ESSE – Page 385 – Dielli

POETI I NËMUR BILAL XHAFERRI

March 3, 2016 by dgreca

Sprovë nga Prof. dr. Resmi Osmani /

Për lexuesit e rinj, që s’kanë njohje për për poetin, po jap pak të dhëna për jetën e tij. LIndi në Ninat të Konispolit, më 3 nëntor 1935.Rridhte nga familja e rilindasit të shquar Hoxha Tasinit. Kur ishte tetë vjeë i vdiq e ëma. Në vitin 1945, të atin, Xhaferr Hoxha, e pushkatuan si nacionalist. Gjyshin e shpallën kulak.I sekuestruan pasurinë. I mbetur jetim, luftoi për ekzistencë, si puntor krahu.U arsimua si mundi, arriti të kryente një shkollë dyvjeçare për teknik ndërtimi. Punoi në kantieret e veriut për ndërtimin e rrugëve dhe urave. Krijimtaria e tij letrare në Shqipëri, u shtri në tetë vite(1960-1968). Në vitin 1968, iu hoq e drejta e botimit dhe u internua në Kullë të Sukthit.Në shtator 1969, për ti shpëtuar burgut, u arratis dhe mbërriti në Amerikë, ku pas një aktiviteti të dendur patriotik e letrar, vdiq në vitin 1986. Me rastin e Njëqind Vjetorit të Pavarësisë, u dekorua nga Presidenti i Republikës me titullin “Nderi I Kombit” .

Bilal Xhaferri, shfaqet si poet me ndjeshmëri të lartë ideoemocionale dhe artistike në fillim të viteve 60-të. Poezitë e para i botoi ne faqen letrare të “Zëri i Rinis”, gazetën “Drita”, revistat “Ylli” e Nëntori” etj. Ai u shfaq si poet lirik, emocional, spontan, disi enigmatik,i frymëzuar, plot freski e ndjenja të holla, me vargje tingëlluese plot bukuri. U pëlqye shumë nga lexuesit dhe rrethet letrare të atyre viteve. Poezia e tij ishte si një rrymë oksigjeni jetëdhënës që i drejtohej zemrës dhe ndjenjave më të mira njerëzore, që bënte kontrast me poezinë lavdëruese, të rreme e të sheqerosur që shkruhej në ato vite. Poezitë i përmblodhi në vëllimin “Lirishta e kuqe” që u botua në vitin 1967, por pas incidentit të njohur tashmë, ato nuk u shpërndanë dhe u kthyen në brumë për karton.

Nganjëherë fati i librave është më i hidhur se i njerëzve!

Opusi i plotë i poezive të tij u botua pas vdekjes, më 1995 nga “Rilindja” në Prishtinë në librin me titull “Eja trishtim” dhe vitet e fundit, në përmbledhjen e veprës së tij nën kujdesin e Prof. Bashkim Kuçukut.

Për të kuptuar më mirë poetikën e Xhaferrit, lexuesit i duhen bërë të njohura disa veçori dhe parime të tij krijuese, që ai i shpërfaq vetë në poezitë e tij.

Bilali ishte poet ndryshe nga brezi i poetëve bashkëkohës. Ai nuk shkroi mbi parimet e socrealizmit, për këtë dëshmon gjithë poezia e tij. Studjuesi S.Hamiti [1]ka vënë në dukje se”Xhaferri duket një krijues I vetmuar për kohën, duket I lidhur me poezinë e paraluftës, port ë shkuarën nuk e merr në stilin e himnizimit e të lavdërimit, si mbështetje të problemeve aktuale, por si kërkim për të bërë ndërkomunikim të kohërave. Ky kërkim ra në sy të lexuesve të cilët u entusiazmuan nga krijimtaria e tij, por edhe të censurës që rrinte syçelët për të gjetur armiq.”Kredon e tij poetike ai e shpreh në poezinë “Arti im”:

Mund të shkruaja me lehtësi vargje të lehta

Politikisht tëe xhelatisura, siç duhet,

Duke rendur pas suksesit,

Poezive mund tua ngjishja me shkelma,

Siç ua ngjeshim teneqeve të lëshuara rrugëve.

Këtu aludimi është fare i qartë: ai mund të shkruajë vargje ashtu siç I do letërsia lavdëruese zyrtare dhe shpreh sigurinë se këta vargje(redaktorëve)

….. Idiotëve do tu hynin në shpirt,

Do t’u nxirnin klithma entuziaste,

Klithma plot mallëngjime histerike….

Por ai nuk do që t’i ndërtojë vetes një piedestal fallco teneqesh, artin e tij ai e do që:

….Jo të më shërbejë mua gjersa

Të jem velur,

Por që unë t’i shërbej atij

Gjersa të jem gjall dhe gjersa të jem

Vdekur…..

Është kundër të shkruarit teë vargjeve të sheqerosura, artit për art, por as vargjeve himnizuese e lavdëruese që ato vite ishin në modën e vjershërimit. Fare sheshit e qartësisht, ai shpreh pikpamjet e veta për individualitetin dhe misionin e tij si poet: Se ai do të këndojë këngën e tij vetëm me zërin e tij, sipas vokacionit të tij të brendshëm-ai nuk vjen në poezi për poza e bujë, për të shtuar edhe një poet në borderotë e redaksive ,por:

Secili vjen e sjell atë që ka,

Unë sjell zemrën time vëlla…..

Në njërën nga poezitë, ai jep edhe kredon e tij poetike se e thur poezinë duke patur në qëndër të ngjarjeve dhe gjërave ,në qendër të botës dhe kohës njerinë.

Përsa i takon përmbajtjes, formës dhe thurjes së vargjeve, Xhaferri është poet rebel. Ata që e kanë njohur(N.Mane[2] etj) dëshmjnë se ai ishte poet spontan,mbante me vete një bllok dhe laps të vogël, poezitë I vinin vet-vetiu, për të ato ishin kënga e shpirtit dhe i lindnin nga gjendja e tij ideoemocionale dhe psikologjike. I hidhte në letër ashtu si i buronin nga gurra e tij krijuese, pastaj ai i lëmonte vargjet me kujdes si argjendari gurin e çmuar, deri sa ato të merrnin tërë shkëlqimin dhe bukurinë. Ndodhte që të njëjtën poezi, ta shkruante në dy-tri variante deri sa të arrinte te më e mira.

Si shumë poetë të atyre viteve, ai nuk zbaton kanunet e vjershërimit, rimat dhe metrikën, të cilat i konsideron si vargonj që lidhin mendimin pas formës dhe që kufizojnë shprehjen e idesë. Vargjet e poezive janë të lira, të thurura pa rrokjet metrike. Ai shkruan se i do vargjet:

Krejt të lira

Si hapësira,

Si era,

Si drita

Me vargje si vargmalet që shtrihen nga veriu në jug

Dhe nga jugu në veri,

Me vargje të mbirë nga balta jote, Shqipëri.

Por ka raste kur vargjet thuren edhe me strofa dhe me vargje të rimuar.Në teknikën e sendërtimit të vargjeve, i jep më shumë vend fjalës së bukur, çuditërisht të bukur, tingëlluese, të vënë në vendin e duhur. Janë metafora dhe simbole domethënëse që lexuesit i mbeten në mend. Refrenet dhe përsëritjet janë të rralla, por kur përdoren ato krijojnë ritmin dhe theksat tonikë që i japin poezisë kumbim të brendshëm:

Eja trishtim,

Eja me hapa fletësh që bien nga degët,

Eja me hapa shiu që këputet nga fletë,

Eja trishtim !…….

