Prof. Bardhosh Gaçe/

Timo Flloko i njohur si artist i shquar i skenës së filmit me disa role të spikatura, tashmë paraqitet edhe si poet, gati në të njëjtën lartësi artistike, si në rolet e figurave që ka mishëruar. Qysh në vitet e shkollës së mesme “Ali Demi” në qytetin e Vlorës”, krahas aktrimit u shfaq tek ai edhe talenti i spikatur si poet, ku i këndoi detit, Vlorës, ullinjve, Sheshit të Kateqit e Sheshit të Flamurit, hapësirave të kaltra që i shfaqeshin në brigjet detare.

Vëllimi poetik “Kërcim në bosh” është një sprovë e suksesshme e vargut poetik, që shpreh njëherit një frymë dhe një përcjellje estetike të saj përmes këtij vargu punuar e latuar me kujdes e në mënyrë fine të poetit. Vargu i poetit dhe mënyra e përpunimit të tij, veçori e sendërtimit të ideve dhe krijimi i imazhit të tij flet për një lirizëm estetik, për një përkryerje të tij në konceptimin modern të mënyrës se si poeti i shikon gjërat, si i shtrin, ndërton dhe injekton imazhet me frymën e së bukurës.

Titulli “Kërcim në bosh” është mjaft i gjetur pasi lexon poezitë e këtij vëllimi dhe ka një domethënie kuptimore, e cila përthekohet drejt mendimit, se sendet apo nocionet mbi jetën janë të paplotësuara në vetvete dhe zbrazëtia e tyre mbushet me kuptimin që u jep njeriu. Kështu, imagjinata e poetit kërcen drejt thelbit të fillesës së gjërave për ta mbushur atë me forcën e fjalës dhe gjeracionin e saj e për ta bërë të bukur. Fjala çelës e imagjinatës “sikur” ndihet në poezinë e Timo Fllokos herë hapur e herë e nënkuptuar dhe poeti kërkon ta mbushë atë me fuqinë kreative të mendimit poetik.

Ky tipar kryesor i stilit të tij si një akt vlerësues i vetvetishëm dhe domethënës, e dallon poetin Timo Flloko, ndonëse në poezi ai vjen pas një përvoje të gjatë dhe të suksesshme me fjalën e aktruar. Në poezinë “Estetikë” poeti shprehet: “Atë që Zoti e krijoi të mangët/mjekësia estetike, tashmë e kthen në hir/rilind krijesa me pamjen e ndryshuar/shndërrohet defekti në përsosmëri”.
A po shkon bota drejt zhdukjes së kontrasteve dhe kjo zhdukje nëse ndodh, mos është një rrafshim dhe rrafshimi, lineariteti, njëtrajtësia, si gjithmonë e bëjnë jetën të mërzitshme? Përkundër kësaj, poeti ngre estetikën e fjalës së tij mbushur me kontraste, me relievime të mendimit, me hije e dritë të objekteve, të sendeve, të pamjeve, me gëzimin, frikërat, dyshimet etj: “Pi e çfarë mbeti/në fundin e gotës/nesër është eklipsi/ndoshta fundi i botës”, shprehet poeti në poezinë “Eklips në fundin e botës”. Në shumë poezi poeti shfaq gjendje ankthioze që vijnë të qarta dhe ankthi në poezinë e tij është transparent, jo i turbullt. “Shpirti im fillim e fund/pambarim di hapësira/dhe kur s’je, të krijon/si oazën shkretëtira”, citojmë këto vargje origjinale të poetit që thuren në vjershën njëstrofshe “Dashurisë”.

Poetin e shqetësojnë ato simptoma të shoqërisë së sotme moderne, janë shenja që ai i pikas në Shqipëri, por edhe në udhëtimet e tij në Evropë apo Amerikë. Këto simptoma shfaqen në përshkrimin e pamjeve të qyteteve metropolitane, në njerëzit që humbin identitetin. siç ndodh te poezia “Nën emrin e tjetrit”, “Në Nju-J-ork pa ty”, “Mbi urën e Bruklinit”: I vetmuar këtë fund dimri/endem Urës së Bruklinit/një oqean na ndan në mes/në prag të Shën Valentinit), “Në Paris (mozaik): “Hije Esmeralda/Kuazimodo, Febysi/botë fshehtësish/është Parisi”. E në këto vjersha poeti është i hapur, konkret, fjalëzgjedhës e me një delir të lehtë të mahnitjes nga bukuria e këtyre vendeve, delir që nuk përfundon në ekstazë. Ai zgjedh me kujdes detajet dhe i transubstancion në gjendje prej ndjesish të holla e vibrante.

