Në ditën e katërt të manifestimit “Ditët e Alfabetit” u shënua 70 vjetori i Institutit Albanologjik të Prishtinës, ku u prezantua veprimtarinë e tij në fusha të ndryshme, përmes publikimeve dhe aktiviteteve të cilat mbrojnë trashëgiminë kombëtare, por njëkohësisht dhe historia e vështirë e ndërtimit dhe përballjes me sistemin shtypës politik.

Në fjalën e tij përshëndetëse drejtori i ITSHKSH-së, Skender Asani tha se angazhimi i Institutit të Albanologjisë me të gjitha kapacitetet e tij ka bërë që ai të jetë një ndër promotorët kryesorë për shtetndërtimin e Kosovës dhe se puna e tij është reflektuar edhe në shtetet fqinje, ndërsa kontribut të jashtëzakonshëm ka dhënë me themelimin e ITSHKSH, duke orientuar atë në çdo hap që të mbërrijë në nivelin e një institucioni të respektuar.

Drejtori i Institutit Albanologjik të Prishtinës, Prof.dr. Hysen Matoshi, përgëzoi ITSHKSH-në për Ditët e Alfabetit dhe njashtu e vlerësoi si Instituti më dinamik në fushën e albanologjisë me të cilin është zhvilluar një partneritet i shkëlqyeshëm.

Më tej vijoi prezantimi, me ç’rast studiuesi Prof.dr.Lulëzim Lajçi u përqendrua në veprimtarinë botuese të Institutit Albanologjik gjatë vitit 2022, duke numëruar një sërë revistash, librash dhe materiale arkivore. “Vepër me vlera të veçanta për krijmitarinë e profesor Rexhep Qosjes” ishte tema e Dr. Abdurrahim Maxhunit, ku duke iu referuar studiueses Shefkije Islami, bëri një vëzhgim të punës vëllimore të largpamësit Qosja. Më pas, Dr. Angjelina Hamza prezantoi mbi temën “Kontribute etnologjike të profesoreshës Drita Halimi-Statovci”.

Ndërkaq, kumtesat e tjera paraqitën punën e degëve brenda Institutit Albanologjik si më poshtë: Prof.dr.Fadil Grajçevci me temën “Aktivitete shkencore të Degës së Letërsisë të Institutit Albanologjik”, Dr. Nuridin Ahmeti me temën “Dega e Historisë së Institutit albanologjik (1953-2023)” dhe Prof.dr.Arbnora Dushi me temë “Dega e Folklorit: Një rrugëtim përvijues nga qasjet paradigmatike tek perspektiva e studimeve”.

Aktiviteti u mbyll me urimin që ky Institut së bashkë me institucionet e tij simotra si ITSHKSH, ta dyfishojnë aktivitetin shkencor duke pasur një shtrirje gjithnjë e më të gjerë.

(ITSHKSH)

Ndriçim Kulla/

Që në fjalët e para të fjalimit të tij inaugurues, Barak Obama citon faktin e të qenit i përgjegjshëm për sakrificat e bëra nga paraardhësit e vet. Kurse në mbyllje të tij ai u rikthehet etërve themelues të vendit, duke evokuar fjalët dhe gjendjen e tyre shpirtërore me një përshkrim sa drithërues aq edhe shpresëdhënës.

“Në vitin e lindjes së Amerikës, në muajin më të ftohtë, një grup i vogël patriotësh shtrëngoheshin përreth zjarreve gati në të shuar, në brigjet e një lumi të ngrirë. Në atë moment, Ati i Kombit tonë urdhëroi që popullit t’i lexoheshin fjalët e mëposhtme: “Në botën e së ardhmes do të thuhet… që në zemër të dimrit, kur asgjë përveç shpresës dhe virtytit mund të mbijetojë… qyteti dhe fshati të alarmuar nga një rrezik i përbashkët u puqën së bashku… Amerikë! Përballë kanosjeve të përbashkëta, në këtë dimër të mundimeve tona, le t’i kujtojmë këto fjalë pa fund në kohë. Me shpresë dhe virtyt, do t’i përballim edhe njëherë rrymat e akullta e do t’u qëndrojmë furtunave që do të vijnë”.

E gjitha kjo nuk ishte gjë tjetër veçse një përfundim logjik i dëshirës dhe frymëzimit të tij të prirë ndaj revokimit të tyre dhe mësimeve që ata i lanë kombit, të shprehur që në momentin kur nisi udhëtimin me tren nga Filadelfia për në Uashington, ashtu si një paraardhësi i vet i shquar; e të pasqyruar në zgjedhjen, si moto të tij, të fjalëve të Linkolnit në ligjërimin historik të 1863-shit në Getisburg, me temë “Rilindjen e lirisë”.

Shfaqet më se e qartë një nevojë urgjente që në momente të tilla të vështira të krizës të gjendet mbështetje në rikthim te mësimet e etërve themelues, një nevojë kjo që, nëse do të vendosej në prizmin e realitetit tonë, do të dukej si krejt e huaj, ndoshta romantike, ndoshta patetike e, në sytë e cinikëve e skeptikëve ndoshta dhe një nacionalizëm shterp. Nuk janë të rastit këto etiketime, pasi vlerësime të tilla janë bërë nga segmente të caktuara analistësh edhe në momentet e para kur publikut shqiptar iu ofrua trashëgimia e vyer e mendimit tonë të traditës e kur herë pas here i kujtohet me forcë aktualiteti dhe rëndësia e mësimeve që ata kanë dhënë..

Ndoshta rasti i Obamës duhet të na bëjë të reflektojmë më shumë në këtë drejtim e të këqyrim të gjithë më thellë brenda vetes. .

