• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SHUHET MBRETËRESHA ELISABETH II, MONARKJA MË JETËGJATË NË HISTORINË E E MBRETËRISË SË BASHKUAR

September 8, 2022 by s p

MBRETËRESHA ELISABETH II MBRETËROI 70 VJET. AJO ISHTE 25 VJEÇE KUR U NGJIT NË FRON. NGA VITI 1952, AJO KA KALUAR SHTATË PAPË, 14 PRESIDENTË AMERIKANË DHE 15 KRYEMINISTRA BRITANIKË. PRINCI CHARLES DO TË JETË MBRETI I RI.

Queen Elizabeth II has died

https://www.bbc.com/news/uk-61585886

HM Queen Elizabeth II

Queen Elizabeth II, the UK’s longest-serving monarch, has died at Balmoral aged 96, after reigning for 70 years.

Her son King Charles III said the death of his beloved mother was a “moment of great sadness” for him and his family and that her loss would be “deeply felt” around the world.

Senior royals had gathered at her Scottish estate after concerns grew about her health earlier on Thursday.

The Queen came to the throne in 1952 and witnessed enormous social change.

King Charles said: “We mourn profoundly the passing of a cherished sovereign and a much-loved mother.

“I know her loss will be deeply felt throughout the country, the realms and the Commonwealth, and by countless people around the world.”

He will lead the country in mourning as the new King and head of state for 14 Commonwealth realms. Camilla, his wife, becomes Queen Consort.

During the coming period, he said he and his family would be “comforted and sustained by our knowledge of the respect and deep affection in which the Queen was so widely held”.

In a statement, Buckingham Palace said: “The Queen died peacefully at Balmoral this afternoon.

“The King and the Queen Consort will remain at Balmoral this evening and will return to London tomorrow.”

All the Queen’s children travelled to Balmoral, near Aberdeen, after doctors placed the Queen under medical supervision.

Her grandson and now heir to the throne, Prince William, is also there, with his brother, Prince Harry, on his way.

  • Obituary: A long life marked by a sense of duty
  • Moment her death was announced on the BBC

Prime Minister Liz Truss, who was appointed by the Queen on Tuesday, said the monarch was the rock on which modern Britain was built, who had “provided us with the stability and strength that we needed”.

Speaking about the new King, she said: “We offer him our loyalty and devotion, just as his mother devoted so much, to so many, for so long.

“And with the passing of the second Elizabethan age, we usher in a new era in the magnificent history of our great country, exactly as Her Majesty would have wished, by saying the words ‘God save the King’.”

https://emp.bbc.com/emp/SMPj/2.45.0/iframe.htmlMedia caption,

Queen’s death a huge shock to the nation and the world – Prime Minister Truss

Queen Elizabeth II’s tenure as head of state spanned post-war austerity, the transition from empire to Commonwealth, the end of the Cold War and the UK’s entry into – and withdrawal from – the European Union.

Her reign spanned 15 prime ministers starting with Winston Churchill, born in 1874, and including Ms Truss, born 101 years later in 1975.

She held weekly audiences with her prime minister throughout her reign.

At Buckingham Palace in London, crowds awaiting updates on the Queen’s condition began crying as they heard of her death. The Union flag on top of the palace was lowered to half-mast at 18:30 BST and an official notice announcing the death was posted outside.

On the Queen’s death, Prince William and his wife, Catherine, became the Duke and Duchess of Cambridge and Cornwall.

Buckingham Palace staff place the official notice of the Queen's death outside the palace
Image caption,The official notice read: “The Queen died peacefully at Balmoral this afternoon. The King and Queen Consort will remain at Balmoral this evening and will return to London tomorrow.”

The Queen was born Elizabeth Alexandra Mary Windsor, in Mayfair, London, on 21 April 1926.

Few could have foreseen she would become monarch but in December 1936 her uncle, Edward VIII, abdicated from the throne to marry the twice-divorced American, Wallis Simpson.

Elizabeth’s father became King George VI and, at age 10, Lilibet, as she was known in the family, became heir to the throne.

Within three years, Britain was at war with Nazi Germany. Elizabeth and her younger sister, Princess Margaret, spent much of wartime at Windsor Castle after their parents rejected suggestions they be evacuated to Canada.

After turning 18, Elizabeth spent five months with the Auxiliary Territorial Service and learned basic motor mechanic and driving skills. “I began to understand the esprit de corps that flourishes in the face of adversity,” she recalled later.

Through the war, she exchanged letters with her third cousin, Philip, Prince of Greece, who was serving in the Royal Navy. Their romance blossomed and the couple married at Westminster Abbey on 20 November 1947, with the prince taking the title of Duke of Edinburgh.

She would later describe him as “my strength and stay” through 74 years of marriage, before his death in 2021, aged 99.

To mark their Diamond Wedding Anniversary on 20 November 2007, the Queen and Prince Philip re-visit Broadlands where 60 years ago in November 1947 they spent their wedding night
Image caption,The Duke of Edinburgh was at the Queen’s side for more than six decades of reign, becoming the longest-serving consort in British history in 2009

Their first son, Charles, was born in 1948, followed by Princess Anne, in 1950, Prince Andrew, in 1960, and Prince Edward, in 1964. Between them, they gave their parents eight grandchildren and 12 great-grandchildren.

Princess Elizabeth was in Kenya in 1952, representing the ailing King, when Philip broke the news that her father had died. She immediately returned to London as the new Queen.

“It was all a very sudden kind of taking on and making the best job you can,” she later recalled.

Elizabeth was crowned at Westminster Abbey on 2 June 1953, aged 27, in front of a then-record TV audience estimated at more than 20 million people.

Subsequent decades would see great change, with the end of the British Empire overseas and the swinging ’60s sweeping away social norms at home.

Elizabeth reformed the monarchy for this less deferential age, engaging with the public through walkabouts, royal visits and attendance at public events. Her commitment to the Commonwealth was a constant – she visited every Commonwealth country at least once.

But there were periods of private and public pain. In 1992, the Queen’s “annus horribilis”, fire devastated Windsor Castle – a private residence as well as working palace – and three of her children’s marriages broke down.

After the death of Diana, Princess of Wales, in a car accident in Paris in 1997, the Queen drew criticism for appearing reluctant to respond publicly.

There were questions about the monarchy’s relevance in modern society.

“No institution… should expect to be free from the scrutiny of those who give it their loyalty and support, not to mention those who don’t,” she acknowledged.

The Duke and Duchess of York with their eldest baby daughter Princess Elizabeth at her christening
Image caption,Elizabeth Alexandra Mary Windsor was born in Mayfair, London, on 21 April 1926, the first child of the Duke and Duchess of York

As a 21-year-old princess, Elizabeth had vowed to devote her life to service.

Reflecting on those words decades later, during her Silver Jubilee in 1977, she declared: “Although that vow was made in my salad days, when I was green in judgment, I do not regret nor retract one word of it.”

That same commitment to serving was made 45 years later in a thank you letter to the nation on the weekend of her Platinum Jubilee in June.

The milestone was celebrated with a mix of state ceremonies and a colourful festival of all things British, as well as lively street parties.

Although the Queen’s health kept her from some events, she said: “My heart has been with you all.”

Filed Under: ESSE

“SHQIPËRI, TË PAÇA LIGJET“ I AUTORIT PANO HALLKO, LIBËR ME VLERA NJOHËSE HISTORIKE, FILOZOFIKE, SOCIAL-POLITIKE

September 8, 2022 by s p

                                                                  

Qatip Mara

Raleigh North Carolina USA 28 .08. 2022

Udhëtimet e largëta oqeanike të lodhin e të stresojnë kur ndërron disa aeroporte nderkombëtare.Edhe pse isha shumë i lodhur nga udhëtimi 15 orë me ndalesa në aeroportet Rinas -Romë – Atlannta – Durham Raleigh North Carolina USA, nxora nga çanta dhe nisa të lexoja librin “Shqipëri të paça Ligjet” që miku i nderuar Pano Hallko më dhuroi në Tiranë. Sapo fillova ta lexoja harrova lodhjen duke lexuar përshkrime artistike letrare me kulturë gjuhësore amtare që pasqyronin kronikat e ngjarjeve të jetës të viteve 2005 – 2020 të tranzicionit demokratik të mërzitshëm e të hidhur të atdheut tonë e popullit tonë të shumë vuajtur. 

Autori I talentuar Pano Hallko me koncepte shkencore historike, filozofike, sociologjike analizon, gjykon e arsyeton me deduksione jetën politiko shoqërore në të gjitha labirintet e saj, duke dhënë një përvojë të pasur të formimit të karakterit e personalitetit të tij si qytetar, si intelektual i përkushtuar për Atdheun e Kombin Shqiptar. 

Me një penë të artë në faqet e këtij libri ka përshkruar hallet dhe dertet e popullit tonë që është mashtruar në vazhdimësi nga klasa politike e pa përgjegjshme shqiptare. Me vërtetësi ka paraqitur performancën e disa personaliteteve shkencore që rrezatojnë kulturë e atdhedashuri.