Uni poetik i Timo Fllokos është një un i kulturuar, ku autori e përpunon këtë un me një shije estetike të veçantë, prandaj edhe lirizmi i tij buron e rrjedh natyrshëm përmes këtij formimi. Autori i percepton motivet dhe shtjellimin e tyre në këtë vazhdë, duke zbuluar nga thelbi i dukurive hijeshinë e së bukurës. Ai gjithnjë shqetësohet mbi motive dhe ide që mbartin një peshë të veçantë filozofike dhe atyre nuk u shkon në skaj, por u hyn në thelb, duke zbuluar atë çka është më e epërme: “Priste sërish ditën të shndriste aty/Ç’mëkat, bukuria jeton veç për sy” (poezia “Narcisi” f. 29). Është syri i ndërgjegjes së formuar e një artisti, i cili e shikon botën, motivet dhe e vë shqetësimin e tij poetik pikërisht në tallazitjen e përmbajtur të kësaj ndërgjegjje.

Poetin e intereson shumëçka që ka të bëjë me shqetësimet e një artisti, si artist i dyfishtë i filmit dhe i fjalës së aktruar, si dhe i fjalës poetike dhe këtu duhet shtuar edhe një përmasë tjetër, që është shqetësimi intelektual, tipare që i vëmë re me kënaqësi në muzën e tij dhe që shprehen e materializohen përmes një vargu plot sqimë e me kujdesin e merakun e një artistit për t’i dhënë fjalës forcën dhe ëmbëlsinë e tingëllimit melodioz.

Poeti e zgjeron unin e tij me një thurimë motivesh nga më të ndryshmet, si: motivet e mallit, të dashurisë, largësive, të udhëtimeve, të pandehmave të mëdha, motive të shqetësimit për botën, motive të artit, duke përdorur lirshëm dhe në kontekste të caktuara fjalësh, terma nga bota e artit, e kulturës, e mitit e nga fusha të dijes e të kulturës. Kjo tregon se shqetësimi i tij nuk është i një çasti, përkundrazi, është shqetësimi i një artisti të fjalës së bukur. Këto motive intimizohen prej një brishtësie tërheqëse dhe krijojnë një frymë të ngrohtë në poezitë e tij përkushtuese për nënën, për miqtë apo njerëzit e ndryshëm që kanë sjellë në mendimin e poetit një ngacmim të mirë.

Duke zgjeruar frymëmarrjen tematike-motivore, poezia e Timo Fllokos asnjë çast nuk e humbet rëndësinë e fjalës së bukur dhe të latuar, ajo mbart vetiu një frymë ngrohtësie dhe shqetësimi njerëzor, një ndjeshmëri prekëse që i vjen prej natyrës së tij prej artisti. Ky shqetësim nuk është i stisur, as materializohet prej një vargu pozant, por një vargu që buron nga ndjenja të fuqishme dhe vishet hijshëm me kostumin e mendimit dhe të figurës artistike.
Ligjërimi poetik i ngritur në nivelin e një shprehjeje të kulturuar na sjell një ritëm që nuk ngutet, por që vjen në mënyrë të përpiktë dhe të ngadaltë për ta thelluar edhe më tej në trajtën e tij të të shfaqurit. Këtë e shohim, e ndjejmë dhe e perceptojmë ashtu vetiu në poezinë “Krisht”, f. 49-50 të vëllimit, ku vargjet me gjatësi të ndryshme rrokjesh i ngjajnë një bisede që nuk mbarohet dhe ndalesat shprehin dhembje e mallëngjim ndaj sakrificës së Krishtit. E njëjta mënyrë perceptimi dhe ndërtimi të ritmit vihet re edhe në poezitë “Bisedë me Ajnshtajnin”, “Aty”, “Transgresion”, “Ceni i Davidit”, “Xhelozi e detit”, “Panteoni i një miku”, “Hy i pyllit të heshtjes” (Ali Podrimes), ku te kjo poezi e fundit spikasin vargjet e ndjeshme: “erdh koha, the/më lini këtu në shpirt të pyllit/me nimfat enigma/të fle”.