Në aspektin konkret të poezive dhe pozicionimin vetiak, varësisht nga tematika dhe idetë që dëshiron të përçojë, stili i tij, sipas S.Hamitit, është: dramatik, elegjiak, baladesk, përkushtimor, rrëfimtar dhe rastësor.

Bilali është poet lirik dhe emocional. Në vargjet e tij ai derdh drithërimat e shpirtit dhe rrahjet e zemrës së shqetësuar; edhe kur në poezitë e tij jepen gjendje dramatike dhe dhembja e thellë e shpirtit, qofshin ato balada, elegji apo lirikat e dashurisë. Ato jepen plot ndjenjë, mendim e thellësi, për këtë i vjen në ndihmë stili i tij, fjala e gjetur, bukuria e saj dhe pesha që i jep mendimi. Kësisoj gjuha e përdorur dhe qëndrimi ideoemocional ndaj objektit dhe subjektit, shprehin më së shumti botën e tij shpirtërore, idenë që kërkon të transmetojë te lexuesi. Këto ngjizen dhe trupëzohen mjeshtërisht me figura e metafora që merren kryesisht nga natyra. Vini re vargjet e mëposhtme:

Pylli I vogël në lartësinë e kodrës mbi lumë

Veshi gëzofin e mjegullave si shkumë,

Dhe vuri në qafë shallin e mëndafshtë të Ylberit,

Bie shi i argjendtë nëpër dritën e artë të diellit.

Se ç’forcë e mocionale kanë poezitë e tij, mjafton ti hidhet nje veshtrim poezisë “Në internim” e botuar më 1979 në revistën “Krahu i Shqiponjës”. Është rrënqethëse dhe kur e lexon ngjall emocione të forta, keqardhje dhe një revolt të brendshme për vetminë dhe vuajtjet e poetit të internuar, të privuar nga liritë e të drejtat, miqtë, të dashurit dhe të dashurat. Mjetet shprehëse dhe figurat janë të fuqishme: errësira, shiu, nata, kukuvajka dhe balta, krijojnë zymtësinë e atmosferës së natës së vjeshtës së vonë, natë në të cilën poeti është i ndryrë në barakën e ftohtë. Poeti pyet veten: kush është ajo që e kërrusur përmes shiut është nisur për te ai? Dhe përgjigjen e jep po vetë:

Më kot kujtoj sonte

dikë që e dua

më kot më shkon mendja

tek dikush që më do mua!

Jo, asnjeri s’do shkundë pika shiu,

në prag të derës sime këtë natë!

Rrugën e ka mbuluar balta

dhe errësira…..

Poeti është i internuar, i nëmur, i mallkuar. Tek ai e dashura nuk mund të shkojë pa u vetsakrifikuar. Ai e di këtë, prandaj me pikëllim, e mbyll poezinë me vargjet:

…..Ndoshta do të më rrjedhë tërë jeta

larg asaj që e dua,

larg asaj që më do mua.

Xhaferri është poet tragjik.Studjuesi S.Hamiti[3] e ka quajtur poet I “nemun”, njdersa kritiku K.Shala, e konsideron atë ndër poetët më tragjikë të letërsisë shqipe. Ngaqë: tragjike jeta e tij nga fëmijëria deri në vdekje, tragjik fati i Çamërisë dhe atdheut, tragjik fati i veprës së tij letrare që u ndalua dhe u burgos në dosjet e sigurimit të shtetit dhe që u gropos në tokë nga miqtë e tij për tu ruajtur e që për dekada mbeti e panjohur.Tragjikja që shprehet në poezitë dhe artin e tij, është shprehje e gjëmës dhe fatkeqësive personale, familjare dhe të bashkëkombësve, etnisë së tij.Tragjizmi dhe trishtimi që rrjedh sojesh janë shenjat e identitetit të tij poetik. Si njeri, si natyrë e ndjeshme, ai s’kishte si të mos e shprehte në art këtë gjendje të përhershme që e ndiqte ngado si një nëmë, si një mallkim.

Tematika dhe tipologjia. Duke i gjykuar në aspektin përmbajtësor tematik, tipologjia e poezive mund të përcaktohet në disa grupime: balada, elegji, poezitë e përkushtimit, të dashurisë dhe poemat. Përveç këtij përcaktimi tipologjik, poezitë e Xhaferrit, mund ti grupojmë edhe në apektin tematik, në atë se kujt i drejtohen dhe përse bëjnë fjalë.

Dallohen poezitë e etnisë, ndër to ato për Çamërinë:”Baladë çame”, “Natë çame”, “Janinë vjeshtë”,” Pranvera”. Kosovës i kushtohet poezia “Kosovës”, ndërsa Shqipërisë:”Shqipëria 1976” dhe “Atdheu”. Ndjenjës së hidhur e të pangushëllueshme të humbjes së atdheut nga mërgimi prej tij, i kushtohen edhe tri poezi të tjera të gjetura më vonë:”Arbëreshët”, “Braktisje” dhe “Aromë çamërie.”

Për Çamërinë dhe etninë, për të ngjizur poezitë e tij, siç thotë vetë, shkriu arin e shpirtit në vargjet e tij më të mira. Ishte ky si një detyrim i birit për nënën, një detyrym moral e atdhetar, por edhe një mënyrë për të shprehur emocionet dhe ndjenjat që i merrnin frymën.

Në këtë grup ndrit si një diamant “Balada çame”.Është kryevepra e poezisë së tij. Pajtohem me vlerësimet e shprehura dhe kam bindje se ajo është lirika më e mirë e Xhaferrit, dhe jo vetëm kaq, është ndër lirikat më të mira të letërsisë shqipe. Është tragjedia çame e humbjes së atdheut. Është kënga elegjiake e humbjes, një klithje drithëruese e shpirtit të poetit. Për ta shprehur sa më fuqishëm idenë e tij poetike, ai ka futur një risi, duke ndërthurur baladën me elementet e elegjisë. Balada është e ndërtuar me 21 vargje, relativisht pak, por ajo është një masë e ngjeshur dhe e rëndë si superyjet, një univers poetik ku pesha specifike e fjalës në varg, është si gurthemeli, ato lidhen me hallka të arta dhe kanë shkëlqim diamanti edhe kur janë me ngjyrime të errëta. Kësisoj ato rrëfejnë gjithë zezonën rrënqethëse e të tmerrshme të tragjedisë çame. Nuk po zgjatem më tej me këtë baladë, ngaqë i kam kushtuar një esse të veçantë”Balada çame, kryevepra poetike e Bilal Xhaferrit”[4]

Poezitë e tjera për Çamërinë, elegji të mirëfillta, trajtojnë të njëjtën temë, atë të braktisjes, e cila është një dhimbje sfilitëse për poetin dhe gjithë çamët muhaxhirë, që me trup jetojnë në Shqipëri por që me mendje e shpirt janë në Çamërinë e tyre, dashurinë e tyre të përjetshme. Këto vjersha megjithëse përjetime vetjake për atë kob të rëndë shprehin gjithashtu brengën e popullatës të një krahine të tërë të mbetur shkretë. Poezia “Shqipëri 1976, e shkruar në Amerikë, ngjan si shfrim per diktaturën dhe keqardhje për mjerimin e varfërinë. Është model i lirikës politike qytetare. Gjithësej tre strofa, po i japim tëo plota:

Vend i vogël,

kohë e vogël,

racion i vogël.

Errësirë e madhe,

frikë e madhe,

mjerim i madh.