Lexuesi në faqet e këtij libri që do quaj enciklopedik shkencor, do të ndjejë rrahjet e zemrës së autorit Pano Hallko, që në çdo qelizë të gjakut të tij pulson dashuria për Atdheun, Kombin e popullin shqiptar. Me realizëm e me intuitën që e karakterizon autori Pano Hallko bën autopsinë e fenomeneve social-ekonomike e politike, duke kritikuar me guxim mashtrimet dhe korrupsionin, varfërimin e shumicës së popullit tonë, ku pakica jeton në një luks të shfrenuar. 

Me të drejtë autori shkruan : “ Në kafe, park, në autobus e kudo, do të dëgjosh njerëz që thonë : -Dua të iki… Pse ndodh kjo? Sepse këta që qeverisin, e molën mirë lopën -shtet, ose thënë më troç-popull: me tenderët që vetëm nder s’kanë mbi vete, me të drejta studimi në shkolla… Ndërruan dhe ndërrojnë parti, se fundja këmbët në zverk të popullit i kanë dhe kërkojnë “të ndryshojnë” e “të mbrojnë” të ardhmen, pa të sotmen! “

Në shkrime autori denoncon me fakte korrupsionin në administratën shtetërore -militante e partive politike, duke theksuar: “Jo se nuk ka ligje për t`i ndëshkuar fajtorët, por nuk zbatohen ligjet”. 

Autori edhe titullin e librit “Shqipëri, të paça ligjet” e ka cilësuar me ironi ku thekson : “ Ky vend nuk ka vuajtur për ligje! As në vitet e errëta zogolliane, pasi u përkthyen ligjet austriake, e as sot në këto 23 vite, të cilat duke gulçuar ne i quajmë “ekonomi tregu”, madje guxojmë t’i quajmë edhe demokraci. As sot nuk mund të shahet legjislacioni shqiptar.

Është përkthyer “mo ta mo”, legjislacioni më i përparuar i Europës……Në këtë kuptim, Shqipërinë e kanë zili deri edhe shtete që janë shumë dhjetëvjeçarësh, anëtarë të BE-së. E këtë na e thanë hapur europianët dhe amerikanët….Ata as më pak e as më shumë na thanë: -“Kapni peshqit e mëdhenj, e i ndëshkoni me ligjet që keni,se ligjet i keni në rregull. ….Mallkimi që kemi ne,mund të formulohet përmbledhtazi : i vetmi ligj në fuqi në Shqipëri , është Ligji që thotë : -Nuk zbatohet asnjë ligj!

Në shkrimin “E majta : -Nga Prometeu, te Sizifi, autori Pano Hallko analizon pozicionin shoqëror të së majtës shqiptare, kritikon lulëzimin e ekonomisë informale, ku bën kërdinë paraja e pistë, ku biznesi gjen mënyra të mos regjistrohet në zyrën e taksave, Ekziston një hendek tmerrësisht i madh ndërmjet ideologjisë dhe praktikave të ndjekura, për të ndërtuar “shtetin social”. 

Në vazhdim, autori analizon shoqërinë e dy të tretave që ëndërron pafund plotësimin e nevojave, për të përballuar kërkesat normale të standartit të jetesës. Me koncepte të qarta ekonomike, autori fshikullon të majtën shqiptare për fryrjen e tmerrshme të shifrave të borxhit shtetëror dhe publik. Autori jep mendime për rolin e shtetit ku thekson: “Prandaj shteti do duhet pajetër që të përfitojë zotësi sistematike vetërefomuese, që të mund të realizojë funksionimin e tij, jo si bisht i tregut, por si prijës e kontrollor dhe rregullator i këtij të fundit. Roli i shtetit e kapërxen fushën ideologjike, ngrihet përmbi to dhe shndërrohet në një tjetër lloj ndryshimi.

Në shkrimin “Një jetë mbi pentagram”, autori përshkruan figurat e shquara të artit muzikor-“Pyllit të lisave të mëdhenj të muzikës shqiptare, që kohët e fundit është rralluar së tepërmi. Nuk ka shqiptar të lindur gjer në fillimvitet ’90-të, që të mos ketë njohur e adhuruar, por edhe të mos jetë ndjerë krenar për emrat Feim Ibrahimit, Çesk Zadesë, Tish Daisë, Panajot Kanaçit, Ferdinand Dedës, Kujtim Laros, e shumë të tjerëve, që tashmë s’i kemi midis nesh.

Autori Pano Hallko analizon me fakte shqetësimin për krimin që ka tronditur shoqërinë shqiptare: “Krimi nuk ka as ngjyrë (rozë e blu), as kombësi. Pikëpamjet që hidhen në tregun mediatik variojnë e ndahen shumë drejtimesh.

Ato rreken të venë gishtin mbi plagë, sajojnë lloj-lloj “diagnozash” me gjuhën e drunjtë të specialistëve dhe ekspertëve, por asnjëherë nuk thonë të vërtetën e kobshme se ndoshta kështu i intereson politikës së të gjithë krahëve. Sado paradoksale të tingëllojë kjo, po të vëresh me sy të lirë dhe pa e vrarë shumë mendjen, ecurinë e politikës sonë në këto vite, del në konkluzionin se ajo (politika) ecën me moton : -Le të hanë njëri-tjetrin, e i fundit veten! Rrënjët e këtij krimi që na ka mbuluar si metastazë janë të hershme, ato zenë fill në fillimvitet ’90-të. Etja e pashuar për fitim të shpejtë të menjëhershëm e mundësisht të lehtë, me shëmbullin e dhënë në mënyrën më të keqe nga politikanët tanë, i dërgoi shqiptarët në dy drejtime të mëdha: rrugëve të botës, por edhe në (ndër)ngrënien e kokave, ata që ngelën brenda”.

Me të drejtë autori kritikon politikanët që janë pasuruar dhe kanë lidhje me krimin dhe thekson: “Klasa e pasur, e cila është politika e të gjithë krahëve, edhe kur janë të bindur se tradhtohen prej bashkshortit/es, i fusin një gotë verë pas buke, e …turpi largohet. Bëjnë secili qejfin e vet me partnerin e vet, por e mbajnë familjen për sytë e botës, e për hir të votës. Sepse kanë motiv për të jetuar, për të shijuar ato të mira që homologët e tyre në Europë e Amerikë i kanë krijuar në 5 breza duke u marrë me biznes. 

Këta tanët ….. a i keni parë sa energjikë janë në karrige? Vetëm shikojini me vërejtje në sy, sepse seç kanë disa damarë të kuq brenda tyre, damarë të cilët shprehin lëndën që marrin”…

Autori Pano Hallko në shkrimin “Drejtësia e munguar, prodhon kriminelë” analizon e kritikon duke theksuar: “Jemi mësuar shpesh të themi e të shkruajmë se varfëria e mjerimi prodhojnë krimin. Por jo rrallë mungojmë të përceptojmë, të shprehemi e të shkruajmë se fabrika më e madhe e prodhimit të krimit, është vetë sistemi i drejtësisë, kur ajo është e munguar, thënë më saktë, kur ajo “i zbardh” vendimet e saj në ….samarin e gomarit! …..Ndër vite e në mënyrë të përsëritur në këtë vend, është folur e pretendohet (për të disatën herë) Reforma në Drejtësi. E megjithatë, prokurorët, avokatët-sekserë dhe gjykatësit ……shtojnë si me magji pasuritë, bëhen çdo ditë më të “fuqishëm”, çdo ditë e më të padrejtë”.

Lexuesi do marrë një informacion të larmishëm shkencor e kulturor në shkrimin “Afganistani, siç nuk e njohim”… 

Autori Pano Hallko me vullnet të hekurt e pasion për të treguar të vërtetat historike, përshkruan bukur udhëtimin me avion në bazën ushtarake në Herat Afganistan. Me dëshirën e tij ishte regjistruar në listën e kontigjentit të ushtarakëve shqiptarë, që shërbenin në Herat-Afganistan. Me penën e tij të artë autori Pano Hallko përshkruan historinë e këtij vendi duke e cilësuar të veçantë në llojin e saj, ku thekson: “Sa i takon mbijetesës së popullit si etni dhe tërësi gjeografike, ai vend përballoi Aleksandrin e Madh, Shashanët, Arabët dhe sovjetikët.Të krijon përshtypjen e një muri të madh, të rrënuar, jo të bukur në pamje, por në fund të fundit qëndron në këmbë”. Duke vazhduar leximet e përshkrimeve interesante të autorit Pano Hallko për Afganistanin, lexuesi mëson historinë e afganëve . “Herati i ka hapur dyert e Universitetit qysh në vitin 1381. Në jug të qytetit të Heratit shtrihen ende rrënojat e Çitadelës së vjetër të Aleksandrit të Madh. Herati ka qenë djepi i kulturës persiane, shtëpia e poetëve, shkrimtarëve, piktorëve dhe e sofizmit. Madje dikur thuhej si me shaka, se… “Në Herat është e pamundur të shtrish këmbët, e të mos shkelmosh prapanicën e një poeti”. Katër shekuj më parë sesa Shekspiri të shkruante “Romeo dhe Xhuljeta”, Nazimi e kishte shkruar të njëjtën vepër në poemën e famshme “Maxhuni dhe Laila”, në dialektin farsi të gjuhës afgane. Herati pat qenë parajsë e jetës, e lulëzimit të artit, të bujqësisë dhe të zejeve. Herati i dëgjuar në kohëra për prodhimin e qilimave dhe të porcelanit”…

Në vazhdim në shkrimin për Afganistanin, autori Pano Hallko pasqyron historinë e mbretërimit në shtetin e Afganistanit, për kulturën fetare, për talebanët dhe shumë zakone të ashpëra të popullit të Afganistanit. Duke bërë përsiatje dhe refleksione për historinë e Afganistanit, autori Pano Hallko përshkruan jetën shoqërore në Afganistan. Duke bërë krahasime e gjykime për mënyrën e jetesës ku thekson: “Nuk do të ishte hiperbolë, nëse do të thuhej se logjika e këtyre njerëzve punonte në drejtim të kundërt të akrepave të sahatit, me të cilin punon njerëzimi. Në mënyrë rrënqethëse përshkruan historinë afgane të turmave të fëmijëve që imitonin baballarët e tyre në arenat e turpit, ose vendin e preferuar për vdekjen me gurë. Populli mbushte stadiumet duke goditur me gurë një thes që kishte brenda trupin e një gruaje. Ata goditnin me egërsi thesin në vrasjen makabër. “ Kjo vetëm një emër kishte: Çmenduri, pse jo, Histeri kolektive”.