Ndryshon ky ritëm në poezitë “Vjena”, “Në Paris”, ku vargu katërrrokësh ka një përshpejtim ritmik, i cili në shpalljen e tij shpreh dinamizmin e jetës në Vjenë ose në Paris, ku poeti ndihet i mrekulluar nga ky dinamizëm dhe ritmin e organizon mjaft mirë.
Motivet e dashurisë në vëllimin “Kërcim në bosh” trajtohen nga autori, duke u dhënë një dimension të thellë mbi shfaqjen dhe realizimin e tyre nga një mendim përgjithësues: “Mirazhe dashurish thërmohen sysh/si të ishin ngrehina gjer te retë/por s’janë të përjetshme edhe pse/të larta kujtesës sa një Everest”. (Poezia “Krahë ëndrrash” f. 40). Në këtë konceptim ideor, dashurisë i këndohet në poezitë: “Flitë e Kleopatrës”, “Pasion”, “Sindroma e dashurisë”. Dashuria për poetin është “Le të ishte ajo iluzore/Si Kulla e Babelit që s’u ngrit asnjëherë”, dhe poeti nuk e shikon atë vetëm si një shfaqje konkrete, por më së shumti si një mister, si një forcë ndjenje të brendshme, e cila ka shumë gjuhë dhe shumë mistere, që sado ta ngresh lart kullën e saj nuk mbërrin dot deri te caku i saj i fundmë.

Poezia e Timo Fllokos në këtë vëllim, ashtu si dhe në mjaft cikle të botuara në shtypin letrar, është një krijim që e bart ëndrrën dhe e pështjellon atë duke ia vërtitur kuptimin me një fill të pashkëputur mendimi. Ëndrra te ky poet merr krahë nga mendimi për artin (“Duke parë operën “Aida”), ku poeti artin e lidh me një largësi dhe me një kujtesë, apo “Krimi i Shekspirit” një poezi tjetër meditative, jo nga më të bukurat në këtë vëllim, por gjithsesi e këndshme.
Poeti si artist i dyfishtë i dy zhanreve të artit është adhurues i së bukurës në jetë dhe në art. Shpesh vargu i tij nga një refleks i ngacmimit konkret kthehet në fluks refleksesh nga ngacmimet që i vijnë nga bota e artit, e historisë, e mitit apo të një rrafshi më të gjerë kulturor: “Plot dëshira të kyçura në vete/ëndërrimet e mbështjella si një vel/dashurova Pushkinin dhe zili ia kisha/gjeninë që e humbi në duel” (Poezia “Ëndrrat në sirtar”). Poeti tregon sa e fuqishme është ëndrra, se si ajo vjen dhe të pushton mendjen dhe shpirtin, se bota e një artisti të vërtetë, (siç është edhe Timo Flloko), bëhet e madhe, duke njohur artistë të tjerë, duke i adhuruar ata, pa smirë, pa ego të sëmurë, pa vetmburrje, sepse siç thotë Kadare “në tempullin e artit hyhet me dashuri”, një shembull i shkëlqyer me antipod me meskinët e vlerësimit të artit. Dhe këtë gjendje dehurie estetike e ndjejmë dhe e perceptojmë natyrshëm në mjaft poezi të këtij vëllimi, të cilat realizohen bukur, me ligjërim të rrjedhshëm e me mendime poetike interesante.

Poezia e Timo Fllokos të tërheq pikërisht për këtë botë ëndërrtare që frymon përmes koncepsionit të artit, si parakusht për të hyrë në një jetë që mbruhet e lartësohet me shijen e artit. Poeti pohon dhe konkludon, ai nuk përshkruan apo nuk vë elementin narrativ, duke i dhënë poezisë një nerv modern. Ai sjell në poezi unin e një artisti, unin e një njeriu që jeton me artin edhe përmes poezisë, edhe përmes kundrimit të tij dhe prirjes së natyrshme të një krijuesi për ta bartur këtë ëndërr me shkëlqimin dhe finesën që i jep arti: “Ngrita sytë, qiellin pashë/ku është skaji i tij, thashë/ai soset fundi vallë?/” (Poezia “Shkallë për qiell”). Një poezi që flet për një aludim të qartë, kështu është edhe arti, i ndryshueshëm dhe i pafundëm në mundësitë krijuese që të afron. E rëndësishme është ta duash dhe të përpiqesh ta njohësh.