Dhe rrugëve të Atdheut,

si kukuvajkë nën hënë,

leh e ulurin

“Gazi “ 69

Në dy strofat e para, që duket si të kundërta, antonimet e vogël- e madhe, janë të dyja madhësi të së keqes: të mirat të vogla, të këqiat të mëdha dhe si të mos mjaftonin ato, në vargun e parafundit shfaqet “Gazi “69 famëkeq i sigurimit të shtetit, Brenda të cilit ishte liria e lidhur me vargonj, për tuburgosur në qelitë e errëta. Një poezi sintezë, me esencën e mendimit dhe perceptimit të së keqes së madhe që vuanin shqiptarët. Është e paarritshme në llojin esaj.

Poezitë e përkushtimit dhe të dashurisë, u drejtohen persoanave konkretë, nismëtoret e emrave të tyre janë vënë në krye të vjershave. Përmbajtja lidhet me subjektin dhe shpreh afeksionin dhe disponimin e poetit për të. Poeti ishte vëlla i tri motrave. Ishin familja, gjaku i tij. Por jeta u tregua mizore, u nda shpejt prej tyre dhe mbeti fillikat. Më i lidhur ishte më të voglën, Antikën. Poezia “Fli” i kushtohet asaj. Është thurur në formën e ninullës, por jo përkundëse, gjumëndjellëse, porse meditative e sentimentale. Nata, koha e gjumit, pasqyrohet me figura qiellore, të marra nga folklori çam:

Pulëza u ngrit lart mbi male

Dhe shkoi me zogjtë e vet

Të shpupurisë kashtën e kumtrit.

Ty të ka zenë gjumi

Pas kësaj vjen soditja e motrës që fle: rrezet e hënës ulen dhe puthin faqen e zbehtë dhe era i murmurit te perdet një melodi që ajo ndoshta e dëgjon nëpër ëndfërr, por një fjalëz e vetme: faqja e zbehtë, mjafton për të treguar mjerimin dhe vështirësit e saj të jetës. Në mbyllje vijnë vargjet:

Fli motra ime,

E vogla, e shtrenjta, motra ime,

Fli zemër!

Gjumin e ëmbël

Në jetë,ajo s’është e lumtur, për këtë nuk mjafton dashuria vëllazërore, të paktën të jetë e tillë në gjumë, një lumturi iluzore, ëndërrimtare.

Të tilla poezi veç ”Motrës sime Antikës”, janë edhe”Kushtim S.M.” “Vijmë nga errësira”,”Rini uloke”, “Ti lulëzon në peisazhet e trishta” “Lule të vona” etj.

Lirika të mirfillta kushtuar dashurisë, Xhaferri ka lënë dy:njëra në trajtën e një poeme të paplotë, pasi ka humbur gjatë ruajtjes, të titulluar “Mjegulla”. Poema bën fjalë për një dashuri efemere, të pashprehur, si një vision ndjesor.Duket si një gjë e shkruar me një frymë, me ngut, si përjetim lirik i një dite të fundvitit. Lirika e tij më e mirë dhe më e ndjerë kushtuar dashurisë, është ”Ti lulëzon në peizazhet e trishta”. Është shkruar si një elegji për humbjen e të dashurës , që është larg tij, shumë vite pasi ai ka shkuar në Amerikë. Mosha po i ikën, në flokë kanë dalë thinjat, por kujtimi dhe pamja që ai e sjell në sytë e mendjes, ashtu si ajo ishte kur ata duheshin në vitet e rinisë.

Ti ke mbetur në kujtimet e mia,

E shkrirë së bashku me ato bukuri transparente,

E ndriçuar nga vezullimet e perëndimeve të florinjta,

Që digjeshin në muzgjet e mbushur me luleshege….

Ai, i gjendur mes një përfytyrimi të ndezur, pyet veten se kur do të kthehet përsëri atje, te ato mrekulli dikur të përjetuara, që të ulet të presë në takim vashën, nën shegët, degët e të cilave plot lule të kuqe, vareshin si tufa fishekzaresh mbi zalle. Por:

Tani lulet e shegëvë janë shkundur të gjitha

dhe kokrrat janë vjelur dhe fletët kanë rënë

vetëm ti lulëzon në peizazhet e trishta,

Vetëm ti e ruan pranverën në shpirtin tënd.

Vjersha vijon me tone të qeta, të përmallshme e aspak patetike, me shpresën se një ditë ata do të ritakohen:

Dhe kur të kthehem unë i ngrirë

nga acari i dimrit

do gjej tek ti ngrohtësisë e diellit të majit

do gjej aromat e luleve dhe këngët e zogjve

dhe dora jote e ëmbël do të më shkundë

borën prej flokëve.

Ashtu me faqen në prehrin tënd do bije në gjumë

gjersa agimi të përhapë mjegullat e bardha mbi lumë.

Vargjet janë elokuente, flasin vetë dhe çdo koment vetëm do t’ua zbehte bukurinë. Ka edhe poezi të tjera, ku poeti shfaq qëndrimin emocional për këtë ndjenjë të thellë e të fuqishme njerëzore, e cila në vend që ti sjellë gëzim, prehje e lumturi, i sjell pikëllim, trishtim e brengosje. E tillë ishte jeta e tij, e tillë dhe dashuria.

Për të hyrë në kopshtin poetik të Bilal Xhaferrit, kaluam nën harkun e ylberit të “Baladës çame” dhe për të dalë do të kalojmë nga dera e poezisë “Eja trishtim”. Kjo poezi, është mbyllja e natyrshme e krijimtarisë së tij poetike, e jetës së tij vetiake, tragjike, plot dhimbje e kobe. Sikundër ve në dukje studjuesi K.Rrahmani[5],ai u këndoi dhe i ngriti në art këto humbje sa vetjake dhe të etnisë.

Është krejt e kuptueshme që pas thirrjeve lamtumirëse të “Baladës çame”, pas “Natës çame” dhe “Vjeshtës së Janinës”, që përshkohen nga kulmi i kobeve të mëdha, poeti të lutet: ”Eja trishtim”. Trishtimi për të është prehri i ëmbël i prehjes dhe strehë e qetësisë. Ngushëllimi i vetëm që i ka mbetur. Po e jap të plotë:

Eja trishtim,

eja me hapa fletësh që bien nga degët,

eja me hapa shiu që këputet nga fletët….

eja trishtim.

Eja me hapa tingujsh që dridhen në mbrëmje,

eja me hapa zemrash që rrahin me dhembje…

eja trishtim,

o prehër i ëmbël që nuk më braktise kurrë,

o strehë e qetësisë sime,

o ëndërrime të mia,

o gji I shpresës sime!

Eja trishtim,

trishtim,

eja.

Në mbyllje të kësaj sprove, e them me bindje se kjo është vetëm si një zbulim i sipërfaqshëm. Krijimtaria e këtij poeti është si deti i thellë ku fshihen perlat. Duhet lexuar e rilexuar disa herë, në kohë të ndryshme, në mosha të ndryshme dhe në gjendje të ndryshme shpirtërore dhe ideo-emocionale. Pas çdo rileximi, jam i sigurtë se do të zbulojmë plot të papritura që më parë na kishin kaluar pa u vënë re.

Duke u nisur nga sistemi i vlerave dhe veçantive stilistike, jam i një mendimi me studjuesin Sabri Hamiti, se poezitë më të buklura, me vlera antologjike, që do të mbeten si pjesë tërësore e poezisë shqipe janë: Baladë came, Natë çame, Janinë vjeshtë,Kosova, Atdheu,Pranvera,Ti lulëzon në peizazhet e trishta,Eja trishtim, Në Internim e ndonjë tjetër.

Bilal Xhaferri është dhe do të mbetet një zë i veçantë i poezisë shqipe.

Tiranë, 25 shkurt 2016.

[1] Hamiti, Sabri: “Poeti I nemun-Bilal Xhaferri,Rilindja, Prishtinë 1995

[2] N.Mane,”Diplomacia e mohimit”, Miku I të gjithëve.