“Shtet. Ja një fjalë e shkurtër që simbolizon gjithë kuptimin e independencës së vërtetë kombëtare. Po edhe një vepër arti e një pune njerëzore shumë të gjatë! Do të punojmë për shumë vjet. Do të mundohemi për shumë breza. Do dërmojmë shumë armiq. Do të zhdukim influencën e shumë të metave antishoqërore dhe trashëgimore. E vetëm pas një periudhe të tërë heroizmi shpirtëror, do të vijë dita e bukur në të cilën do të ndrijë edhe në horizontin e Atdheut tonë dielli i qytetërimit: Shteti…”

Kjo ishte thirrje-sfida që Branko Merxhani hidhte me një ton aq të vendosur, që në radhët e shkrimeve të tij të para në gazetën “Demokratia”. Kuptohet qartë se kemi të bëjmë me një perceptim afatgjatë të së ardhmes, pasi lufta për ndërtimin e shtetit modern shqiptar shtron përsëri ende dhe sot nevojën e një “heroizmi shpirtëror” për t’u ndërtuar. Aq më tepër që kjo ishte marrëveshja e heshtur e një njeriu që kish e ndjerë thellë “nevojën e minutës dhe të vërtetën e kohës”, e një njeriu që e kish kuptuar se shoqëria shqiptare kish nevojë për njerëz që munden ta lartësojnë veten e vet përmbi logjikën e imponuar të ditës, për njerëz që dinë ta kuptojnë kohën, të njohin fund e krye nevojat e saj e të kenë guximin mendor të thonë hapur se ç’shohin a ç’mendojnë. Pse vallë, s’është momenti që edhe në jetën e sotme shqiptare të besohen e promovohen më shumë njerëz të një brumi të tillë? E nën këtë prizëm, a s’duhet rrëmuar sa më mirë për t’u spikatur se cilat janë këto probleme dhe nevoja që na nevojiten fillimisht në luftën e Qytetërimit, në luftën e fitimit të vlerave morale, në luftën më në fund të pasurimit të shpirtit dhe krijimit të idealeve të reja shoqërore. Po pse vallë, a e kemi fituar ende dhe sot luftën për qytetërimin?

E për ta bërë sa më të kapshëm këtë parim të riformulimit të kritereve të reja le të marrim për shembull periudhën e ashtuquajtur të viteve 30, dhe le të shohim objektivitetin e trajtimit ose, më mirë, pozicionimin e saj në tërësinë e historisë shqiptare, qoftë nga kriteri i vlerave, qoftë nga kriteri i rëndësisë.

Për t’ia arritur qëllimit, problemin duhet ta shohim në dy nivele. Nëse do të bazoheshim në modelin e ri historiografik që na tregon Shkolla franceze e Analeve ku, përveç historisë së ashtuquajtur të evenimenteve, ne kemi edhe shumë lloje historish të tjera, do të shihnim se epoka e viteve 30 do të na shfaqej si më pjellorja në lindjen e domeneve të reja, të tilla si albanologjia, hagjiografia, numizmatika, euristika apo historia sociale, historia juridike, historia e filozofisë, sociologjisë etj.; e në vijim, jo vetëm se i zuri fill, por edhe se arriti t’i lëvrojë këto pjesë me një lartësi të re mendore dhe profesionale, që e tejkalon madje në segmente të caktuara edhe nivelin e sotëm. Le të marrim një shembull. Disa mendimtarë të spikatur të këtij mendimi hodhën ide të vyera mbi themelimin të një Muzeu Etnografik, një Instituti Albanologjik në Tiranë, duke dhënë madje mendime apo këshilla edhe për mënyrën dhe strukturën e historisë dhe historiografisë sonë; ide këto që, për fat të keq, po të shihen me kujdes janë më se të shtruara për zgjidhje ende dhe sot.

Që të shkruhet historia, duhet pikësëpari të përgatitet fusha apo domeni i saj e të drejtohen përpjekjet tona të paktën në dy qëllime kryesore:

Së pari, të përcaktohet mirë dhe qartë trualli i lëvrimit dhe i zhvillimit të saj. Së dyti, të mblidhen e sistemohen të gjitha materialet e historisë sonë. Ja pra cila është e meta jonë më e madhe: mungon baza historiografike. A mos vallë janë bërë hope të rëndësishëm që nga koha kur u hodh kjo thirrje-sfidë nga ana e historianëve dhe e specialistëve tanë të historiografisë? Nuk mund të themi se nuk është bërë përpara, por, tek e fundit, detyrimisht që rrjedha e kohës dhe ndërgjegjësimi kombëtar do ta shpinin përpara këtë proces. Mirëpo, në detyra të përmasave të tilla krahasimi duhet bërë në lidhje me lartësinë, ritmin dhe cilësinë që kërkon koha dhe sidomos epoka 15-vjeçare e lirisë së pas-komunizmit. Në këtë përballje, mund të themi se përmbushja e kësaj detyre është ende prapa.