Poeti Timo Flloko e përmbyll librin me tri poema, përkatësisht: “Përtej jetës”, “Pandehmë në Nju-Jork” dhe “Trumcaku”, si dhe disa tekste poetike në këngë.
Në poemën e parë “Përtej jetës” (Profondo) poeti ndërton një ligjërim metafizik, ku sjell në vëmendje të këtij ligjërimi koncepte e shtjellime idesh mbi kuptimin e jetës-dhe merr figura nga miti, historia, nga feja, si: Adami, Eva, Ikariusi, Aleksandri i Madh, Çezari etj, etj, deri te djalli. Në këtë poemë është jeta, kaosi i saj, qytetërimi i lashtë dhe modern, një përzierje historish dhe konvencionesh. Përtej një epoke është epoka tjetër që pason, përtej jetës është jeta me atë çka lë pas dhe kështu kjo poemë thuret midis ëndrrës dhe zhgjëndrrës në një diskurs marramendës midis kuptimit e çkuptimit mbushur me plot paradokse.
Në poemën tjetër “Pandehmë në Nju –Jork” poeti jep një peizazh marramendës të Nju –Jorkut me një përshkrim thurur nga detaje bindëse, ku vizatohen pamje që rrotullohen me shpejtësi. Kjo shpejtësi e ethshme, e zhurmshme, ku “fantazma e lirisë/lartësisë/ofshan” dhe ku “zemra rreh/si një orë mekanike/e kurdisur vetëm një herë në jetë”, pikërisht në këtë qytet dhe përtej këtij qyteti poeti lartëson ritmin dhe të papriturat e Nju-Jorkut me një varg të çlirët dhe dinamik. Poeti i ngre parabolat e një qytetërimi të dukshëm dhe të padukshëm prej misterit të shfaqjes dhe humbjes së imazheve, duke dhënë kështu edhe thjeshtësinë e përzier me delir, aty ku: “kullat fantazmë/mbijnë papritur/qiejsh vetëtitës/nderen lartësitë/nga ankthi i dritës”.

Poemthi “Trumcaku” është ndërtuar mbi një fabul interesante, mbi zogun e plagosur që ngrihet sërish dhe humbet “në shtrojën e heshtjes”. Përmes kësaj fabule të thjeshtë poeti ndërton një paralelizëm figurativ mbi jetën njerëzore. Edhe tekstet e këngëve kanë një dinamizëm lirik të mbushur e të shpërthyer me energjinë e fjalës së poetit.

Ky vëllim poetik, me lirizmin estetik të tij, dëshmon për ndjesitë e holla dhe elegancën e shprehjes, për mprehtësinë e mendimit dhe figuracionin e gjendur në masën e duhur të të shprehurit, pa teprime e pa e ngarkuar vargun me figura për figura, një poet i kultivuar. Timo Flloko si poet me kulturë dhe njohje të jetës, por më shumë me njohje të artit, ngacmimet e tij poetike i ngre në një shqetësim intelektual dhe artistik. Vargu i tij është melodioz dhe rima vjen herë-herë rrallë dhe pa e kërkuar. Melodiciteti i vargut vjen nga fjalët e zgjedhura, sqimatare dhe ruajtja e ritmit, duke e sjellë atë natyrshëm jo si qëllim në vetvete, por që përmbushet mirë dhe të tërheq pikërisht për këtë melodicitet që krijon, duke shpalosur një botë të thellë estetike dhe artistike.

Ph.D. Dashnim Hebibi/

Diaspora shqiptare, prej dekadash forca më e qëndrueshme dhe më e sinqertë e kombit, vazhdon të mbetet në periferi të vëmendjes së institucioneve tona shtetërore. Në fushata zgjedhore, në podiume e debate, politika shpesh e mbush gojën me fraza patriotike, vargje të “forta” dhe premtime të larta morale. Por poezia e fjalëve nuk e zëvendëson dot domosdoshmërinë e veprimit konkret. Patriotizmi nuk matet me deklarime, por me politika, me strategji dhe me angazhim të vazhdueshëm.

