Teza # 4

“Çështja çame është thjesht çështje pronash”

Jo, ishte një padrejtësi historike ndaj një populli të tërë. Një nga mënyrat më të rafinuara për të fshirë një krim historik është ta reduktosh atë në një çështje të tapive.

Sipas kësaj narrative, problemi çam nuk ka lidhje me spastrimin etnik, të drejtat e njeriut apo identitetin kombëtar, por është “thjesht një mosmarrëveshje mbi pronat”, një çështje që “mund të zgjidhej me letra, gjyqe, apo procedura administrative”.

Në këtë mënyrë, një padrejtësi historike që ndodhi mbi një popullsi të tërë reduktohet në një dosje pronësie.

Por kjo tezë është një formë moderne mohimi sepse ndan pasurinë nga personi, kujtesën nga prona, dhe fajin nga drejtësia.

1. Si e zvogëluan tragjedinë në një çështje noteriale.

Reduktimi në “çështje prone” fshin vetë krimin:

* Në thelb të çështjes çame nuk është prona si tokë, por padrejtësia si akt shtetëror.

* Prona çame nuk u braktis, u sekuestrua pas një spastrim etnik të organizuar. Kjo nuk është konflikt mes fqinjëve, por ndëshkim kolektiv me përkatësi kombëtare.

* Të thuash “ishte çështje prone” është njësoj si të thuash se hebrenjtë e Auschwitz-it patën mosmarrëveshje për banesat në Krakov.

2. Por faktet nuk mund të zhbëhen me letër.

* Shqiptarët e Çamërisë ishin pronarë të ligjshëm të tokave dhe pronave të tyre, me dokumente të regjistruara, tapi osmane, certifikata të periudhës greke para vitit 1944.

* Pas largimit të tyre me dhunë, shteti grek i shpalli “bashkëpunëtorë të armikut” dhe konfiskoi kolektivisht pronat e tyre, pa gjyq individual.

* Me Ligjin nr. 2536/1953, këto prona kaluan në administrim të shtetit dhe më pas u shpërndanë tek kolonë të rinj.

* Kombinuar me ligjet e mëparshme (136/1945, 2870/1923, 307/1926) u krijua një sistem i plotë spastrimi dhe kolonizimi shtetëror

Pra, nuk është mungesa e dokumenteve që i privon çamët nga pronat e tyre por është politika e mirëmenduar për dekada me radhë, e spastrimit etnik.

3. Reduktimi në “çështje prone” ka një qëllim të qartë:

* Shmang përgjegjësinë shtetërore greke për krimet e vitit 1944–45.

* E zhvendos debatin nga fusha e të drejtave të njeriut në fushën e “pronave të harruara”.

* E individualizon një tragjedi që ishte kolektive, duke e bërë të duket sikur çdo kërkesë është thjesht një çështje private.

E drejta çame nuk është vetëm e drejta për pronat por është e drejta për kthim në shtëpi, kujtesë, emër, dinjitet dhe drejtësi. Ajo nuk mund të mbyllet në një dosje kadastrale. Nuk mund të mbyllet në një zyrë hipoteke sepse nuk filloi atje. Ishte spastrim i mirëfilltë etnik!

Alket VELIU

Negjmije Reçica/

Seminari i XVIII mbarëkombëtar me mësuesit e gjuhës dhe të kulturës shqiptare — një ngjarje që nuk është vetëm veprimtari profesionale, por një akt i përbashkët kujtese, identiteti dhe rezistence kulturore ndaj kohës, hapësirës dhe harresës. Ne që mësojmë shqipen larg atdheut, mbartim një mision të heshtur, por jetik — një mision që nuk është vetëm arsimor, por thellësisht kombëtar: të ruajmë gjuhën si trashëgimi shpirtërore, si të drejtë kulturore dhe si akt dashurie e premtim për brezat që vijnë.