“Studim, formim dhe pastaj veprim” qe parulla në “mobilizimin e tyre të famshëm për pushtime morale”, për krijimin e asaj “Shqipërie të mendimit dhe ndjenjës”. E ja pse, ndryshe gati tërësisht nga fryma e shtypit të sotëm, gazetaria e atëhershme foli për të rinjtë, për nënat dhe djemtë, për lirinë dashurore, duke marrë për bazë studimet e psikologëve më të mëdhenj të kohës, si Frojd, Jung, Adler apo James. Vazhdoi më pas të sqarojë kuptimet dhe lidhjet midis jetës dhe ligjeve, midis kulturës, fesë dhe qytetërimit. Shpjegoi materializmin historik, idealizmin shoqëror hodhën mendime për revista-ide, revista-mision, revista-tendencë; përpiloi një projekt-rregullore të detajuar për mbledhjen e folklorit, hartoi një skicë sociologjike të Perandorisë së Osmanlinjve; shkroi për doktrinat ekonomike të kohës, për kongreset filozofike, shpjegoi se ç’është filozofia, sociologjia, mitet, ideali, njeriu. Vallë, a janë përmendur ndonjëherë tema të tilla në shtypin e sotëm? Shkroi për një Dekart a një Comte, shpjegoi teoritë e nacionalizmit (determinizmin shpirtëror dhe atë lëndor), komentoi teorinë evolucioniste të Bergsonit të viteve 30 dhe sqaroi se ç’është metafizika, disa vite pasi Hajdegeri i madh e kishte shtruar si çështje bazë kapërcimin e saj. Pra, duhet të sqarojmë se bëhet fjalë për rryma të mendimit asokohe bashkëkohore, çka tregon se ata mendimtarë qenë në po të njëjtën amplitudë me mendimin dhe diskutimet filozofiko-sociologjike më bashkëkohore të kohës. A është vallë sot, e përthithur nga shtypi, tv-të ose dhe universitetet, një traditë e tillë? S’duket kurrfarë gjurme a jehonë. Ja, për të gjitha arsyet kjo periudhë duhet të zërë vend si periudha e fillimit të iluminizmit shqiptar, iluminizëm që si proces sot shtrohet me urgjencë në çdo ind të shoqërisë sonë, si një kambanë buçitëse për krijimin të atij horizonti mendor dhe kulturor që po përpiqemi t’i veshim ndërmarrjes sonë për të fituar betejën e demokracisë. “Jemi bijtë e një race tragjike, e cila mbetet apatike, e pa interesuar dhe e pa influencuar brenda në një botë të tërë luftërash idealiste, brenda në një pellg aq të madh korrentesh mendore. Mbi kryet tona shkuan gjithë rrebeshet e një rilindjeje, e një kryengritjeje frënge, po për ne sikur nuk ngjau asgjë”. Ja se si shkruante realisht, por jo pa dhembje, Branko Merxhani në fillim të shekullit të shkuar, kur iu përvesh punës për të nisur këtë epokë të ndriçimit së brezit të ri shqiptar. Mirëpo, një gabim të tillë nuk na falet ta bëjmë shumë dekada më pas përparimit dhe ngritjes kulturore. Kombet – ashtu si dhe njerëzit – janë të mëdhenj, kur ata arrijnë të mësojnë nga gabimet.

Po kaq shteg-shënjues shfaqet edhe aspekti i trajtimit të kësaj periudhe në nivelin e brendshëm të vetë fushës së historiografisë. U panë të vërshonin një numër i madh dokumentesh mbi historinë e Shqipërisë. Mund të përmendim këtu mjaft seri, por më të spikaturat mund të qenë “Përpjekje për lirim të Shqipnisë nga sundimi turk në fundin e shekullit të XVI dhe fillimin e shek. XVII”, fjalor bibliografik ilirik dhe shqiptar, që me plot gojën mund të quhet nisja e një enciklopedie te historisë së Shqipërisë. Të gjitha këtyre mund t’u shtohen edhe botime të veçanta si “Sprovë mbi një regjistër historik të Shqipërisë” të vlerësuar me çmim nga Akademia Italiane. Është ky një vëllim në të cilin listohen rreth 1 500 dokumente që i përkasin shekujve XII-XV, nga viti 1201 e duke arritur saktësisht deri në vitin 1568, me një rëndësi të jashtëzakonshme për të saktësuar panoramën historike të ngjarjeve të ndryshme në të cilat është trazuar jeta shqiptare gjatë këtyre shekujve. Mund të vijojmë me veprën “Kontribute të kronologjisë shqiptare”, që mbledh ngjarjet më kryesore historike, etnografike, religjioze e politike të Shqipërisë, një tjetër “moment”, një tjetër orvatje kjo që me plot gojën mund të emërtohet e rrallë për nga vlera që ka në mbushjen e periudhave të errëta e të pak-dokumentuara të historisë sonë.

Por mjaft të goditura e forcërisht shkencore deri dhe në ditët e sotme shfaqen studimet e një serie autorësh, duke filluar që nga Gjeçovi, Ernesto Cozzi e Bernardin Palaj, për të përfunduar te Koliqi, Valentini e Cordinjano, mbi rregullat dhe të drejtat e kodit tonë tradicional zakonor, për t’i dhuruar kështu kësaj fushe të kulturës sonë një korpus të tërë veprash monumentale. Janë të gjitha këto prurje të asaj periudhe që, për fat të keq, janë botuar e janë bërë tashmë të njohura edhe kësaj here nga iniciativa private, jashtë rrethit të institucioneve studimore (përfshi këtu edhe Akademinë), ato që përbëjnë njërin nga kontributet më të çmuar për kulturën shqiptare, një kontribut ky që ka të bëjë me një aspekt kulturor e tradicional, deri më sot po kaq pak të njohur sa dhe interesant: atë të mentalitetit juridik dhe të së drejtës tradicionale shqiptare, për të provuar kështu, në mënyrë tepër shkencore, faktin se kombit shqiptar, në një nivel shumë të kënaqshëm, antikiteti, personaliteti dhe fisnikëria i demonstrohet nga mentaliteti i fuqishëm juridik, jo më pak e ndoshta shumë më tepër sesa dhe nga vetë gjuha e poezia e tij.

Pavarësisht nga këto suksese, duhet thënë se deri në një pikë të caktuar lëvizja jonë historiografike arriti të përballej me vonesat e kohës, falë pasionit, profesionalizmit dhe idealizmit të pinjollëve të patriotizmit të vet, por veçse deri në një pikë, ama. E kjo, sepse historiografia dhe studimet albanologjike shqiptare, të nisura aq mirë në vitet 30, nuk arritën të ngjiteshin dot deri në majë, falë mungesës së një përkrahjeje institucionale dhe financiare, pra, falë mungesës edhe të një vullneti politik. Po, gjithsesi, arritjet e saj të shkëlqyera, bashkë me lëvrimet shumëdisiplinore që nisën të zinin udhë, duhet ta pozicionojnë këtë periudhë shumë më gjerë dhe shumë më lart në skenën e studimit të sotëm të historisë shqiptare. Nëse Shqipëria nuk pati ndonjë platformë dhe zbatim të një plani të përgatitjes kulturore për pavarësinë e saj politike, ajo në periudhën e parë të shekullit XX mund të përcaktohet pa mëdyshje se pati periudhën e artë të përgatitjes së pavarësisë së saj në luftën e Qytetërimit. Nëse do të dimë se si t’i përcaktojmë kriteret e periodicizimit që na dikton mënyra bashkëkohore e këndvështrimit të historisë, do të dimë edhe se si të vendosim piketat nëpër të cilat do të kalojë edhe shkrimi i gjithë historisë sonë. Në këtë kontekst, historia e mendimit shqiptar të gjysmës së parë të shekullit XX duhet të shihet si periudha më dinamike dhe shteg-shënjuese, nga kriteri krahasimor i periudhave me nivelin e zhvillimit, në të gjithë historinë tonë, madje në disa ritme e pritshmëri ajo mund të matet edhe me vetë periudhën pas shembjes së komunizmit.

