Lazer Stani/

Unë jam rritur në një shoqëri aksiomatike, ku të gjitha të vërtetat ishin thënë njëherë e përgjithmonë dhe ty s’të mbetej tjetër, veçse t’i mësoje kokëulur ato të vërteta dhe të bëheshe skllav i tyre. Kryet nuk e kishim për të menduar, por thjeshtë për të nxënë. Këtë e ka thënë Marksi. Është e vërtetë aksiomatike, nuk diskutohet. Këtë e ka thënë Enveri, e vërtetë aksiomatike edhe kjo, nuk diskutohet. Këtë e thotë partia. Kështu është dhe s’ka më as diskutime, as dyshime.

Në adoleshencën time të gjitha rrugët më dukeshin të njohura deri në gurin e fundit kilometrik. A ia vlen të bësh një rrugë që ia di fundin, që e njeh në çdo metër të saj sikur e ke shkelur qindra e qindra herë? Kjo ta heq dëshirën për të udhëtuar edhe me imagjinatë, edhe me trup. Mua nuk më joshnin këto rrugë, përkundrazi, më trishtonin. I shtyrë prej një instinkti të lindur ndoshta, joshesha vetëm nga rrugë të pashkelura më parë, nga rrugë të panjohura. Vetëm duke shkelur nëpër rrugë të tilla, mund t’i provoje të gjitha: ankthin, pasigurinë, frikën, befasinë, çudinë, ndjenjën e të mrekulluarit. Në shkollë isha nxënës i bezdisshëm për mësuesit, ngaqë bëja shumë pyetje, pyetje të cilave mësuesit nuk u përgjigjeshin kurrë, por vetëm ma prisnin shkurt: “Mëso këto që të themi ne!”

Për fat të keq ende kështu më duket shoqëria shqiptare; e ngopur me përgjigje të gatshme dhe e paaftë të bëjë pyetje. Të gjithë duket sikur i zotërojnë të gjitha përgjigjet për gjithçka. Nga kafja më e rrënuar e fshatit në provincën e largët e deri në studiot e televizioneve të kryeqytetit, mbytesh me përgjigje të gatshme, po nuk ndalesh kurrë i hutuar nga një pyetje pa përgjigje.

Prof. Dr. Besim Muhadri/

Libri “Neoshqiptarizmi” i Arian Galdinit është një reflektim i thelluar filozofik, historik dhe politik mbi gjendjen e sotme të identitetit shqiptar dhe nevojën për një doktrinë të re që synon të ringjallë shpirtin kombëtar. Botuar në vitin 2025 nga Botimet Jozef, ky libër paraqet një platformë ideologjike që kërkon të ndërthurë trashëgiminë e Rilindjes Kombëtare me sfidat e shekullit XXI. Nëpërmjet një analize të kujdesshme, Galdini ndërton konceptin e Neoshqiptarizmit si një domosdoshmëri historike dhe shpirtërore për shqiptarët e epokës globale. Sipas tij, kjo doktrinë bazohet në tri shtylla kryesore:

Rikthimi në vlera – Njohja, respektimi dhe përvetësimi i trashëgimisë kulturore dhe shpirtërore shqiptare si bazament për ndërtimin e së ardhmes.

Zhvillimi i njeriut dhe shoqërisë – Edukimi, emancipimi dhe fuqizimi i individit si themel i një kombi të qëndrueshëm.

Integrimi modern me ruajtjen e autenticitetit – Shqipëria duhet të bëhet pjesë aktive e qytetërimit perëndimor, duke mos humbur veçantinë e saj historike dhe kulturore.

Autori ngre figurën e Gjergj Kastrioti Skënderbeut si simbolin qendror të Neoshqiptarizmit, duke e parë atë si shembull të përkryer të lidershipit që ndërthur kurajën, vizionin dhe lidhjen e thellë me Perëndimin. Përmes referencave nga studiues të ndryshëm si Fan Noli, Oliver Schmitt, Arben Puto dhe Faik Konica, Galdini dëshmon rolin e Skënderbeut si udhëheqës shpirtëror dhe politik për të gjitha epokat shqiptare.

Galdini i qaset problemit të identitetit shqiptar me një ton alarmues, duke theksuar se mungesa e vetëdijes historike, emigracioni masiv, konsumizmi global dhe fragmentimi social rrezikojnë ekzistencën e shqiptarisë si subjekt historik. Ai argumenton se vetëm një rilindje e re, një “Zgjim i Madh Kombëtar”, mund të shpëtojë shqiptarët nga humbja e tyre në përballje me sfidat moderne.