Shkodra që na mirëpret sot nuk është thjesht një vend mikpritës — është djep i kulturës, i rezistencës dhe i dritës gjuhësore. Këtu lindi Mjeda që i dha shqipes ritëm, Koliqi që i dha dashuri dhe Mirdita që i dha kujtesë. Me penën dhe mendimin e tyre, këta kolosë e bënë gjuhën shtyllë të ndërgjegjes kombëtare. Kjo e bën edhe më domethënës vendin ku takohemi sot.

Jo rastësisht, këtu ndodhet edhe Universiteti “Luigj Gurakuqi”, që me emrin dhe historinë e tij i jep një simbolik të veçantë takimit tonë. Në klasat tona, shqipja nuk mësohet si një gjuhë e huaj — ajo përjetohet si truall i brendshëm, si një atdhe që flet me heshtjen e gjyshes dhe zgjon kujtime, edhe atje ku jeta e përditshme ka zë tjetër.

Në të vërtetë, ne nuk u mësojmë fjalët — ne u ndihmojmë fëmijëve të mos humbasin rrënjët. Një nxënëse ime nga Briloni më shkruan një letër, të cilën dua ta ndaj me ju:

“E dashur mësuese,

Nuk flas gjithmonë saktë shqip, por kur ti më flet, më duket sikur e kuptoj gjyshen time më mirë. Në shtëpi nuk flasim shumë shqip, por dua të mësoj që, kur të shkoj në vendlindjen e gjyshes, të mos ndihem mysafire. A do të më mësosh shqip, edhe kur të rritem? Sepse unë dua që, kur të kem fëmijë, t’u them: Unë jam shqiptare.”

Një letër e tillë nuk komentohet. Ajo flet në emër të gjithë atyre fëmijëve që nuk kërkojnë vetëm dije — por rrënjë, përkatësi dhe shpëtim. Këshilli i Arsimtarëve Shqiptar “Naim Frashëri” në Gjermani, që kam nderin ta udhëheq, ka ndërtuar një rrjet të qëndrueshëm profesional që lidh përvojën me strategjinë.

Së bashku me LAPSH-in e Bavarisë dhe ODA Hamburg, këtë vit kemi nënshkruar një Memorandum Bashkëpunimi historik, që shënon një hap të rëndësishëm drejt bashkërendimit institucional dhe afirmon rolin e mësuesit të diasporës si ruajtës i gjuhës dhe i kujtesës kombëtare.

Në këtë frymë, dhe me mbështetjen e Konsullatës së Republikës së Kosovës në Düsseldorf, organizuam një ceremoni çertifikimi për nxënësit që ndjekin mësimin plotësues të shqipes — një akt simbolik, por i fuqishëm, që e ngriti këtë mësim në nivelin e dinjitetit që meriton. Procesi i institucionalizimit të gjuhës shqipe në diasporë po hyn në një fazë të re — më të guximshme, më të organizuar dhe më shpresëplotë.

Në Hamburg, me përkushtimin e kolegut tonë Muhamet Idrizi dhe në bashkëpunim me autoritetet vendore, shqipja është përfshirë si gjuhë e dytë e huaj në shkollat publike. Në Nordrhein-Westfalen, kërkesa zyrtare është dorëzuar dhe bisedimet me Ministrinë e Arsimit janë në vijim. Ndërkohë, përtej oqeanit, në Nju Jork, për herë të parë, shqipja është përfshirë në një sistem gjithpërfshirës dygjuhësh në shkollat publike amerikane. Këto nuk janë vetëm lajme të mira — janë sinjale të qarta se lëvizja jonë nuk është margjinale, por pjesë e një politike të re, të qëndrueshme dhe të pashmangshme për gjuhën amtare në mërgatë.

Të nderuar pjesëmarrës,

Mësuesit shqiptarë në diasporë janë zëri i një kombi që nuk dorëzohet. Ata që mësojnë shqipen, nuk përhapin vetëm dije — ata kultivojnë kujtesë dhe mbjellin përgjegjësi. Në çdo shkronjë të mësuar, ruhet një copë atdheu. Në çdo fjali, ringjallet një pjesë e shpirtit tonë. Le ta hapim këtë Seminar me vetëdijen se gjuha jonë nuk ka mbetur jetim — ajo ka bija dhe bij që e ruajnë jo vetëm me laps, por me zemër dhe me shpirt. Dhe kur një ditë brezat që vijnë të na pyesin:

“Si e ruajtët gjuhën në kohë të vështira?” të kemi mundësi të përgjigjemi me ndërgjegje të qetë: “Ne nuk i mësonim fjalët — ne i shpëtonim ato.” Ju falënderoj nga zemra për praninë, për besimin dhe përkushtimin që i jepni gjuhës shqipe.