“Kombet që e kanë ndjerë thellësisht nevojën e një reforme nuk kufizohen as në përsosjen e institucioneve të tyre juridike, as kanë për qëllim vetëm punimin më të mirë të mekanizmit të shtetit, por rëndësinë më të madhe ia japin rregullimit dhe lartësimit të jetës arsimore si dhe cilësisë së prodhimit të saj.” Sepse, aty ku mungon ideja pedagogjike, aty ku shkolla nuk është e zonja të përdoret si organi më i sigurt për përhapjen dhe zbatimin e ideve të reja dhe të tendencave reformuese, kjo do të thotë se predispozitat dhe dëshirat e shoqërisë nuk janë të zhvilluara akoma në atë pikë sa të mendojnë e të punojnë për sigurimin e përparimit dhe mirëqenien e së nesërme. Ja, këtë përcaktim së pari duhet ta ndiejë shkolla në kurrikulat e saj. Kemi të bëjmë me një mungesë shumë serioze e të trashëguar prej kohësh në procesin e mësimdhënies, sepse, përveç të tjerash, tërë ato dije që po na vijnë nga kultura botërore, nuk mund të përvetësohen si duhet pa u shartuar me mendimin shqiptar. Ky raport që nuk ekziston, nëse vazhdon, do t’ia heqë dalëngadalë arsimit tonë bazën nacionale.

Dinamika e prurjeve historiografike dhe ritmi i lartë i punës seleksionuese dhe analizuese i një grupi tashmë të specializuar botuesish dhe studiuesish i kanë pjekur kushtet e realizimit të këtij hopi cilësor të kulturës sonë.

Këtë ndikim duhet ta ndiejë drejtpërdrejt edhe politika jonë e jashtme, për ta përdorur në këtë rast historinë si përfaqësim të kombit dhe të kulturës shqiptare. Këtu kemi të bëjmë me trashëgiminë tonë mendore gati një shekullore, me filozofinë e me sociologjinë tonë, me psikologjinë e qytetarinë tonë, me dijet tona politike, çka provon faktikisht se ne nuk jemi kurrsesi vend tribush, siç mundohen të na paraqisnin armiqtë tanë apo të gjithë ata që nuk na njohin mirë, por jemi një komb me mendimtarët dhe dijetarët tanë, të cilët që në momentet e para kur orientuan luftën për të fituar lirinë politike ose kur konceptuan shtetin e ardhshëm shqiptar, sytë i kishin nga modelet e përparuara evropiane dhe nga Perëndimi. Këtë gjë, është e rëndësishme ta dimë të gjithë ne dhe pasardhësit tanë, por veçanërisht të dinë ta përdorin mirë diplomatët, ambasadorët dhe gjithë faktorët e politikës sonë të jashtme, sidomos në kushtet gjeopolitike të integrimit evropian dhe të globalizmit botëror.

Rikthimi te rrënjët është gjithnjë i shëndetshëm në përndezjen e ideve të reja, që ndoshta të tilla nuk janë, por shfaqen si të tilla të hedhura e të theksuara në rrethana e situata të caktuara. Një ide e këtij lloji ishte edhe theksimi i përgjegjshmërisë dhe i ngritjes së këtij nocioni në bazën e fillimit të një ere të re në të gjitha qasjet politike dhe në shumë ligjërata të politikanëve shqiptarë. Në fakt, koncepti i përgjegjshmërisë e njeh hyrjen e vet në leksikun e filozofisë në një periudhë relativisht të hershme e, më saktësisht, në vitin 1787, kur Aleksander Hamilton, në letrat e tij të famshme federaliste, për të përshkruar raportin që duhet të ekzistojë ndërmjet qytetarëve dhe qeverisë që i përfaqëson, përdori pikërisht termin “përgjegjshmëri”. Që nga ky moment, termi filloi të përdorej gjithnjë e më shpesh, qoftë në fushën juridike, qoftë nga pikëpamja etike, duke iu referuar atij raporti të ngushtë që lidh secilin prej nesh me pasojat e veprimeve tona. Madje, më në hollësi mund të themi se i takon pikërisht Maks Ueberit merita e zbulimit të ndarjes midis “etikës së bindjes” dhe “etikës së përgjegjshmërisë”; në rastin e parë vlen motoja kantiane “që të vihet në vend drejtësia, ia vlen të shkojë në shkatërrim edhe e gjithë bota”, ndërkohë që, në rastin e dytë, bëhet fjalë për një “veprim racional në përputhje me qëllimin”. Kuptohet, pra, se si nga ana juridike, ashtu dhe në aspektet e tjera politike, etike apo fetare, koncepti i përgjegjshmërisë mbart mbi vete një ngarkesë të fortë problematiciteti, Megjithatë, duhet të saktësojmë se në gjuhët moderne evropiane “përgjegjshmëri” do të thotë në thelb “të përgjigjesh”. Rrjedhimisht, ajo nënkupton ekzistencën e dy kushteve: të një zëri plotësisht të përcaktuar që “thërret” dhe të një “përgjigjeje” ndaj tij. Për ta shpjeguar praktikisht, le t’i referohemi një shembulli konkret. Nëse një qeveritar e administron pronën publike duke u përkujdesur për interesat e qytetarëve të vet, atëherë ai i “përgjigjet thirrjes” që vjen prej tyre e, pikërisht falë kësaj sjelljeje, nuk i “përgjigjet” thirrjes së interesave të tij personale, të lëna kështu në plan të dytë, në krahasim me ato të të tjerëve. Ndaj, mund të thuhet se nuk mund të jesh i përgjegjshëm në mënyrë “absolute”, por vetëm në lidhje me një zë specifik në krahasim me zërat e tjerë që ngelen kësisoj të padëgjuar. Ja, ky është thelbi i etikës moderne të përgjegjshmërisë, që duhet të jetë përmbajtja e qasjes së vullnetit politik, intelektual, e ministerior ndaj vlerave dhe, aktualitetit të mendimit shqiptar të traditës. Zëri që tashmë po vjen prej gjithë kësaj pune përgatitore shumëvjeçare, të shprehur në libra dhe në manuale didaktike, duhet t’i përgjigjet ndërgjegjja kombëtare dhe institucionale që, më në fund, nxënësi shqiptar dhe brezat e ardhëm ta dëgjojnë e ta mësojnë atë, ta përthithin e të formësohen prej tij, duke u bërë më të dijshëm, duke e ndjerë se kanë rrënjë e themele të forta e, së fundi, duke u ndjerë më krenarë e patriotë.