Në mënyrë të veçantë, libri trajton rolin e figurave të mëdha të mendimit shqiptar si Sami Frashëri, Jeronim de Rada, Ndre Mjeda, Faik Konica dhe Ukshin Hoti, të cilët për autorin përbëjnë bazamentin intelektual të Neoshqiptarizmit. Këta mendimtarë paraqiten si modelet që shqiptarët duhet të ndjekin për të ndërtuar një shoqëri të ndriçuar dhe dinjitoze. Në aspektin metodologjik, libri shquhet për një stil të pasur retorik, duke kombinuar analiza teorike me citime nga tekstet themelore të historisë dhe mendimit shqiptar. Megjithatë, ndonjëherë Galdini bie në një ton disi emocional, që mund të kufizojë objektivitetin akademik të argumenteve të tij.

Si përfundim, “Neoshqiptarizmi” është një thirrje për vetëdijesim kombëtar dhe për një rinisje të ndërgjegjshme dhe të përgjegjshme të shqiptarizmit në kushte të reja historike. Libri është i vlefshëm jo vetëm për studiuesit e shkencave politike dhe historike, por për këdo që është i interesuar për të ardhmen e identitetit shqiptar.

Autori Galdini arrin të ndërtojë një vizion të qartë dhe frymëzues për rolin që mund të luajë Shqipëria në një botë të globalizuar, duke ruajtur dinjitetin dhe autenticitetin e saj. Ndërthurja e traditës me modernitetin, e vlerave shpirtërore me zhvillimin intelektual dhe ekonomik, është thelbi i mesazhit që Galdini përcjell me pasion dhe përkushtim.

Përfundim

Në një kohë kur kombet përballen me sfida të reja ekzistenciale, “Neoshqiptarizmi” ofron një platformë të re mendimi dhe veprimi për shqiptarët. Libri është një ftesë për reflektim, përpjekje dhe rinisje, duke theksuar se identiteti kombëtar është një vlerë që duhet mbrojtur, ushqyer dhe zhvilluar me dashuri dhe vizion.

Arian Galdini, përmes këtij reflektimi të thellë, na kujton se shqiptarizmi nuk është thjesht një përkatësi etnike, por një mision i përhershëm për ndërtimin e një kombi të lirë, të ndriçuar dhe të përparuar.

Hysen S.Dizdari/

Shkrimtari Petro Marko bënë pjesë në plejaden e shkrimtarve moderne të prozës shqiptare dhe është cilesue nga studjuesit e letërsisë si shkrimtari i parë i cili hapi rrugën e modernizmit në letërsinë shqipe. Ai filloi të shkruajë në moshën 20 vjeçare. Tregimet e tij të para u publikuan në gazeta të ndryshme te kohës.

Në vitin 1974 ,veprat e tij censurohen dhe Ministria e Arsimit e përjashton nga Lidhja e Shkrimtarve, i heqin edhe të drejtën e botimit. Në vitin 1973 shkroi një dramë kushtuar Heroit tonë Kombëtar – Gjergj Kastrioti Skënderbeut ,me titull: “Niku i Martin Gjinit”. Ja çfarë shkruan vetë shkrimtari Petro Marko ne kujtimet e tij:

”Punova gjithë muajin dhe e mbarova dramën. Titullin ia vura “Niku i Martin Gjinit”. U nisa për në Tiranë dhe ia shpura Ramiz Alisë, i cili më kishte dhënë këtë ide. Pas dhjetë ditësh, ai më thirri dhe më përqafoi: “I ke rënë në të! Ke bërë një vepër të arrirë…”!

Patjetër që unë u gëzova, por iu luta që për ta vënë në skenë këtë dramë, duhej të vinte regjisori Piro Mani nga Korça. Pirro Mani erdhi. Bashkë me Pjetër Gjokën, si ndihmës regjisor, u mblodhëm për të ndarë rolet, sipas aktorëve. Aktori i madh i teatrit, Naim Frashëri, kërkonte me insistim të merrte rolin e Nikut…!

E kisha paraqitur dhe në konkursin e Ushtrisë, ku fitoi çmimin e parë. Me paratë që mora, shtrova një darkë në shtëpi, me shumë shokë krijues. U dha për botim dhe në revistën “Nëntori” dhe u botua.