Autori Pano Hallko me shumë përkushtim e dashuri atdhetare ka komunikuar duke bërë intervista me shumë personalitete të shkencës, të jetës akademike dhe letrare, duke evidentuar përvojën e tyre si pasuri diturie për Kombin Shqiptar. Në intervistën me akademikun Teki Tartari, autori Pano Hallko vlerëson arritjet e profesorit, që është anëtar i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë, fitues i titullit të Universitetit të Kembrixhit, njëri prej 2000 personaliteteve më të shquara të botës për shekullin e XX-të me motivacion: “Për kontribut të shquar në shkencën e Gjenetikës dhe për përgatitjen e mijëra specialistëve të Bujqësisë, për kryerjen e ndryshimeve shkencore dhe për transformimin e bimëve”.

Pyetjet zhbiruese të drejtuara me aftësi nga autori Pano Hallko marrin informacione të shumta nga përvoja e akademikut të shquar Teki Tartari, të cilat autori me mjeshtëri artistike i ka evidentuar në librin e boturar “Shqipëri ,të paça Ligjet”. Publikimet e intervistave përbëjnë një pasuri kulturore atdhetare Kombëtare që specialistët e rinj të mësojnë nga përvoja e shkëlqyer e akademikëve të shquar. Autori Pano Hallko vlerëson akademikët duke theksuar: “Akademikët janë korifejtë, majat e një vendi.Ata mund të quhen edhe paraprijës të shoqërisë. Akademikët e një vendi, secili nga drejtimi shkencor që ka ai, i hapin horizonte e mundësi të pamata shoqërisë dhe shtetit.”

Në intervistën me Profesor dr Spiro Qirko, autori Pano Hallko e ka titulluar: “Me ritmin e zemrës”në të cilën vlerëson kontributin e shquar të Profesor dr Spiro Qirko, si kardiolog i talentuar dhe i shkëlqyer në stafin e kardiologjisë. Autori thekson: ”Profesor Spiro Qirko gjatë karierës së tij të gjatë profesionale, ka demonstruar së pari të qenët human, ashtu siç e kërkon Betimi i Hipokratit, ashtu sikurse e kërkon një shoqëri civile, qytetare, demokratike. Autori me respekt përshkruan karrierën në mjekësi të profesor dr. Spiro Qirko dhe meritimin e dekorimit me Urdhrin “Mjeshtër i Madh” nga Presidenti i Republikës.

Në shkrimin “Gënjejmë veten, në emër të Europës”, autori kritikon politikën shqiptare si burim konfliktesh, grindjesh dhe thekson shprehjen e komisioneres europiane: “Do më vinte turp, nëse do isha shqiptare”,-tha me një fymë e pa hezituar aspak, njëra nga komisionerët e Europës, që kishin ardhur të bisedonin me “tanët”. Mua, që nuk e njoh shumë mirë gjuhën e saj, disa herë, m’u desh të (ri)shikoj mimikën e saj, fytyrën dhe gjithë qenien e saj, disa herë në disa kanale nga tonat, që u transmetuan për dy ditë rresht.

Ajo foli me një çiltërsi të tillë që dilte nga një vajzë intelektuale e alarmuar, saqë të linte pa frymë. E ndien veten të turpëruar ajo, për llogari tonë! …Pra, foli açik, jashtë dhëmbëve, me zemër në dorë, sepse këta “tanët”, ia plasën zemrën, në orët e gjata të shkëmbimit të “breshërive” mes tyre. E vërteta është që europianët erdhën e u ulën “pajdash” me komisionerët tanë për të biseduar e ndrequr punë, duke ofruar ndihmën dhe konsulencën e tyre. …Por u ulën mbi “shilte” dhe u ngritën me …gjemba në prapanicë! Sepse ua tha edhe zonja komisionere: “20 vjet që ju njoh, kështu ju mbaj mend, duke ngrënë njëri-tjetrin”!. 

Autori kritikon mungesën e bashkëpunimit midis forcave politike shqiptare për të krijuar shtetin ligjor, një shtet me dinjitet dhe serioz, duke theksuar: 

“ Shteti, edhe prej kartoni në qoftë, të bën gjëmën, -tha dikur Çurçilli. Mirëpo ky shteti ynë është ngritur enkas prej letre, për t’u tallur me të, ca hajdutë e kodoshë, të cilët pa asnjë skrupull kanë rënë si korbat mbi kufomën e hartës (administrative) të Shqipërisë, dhe s’kanë të nginjur! Por Europa përveç kritereve teknike që i kërkon e i vlerëson, kërkon edhe… klasë politike të përgjegjshme, majtas e djathtas, kërkon edhe paralament, edhe shtet.

Në larminë e shumtë të shkrimeve në librin “Shqipëri, të paça ligjet”, autori Pano Hallko vlerëson Historianin e madh Profesor dr Kristo Frashëri, duke përshkruar jetën e tij të pasur në veprimtari e botime të shumta historike. Duke evidentuar vlerat e shumta të personalitetit të shquar Kristo Frashëri në 90 vjetorin e ditëlindjes së tij, autori përshkruan bukur artistikisht portetin fizik të ballit të profesorit të madh Kristo Frashëri. -“Vitet kanë kaluar dhe siç është e natyrshme kanë lënë shenja të dukshme në të gjithë qënien e tij njerëzore. Balli i lartë është pluguar nga brazda të thella, të cilat si në pak raste bëjnë vetëm atë rrugën e zakonshme si te të gjithë njerëzit, pra gjatësinë e “autostradës” së ballit. Përkundrazi, dy nga rrudhat e mëdha, ato më të thellat, ecin ndryshe. Ato marrin rrugë aty ku ndahen vetullat, dhe.. nisen lart, drejt kores së hemisferave të mëdha të trurit, tru i cili në personin e tij punon me një ritëm e intesitet,  që do ta kishin zili të gjithë ata që kanë më pak se gjysmën e viteve të tij, e që janë produktivë në punën e tyre intelektuale. Shikimi tij teksa flet, tretet diku larg , edhe kur ndodhesh vetëm një metër larg tij, zëri i buçet në bisedë e sipër, jo rrallë shpërthen kundër padrejtësive që ka parë e përjetuar në këtë vend gjatë…..plot 90 vitesh.

Autori pasi përshkruan dhomën e punës të Historianit të Madh Kristo Frashëri, e vlerëson si “një përjashtim biologjik kujtesën unikale fenomenale të profesorit Kristo Frashëri, që freskohet vazhdimisht, kushedi se në çfarë mënyre të rigjenerimit të neuroneve, rend në shekuj, në Mesjetën e errët të hershme e deri në lashtësi dhe hedh dritë mbi shumë ngjarje”…

Autori Pano Hallko për disa vite rresht ka bashkëpunuar me Historianin e Madh Kristo Frashëri dhe e njeh shumë mirë “ritmin e jetës në hyrjen modeste të profesorit, pulsin e saj, qysh në mëngjes herët, e deri vonë në mbrëmje”.

Autori e vlerëson Historianin e madh Kristo Frashëri: “Një pasuri kombëtare, një kapital të patundshëm, e pse jo, edhe një pikë reference për krenarinë kombëtare, në të gjithë hapësirën shqiptare..”

Në librin “Shqipëri, të paça ligjet, autori analizon Çështjen Kombëtare Shqiptare konceptet komb, kombësi dhe fatin tragjik të shqiptarëve që jetojnë të ndarë në pesë shtete. Me njohuri të sakta historike e juridike, autori argumenton domosdoshmërinë e bashkimit kombëtar shqiptar, ku thekson : 

-“ Midis kombit de fakto dhe kombit de jure, shtrihet hapësira e veprimit të përbashkët të shqiptarëve. Kjo është vetë alternativa mbarëkombëtare, e cila kur është e programuar konceptualisht, realizon përputhjen e homogjenitetit të pikpamjeve me homogjenitetin e kombit. Ideja e bashkimit kombëtar nuk mund të jetë monopol i kurrkujt që flet në emër të kombit, pasi një mandat i tillë nuk ekziston”.