Ilir Ikonomi/

Kur studioja rrugëtimin e Ismail Qemalit për shpalljen e pavarësisë në Vlorë, hasa në një intervistë thuajse të panjohur të tij, e cila më ndihmoi të kuptoja se në çfarë rrethanash të paimagjinueshme lindi ajo pavarësi dhe sa e brishtë ishte.

Viset shqiptare ndodheshin në mëshirë të fatit. Vlora e bllokuar nga deti kërcënohej nga uria. Qeveria e përkohshme kishte një hapësirë të kufizuar veprimi dhe nuk dihej sa mund të zgjaste.

Ismail bej Vlora e dha intervistën në Romë më 1 prill 1913, katër muaj pas shpalljes së pavarësisë. Më në fund, ai kishte arritur të dilte nga Vlora e bllokuar prej anijeve greke dhe të vizitonte kryeqytetet e Evropës.

Siç e thotë edhe vetë, atij i ishte dukur sikur kishte dalë nga një burg i vërtetë, i tillë ishte ankthi që kishte shkaktuar bllokada. Kishte mundur të largohej me jahtin e një francezi, i cili donte të bëhej princ i Shqipërisë.

Periudha për të cilën flasim ka qenë ndër më të vështirat në historinë e Shqipërisë: Kosova ishte pushtuar, serbët kishin ardhur deri në Durrës, Shkodra ishte e rrethuar nga Mali i Zi, ndërsa grekët, përveçse kishin bllokuar bregdetin jugor, kishin përparuar deri në Tepelenë. Në këtë situatë tragjike, ambasadorët e Fuqive të Mëdha debatonin në Londër për të përcaktuar kufijtë e Shqipërisë së re.

Gazetari që bisedoi me Ismail beun quhej Achille De Benedétti dhe intervista u botua në gazetën Il Giornale d’Italia të datës 2 prill 1913. Sot, pas 110 vjetësh, ajo na kujton se me çfarë vështirësish ekzistenciale përballej qeveria e parë kombëtare e shqiptarëve.

Ja teksti i plotë:

Ismail Qemali arriti të largohej pardje nga Vlora me jahtin e Dukës Montpensier. E takova sot në mëngjes në stacionin e trenit tek arrinte nga Bari, ku kishte lënë Isa Boletinin, që ishte pak i sëmurë, bashkë me djaloshin Luigj Gurakuqi, ministër i arsimit. Qemal beu kishte ardhur me dy nga djemtë, që e kanë shoqëruar në të gjitha këto peripeci. Plaku i shquar dukej mjaft mirë. Ishte i gëzuar që kishte mbërritur në Romë pas ikjes nga Vlora.

E pyes se si kaloi udhëtimi.

-Shkëlqyeshëm nga çdo pikëpamje, – më përgjigjet. Pak ditë më parë arriti në Vlorë ‘Mekongu’, jahti i Dukës së Montpensierit, me një flamur tregtar anglez. Duka menjëherë më ftoi në anijen e tij të mrekullueshme dhe më pyeti nëse dëshiroja të vija në Itali. Ishte fat i vërtetë. Do të kisha qenë i marrë po të mos e kisha shfrytëzuar këtë rast të rrallë. Për mua kjo do të thoshte të çlirohesha nga një burgim i çuditshëm. Ishte edhe një mundësi për ta ndihmuar pak më nga afër çështjen e vendit tim.

-Po grekët, nuk ju kapën?

-Jo. Ata na panë shumë mirë. Pastaj, mos harroni se ‘Mekongu’ kishte ardhur nga Korfuzi. Po të kishin dashur të më kapnin do ta kishin patur të lehtë. Unë nuk e fsheha aspak faktin që po nisesha. Një torpedinier grek, i ngarkuar për bllokimin e bregdetit, na vuri re dhe na lejoi të kalonim pa ndonjë problem. Udhëtimi shkoi mjaft mirë. Jahti i Dukës është vërtet i mrekullueshëm dhe jam i gëzuar që arrita të dal nga ky burgim pa asnjë shpenzim dhe në kushte kaq të mira.

-Po miqtë tuaj të Vlorës, Shkëlqesi, nuk patën kundërshtim që ju të niseshit?