[3] Po aty

[4] Osmani,Resmi www zemrashqiptare. Net/news/id_26786

[5] Rrahmani ,Kujtim”Gramatika e fshehtë e motiveve” Podujevë 1988.

SHQIPTARËT DHE HOLIVUD-I

March 1, 2016 by dgreca

Nga Frank Shkreli/

Të djelën që kaloi në Holivud të Los Angjelesit në Kaliforni u shpërndanë çmimet Oscar për të 88-in vit me radhë. Para se të shpërndaheshin çmimet, u përfol se komuniteti afrikano-amerikan do bojktonte ceremoninë e organizuar nga Akademia e çmimeve Oscars – megjithëse nuk u raportua ndonjë bojkot masiv – si përfundim se disa kritikë pretendonin se të nominuarit nga Akademia për çmimet Oscar, këtë vit, ishin të gjithë aktore dhe aktorë të bardhë, ndërkohë që në listën e të nominuarve mungonin aktorët afrikano-amerikanë. Si përfundim i këtyre ankesave, Akademia premtoi se do të ndërmarrë një seri masash, siç i quajti ajo, “historike”, në përpjekje për të mënjanuar akuza të tilla në të ardhmen.

Historike në ceremoninë e çmimeve Oscar të këtij viti ishte edhe pjesëmarrja e filmit Shok nga Kosova, film i cili ishte nominuar nga Akademia për Çmimin Oscar në kategorinë e filmave me metrazh të shkurtër. Është ky një film që pasqyron dramën njerëzore, pikërisht portretizon një pjesë të dramës shqiptare gjatë luftës në Kosovë, por që sipas regjisorit Jaime Donoghue të filmit Shok, i rëndësishëm është edhe mesazhi që përcjellë filmi, që sipas tij, “hedhë dritë edhe mbi ato që po ndodhin sot në botë”. Filmi zhvillohet bazuar në miqësinë e dy djemëve shqiptarë nga Kosova gjatë një periudhe të vështirë të luftës në fund të 1990-ave në atë vend, duke nënvijuar problemet dhe dhunën e forcave ushtarake dhe policore të regjimit serb me të cilën përballeshin dhe shqiptarët në përgjithësi, gjatë asaj kohe në Kosovë.

Nuk ka asnjë dyshim se vet nominimi i këtij filmi për çmimin Oscar është një sukses i madh për kinematografinë — pothuaj jo ekzistuese — të Kosovës dhe të Shqipërisë. Është ky një vlerësim prestigjioz ndërkombëtar, për të cilin të gjithë shpresojmë të jetë hapi i parë drejtë një zhvillimi dhe përparimi më të madh të kinematografisë shqiptare në përgjithësi, ashtuqë që ky vlerësim i Akademisë së çmimeve Oscar i filmit Shok — i realizuar nga ky grup i vogël protagonistësh shqiptarë — të shërbejë si një frymëzim për brezat e ardhëshëm të aktorëve shqiptarë si dhe për industrinë shqiptare të kinematografisë, në përgjithësi. Për këtë arritje ata meritojnë lavdërime dhe vlerësime nga të gjithë, ashtu siç edhe ndodhi. Ata duhet të konsiderohen si të parët në këtë fushë, të cilët hapën rrugën e aktorëve dhe aktoreve të ardhëshëm shqiptarë për të konkuruar në nivelet më të larta të krijimtarisë në fushën e kinematografisë botërore, e pse jo edhe në Holivud.

E them këtë edhe me një shpresë tjetër, se pjesëmarrja e shqiptarëve në konkurime dhe vlerësime të tilla të kinematografisë ndërkombëtare e posaçërisht në Holivud, është e rëndësishme edhe për një arsye tjetër – për përmirësimin e imazhit të shqiptarëve në fushën e filmave po se po, por edhe të imazhit kombëtar në përgjithësi. Është vështirë të gjëndet ndonjë film me subjekt shqiptar ose ndonjë film ku portretizohen shqiptarët nga Holivudi, që të mos i paraqesë ata në dritën më të keqe që është e mundur — si “çobanë dhishë” e deri tek filmi i kohëve të fundit Taken, në të cilin shqiptarët karakterizohen si “rrëmbyesë, përdhunues, trafikantë drogash dhe qenjesh njerëzore”. Nuk mund të thuhet se në këtë pikë Holivudi ka bërë ose bën diskriminim vetëm ndaj shqiptarëve, pasi historikisht pothuaj të gjitha grupet etnike janë portretizuar në filmat e Holivudit në dritën më të keqe që është e mundur. Madje, në filmat e Holivudit, fatkeqësisht edhe vet Amerika shpesh pasqyrohet në mënyrën më negative që është e mundur, gjë që bindë shikuesit e këtyre filmave anë e mbanë botës, se Amerika me të vërtetë është ashtu siç e portretizon Holivudi, gjë që nuk është e vërtetë. Fatbardhësisht, as tërësia e tipareve të shumicës së shqiptarëve nuk janë ashtu siç karakterizohen nganjëherë në disa filma të Holivudit.

Portretizimi i Amerikës, i shqiptarëve ose i ndonjë kombi tjetër në filmat e Holivudit, me siguri që shpeshëherë nuk janë në tërësi një pasqyrim i vlerave njerëzore dhe të karakteristikave të këtyre kombeve, cilat do qofshin ato. Kritikët e kanë akuzuar Holivudin se nëpërmjet industrisë së filmave ka promovuar vlera të cilat kryesisht nuk përputhen me vlerat amerikane dhe se cilësia e filmave që prodhohen sot ka rënë shumë. Ndërkohë që sipas tyre, mungesa e moralit në filma dhe e ashtuquajtura kulturë e Holivudit që shfaqet në ata filma po shkatërrojnë familjen, rrjetin e kulturës dhe të identitetin amerikan.

Prandaj, në këtë eufori që me të drejtë u shpreh nga të gjithë shqiptarët kudo ndaj vlerësimit që iu bë filmit shqiptar Shok nga Akademia Oscar, duhet të reflektojmë mbi të mirat dhe të këqiat që mund të vinë nga asocimi me Holivudin. Të marrim të mirat, e të lëmë të këqiat. Megjithëse filmi shqiptar Shok nuk mori çmimin kryesor në kategorinë e tij, mund të thuhet se ishte një natë historike plot pritje dhe entuziazëm në radhët e shqiptarëve kudo për radhitjen e filmit të parë nga Kosova, në një nivel aq të lartë të industrisë botërore të filmave. Por më habiti fakti kur pashë në tapetin e kuq dy aktorët e rinjë nga Kosova me një pamje që dukej ndryshe nga ato të mëparshmet: kishin ndrequr flokët, siç mund të shikoni në fotografinë më poshtë, në një stil afrikan, ose afrikano-amerikan: njëri e kaçurrela e tjetri me flokë të lidhur bishtalecë, alla afrikançe. Nuk e di se pse mund ta kenë bërë këtë ndryshim identiteti dhe kush mund t’i ketë shtyrë ata të bëjnë një gjë të tillë. Nëqoftse me stilin e flokëve “afro”, dëshironin të dërgonin ndonjë mesazh para botës, atëherë besoj se si për herë të parë që paraqitej Kosova ose shqiptarët në një ceremoni të tillë, duhej që të promovonin kulturën ose ndonjë karakteristikë shqiptare.

