Kosta Nake/

Poema “BAGËTI E BUJQËSIA” (1886)

Edhe pse në titullin e poemës kemi binomin bagëti – bujqësi, një vend të rëndësishëm zënë njerëzit që nuk janë vetëm barinj e stopanë, por edhe druvarë, gjahtarë e udhëtarë, pasurim që çel shtigje drejt hapësirave që i shpërthejnë rrethinat e fshatit. Në funksion të ekzaltimit me atë peizazhin e mrekullueshëm pastoral (f.147), drita shtohet kur kalon përmes tij vasha bukuroshe e bariut (f.146) e cila do të rishfaqet me shoqe shumë  (f.157), pastaj bariu plak (f.149) dhe krisma e sëpatës së druvarit (f.150), pastaj gjithë pjesëtarët e familjes të angazhuar me punë të ndryshme (f.151).

Poema “Bagëti e bujqësia” është sintezë e kultit të punës duke e përmbushur targetin e vet në disa rrafshe: te leksiku specifik i punës me procese dhe mjetet përkatëse, por edhe me këshillat e drejtpërdrejta: 

“Të mos rrish kurrë pa punë e të vesh duart në gji…” (f.158)

Pasuar edhe nga këshilla për krijimin e njeriut të virtytshëm që gjendet edhe në dogmat fetare:

“Ji i but’, i urt’, i vyer, e mos u bëj kurrë makut,…

Mos iu afro dhelpërisë, po së drejtës iu nis pas…” (po aty)

Naimi – mësonjës i popullit të vet, e ka të zhvilluar edhe ndjenjën e masës dhe nga hiperbolizimi i punës dhe bukurisë që përftohet prej saj me ndihmën e Perëndisë, zbret në realitetin tjetër shqiptar duke sjellë edhe skena prekëse:

“Veç një njeri shoh pa punë dhe të mjer’ e të brengosur,

Të këputur, të mejtuar, të grisur e të rreckosur,

Lipën i gjori pa shpresë, se atje e pru përtimi,

S’i ka mbetur gaz në zemër, se s’i la vënt hidhërimi.” (f.148)

Poeti e kalon lehtë këtë skenë duke e justifikuar me përtacinë, pa patur aspak për qëllim t’u futet problemeve social-ekonomike që ka Shqipëria, kurse skena e dytë është më e rëndë, vdekja larg shtëpisë sigurisht ka shkaqe madhore:

“Ah! edh’ atje mbi udhë, i duket i shkretë varri!

Rrethuar me lul’  e me bar, një të gjori udhëtari,

Që ka vdekur i ri shumë, e ka rarë lark shtëpisë,

Mërguar nga mëm’ e motër dhe prej gjithë njerëzisë.” (po aty)

Mjafton edhe një togfjalësh i vetëm “plakëzë e gjorë” për të krijuar një tablo. Në çdo rast deklarimi është i tërthortë si ato goditjet me spondë: “Po s’e di si dua unë, do t’i shoh njëherë, vallë?” (f.149)

Koncepti i Perëndisë

Perëndia është e pranishme nga fillimi deri në mbarim të poemës. Në Shqipërinë  e periudhës 1945 – 1990, kjo qasje e poetit ndaj Zotit u censurua duke qethuar dhjetëra vargje të saj, ndërkohë që iu dha lexuesit shqiptar jashtë kufijve shtetërorë. Sikurse te vëllimet poetike që përfshihen në vëllimin e parë të Veprave të botuara në Prishtinë, Naimi sendërzon panteizmin e vet, duke i vendosur Perënditë fillimisht në pyjet e gjelbëruar (f.146) dhe pastaj duke i ngjitur te froni i lartë i malit të Tomorrit. (f.148, 153)

Kurse raporti me vdekjen krijon atë qasje të veçantë që e përmendëm edhe te vëllimet poetike:

“Gjësendi s’humbet kurrë, e gjë s’vdes në të vërtetë…

As shtohet, as pakësohet, as prishet gjithësija…

Të gjallë edhe të vdekur, gjithë brenda në të janë.” (f.158)

Poeti – mësonjës dhe këshillëtar për popullin e vet

Apostrofa hapëse e poemës ka peshën e vargut si te himni kombëtar: “O malet e Shqipërisë…” Malet në këtë rast nuk janë vetëm tipar gjeografik, por edhe simbol i madhështisë. Hapi i dytë në kompozimin e poemës është ngritja e një ure komunikimi mes poetit dhe bashkatdhetarëve: “o vendëthit e bekuar”. pas kësaj vjen shpalosja e mesazhit në retorikën me Shqipërinë – mëmë, “më ep nderë”, dashurinë për ty nuk e harroj kurrë. Similituda e qengjit, paralelizmi me poetin dhe shpjegimi i kësaj lidhje të ngushtë me atë panoramë përrallore të atdheut. Jo pa qëllim poeti bën gjeografinë e trojeve shqiptare me disa pika vezulluese, si flamujt mbi hartën e luftës: Çamëri, Devoll, Dibër, Dobre, Durrës, Follorinë, Elbasan, Ipek, Jakovë, Korçë, Kostur, Krujë, Labëri, Lezhë, Malësi, Mat, Mirditë, Myzeqe, Përlep, Prishtinë, Skrapar, Shkodër, Tetovë, Tiranë, Ulqin, Vjosë, Vlorë, Ysqyp.

Mbyllja e poemës është patetike dhe i drejtohet Perëndisë:

“Tregomu shqipëtarëve udhën e punës së mbarë,

Bashkomi, bëmi vëllezër, edhe thjeshtë shqipëtarë.

Falmi Shqipërisë ditën e bardh’ tëlirisë,

Udhën e vëllazërisë, vahn’ e gjithë mirësisë.” (f.160)

Inventari leksikor i bujqësisë dhe i blegtorisë dhe nevoja e kujdesit për kafshët

Është shumë i përimtuar, i qëllimshëm dhe domethënës leksiku që lidhet me bujqësinë dhe blegtorinë, është një leksion poetik, është një ligjëratë poetike e mbështetur kryesisht mbi enumeracionin që duke informuar, krijon një mjedis shqiptar të idealizuar. 140 vjet pas botimit të poemës, kur gjysma e shqiptarëve jetojnë e punojnë jashtë Shqipërisë, ky ekzaltim është jo vetëm vetëm i justifikuar, por edhe kufiri midis reales dhe imagjinares bëhet i parëndësishëm. Atdhe të dytë nuk mund të ketë. 

1. Natyra vjen me tre komponentë: relievi me 23 fjalë, bimësia me 17 fjalë, gjallesat me 10 fjalë.
2. Bujqësia vjen me tre grupe: mjedisi bujqësor me 6 fjalë, drurët frutorë me 14 fjalë dhe procese të punës me 14 fjalë.
3. Blegtoria vjen me dy grupe: bagëtitë dhe shpendët 27 fjalë, prodhimet bujqësore dhe agregatë e prodhimit me 16 fjalë.

Ka dhe një grup që është i përbashkët për bujqësinë dhe blegtorinë që përbën veglat e punës me 20 fjalë.

Halil RAMA – Mjeshtër i Madh 

• Si risi të këtij romani mund të veçojmë ofrimin nga autori të një sistemi të larmishëm strukturash dhe konvencionesh artistike, në një proces komunikues dhe dialogues midis personazheve tejet interesantë

Në harkun kohor të dhjetë viteve të fundit, në fondit të artë të letrave shqipe i është shtuar edhe vepra letrare e autorit tashmë të njohur Flamur Buçpapaj. Pas katër dramave për fëmijë, një studimi për folklorin dhe dy romaneve të mirëpritur nga lexuesi, “Martesa e dytë” dhe “Doktoresha”, ky autor befason sërish me romanin e tij më të ri  “DONIKA, VAJZA ME VIOLINË”. 

Dhe nëse “Martesa e dytë” është vlerësuar nga kritika letrare si romani i përtëritjes së familjes; “Doktoresha” si radiografia letrare e sistemit të diktaturës”, romani i ri i këtij autori mjaftë produktiv e cilësor “Donika, vajza me violinë”, stigmatizon plagët e rënda të tranzicionit të tejzagjatur shqiptar, veçmas atë të prostitucionit.

KOHA KUR “MARRËZIA OSE LUFTA BRENDA LLOJIT NUK NJEH KUFI”

Vetë titulli intrigues “Donika vajza me violinë” të grish për ta lexuar këtë roman, me bindjen se kemi të bëjmë me biografinë letrare të një artisteje virtuoze. Por kjo nuk është tërësorja. Që  në faqet e para autori rrëfen me shumë emocione dhe metaforika letrare artistike dramën e kësaj vajze në kthetrat e trafikantëve të pashipirt. Duket kjo fare qartë nga vetë forma kompozicionale e veçantë në ditarin e Donikës që është preludi i zhvillimit të ngjarjeve tragjike. “…e prangosur këmbë dhe duar, por kjo s´e pengonte aspak atë të gjente mundësinë e të shkruante ditarin e saj; të tregonte se çfarë i kishte ndodhur gjatë rrëmbimit. … u përqëndrua te  stilolapsi dhe blloku  i ri me shumë fletë, të cilin mundi ta gjente në atë dhomë të braktisur, bllok me treqind fletë të bardha, që së shpejti do të mbusheshin me shkrimin e saj  kaligrafik. Kohët ishin më të vështira se atëherë, kur ishin të varfër. Pluralizmi solli plagë shumë të rënda mbi popullin shqiptar,- mendoi ajo. Shumë vajza dhe gra si unë, janë në trotuaret e Italisë…  Demokracia aq e shumëpritur solli zhgënjim, papunësi dhe varfëri ekstreme…”. 

Mjafton qoftë dhe ky perifrazim i autorit Buçpapaj për të konkluduar se sa bukur i qaset ai realitetit të trishtë të shkaktuar nga trafikimi i artistes Donika  Malaaa, që kur ajo performonte me violinën e saj i bënte  spektatorët ta duatrokisnin sa më gjatë. Por ajo çfarë i ka ndodhur asaj i përket kohës kur “Marrëzia ose lufta brenda llojit nuk njeh kufi”.., kur  siç shkruan Donika në një nga fletët e ditarit të saj, ishin “Të gjithë kundër të gjithëve”, kur  u venitën termat patriot,  qytetari,  vëllazëri… Është vërtetë tronditës rrëfimi i saj:  “Në vend që të duhemi si njerëz të një qyteti, ne ushqehemi me gjakun e njëri-tjetrit. Vëllai-ujk nga qyteti im, m´i bëri të gjitha të zezat: më rrëmbeu, më shiti si një skllave … Shqiptar është pra, nuk është i huaj.  Edhe ata që më grabitën e  më rrahën, janë shqiptarë si unë, bile ata janë patriotët e mi”.

PORTRETIZIM BRILANT I PERSONAZHIT KRYESOR

Është gjetje interesante e autorit kryetitulli i fletës së parë të ditarit në kryebllokun që Donika e kishte fshehur në zgavrat e murit të shtëpisë së vjetër, ku shkruhet me germa të mëdha: “Zonja Donika, Vajza me violinë. Histori dhe  ngjarje që s’duhet të ndodhin”. Kjo për faktin se më tej, autori e profilizon atë si njërën nga vajzat që u ka prirë Demonstratave të Studentëve të Dhjetorit. Është “Vajza nga Tirana, e para që iu bashkua protestave atë natë; Vajza që i binte violinës para kordonëve të policisë komuniste, të cilët vinin të na shtypnin ose të na vrisnin, se s´i dihej çfarë urdhri kishin; Vajza që u priu çdo ditë studentëve nëpër sheshe, me violinën e saj dhe me gërshetat e gjatë e të verdhë, me trup si të një vrapueseje garash ose i punuar në studio skulptori, më e bukur se Dea e Butrintit, syblu, e gjatë 180 cm, me forma joshëse tamam si nëpër revistat e huaja, racë e pastër gjysmë maloke, e përzier, shkodrane nga nëna dhe vlonjate nga babai..” 

KOHËRAT E MIRA…?!

Nisur nga perifrazimet e mësipërme, duket sikur autori e tregon që në fillim fundin e personazhit kryesor të romanit të tij. Por nuk ndodh kështu.

Tek episodi “Kohërat e mira” shtjellohet artistikisht njohja dhe ngjizja e dashurisë së Donikës me Ardjan Vushon, gazetar korrespodent i Veriut në gazetën ‘’Jeta Sot’’.

Këtu spikat dialogu mes dy shoqeve studente Donika e Moza, gjatë kthimit me tren nga Shkodra si dhe njohja e tyre me Ardjanin. Ngjarjet rrëfehen në rrjedhje logjike deri te momenti kur Donika, “superylli i trenit, të Shkodrës” dhe e “Institutit të Arteve”, sy bojëqielli, e gjatë, gjoks numër 4,  me formim tipik iliro-shqiptar”, (siç thotë për të profesori i Historisë së Artit) do të dashurohet me shikim të parë me Ardjanin kingun nga Kosova, të gjatë dhe syblu.  

Ketu dallojmë përdorim mjeshtëror të mjetet stilistikore nga autori, si personifikime, përdorim të fjalëve të rralla, epitete metaforike, metafora, hiperbolizim, marrëdhënie të larmishme mes personazheve etj. Për ta konkretizuar këtë do të mjëftonte qoftë edhe ky perifrazim (referuar së shkuarës socialkomuniste): “Tre milion jemi edhe ia rrujmë leshin kapitalizmit dhe revizionizmit. Sa herë shikoj Rai-n më vjen me qesh me pleqtë e politikës sonë e me fanarin ndriçues.. ”. 

Apo dhe te dialogu:

“Dhe ju ça hani në shtëpi? -Gjellë me presh. As patate s’ka më. Shiko dyqanet bosh. Edhe buka  vjen me racion. Bukë msiri në fshat dhe me racion në qytet. Kanë siguruar bukën në vend këta plehëra!- shtoi Dona me  ironi . 

-Hahahahah, sa kot, jemi popull komunist që hamë bar dhe burg Spaçi dhe parimet s`i shkelim. 

Pusho,- tha Moza,- se do të na dëgjojnë dhe i kemi gati vendet në  burgun e Spaçit a të Burrelit. 

-Do  të ketë vende të lira për ne?!  

E pra shyqyr që paska.- Haha,- qeshën të dyja….”

Më tej autori spikat si mjeshtër i portretit të Ardianit,  (bashkëshjortit të ardhshëm të Donikës dhe që do ta shpëtonte atë nga kthetrat e trafikantëve) si: “S´ishte një trup normal. Ai dukej shumë i madh dhe ato s’kishin parë asnjëherë njeri të këtyre përmasave. Ishte flokëzi sterrë e me vetulla të zeza, pak esmer dhe syblu, afër dy metër e njëzet cm  i gjatë. Ia kalonte çdo aktori, por dhe boksieri, si mund të themi. Ato e morën për hedhës disku ose çekiçi i skuadrave të Ministrisë së Brendshme. Këtë e vërtetuan ma shumë kur e panë nga afër dhe ai i plotësonte kriteret e një sportisti olimpik e aq ma shumë kur ia panë këmbën dyzet e pesa, me një palë atelete të bardha, të cilat dukeshin që i kishin ardhur nga jashtë, sepse ishin të një marke të njohur”.

PËRDORIMI MJESHTËROR I MJETEVE STILISTIKORE

Edhe në përfundimin e romanit kemi përdorimin mjeshtëror nga autori të mjeteteve stilistikore, duke i dhënë atij përfundimin e lumtur, çka  e bën atë edhe më bindës dhe njëherazi befasues, tek sa Donika falenderon Zotin dhe  bashkëshortin e saj Ardjanin. Qartazi këto evidentohen qoftë dhe nga perifrazimi i mëposhtëm: “Pa shtetin shqiptar dhe atë italian, unë s’do të isha këtu. Do kisha vdekur, sepse kurrë s’do pranoja poshtërim dhe shërbime prostitucioni. I kisha ruajtur shpresat në Zot dhe tek bashkëshorti, se s’do më linin vetëm. Mrekullia ndodhi. Njerëz, falni sa më shumë dashuri! Ju bëj thirrje të gjithëve, sepse ishte dashuria ajo që na bashkoi ne dhe na shpëtoi nga pengmarrja. Letra që më dërgoi Ardjani në spital, është himn i dashurisë bashkëshortore. Të dua Ardjan!- iu drejtua atij. -E dua dhe Shqipërinë që po vuan nga plagët e rënda postkomuniste. Ndihmojeni zotërinj përendimorë atdheun tim! Ne i jemi falenderues shtetit italian që na dha nënshtetësinë dhe na shpëtoi jetën. Ju dua!-  tha ajo. -Dhe ju them se, si unë, atje në robërim kishte shumë vajza dhe gra nga e gjithë bota, të cilat abuzoheshin të izoluara në skllavërinë e seksit.  Luftojeni atë të keqe të madhe që po ndodh! Ju lutem  njerëz, besojeni Zotin dhe shtetin tuaj! E ardhmja është e të drejtëve!”.

Si përfundim mund të veçojmë si risi të këtij romani ofrimin nga autori të një sistemi të larmishëm strukturash dhe konvencionesh artistike, në një proces komunikues dhe dialogues midis personazheve tejet interesantë.

Kësisoj, me këtë roman të shkruar me gjuhë të stilizuar dhe mjete shprehëse interesante, autori Flamur Buçpapaj, ndërsa iu qaset plagëve të rënda të tranzicionit postkomunist, në fund përcjell tek lexuesi mesazhe shpresëdhënëse se Shqipëria jonë e dashur mund dhe do të bëhet. 

Shkruan

Magna Aspasia Fontenelle

Brazil

                Akademia Alternative Pégasiane – Brazil i jep prof. dr. Bexhet Asani, me numër rendor 01, nga Struga – Maqedonia e Veriut, patron i së cilës është prof. dr. Shefqet Pllana, në mënyrë që ai të gëzojë të gjitha të drejtat, nderimet dhe përgjegjësitë e qenësishme në këtë dallim. Ad perpetuam memoriam (Për kujtim të përjetshëm) që vepra e tij të mbetet e gjallë dhe frymëzuese.

                Diplomimi i prof. dr. Bexhet Asani: Lidhje e mençurisë mes Maqedonisë së Veriut dhe Brazilit përmes letërsisë.

                Në një ceremoni të shënuar nga fryma e vëllazërimit ndërkombëtar dhe angazhimit për vlerat universale të kulturës dhe paqes, shkrimtari dhe profesori i njohur, dr. Bexhet Asani, u diplomua Akademik Themelues dhe Korrespondent i Alternativës Pegasiane Brazil (AAAP – Brazil), duke përfaqësuar me nder Republikën e Maqedonisë së Veriut.

              Diplomacia u zhvillua në qytetin e Connecticut – SHBA (USA), simbol i takimit të kombeve dhe shijeve, ndërsa u mbajt nga shkrimtari Mhill Velaj, nga Kosova, në emër të themeluesit dhe presidentit të Akademisë Alternative Pegasiane – Brazil, prof. dr. Magna Aspásia Fontenelle – grua e letrave, urë midis kontinenteve dhe ambasadore e fjalës që bashkon dhe jo që ndanë.

                   Ky akt solemn feston më shumë se një titull: feston gërshetimin e një dialogu kulturor që kapërcen oqeane dhe kufijtë, në një “concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur” – “në koncordia, gjërat e vogla rriten; në mosmarrëveshje, ato më të mëdha shpërndahen. “

                    Diplomacia si një Miletë Filozofike dhe Letrare

                  E ka thënë mirë Ciceroni: “Non nobis solum nati sumus” – “Ne nuk kemi lindur për veten tonë.” Këtë maksimë e dëshmon dr. Bexhet Asani, intelektual i angazhuar për ndërtimin e dijes, evokues i shkëmbimit të gjuhëve dhe traditave ballkanike, dhe nxitës i vëllazërimit mes popujve përmes letërsisë, Asani përfaqëson një fener dialogu në skenarin bashkëkohor.

                 Ky link akademik është edhe më domethënës duke u nënshkruar nën trashëgiminë e prof. dr. Kristaq F. Shabani, themelues i Akademisë Alternative Pegasiane (AAP/Albania), vizioni universali i së cilës frymëzoi krijimin e bërthamës së Akademisë Alternative Pegasiane në vende të ndryshme të botës.   Shabani, poet dhe mendimtar, fjalët i sheh si instrument lirie dhe arti si rrugë pajtimi. Sot, trashëgimia e tij vazhdon të japë fryte në zëra të rinj që, si ajo e Asanit, çojnë përpara idealin e letërsisë që i përkushtohet njerëzimit.

           Një e ardhme e urave, jo e mureve.

                     Prania e dijetarëve nga Brazili, Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe nga Kosova në këtë diplomaci rikonfirmon qëllimin e Akademisë Aalternative Pegasiane – Brazil: ndërtimi i urave letrare mes kulturave, bazuar në respektin reciprok, dëgjimin e ndjeshëm dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Letërsia është bërë kështu një instrument i diplomacisë dhe një instrument shërimi.

                    Mendimi i filozofit francez Zhak (Jacques) Derrida bën jehonë: “Mikpritja fillon me njohjen e tjetrit, edhe kur flet një gjuhë që ne nuk e kuptojmë. “Akademia, nga vetë natyra e saj, e mirëpret këtë pluralitet dhe e transformon atë në një forcë krijuese.

                  Marja e këtij titulli nga prof. dr. Bexhet Asani frymëzon edhe takime të tjera mes popujve dhe gjuhëve, që së bashku të ndërtojmë një botë ku letërsia është dritë, ku fjala është urë, dhe ku dija është falas.

Gazetarja Magna Aspasia Fontenelle

MTE-n. o 0023508/MG

Presidente dhe themeluese i AAP/Brazil-ALB/Uberaba-MG-Brazil.

Prof. Dr. Besim MUHADRI/

“Po ecën kulla ime e lashte

Me shtatë vëllezër rreth sofrës,

/Me frëngji të çala nga stera e lotit,

Me oxhak të tymosur nëpër kohë/

Nga duart të thata të nënës së mërdhirë

Me legjendat e harruara në muret e plasura

Vargjet poetike të Din Mehmetit, të shkëputura nga poezia “Kulla ime e lashtë”, e çojnë lexuesin në vështrimin përmes frëngjive, në meditimin e oxhakut, në ngrohtësinë e sofrës vëllazërore dhe në dashurinë e duarve të nënës së plakur nga koha dhe vuajtja. Në këto vargje pasqyrohet imazhi i Kullës shqiptare, ku plasaritjet e mureve të saj të lashta dëshmojnë për një qëndresë të gjatë në kohë, përballë një realiteti të pashmangshëm, siç është vetë kalimi i kohës — një instrument i gjithpranishëm në ekzistencën e individit.

Ky shkrim është frymëzuar nga libri “Porosia e kullës” i Pashko R. Camajt, i cili ndërthuret ngushtë me kujtimet e tij personale, krenarinë familjare dhe porositë e trashëguara nga kulla stërgjyshore, të ruajtura brez pas brezi.

Libri i sapobotuar, me një titull sa simbolik aq edhe shumëdimensional, është një vepër që trajton me thellësi dimensionet e porosisë që bart ky institucion i shenjtë i kulturës shqiptare – kulla. Ajo përfaqëson qëndresën, mikpritjen, mbijetesën dhe historinë, por mbi të gjitha, krenarinë tonë kombëtare.

Emigrimi i Pashko R. Camajt në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në vitet ’80, ishte i detyruar për shkak të rrethanave politike dhe sociale në ish-Jugosllavi. Shqiptarët, kudo që jetonin – në Kosovë, Mal të Zi e më gjerë – ishin të diskriminuar në çdo aspekt: kombëtar, social dhe arsimor. Ikja e tij, bashkë me mijëra shqiptarë të tjerë nga Mali i Zi, përfaqësonte një hemorragji të dhimbshme kombëtare, që për fat të keq, nuk ka ndalur as sot e kësaj dite.

Në librin “Porosia e kullës”, botuar nga shtëpia prestigjioze “Onufri”, autori rrëfen jo vetëm jetën e tij dhe sfidat personale, por prek edhe shumë aspekte të tjera sociale dhe historike. Ai rrëfen me ndjeshmëri dhe besnikëri retrospektive përvoja të dhimbshme dhe të rëndësishme, duke i ndërthurur me elemente artistike të goditura.

Në faqe të librit pasqyrohen çështje ekzistenciale të mbijetesës, padrejtësive shoqërore dhe kombëtare që i janë bërë familjes së tij dhe shqiptarëve në përgjithësi. Pashko Camaj përcillet gjithmonë nga porosia e gjyshit të tij në çastet e fundit të jetës:

“Për kullën nuk vdiset, por për të jetohet. Kulla nuk guxon të shuhet, sepse ajo duhet të lindë burra që do t’i njohë kombi.”

Në libër hasim edhe përjetimet e autorit për babanë e tij, të torturuar, momente që kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në kujtesën e tij. Ai ndien ankthin dhe pasigurinë që ka përjetuar atëherë, ndërsa përpiqej të mbronte familjen dhe dinjitetin njerëzor përballë një terrori të pandalshëm.

Duke përkujtuar këto momente, autori e justifikon vendimin për të lënë kullën, jo si një akt të ikjes, por si një përpjekje për të mbajtur gjallë kujtesën, për të nderuar amanetin e gjyshit dhe për të ndjekur rrugën drejt realizimit të asaj që i ishte mohuar.

Ai shprehet:

“Jam i bindur, tani më shumë se kurrë, se vendimi që mora në atë verë të vitit 1985 nuk ishte vetëm i vetmi që mund të merrja, por edhe vendimi i duhur. Më ka çuar këtu ku jam sot, duke mbajtur ende gjallë trashëgiminë e brezave para meje. Në kujtim të tyre, gjithmonë jam përpjekur dhe përpiqem të bëj gjërat e duhura.”

Rrëfimet në librin e Pashko Camajt janë të ngrohta, të ndjera, dhe të gjalla. Ato të shpien në të kaluarën, e cila është edhe e afërt, edhe e largët njëkohësisht. Janë rrëfime që i kemi përjetuar edhe vetë, ne që jemi rritur dhe jetuar në të njëjtin realitet. Autori nuk ndalet vetëm në përshkrimin e ngjarjeve personale. Ai prek çështje universale për shqiptarët e asaj kohe – përplasjen me padrejtësinë, përballjen me ikjen, ndjenjën e humbjes, por edhe të ruajtjes së shpresës. Përmes rrëfimeve për babain e torturuar, për momentet e pasigurisë dhe ankthit, përpjekjet për të ruajtur familjen dhe dinjitetin – libri shndërrohet në një testament të një brezi të tërë.