Uroj që ky Seminar të jetë i frytshëm, frymëzues dhe një gur i çmuar në mozaikun e përpjekjeve tona të përbashkëta — një ngjarje që do të mbetet gjatë në mendjen dhe zemrën e secilit prej nesh.

Tiranë, 4 gusht 2025/

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë (KASH) shpreh shqetësimin e thellë për incidentin e shëmtuar me thirrje të urrejtjes ndaj shqiptarëve gjatë ndeshjes së basketbollit në Kumanovë, një zhvillim i papranueshëm që cenon frymën e bashkëjetesës dhe harmonisë ndëretnike në Maqedoninë e Veriut.

Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut nuk janë pakicë për t’u përçmuar, por një faktor i pamohueshëm stabiliteti, një pjesë thelbësore e shoqërisë dhe shtetit. Ata janë bashkëthemelues të rendit demokratik dhe institucional të këtij vendi, dhe jo subjekt frikësimi apo përjashtimi.

Aq më shqetësuese është heshtja e drejtuesve shtetërorë maqedonas përballë këtij episodi.

Kjo heshtje është shqetësuese, jo vetëm për shqiptarët, por për të ardhmen demokratike të vet Maqedonisë së Veriut. Udhëheqja maqedonase nuk duhet të ndjekë shembullin përçarës e destabilizues të Vuçiçit në rajon, por duhet të dëshmojë maturi, përgjegjësi dhe vizion shtetformues.

Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut nuk janë problemi, ata janë të vetëdijshëm për rolin e tyre historik dhe aktual si garantë të bashkëjetesës dhe mbështetës të perspektivës euroatlantike të vendit. Prandaj, reagimi institucional ndaj gjuhës së urrejtjes nuk është vetëm detyrim moral, por një domosdoshmëri politike për të garantuar stabilitetin dhe bashkëjetesën në një shoqëri të barabartë dhe demokratike.

Sot më shumë se kurrë, kërkohet vendosmëri, përfshirje dhe respekt i ndërsjellë, si rruga e vetme drejt një të ardhmeje të përbashkët në paqe dhe dinjitet.

…………………………………………………………

https://albanianambassadors.al/…/keshilli-i…

…………………………………………………………

https://albanianambassadors.al/the-incident-in-kumanovo…

Nga Lefteri Metkaj – Mësuese e gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në mërgatën e Greqisë.

Shkodra e arsimit dhe kulturës, mirëpret në gjirin e saj bijtë e devotshëm të shqipes , mësuesit e gjuhës shqipe në diasporë të cilët punojnë me përkushtim atdhetar me fëmijët dhe të rinjtë shqiptarë gjithandej në mbarë globin. Mësuesit e gjuhës shqipe në diasporë janë misionarët e kombit , shenjtorët e dijes e të atdhedashuri, ata janë mësuesit e thjeshtë, kolosët e arsimit shqip në diasporën shqiptare, që jo vetëm zhvillojnë mësimin shqip anembanë globit, por gjithashtu forcojnë urat që lidhin brezat dhe gjeneratat e reja shqiptare në mbarë botën me gjuhën ,kulturën dhe identitetin tonë të përbashkët.