Në vazhdim të shkrimeve ,autori Pano Hallko vlerëson personalitetin e shquar Profesor Shaban Murati, të cilin e përcakton “Syri i tretë mbi Diplomacinë”, ku thekson: “Për vite të tëra, njerëzit mbamendës në këtë vend, sa herë lexojnë analiza, esse, opininone, por edhe librat e shumtë të diplomatit të mirënjohur Shaban Murati, pasi kanë mbaruar leximin, pyesin veten: -A i lexojnë këto shkrime segmentet përkatëse të shtetit tonë, më së paku nëpunës, diplomatë dhe Drejtoritë përkatëse në Ministrinë e Punëve të jashtme? E nëse i lexojnë, çfarë bëjnë në praktikë? 

Autori Pano Hallko analizon librin e botuar nga profesor Shaban Murati, me titull “Diplomacia shqiptare në kërkim të identitetit”, ku vlerëson kontributin e profesor Shaban Murati, që… “S`ka të dytë në realitetin shqiptar, të një nëpunësi “të vetëpunusuar”–pa të ardhura, madje me botimet ndër vite, të një Syri që nuk bën gjumë për diplomacinë dhe mbi diplomacinë. Është shqetësimi dhe kontributi i një burri shtetbërës dhe intelektuali patriot, shpirti i të cilit trazohet sa herë shikon mosarritje, dështime dhe apati, tek ata që do duhej të ishin struktura e pathyeshme e kësaj kolone jetike të shtetit”.

Një vlerësim të merituar autori Pano Hallko i bën në libër të madhit Moikom Zeqo, ku e cilëson “Letërsi Moikomiane”. Me një dashuri atdhetare të zjarrtë, autori shpreh performancën shembullore të të mirit të të mirëve, të përveçmit Moikom Zeqo. Me ndjenjë dhimbjeje e me një zemërim të ligjshëm, autori kritikon shtetin shqiptar që goditi gjakun e të madhit Moikom Zeqo, duke e pushuar nga puna. Ky është një turp i shtetit shqiptar, i politkës shqiptare, që hakmerret ndaj eruditit të dijes, të madhit Moikom Zeqo. Pena e autorit Pano Hallko pikon lotë në çdo frazë që shkruan tek shkrimi “ ZIJA JONË MË E GJATË”, ku midis të tjerash thekson:

-“Ti, Moikomi ynë i pashoq mbete dhe do të mbetesh në historinë e këtij vendi si i papuni më i famshëm i tij, i papuni që do të vazhdojë të turpërojë shtetin shqiptar në të gjitha kohërat. Edhe kur ai të jetë ndërtuar vërtet si shtet i së drejtës (e doemos atëherë), do t`i skuqet faqja përjetësisht. Pushimi yt nga puna do të bëhet leksion për fakultetet e Drejtësisë dhe të Gazetarisë. Leksioni me temë: “ Si nuk duhet të jetë shteti”. 

Sigurisht, të gjitha shkrimet e botuara në librin “Shqipëri,të paça ligjet”, i lexova me vemendje dhe disa prej tyre i rilexoja. Sepse të gjitha fjalitë e krijuara me mjeshtëri nga autori Pano Hallko, kanë dendësi dhe thellësi mendimi për problemet e jetës në zhvillim. 

Me një gjuhë të pasur letrare autori talentuar Pano Hallko shkruan një prozë poetike, me figura të shumta artistike e stilistike dhe është afirmuar si shkrimtar i vërtetë. Është origjinal në të shkruar, duke derdhur me art mendimet dhe ndjenjat e tij fisnike. Fjala e shkruar është poetizuar artistikisht e në çdo frazë përcillen te lexuesi mesazhe të shumta etike, morale, politike, psikolgjike, për sfidat e jetës individuale dhe shoqërore. 

Njëkohësisht autori në shkrimet e shumta përcjell te lexuesi informacione e njohuri me koncepte historike, filozofike, socilogjike, juridike etj, që e bëjnë librin të lexohet dhe të rilexohet me shumë dëshirë. Ajo që bie në sy është zbatimi me korrektësi i rregullave të drejtshkrimit të gjuhës letrare shqipe, duke përdorur sistematikisht shenjat e pikësimit, të cilat kanë shumë rëndësi për të kuptuar çështjet që trajton autori në libër. Duke përfunduar së lexuari librin “Shqipëri, të paça ligjet”, mësova dhe pasurova dijet e mia. Autori Pano Hallko rrezaton një kulturë demokratike të spikatur në karakterin e tij solid. Personaliteti iautorit të talentuar është krijuar me punë këmbëngulëse, me dije të sakta shkencore në disa fusha të shkencës. 

I lindur në Vranishtin piktoresk të Labërisë në një familje atdhetare, autori Pano Hallko trashëgoi traditat më të mira të popullit duke u edukuar me shumë dashuri nga prindërit, të cilët krenoheshin që biri tyre eci me zotësi si një intelektual me shumë vlera. 

Ky intelektual i talentuar, është krenari e Labërisë dhe e atdheut. Me performancën e tij shembullore rrezaton dritë diturie dhe mirësie. Zemra e tij dashuron atdheun, popullin punëdashës e paqedashës, kombin shqiptar, të cilët aq bukur i paraqet në shkrimet e shumta që boton.

Poeti i mirënjohur Xhevair Spahiu duke biseduar në Vranishtin malor të Lumit të Vlorës me veteranët e luftës të vitit 1920, i ka cilësuar në shkrimin e tij të botuar në një gazetë, me titullin “Kockëfortët e Vranishtit”, duke vlerësuar trimëritë e tyre në luftërat për liri e Pavarësi. 

Edhe intelektuali i talentuar Pano Hallko, është jo vetëm Kockëfortë i Vranishtit, por edhe i atdheut tonë. 

Me penën e tij të artë, ai është farë që duhet mbjellë. I uroj jetë të gjatë me lumturi në familje dhe suksese në krijimtari.

Qatip Mara

Raleigh North Carolina USA 28 .08. 2022

Filed Under: ESSE Tagged With: Qatip Mara

Kosova, një luftë e pa përfunduar në Mitrovicë

September 6, 2022 by s p

Shqiprim Pula/

E kemi shkelur dekadën e tretë të shekullit XXI dhe vazhdojmë të jemi në luftë, e pushuar si front luftimesh, por të pa mbaruar përmes një Traktati Paqeje.

Qysh në Qershor të 1999-tës, Mitrovica doli e ndarë në mënyrën se si mbeti si qytet dhe befas Serbia ngriti struktura të caktuara, herë si rrojet e urës e herë si mbrojtja civile, si përpjekje të saj për të administruar qytetin e veriun si tërrësi. 

Për dy vite mësimdhënie tek një kolegj Universitar në Mitrovicë, e kam parë e ndjerë ndarjen, këndej e andej lumit Ibër. 

Njëzet e sa vite pas lufte, e katërmbëdhjetë pas shpalljes së mëvetësisë, paradoksi ekziston tek shteti ynë. Nuk do mend se shumë pyetje kanë mbetur pa përgjigje, e thjeshta dhe më logjikja vazhdon të mbetet, po ku ishte SHTETI?! ku ishte shteti, që praktikisht nuk e evitoi zbrazjen e qytetit nga qytetarët shqiptarë matanë lumit Ibër? e, më e pakta çfarë mundi të bëhej ishte që institucionet tona shtetërore të ndërhynin lidhur me çështjen e pronave, të u’a pagunte qiratë të zhvendosurve shqiptarë në jug, që të mos i shisnin pronat në veri, por, paradoksalisht të shumta janë pronat të cilat i blente shteti serb!. E, për çudi, “dikush” e bleu edhe heshtjen dhe mosveprimin institucional të politikanëve tanë në Prishtinë. Pra, ne, nuk patëm vizion e vullnet, e as ide politike të mirëfilltë për një model ekonomik apo platformë sociale për zhvillimin e qytetit. Për hir të së vërtetës, duhet thënë se mënyra si u organizua mafia në veriun e vendit, e lejuar heshturazi nga politikanë të të dyja etnive atje për vite me rradhë, ka minuar edhe të ardhmen e qytetarëve të asaj pjese të republikës. E, për rrjedhojë, kishte edhe mungesë të shtrirjes institucionale, të autoritetit qëndror shtetëror e sovranitetit territorial. Atje, në Mitrovicë, e në gjithë veriun, fatkeqësisht, nuk gjente zbatim kushtetuta e republikës e as simbolet shtetërore të Kosovës.

Pse mungesa e një Traktat Paqeje e ka pamundësuar njohjen e ndërsjelltë dhe vështirësuar procesin e dialogut? Traktati i Paqes në mes Kosovës e Serbisë, si palë ndëluftuese, do u’a mundësonte krijimin e besimit në premtimin për të ardhmen paqësore; do e mundësonte një kthesë politike të rëndësishme mbi ngjarjet e të kaluarës; do e bënte të mundur kthimin e gjithë asaj që është vjedhur nga Serbia; do e krijonte mundësinë e rehabilitimit historik mendor dhe emocional të popullatës serbe lidhur me pretendimet mbi Kosovën; do e mundësonte procesin e kompensimit të të gjitha dëmeve të luftës; do e mundësonte pajtimin e popujve dhe përfundimisht do vendoseshin garancitë për mospërsëritje të luftimeve. E, një nga shembujt e tillë, e kemi në pasluftën e dytë botërore, kur ShBA-ja, u’a kërkoi Gjermanisë dhe Japonisë një gjë të tillë, madje të dyja ndryshuan dhe kushtetutat e tyre për të garantuar paqen dhe evituar luftëra të tjera. 