Sot, ndërsa gjenerata e katërt e diasporës tashmë ka ardhur në jetë dhe po rritet duke folur shqip, duke kënduar për flamurin, gjuhën dhe dëshmorët, ne nuk kemi të drejtë t’i lëmë këto breza vetëm në përkushtimin e prindërve të tyre. Ata meritojnë mbështetje reale, institucionale, të organizuar – jo fjalë të prodhuara nga llafazanët e kohës. Nevojitet një riorganizim i thellë dhe i qëndrueshëm i diasporës shqiptare, sepse sot kemi dy shtete shqiptare, dy qendra politike, por vetëm një komb dhe një të ardhme. Këto dy shtete duhet të veprojnë me vetëdije historike e vizion strategjik, duke e parë diasporën si pjesë organike të zhvillimit kombëtar, si investim afatgjatë në identitet, kulturë, ekonomi dhe diplomaci.

E ardhmja e gjeneratave të reja në diasporë nuk mund të lihet në dorë të rastësisë. Integrimi i tyre në shoqëritë ku jetojnë nuk shihet si pengesë për lidhjen me rrënjët, por urë që i pasuron ata dhe kombin. Për këtë duhet politika të mençura, të bashkërenduara, që e kuptojnë se forca e një kombi matet edhe nga mënyra se si i ruan dhe i kultivon fëmijët e vet kudo në botë.

Mundemi, dhe do t’ia dalim. Por vetëm bashkë – sepse bashkimi nuk është slogan, por një projekt filozofik dhe një nevojë historike.

Jepni hapësirë meritokracisë! Deri kur do të shiten postet?

Pse duhet të vrapojmë pas trumbetuesve?

Le ta shohim të ardhmen e kombit tek rinia dhe ta falënderojmë, në këtë rast Zvicrën dhe popullin e saj, për mbështetjen e pastër që na kanë dhënë. Ndërkohë që ne po ndahemi e përçahemi, sikur po na hyn përçarja si kancer. Pse po e lejojmë këtë?

Diaspora është ambasadori më i ndershëm dhe më i palodhur i kombit tonë.

Zoti e bekoftë diasporën shqiptare – zemrën që rreh larg, por gjithmonë për Shqipërinë dhe tokat e saj gjithandej.

Diaspora shqiptare nuk është vetëm një aset moral, por një kapital kombëtar që meriton strategji, investim dhe respekt institucional. Nëse duam një të ardhme më të bashkuar, më të zhvilluar dhe më të drejtë për brezat që rriten në çdo cep të botës, atëherë duhet ta shohim diasporën jo si mjet elektoral, por si partner të pandashëm në projektin historik të forcimit të kombit.

Vetëm përmes meritokracisë, bashkërendimit dhe vizionit afatgjatë mund të ndërtojmë një urë të qëndrueshme mes rrënjëve dhe botës moderne ku jetojnë shqiptarët. E ardhmja është e mundshme – por vetëm nëse veprojmë së bashku.

Paulin Zefi/

“Kulakët në Shqipërinë Komuniste (1945-1990): Rasti i Familjes Syku dhe mekanizmat e persekutimit shtetëror.”

Kategoria e ashtuquajtur “Kulak” përbën një element themelor në analizën e historisë politike, sociale dhe ekonomike të Shqipërisë gjatë periudhës komuniste 1945–1990. E huazuar nga sistemi sovjetik, “ГУЛАГ (GULAG)”, i idhullit të Enver Hoxhës, Josif Visarionoviç Stalin, dhe e aplikuar në kontekstin shqiptar si pjesë e doktrinës së “luftës së klasave”, kjo kategori u përdor jo vetëm për të përcaktuar fshatarët më të pasur, por më shumë si një instrument i posaçëm politik për neutralizimin e shtresave të konsideruara potencialisht kundërvënëse ndaj pushtetit të Partisë Komuniste ose Partisë së Punës. Për këtë arsye, koncepti i kulakut në Shqipëri duhet parë jo si një kategori reale sociale dhe ekonomike, por si një “prodhim politik” që u përdor në mënyrë sistematike për të justifikuar transformimin radikal të strukturës shoqërore rurale dhe për të konsoliduar kontrollin e pushtetit mbi fshatin. Në nivel doktrinar, përkufizimi i kulakut u importua nga marksizëm-leninizmi sovjetik, i cili i trajtonte fshatarët e pasur si mbështetës të ekonomisë së tregut dhe, rrjedhimisht, si pengesë për kolektivizimin e bujqësisë. Megjithatë, realiteti shqiptar ishte shumë ndryshe në raport me atë të B.R.S.S. (Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike).