Nuk mund t’ia shpjegoj vetes se pse e kishin bërë një gjë të tillë, veçse ndoshta kishin ndërmend të protestonin mungesën e afrikano-amerikanëve në atë ceremoni. Por, nëqoftse kjo ishte arsyeja, kishte kush i mbron afro-amerikanët nga kjo “pa drejtësi”. Në të vërtetë, komediani afro-amerikan dhe drejtuesi i ceremonisë, Chris Rock dhe të tjerë pjesëmarrës nga podiumi kritikuan gjithë natën Akademinë, për mungesën e afrikano-amerikanëve në listën e të nominuarve. Besoj se Akademia e çmimeve Oscar nuk kishte nevojë që të merrte ndonjë mesazh në lidhje me këtë nga dy aktorë të rinjë shqiptarë që ndodheshin aty për herë të parë nga Kosova, të cilët duke ndryshuar identitetin e tyre ndoshta u përpoqën të protestojnë mungesën e afrikano-amerikanëve në atë ceremoni. Besoj se ka kush i mbron afrikano-amerikanët.

Jo se duhej të dalloheshin në ndonjë mënyrë të veçantë nga pjesëmarrësit e tjerë në atë ceremoni, qoftë me veshje qoftë me stilin e flokëve, por nëse aktorët e rinjë nga Kosova kishin vendosur të bënin një gjë të tillë, atëherë më mirë të kishin promovuar diçka shqiptare, që t’i tregonin botës se ishin shqiptarë dhe përfaqsues të një kombi i cili gjithashtu ka vuajtur shumë gjatë historisë se tij, ashtu siç bënë me filmin e tyre. Por duket se ishin tepër të entuziazmuar dhe u ngutën, gjë që kuptohet. Protagonistët e filmit, në një mesazh-video kanë falënderuar mbështetsit e tyre duke thënë se me këtë rast, “Ishte me rëndësi që mbarë bota foli për Kosovën” dhe shprehen se, “Do kishim dashur të sillnim trofenë por shpresojmë që herën tjetër, ne të tre do e sjellim Oskarin në Kosovë”. Ashtu qoftë!

Të gjithë shqiptarët kudo ndjehemi krenarë për arritjet dhe për vlerësimin e filmit të këtyre aktorëve dhe njëkohësisht dëshirojmë që këta protagonistë shqiptarë të filmit Shok dhe të tjerë në të ardhmen të vazhdojnë të ekspozojnë para botës aftësitë krijuese të tyre në Holivud dhe gjetkë. Dëshirojmë gjithashtu që së shpjeti të shkoni përsëri në Holivudduke shënuar suksese të mëtejshme në fushën e kinematografisë shqiptare por si përfaqsues të kombit shqiptar edhepër të promovuar vlerat e mira të kombit si dhe identititetin shqiptar, para një bote që ende nuk e njeh ashtu si duhet.

“LARG & AFËR”, ME GAZETARIN DHE POETIN JAHO MARGJEKA…

March 1, 2016 by dgreca

Nga Murat Gecaj/

Për lexuesit e këtyre pak radhëve po tregoj se, me publicistin dhe poetin e njohur Jaho Margjeka, na lidhin shumë “fije”. Së pari, kemi lindur të dy në Bujan të Malësisë së Gjakovës, fshat i bukur e me tradita të lashta atdhetare, kulturore, arsimore etj. Po kështu, rasti e kishte sjellë që të isha bashkëpunëtor me Radio-Tiranën, që në vitet e para të punës në shtyp, pra më 1963, kur nisa të shërbeja në gazetën e kohës “Pionieri”.

Vitet rodhën e, pothuajse, asnjëherë nuk u shkëputa me ndihmesën time modeste, në këtë institucion kaq të rëndësishëm. Ndërsa i shpeshtova lidhjet e mia me Radio-Tiranën, kur aty Jaho u caktua gazetar dhe më pas shef departamenti. Po kështu, bashkëpunova në mjaft emisione, sidomos për arsimin. me moderatoren dhe gazetaren e njohur, Kozeta Hoxha. Sigurisht, gjatë këtyre viteve gjeta e njoha disa kolegë e miq të tjerë të mirë, duke u bërë kështu aty “si i shtëpisë”.

Pa u zgjatur, shënoj se kohët e fundit sikur i kisha rralluar vizitat në Radio-Tirana. Kjo erdhi për arsye të mijat vetjake. Megjithatë, përherë kam qenë i pranishëm, si me bisedat tona në celular ose me shkëmbim mesazhesh në Internet, por dhe me ndjekjen e emisioneve të transmetuara, si nga Jaho e Kozeta dhe miq të tjerë. Kështu, më kanë pëlqyer emisionet e transmetuara nga Jaho në hapësirën radiofonike“Larg&Afër”,që u kushtohet kryesisht bashkatdhetarëve tanë emigrantë në diasporë. Ja, po sjell ndërmend këtu emisionet në studio ose drejtpërdrajt nga vendbanimet e tyre, me arsimtarin, publicistin dhe shkrimtarin e mirënjohur, në Boras të Suedisë, Sokol Demaku. Ndër të tjera, ai drejton atje Radon lokale në gjuhën shqipe, “Dituria”. Emisione të tillë, kohëve të fundit, kanë qenë ato me Sotir Shukën nga Bostoni e Artan Kutren nga Parisi, me publicistin Engjëll Ndocaj,gazetarin Asllan Bajrami e historianin Beqir Meta, me Selim Musajn,Ndue Lazrin e Tonin Nikollin nga Italia, me Edmond Gurin e Miho Gjinin nga Greqia,Dalip Grecën e Raimonda Moisiun nga SH.B.A. etj.

Si për të më treguar që edhe unë isha për Jahon “afër e larg”(ha,ha), ai më ftoi për një kafe në lokalin pranë Radio-Tiranës. Në shoqërinë edhe të Kozetës e kolegëve të tjerë, përveç programeve të Radios, ne biseduam për tema të ndryshme, sidomos rreth krijimtarisë publicistike e letrare, për jetën tonë familjare etj. Me Jahon folëm që mund të përgatiten emisione edhe për disa shoqata shqiptare e figura të njohura në diasporë, si në Amerikë, Angli, Gjermani etj. Sigurisht, u ndjeva përsëri mjaft mirë, ndërmjet këtyre kolegëve dhe i falënderova për ftesën e tyre dashamirëse.

Jaho, nga fundi i bisedës, më tregoi se Emisioni “Larg& Afër”, më 28 shkurt 2016, ishte “bërë” njëvjeçar. Mes shakave e ndonjë batute miqësore, ne e uruam atë për 1-vjetorin e emisionit të tij në Radio-Tirana. Prandaj dhe ishte e përligjur që ai të na qeraste, me këtë rast.

Në mbyllje të këtyre pak radhëve, dëshiroj të them se miku im, Jaho Margjeka, është edhe letrar i talentuar. Përveç redaktimeve të shumë librave të autorëve të ndryshëm, sidomos atyre të rinj, ai vetë ka publikuar tre libra me poezi,”Lojë në Pasqyrë”, “Ëndrra midis”, “Edhe pak qiell për dashuri” dhe librin me tregime “Letra nga planeti i borës”. Sigurisht, ai ka edhe krijime të tjera në dorëshkrim, të cilat shpresojmë që do t’i botojë në të ardhmen.

…U ndava me Jahon, por dhe Kozetën e kolegët e tyre, në ditën e fundit të muajit shkurt, me dëshirën për t’u takuar përsëri, jo vetëm në lokal për kafe, por dhe në studiot e Radio-Tiranës, për të biseduar për çështje të arsimit e kulturës, krijimtarisë letrare e artistike etj.

Deri atëherë, po përshëndes, sipas traditës së krahinës sonë: “Tungjatëjeta, Jaho Margjeka!”