Dialogu me Serbinë i filluar si teknik më 2011 e më pas politikë nga 2012-ta, për shumë tema të ndërsjella, e të konkluduara edhe me marrëveshje në Bruksel, po shumë prej tyre të pa zbatura, është si rezultat i mosbesimit dhe mosrehabilitimit politikë historik. Prandaj dhe, Serbia përgjatë procesit të dialogimit ka këmbëngulë të mos e njohë mëvetësinë e Kosovës, ka penguar Kosovën në anëtarësime në organizma ndërkombëtarë dhe ka vazhduar t’a bëj temë statusin e Mitrovicës dhe veriut si tërësi, duke shfaqur hapur pretendimin territorial mbi Kosovën. Bindja për një Traktat Paqeje ndërmjet palëve ndërluftuese, do t’a përmbyllte luftën ligjërisht, do e mundësonte njohjen reciproke dhe të tërësisë territoriale si dhe do të përfundonte lufta e pa përfunduar në Mitrovicë. 

Andaj, bindja, për t’a bërë paqen me Traktat është po aq i rëndësishëm sa vendimi për t’a bërë luftën. Madje, ka një thënie të presidentit amerikan Wilson; “çdo luftë duhet të përfundojë me paqe”. 

Kurse ne, filluam të bisedonim me Serbinë kur ndaluam luftimet por pa e arritur paqen me Traktat.

Filed Under: ESSE

KONFERENCA e 50-të NDËRKOMBËTARE E STUDIUESVE TË BALADËS

September 5, 2022 by s p

Mili i Haidhesë – Përtej urës sē Qabesë – një rimarrje e baladës sē njohur

Lili Sula

#AShSh

#50thinternationalconferenceofinternationalballadcommission

Për një sërë motivesh që më së shumti lidhen më letërsinë e shekullit XIX, me Romantizmin si shkollë letrare e njëherësh me lindjen e letërsisë moderne, po aq sa dhe me pasurinë e vlerat e paçmuara të trashëgimisë sonë popullore, është thuajse e pamundur të hasësh poetë të kësaj periudhe që të mos jetë ndikuar nga folklori në dy drejtime: në mbledhjen, sistemimin dhe botimin e krijimtarisë popullore, si dhe në një ndërkallje krijuese e artistike me të. Në kontekst europian të kujtojmë Herderin i cili më 1778-`79 botoi veprën Këngë popullore që u ribotua me pas nën titullin Zërat e popujve në këngën popullore, ku përmblidheshin këngë popullore gjermane, kelte, nordike, italiane, spanjolle, greke etj, pra një botim me poezi europiane e përtej Europës që do të ndikonte mjaft tek vendet e tjera e veçanërisht tek poetët e vendeve të vegjël duke i nxitur ata të thelloheshin në poezinë populore. Po kështu peshkopi Thomas Percy në Angli publikoi (1765) balada popullore angleze e skoceze, për t`u ndalur tek Këngët e Ossianit (1770) të James Macpherson-it që këndonte bëmat e heronjve mesjetarë keltë, të cilën autori e botoi si një poezi e lashtë popullore e që menjëherë u kthye nw njw praktikë imituese në vende të tjera.

Romantikët tanë, edhe për arsye jashtëletrare, që lidheshin drejtpërdrejt me çlirimin nga perandoria osmane dhe krijimin e shtetit të pavarur, u dhanë mjaft pas pasurisë folklorike; ata e çmonin poezinë popullore, duke e cilësuar si poezi origjinale, ndërsa krijimet autoriale të denja për të imituar atë. Thimi Mitko me Bletën shqiptare (Aleksandri, 1878) e Spiro Dine me Valët e detit (Sofie, 1908), Zef Jubani me Përmbledhje këngësh popullore dhe rapsodish shqiptare (Trieste, 1871) e të tjerë personalitete përfaqësojnë rilindësit që iu përkushtuan mbledhjes dhe botimit të trashëgimisë folklorike. Ndërkohë që mes poetëve dalloi Jeronim De Rada, themeluesi e letërsisë sonë moderne, që mblodhi dhe botoi këngë popullore nën titullin Rapsodi të një poeme arbëreshe (Rapsodie d`un poema albanese, Napoli, 1866) dhe Zef Skiroi e Gavril Dara i Riu, të cilët mistifikuan; i pari botoi Rapsodie Albanese (1885-`87) dhe i shpallte krijimet e veta si përmbledhje këngësh popullore të mbledhura mes arbëreshëve, ndërkohë që Dari i Ri poemën e vet Kënga e Sprasme e Balës ia atribuonte rapsodit të shek. XV, plakut Balë. Romantikë në krijimtarinë artistike dhe rilindës të përkushtuar, që veprimtarinë jashtëletrare ia kushtuan dritësimit të rrënjëve të lashta arbërore, poetët arbëreshë, mbase dhe më shumë se poetë të tjerë të shek. XIX, patën marrëdhënie të vetëdijshme me folklorin, një ndërkallje kreative që plotësonte deri-diku dhe paratraditën e pakët të letërsisë së kultivuar prej së cilës ajo përfitoi artistikisht.

Balada Mbeçë, more shokë, mbeçë, mbetet një nga perlat e folklorit tonë, e cila bashkë me, Kostandini e Garantina i dhe baladën e murimit, të Kalasë së Rozafatit artikulojnë mbajtjen e fjalës së dhënë dhe përbëjnë një fond antologjik e bërthamë të pashtershme gjeneruese.

Mbeçë more shokë mbeçë

Mbeçë, more shokë, mbeçë,

Përtej urën’ së Qabesë

Të t`i falei nënesë,

Të dy qetë të m`i shesë,.0

T`i apë nigja së resë.

Ndë pjetë nëna për mua,

T`i thoni se u martua;

Ndë thëntë se ç`nuse muar,

Tre plumba ndë krahëruar,

Gjashtë ndë këmbë e ndë duar;

Në thëntë seç krushk i vanë

Sorrat e korbat’ e hainë (Mbledhës të hershëm të folklorit shqiptar (1635-1912), Tiranë 1961, f. 79)

Balada ka qarkulluar në disa motërzime, tekstet e së cilës janë regjistruar në krahina e zona të ndryshme në mbarë vendin e sidomos në krahinat e Jugut. Për herë të parë, teksti i saj i përbërë nga 12 vargje është regjistruar nga Johann Georg von Hahni, ndërkohë që në varante që hasen në Çamëri, Skrapar, Pilur, Himarë, Prespë teksti i baladës shkon deri në 20 vargje. Duhet të theksojmë se një nga interpretimet më të bukura të kësaj kënge, i cili plotësohet me kostumografinë, muzikën, grupin polifonik, interpretimin xhestual dhe efektet skenike e të tjera cilësi sinkretike të baladës është realizuar në festivale folklorike nga mjeshtri i këngës polifonike, Demir Zyka:

https://youtu.be/QONbgDbwsnw

Balada shquhet për sintetizëm – shkruan studiuesi i baladave popullore Sadri Fetiu – kështu që çdo fjalë apo çdo varg i saj përmban shungullimën e veçantë të dhembjes tronditëse për fatin e individit dhe të familjes, për kushtet e rënda të jetës së popullit, për lidhjen e tij shpirtërore me truallin e tij, si dhe për luftën e madhe, qoftë si angazhim i drejtpërdrejt, qoftë si vetëdije e krijuar gjatë shekujve, për ta ruajtur dhe trashëguar vazhdimësinë e rrjedhës së jetës familjare nëpërmjet brezave që do të vijnë.” (Balada popullore shqiptare, f. 161). Ajo artikulon dramën e individit, të ushtarit të rënë larg atdheut e vendlindjes, dhimbjen e thellë për familjen dhe gjendjen e saj ekonomike e për të ardhmen e saj, lidhjen e fortë të të riut me nënën e gruan dhe në një rrafsh të dytë balada këndon dramën e tragjedinë e përhershme të shqiptarëve për të siguruar të ardhmen në migracion në kontrast të përsosur poetik mes largimit të detyruar në dhera të largët e në vetminë e shkretëtirës së Arabisë, në Jemen dhe premtimit dhënë njerëzve më të afërt e dëshirës për t`u kthyer në gji të familjes e shoqërisë, në një tension kundërvënës mes jetës së ndërprerë e të pagëzuar të djalit dhe vijimit të saj nga nëna (dhe babai në disa variante). Në këtë këngë të përzishme shtrihet “një enciklopedi e tërë dhimbjeje shprehet I. Kadare për Urën e Qabesë, “më të bukurën e këngëve të nizamëve dhe një nga margaritarët e rrallë jo vetëm të poezisë sonë, por të poezisë popullore në përgjithësi” (I. Kadare: Autobiografia e popullit në vargje, Tiranë, 1980, f.59-60)

Krijimet e popullit janë jetëgjata edhe falë ligjërimit sintetitik e kondensimit të tij në formula me karakter universal, si dhe qarkullimit nacional e mbinacional (në kontekst europian e botëror) duke u mundësuar atyre, qoftë dhe në trajta gjurmësh e jehonash të zbehta, të migrojnë nëpër kohë nga një autor tek tjetri. Rimarrje të tekstit të Urës së Qabesë haset edhe tek Lahuta e Malcis’ e Gjergj Fishtës, e cilësuar si Iliada shqiptare prej nga buron kaq natyrshëm gurra popullore. Në këngën XVIII, Te ura e Sutjeskës, luftëtari që ka rënë trimërisht në betejë me shkjanë i jep amanetet shokëve për nënën e babanë. Situata baladeske ndërtohet në raport familjar mes dy prindërve të cilët nuk do ta shohin më të birin, por duhet të jenë krenarë për të, që u “shkri si qiriu” për Shqipërinë.