Vendi jonë nuk kishte një shtresë aq të pasur fshatare dhe të kristalizuar, të krahasueshme me atë ruse, për shkak të fragmentimit të pronësisë, nivelit të ulët të mekanizimit dhe të varfërisë së përgjithshme. Në këtë kuptim, shpallja e familjeve si kulake nuk bazohej në tregues objektivë ekonomikë, por kryesisht në kritere që përcaktoheshin sipas konjukturës politike, interesave meskine të strukturave të partisë, raportimeve të Sigurimit të Shtetit dhe shpeshherë konflikteve apo rivaliteteve lokale. Kjo u bë dukshëm e qartë në periudhën 1945–1956, kur procesi i identifikimit të “elementit të pasur” lidhej drejtpërdrejt me zbatimin e Reformës Agrare të vitit 1946 dhe me synimin e pushtetit për të shkatërruar çdo autonomi ekonomike në fshat. Familjet që zotëronin pak më shumë tokë, tufa të mëdha me bagëti, disa kafshë pune, një mulli, një dyqan, apo që kishin punësuar punëtorë sezonalë, shpalleshin automatikisht kulake, ndërkohë që etiketimi zgjerohej edhe për familje me traditë influence lokale, lidhje me diasporën, me tregun, apo me ish-elitën parakomuniste. Për kulakët u vendosën taksa të jashtëzakonshme, kuota të papërballueshme, dënime ekonomike dhe procedime penale që synonin jo vetëm varfërimin e tyre, por edhe izolimin e plotë politik.

Në shumë raste, dënimi shoqërohej me internim ose burgim të menjëhershëm, konfiskime të pasurisë dhe humbje totale të së drejtës së lëvizjes. Me fillimin e kolektivizimit të bujqësisë në fundin e viteve 1950 dhe sidomos pas vitit 1960, kategoria e kulakut u zgjat, u politizua edhe më tepër dhe u integrua në strukturën ideologjike të shtetit si kategori e pandryshueshme e “armikut të klasës”. Pjesëtarët e kësaj kategorie fajësoheshin si shkaktarët kryesorë të prapambetjes dhe varfërisë së vendit, duke u paraqitur nga propaganda zyrtare si njerëz të ligj, shfrytëzues të popullit, frenues të zhvillimit ekonomik dhe pengesë për ndërtimin e shoqërisë së re socialiste. Familjet e shpallura kulake përjashtoheshin nga kooperativat bujqësore ose pranoheshin vetëm në rolin e punëtorëve më të rëndomtë, me normativë të ulët dhe me trajtim diskriminues. Fëmijët e këtyre familjeve ndëshkoheshin në mënyrë sistematike në aksesin në arsim, në mundësinë e punësimit, në ushtri dhe në çdo formë ngjitjeje sociale, ndërkohë që biografia e tyre shoqërore mbahej nën survejim të vazhdueshëm nga organet e Sigurimit të Shtetit.

Faza më e ashpër e luftës së klasave kundër kulakëve u shënua pas vitit 1967, kur Shqipëria ndërmori një version të vetin të Revolucionit Kulturor të kopjuar nga Kina, i cili e ngarkoi hapur fshatin me detyrën ideologjike të “spastrimit nga elementët armiqësorë”. Në këtë periudhë u ngritën në fshat komisione të posaçme, që rishikonin biografitë dhe e shtonin listën e kulakëve çdo vit, ndërkohë që çdo shenjë pavarësie ekonomike, kundërshtimi, apo thjesht mosbindjeje ndaj autoriteteve lokale mjaftonte për të rivendosur etiketime. Në disa zona, kulakët u përdorën si objektiv i demonstrimeve politike gjatë mbledhjeve publike, ku emrat e tyre shpalleshin si shembuj “armiqësorë” dhe demonizoheshin, duke prodhuar jo vetëm frikë, por edhe stigmatizim të thellë shoqëror. Edhe pas vitit 1978 (prishja me Kinën), kur modeli autarkik socialist (vetë-mjaftueshmëria ekonomike) u shtrëngua edhe më tepër dhe kur roli ekonomik i kulakëve ishte zhdukur thuajse plotësisht, stigmatizimi politik mbeti ende shumë aktiv. Biografia kulake u ruajt si kategori ndëshkuese dhe përcaktonte në mënyrë vendimtare fatin social të individëve, duke u reflektuar në qindra raste të pamundësisë për të studiuar, për të punuar në profesione të konsideruara “delikate”, për të marrë banesë, apo edhe për të lidhur martesa me familje të konsideruara “me përbërje të mirë” ose “me biografi të mirë.”