Të gjithë aktorët, i kishin marrë me shumë dëshirë rolet, aq sa Naim Frashëri, thoshte se; me këtë dramë, teatri ynë mund të nderohej edhe në Evropë…! Por në kohën kur po ndaheshin rolet, dhe kur filloi punën për dekorin edhe piktori Agim Zajmi, erdhi urdhri nga Komiteti i Partisë i Tiranës, që drama të mos vihej në skenë, se ishte liberale…! Duhej të pezulloheshin të gjitha përgatitjet. Qarkullonte në rrethet tona letrare, mendimi se, nuk mund të vihej në skenë, një dramë e cila, vinte theksin te njëfarë degjenerimi të fëmijëve të udhëheqjes (bëhej fjalë për kohën e Skënderbeut), sepse do të tingëllonte, si një analogji me bijtë e udhëheqësve aktualë. Në fakt, urdhri kishte ardhur nga lart. Ky ishte një helm tjetër, që m’u dha ta pija në heshtje, pa zhurmë.”1 Drama “Niku i Martin Gjinit” e Petro Markos sot është pjesë e Bibliografisë: “Gjergj Kastrioti Skënderbeu në veprat e autorve shqiptarë(1480-2023)”, Tiranë, 2023, faqe-75, si më poshtë:

“PETRO, MARKO – 1973 (Skeda në bibliografin e Skënderbeut,f-75)

Niku i Martin Gjinit [Dramë]

Botuar në revistën “Nëntori”, 1973.

Kjo dramë i kushtohet Skënderbeut.

Por historia e krijimit dhe e botimit të saj është tragjike.

Petro Marko, si shkrimtar atdhetar që ishte, u persekutua dhe u dënua nga regjimi zogist, regjimi fashist dhe diktatura komuniste. Por puna e tij në shërbim të atdheut dhe vepra e tij letrare mrekullisht i mbijetoi regjimeve diktatoriale dhe kohërave ku shkrimtari dhe poeti persekutohej për mangësi ideore të veprave të tij artistike.

Drama:”Niku i Martin Gjinit “ u krijua me porosi të Ramiz Alise dhe u botua në revistën “Nëntori” të vitit 1973. Por, pasi kjo dramë u botua te revista “Nëntori”, ne vitin 1973, në muajin dhjetor 1973 u censurua menjëherë nga regjimi komunist i kohës, për gjoja mangësi ideore të dramës, dhe u hoq menjëherë nga qarkullimi. Të njëjtin fat të kësaj drame pësoi edhe gjithë redaksia e revistës “Nëntori” e vitit 1973. U shkarkuan nga detyra: “për mungesën e vigjilencës revolucionare dhe mprehtësisë së punonjësit të shtypit të partise”, kryeredaktori Fatmir Gjata, sekretari i kolegjiumit Andon Kuqali dhe redaktori i dramës Gjergj Zheji.”3

NË KUJTIM TË 620 -VJETORIT TË LINDJES TË GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT PËRSHENDETI VLLEZËRIT SHQIPTARË KUDO NËPËR BOTË ME NJË FRAGMENT TË POEMËS: “SKËNDERBEU”, TË POETIT TONË KOMBËTARË, NAIM FRASHËRI:

A e shihni Skënderbenë

Mbret i mirë, trim e burrë

U përpoq për Mëmëdhenë,

Po s’i vdes emëri kurrë

Skënderbeu është i gjallë

Rron e mbretëron për jetë.

Kjo fjalë s’është përrallë

Ndaj t’urtit është e vërtetë.

Naim Frashëri: Pjesë nga poema: “Skënderbeu” botim i vitit 1898.

Literatura:

1.www.memorie.al

2.Odhise Grillo :

Lexikon: Shkrimtarët shqiptarë për fëmijë (1872- 1995), f.149

3.Hysen Dizdari:

Bibliografi: “Gjergj Kastrioti Skënderbeu në veprat e autorve shqiptarë(1480-2023)”, Tiranë, 2023, faqe-75

Dr. Bledar Kurti/

Shumë gjak është derdhur e sakrifica të pafundme njerëzore janë kryer për të siguruar lirinë që gëzojmë sot!

Nderim dhe respekt të thellë për të gjithë heronjtë dhe dëshmorët që dhuruan jetën e tyre për lirinë dhe mbrojtjen e integritetit njerëzor!

Sot, ne kemi një flamur të cilin e valëvitim lirisht, një gjuhë që e flasim pa robëri, mendojmë e jetojmë pa kafaze pushtimi, e fluturojmë lart me imagjinatë e ëndrra pa frikë, diktat e censurë, falë atyre që e paguan me gjak, përmes penës, pushkës, besimit dhe ideve, këtë privilegj që bartim sot.