-Ishin ata vetë që më këshilluan të përfitoja nga ky rast i papritur. Ata janë të bindur se çështja shqiptare nuk është në Vlorë, në këtë qytet ku liria u shpall në një lloj burgu, por gjetkë, e sidomos në Londër, ku diskutohet për fatet tona të së ardhmes. U kam lënë udhëzime të qarta miqve të mi të qeverisë, duke i bërë të reflektojnë për pasojat e rënda që do të kishte vendi, në qoftëse do të ndërmerrnin ndonjë akt të nxituar apo nëse do të fillonin ndonjë revoltë. Ata mu betuan dhe jam fare i qetë se bashkatdhetarët e mi do të mbajnë një qëndrim paqësor, ashtu siç i kam këshilluar dhe siç është dëshira ime.

-A kanë përparuar më tej grekët?

-Jo. Nuk kanë përparuar përtej Tepelenës. Në Tepelenë ndodhi diçka me rëndësi, sepse turqit prenë urën për të penguar pushtimin. Pra, grekët nuk kanë shkuar më tutje se Tepelena. Ata e dinë se Vlora është e paprekshme, sidomos për shkak të vullnetit të Italisë, por edhe të Austrisë.

-Po Beratin nuk e kanë pushtuar?

-Jo. Në të gjithë sanxhakun e Beratit, nuk kanë shkuar përtej Tepelenës.

-Si ishte gjendja në Vlorë kur u larguat?

-Shumë e qetë. Nuk ka patur vështirësi të tjera të brendshme, përveç ankthit të bllokadës detare që na ka izoluar dhe na ka bërë të na mungojnë disa elementë bazë të jetesës. Ka ndodhur vetëm diçka që është vërtet për t’u shënuar: ardhja e një oficeri austriak me veshje civile, i shoqëruar nga një prift dhe një marinar.

-Si arriti të vijë?

-Ai zbarkoi në grykën e Semanit me një anije të kompanisë Lloyd dhe, prej andej, erdhi në Vlorë me një barkë me rrema. Ju e dini se në Vlorë ekziston një element që nuk e dëshiron pavarësinë e pastër të Shqipërisë. Ky element gjithnjë më ka luftuar dhe është përpjekur të më krijojë vështirësi. Oficeri që erdhi tha se ishte në gjendje të armatoste popullatën dhe të na dhuronte armë. Mirëpo unë nuk e pata të vështirë t’i shpjegoja popullit se ne nuk kishim nevojë për makinacione të tilla dhe se mund ta realizonim sigurinë e vendit tonë me besimin tek mbrojtja që na jep Evropa.

-Në Itali shtypi ka patur një lajm për këto qëllime të austriakëve në Vlorë…

-Atëherë ky lajm, – tha duke buzëqeshur Qemal beu, – nuk qenka i ri për ju. Megjithatë, unë e njoh politikën e Vjenës dhe gjithsesi i jam mirënjohës edhe Austrisë për interesimin ndaj Shqipërisë. Nga ana tjetër kuptoj edhe ndryshimin mes dy politikave, të Vjenës dhe të Romës…

Në këtë pikë, Qemal beu u zhyt në një heshtje diplomatike.

-Po vështirësitë që ju krijon bllokada për t’u ushqyer?

-Oh, më mirë të mos flasim për këtë. Është diçka që të shkakton ankth. Jam i gëzuar që ndodhem në Itali edhe sepse do t’i kërkoj si qeverisë suaj ashtu edhe ambasadorëve të Fuqive të Mëdha apo ministrit të Greqisë që t’i japin fund kësaj mase kaq të shëmtuar dhe të kotë. Pas 20 ditësh, Vlora do të jetë në uri të plotë. Kemi bërë mrekulli që kemi arritur ta mbajmë popullin gjallë deri tani. Por nuk është e mundur të vazhdojmë më tej në këtë gjendje. Ekzistojnë tashmë arsye humanitare, për të cilat bllokadës duhet t’i jepet fund. Duke e vazhduar bllokimin e Vlorës, grekët po tregohen të padrejtë, në kundërshtim të plotë me qytetërimin e tyre. Përse duan të trullosin me katastrofën e urisë një popullsi që nuk i bën keq ndokujt me asnjanësinë e saj? Asnjë arsye nuk mund ta përligjë bllokimin e Vlorës.

-A nuk është e vërtetë që aty vërtiten trupa të Xhavit pashës?

-Janë thjesht ushtarë të çrregullt në gjendje të mjerë, që nuk përbëjnë asnjë shqetësim ushtarak. Xhavit pasha ndodhet në Lushnje afër Shkumbinit në kushte vërtet tragjike dhe nuk mund të ndërmarrë asnjë lloj veprimi kundër grekëve, as t’i dëbojë nga pozicionet që kanë kapur. Të paktën tani, grekët zotërojnë Sarandën dhe të gjitha pikat e bregdetit të bllokuar. Ata kanë deklaruar se nuk do ta prekin Vlorën, sepse ky është vullneti i dy fuqive të Adriatikut, prandaj nuk duhet t’i bien në qafë asaj me pretekstin e bllokadës. Shpresoj të bëj të ditur arsyet humanitare që kërkojnë heqjen e bllokadës.

Pastaj, Qemal beu më kërkoi t’i tregoja të rejat e fundit nga Konferenca e Londrës për Shqipërinë. Përsa u përket kufijve jugorë të Shqipërisë, i shpjegova se cila ishte teza e grekëve, të cilët kërkonin Korçën, Këlcyrën, Tepelenën si dhe Gjirokastrën e Sarandën.

-Kjo është si t’i presësh krahët e këmbët Shqipërisë, – thirri Qemal beu. Të shpresojmë se vullneti i Evropës, i cili një ditë do të triumfojë, do të çojë në integritetin e popullatave që janë shqiptare të pastra. Është vërtet e çuditshme që grekët mendokan të marrin edhe Korçën!

-Cilat janë marrëdhëniet e tanishme mes Turqisë dhe Shqipërisë?

