nga Neritan Xherimeja dhe grupi i të rinjve “Çunat e Bostonit”, të cilët, duke valvitur flamurin shqiptar, u mblodhën në sheshin e Bostonit.

E gjithë ngjarja u moderua me profesionalizëm nga studentja e Harvardit, Jonada Shukarasi.