Në disa raste, familjet e stigmatizuara mbetën në internim deri në fund të viteve 1980. Rasti i Familjes Syku dhe mekanizmat e persekutimit shtetëror ndaj saj përfaqësojnë një shembull shumë domethënës të mënyrës se si aparati komunist i pas Luftës së Dytë Botërore ushtronte dhunë të strukturuar mbi familjet me prona të mëdha, me autoritet lokal dhe me traditë të fortë shoqërore. Persekutimi ndaj kësaj familjeje malësore të Bregut të Matës, nisi që në fazat e para të zbatimit të Reformës Agrare të vitit 1946, e cila në thelb synonte shpronësimin e shtresave të larta rurale dhe shkatërrimin e strukturës së vjetër të pronësisë. Duke qenë ndër pronarët më të mëdhenj të rajonit, anëtarët e familjes Syku u kategorizuan automatikisht si “kulakë”, një etiketim me natyrë ideologjike, ekonomikisht shkatërruese dhe penalisht ndëshkuese. Brenda një kohe shumë të shkurtër, Gjon Nik Sykut iu konfiskuan 550 ha tokë, ndërsa Dod Preç Sykut 500 ha, shifra që dëshmojnë përmasat e shpronësimit të ndërmarrë nga regjimi komunist si instrument për t’i hequr kësaj familjeje çdo bazë ekonomike, sociale dhe morale.

Kundër Dod Preç Sykut u ushtrua një presion edhe më i ashpër. Shtëpia e tij në Lezhë u sekuestrua dhe u adaptua nga shteti si godinë për Degën Ushtarake, ndërsa ai vetë u arrestua dhe u dënua pa të drejtë mbrojtjeje. Akti i shpronësimit u shoqërua me një formë të pashembullt dhune psikologjike dhe fizike. Dod Preç Syku u dënua dhe u burgos së bashku me familjen e tij, përfshirë edhe fëmijët. Ata u mbajtën të izoluar për gjashtë muaj rresht brenda një ambienti të shtëpisë së tyre, të kthyer tashmë në burg, duke iu mohuar atyre lirinë elementare dhe duke i ekspozuar ndaj një traume më të thellë e afatgjatë. Emigrimi i Anton Sykut në vitin 1950, i cili kaloi kufirin, duke u arratisur në Jugosllavi dhe më pas u vendos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u interpretua nga autoritetet komuniste si akt shumë i rëndë armiqësor, duke prodhuar një valë të dytë represioni kundër familjes. Në vitin 1951 u arrestua Prelë Syku, i cili u dënua me një periudhë të gjatë burgimi, duke u bërë anëtari që përjetoi më rëndë pasojat e politikës ndëshkuese të regjimit.

Nga një vlerësim i përgjithshëm del se nga rreth 70 anëtarë të familjes Syku, 20 prej tyre janë dënuar me burgime të ndryshme. 10 kanë vuajtur dënime nga 7 deri në 30 vjet, siç është rasti i Prelë Sykut, i cili në fillim u dënua 10 vjet, u lirua dhe më pas u dënua sërish, por kësaj rradhe me plot 20 vjet. Ndërsa në total familja Syku ka kaluar mbi 100 vite dënime nëpër burgjet e tmerrshme të regjimit komunist. Përveç ndëshkimit fizik dhe ekonomik, regjimi aplikoi edhe forma të persekutimit social e kulturor. Asnjë prej anëtarëve të familjes nuk u lejua të vijonte shkollimin përtej arsimit të detyrueshëm, duke u privuar kështu mundësinë për të aksesuar arsim të mesëm e të lartë, dhe rrjedhimisht, duke i përjashtuar nga çdo mundësi integrimi profesional dhe emancipimi intelektual. Ky trajtim i familjes Syku ilustron funksionimin e një sistemi të tërë represiv, i cili ndërthuri instrumente të ndryshme: shpronësim, ndëshkim penal, izolim shoqëror dhe kufizim arsimor, me synimin për të shkatërruar shtresat tradicionale të shoqërisë shqiptare dhe çdo strukturë alternative të autoritetit jashtë kontrollit të Partisë së Punës.