-Janë krejtësisht paqësore. Kemi marrë në Vlorë komunikatën zyrtare të Vezirit të Madh, me të cilën njihet pavarësia shqiptare dhe e drejta e flamurit tonë. Me këtë mori përgjigje fyerja e madhe, që trupat e Xhavit pashës i bënë flamurit tonë në Tepelenë. Qeveria turke nisi një hetim dhe i bëri me dije mytesarifit të Beratit se ajo e njihte tashmë autonominë tonë dhe u kërkoi autoriteteve të fundit turke të mbetura në territorin shqiptar të respektonin emblemën tonë.

-A u zgjidh çështja e princit të shtetit tuaj?

-Oh! Çështja e pretendentëve të fronit, apo e principatës së Shqipërisë ka rrezik të fryhet tej mase. Pata rastin të takohem me Dukën e Montpensierit, i cili me ndihmën e tij humanitare më nxori nga gjendja e çuditshme në të cilën ndodhesha. Natyrisht, i shpreha atij gjithë mirënjohjen time për këtë akt fisnik dhe i thashë se Shqipëria do ta kishte për nder nëse do të kishte në krye të saj pasardhësin e një familjeje të shquar dhe historike. Por i thashë gjithashtu, për hir të sinqeritetit, se ende nuk ishte koha për të menduar mbi çështjen e princit, e cila do të duhej të zgjidhej më vonë.

-Ç’mendoni, Shkëlqesi, mbi çështjen e Shkodrës?

-Mund ta merrni vetë me mend. Mendoj se çështja e Shkodrës është tani në rrugën e zgjidhjes. Qëndrimi i Malit të Zi nuk më duket se ka shanse për sukses. Janë mjaft të njohura arsyet se përse Shkodra duhet t’i mbetet Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha, të cilat e kuptojnë plotësisht nevojën e një vendimi të tillë, kanë rënë tashmë dakord ta bëjnë Malin e Zi të tërhiqet.

-A e keni lexuar telegramin e mbretit Nikollë, i cili flet për kështjellën e krishterimit që duhet t’i kundërvihet islamizmit?

-Pikërisht këtu qëndron edhe dobësia e tezës malazeze. Si mund të mendojë mbreti Nikollë të imponojë me armë dhe me dhunë konvertimin fetar të myslimanëve shqiptarë? A e ka menduar ai se duhet të përgatitet për shumë e shumë luftra të përgjakshme? Megjithatë, unë besoj se më në fund Mali i Zi do të tërhiqet përpara vullnetit të Evropës. Jam i gëzuar, – përfundoi Qemal beu, – që munda të dal nga Vlora për të mbrojtur më tej të drejtat e Shqipërisë në kryeqytetet evropiane, në qytetin tuaj e sidomos në Londër. Me sa duket Peja, Prizreni dhe Gjakova janë të humbura, por ka disa territore që ende mund të shpëtohen. Dhe këtë do të përpiqem të bëj me besimin tek të drejtat e shenjta të popullit tim.

Pas disa ditësh, Ismail Qemal beu do të niset për në Londër. Atje ai do të përpiqet të mbrojë çështjen e paqes jo vetëm në interes të vendit të tij, por sadopak edhe të Evropës, e cila, në çështjen shqiptare, mund të shohë dështimin e përpjekjeve të saj për ruajtjen e paqes. Ai po fillon kështu një pelegrinazh politik nëpër kryeqytetet e Evropës, ku Roma është etapa e parë e rëndësishme.

Photo: wikidata.org

Në hotel Tirana u promovua libri i ri i diplomatit dhe studjuesit Shaban Murati “Aleanca e duhur Shqiperi -Kroaci”, organizuar nga Fondacioni Cameria “Hasan Tahsini”, qe është edhe botuesi i librit. I ftuar i posacem i nderit ishte ish-presidenti i Kroacise Stjepan Mesic, qe erdhi posacerisht nga Kroacia.

Fjalen e hapjes e mbajti kryetari i Fondacionit Cameria “Hasan Tahsini”, Alket Veliu. Pastaj mbajten fjalet e rastit ish-presidenti Stjepan Mesic, i cili u shpreh se “libri po del në momentin e duhur dhe tregon marrëdhëniet mes shqiptarëve dhe kroatëve”. Per librin dhe krijimtarine e autorit folen ish-presidenti Bamir Topi, ish-ministrja e jashteme Arta Dade, kryetarja e komisionit te politikes se jashteme ne Kuvendin e Shqiperise Mimi Kodheli dhe prof.dr. Ksenofon Krisafi.

Kryetari i Fondacionit Cameria “Hasan Tahsini” Alket Veliu i akordoi ish-presidentit te Kroacise Stjepan Mesic medaljen e argjente “Miku i madh i kombit shqiptar”.

Ne fund autori falenderoi per vleresimet e librit dhe te krijimtarise se tij.

Shqiptaro-amerikania e mirënjohur, nga Deçani i Kosovës dardane, BESA TAFILAJ – PINCHOTTI në Washington D.C., Drejtore Ekzekutive e Organizatës së Familjeve të Ushatarakëve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës (NMFA), një ndër organizatat elitare më të mëdha në SHBA, ishte në mëngjezin e sotëm të 11 Nëntorit 2023, në Ditën e Veteranëve të Amerikës, e ftuar e veçantë në ceremoninë e lartë zyrtare në Shtëpinë e Bardhë.

Në këtë ditë solemne përkujtimore të Veteranëve të Amerikës, sipas traditës protokollare, përshendeti Presidenti Amerikan, Joe Biden- mik i shquar i Shqiptarëve, i cili njiherit është dhe Familje e Veteranëve të Luftës, pasi djali i tij Joseph “Beau” Biden III, që shërbeu për pak kohë edhe në Kosovë, ishte një Veteran i Luftës në Irak, çka kjo e lidhën edhe me Organizaten e Familjeve të Ushtarakëve të Amerikës.