Tiranë, 29 shkurt 2016

“Lëndina” që i fali Atdheut Naun Kule…

March 1, 2016 by dgreca

Jehonë e një promivim libri/

Nga Përparim Hysi /

Ditën e shtunë, më 27 shkurt, në një nga sallat e Muzeut Kombëtar, u bë promovoim i librit “Shënjtëri të vjedhura” të shkrimtarit Naun Kule. Isha një nga pjesëmarësit dhe, në substancë, në këtë shkrim ka diçka dhe nga fjala ime. Para se të nis ligjëratën time, nuk është pa rëndësi që t’ju bëj të njohur dhe “Panelin drejtues” të promovimit. Në vizionin tim, është mendimi se si është auditori, ashtu është dhe autori. Dhe që autori, Naun Kule, ka bërë vend në FONDIN E LETRAVE SHQIP, veç auditorit plot, veç tjerash e bënë këtë promovim me peshë të veçantë dhe disa njerëz me një intregitet të sërës së lartë, jo vetëm në letërsi, por dhe në fusha të tjera ku kanë dhënë një kontribut me vlerë,siç ishin zotërinjtë, Profesor-doktor,Pandeli Çina,Profesor-doktor Sabit Broka, “Isa Boletini” i Letërsisë Shqiptare,Pandeli Koçi(aliaz Sazan Goliku), Arben Kondi që përfaqësonte shqoqatën “Çamëria”, avokat Idajet Beqiri i shoqatës “Mallakastra” dhe të më falë ndonjë që fare rastësisht nuk e kam përmendur. Por tek përmend këta, nuk mund të rri pa lakuar një “myzeqar” pak të veçantë: Zotërinë e nderuar, Ismet Bala. Ky, Ismet Bala, sado verior, mend e ka humbur “kostumin e veriorit” dhe ka vënë mbi kokë atë takien e bardhë të myzeqarit. Ismet Bala, ky myzeqari nga Veriu, është gati “nuni” i librit “Shënjtëri të vjedhura”. Ky e ka lexuar që në dorëshkrim dhe sikur i ka prerë kërthizën librit. Vërtet që promovimi bëhej nga “Shoqata Myzeqeja”, por pjesëmarrja qe paksa mikste dhe kjo lloj pjesëmarrjeje, natyrisht, i dha promovimit më tepër vlera.

* * *

Nëse shihni titullin e esesë sime, është pak sinjifikativ. Ku libri që promovohet dhe ku lëndina? Tek e lexoj librin e Naun Kules “SHënjtëri të vjedhura”, më kujtohet nobelisti kilian, Pablo Neruda,qëkur Kili qe në rrezik, lëshoi kushtirmin:” Secili duhet të falë diçka për atdheun,… deri fshatari lëndinën e tij”. Natyrshëm, lind pyetja:” Ku t’i gjej lëndinat, Naun Kule, nga Libofsha e Fierit? Metafora ime është shumë domethënëse: “Lendina” që po i fal Atdheut shkrimtari, Naun Kule, është libri “Shënjtëri të vjedhura”. Dhe për t’u bërë më transpaent me ata që më dëgjuan në auditor dhe ca më shumë me ata që mund të lexojnë këtë ese timen, ja në vija të “trasha”, se çfarë “lëndine me vlerë” i ka falur Atdheut në një moment kaq krucial,Naun Kule. Çajupi në një poezi të tij, shkruan mes tjerash:” Margaritari nuk gjendet buzë detit a në shpellë/ kërkoje detit thellë!/. Dhe Naun Kule u bë “palombar” u zhyt detit thellë dhe zbuloi një reliktë me vlerë. E bëri si Diogjeni, mbyllur në atë fuçinë mitike dhe,mihu dhe rëmihu faqe e faqe të tëra me dokumente dhe zbuloi se”Shën Kozmai” që ka qenë veshur me zhgunin e një shenjti, nuk ka qenë shenjt, por një misionar grek që veç predikonte dhe shenjtëronte gjuhën greke(gjasme- gjuhë e Zotit), kurse shqipja e mallkuar. Ky zbulim nga Naun Kule nuk erdhi si një ateist dhe aq. Jo. Naun Kule as që gjykon njeri nga bindjet fetare. Naun Kule nuk është priftëresha që zë e mollois për ato që ndodhin në pazar,pa qenë fare në pazar. Përkundrazi, është prifti që vjen nga pazari dhe tregon të vërtetën. Dhe këtë të vërtetë e dëshmon me aq e aq referenca që këtu nuk është vendi që t’i citoj. Duke thënë një të vërtetë, që, tanimë, bëhet fare e prekshme, në një farë mënyre është ai Kolombi që theu vezën mitike. Nëse Kozma Etolit i prenë kokën në Mujalli të Fierit dhe trupin ia hodhën në lumë, kjo ndodhi jo se ai qe shenjt, por se e kish tepruar “zullumin”. Vërtet që trupi i tij u gjet nga dikush dhe u”shënjtërua” duke ngritur dhe një kishë me emrin e tij, në Kolkondas të Fierit, por, pikërisht, këtu, në këtë “shënjtërim” të qëllimtë, konsiston dhe shkrimi me aq vlera i Naun Kules. Lexon librin dhe bindesh: ka tri shekuj mistifikim. Kozma Etoli kish ardhur në Shqipëri si misionar i Kishës Greke dhe çdo “rrobë shënjti” mbi të, është veç tentativë me prapavijë të lexueshme. Meqë jemi në sinore besimi, është vendi të them, që në kohortën e shënjëtve, ka një Shën Thoma që thotë: “Që të të besoj, dua që plagën ta zë me dorë”. Naun Kule këtë ka bërë: ka dhënë para të gjithëve “plagën”. Zëreni atë me dorë dhe kini për ta besuar.Por si mund të realizohet kjo? Majfton që të lexoni librin. Edhe diçka tjetër: Naun Kules iu propozua që të sponsorizohej nga Kisha Greke, për “Shën Kozmanë”. Nëse e bën këtë,- i thanë,- ne do të mbajmë mbi kokë!”. Ofertë e majme, sigurisht. Por ky libofsharak që edhe të atin, të ndjerin Kristo, e kishte psallt në kishë, nuk pranoi ta “mbanin mbi kokë”, por mbështetur me dy këmbët në tokë, ia hoqi zhgunin mitik një shenjti të rremë, duke bërë, me të vërtetë, një vepër heroike dhe atdhetare njëherësh.
* * *

Por libri i Naun Kules nuk mbaron këtu. Ai i çjerrë mushkëritë duke bërtitur për një padrejtësi të madhe në dëm të gjithë të integritetit të Kishës AUTOQEFALE SHQIPTARE. Duke iu drejtuar Fort lumturisë së tij,Janullatos, dhe duke i thënë troç se Zoti flet dhe shqip, i thotë me pak fjalë:- Zotëri i nderuar, duhet ta lirosh atë vend për një peshkop shqiptar se Kisha Autoqefale është vetëm shqiptare. Naun Kule nuk është se vuan nga ndonjë obsesion i veçantë ndaj Fort Lumturisë së tij, Janulalatos. Jo. Përkundrazi. Ai nuk mohon kontributin e tij në restaurimin e kishave ortodokse në Shqipëri dhe, veç kësaj, edhe punën për përgatijen e personelti që shërben në këto kisha, por kjo nuk do të thotë që për 25-vjet, një i huaj, të jetë në drejtimin e kishës. Por, për të mos u bërë i mërzitshëm në ligjëratën time të gjatë, nuk rri dot pa theksuar dhe një fakt: duke shkruar këtë libër Nauni është bërë dhe objekt i kundërsulmeve nga “puthadorë” që e atakojnë vetëm e vetëm se thotë të drejtën. Kur e shkroi librin, ai i dinte pasojat. Se nuk është aq e lehtë të thosh të vërtetën.
* * *

Të gjithë ata që morën fjalën në atë promovim qenë në unison me atë ç’ka fola dhe, për mos u hyrë në hak ndonjërit që nuk i përmenda emrin, ja tek them: diksutimet e PETRO SKËNDER LUARASIT, Bajram Karbollit apo Dilaver Goxhajt qenë nga më entuziastet.