Detyra dhe përgjegjësia jonë është të mos harrojmë, e mbi të gjitha TË DIMË. Të kemi njohuri për domethënien e sakrificës sublime të heronjve tanë pasi mos-dija i zhbën jetët e rëna.

Ndaj mësues edukojini fëmijët siç duhet mbi çmimin e lirisë të paguar prej të parëve. Profesorë frymëzojini studentët ta çojnë më tej stafetën e paqes dhe harmonisë. Prindër ushqejini fëmijët me dashuri për jetën dhe respektimin e të drejtave njerëzore. Politikanë silluni si patriotë e shtetarë duke e dashur popullin dhe atdheun. Intelektualë investoni në ngritjen e urave të bashkëpunimit dhe rrëzimin e mureve të ndasive. Bashkëatdhetarët e mi shqiptarë e bashkëqytetarët e mi të botës, jini vigjilent e qëndroni zgjuar në mbrojtje të lirive të njeriut, sepse, siç na mëson historia, mjafton një dremitje e vogël që t’i humbasim menjëherë liritë dhe vlerat që na bëjnë të jemi qenie njerëzore.

Dëshmorët e djeshëm janë ata që sakrifikuan jetën për lirinë tonë, heronjtë e sotëm janê ata që punojnë, mendojnê e kontribuojnë në mbrojtjen e kësaj lirie.

Nderim përjetë dëshmorëve të lirisë

Agim Baçi/

A nuk mendon njeriu jo pak herë se ajo që i ka ndodhur apo që po i ndodh nuk është ajo që ka dëshiruar, apo nuk është në statusin që meriton në shoqëri? A nuk kemi ngritur mite ne për jetën, dashurinë, për qytetin, për komunitetin, për kontin, për prijësin dhe përballë këtyre miteve kërkojmë të ndërtojmë përditshmërinë tonë, madje duke besuar se meritojmë më shumë se në realitetin që na shohin sytë?

K-ja, personazhi i romanit “Kështjella” të Franz Kafkës, i thirrur si arëmatës nga konti, fle në “Bujtinën e Urës”, ka status të punojë për kështjellën, por pa mundur të futet atje. K-ja, është egoja e autorit që i beson shkrimit si çlirim. Por njeriu dhe shkrimi jo pak herë futen në labirinthe pakuptueshmërie. Dhe kur nuk e kupton atë që ka përballë, njeriu është i prirur të besojë se është thjesht një keqkuptim ose gabim. Por jo. Të paktën, kryebashkiaku i qytezës i tregon K-së se, nuk ka gabime apo keqkuptime, pavarësisht se mund të duken së jashtmi ashtu.

“…A ka një shërbim kontrolli? Gjithçka është shërbim kontrolli. Kuptohet, nuk është ngritur për të zbuluar gabime në kuptimin e epërm të fjalës sepse nuk bëhen gabime e, edhe në qëlloftë, se ndodhin përjashtime dhe bëhen, kush mund të thotë, në fund të fundit, se kemi të bëjmë në të vërtetë me një gabim?”, i thotë kryebashkiaku K-së, i cili nga ana e tij nuk arrin ta kuptojë se si mund të ketë pasur një gabim në ftesën e kontit që e ka thirrur të punojë aty si arëmatës.

Por, a nuk mendojmë edhe ne shpesh siç mendon si K-ja, duke besuar se jemi brenda një jete që mund ta ndërtojmë individualisht, pavarësisht mendimit të të tjerëve, pavarësisht traditës së njerëzimit, pavarësisht rrethanave ku jemi. Kjo është shaka që njeriu shpesh i bën vetes, të paktën për aq kohë sa nuk ka kuptuar fuqinë e “së papriturës”. Dhe “Kështjella”, në dukje e lehtë e pastaj me aq labirinthe, nuk është veçse pëlhura që thur fatin tonë, si një fuqi e epërme. Dhe kjo pëlhurë mbetet ashtu, siç mbetet “Kështjella” për K-në, sa e dukshme, aq edhe e largët. Ashtu siç edhe ditët tona kalojnë herë duke besuar se mundemi të shkojmë shumë më përtej se ajo që mundemi vërtet, e herë se nuk kemi bërë asgjë më shumë se sa ajo që fati ka dashur për ne.

Rrugëtimi dhe gjithë njohjet, të dëshiruara apo jo nga K-ja, e që e afrojnë dhe e largojnë atë në mënyrë të pabesueshme nga “Kështjella”, nuk është veçse është rrugëtimi ku ndeshet si në një vallëzim e tashmja me të përhershmen. Vetëm kur arrijmë të kuptojmë se e tashmja jonë është veçse një ekspozim i detajeve të së përhershmes, mundet që edhe të qetësojmë mendjen tonë që në mënyrë permanente rreket të ndajë realitetin nga miti.