Amanet, o shokë të mí,

Neper Dardhë kur të kaloni,

Armët e mija barrë t’ i çoni,

N’ oborr t’ kullës edhe t’ m’ i lshoni,

Nânës as tatës mos m’ u kallxoni

Pse janë t’ vjeter e i verboni.

Ne pëvetët nana per mue,

Thoni: djali t’ âsht martue!

Ne pëvetët se ç’ nuse muer:

Muer nji plume në krahnuer!

Ne u pëvetët se ç’ darsmorë pat:

Pat tre korba ndêjë per ngiat!

Ne u pëvetët se ç’zoja kndojshin!…

Orrla e sorra m’ tê po rmojshin!…

Qindro, thoni, oj nanë e shkretë,

Se Micani të ká metë,

Tue luftue me Mal të Zí,

Qi të mjeren moj Shqypní

Po e vorfnon me djelm të ri,

Ke po i vret hiri e pá hiri,

Gjithkû t’ jetë djali mâ i miri!”

Edhe â shkimë si shkimet qiri. (Lahua e Malcis, botime françeskane, 1997, f, 211-212)

Një nga nyjet strukturore të baladave, studiuesit shënojnë shkeljen e tabusë dhe në këtë vështrim profesor Sh Sinani e grupon Përtej urës së Qabesë në baladat e shkeljes së tabusë së shenjtërimit të dhëndrit kur ve kurorë, ndërsa studiuesja O. Velaj* e klasifikon si baladë mbi fjalën e dhënë nënës e nuses për t`u kthyer nga lufta, duke e përfshirë tek baladat e dhëndrit që vdes. Përtej urës së Qabesë ka në thelb vdekjen dhe vdekja është një motiv i parapëlqyer i baladës që organizohet në ligjërim të dhimbshëm në një strukturë ku klishetë e caktuara, skena të ritualit familjar, përsëritja, dialogu gjenden në të gjitha trajtat e qarkullimit të saj, qoftë si tekst i regjistruar apo në variantin e kënduar. Në studimin monografik Balada popullore shqiptare studiuesi Sadri Fetiu* shprehet se “Topose të këtilla që lidhen me raportet ndërmjet jetës dhe vdekjes, si dy skaje ekstreme të kuptimit të ekzistencës njerëzore, kanë krijuar dhe vetë hapësirë të veçantë poetike në të cilën shtrihen syzhetë e baladave” (Prishtinë, 2000, f. 45). Dramaciteti i vargjeve shtohet nga largësia e madhe e të rënit në luftë me vendlindjen, shtëpinë, nënën e cila pret që djali t’i kthehet shëndoshë e mirë e me përfitime ekonomike, që të martohet e të trashëgohet e ta gëzojë, ndërkohë që do të përballet me humbjen përfundimtare të tij, me vdekjen dhimbjen, mungesën, brengën e mallin. Tema e familjes është shumë e shpeshtë në të gjitha llojet e baladave” ndaj është e kuptueshme që ato të kenë përbërës të këngëve rituale familjare e të vajeve. Në vargje lakonikë vdekja këmbehet me martesën në një përthyerje të plotë antonimike (oksimoron), martesa barazohet e njëjtësohet me vdekjen e cila, duke mos u përmendur asnjë herë, peshon më rëndë përmes heshtjes, ndërsa në fjalët e fundit të ushtarit: Ndë pjetë nëna për mua, / T`i thoni se u martua (shih Kadare f. 61-64) mes e pritshmërisë së nënës dhe ndodhisë reale përcillet tragjizmi me thjeshtësinë e një bashkëbisedimi të përditshëm rutinor.

Zef Skiroi (1865-1927), një dishepull i J. de Radës, si dhe romantikët e tjerë, në kontekst të angazhimit të tyre si rilindës, ishte i përkushtuar për mbledhjen dhe botimin e thesarit folklorik, për të dëshmuar origjinën e lashtë të gjuhës dhe rrënjëve shqiptare. Përveç Rapsodie Albanese, ai mblodhi në rini këngë popullore që i botoi në përmbledhjen Canti tradizionali ed altri sagggi delle colonie albanesi di Sicilia. Ndërkallja e krijimtarisë autoriale me atë anonime është e ngjeshur në rrafsh të shprehjes së përmbajtjes e shprehjes së formës, si lindja e dashurisë së të rinjve në krua, këmbimi i unazave dhe premtimi për besnikëri bashkëshortore, ritet e jetës familjare etj. Si dhe De Rada e Gavril Dara i Riu dhe të tjerë poetë të kësaj periudhe, Skiroi e shëmbëllen poezinë folklorike edhe në pikëpamje të figuracionit të kalkuar sipas modelit folklorik, si me strukturën metrike e ritmike që ndjek modelin e traditës gojore arbëreshe, konceptimin e personazheve si plaku Dodë e deri tek ndërkallja e baladës Mbeçe more shokë mbeçë në këngën XVI të poemës etj. Dhe kjo nuk është risi po të sjellim ndër mend se De Rada para tij pati ndërfutur në Kangjélin XI të Milosaos vargjet e mahnitshme: Duró, zëmër, e duro / sa durói máli me bōr.

Idili Mili dhe Hadhia është ndikuar mjaft nga Këngët e Milosaos të De Radës duke krijuar në Siçili një poemë të ngjashme me atë të Kalabrisë. Poema është botuar tri herë, më 1890, 1900, 1907 e poeti na la gjithashtu edhe një version të pabotuar. Idili thuret mbi dashurinë tragjike të dy të rinjve, Milit e Haidhesë në kontekst të përkushtimit patriotik ndaj vendit. Lumturia e të rinjve ndërpritet nga vdekja e Milit e cila në këngën XVI të poemës, paralajmërohet nga ëndrra e Haidhesë. Balada Mbeçë, more shokë, mbeçë ndërfutet në ëndrrën e saj për t`i rrëfyer kobin që do të ndodhë, fatin tragjik të të dashurit. Është një nga këngët më të bukura ku kulmon tensioni dramatik, në plan të predistinatës e të ndjeshmërisë për fatalen. Ëndrra është element tepër i rëndësishëm strukturor i romantizmit që parathotë ardhmërinë e fatin e protagonistëve, të cilët si besimtarë e kristianë të devotshëm as që përpiqen ta venë në dyshim e aq më pak ta ndryshojnë atë, por thjesht e jetojnë ashtu si t`ju vijë. Pikëtakohen këtu kristianizmi i adhuruar për romantikët (rituale, kode, praktika, toponime që hasen në poemë) dhe fatin e paracaktuar me mendësinë tonë popullore që shprehet përmes ëndrrave, numrave, këngës së zogjve etj. Ndërfutja e baladës në ëndrrën e Haidhesë është vendimtare, ajo parathotë çdo të ndodhë ndaj dy këngët e fundit të poemës shtjellojnë e jetësojnë ëndrrën duke artikuluar tragjizmin e dy protagonistëve.

Bobo ç`ëndërr pati vajza

Natën pas së bardhës dit

Kur te shpia m`i hiri këmbë

Trimi i saj ta parën herë!

Shumë ai ju duk i zbet:

-“Ëm unazën, zonja jime,

Em unazën çë të dhash,

Përse kam të vete nd`ushtër

Të luftonj për nëndë vjet;

Në ng` prjerrësha, martou”.

Vate e ajo mbë lip qëndroi.

Porsa shkuan nëndë vjet,

Nëndë vjet e nëndë dit,

Ndë katunt luftarët jerdhën,

Gjith luftarët shokt e tij.

Tek e jëma u nisn` e vanë:

-“Zonjë e madhe, biri jit

Do të t`vinjë kur t`i lash

Një këmish me lot të sivët,

E me zjarrin të ja tërsh,

Po me zjarrëthin e zëmbrës”.

Vanë e gjetën pran të heshmen

Si mb`an derës i përisëj:

-“Vash, në ti ngë merr një nesh,

Në ngë merr një nesh si dhëndërr,

Kë të rrish e vë gjith-monë.

Ai trim kuj kë aqë mall

Çajti besën e u martua.

Nusja e tij, në do t`e dish,

Kle një plak me si të gërrier

E pa hundë edhe e pa dhëmbë.