Në mëngjezin e sotëm të Ditës së Veteranëve të Amerikës, përgjatë ceremonisë zyrtare solemne në Shtëpinë e Bardhë, Besa Tafilaj-Pinchotti, u takua miqësisht edhe me një grua 102 vjeçare, veterane e Luftës së Dytë Botërore, me një kapiten sikh i Trupave Detare Amerikane-mbrojtës i të drejtave fetare, me një veteran që nga i pastrehë u kthye në kampion kombëtar, me veterane simbol për femrat amerikane, e me të tjerë të pranishëm.

Kjo personalitete e mirënjohur shqiptaro-amerikane, Besa Tafilaj-Pinchotti, thotë në rrjetin social FaceBook Meta, se Dita e Veteranëve është Festa e Heronjëve që e bënë madhështor këtë vend, Amerikën.

Shqiptarja e Deçanit, Kosovës e Kombit, Besa Tafilaj-Pinchotti, Drejtore ekzekutive amerikane e NMFA, ish gazetarja e ekranit dhe e terrenit në rrjetet e mëdha televizive amerikane TV ABC dhe TV NBC, që ka spikeruar dhe përgaditë emisione televizive edhe për luftën dhe periudhën e pasluftës së Kosovës, pergjatë dy viteve të fundit është takuar disa herë me Presidentin e sotëm të Amerikës, Joe Biden, me të cilin familja e madhe Tafilaj ka lidhje të mira shoqërore e zyrtare prej nga koha kur ishte Senator i shtetit Delaware të SHBA.

Besa Tafilaj-Pinchotti është e martuar me ushtarakun e qytetarin amerikan David J. Jr. Pinchotti– oficer i Marine Corps të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe kanë tre fëmijë të mrekullueshëm me emra të bukur shqiptarë: Lira, Zana e Loriku; e ka babain e saj, Ramiz Tafilaj. një qytetar, biznesmen, humanist, botues e veprimtar të shquar në Amerikë, Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e Veriut e Malin e Zi, që mban dekorata- medalje presidenciale të Amerikës e Shqipërisë, tituj “Qytetar Nderi” në Kosovë e Shqipëri, çmime të ndryshme të larta në Kosovë, Shqipëri, Malin e Zi; është botues i “Jalifat Publishing” në Huoston-Teksas dhe Drejtor i Përgjithshëm i “Gazeta e Alpeve” (media Rajonale-PanShqiptare-NdërBallkanike) në Tiranë-Prishtinë, si dhe, tashti, Kryetar i Këshillit Kombëtar Organizativ të “Takimit të Madh të Tiranës”, Takim PanShqiptar-NdërBallkanik-EuroAtlantik; ka nënën e saj, prof. Diana Tafilaj, një misionare amerikane përkrah të shoqit të saj të jetës, që ka kontribuar shumë edhe për Kombin Shqiptar.

Shqiptaro-amerikania Besa Tafilaj-Pinchotti, për kontributet e meritat e saj, është vlerësuar nga ACABS në një ceremoni elitare në Akademinë e Shkencave të Republikës së Shqipërisë me Çmimin “Madelene Albright” dhe në “Kuvendin Kombëtar të Alpeve” në Vermosh-Kelmend të Malësisë së Madhe (Shqipëri) me Çmimin e Lartë “Elena Gjika”. Andaj Besa Tafilaj-Pinchotti, nga mediat shqiptare, është krahasimuar me misionaren amerikane Rose Wilder Lane- shkrimtare, reportere lufte, aktiviste e të Të Drejtave të Njeriut, etj; dhe me tjetren misionare, britaniken Mary Edith Durham, shkrimtare, artististe, etnografe etj., dy mike të mëdha e të përjetshme të shqiptarëve.

2.

11 Nëntori, është shpallur 105 vjet ma herët, si Dita Kombëtare e Veteranëve në Shtetet e Bashkuara, është një festë e madhe federale, ditë pushimi zyrtar, është një ditë solemne e festive, ku nderohet personeli ushtarak që ka shërbyer në të gjitha Luftërat Amerikane, prej nga Revolucioni Amerikan i vitit 1776, nga Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore, deri në ditët e sotme, përfshirë edhe Luftën e Kosovës, ku Amerika është vendimtare për Lirinë, Pavarësinë e Shtetësinë e Kosovës, për Kombin Shqiptar.

Amerika ka mbi 20 milionë Veteranë të Luftës, ku qindra prej tyre janë shqiptarë me origjinë nga Shqipëria e Kosova, Maqedonia e Veriut e Mali i Zi, nga Lugina e Preshevës e Çamëria, nga Arbëreshët e Italisë, veçanarisht në Luftën e Parë e të Dytë Botërore, në luftërat amerikane në Azi e Lindjen e Mesme, edhe në Luftën e Kosovës.

3.

Shqiptaro-amerikania Besa Tafilaj-Pinchotti, Drejtore Ekzekutive e Organizatës së Familjeve të Ushatarakëve të Amerikës (NMFA) në Uashington D.C. – kryeqytetin e Amerikës, me një karrierë të suksesshme edhe si gazetare (redaktore, spikere/prezantuese) në rrjetet televizive të mëdha amerikane Tv ABC dhe Tv NBC, e Ftuar Nderi edhe në “Kuvendi Kombëtar i Alpeve” në Vermosh dhe në “Takimin e Tretë Kombëtar të Plavë-Gucisë”, ka përshendet me video-mesazh edhe “Kuvendin Kombëtar të Alpeve” në Pejë dhe “Kuvendin e Madh të Ulqinit”, kësaj here, me 12 dhjetor 2023, do të hapin solemnisht, me një fjalë të shkurtër, “Takimin e Madh të Tiranës”, në gjuhën Shqipe dhe në gjuhën Angleze.

Me kontributet e meritat, me veprimtarinë e Besa Tafilaj-Pinchotit, ndihen krenarë shqiptarët e Deçanit e të Kosovës, të Shqipërisë, krejt Shqiptaria, edhe komuniteti shqiptaro-amerikan në Teksas e në Washington DC, në të gjithë Amerikën.

RAMIZ LUSHAJ

Tiranë, 11 nëntor 2023