E veçanta e marrëdhënieve të qytezës brenda Kështjellës dhe fshatit që shtrihet rrëzë Kështjellës, ku çdo banor i fshatit sheh me admirim këdo që jeton atje, është se aty asgjë nuk bëhet me dhunë. Madje, as kundërshtitë e K-së për dy ndihmësit që e parehatojnë gjëndjen e tij, apo për atë individ që kërkon të bëjë ndryshe, për të qenë i lirë, nuk hasin në këmbëngulje të autoriteteve. E megjithatë, asnjë fitore e K-së nuk vlen përballë labirintheve që e ulin dhe e ngrenë përditshmërinë e K-së, ashtu si befasitë që marrin udhët brenda “Kështjellë-s”. Ç’do refuzim nënkupton një tëhuajësim të atij që mendon se gjendet pranë Kështjellës, por që në të vërtet veç largohet prej saj.

Marrëdhënia e K-së me Fridën, banakieren e bujtinës, qëllon të jetë, një marrëdhënie e njëjtë edhe në sytë e ndihmësave të tij që nuk i do, këmbëngulja për të folur me Klamin, zyrtarin e Kështjellës që është dhe i dashuri i Fridës, bëhen pjesë e një realiteti që nuk dallon shumë nga ëndrra.

Edhe fytyra e Klamit, që “ndryshe vjen nga kështjella e ndryshe ikën”, apo plakja dhe rrudhja brenda dite e ndihmësit Jeremias, vetë sa e plotëson këtë përplasje brenda nesh.

E gjithë përballja që në fillim i duket K-së normale, nis të zbehet. Kafka këtu ja zëvendëson K-së bashkëbiseduesit e dorës së parë që janë afër Kështjellës, si Klami e Frida, me personazhe dytësore, si Olga, Lazemani, Pepi, Barnabasi. Deri sa K-ja nuk dallon më kufijtë e ëndrrës dhe realitetit. “Jo, mos kërkoni ndjesë që dremitët, s’ka përse. Fuqitë e trupit kanë njëfarë kufiri; ç’faj ka dikush nëse ata kufinjë në çast u duket sikur kanë tjetër vlerë? Asnjë faj. Kështu, në rrjedhë të vet, bota korrigjon vetveten dhe ruan drejtpeshimin. Eshtë një rend i shkëlqyer, as nuk mund të merret me mend një rend më i mirë, edhe pse, në një vështrim tjetër, kjo sikur të pret krahët”, i thotë Byrgeli K-së pas një zgjimi të befasishëm.

Në rrëfimin e Kafkës nuk ka vend për romantizëm. Njeriu në rrëfimin e tij përplaset herë me veten e herë me realitetin. A duhet të humbë rrugën për të besuar gjendjen tonë, përballjen tonë mes ideve tona dhe fatit? K-ja nis pyetjet e rëndësishme kur përfundon në dhomën e shërbyeseve, duke humbur statusin e dhomës në bujtinë. “…jeni mësuar të të përgjoni nga vrima e çelësit dhe të mendoni pastaj, duke i nisur nga ç’keni parë; nga ndonjë gjë pa rëndësi që mund të shihni, nxirni përfundime aq të shtira sa dhe të gabuara. Ja, për shembull, për këtë rast unë di shumë më pak se ti. Unë nuk di ta shpjegoj aq saktë sa ti pse më la Frida. Shpjegimi më i mundshëm më duket ai që ti e çikë pa e thelluar, domethënë që unë e paskam lënë pas dore. Ashtu është, e kam lënë pas dore, por kisha arsye të posaçme që nuk është rasti t’i zë me gojë; do isha i lumtur sikur të kthehej te unë, por do filloja përsëri ta lija mbas dore pa humbur kohë. Kështu është. Kur ishte me mua, unë isha gjithmonë jashtë shtëpisë për shkak të atyre ecejakeve për të cilat ti u talle; tashti që ka ikur, zëre se s’kam ç’të bëj, jam i lodhur, rri e ëndërroj një plogështi sa më të plotë”, i ankohet K-ja Pepit, por më një zë të pafuqishëm, me një zë vetëm ngushëllues të mjerimit të ri. Fshati dhe Kështjella ku ka shumë borë e pak dritë, janë pikërisht ai filli i asaj që krijojmë ne, dhe asaj që fati brutalisht ka shkruar për ne.