Ulq e korba krushqit klenë,

Ulq e korba ç`atë han”. (Milo e Haidhe, kg XVI, G. Schiro, nën kujdesin e Matteo Mandalà, f. 145-146)

Pyetja e parë që shtrohet është se nga e siguroi Skiroi tekstin e baladës, duke pasur parasysh se ajo nuk është përfshirë në përmbledhjen folklorike të Th. Mitkos. Sipas gjithë gjasave, Skiroit të apasionuar pas krijimtarisë anonime i ka rënë në dorë vëllimi i Hahnit, Albanesischte Studien, (Studime shqiptare, 1854) dhe balada Mbeçë more shokë mbeçë do t`i ketë bërë përshtypje dhe do ta ketë pëlqyer tepër, ndaj i bashkohemi idesë së studiuesit Ali Xhiku* që haset më pas edhe tek profesor S Fetiu** për burimin e saj.

Përtej rrjetës tekstore horizontale të qarkullimit të këngës popullore të nizamit në hapësirën perandorake (e kam fjalën për atë osmane) ruhen gjurmë të qarta ndikimi në plan vertikal; Skiroi nyjëton shtresa të largëta homerike që na risjellin shokët e Odisesë së Homerit në skenë teatrore para Penelopës në kushtëzim përzgjedhës mes mëtonjësve dhe shtresa pagane, si këmbimi i unazave në shenjë të mbajtjes së premtimit për besnikëri mes të dashuruarve apo nga balada e Konstandinit që shkon në luftë për 9 vjet dhe pritjes për t`u kthyer nga lufta, nga ana e Haidhesë. Besnikëria e fjala e dhënë kanë qenë e janë në themel të moralit e të virtyteve të popullit tonë gjë që janë sanksionuar edhe në kode kanunore e zakonore, si institucione morale e juridike të padiskutueshme. Të jesh në besë të dikujt krejt natyrshëm do të thotë të zbatosh kodet e lashta të shqiptarit dhe e kundërta, të presësh mikun në besë, nënkupton të vulosësh më turp shqiptarin, individin dhe mbarë zonën e gjakut e të fisit të tij, që pasohej me masa të ashpra deri dhe dënimi me vdekje. Në mendësinë e popullit tonë mik me besa -besë; lidhem me besa- besë; atë që trettë besën nuk e tret as dheu përbëjnë zotime solemne e të pathyeshme për të vepruar së bashku për një qëllim, kode të një mekanizmi të lashtë që mjegullnaja e kohës nuk e ka zhbërë. Ama, thyerja e tabusë, shkelja e besës mosmbajtja e fjalës është thelbi i parapëlqyer i thurjes së baladës që shoqërohet me tone melodramatike, forcën fizike të heronjve, dashurinë për familjen (e dashura, gruaja, nëna që Skiroi në i sjell në rend të përmbysur në krahasim me tekstin burimor). Balada e Urës së Qabesë ka zgjeruar linjën e marrëdhënieve mes personave përmes ligjërimit në dy shkallë; takimi i ndarjes në ëndërr (hipotetik) me të dashurën dhe kthimi i shokëve të Milit nga lufta për të plotësuar amanetin e tij, për të takuar nënën dhe Haidhenë. Kështu, linja motivore është zhvendosur nga teksti burimor: Mili lufton ndaj pushtuesit, të huajit ashtu si i ngrati Mican Leka i Fishtës, që i shtri për dekë, me duer në zemër e kryet në stom duke i shku gjaku lum, thërret shokët me i lënë amanetet. Të vërejmë gjithashtu se të dhënat historike mbi rënien në luftë të trimit, sulmeve e kundrasulmeve të ushtrive e sfondit të përgjithshëm historik janë mjaft të rrudhura për të mos thënë se mungojnë në tekstin burimor dhe në atë të Milit e Haidhesë, ku zotëron ndjeshmëria lirike dhe përjetimi intim i marrëdhënieve intime, familjare e sociale. Ndërkohë, tek kënga e Lahutës që karakterizohet nga bëmat e heroit kolektiv, nga betejat popullore e tonet të forta epike, përçohen të dhëna nga ngjarja dhe koha historike, evidentohet armiku, shënohen toponime e mikrotoponime e njëherësh shprehet qartë krenaria e trimit të rënë në luftë për Shqipërinë.

Protagonisti i Përtej urës së Qabesë gjendet shumë larg, i rekrutuar për të kryer shërbim ushtarak në hapësirën gjeografike osmane, ka shkuar nizam në Jemenin e largët për arsye ekonomike e ka rënë atje. Ruhet këtu thyerja e “besës” dhe kundërvënia e vdekjes me martesën (jetën) (Çajti besën e u martua), ndërkohë që është zëvendësuar motivi i vdekjes së të riut, duke e lartësuar rënien e trimit në shërbim të vendit. Është reduktuar gjithashtu dialogu i shokëve të Milit më nënën e tij, duke përcjellë tërthorazi humbjen e të birit përmes sinekdokës, larjes së këmishës së djalit me lot të syve dhe tharjen me zjarr të zemrës. Shkalla e dytë e tekstit është thurur në takimin me nusen e trimit, ku në situatë teatrale shokët e Milit shkojnë tek e bukura Haidhe e në ligjërim kushtëzues, ngashëm me shokët e Odisesë te Penelopa, i drejtohen që të zgjedhë mes shokëve të Milit, përndryshe do të mbesë e ve. Gjurmët tekstore e shkëpusin këngën e Skiroit nga balada e Urës së Qabesë për të na drejtuar tek poemat homerike, ndërkohë që trajta dialoguese ligjërimore mes nënës dhe shokëve të këngës së nizamit zëvendësohet me artikulim informues, kushtëzues e urdhërues, nga ana e shokëve të Milit, duke mos i lënë hapësirë ligjërimore Haidhesë. Vijon e thellohet oksimoroni si kur shënohet veprimi (u martua = vdiq) ashtu dhe kur emërohet (nusja – plakë = vdekja) duke përshkallëzuar përshkrimin e fytyrës së plakës pa hundë e pa dhëmbë, një përçudnim që na kujton qeniet mitologjike thuajse monstruoze. Është rrudhur ceremonialiteti i dasmës së përzishme duke shmangur pyetjet e versionit burimor ndë pjete, që e lenë në dimension hipotetik e të vagullt dialogun e njëherësh është shtjelluar dhe zgjeruar përshkallëzimi i festës së dasmës së përmortshme deri në skena tragjike ku krushqit, zogu mitologjik i gjëmës dhe ujku hanë trupin e të ndjerit, që artikulohet vetëm nga zëri i shokëve të Milit. Është tipar i baladës që ndodhia e situata të kalojë nga individi te familja e shoqëria si për t’i dhënë përmasë kolektive e përgjithësimi ngjarjes (fenomenit). Polifonia e përqendron dhe ngjesh ligjërimin duke i shtuar zymtësinë e tonet dramatike e tronditjen Haidhesë, që mbetet e shtangur nga ndodhia e papritur e menjëherë ndien se dhe jeta e saj po shkon drejt fundit fatal. Dhe është krejt e natyrshme pasi poema e Skiroit është vepër romantike që i këndon dashurive të forta që janë të paracaktuara të përfundojnë tragjikisht. Kënga XVI ligjëron përmes ëndrrës vdekjen e Milit e parathotë fatin tragjik edhe të Haidhesë, duke ruajtur strukturën e tekstit baladesk nën dhimbjen e tonin elegjiak për humbjen e të dashurit dhe të birit e duke e zhvilluar në një skenë shumë familjare që ia le peshën më të rëndë gruas, Haidhesë. A do të mund të jetonte ajo pas vdekjes së të shoqit (që nënkupton shpërbërjen e afërt të familjes), si ia rrëfyen e përsëriten shokët e Milit në dy vargjet e fundit Ulq e korba krushqit klenë, / Ulq e korba ç`atë han”, a do të mund ta shqiste nga sytë atë pamje makabre, apo do joshet drejt po të njëjtit fund dasmë-vdekje?

Dy këngët e fundit bashkë me Vajtim i Haidhis – një intermexo elegjiake që i kushtohet vdekjes së Milit – na përfshijnë në çastet e fundit të rënies në luftë të Milit dhe befas, në fund të poemës gjendemi në situatën ku familjarët dhe e ëma, sipas riteve ortrodokse e pagane të katundit, e gatisin si nuse për ta vajtuar Haidhenë. Është kënga e vajit të dasmë-vdekjes së saj, parathënë me gjuhën e ëndrrave, në pështjellime përtejkontinentale dhe gjithëkohore me një rrezatim të përbotshëm të fatit tragjik të ushtarit, nizamit apo luftëtarit të atdheut, që pikëtakohet me fatalitetin e dashurive pasiononte romantike.