Shkodra e lashtë dhe e qytetëruar u bë pikëtakimi për mësuesit e malluar për Atdheun, po ashtu të malluar shumë edhe për njëri- tjetrin, ku së bashku me përfaqësues të institucioneve shtetërore arsimore si dhe me Qendrën e Botimeve të Diasporës do të zhvillojnë punimet e këtij seminari të rëndësishëm kombëtar nga data 31 korrik deri më 3 gusht. Seminari i gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare për mësuesit shqiptare në diasporë dhe në mërgatë, organizohet për çdo vit nga Ministria e Arsimit të Shqipërisë dhe Ministria e Arsimit të Kosovës. Për të nderuar kontributin e çmuar të mësuesëve në diasporë, nuk u kursyen përshëndetjet mirënjohëse institucionale nga Shqipëria, Kosova dhe nga Shkodra, ku shprehnin dashuri për kontributin shëmbull të mësuesëve dhe rrezatonin vlerësim për mësuesit me fjalën e tyre si:

Znj. Arbërie Nagavci, Ministre e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit, Republika e Kosovës. Znj.Ogerta Manastirliu, Ministre e Arsimit dhe Sportit ,Republika e Shqipërisë. Znj. Teuta Qyteza, Nënkryetare e Bashkisë së Shkodrës.

Z.Tonin Gjuraj , Rektor i Universitetit të Shkodrës.

Përshëndetja më mbresëlënëse ishte e znj. Nexhmije Reçica, mësuese në Gjermani, e cila bëri hapjen e seminarit në Shkodër.

Por dua të theksoj se pjesa më emocionuese për mësuesit seminaristë dhe gjithë pjesëmarrësit ishte programi kulturor- artistik nga Qendra Kombëtare e Fëmijëve “Kujtim Alija”, të Shkodrës, të cilët u duartrokitën pa pushim për interpretimin e shkëlqyer letraro – artistik. Ju kolegë të dashur, të nderuar , motra dhe vëllezër misionarë , të idealeve tona të përbashkëta kombëtare ndonëse jeni larg vendlindjes, çdo ditë jetoni me Adheun, Gjuhën Shqipe dhe me Flamurin Kombëtar Shqiptar në zemër. Të gjithë ju përshëndes dhe ju uroj të realizojmë me sukses programin e planifikuar didaktik katër ditor , ku do të marrim dhe do të japim përvojat tona nga më të kualifikuarat, me kompetenca profesionale e didaktike të epokës dixhitale e më cilësoret që janë përzgjedhur nga specialistë të fushës së arsimit kombëtar shqiptar.

Falënderoj me mirënjohjen më të madhe të dyqind e pesëdhjetë mësuesit pjesëmarrës në këtë edicion të XVIII të seminarit dhe gjithë mësuesit veteranë që themeluan me vështirësi të shumta dhe nisën udhën e misionit të shkronjave , ku sot ne jemi vazhdues të nismës së tyre fisnike, ku ju me dinamikën tuaj të përditshme mbillni dashurinë për Mëmëdhenë, për Gjuhën Shqipe, për Flamurin Kombëtar Shqiptar në zemrat e brezave të rinj në mbarë botën.

Artan Nati/

Fundi i një epoke që nuk mbaroi kurrë

Ishte një mëngjes gri i vitit 1985. Në auditor hyri një grua me zë të dridhur dhe sy të përlotur. Me solemnitet të stërvitur njoftoi: “Udhëheqësi legjendar ka ndërruar jetë… por Ai do të vazhdoj të jetojë në zemrat tona dhe të Partisë.” Pastaj, si për të siguruar se udhëtimi vazhdon, shtoi se ai kishte lënë pas një Parti të fortë, një trashëgimi të pacenueshme. Auditori heshti. Ca studentë me lot në sy, të tjerë të hutuar, të ngrirë nga frika apo nga hutimi. Disa ndoshta fshihnin një lehtësim. Pyetja që ndjell frikë u shfaq: kush do të na udhëheqë tani? Dhe më e rënda: do ta marrë vallë me vete gjithë sistemin në varr? Disa ditë më pas, erdhi “lajmi i mirë”: kishim një lider të ri, po aq i fortë, po aq i njohur, po aq… “si Dulla vetë”. Rrota vazhdonte të lëvizte. Portreti ndryshonte, por kulti mbetej i njëjtë.

Që atëherë kanë kaluar dekada. Sistemet janë shembur, flamujt janë ndërruar, por një strukturë e padukshme ka mbijetuar: mentaliteti i njeriut të pazëvendësueshëm. Në Shqipëri, politika nuk matet me idetë që prodhon, por me portretet që përsëriten. Politika nuk është më një garë për të bindur, por një betejë për të dominuar ekranin, pankartën, mitingun.

Prej kohësh, kemi zëvendësuar debatin me spektaklin. Idetë janë zhurmuar nga duartrokitjet e organizuara. Gara nuk zhvillohet më në fushën e vizioneve, por në skenën e imazheve. Jo kush mendon më thellë, por kush dëgjohet më shumë. Jo kush ndryshon strukturat, por kush kontrollon narrativën.

Kjo s’është thjesht një devijim stilistik, është një simptomë e thellë e mënyrës si ne e kuptojmë pushtetin. Në vend që të qarkullojë përmes ideve dhe programeve, pushteti kalon dorë më dorë përmes figurave që rishfaqen si rikujtesa e përhershme e mungesës së alternativës.

Në një demokraci të shëndetshme, mendimi është themeli i sistemit. Por në Shqipëri, ai shpesh trajtohet si zbukurim, si alibi për vendime të marra diku tjetër. Diskutimi është luks. Debati është pengesë. Dhe kështu, politika largohet nga qytetari dhe kthehet në një pronë private, e atyre pak fytyrave që rikthehen, riciklohen, ringjallen.

Nga diktatura e “më të ndriturit dhe të pagabueshmit” te demokracia e “të vetmit pronar të partisë”, Shqipëria ka mbetur peng i një kulture politike që sheh liderin si qendër universale. Debati nuk është për programet, por për personalitetet. Jo “çfarë thotë?”, por “kush e thotë?”.

Por në vitin 2025, Shqipëria nuk ka më luksin të vazhdojë kështu. Vendi nuk ka nevojë për fytyra të reja që përsërisin mendësitë e vjetra. Ka nevojë për politikën si pronë të mendimit, jo si pasuri të portreteve. Duhet ta zhvendosim pyetjen publike:

Jo më “kë zgjedhim?”, por “çfarë përfaqëson ai?”. Duhet të shkëputemi nga mendimi se nqs vjen nga familje e persekutuar, apo gjyshi ka qene zogist apo ballist, ose ndoshta mendon se je i djathtë duhet të votosh patjetër PD-në si e keqja më e vogël. Kjo mungesë respekti për veten, apo se ç’farë do të mendojnë miqtë dhe të afërmit, ky tribalizëm duhet të marrë fund. Nqs nuk të pëlqen asgjë mund të organizohesh me njerëzit me ide të njëjta e të krijosh fraksione apo lëvizje të re. Po ashtu nqs je familje dëshmori, apo famija jote ka qenë e lidhur me regjimin e diktaturës, Ti duhet të jesh vetvetja dhe të besosh e votosh për idetë, të respektosh mendimin dhe idetë e tua. Nuk është herezi të votosh ndërgjegjen tënde, apo të kesh mendim ndryshe nga të afërmit. Është respekt për vetveten, sepse nuk jemi pjesë e mekanizmit, por individë. Respekti dhe dashuria duhet të jetë ndaj individit, individualitetit dhe ideve. Jo më idesë së grupit dhe liderit të pagabueshëm, nqs ne kemi respekt për veten tonë. Jo më “kush na frymëzon?”, por “kush na përfaqëson realisht?”. Jo më “a duket i fortë?”, por “a mendon me ndershmëri?”.

Le të kujtojmë Sami Frashërin: “Një komb pa mendim është si një trup pa shpirt.” Nëse nuk guxojmë të mendojmë ndryshe, do të mbetemi peng i së njëjtës frymë që ndryshon vetëm emrin, por jo thelbin.

Kur dorëheqja është shpëtim, jo tragjedi

Në Shqipëri, dorëheqja, ky akt qytetar i përgjegjësisë, nuk shihet si një shenjë force morale, por si një turp. Historia jonë politike, nga bejlerët te diktatorët, ka formuar një koncept të çoroditur për liderin: ai nuk përfaqëson popullin, por është “i zoti i shtëpisë”, që nuk pyetet, por urdhëron. Në politikën shqiptare, dorëheqja nuk perceptohet si një akt qytetarie, por si një katastrofë personale dhe kombëtare.

Shikoni skenën politike shqiptare: Sapo përmendet fjala “dorëheqje”, nis drama. Lideri ofendohet, e merr personalisht, e sheh kritikën si sulm dhe kërkesën për largim si atentat ndaj kombit. Ai nuk lë pas një hapësirë të lirë për ide të reja, por një shkretëtirë që vetë e ka krijuar me vite, ku askush tjetër nuk është lejuar të rritet. Në këtë boshllëk, projektohet fantazma e “të pazëvendësueshmit”. Rasti më i dukshëm është perceptimi popullor: “Po iku Rama, çfarë bëhet me vendin?” ose “Po doli Berisha, kush mbetet?” Kjo nuk flet për madhështinë e tyre, por për dështimin e një sistemi që ka vrarë alternativën. Sepse aty ku dëgjohet vetëm zëri i kryetarit, gjithçka tjetër është heshtje servilësh, mediokriteti, rrethit të ngushtë që flet vetëm për të lavdëruar dhe asnjëherë për të sfiduar. Kjo nuk është politikë moderne Partitë janë kthyer në klane që ngjajnë më shumë me organizata mafioze sesa me struktura demokratike. Ato nuk prodhojnë ide, por besnikëri. Jo platforma, por duartrokitje. Jo të rinj të lirë në mendim, por gjenerata të tëra që mësojnë artin e rreshtimit dhe frikën nga “tradhtia”. Në këtë klimë, dorëheqja shihet si fundi i botës, kur në fakt është fillimi i një bote të re. Sepse lideri që nuk lejon zëra ndryshe nuk ndërton të ardhmen, ai mbjell frikë dhe varfëri mendore. Ai nuk lë pas një brez, por një shkretëtirë.

Prandaj, dorëheqja është një akt emancipues. Është ndarja nga egoja dhe kapja pas idesë. Është çasti kur pushteti nuk është më pronë private, por një shërbim publik. Është prova se një shoqëri ka filluar të besojë te tjetri, te zëvendësimi, te ideja që askush nuk është Zot i përhershëm. Nëse Shqipëria do një politikë ndryshe, duhet të fillojë nga kjo pikë: Të çlirojë liderin nga miti i përjetësisë dhe shoqërinë nga kompleksi i pafuqisë. Se vetëm atëherë, pushteti bëhet instrument i vizionit dhe jo zgjatim i egos.

Shembulli i Lapajt është ilustrues:

E nisi me shumë energji, fjalë të forta dhe premtime për ndershmëri. Por, me kalimin e muajve, mbështetësit nisën të ndihen të zhgënjyer. Retorika populiste e humbi fuqinë. Pyetjet u shmangën. Aleancat u bënë të paqarta. Dhe më e rëndësishmja: perceptimi publik u zbeh, sepse në një sistem ku qytetarët janë të lodhur nga fasadat, çdo lëkundje në integritet peshon shumë. Ai kërkon të falur, por fajin ja faturon Shabanit, apo sistemit etj. Lapaj e humbi shancin të tregohet i përulur dhe të marrë përgjegjësi. Në politikën tonë, faji është gjithmonë diku tjetër. Kur dështojnë, liderët tanë fajësojnë armiqtë, opozitën, sistemin, kohën, por rrallëherë shohin veten në pasqyrë. Në vend që të pranojnë gabimet, i paketojnë si suksese. Në vend që të kërkojnë ndjesë, shpikin komplotë. Por nëse vërtet duam një politikë moderne që sjell konkurencë idhesh, është koha të ndezim dritën e mendimit dhe të fikim projektorët e kultit personal. Krenaria që nuk lë vend për përulësi është vetëm një maskë. Dhe në një shoqëri që kërkon drejtim të ri, përulësia nuk është dobësi, është akt revolucionar, Sepse Shqipëria ka nevojë për ide që ndriçojnë, jo për portrete që verbojnë.