Në Shqipërinë komuniste, rreth 7.000-8.000 familje, që përfaqësonin 20.000-25.000 individë, u kategorizuan si “kulakë” dhe u etiketuan si “armiq të klasës”, sipas të dhënave të evidentuara në dokumentet zyrtare, përfshirë kartotekat e sigurimit, regjistrimet e komiteteve të partisë dhe zyrat e bujqësisë. Pasojat e politikave ndaj kulakëve lanë gjurmë të thella në strukturën shoqërore dhe psikologjinë kolektive të fshatit shqiptar. Shkatërrimi i pronës private dhe eliminimi i shtresës tradicionale të fshatarëve të aftë dhe sipërmarrës dobësoi zhvillimin e bujqësisë dhe pengoi krijimin e një ekonomie rurale të qëndrueshme. Nga ana tjetër, stigmatizimi shumëvjeçar shkaktoi trauma të mëdha sociale, armiqësi ndërfamiljare, mbyllje komunitare dhe një kulturë të frikës që e shoqëroi shoqërinë deri në rënien e regjimit komunist. Në përfundim, figura e kulakut në Shqipërinë komuniste nuk përfaqëson një shtresë reale ekonomike, por një kategori të prodhuar politikisht, e cila u përdor si mekanizëm i kontrollit social dhe si mjet i eliminimit të pluralizmit ekonomik dhe shoqëror në fshat. Studimi i saj mbetet thelbësor për të kuptuar natyrën e vërtetë të totalitarizmit shqiptar, dinamikat e luftës së klasave dhe mënyrën se si politika e bazuar në ideologjinë marksiste-leniniste ndërhyri në mënyrë të dhunshme në strukturën tradicionale të shoqërisë shqiptare, duke e shpërfytyruar thellësisht jetën e saj kolektive.

Behar Gjoka/

Ka edhe një Shqipëria letrare, ku ngjizen andrrat dhe zhgjëndrrat, mjeshtria dhe mllefi, një Shqipëri egërshane dhe lozonjare…Një Shqipëri ku duket sikur ka vetëm shkrimtarë, sikur janë mbaruar lexuesit. Ku ka më bukur se një vend me shkrimtarë! A janë shkrimtar apo mbahen si të tillë? Një dilemë hamletiane, që nuk ka fjalë për të dhënë përgjigjen e duhur…

Jemi në klimën e piedestaleve…Po ngrihen piedestalet, madje janë porositur buste dhe shtatore…Shaka pa kripë, do thotë dikush… E vërteta është më e madhe se unë, se ti, se të gjithë ne. Pas ikjes në amshim të Kadaresë, ka një garë, pa tender, në fillim më e heshtur, tani edhe më uluritëse…Kush do jetë i pari…Shqipëria ka halle të tjera, ama gara për garuesit është jetike, e vlen të hysh, ndonëse duhet të jesh pajosur me shpata dhe helmeta, me thika dhe pisqiolla të kohës, për të sharë sa më shumë, në FB, në portale, në telebingo. Sharësi më i madh ka gjasa të jetë në shtegun e duhur për te merita për ta vënë bustin a shtatoren në piedestal…

Beteja është hapur…Shkruan diçka për të rinjtë, zemërohen të vjetrit…Thua ndonjë fjalë për të vjetrit, lëndohen dhe të shpallin armik të rinjtë. Shkruan për poezinë, të emërtojnë armik prozatorët…Shkruan për të vdekurit, të urrejnë gjithë të gjallët, shkrimtarët…

Në fakt me të vdekurit, ndjehesh më mirë, se atje në parajsë, së paku janë mirënjohës, ose me heshtjen e tyre, ke ndjesinë e tillë…Të gjallët edhe nëse shkruan, mendojnë se e ke për detyrë t’i lexosh, të shkruaç, madje t’i lëvdoç…Ka mbetur në shkruash në qiell…

Shkrova disa fjalë për dëshirën time, jo për debat, sepse kushdo në këto punë ka mendjen e tij…Fillim i fillimit, pasi shkruajmë le të lexojmë njëri-tjetrin, e të mos matemi me hijen e mëngjesit…Letërsia atdheu i lirisë, jo i marrëzisë… Në letërsi secili ka andrrën e vetë, le të fluturojë në hemisferat ku e shpie talenti dhe magjia e fjalës…