Kënga XVI përbën një strukturë kyç poetike për të hulumtuar rrjetin e raporteve tekstore në rrafsh horizontal e vertikal që bashkërendohen me elemente të tjerë të rëndësishëm të poetikës së veprës së Skiroit e të gjithë krijimtarisë së tij për t`u hapur më tej me poetikën e romantizmit arbëresh e më gjerë. Sigurisht kjo qasje e mëtejshme do të hulumtonte zhvillimin e baladës në letërsinë italiane, duke ngritur çështje mbi praktikat makfersioniane, të cilat në i gjetshim, duhen shpjeguar, në të kundërt, duhet të theksojmë origjinalitetin e poetëve tanë. Po përqasje të tilla duhen bërë ndër vështrime të gjera krahasuese të romantizmit arbëresh me romantizmin italian. Pa këto krahasime analiza dhe interpretimi i romantizmit arbëresh do të mbetet i mangët.

Filed Under: ESSE Tagged With: lili sula

Armiq për vdekje – Ngjarje e vërtetë

September 2, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Kanan Seiti, një ish-i dënuar politik po martonte nipin e vet. -Shyqyr që ja arrita kësaj dite! Lermë o zot, të rroj dhe ca kohë,- thoshte me vete, me sytë e përlotur. Pinte nga pak, shikonte çiftet që kërcenin, këndonin, krejt të shpenguar dhe zemra i bëhej mal. Muzika u ngrit deri në qiell dhe në hyrje të lokalit ia behën njerëzit e nuses. U vendosën përballë me krushqit e djalit dhe ahengu u ngrit disa shkallë më lart. I ra në sy një burrë i moshuar me kasketë, por ende i fortë, energjik, shtatlartë, kockëgjerë, trupmbushur, me një hundë të madhe në formën e tehut të sëpatës, me kostumin fringo, këmishë të bardhë, kollare të kuqe dhe këpucët lustrafin, që udhëhiqte vallen. Burri u shkëput nga vallja, nxorri një tufë pesëmijëshe nga portofoli prej lëkure dhe për disa çaste daroviti çiftin, duke tërhequr vëmendjen e gjithë të pranishmëve. Kanani e shoqëroi me sy deri sa u ul, përballë tij, dy-tri karrige më tej. Ishte e pamundur të gabonte. Ai ishte Balil Gozhina, ish partizan, ish prokurori i diktaturës, avokat i njohur tashmë siç i kishin thënë. Balili nxori një puro, i preu me nge majën me biçakun e vjetër me këllëf briri, e ndezi me një çakmak të florinjtë, thithi fort puron, filloi të shpërndaje shtëllunga tymi të bardhë gjithandej, duke parë gjindjen me një lloj krenarie të shtirë. Kananit iu shua gjithë hareja, që e kishte kapluar në fillim… 

Në kohën e luftës njerëzit e tij ishin rreshtuar me Ballin ndërsa ata të Balilit me Partinë. Pas lufte komunistët u grabitën gjithçka dhe i lanë të jetonin në një kasolle pranë shtëpisë së tyre. Edhe kaq e keni shumë si armiq të popullit, u kishin thënë. Burrë e grua rropateshin në ndërmarrjet bujqësore. Aty nga vitet shtatëdhjetë hapnin toka të reja sipas udhëzimit të partisë: “Ti bëjmë malet e kodrat pjellore si fushat.” Në pushim, duke ngrënë drekën (sikur më shtyu shejtani, tha më vonë) bukë misri, qepë e ca kokrra ullinj, foli pa të keq: – Pse i hapin këto skërka për tokë buke? Këtu mezi rriten shkurret e jo të bëhet gruri e misri? 

Gjashtë muaj në hetuesi, pyetje e tortura nuk pranoi dhe nuk firmosi asgjë. Akuza: Sabotim me qëllim i ekonomisë popullore. Ndërkohë “lajmi’ mbërriti edhe në hetuesi. Gruan dhe fëmijët ia degdisën në fshatrat e Lushnjës…  Atëherë vendosi:  -Bjemë një letër të bardhë ta firmos. Shkruaj ç’të duash mbi të!- i tha prokuror Balilit. Tashmë e kishte marrë ferra uratën dhe çdo rezistencë ishte e kotë. Dymbëdhjetë vjet u dënua, që i bëri kokërr më kokërr në miniera. Shenjat e torturave dhe mundimeve i kishte ende në trup. Balili kërkonte të shmangte vështrimin e kundërshtarit por Kanani vazhdoi ta shikonte ngultas. “ Si ka mundësi që këta njerëz të jenë në krye përsëri?!” iu drejtua vetes. Kishte parë ish hetues, prokurorë, spiunë, drejtues burgjesh, madje edhe ministra të kohës së diktaturës, që kishin zënë vende kyçe në parlament, ministri dhe në majat e shtetit. “ Të paktën të kishin kërkuar falje për të gjitha të zezat që na bënë, pa për drejtësi nuk bëhet më fjalë.” I hipi gjaku në kokë, por u mundua ta mbajë veten: 

– Balili je zotrote? Prokurori që më dënoi me 12 vite burg për një fjalë goje?

– Ai jam. Të dënova se shkele ligjet e shtetit! Vet pranove e firmose… erdhi aty për aty përgjigja harbutërisht. Kajtazi e humbi gjakftohtësinë, u ngrit në këmbë dhe thirri: “ Për ç’ligje e firmë flet?! Po më ngordhe në dru, more kriminel, më more jetën, më le fëmijët jetim me babën gjallë, më internove vëllezër e motra për një fjalë goje…” Vazhduan të grindeshin me zë të lartë, duke qëndruar secili në të tijën. Balil komunisti, u bë si i marrosur. Nuk ishte mësuar ish-prokurori, tashmë avokat i dëgjuar,  t’a kundërshtonin e jo më ta akuzonin haptaz me zë të lartë si kriminel e vrasës. Kishte bërë ç’kishte dashur dhjetëra vite me fatin e njerëzve dhe ja tani po e turpëronte në mes të dasmës një hiç, një palo ballist.

-Mba gojën kulish ballisti!- shpërtheu Balili. –Ah, kur s’të vrava atje në hetuesi! Vuri dorën në brez dhe kapi revolverin, relike nga koha e luftës.

“Fute në b… atë o Balil, e mbaje shtrënguar, se mua nuk më trembe dot dje e jo sot! Leri këto, e mos u prish dasmën njerëzve se nuk ta kanë borxh!- u përgjigj ish i dënuari politik, duke menduar se ai diskutim në dasmë duhej mbyllur. 

– Ah, nuk ma paske më frikën mua ti more tradhëtar ëë? Shkoi e vate koha ime ë? Po unë të vras tani, ja këtu mu në mes të dasmës. Për ideal të partisë! 

Fliste dhe shkumbëzonte, duke përhapur gjithandej nga protezat që i lëviznin, copa të mëdha pështyme, përzjerë me qepë e thërrime buke. E bardha e syve filloi të merrte të kuqen e gjakut, si atëherë kur jepte dënimet me vdekje, e pushkatonte me dorën e tij armiqtë e partisë. Hoqi nga rripi i mezit revolen dhe ia drejtoi. Kanani sa dëgjoi: – Të vras tani!- ngriti vetullën i habitur, por vetëm kaq. Nuk mundi të thoshte asnjë fjalë. Dy krisma njëra pas tjetrës ja bënë kokën copë, duke ja shpërndanë trutë gjithandej. E shpuar tej e tej nga plumbat, koka iu var mbi gjoks dhe gjithë trupi u shemb mbi tavolinë, duke stërpikur me gjak dasmorët e tmerruar. Një njollë e madhe filloi të përhapej dalëngadalë, duke skuqur mbulesën e bardhë të tavolinës. Gratë ia dhanë ulërimës. Balili dyllë i verdhë, me duart që i dridheshin, vendosi koburen në tavolinë, pa nga njerëzit, që pasi dëgjuan krismat, lanë vallen të tmerruar dhe deklaroi: S’jam fare pishman. Këtë gjë duhet ta kisha bërë kohë më parë…

                                                                        

Filed Under: ESSE Tagged With: Gezim Zilja

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 156
  • 157
  • 158
  • 159
  • 160
  • …
  • 607
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • NDAA i SHBA-së dhe pozicioni i Kosovës në arkitekturën e sigurisë
  • Alis Kallaçi do të çojë zërin dhe dhimbjen e “Nân”-s shqiptare në Eurovision Song
  • Garë për pushtet…
  • Njëqind vjet vetmi!
  • “Shënime për historinë antike të shqiptarëve”*
  • Si funksionon sistemi juridik në Shqipëri dhe pse ai ka nevojë për korrigjim?
  • Emisionet postare festive të fundvitit në Kosovë
  • JAKOBSTADS TIDNING (1939) / MBRETI ZOG, SHUMË BUJAR ME BAKSHISHE. — EMRI I TIJ NUK DO TË HARROHET KAQ SHPEJT NGA PRONARËT DHE PERSONELI I HOTELEVE NË VARSHAVË.
  • HAFIZ SHERIF LANGU, DELEGATI I PAVARËSISË TË CILIT IU MOHUA KONTRIBUTI PËR 50 VJET ME RRADHË, KLERIKU DHE VEPRIMTARI I SHQUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE
  • RIPUSHTIMI I KOSOVËS – KUVENDI I PRIZRENIT 1945
  • Nikola Tesla, gjeniu që u fiksua pas pëllumbave dhe u dashurua me njërin prej tyre
  • Bahamas njeh Kosovën!
  • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
  • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
  • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT