ESSE – Page 355 – Dielli

Joe Biden: Armët e sulmit dhe ekspoziven ndaluar nga zotërimi civil

June 20, 2016 by dgreca

Mesazh i Zv/presidentit Joe Biden për mbështetësit e kufizimit të armëve sulmuese/

Përktheu për “Diellin”, Herion Kërcelli/

Më datën 17 qershor, Zëvendës Presidenti Joe Biden i dërgoi këtë mesazh personave që, në dijeni të sulmit tragjik në Orlando, firmosën një peticion ku thuhej:- Ne qytetarët e thjeshtë i drejtohemi qeverisë që të ndalojë armët e sulmit tip Ar-15 nga përdorimi civil. Më poshtë Zoti Biden shkruan: “Presidenti dhe unë jemi dakort me ju. Armët e sulmit dhe ekspozivet e kapacitetit të lartë duhet ndaluar nga zotërimi civil.” Ndaj në qoftë se je dakort, regjistrohu që të bashkohesh me peticionin mbi ndalimin e armëve të sulmit.

Për disa vjet të shkuara në historinë e kombit tonë, ne kemi parë se si gjuajtjet tmerruese të reja dhe më vdekjeprurse kanë zëvendësuar ato të mëparshme .Ne kemi paguar fushatë pas fushate që të kthejmë hidhërimin tonë në veprim dhe cdo kohë mendojmë mbase, vetëm mbase. Kjo do të thotë që keqbërsësi depërton e vepron. Kjo nismë do të jetë ajo që arrin në Kongres, që duhet të kthehet në veprim . Ne kemi përdorur fraza si, tani është koha! Ndalo dhunën e Armëve! Kjo nuk mjafton.

Qytetarë, mjaft ka qënë mjaft për një kohë të gjatë!

Ju e dini atë. Të Hënën, ishit në dijeni të sulmit më të fundit, më vdekjeprurës, masiv, ndaj ju filluat këtë peticion. Ju punuat bashkë, duke ju drejtuar qeverisë suaj, që të ndalojë armët e tipit AR-15 nga zotërimi civil. Në ditët që vijojnë , ne kemi anëtarë të Senatit të Shteteve të Bashkuara që do marrin vendim për të kufizuar këto armë, ti mbajnë në nivelin më të ulët. Të bëjmë më në fund disa ndryshime, për të parandaluar një tragjedi më të madhe se kjo. Ndaj iniciatorëve dhe ata që firmosën këtë peticion, dua tu them sa më hapur dhe më qartë sa mundem: Presidenti dhe unë jemi dakort me ju. Armët e sulmit dhe eksplozivët duhen ndaluar nga zotërimi civil. Kur një bandit i vetëm kaloi brenda një teatri Century(Shekulli) në Aurora, Kolorado, ai mbajti një Smith & Wesson M&P 15 – një variacion i pushkës AR-15 – i modifikuar që të mbajë aq shumë sa 100 plumba. Ai e përdori për të vrarë 12 njerëz dhe të plagosë 70. Dhe kur një bandit i vetëm kaloi brenda Shkollës Fillore “Sandy Hook” ne Newtown, Connecticut, ai mbante një Bushmaster XM 15 – një tjetër version i AR-15 – me kapacitetit të lartë e të shumëfishtë. Ai e përdori atë për të vrarë 20 fëmijë të pafajshëm dhe gjashtë arsimtarë, me 154 plumba në pesë minuta.Një person i vetëm vrau aq shumë njerëz në vetëm disa minuta. Jo, në një zonë lufte. Këtu në Amerikë – në një klasë. Këto armë kanë qënë përdorur për të bërë akte tmerruese. Ato janë quajtur “makinat vrasëse perfekte.” Ato hedhin plumba me një shpejtësi të pabesueshme, të cilët kalojnë mids trupave dhe shkaktojnë kërdi shkatërruese, mund të zhvillojnë qitje me shpejtësi të lartë, deri në 45 raunde për minutë. Ne kemi parë rezultatet tragjike të tyre, të humbin jetë njerëzish të pafajshëm, mijëra të tjerë të plagosur, duke u përpjekur të shërohen. Sic mësuam këtë javë nga familja e shpikësit, ai vetë nuk synonte që kjo armë të përdorej nga civilët, vetëm nga ushtarët tanë në luftë – duke i dhënë atyre një avantazh mbi AK-47. Ai nuk posedonte një të tillë vetë. Ja cfarë tha familja e tij:

“Ne mendojmë se ai do të ketë qënë i tmerruar dhe i sëmurë si ndokush tjetër, në qoftë se do kishte parë këto ngjarje.”

Tani, këto armë janë mbi dollape, në dyqane armësh rreth shtetit, plotësisht të ligjshme për civilët që ti blejnë. Ata kanë blerë në një kohë prej thjesht minutash. Kjo nuk duhet të jetë kështu. Këtu është një fillim: Ne duhet të rivendosim ndalimin e armëve të sulmit që Kongresi kaloi në 1994 – por që i mbaroi afati dhjetë vjet më vonë. Ky vendim mbuloi 19 armë specifike të stilit të sulmit, që përfshijnë në një faturë krime të përgjithshme dhe ndalojnë së bashku tre pjesë të legjislacionit. Unë e mbaj mend mirë. Unë isha Kryetar i Komitetit Gjyqësor të Senatit në atë kohë. Unë shkruajta shumë për këtë faturë dhe ja drejtova atë drejt Kongresit – me ndihmën e shumë të tjerëve, vecanërisht Senatori Feinstein, për ndalimin e armëve të sulmit. Unë paraqita argument bindëse në favor të ndalimit të këtyre armëve. Cfarë është më tepër, 46 Republikanë të Shtëpisë votuan për atë ndalim në 1994. Pra, dyzet e gjashtë. Po cfarë ndodhi me atë faturë? Që të përdorësh një term legjislativ paksa punëtor, ai kishte “perënduar.” Kjo do të thotë që kjo faturë erdhi me një datë mbarimi: Dhjetë vjet pas atij miratim ligji, atij do ti duhej të rinovohej. Nën Presidencën Bush dhe një Kongres Republikan, fatura skadoi. Dhe ajo nuk është rinovuar që atëhere. Por rinovimi i ligjit për ndalimin e armëve të sulmit nuk është e vetmja gjë. Kongresi duhet të bëjë më shumë që të pengojë tragjeditë nga dhuna e armëve në shtetin tonë. Kjo, do të kërkonte që cdo blerës të miratojë një verifikim dokumentacioni përpara se të marrë një armë, të sigurohemi që armë të rrezikshme të mos përfundojnë në duart e kriminelëve ose njerëz të tjerë që kanë qënë të ndaluar nga posedimi i tyre. Mund të pengojë njerëzit që janë të dyshuar të kenë lidhje me terroristët dhe nuk mund të hipin në një aeroplan nga blerja e e armëve të luftës. Është thjesht mendim praktik. Mund të sigurojmë që abuzuesit vendas nuk mund të shkojnë në dyqan që të blejnë një armë, të shkelin ligjin e të lenë shumë viktima të pafajshme të vdekur. Mund të mbarojë kjo ngricë mbi kërkimin e dhunës së armëve. Kështu ekspertët e shëndetit publik mund të mbledhin informacion dhe fakte për strategjitë që të merren me këtë epidemi. Dhe mund tu japin zyrtarëve të forcimit të ligjit mjetet dhe burimet. Presidenti kërkoi në propozimin e tij. Kështu ata mund të marrin kriminelë të rrezikshëm jashtë rrugëve dhe të forcojë ligjet tona të armëve. Administrata jonë ka bërë cfarë mundet në kaq shumë qytete, qarke, dhe shtete.

Tani është Kongresi që duhet të bëjë detyrën e tij.

Ata do të kenë një mundësi të mirë këtë të Hënë, kur Senati është vendosur të votojë për një numër të masave të sigurisë të armëve të ndryshme, vota që ndodhin pas obstruksionistit 15-orë, gjatë të cilit një seri prej senatorëve demokratë refuzuan ta dorëzojnë në seancën e fundit. Ndër masat që ata do të votojnë është fakti që ndonjë person që është në listën e investigimit të terroristëve, ka mundësi të blejë armë dhe eksplozivë legalisht. Ata do të adresojnë kërkesat e dokumentacionit të ndalimit për blerës së armëve sulmuese. Përpara atij votimi, ne do të donim të ftonim ju, të bashkoheni me një thirrje të Hënën në 1:00 mbasdite ET për firmuesit, që Ne Populli me Valerie Jarret do të vazhdojmë që si qytetarë të diskutojmë së bashku këtë cështje. Le ta dimë se, ne do të bashkohemi këtu, për pyetje, sqarime ose cështje ju do të donit të dëgjohen nga ne për këtë peticion. Unë ju inkurajoj që të keni vëmendjen ndaj votave të Hënën. Informohuni për këtë cështje, përdorni zërin tuaj , mos lejoni që të nënvlehtësoheni. Sepse ju nuk jeni vetëm për njohjen e problemit, por duhen hapa konkretë, të pajtueshëm me Amendamentin e Dytë – që do të mbajë fëmijët dhe komunitetet tona të sigurtë. Këtu shohim se kush tjetër është dakort me ju: Departmenti i Drejtësisë, Qindra prej Senatorëve të Shteteve të Bashkuara, Liderë besimi, zyrtarë të forcimit të ligjit, biznese përgjegjës dhe Ekspertë të shëndetit publil. Sigurisht dhe shumica e gjerë e popullit Amerikan, duke përfshirë shumicën e poseduesve të armëve në shtetin tonë. Marrja e hapave të veprimit praktik do të zvogëlojë dhunën e armëve, krijon potencial që të shpëtojë jetë, ndaj ja vlen të bëhet. Por, ka potencial për të shpëtuar më shumë se kaq. Ju e dini. Është zëri juaj. Kjo ka rëndësi. Por dhe fakti që ne kemi tre degë të ndara, por të barabarta të një qeverie për këtë qëllim. Kështu, do të flasim drejtpërdrejti me ata anëtarë të Kongresit që, në dijeni të vrasjes të këtyre ditëve, nga më tmerruese për qytetarët tanë, mund të konsiderojmë arritjen dhe mbylljen e kësaj cështje një herë e për gjithmonë. Unë do të doja t’ju kujtoja juve se, kjo nuk do të ndalojë vetë. Nuk do të ndalojë. Në tre vjet e gjysmë që prej Newtown, kanë qënë të paktën 1,002 gjuajtje masive në këtë shtet. Të paktën 1,135 njerëz të vrarë, dhe 3,953 të plagosur. Ajo përfshin 49 të vrarë dhe 53 të plagosur në Orlando.

Ju e ndjeni në zemrën tuaj që kjo është gjëja e duhur pë tu bërë. Ju e dini që këmbëngulja dhe veprimi juaj ka potencial të krijojë një efekt domino. Kijeni guximin ta bëni atë.

E kemi bërë më përpara. Ne mund ta bëjmë përsëri.

Mbarojeni këtë.

Joe

Zëvendës Presidenti Joseph Biden

Shtëpia e Bardhë

Përktheu për “Diellin”, Herion Kërcelli

Kujtojme Mark Gjomarkajn me rastin e 70-vjetorit te vdekjes

June 14, 2016 by dgreca

Gazeta “Dielli” ju paraqet lexueseve artikullin e Tahir Kolgjinit njerre nga “Lajmtari i të Mërguemit”, nr.12, Vt.7, Korrik 1976, fq.11-15./

Nga Tahir Kolgjini: Edhe nji herë po e kujtoj Mark Gjomarkajn/

Në Foto: Mark Gjonmarkaj/

Në fletoren L’ALBANIE LIBRE, qi dikuër ishte organi për faqe të bardhë i Blokut Kombtar Indipendent, ishte kujtue sa herë, i ndiemi Mark Gjomarkaj, tue iu vumë në dukje cillësinat e tija si nji shqiptar me plot merita. Po kështu, disi âsht bâmë fjalë për ‘tê, në data të ndryshme, edhe në Lajmtarin e të Mërguemit.

Të gjithë shqiptarët, qi kanë flijue jetën e tyne për nji Shqipni të Lirë Etnike, duhet t’i kujtojmë shpesh e me nderime. Duhet t’i kujtojmë me qellim qi të jemi mirënjoftësa ndaj tyne dhe, në kët mënyrë, t’inkurajojmë pjesën nacionaliste përgjithësisht. Veç kësaj, na duhet me i kujtue dhe për arsye qi historiani i ardhshëm, të ketë burime të vërteta në përshkrimin e ngjarjeve të botës shqiptare gjatë kacafytjes së dytë botënore. E kemi për detyrë . . .

Sidomos për Markun, sado qi të jetë shkrue, ato, nuk janë të mjaftueshme për personalitetin e tij të vlefshëm. Janë shum pak. Prandej, edhe unë, tue u mundue me tregue dishka për kët HERO dhe tue e kujtue me nji nderim të thellë, po due me dalun përpara lexuesave të mij të dashtun.

***

Ishte periudha e Shqipnís Mbretnore, atëhere, kur e njofta Markun për herë të parë në Tiranë. Vjeta, nuk më kujtohet. Do të shkonte për të vazhdue mësimet n’Itali. Rasësisht u përshndeta me ‘tê dhe me disa shokë, qi kishin ardhë me e percjellun. I hateshëm dhe i pastër në trup; krrik (shik) në veshje dhe i zvillatun e simpatik në ftyrë. Më tërhoq vrejtjen zgjimi dhe sjellja e tij fisnike. Me qellim qi të përbâj nji mendim, fillova me ‘tê disa bisedime të ndryshme. Përgjigjet e tija, ishin të qarta dhe me vênd e mâ tepër në dialektet t’ona. Qysh atëhere, mbeta shum i kënaqun, tue m’u forcue shpresa për kët student të ri se, si djalosh i njij derës së mirë, do të mbërrije në gjendje me i shërbyem Shqipnis në kohën e ardhshme.

Aj, qè nji student shqiptar vërtetë idealist.

***

Ma vonë, Markun e shoh si Nenminister i Punëve të Mbrendshme në Tiranë, kur erdhi në fuqi qeverija e kryesueme prej të ndiemit Mustafa Krujës në fillim të vjetit 1942. Ishem ngarkue me detyrë në Kukës. E vizitova. Pashë se ishte shum i kujdesshëm për të ndigjue e shum i preftë në shprehje.

Aspak nuk më kishte gënjyem parashikimi i em, qi pata për ‘tê, atëherë kur ishte student.

Mbas këtij takimi, qoftë për arsye detyre, qoftë për arsye miqsije, shifeshim mâ shpesh. Dhe, sa herë kur takoheshim, bisedonte përzemërsisht e me nji guxim të jashtëzakonshëm tue iu dhânun randësi në shkallë të parë problemeve dhe interesave kombtare. Synonte me mbajtun nalt autoritetin shqiptar, tue mos i përfillun asnji grimë rrethanat, qi mund t’i shkaktonte gjendja delikate e kohës.

Kur ishte fjala për shqiptarë e për Shqipni, ate nuk e lakonte kurrgjâ në kët botë. As vdekja, nuk i bânte përshtypje.

Mâ vonë, me dorëhjekjen e qeveris së Mustafa Krujës, aj, nji herë, kaloi në jetën private. Mbasandej, me kapitullimin e Italis në vjeshtën e vjetit 1943, mori pjesë në Kuvendin Kombtar në Tiranë. Në kët kohë, elementi komunist, tue përfitue nga mungesa e autoritetit, e kishte mârrun frênin në dhamb dhe bânte atentate djathtas e majtas, tue vramë nacionalista të shquem, me qellim qi të mbjellte terrorin në popull dhe në qeveri.

Pikërisht në kët kohë të rrezikshme, Mark Gjomarkaj, me treqind miq e dashamirë, qi i kishte sjellun prej Mirdite, i siguroi mbrojtjen parlamentit, tue e ruejtun nga çdo msymje, ose kërcnim. Në ket mënyrë aj, legjislaturën e asaj kohe e vuni në gjendje me punue me qetësi e me gjak të ftoftë.

***

Aty tue u damë vera e vjeshta në vjetin 1944, brigadat komuniste, patën depertue në disa lagje të Tiranës dhe pozicioni i qeveris pat fillue me u tronditun keqas. Unë, ishem i ngarkuem me detyrën e Drejtorit të Përgjithshëm të Policís. Po na duhet me u zmbrapun për Shkodër me nji pjesë të personelit dhe të mjeteve, qi enè i kishim në dispozicion. Natën n’udhtim e sipër, të gjitha mjetet, na u shkatrruen nga bombardimet e fluturakeve anglo-amerikane dhe na mbetëm rrugës. Patëm dhe disa të vramë. Ata, qi tepruen, mbërritën në Shkodër. Unë shkova fillë në shtëpinë e Kapidanit. Në kët kohë dhe Marku, ishte në Shkodër.

Si dihet, në Shkodër, aso kohe, qe formue “Komiteti Kombtar i Shkodrës” nën kryesín e të ndiemve Sylqe Beg Bushatit dhe të Kapidan Gjon Marka Gjonit. Mark Gjomarkaj, ishte ngarkue me detyrën e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave t’Armatosuna Kombtare. Ky Komitet, kishte për qellim me ndalue hymjen e komunistave në kët pllambë të fundit të tokës shqiptare, për me mund me lehtësue nji shkarkim eventual të ndonjij force anglo-amerikane në Shqipni, ose në ndonji vend në zonën e Shkodrës.

Kapidan Gjoni, më njofton se, mue më kishin ruejtun detyrën e Prefektit të Shkodrës dhe, si i tillë, më ngarkojshin dhe me detyrë antarësije në Komitet. Iu falënderova, tue i thânun se, jam drejtue për në Gjermani dhe se mbrenda javës, bashkë me dy oficera gjermanë, me nji aeroplan ushtarak nisemi për Vjenë.

-“Or Tahir,” më thotë, Kapidani , “na o do të shpëtojmë bashkë, ose do të vdesim bashkë.”

Mbi këte, dhe unë, e pranova kët detyrë. Njeriu, vdekjen e pranueka mâ tepër prej turpit se sa prej trimnije. E si u pashë edhe me Sylqe Beg Bushatin, mora Prefekturën e Shkodrës në dorëzim.

***

Ndërsa, lufta, vazhdonte me vrull në Merditë dhe aty këtu derdhas në malsinat tjera të Shqipnís, Markut i bâj kët propozim:

-«Thika, ka hasun n’asht. Komunizmi, nuk mund t’asgjâsohet me mâsa gjysake. Prandej, me nji urdhënesë, duhet të requizojmë të hollat dhe pasunín e luejtshme të bankave dhe të tregtarëve të zonës s’onë, pa përjashtim. T’iau kërkojmë për kundrejt dëftesash, tue iu dhânun nji afat të shkurtë. Kush nuk e ep shumën e kërkueme mbrenda afatit të caktuam,… në litar!… Armë ka. Me nga njimijë frank në muej, të përbâjmë nji forcë prej 15.000 vetësh dhe t’a ndezim luftën në nji ballë të gjânë, tue i mobilizue edhe vendet e shlirueme. Si t’i fusim forcat komuniste në dana, të marshojmë deri në kufinin grek. Me krijimin e njij qeverije kombtare, ka gjasë qi të zbarkoje ndonji njisi anglo-amerikane. Dhe shteti, si të stabilizohet gjendja, t’interesuemve iu paguen pasunin e requizueme.»

«Fitimi, âsht i yni, mbassi komunizmi jugosllav dhe grek, nuk janë në gjendje me iu ndihmue komunistave shqiptarë. Me gjithë këte, të supozojmë se, nuk mundëm me ia mbërrijtun këtij caku, atëhere, me të tanë kët fuqí, po e çajmë me pushkë; po hyjmë në Greki dhe po i dorëzohemi gjeneral GOBI-t.»

I ndiemi Mark, pa nji pa dy, e pranoi kët pikëpamje. Ia hapëm Kapidan Gjonit. Dhe aj, e pranoi. Mirëpo, kur ia parashtruem Sylqe Begit, aj, nuk u tregue d’akord, mbassi natyra e tij, nuk ishte e krijueme për me zbatue masa kësodore, qi sjellin përgjegjësina të rânda.

Prandej, dhe kjo mâsë, qi ishte e vetmja shpresë, mbeti pa u sendërgjue.

***

Rrethi, për dit e mâ tepër vinte tue u ngushtue. Ishte data 23 Nanduer, 1944. Hangrëm darkë. Tjerët, shkuen secili në punë të vet. Mbetëm Kapidani medis nesh dhe unë e Marku, në skajet e ngushta të tavolinës, skundrejt njani tjetrit. Në kët rasë, Marku , më drejtohet :

-“Or Tahir, duhet të përgaditesh se, Ti, do të dalish nesër bashkë me babën.”

-“Për ku, or Mark?”

-“Për ku t’a ketë shkrue, Zoti. Nji herë, për Gjermani. Baba, mbassi nuk zotnon ndonji gjuhë të huej, do t’i ap me vehte njanin prej vëllazënve. Do të niseni me ushtrín gjermane, qi ritirohet.”

-“Na, mâ, o duhet të nisemi krejt kështu, sikurse jemi; e pra, edhe Ti; ose duhet të qendrojmë të gjithë bashkë, si ç’jemi.”

– Baba, âsht i vjetër; prandej, nuk âsht i malit. Ti Tahir, je shum i lodhun. Të kemi ngarkue mjaft, e shërbime në vende të ndryshme. Je edhe i vetëm. Prandej, duhet të largohesh. Sa për mue, unë, jam djali mâ i madhi i Kapidanit të Merditës. Randimi kryesuer, peshon mbi mue, sepse, kam qenë i ngarkuem me autoritet. Mandej, kam ngarkue shum miq, shum kumarë e shum dashamirë dhe farefis me përgjegjësina. Këta nuk mund t’i lâ vetëm. N’atë minutë qi unë, të largohem nga Shqipnija, ka vdekun dera e Kapidanit të Merditës. E, po te vdes unë, dera e Kapidanit të Merditës, rron. Prandej, unë, do të qendroj në malet e Shqipnis.”

Dhe si i mallëngjyem, Marku, vazhdoi:

-”E dij. Do të jetë e pamundun me qendrue n’aratí, kur të zbatohen sistemet e ashpra të komunizmit. Do të vritem; por, s’ka gjâ. Vdekjen e pranoj për idealin kombtar dhe për mos me i lanun vetëm shokët e këtij ideali. Shqipnija, dikuër, në nji menyrë, ose në nji tjetër, prap ka me e gjetun rrugën e vet të natyrshme. Dhe juve ju uroj udhë të mbarë.”

Marku, kur shprehte fjalinat e fundit, iu rrokulluen nja dy pika lot mbi mollëzat e faqeve teposhtë. Unë, nuk pata gjâ me shtue, mbasi aj, parapëlqei rrugën e burrënís shqiptare.

Me 24 Nanduer, 1944 në mëngjes, u hallatosëm me te dhe, bashkë me Kapidan Gjon Marka Gjonin, lam Shkodrën, tue mârrun rrugën e aratís.

Karakteristika, qi e dallon Mark Gjomarkajn prej shqiptarëve tjerë, âsht kjo: Aj, qendroi në malet e Shqipnís për t’u vramë e tjerët, qendruen për të shpëtue.

***

Sigurisht, disa burra nacionalista, do të kenë mbajtun shenime dhe do t’i përshkruejnë ndodhinat me imtësi. Unë, këtu, shkurtimisht po shenoj disa pika kryesore, për hirë të historis kombtare:

Marku, me 26 Nanduer, 1944, e le’ Shkodrën, tue pasun me vehte nji fuqi të përbâme prej afër trimijë vetësh. Me qenë se shokët i kishte lanun të lirë me u dorëzue, ose me ndjekun rrugën e aratís me ushtrín gjermane, nji pjesë e kësaj fuqije, i dahet. Me fuqín, qi i mbetet, aj, vazhdon udhën nepër vende të ndryshme malore, tue kapërcyem lumej, gryka, kodra e suka të vështira dhe tue luftue e tue çamë me pushkë shum prita, të cillat, ishin vumë nga nji pjesë e popullit, qi e kishte mashtrue komunizmi. Lemisht, në këto ndeshje, derdhet shum gjak prej dy palëve. Për kët shkak, Marku, vendosë qi forcat, aty për aty, të shpërdahen andej -këndej, ku t’a gjykojnë me arsye, tue mbajtun ndërlidhjet regullisht medis tyne. Dhe vetë, me disa shokë, kalon në Merditë.

Gjatë kohës, qi Marku, qendron n’aratí, krijon nji organizatë kombtare, ecilla, shtrihet, thuejse, gadi në krejt Shqipnín. Mirëpo, dhe kjo, mjerisht, dështon, për shkak se, nji pjesë e kësaj organizate, veprimin e fillon para datës së caktueme.

Kësaj here, Tirana, vendosë me e mnjanue kët rrezik dhe shton e shpeshton seriozisht ndjekjet. Dhe Mark Gjomarkaj, në nji ndeshje, qi zhvillohet në vendin e quejtun -Prosek të Merditës – me datën 13-6-1946, plagoset randë. Dhe me 14-6-1946 n’ora 7.00 vret vehten me revolverin e vet, për mos me iu dorëzue i gjallë komunistave.

***

Mbas vetëvrasjes, forcat komuniste, trupin e Markut e ekspozojnë në Shpal, në Lesh e në Shkodër, tue e zvaritun e tue shkelmue.

Kjo sjellje banale, në vetvehte, tregon se, komunizmi, âsht nji shfaqje kundërnjerzore

Nacionalizmi shqiptar, nuk do t’i harroje kurr dëshmorët e vet.

Hiri i Zotit, qoftë me Mark Gjomarkajn dhe me shokët e idealit të tij të shenjtë.

*Marrë nga Lajmtari i të Mërguemit, nr.12, Vt.7, Korrik 1976, fq.11-15

Vangjush Ziko -Jetë, mbështjellur në butësi lirike

June 13, 2016 by dgreca

Esse-personazh rreth figurës të poetit, dramaturgut, prozatorit, esseist-it, studiuesit dhe përkthyesit brilant të lirikëve të mëdhenj rusë, Vangjush ZIKO./

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Letërsia, është dashuria për artin e fjalës në të shprehur dhe në të shkruar, e cila na jep mundësinë ta jetojmë jetën ndjeshëm e natyrshëm në një realitet krejt tjetër, me integritetin e pasionit njerëzor, ambicjes dhe sfidës, të cilat lindin energjinë e psikikes dhe shpirtërores, midis ëndrrës dhe realitetit, në jetën reale. Është lufta e talentit me vetëbesimin dhe vetë-ndërgjegjësimin, që pasqyron frymëzimin nga motivet e të dukëshmes e së padukëshmes, që dëshmohen përmes vetë-zbulimit; forcës e talentit dhe e inteligjencës, armë këto për ndryshim, në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës, të përjetimeve dhe casteve të saj, në të përditshmen njerëzore. Me intimitetin e sublimes e shpirtërores, të ëndrrave dhe zhgënjimeve, historike e dokumentare, social, politike dhe ekonomike të natyrës dhe të shoqërisë, që përkojnë natyrshëm, të menduarit ndryshe për të ecur me hapin e kohës dhe frymëzimin me ndjenjën e bukur të dashurisë në botën që na rrethon. Në historinë moderne dhe bashkëkohore të letërsisë shqipe, shkrimtari dhe poeti lirik meditadiv e vizionar, Vangjush Ziko është një figurë unike njerëzore dhe historike, mendimtar i shquar, kreativ dhe erudit, një zë i vecantë që i përket periudhës së shtrirjes kombëtare në disa epoka; asaj të historisë moderne shqiptare, letërsisë së realizmit socialist, letërsisë post-komuniste dhe jashtë kufijve të atdheut, në ekzil, zë i idealizmit dhe revolucionit të botës së modernizuar, me krijimtari metaforike dhe e motivuar ideo-artistikisht, filozofike dhe letraro-artistike, thellësisht njerëzore. Letërsia shqiptare krenohet për shumë individëve historikë dhe kombëtarë, shkrimtarë dhe poetë, për trashëgiminë e tyre të cmuar intelektuale, letraro-artistike, me veprat e tyre mbresëlënëse dhe madhështore, por një nga krenaritë që i ka rritur nderin dhe autoritetin vendlindjes, Korcës dhe letrave shqipe, është edhe emri i poetit, dramaturgut, shkrimtarit, eseistit, përkthyesit brilant dhe studiuesit, prof. Vangjush Ziko. Një emër gjithpërfshirës, një transformim krejt i natyrshëm dhe i motivuar ideo-artistikisht, që vazhdon të mbetet gur prove i botës së civilizuar, në kërkim të identitetit krijues unik, është vizioni i ri i revolucionarizimit të ndryshimeve esenciale dhe i ndërgjegjësimit të artit bashkëkohor, kulturës shqiptare dhe njerëzimit progresiv, integritetit profesional të gërshetimit mes letërsisë artistike dhe asaj dokumentare.

Stili poetik i poetit Vangjush Ziko-i mëkuar thellësisht me lirizëm.

Vangjush Ziko, meriton vëmendjen dhe vlerësimin si një nga poetët lirikë më të shquar të vargjeve lirike shqiptare, poet që reflekton shqetësimet, dhimbjet e dashuritë, duke ruajtur individualitetin krijues të dallueshëm e të vecantë, individualitet rini -krijues, i mëkuar me lirizëm. Pikëtakimin e parë me vargëzimin e ka pasur në moshën fëminore, me këngët për motmotin që mbartnin ritmin e lodrave fëminore, të kënduara nga nëna e tij, dhe më pas në abetare, kur nisi të mësontë të shkruante e të lexonte. Në moshën nëntë vjecare librin e parë me vargje që lexoi, ka qenë poema në vargje e Naim Frashërit, dhe librat e parë që ka blerë me poezi, me kursimet e veta, në vitet ’47-’48, kanë qenë “Vargjet e lira”, të Migjenit dhe një botim të ilustruar në rusisht i poezive të Majakovskit, të cilat jo vetëm e mëkuan me lirizmin e vargjeve të tyre, por i atribuan edhe prirjen për t’i recituar ato vargje lirike. Janë burimet e para “letrare”, që i nxitën pasionin idealist dhe e lidhën pazgjidhshmërisht dhe përjetësisht me poezinë, duke filluar të shkruajë kështu, vargjet e para. Vargjet poetike të hershëme të Zikos, tregojnë se ai u ndikua edhe nga dashuria për natyrën, gjelbërore, shpezore dhe shpengimi i shpirtit, të cilat ai i pasqyroi në artin e tij poetik, duke botuar poezinë e parë, në gazetën “Zëri i Rinisë, nga fundi i vitit ’49-ë. Pasioni, dhe fuqia e vargjeve lirike me potencialin e tyre dhe pjekurinë artistike, të “Vargjeve të Lira”, të Migjenit dhe poetëve lirikë të shquar rusë, ndikuan në rritjen dhe zhvillimin artistik të Zikos, në përpjekje për të zotëruar mjeshtërisht artin e të shkruarit poezi. Duke lexuar dhe absorbuar cdo gjë të shkruar prej tij, vemë re se Ziko sintetizon mjeshtërisht format lirike, meditative dhe klasike, në një epikë kontemporane të përkryer bashkëkohore dhe me vetëdijen rivale me poetët lirikë bashkëkohorë shqiptarë e të huaj, për t’u shprehur lirshëm, përpos pasionit dhe intimitetit të identitetit poetik, motivit e veprimit, të përjetuarit të këtyre vlerave dhe përmbajtjen e tyre ideo-artistike. Sensibiliteti dhe figuracioni poetik i Zikos, ripërcakton traditën epike nga heroike në shpirtërore, nga lirike në elegjike me intensitet të fortë emocional, që nënkupton marrëdhëniet e dashurisë njerëzore me ankthin e pritjes, ëndrrat dhe dëshirat, dhe se si funksionon bota njerëzore në akord me natyrën, me thellësinë e mendimit dhe meditimit të tij moral e shpirtëror, duke përcaktuar kështu, madhështinë e vizionit të tij poetik. Karakteristikë e pënës poetike të Zikos është respekti ndaj sublimes, dashurisë njerëzore. Me elegancën e mjeshtërisë artistike e filozofike, në zotërim të vetëkontrollit poetik dhe formave të ndryshme poetike, Ziko ka gjetur diatezën e maturuar për të realizuar balancën mes psikikes e shpirtërores, komunikimit ndjesor meditativ, subjektit lirik të natyrshëm, dhe ballafaqimit të thellë me botën e jashtëme. Vëllimet poetike të botuara tashmë, “ Këngë për duart”, “Takim me malet”, “Këngët e Grurit”, “Galeritë e Nëtokës”, “Magjia e Dashurisë”, “Ditari Kanadez”, “Monologu i Ajzbergut”, “Kulla ime e Babelit”, “Këtu pranë Polit të Botës”, “Më zgjo Pëllumb i Noes”, “Mbase nesër gdhin e diel”, mund të thuhet me plot bindje se që në titujt respektivë të tyre, zë fill lirika moderne e ballafaqimit simbolik , është intensiteti i saj për të nënshtruar të kundërtat nga të qënit e tyre në marrëdhënie të ngushtë me të bukurën e të vërtetën. Ziko depërton në synimet e tij poetike, interesante, ndjesore dhe fabulore, poeti eksploron vetëdijen dhe subjektivitetin nëpërmjet përdorimit të imazheve, jo vetëm në gjetjen e frazava të duhura me figura artistike e filozofike, por ai qëllimisht konfronton me finesë mishërimmin simbolik të emocioneve dhe dukurive të jetës, agonisë së aktit të intimitetit në ngjizjen e impulsit jetik, përmes bashkëveprimit mes imagjinatës dhe njëjtësimit sensual, thënë ndryshe romantizmit.

“Enigmë është e do të mbetet,/E përjetojmë dhe se ndajmë dot,/Na lidhin zemrat apo epshet,/një pikëz gjak apo një pikëz lot,/Asgjë nuk janë luftërat e tërmetet,/as ankthi në mes djepit dhe qivurit./Sa plaga e padukëshme që na mbetet,/në cipëzën e zemrës a të trurit,/Sa gjembi apo lule trëndafili,/Që mbin lëndinës sonë të shpirtit.” Poezia “Dashuria”, nga vëllimi poetik “Monologu i Ajzbergut”, një poezie e herëshme e Zikos.

Natyra dhe vetëdija për poetin lirik Vangjush Ziko, janë njëjtësime ndjesore e romantike në riciklimin e jetës. Poeti përpiqet të jetë vetvetja nën aureolën e atributeve njerëzore, bashkimi unik individual i poetit mes dhimbjeve të lindjes, dashurisë për jetën dhe heshtjes së përjetëshme, marrëdhënie kjo e krijuar me kompleksitetin e tyre përmes kontrastit mes vetvetes dhe të qenit ndryshe, të përkohshmes dhe së përjetshmes: “Na lidhin zemrat apo epshet,/një pikëz gjak apo një pikëz lot.”. Poeti na tregon epërsinë që ka individi ndaj sekretit, aluzionit të klithmës shpirtërore dhe ndjeshmërisë, kosto njerëzore që ndikon mjeshtërisht nëpërmjet vargut, për t’i lehtësuar dhimbjet, mallin, trishtimin, vuajtjet njerëzore dhe shprehur dashurinë: “Sa plaga e padukëshme që na mbetet,/në cipëzën e zemrës a të trurit.” Ziko shfaq simbole të tilla metaforike sikundër; “enigmë, pikëz gjak, pikëz lot, djepi, qivuri, cipëzën, truri, zemra, gjembi, trëndafili, lëndina, etj., që të sjellin ndërmend pafundësinë e meditimit që janë po aq të ndjeshme sa edhe të maturuara poetikisht, intensitet thellësisht i mendimit artistik e filozofik, që nënkupton kontrastet mes melankolisë dhe bukurisë së dashurisë njerëzore.

Ja një poezi rishtas, e para ca ditëve e Zikos, e titulluar “Këmbana e Yjeve”:“Natë,as zgjuar, as në ëndërr,/një ninananë zëëmbël,/një zë i ngjirur dhe i vrazhdët,/më kumbon,/në dhé u tretën nën’ e babë,/u bënë dhé e bar,/nëna një lule e mëllagës,/babai zëmbak krenar,/qielli porsi këmbanë,/që gjuhëzë nuk ka,/kumbon mistershëm,/dhe më këndon,/dhe më qorton,/vibrojnë yjet tranzistorë,/qielli i tërë një vibrim,/edhe i lumtur,/edhe i gjorë,/besoj se s’ ka harrim,/jeta jonë një teatër,/në tokë luhet,/ në qiell jehon,/këmban ‘ e yjeve/ me bronx e larë,/zërat tanë inçizon.”

Te kjo poezi, Ziko demonstron mjeshtërisht zërin e tij poetik, përpiqet të komunikojë emocionalisht ndjenjën e dashurisë dhe ta bëjë atë epike nëpërmjet imazheve: “ as zgjuar as në ëndër”,- jo vetëm në gjetjen e fjalëve të duhura, ritmin, rrjedhën e vargut, me figura artistike e mendim filozofik, ku metamorfoza e jetës mbetet unike: “në dhé u tretën nën’ e babë,/u bënë dhé e bar,/”, – e vetmja epikë e dashurisë kjo: “nëna një lule e mëllagës,/babai zëmbak krenar”,- një shëmbull i transformimit artistik në vetvete dhe përballja me ndryshimet jetësore, tregojnë fuqinë dhe forcën e imagjinatës për të riformuar botën, nëpërmjet emocioneve dhe dukurive të jetës. Stili poetik i Zikos në të dyja poezitë, atë të hershmen dhe këtë rishtas, mbetet zë poetik unik, alegorik, meditativ dhe mediator mes të përkoshmes dhe së përjetshmes, psikikes e shpirtërores, botës së brendëshme dhe asaj të jashtëme, hyjnores e njerëzores, për të njohur shumëllojshmërinë e pafund të humanes dhe dashurisë, mëndje të gjallë e penë të shëndetshme, duke na ofruar kështu subjektin interesant, botëkuptimin inteligjent dhe filozofik, parë në këndvështrime interesante. Poezia e tij dallohet për lirizmin meditativ me ngjyrime filozofike. Ky lloj alegorizmi vjen nga përkushtimi i poetit për të kapur momentin poetik, të cilin ai qëllimisht e paraqit si imazh dhe simbole përmes penës së tij poetike. Lulja është simboli i dashurisë, vetmia dhe trishtimi janë lirike, sepse nuk mund të ketë dashuri pa trishtimin, vetminë, gabimeve dhe dhimbjeve të bukura. Vargjet poetike të Zikos janë në traditën e post-modernizmit. Ato përcjellin realitetin, ku lumturia, si gjithmonë dashuria na japin dhimbje e mall, trishtim e gëzim, me butësinë dhe epërsinë e tyre, monolog i brendëshëm, rilindjen dhe të prekëshmen, bujarinë dhe urtësinë, shndërrimin nga realiteti në një realitet të interpretuar, në kuptimin simbolik të hyjnores e njerëzores. Duke i qëndruar traditës së post-modernizmit, e cila vihet re në vëllimin poetik, të botuar rishtas, i titulluar “Mbase nesër gdhin e diel”, por edhe në poezi të tjera si poezia “Hallo Colombo”, publikuar në Facebook; “ç’jam unë!/banori më i ri kësaj toke/në një apartament me qira,/dhe ëndrrën për një jetë më të mirë,/(ëndrrat që adhurojmë dhe mallkojmë),/asnjë ëndërr nuk kam parë në këtë vend/dhe as kam për të parë,/mbase as kur të më shushurisin panjat mbi kokë/dhe ketrat të më përmjerrin./nipi apo stërnipi,/do vijë të më zgjojë,/me gjuhën e përzier: hallo, colomb i jetës së re! Përmes vërshimit të një ironie dhe autoironie, sarkazëm e satirë të mprehtë, ton qytetar e intelektual, ndaj heroit lirik (banori më i ri i kësaj toke) dhe realitetit, tipar i poezisë së sotme post-moderniste, Ziko harmonizon elementët tradicionalë me të njëjtin intensitet dhe guxim, duke na dhënë poetikisht dramën e vecantë të mërgimit dhe mallit të mërgimtarit. Duke u bazuar në realitetin e dhimbshëm të individit (mërgimtarit-alias- banori i ri) në kontekstin historik, social, kulturor, politik, dhe ekonomik, Ziko eksploron fuqinë dhe vlefshmërinë psikollogjike dhe sociale e spektrit të ndjenjave të peshës së mërgimit, me tendenca artistike e filozofike: “ëndrrat që adhurojmë dhe mallkojmë”- dhe nëpërmjet vargjeve intime e lirike, imponon konfliktet dhe dilemat morale, qytetare dhe intelektuale: “ngulur thellë në këtë tokë mes dy oqeanesh,/me kurorën e akujve rreth ballit”. Me energjinë e heroit lirik në poezi, Ziko “padit” kodet morale represive, dhe replikon me to nën efektet poetike, duke krijuar kështu një përzierje të traditës, gjuhës dhe kulturave, analizë sociale bashkëkohore që eksploron thellësisht temat e ndryshme universale të dramës së brezit të parë të emigrantëve. Simboli i dashurisë njerëzore lind nga dhimbjet e lindjes dhe pjesa tjetër, përvec kujtimit mbetet entiteti i përjetësisë. Poeti Vangjush Ziko mjeshtërisht paraqet ndjeshëm e me talent në vargjet e tij kuptimin metaforik emocional e njerëzor të jetës, e cila natyrisht në vevtvete është metaforë.

Vangjush Ziko mbetet një nga poetët më të rëndësishëm dhe me emër në letërsinë shqiptare dhe artin bashkëkohor. Stili dhe konotacionet poetike të Zikos, janë mishërimi i përkryer i vargjeve lirike shqiptare, artit si frymëzim shpirtëror dhe dimensionit estetik të natyrës, metaforës së rritjes dhe formimit fizik dhe intelektual,- një jetë, mbështjellur në butësi lirike.

Prozator, dramaturg, studiues dhe esseist.

Në prozë Vangjush Ziko është më i hapur, një novator, -karakteristikë e vecantë kjo e autorit. Në librat me tregime, skica dhe prozë letraro-artistike dokumentare me një përvojë të pasur, Ziko zotëron traditën e pasur të trajtave lirike dhe narrative, të cilat autori i respekton me seriozitetin e marrëdhënieve mes botës emocionale dhe psikologjike të temave kryesisht nga rinia, kujtime, mbresa, dhimbje e mall, ndjenjave fisnike, për të konturuar karaktere të injektuara me dashurinë dhe romantikën e bukur të tyre, duke i transformuar ato me metoda e elementë moderniste dhe stil të drejtpërdrejtë të imazheve dhe shëmbëlltyrës së tyre. Tek libri me tregime dhe skica “Borëbardha flokëthinjur”,(Romancë kanadeze), Ziko shprehet që në krye të librit: “Romancë zakonisht, quhet një pjesë e vogël muzikore, që pasqyron një gjendje të caktuar shpirtërore. Pse të mos e quajmë kështu edhe një krijim letrar, që na flet për ndjenjat dhe meditimet e një personazhi, një vepër letrare, e cila ka në themel konfliktin apo intrigën, boshtin artistik……”. Duke jetuar e krijuar mes Torontos, (Kanada) dhe vendlindjes Korcës ( Shqipëri), Ziko ndjek sintezën romantike e psikollogjike mes Lindjes e Perëndimit, ndërmjet traditës, reformimit modern, rivitalizimit dhe realitetit bashkëkohor. “ Borëbardha flokëthinjur”, është vepër letrare unike, subjektive me efekte të jashtëzakonëshme psikollogjike, artistike dhe brendia e saj vëzhgon botën shpirtërore të trazuar bukurinë, dinjitetin, dualizmin e natyrës shqiptare me atë kanadeze (p.sh Ujëvarat apo pyjet, malet lumenjtë e Shqipërisë e të Kanadasë), ndjenjat që prodhojnë ankth e frikë, nderim e përcmim, kënaqësi dhe mërzitje, nostalgji e mall, iluzione e zhgënjime, dëshira e shpresa, dashuri e dhimbje, një pafundësi ndjenjash dhe fuqi përtej kuptimit njerëzor. Përshtatja e fjalës “romancë”, për këtë vepër letrare, është mëse pozitivisht e përshtatshme nga poeti dhe eseisti Vangjush Ziko, është mishërimi i sublimes, i frymës romantike të aventurës së emigrimit, sepse ai thekson individualizmin, pohon vlerat e përbashkëta të njeriut, me imagjinatën për vlerat e saj estetike dhe etike, pohimin optimist të metamorfozës të vështirë, që shoqëria bashkëkohore e quan integrim. Idetë dhe shpalosja e tyre në këtë vepër letrare janë ende të freskëta me stilin e mprehtë prozaik dhe vëzhgimin e tyre në brendësi janë psikollogjike, shpirtërore, artistike, filozofike dhe bashkëkohore. Librat e tjerë në prozë janë; “Korca-Qyteti dhe Kujtime”,/ “Serenata -Himni i dashurisë”,/ “Dardha-Legjenda e Feniksit të Pyllit”, tregojnë që Ziko ia ka arritur të vlerësojë konceptin e shquar të përvojës njerëzore në prozë psikollogjike, por edhe të letërsisë dokumentare në to, baza e letërsisë së vërtetë dhe të vërtetës historike, të diktuara nga dhuntitë, dhe interesat e tij studimore, mitikes dhe legjendave, punës hulumtuese dhe bibliografive, kujtimeve e mbresave, nostalgjisë dhe mallit për Korcën, serenatës si himn i dashurisë njerëzore, duke përfshirë bukurinë mitike dhe antike, mondane dhe aromën e blireve të Korçës, punës gjurmuese, por edhe profili i tij si profesor i letërsisë, të gjitha këto, janë të bazuara në përvojat e jetës, emocionale dhe psikollogjike, larg cdo subjektivizmi. Proza e Zikos zgjeron temat sociale, ekonomike, kulturore, historike dhe psikologjike, sidomos për vendlindjen e tij, Korcën dhe Dardhën. Përfaqësues i denjë i dy epokave, Vangjush Ziko i përmbahet prozës psikollogjike, gjuhës dhe stilit lirik -narrativ, asaj dokumentare, koncizitetit dhe individualizmit të karaktereve të idealizuara, aventurat fantastike realiste dhe vizionit simbolist të tyre, temën karakteristike të konfrontimit mes kulturave dhe shpesh “të korruptuar”, nën ndikimin e shoqërisë perëndimore, duke e zgjeruar traditën me mjeshtëri artistike dhe filozofike. Si dramaturg, Ziko në dramat e tij; “Motra Katerinë”(inskenim e botim), “Rruga e Madhe”(inskenim, edhe libër), “Vëllai i Madh” (inskenim), “Prova”(inskenim), “Fronti”(inskenim), “Martesë pa dasmë” (inskenim), Ziko ka eksperimentuar monologjet e brendëshme, , stilin realist. Dramat e tij të sipërpërmendura, janë të hershme, që inkludojnë “ copëza të jetës”, në lidhje me iluzionet dhe obsesionet e karaktereve të zakonshëm e modestë, të ndara nga idetë dhe vlerat e tyre të qëndrueshme, shëmbull i filozofisë të transformimit shoqëror, ekonomik, politik e kulturor, duke eksploruar qartshëm aspektin filozofik dhe artistik, në lidhje me trendet e njeriut dhe progresit njerëzor. Dramaturgu Ziko na vë në dukje përpjekjet për të mbrujtur ëndrrat me të cilat ballafaqohet bota dhe dhimbjet e tyre,(të personazheve), mënyra e të shprehurit emocional dhe veprimeve fizike të tyre, të vërtetën konkrete dhe të moralit të shoqërisë, në kohë e hapësirë, për një dramë bashkëkohore mes realizmit e simbolizmit. Edhe pse dramat e tij, fillojnë me ekzaminimin e përvojave jetësore në aspektin social, psikollogjik dhe kulturor në të përditshmen njerëzore, Ziko interkulon një penetrim më të detajuar e një analizë sociale bashkëkohore, të casteve të jetës social- ekonomike-kulturore të shoqërisë nga vjen e ku mendon të integrohesh, duke e zgjeruar traditën me elemente psikollogjike e filozofike, dhe duke kthyer vëmendjen e tij letraro-artistike, për shqetësimet e personazheve, duke shfaqur kështu një vizion udhërrëfyes bashkëkohor. Për dramën dhe eseistiken, Vangjush Ziko, është në proces të botimeve; e një vëllimi me tre dramat e tij më të mira, njëra e botuar dhe e vënë në skenë, ndërsa dy të tjerat janë krijime të reja, dhe e shikojnë dritën e botimit për herë të parë, dhe në fushën esseistike të vëllimit të titulluar “Fletorja e Esseve”, me një tematikë të gjerë temash, autorë, probleme teorike dhe estetike, letrare, esse poetike, profile krijuesish të traditës dhe aktuale. Skenari dhe librete operete janë gjini të tjera që Ziko ka lëvruar në udhëtimin e larmishën krijues; “Hapi i Parë (skenar filmi, ekranizuar), “Zambakët e Bardhë” (skenar filmi,ekranizuar), “Brigadierja” (libret operete, vënë në skenë), kjo falë talentit e pasionit për letërsinë, Ziko ia ka arrituar t’i realizojë me sukses këto vepra.

Përkthyesi brilant i më shumë se treqind poetëve të mëdhenj lirikë rusë.

Më duhet të theksoj që në fillim se poeti lirik, Vangjush Ziko, arësimin e mesëm e kreu në qytetin e lindjes, Korcë, ndërsa studimet e larta i përformoi për letërsi në Institutin e Letërsisë, “M. Gorki”, në Moskë. Punoi si mësues i letërsisë pranë gjimnazit “Raqi Qirinxhi”, dhe pedagog i letërsisë e gjuhës ruse në Universitetin “ Fan Noli”, në Korcë. Duke qenë kryesisht një poet lirik dhe njohës i shkëlqyer i gjuhës dhe letërsisë ruse, Ziko iu përkushtua edhe përkthimit të poezisë lirike ruse. Ka botuar përmbledhje të vecanta të poezive të A.S. Pushkinit, S. Eseninit, E. Eftushenkos si dhe Antologjinë e Lirikës Ruse (katër vëllime), ku ka përfshirë rreth pesëqind poezi të më shumë se treqind poetëve lirikë rusë, që nga fillimi i shekullit të tetëmbëdhjete, dhe deri në fund të shekullit të njëzetë, dhe vazhdon me të njëjtin intensitet të përkthejë edhe në shekullin 21-ë.

“A. S. Pushkin, Drama”, /“A. S. Pushkin, Poezi të zgjedhura”,/ “S. Esenin – Njëqind Lirika”, / “E. Eftushenko, Lirika”, “Treqind Vjet Dashuri”, Antologji e Poezisë Ruse,/

“Këmbana e Mbrëmjes”, Antologji e Poezisë Ruse, “Tokë e Dashur”, Antologji e Poezisë Ruse,/”, “Pegasi Rus”(Antologji e Poezisë Ruse), “Aleksis Parnis, -Ishulli i Afrditës”, Dramë, Vangji-Mihanj Sterjo – “Pikat e Harruara të Shiut, Poezi, –janë vëllime poetike dhe drama të pëkthyera nga përkthyesi brilant Vangjush Ziko.

Antologjitë e Poezisë ruse përmbajnë poezi të përzgjedhura nga lirika ruse, të përkthyera mjeshtërisht dhe që kanë në thelb vetëm temën e dashurisë nga poetë të shquar të mëdhenj lirikë rusë si: “poeti i natyrës dhe shpirtit rus, Esenin, me paruken klasike të Lemonsovit, hijen e venitur sentimentale të Zhukovskit, kacurelat rebele të Pushkinit, zërin e kreshpëruar të Majakovskit, ballin tragjik të Lermontovit, me vellon mistike të Bllokut, trishtimin esenian apo capkën të Eftushenkos,” -shprehet Ziko në parathënjen e tyre. Në një intervistë të paradokohëshme me poetin lirik dhe përkthyesin Vangjush Ziko, pyetjes sime, se cfarë e bën të dallueshëm një krijim në përkthimin original, mes të tjerave u shpreh: “Arti i përkthimit është mjeshtëri. Përkthimi i lirikëve të mëdhenj të poezisë ruse, ma ka asuruar, jo vetëm shpirtin tim, mjeshtërinë time poetike, por edhe dashurinë për poezinë në përgjithësi, dhe poezinë ruse në vecanti. Të përkthesh poezinë e një kombi tjetër, duhet ta njohësh me themel, jo vetëm poezinë e tij, por edhe gjuhën dhe konstitucionin shpirtëror, natyrën, zakonet, stilin e të jetuarit, dhe të menduarit, shpirtin e tij, ta njohësh mirë veprën që përkthen”.

Mendimin e tij mbi mjeshtërinë e përkthimit, dhe që e ka udhëhequr, në përkthimin e poezisë lirike ruse, përkthyesi Ziko analizon një shqipërim-të mrekullueshëm të Nolit, dhe jo përkthim, nëpërmjet një esse-je, shkruar rishtas, e titulluar “PROBLEME TË PËRKTHIMIT”, (Mbi një shqipërim të Nolit), Ziko vlerëson ndjeshëm dhe me profesionalizëm, filozofinë noliane të përkthimit dhe shqipërimit. Ja cfarë shkruan Ziko: “Noli e shikon mjeshtërinë e përkthyesit si mjet edukimi dhe emancipimi shoqëror edhe si shkollë të edukimit artistik dhe estetik. Noli zgjodhi jo vetëm kryevepra të artit botëror, por midis tyre, ato që i përshtaten momentit historik e shoqëror të vendit, si edhe synimeve të luftës së vet politike. Mjeshtërinë e përkthyesit Noli e krahason me mjeshtërinë e kopshtarit. Për përkthimin Noli përdori dy terma: “kthim’” dhe “shqipërim”. Me të drejtë mund të pyesim se me ç’ kuptim i përdori Noli këto dy terma dhe a janë të bara-barta në domethënien e tyre?

Në studimet e huaja termi “kthim” përdoret në rastet e kthimit të një vepre të prozës në vargje. Kurse te ne termi “përkthim”, rëndom, barazohet me termin “shqipërim”, gjë e cila nuk mund të pranohet si e bara-zvlefshme,-shkruan Ziko.

Emri dhe kontributi i larmishm, i poetit, dramaturgut, shkrimtarit, eseistit, përkthyesit dhe studiuesit Vangjush Ziko, është një emër gjithpërfshirës, është vizioni i ri i revolicionarizimit dhe ndryshimit të rëndësishëm i letërsisë dhe artit bashkëkohor në qarqet artistike, qytetare dhe intelektuale, i vlerësuar me Urdhërin “Naim Frasheri” i klasit të parë dhe “Kurora e Krijimtarisë 2006-ë””nga Klubi Letrar “Bota e Re”. Figura e vlera kombëtare dhe historike të tilla si Vangjush Ziko, duhet të ruhen më krenari e dinjitet kombëtar, duhet të ruhen për artin dhe kulturën korcare, për letrat shqipe dhe brezat e ardhshëm. I mëncur, i matur, rini krijues, aktiv dhe me një shpirt të madh, Vangjush Ziko vazhdon të na japë vepra brilante nga shpirti, talenti dhe pasioni i tij krijues, -një jetë, mbështjellur me lirizëm. Që prej vitit 2004r, jeton dhe krijon mes Kanadasë pranë fëmijëve të tij dhe vendlindjes, Korcës,- qytetit që vetëm buzëqesh me butësinë lirike të serenatave e blireve.

HARTFORD, CT USA

Fund Maj 2016

“ETJA PËR NJI DELIR TË BLERTË”

June 13, 2016 by dgreca

Nga Fatmir Terziu/

Kur në qiell të andrrës sime prek/

Me duer të brishta,/

Zgjohen vegime të ylberta mallesh./

Engjuj me brerore drite zbresin/

Mbi meloditë e dhimbjes/

Qi s’ ka të sosun./

E duer akordesh të çuditshme/

Ndalojnë flutrim’n e kohës./

Etja më merr për nji delir të blertë./

Perceptimi gjeometrik i hapësirës së prodhuar si produkt i ndjesisë dhe recencës mendore, jo pak herë ka qenë dhe mbetet një postulat indjeshëm poetik. Në këtë perceptim gjeometrik frymëzimi i autorit Anton Çefa, shihet si një sferë më vete. Them kështu pasi mjaft krijime të tij ngjajnë me traditën e krijimtarisë poetike bashkëkohore, por që në thelb kanë gjuhën popullore dhe të folurën e thjeshtë. Poezi si grupi i poezive nën titullin “Tubëz lirike” natyrshëm flasin për një gërshetim të tillë dhe një frymëzim që autori gjen në këtë perceptim. Hapësira, pikëlidhja, trysnia përditësore, argumenti dhe koha janë elemëntë që vijnë si një bosht tematik në këtë perceptim gjeometrik.

Në larminë fakt-detaj, ku “etja për nji delir të blertë” vjen si një model në këtë perceptim, natyrshëm kalon në disa hapësira poetike të shkelura e të pashkelura më parë. Në pamje të parë, dhe pikërisht nga gjuha këto poezi ngjajnë me një ‘juctapozicion’ thurës dhe tematik të mbrusur nga krijimtaria e hershme shqiptare, sidomos tipikja e zonës ku autori ka jetuar dhe punuar për një kohë të gjatë. Por në pamjen kryesore dhe në atë që vjen si shkak dytësor më pas, figuracioni është kryengritës dhe shënon diferencën ose tiparin vecues. Autori ka një lajtmotiv frymëzues të lidhur në mjedisin e aspekteve jetike, nëse na lejohet të shprehemi për figuracionin që ai e shkëput për të baraspeshuar ‘vegime të ylberta mallesh’ duke sfiduar ‘me duer të brishta’ pikërisht atë veprim që ne e shijojmë teksa ‘teksa engjuj me brerore drite zbresin’.

Në këtë perceptim unë e lexoj ngjashëm autorin. Poezinë e tij e shoh si një akt mitik dhe si një alteracion kohësh, vendesh dhe aspektesh të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Këtu kjo ndërlidhje gërshetohet edhe me sintaksën poetike që siglohet nën peshë fjalish poetike të sistemuara bukur. Poetika e Cefajt natyrshëm në këtë ndërlidhje funksionon si një etje, tamam sic edhe vetë autori poetikisht e shpreh: “Etja më merr për nji delir të blertë”.

Duke parë ndërlidhjen funksionuese në detaj, bie në sy edhe koloriti poetik. Ky kolorit shpeshherë merr pamjen e tij reale dhe shpesh ngjyrohet me nocione të përafërta. Përshembul ‘delir i blertë’ është një përdorim i tillë. Në anën tjetër koloriti poetik i autorit fsheh disi ngjyrimin real për të stigmuar me figuracion, si ‘mendimi n’ballë’, ‘fjala n’buzë’, ‘dritë që troket’ etj, ku ngjyra reale nuk është vënë në pah, por ngjyrimi figurative kryen rolin kryesor.

* Botuar ne librin e ri te Anton Cefes” Bardhesi me Zdritje Bore”

Asqeri Boçi dhe qytetërimi shqiptar – ballkanik

June 13, 2016 by dgreca

Nga Prof. dr. Bardhosh Gaçe/

Veçmas gjatë periudhës së Rilindjes sonë Kombëtare, u vu re një lëvizje e gjerë dhe në gati gjithë fushat e dijes për ta evidentuar historinë e Shqipërisë si një histori e hershme ballkanike, si një histori e mëvetësishme, e cila, ndoshta më mirë dhe më vijueshmërisht se historia antike kishte pikëtakimet e saj, me kulturën, historinë, mentalitetin popullor, konstitucionin shpirtëror, ritet, doket, zakonet, mënyrën e jetesës, pra të gjithë strukturën sociale, ashtu siç e kishin qytetërimet e njohura rreth saj dhe më gjerë.

Ky zhvillim i rëndësishëm shqiptar, në kushtet e një Ballkani të trazuar dhe të mbarsur me një lloj kusarie vlerash dhe mohimesh, me tinëzi dhe vrasje pas shpine, me neps dhe passion nacional-shovinist, për ta copëtuar, gllabëruar dhe zhdukur plotësisht nga faqja e dheut racën e vjetër shqiptare, u kuptua shpejt dhe vuri në lëvizje një klasë intelektuale, dijetarë, historianë, enciklopedistë, poetë, gjuhëtarë shqiptarë, të cilët u vunë në shërbim të një çështjeje të shenjtë dhe gati hyjnore.

Jo se shqiptarëve u kishin munguar njerëzit e dijes, as vlerat dhe evidentimet e lashtësisë së tyre, përkundrazi ata kishin qenë në të kaluarën njëri nga popujt e rrallë që i kishin dhënë qytetërimit europian-perëndimor dhe lindor njerëz të kapaciteteve të dijes, strategë luftërash, guvernatorë dhe papë, kryeministra dhe perandorë të shndritshëm dhe të njohur.

Përkundër këtyre fakteve të rëndësishme, përmes të cilave merret dije dhe krenari për çdo shqiptar, njëra nga gjërat më të sigurta për të cilat ka folur e shkruar, do të flasë dhe do të shkruajë historia shqiptare, ajo ballkanike dhe europiane madje, është se shqiptarët janë bashkë-ndërtuesit, bashkëjetuesit, bashkudhëtarët dhe bashkë krijuesit e kulturës së lashtë ballkanike apo dhe më gjerë.

Interpretimet dhe apologjitë shkencore gjuhësore, arkeologjike, historike dhe burimet e autorëve antikë, mund të “ndjellin frikë” dhe xhelozi të paimagjinueshme, nëse faktet interpretohen drejtë, me ç’rast jo vetëm kufijtë ku jetuan të parët e shqiptarëve, por dhe kultura, qytetërimi, kodet njerëzore, statuset, madje dhe e drejta romake, gjuha dhe shkrimi, duket të jenë shumë dashamirë dhe shumë mirënjohës për të parët e shqiptarëve edhe shqiptarëve sot.

Siç u shënua dhe më lart, Rilindja jonë Kombëtare, njerëzit e dijes, që jetonin në vendet dhe në metropolet e kulturës së kohës, kur panë se njëri nga rreziqet më të mëdha që po i vinte vendit nga nacionalizmi i verbër dhe kulturor, i sollën kohës dhe kancelarive të kohës vëmendjen për të kaluarën e shkëlqyeshme dhe emblematike të shqiptarëve.

Në këtë argument të domosdoshëm, jo vetëm për të kaluarën, por dhe të sotmen shqiptare vijnë kontributet e njohura të albanologëve të shquar, kryesisht gjermanë dhe austriakë, qoftë dhe të ndonjë vendi tjetër, udhëtarë të shquar, libra të shkruar nga të huajt, gjuhëtarë dhe folkloristë, historianë dhe etnologë, kulturologë të sspikatur, të cilët dëshmojnë dhe interpretojnë materialisht, dokumentarisht të kaluarën shqiptare, si pjesë e qytetërimit dhe kulturës më të hershme të Perëndimit, në mos themelues të këtij qytetërimi, me të cilin krenohen jo pak popuj të tjerë.

Gjuha, mitologjia, qytetërimet shqiptare, besimi, folklori, kodet familjare dhe gjenetike, kulturat e mbartura, siç është ajo e arbëreshëve në Itali, Greqi dhe disa vende të tjera të Perëndimit, madje deri dhe në Ukrainë, pema gjenealogjike indoevropiane e gjuhëve, dëshmojnë dhe na japin guximin intelektual dhe shkencor për të mbrojtur hershmërinë dhe qytetërimin tonë të lashtë. Këtë bënë rilindasit e shquar, studiuesit e huaj dhe në vazhdim të gjithë kontributet shkencore shqiptare në Shqipëri dhe në botë.

E bëra gjithë këtë parashtresë apologjie mbi lashtësinë dhe qytetërimin shqiptar, për të motivuar dhe për të kërkuar vazhdimisht nga forcat tona krijuese, kontingjentet shkencore, arkeologjike, gjuhësore, etnologjike – folklorike, pra të gjithë fushave të dijes, për të kontribuar në këtë fushë, pasi nuk gabohet kurrë për atë që kërkojmë dhe na duhet. Të gjithë atë që lanë rilindasit dhe studiuesit e huaj, autorët e lashtësisë, se nuk gabojmë kurrë nëse do të vazhdojmë t’i tregojmë Ballkanit dhe botës se jemi një popull i lashtë, autokton që në kohët sinkretike, ku çdo gjë që shihte syri njerëzor kishte një zot.

Sprova që më ra në dorë “Shqipja përtej qytetërimeve” (Ese), me autor Asqeri Boçi, të cilin autori e ka titulluar mrekullisht kuptueshëm dhe simbolikisht me arsye patriotike- kulturore, më zgjoi ndjesinë dhe më motivoi të mbështes kontribute të tilla të mundimshme dhe të lodhshme, për shkak të gjurmimit, argumentit, analogjisë, konkluzionit, krahasimeve, hipotetizmit, analitizmit, induksionit dhe deduksionit shumësish që ato kërkojnë.

Që në fillim, sprova dëshmon një dashuri të veçantë, një lloj përkushtimi intelektual- njerëzor për një dedikim kushtuar vendit, kombit, trojeve, njerëzve dhe qytetërimit të tyre, madje përtej kufijve të njohur kohorë, që kur u evidentuan kombet dhe shtetet. Motivi i shqiponjës, që emblemon kërkimin dhe interpretimin e autorit është i bukur, i guximshëm dhe largpamës. Shqiponja është shpendi i lartësive, i qiejve të pastër, e cila sheh gjithçka nga lartësitë e mëdha dhe nuk zvarritet, ashtu siç zvarritet dhe zvarraniku më i rrezikshëm, gjarpri. Përkundrazi ajo e “ekzekuton” këtë zvarranik, falë natyrës së saj. Përthyer dhe lexuar ndryshe simboli i shqiponjës, i cili ndihmon në ndërtimin e metaforës mbi shqiptarët, unë kuptoj se autori ushqen një krenari të ligjshme, të cilën ia motivojnë kohët e hershme të njerëzve të tij, se shqiptarët janë populli që i kanë parë dhe duhet t’i shohin nga lart popujt e tjerë, që para qytetërimeve ballkaniko- europiane.

Ese-ja “Shqipja përtej qytetërimeve” është një kontribut intelektual, që mëton specifikisht të merret me një çështje jashtëzakonisht të rëndësishme, një çështje që fare pak gjuhëtarë apo shkencëtarë të dijes shqiptare dhe botërore, kanë guxuar të merren me të.Pavarësisht të qenët një zë i veçantë në një kohë guximesh të mëdha dhe ‘kaotizmit’ kulturologjik, unë mendoj se studimi është një përmendje e nevojshme për një çështje që duhet të zgjohet nga “gjumi” i thellë, apo të “shkundet” nga pluhuri historik me të cilin është mbuluar. Pavarësisht strukturës konceptuale, burimeve të mundshme që autori ka përdorur, unë mendoj se punimi në fjalë ka një tipar të dukshëm njerëzor dhe intelektual, për t’u përballur me vështirësitë e pafundme që shtron përpara dija shkencore dhe argumentuese, ka një kredo të qartë.

Autori shkruan ndër të tjera: “Se pa zbardhur saktë thëniet që gjejmë në shkrimet e lashta, nuk mund të kemi histori reale…”. Është një nga gjërat më të mira të kësaj ese-je, përmes të cilës kërkohet kontributi shkencor dhe angazhim studiuesish, për t’i dhënë vendin e duhur shqipes, si gjuha më e vjetër, jo vetëm në Ballkan, qytetërimit shqiptar, i cili është në themelet e antikitetit, kontuinitetit dhe vazhdimit kulturor shqiptar, pavarësisht korrektimeve dhe copëtimeve të përjetshme, që kur njerëzimi u “shpall” në tokë. Në studime të kësaj natyre, rëndësi të veçantë ka qasja, mekanizmi që përdor studiuesi në afrimin e ideve dhe atë që ai kërkon të vërtetojë. Mendoj se ese-ja ka një qasje të rëndësishme, e cila nuk duhet të kalojë në heshtje sepse:

– Duke u nisur nga praktikat njerëzore nëpër të gjithë veprimtarinë individuale, familjare, shoqërore e më vonë të bashkëveprimeve statusore apo kanunore (rregullit), kur njerëzit u bashkuan dhe iu bindën rregullit të pranuar, në të gjithë këtë rrugëtim mijëravjeçar, ata kanë udhëtuar përmes komunikimit me njëri – tjetrin.

– Është shumë e rëndësishme për studiuesin për ta kuptuar dhe vlerësuar këtë moment. Ata kanë komunikuar me njëri- tjetrin përmes fjalës, këtij “guri” të pa-zhbëshëm kurrsesi, pavarësisht latimit apo gdhendjes kohë pas kohe, d.m.th. përmes gjuhës. Dhe me të drejtë, që në argumentin e parë, përmes të cilit Asqeri Boçi ka kaluar mijëra tinguj, fonema, morfema, fjalë, sintagma, kumte, emërtesa, tekste etj, ai fillon me fjalinë: “Studimi që kemi para identifikon greqishten e vjetër si shqipe e vjetër…”.

– Autori i ese-së është i hapur, kërkues, debatues, i angazhuar dhe me një këmbëngulje të qartë në qasjen e tij. Të marrët kryesisht me lëndën gjuhësore, është një angazhim i vështirë, por i zgjuar, i qartë, pasi në njohjen njerëzore, në argumentet shkencore, në analogjitë, apologjitë, komentet e mënyrat e tjera të përdorura rëndom ka pasur hallka të këputura, ashtu siç është në të vërtetë historia njerëzore.

Më ka zgjuar kureshtje dhe interes studimi në fjalë për dy arsye:– Së pari, metoda dhe argumenti që autori përdor dhe ka vullnetin të ushtrojë me forcë, përmes gjuhës shqipe, një strukturë të lashtë dhe të njohur, pavarësisht honeve nëpër të cilat ka udhëtuar ajo, pavarësisht teksteve të saja të shkruara që nga Fon Harfi, Pal Engjëlli dhe “Meshari…” i 1555, asgjë nuk na pengon të shpjegojmë me shqipen tonë tekste dhe fjalë, që janë skalitur në qeramikë, në varre, në basorelieve, në përkrenare, në rrethana të tjera dhe fjalë të para 3000 vjetëve. Autori është i bindur se argumenti, shpjegimi përmes shqipes, i kalon barrierat e evidentimit të shkrimit shqip, që ne njohim sot. Shpjegimi përmes shqipes na dijëson se shqipja është më e para gjuhë në gadishull dhe të gjithë janë ushqyer prej saj.

– Së dyti, pavarësisht vërtetësisë, pasi koha duhet të na bindë dhe të verifikojë, autori nuk i është shmangur aspak mundimit shkencor, brenda kapaciteteve të tij, interpretimit të ndërtimit të strukturave të shqipes, krahasimisht me gjuhët e tjera dhe lënda interpretuese, që zë jo pak vend në këtë ese. Thuajse ajo është ngritur mbi këtë lëndë të interpretuar, duke verifikuar shqipen në rrënjën e gjuhës së vjetër greke. Tendenca për të (ri)-krijuar tinguj, zanore, bashkëtingëllore, fjalë, alfabet, struktura kuptimore, lëvizje theksash, kohë foljesh, forma gramatikore është dëshirë e mirë dhe një nderim i çmuar për të vërtetën dhe shqipen.

Në këto shënime të shkurtra mbi studimin, potencialisht për t’u ndjekur më vonë nga vetë autori apo të tjerët, nuk është vendi për të interpretuar argumente, por për të mbështetur punën e studiuesit.

Dy librat më të rëndësishëm të antikitetit “Iliada” dhe “Odiseja” janë dhe dy “objektet” lëndore, interpretuese, analitike dhe hamendësuese, në gjuhën e të cilëve studiuesi referon dhe shqipen, ku “identifikon greqishten e vjetër si shqipja e vjetër”. Logjikisht është vepruar drejt, pavarësisht se dy tekstet e vjetranga Fon Harfi, Pal Engjëlli dhe “Meshari…” i 1555, asgjë nuk na pengon të shpjegojmë me shqipen tonë tekste dhe fjalë, që janë skalitur në qeramikë, në varre, në basorelieve, në përkrenare, në rrethana të tjera dhe fjalë të para 3000 vjetëve. Autori është i bindur se argumenti, shpjegimi përmes shqipes, i kalon barrierat e evidentimit të shkrimit shqip, që ne njohim sot. Shpjegimi përmes shqipes na dijëson se shqipja është më e para gjuhë në gadishull dhe të gjithë janë ushqyer prej saj.

Më ka bërë përshtypje gjithashtu inteligjenca me të cilën ai ka kërkuar të kapë kodet, veçmas në raport me gjuhën greke, kulturën greke, për shkakun e të qenit kulturë antike dhe “terren” me mundësi për të kapur argumentet. Dy librat më të rëndësishëm të antikitetit “Iliada” dhe “Odiseja” janë dhe dy “objektet” lëndore, interpretuese, analitike dhe hamendësuese, në gjuhën e të cilëve studiuesi referon dhe shqipen, ku “identifikon greqishten e vjetër si shqipja e vjetër”.

Logjikisht është vepruar drejt, pavarësisht se dy tekstet e vjetra nga Fon Harfi, Pal Engjëlli dhe “Meshari…” i 1555, asgjë nuk na pengon të shpjegojmë me shqipen tonë tekste dhe fjalë, që janë skalitur në qeramikë, në varre, në basorelieve, në përkrenare, në rrethana të tjera dhe fjalë të para 3000 vjetëve. Autori është i bindur se argumenti, shpjegimi përmes shqipes, i kalon barrierat e evidentimit të shkrimit shqip, që ne njohim sot. Shpjegimi përmes shqipes na dijëson se shqipja është më e para gjuhë në gadishull dhe të gjithë janë ushqyer prej saj.

Plutarku në “Jetët paralele”. Gjithsesi mjedisi, “ekuivalenca” është e një mjedisi gjuhësor dhe kulturologjik. Dy tekstet janë shtyllat e gjuhës, kulturës, semantikës, semiotikës, etnokulturës dhe etno – qytetërimit antik.

Rëndësi në këtë qasje kanë jo vetëm ligjësoritë me të cilat ka punuar autori, por fjalët e evidentuara, të cilat duhet të zënë fondamentin kulturologjik, social, marrëdhëniet dhe komunikimin e gjerë nëpër gjithë rendet, d.m.th diakronikisht.

Gjithashtu, një qasje e tillë është dhe një moment i nevojshëm reflektimi mbi gjuhën shqipe në çështje jo pak të rëndësishme dhe themelore, pasi ajo është e aftë të “kryejë operacione” të rëndësishme me plotësinë e saj. Kjo është e rëndësishme në ese.

Mendoj se duhet vlerësuar qasja dhe këmbëngulja e autorit dhe për një rivlerësim tjetër të shqipes, të cilën ai e bën prezent dhe përmes interpretimit të fjalëve apo glosave, të cilat jo se në çdo rast kalojnë perms “filtrit’ dhe ligjësorive fonetike, pasi në gjuhësinë shqiptare ka “lëkundje” mbi “ekuacionet” fonetike, fleksionet e brendshme, por autori kupton mirë konsideratën shkencore dhe praktike të ligjeve të shqipes në përgjithësi, në një shtrirje të sadomundshme kohore.

Interpretimet fonetike, shtesat dhe rëniet e tingujve, mbartjet, huazimet dhe ndikimet si rezultate fqinjësore të zhvillimeve, janë të rëndësishme në punime të kësaj natyre, të cilat mbartin nevojën e një bagazhi të konsiderueshëm për të shtruar këto lloje interpretimesh.

Autori nuk është në një terren të pashkelur, pasi albanologë të njohur, studiues me autoritet të njohur si Hahn, Majer, ato shqiptarë, kanë njoftuar se shqipja “nyjëton” zhvillimet gjuhësore, jo vetëm të gadishullit ballkanik, por në rrethin e familjes indo-europiane.

Në këto kushte autori ka bërë një përpjekje të lavdërueshme, pasi ligjësoritë e interpretimit të fjalës, si një fenomen i rëndësishëm dhe “kampioni” më i besueshëm në të cilën shtresohet gjuha dhe koha, cilësitë e komunikimit të një populli, atij i është dashur të elementojë në disa raste fjalorë të konsiderueshëm, në të cilët determinon një logjikë e arsyeshme e zhvillimit gjuhësorë, rrjedhimisht dhe interpretues burimorë.

Ese-ja e autorit Asqeri Boçi ka dhe shumë elementë të tjerë, të cilët duhet studiuar, pasi ato përbëjnë një lloj reference të guximshme për studiuesit e kësaj fushe. Për të qenë i besueshëm studiuesi ka përdorur me shumë efikasitet referenca të besueshme, pasi emërtimet më të qëndrueshme dhe mundësia për t’i shformësuar apo devijuar me to ka qenë e vështirë, siç janë emrat e hyjnive, miteve, mbishkrimet e varreve në të gjithë vendin dhe guximi për të na sjellë një fjalorth të shqipes para 3000 vjetësh.

Zakonisht në punë dhe ndërmarrje të tilla, mundësia për të hedhur mendime është e madhe, por e rëndësishme në këtë rast është se tek autori janë bashkuar disa elementë të një studiuesi pasionant, me dijet e mira që ka, njohjen e gjuhës dhe ligjet e saj, aftësia për të interpretuar dhe krahasuar, përdorimi i mirë i analogjisë, guximi për të depërtuar në thellësinë e dukurive dhe fenomeneve dhe ajo që është po kaq e rëndësishme, dëshira e mirë me dashurinë e madhe për vendin dhe gjuhën tonë të vjetër.

Vlorë – Tiranë, 2016