Dhe në fund: ku është Ministria e Kulturës që nuk di ku janë vlerat. Në vend të promovojë një libër me kaq vlera, vete dhe reklamon antivlera të tipit ” Vrima” që jo vetëm ua shpuri shqiptarëve buzën vesh më vesh, si një parodi qesharake, për t’u bërë prehë e aluzioneve po aq qesharke: jo për kopertinë apo për dizenjo. Si në atë këngën e dikurshme “… jo për shkaqe e sebepe/ turpin e mbajçi për vete”. Ç’them dhe unë? Turpin? Po turpin e kanë ngrënë me bukë, me kohë. Jo vetëm ministria për librin, por dhe qeveritë që, në këto 25 vjet, akoma nuk duan të dinë që Kishës Autoqefale i kanë hequr skalpin. Dhe prapë me ravijëzohet Çajupi:” … Përmbi të gjithë një efendinë/ qeveris vendin nën Anglinë/. Kështu shkruan tek vjersha”Misiri”. Dhe analogjia është e lexueshme. Naun Kule është myzeqar. Në Myzeqe ka lindur dhe këndohet kënga ” Po s’të deshi vjerra/ të do lala vet/.” Këto vargje qëndrojnë duke i thënë se janë më të shumtë ata që të duan, se sa ata që të luftojnë. Sigurisht, unë jam një nga ata.

Unë pres përgjigje!

March 1, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa/

Mos u çudisni me tirullin e këti shkrimi. Unë jam në pritje të një përgjigjeje të të gjithë atyre që u jam drejtuar dhe deri tani nuk kanë denjuar apo nuk kan patur guximin të përgjigjen. Kam vite që pres përgjigjen e tyre por, deri më sot, nuk më ka ardhur një e tillë. Atyre që unë u jam drejtuar janë personalitete të shquara të teatrit dhe kulturës dhe, megjithatë, asnjë përgjigje. Por le të hyjmë direkt në temë dhe le të shkruajmë ato që kanë ndodhur. Më falni nëse do të zgjatem pak por jam i detyruar. I përkas atij brezi që kishte dëshirë për të mësuar dhe nuk e linin të mësonte, që kishte dëshirë për të shkruar dhe nuk e linin për të shkruar. Që kishte dëshirë për të jetuar dhe nuk e linin as për të jetuar. Po, nuk e linin as për të jetuar, pasi qysh fëmijë, në moshën 15 vjeçare, më mbyllën në qelitë e errëta të burgjeve pasi shkruaja nëpër muret qytetit “Për Liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!”

Kisha një dëshirë të madhe të shkruaja. Vazhdoja shkollën e mbrëmjes. Kisha bërë një hartim për fillimin e vitit të ri shkollor. Në orën e korigjimeve të hartimeve, kur profesori i nderuar Milo Duni ndau fletoret, vura re se në fletoren time kishte shkruar me laps blu:

“Gjuhë dhe stil i sigurtë. Vazhdo të shkruash tregime”

Ndërsa më poshtë vazhdonte me laps të kuq:

“Po të kesh kohë të lirë!”

Vrisja mendjen se ç’donte të thoshte profesori me fjalët në të kuqe. Isha i ri. Kohë kisha plot. Megjithatë vendosa të provoj. Shkruajta një tregim ku personazhi kryesor ishte një fëmijë jetim, prindërit e të cilit ishin vrarë gjatë një bombardimi në kohën e luftës. Pas mbarimit të saj fëmija gjendet i vdekur në mes të një pylli. Ia dërgova gazetës “Letrari i Ri” që botohej në atë kohë. Asnjë përgjigje. Më prapa tentova edhe disa herë të tjera. Në kohën e revolucionit antikomun ist hungarez shkruajta tregimin me titull një frazë të poetit të madh hungarez Shandor Petof “ Për dashurinë jap jetën, për lirinë jap dashurinë!” Këto dhe disa të tjera mbetën në sirtaret e shtëpisë time. Para syve më dilnin vargjet e Migjenit:

“O kangët që fleni, kangët e mia,

Q’ende s’keni prekun asnji zemën t’huej,

Vetëm unë me ju po knaqem si fëmija,

Unë djepi juej, ndoshta vorri juej!”

Kështu e mbylla karrierën time letrare për të cilën ëndërroja shumë.

Mundësia m’u krijua vetëm pas viteve 90-të. Gjatë kësaj periudhe kam botuar mbi 300 artikuj dhe kumtesa në organet e shtypit të shkruar dhe atij elektronik. Kam botuar një libër me tregime, një libër me kujtime nga rinia ime, një libër me poezi dhe katër romane, Ndërmjet tyre do të veçoja romanin “Shkallët e Ferrit” i cili u bë shkas për këtë shkrim. Me subjektin e këtij romani, në vitin 2011, vendosa të shkruaj një monodramë. U ula dhe punova deri sa e mbarova. Ia dhashë sime motre, aktores së njohur Drita Pelingu, e cila më bëri vrejtjet e duhura. I korrigjova. Ia dhashë një mikut tim, të nderuarit Bujar Leskaj, i cili ia kaloi për kompetencë aktorit të njohur të teatrit shqiptar Mirush Kabashi. Prisja një vlerësim për monodramën por ai nuk erdhi. Ia dhashë dramaturgut të njohur Ferdinand Hysi i cili më njoftoi se mund të vihej në skenë nga Teatri i Metropolit, por vetëm kaq. Ua dhashë regjizorit Armando Bora dhe aktorit Bujar Asqeriu por përsëri heshtje. Monodramën ia dorëzova ish-drejtorit të Teatrit Kombëtar, Kristaq Skrame, i cili e dorëzoi në konkursin për dramën shqipe, i shpallur me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë. U ndodha në natën e shpalljes së çmimeve. Monodrama ime as që u përmend fare. Madje u tha se për veprat e tjera që nuk ishin nderuar me çmime do të shikohej mundësia e vënies në skenë. Por edhe kjo nuk ndodhi.

Motra ime bisedoi me një regjizor dhe një aktor të njohur të cilëve nuk dua t’ua përmend

emrat, pasi nuk dua t’i përziej me të tjerët, të cilët morën përsipër realizimin e veprës. Por duheshin fondet. Mendova t’i drejtohesha biznesmenit të njohur Rezart Taçi, i firmës së njohur “Taçi Oil” që si i përndjekur politikë (gjyshi i dënuar politikë) besoja se do të më financonte. U paraqita në sekretarinë e zyrës së tij dhe kërkova takim. U lashë edhe kartvizitën time si Kryetar i Shoqatës Antikomuniste të të Përndjekurve Politikë Demokratë të Shqipërisë. Më thanë se do të më kthenin përgjigje. Por ajo nuk erdhi kurrë. Një i përndjekur politikë nuk denjoi të takojë një individ të së njëjtës shtresë.