Në mënyrë të natyrshme, elementi biografik tejkalon kufijtë e individit dhe shndërrohet në një dëshmi kolektive. Kulla, në këtë kontekst, nuk është më vetëm një ndërtesë fizike, por një simbol i vazhdimësisë, një përfaqësuese e shpirtit etnik që refuzon të shuhet, pavarësisht stuhive të kohës.

Përveç dimensionit autobiografik, që ngrihet nga personale në universale, libri përmban edhe elemente antropologjike, etnografike dhe historike. Ato dëshmojnë dijen e autorit për të treguar me ndjeshmëri krijuese, por edhe me njohje të thellë për historinë, traditat dhe zakonet shqiptare.

Një nga mesazhet kryesore të librit – ashtu siç e konceptoj unë – është lidhja e thellë e autorit me etninë dhe këmbëngulja për të arritur të pamundurën, për të realizuar ëndrrën e mohuar.

Prandaj, “Porosia e Kullës” është një vepër që duhet lexuar nga çdo shqiptar që ndjen brenda vetes barrën dhe bekimin e prejardhjes së vet. Është një rrëfim për të kaluarën, por edhe për të ardhmen; për humbjen, por edhe për mbijetesën; për dhimbjen, por edhe për krenarinë.

(Pashko R. Camaj, “Porosia e kullës”, Onufri, Tiranë, 2024)

Saimir Kadiu/

“Kam lexuar shumë libra, por shumë prej tyre i kam harruar. Por atëherë cili është qëllimi i leximit?”

Kjo ishte pyetja që një student i bëri dikur Mesuesit të tij.

Mesuesi nuk u përgjigj në atë moment. Megjithatë, pas disa ditësh, ndërsa ai dhe studenti i ri ishin ulur pranë një lumi, ai tha se kishte etje dhe i kërkoi djalit t’i jepte pak ujë duke përdorur një sitë të vjetër dhe të ndotur që ishte në tokë.

Studenti u tremb, pasi e dinte se ishte një kërkesë pa asnjë logjikë.

Megjithatë, ai nuk mund ta kundërshtonte Mesuesin e tij dhe, duke marrë sitën, filloi të kryente këtë detyrë absurde. Sa herë që e zhyste sitën në lumë për të sjellë pak ujë për t’ia sjellë Mjeshtrit të tij, ai nuk mund të bënte as edhe një hap drejt tij, pasi në sitë nuk mbetej asnjë pikë.

Ai u përpoq dhe u përpoq me dhjetëra herë, por, pavarësisht sa shpejt u përpoq të ecte nga bregu te Mesuesi i tij, uji vazhdoi të kalonte nëpër të gjitha vrimat e sitës dhe humbi gjatë rrugës.

I rraskapitur, u ul pranë Mesuesit dhe tha: “Nuk mund të marr ujë me atë sitë. Më fal Mesues, është e pamundur dhe kam dështuar në detyrën time”.

“Jo – u përgjigj plaku duke buzëqeshur – nuk ke dështuar. Shikoni sitën, tani është si e re. Uji, duke u filtruar nëpër vrimat e tij, e pastroi atë.”

“Kur lexon libra – vazhdoi Mjeshtri plak – je si sita dhe librat si uji i lumit”

“Nuk ka rëndësi nëse nuk mund të ruash në kujtesë të gjithë ujin që rrjedh brenda teje, por librat gjithsesi, me idetë, emocionet, ndjenjat, njohuritë e tyre, të vërtetën që do të gjesh mes faqeve, do të pastrojnë mendjen dhe shpirtin tuaj dhe do t’ju bëjnë një person më të mirë dhe të rinovuar.

Ky është qëllimi i leximit”.