Atëherë mendova t’ia dërgoj monodramën një regjizori tjetër të njohur që jetonte në Kanada, të cilin dikur e kam patur komanadant kompania kur zhvillonim zboret e famshme të periudhës komuniste. Bëhet fjalë për regjizorin e njohur Pullumb Kulla. Përgjigja erdhi shumë shpejt. Në atë ai shkruante:

I dashur z. Reshat

Kjo vonese eshte vetem ne kthimin e pergjigjes, por nuk qe aspak ne leximin e vepres qe me derguat. E lexova qe ate mbremje. Se pari ju falenderoj qe me zgjodhet mua t’ju jap gjykim per të dhe, posibilisht, te merrem me fatin e metejshem te saj. Nuk njoh librin tuaj qe nga e keni nxjerre por me mjaftoi vete monodrama e cila kishte energji artistike te brendeshme, pathos ndjenje dhe kthjellesi goditje. Per nga ana e te ndjerit dhe te kuptuarit ju e dini qe une ndaj me ju te njejtet emocione. Nga pikepamja artistike me la nje pershtypje te bukur forma, permbajtja, ritmi skenik. Subjekti nuk eshte fare i virgjer, por thene me autoritet dhe besueshmeri. M’u duk se ju zoteroni dhe nje vizion mjaft te pelqyeshem skenik, pervec kultures qe rrezaton, fraza, shkrimi, gjuha dhe bukuria e logjikes. Pra ju pergezoj sinqerisht dhe jo formalisht, sic eshte bere zakon i peshtire ne rrethet tona. Persa i perket realizimit ne skene, une nuk pergjigjem dot me po aq entuziazem, sepse jam larg. E kam ne konsiderate ta inicioj projektin edhe ketu, paçka se edhe ketu nuk jane lehtesirat qe mendohen. Per atje, flasim kur te vij nga tetori, nese nuk keni rene nderkohe ne kontakt me ndonje artist tjeter (qe une jua miratoj pa zili). Ne tetor do t’ju takoj pa tjeter. Dhe nderkohe ju uroj shendet dhe rinovoj edhe nje here pergezimet qe ju shfaqa. Te fala”!

Çuditërisht ai erdhi në tetor por mua as që më takoi fare. Përse? Këtë e di vetëm ai.

Në muajin prill 2014 më erdhi një ftesë nga Teatri Kombëtar për një takim që do të zhvillohej për të ardhmen e dramës shqipe. Shkova dhe fola. Përmenda edhe rastin e monodramës time. Lidhur me këtë shkrova eshe një shkrim që e botova në gazetën “Nacional” Nr. 275 datë 9 nëntor 2014. Përsëri heshtje. Madje, çuditërisht, një personalitet i shquar i artit skenik, i nderuari Përparim Kabo, deklaroi se sot nuk u dashkan më drama me subjekt nga koha e sistemit totalitar dhe kjo në një kohë kur, megjithëse kanë kaluar mbi 70 vjet nga përmbysja e sistemit nazist, dramat dhe filmat mbi genocidin nazist janë nga më të preferuarat. Si shembull do t’ju sillja filmin “La vita e Bella” me aktorin e njohur Roberto Benigni që fitoi edhe çmimin presticioz “Oskar”.

Atëherë mua më lind pyetja e natyrshme: Përse kjo heshtje? Në rast se monodrama nuk i përmbahej normave të caktuara të gjinisë së saj mendoj se duhej të ma kishin thënë hapur se ajo nuk ia vlen si e tillë. Por, sipas vlerësimit të motrës time dhe të nderuarit Pullumb Kulla, monodrama përputhet me të gjitha të dhënat që duhet të ketë një vepër e tillë. Atëherë përse hezitojnë të kthejnë një përgjgije/ Unë kam nevojë për përgjigje dhe ata duhet të ma kthejnë. Atëherë mua më lind dyshimi se shkaku i moskthimit të përgjigjes është se nuk guxojnë të flasin për një vepër që është në kundërshtim me normat e botkuptimit të sotëm që ne e quajmë demokratik.

Çfarë paraqet në të vërtetë monodrama? Agron Canajn, biri i një komandanti partizan rënë në luftë përkrah një luftëtari nacionalist, e thërrasin të ngrihet nga varri dhe të tregojë historinë e tij. Ai ngrihet, hedh vështrimin rreth e rrotul dhe në mes së turmës që përshëndet ndryshimin e sistemit dallon ish-hetuesin dhe ish-operativin e sigurimit që mbanin leksione demokracie. Dallon edhe ish-miun e birucave që ia kishin futur në qeli për të zbuluar atë që nuk kishte ndodhur dhe që sot ishte në krye të një shoqatë të përndjekurish politikë. Kjo gjë e nenveriti. Megjithatë tregoi historine e tij.

I ati kishte rënë në një betejë që forcat partizane së bashku me ato nacionaliste zhvillonin me forcat pushtuese dhe bie së bashku me nje fqinjin e tij nacionalist. Sipas amanetit të tij i varrosin të dy pranë e pranë. Pas përfundimit të luftës, fitimtarët i kërkojnë nënës së Agronit ta heqin të shoqin nga varri pranë një nacionalisti, por ajo nuk pranon. Atëherë ata heqin nacionalistin, eshtrat e të cilit nuk dihet se ku i hodhën,

Agroni mbaroi studimet e larta në Pragë për inxhinieri elektrike. Emërohet kryeinxhinier në ndërmarrjen elektrike të qytetit. Dashurohet me Lumton, drejtoreshë në një shkollë të mesme dhe martohen. Nga martesa u lind nje vajzë, Rida. Ne ndërmarrje Agroni zuri shoqëri me dy kolegë të tij por që kishin cene në biografi dhe që ishin në shënjestër të Sigurimit të Shtetit. I kërkojnë edhe Agronit që t’i survejojë por ai nuk pranon. Së fundi e arrestojnë. Ai vazhdon të rezistojë. I fusin në qeli edhe miun e birucave që tashmë ishte kryetar shoqate. Së fundi, operativi dhe hetuesi tentojnë të përdhunojnë gruan dhe vajzën 15 vjeçare në sytë e tij. Detyrohet të pranojë gjithçka. Shokët e tij arrestohen. Njeri ekzekutohet ndërsa tjetri, së bashku me Agronin dënohen me burg.

Ndërkohë gruaja dhe vajza ndahen nga kjo jetë. Pasi mbaron dënimin kthehet në shtëpi. Gjen vetëm nënë plakë. Ajo i jep një letër që ia kishte shkruar e shoqja para vdekjes. Në të ajo i shkruante se kriminelët, pas ballafaqimit me të, i kishin përdhunuar dhe vajza që kishte pësuar krizë nervore hidhet nga ballkoni ndërsa ajo, kur konstatoi se kishte mbetur shtatzanë helmoi veten. Tronditja ishte e jashtëzakonshme. Nuk vonoi shumë edhe ai u nda nga kjo botë.

Kjo ishte historia që tregoi Agroni. Por kur konstatoi se në Shqipëri vazhdonin të sundonin operativët, hetuesit dhe mijtë e birucave të sistemit të përmbysur nuk mund të qëndronte më, por kthehet në banesën e përjetëshme.

Më falni nëse u zgjata pak në këtë histori por e bëra qëllimisht që ju të kuptoni se përse të gjithë ata që u dërgova monodramën time nuk guxuan të kthenin përgjgije. Nuk guxuan pasi një përgjigje do të zgjonte mërinë e hienave që kanë zaptuar artin dhe gjithë jetën e këtij kombi.

Të gjithë atyre që u kam përmendur emrat do t’ju lutesha, po të munden, të më kthejnë

përgjigje për sa kam shkruar. Në rast se nuk munden ua lë në dorë lexuesve të japin gjykimin e tyre.

Këtë shkrim mendova t’ua dërgoj organeve të shtypit të shkruar por, duke u nisur nga eksperienca e shkrimeve të tjera që nuk kanë denjuar t’i botojnë, po e botoj në mediat elektronike që, për të qenë realist,janë kthyer në pasqyrën e vërtetë të shtypit të lirë.