Jan Michał Stuchly – Poet i një ndjeshmërie të thellë

January 11, 2014 by dgreca

ESSE NGA MAZLLUM SANEJA*/ Varshavë/

E nis këtë shkrim për poetin dhe piktorin Jan Michał Stuchly, duke cituar fjalët e dy poetëve të mëdhenj: poetin e madh të romantizmit polak Cyprian Kamil Norwid, i cili me të drejtë shkori se, “e bukura është formë e dashurisë” dhe, poetin e simbolizmit frëng Mallarme, i cili tha se “synimi i botës, është krjimi i një libri të bukur”.

Megjithatë, edhe në kohën e sotme, këto dy konstatime tingëllojnë si mendime aktuale përsa i përket krijimtarisë të poetit Jan Michal Stuchly.

“Në përvojën time, poezia lind nga një gjendje e veçantë, të cilën do ta quaja si një errësirë të brendshme” – shkroi me të drejtë qysh në vitin 1936 poeti dhe eseisti i njohur polak, Mieczysław Jastrun, apo siç shkroi diku poeti i njohur frëng i simbolizmit Novalis: “Poezia e vërtetë nuk është asgjë tjetër veçse një lidhje shpirtërore”. Njëqind vite më vonë, poeti bashkëkohës frëng Valery kështu shkroi për poezinë: “përpiqet të krijojë në ne, një gjendje dhe, këtë gjendje të jashtëzakonshme të ngre deri te njohja e përkryer”.

Poeti ka prirjen e të përshkuarit dhe të kuptuarit e botës dhe, në mënyrë të veçantë të vetëdijës së vet çfarë në të është e fshehur. Poezia – tashmë e shkruar, pastaj ia transmeton lexuesit gjendjen e veçantë të njohjes, e begaton në brendësi, natyrisht, me sa mundet të zgjojë në të barabar mbresa të forta.

Vëllimi poetik i fundit i poetit Jan Michał Stuchly dëshmon , se ai gjithnjë më thellë e kupton domosdoshmërinë poetike dhe shoqërore të dialogut të vet. Ai gjithnjë përpiqet, që në krijimtarinë e vet të ngre në kohë, në histori: një botë më të bukur e më të mirë, dhe një botë më favorizuese për njeriun. Ai iu përket atyre poetëve, për të cilët poeti anglez P.B.Shelly thotë me të drejtë se “janë ligjdhënësit e papranueshëm të botës”.

Poeti e vështron peizazhin e vërtetë përmes shprehjës së pikturimit të njeriut, nëpërmes transformimit dhe dukurive të natyrës. Që t’i besojmë poetit, duhet vështruar botën përmes optikës së vështrimit të tij, t’i bindemi vështrimit të tij dhe të mos i frikësohemi këlthitjes të mahnitjes.

Poetika e poetit Jan Michał Stuchly synon gjithnjë më shumë kah bashkimi, pikë-takimi më i saktë dhe më i rafinuar i shprehjes së drejtpërdrejtë, të thjeshtësisë të gjuhës, dukshmërisë – me forcën e imazhit konkret, nëpërmes të së cilës shpreh botën e ndjenjave.

Poezia e poetit Jan Michał Stuchly është pa mëdyshje një fenomen i jashtëzakonshëm, si përkah lloji ashtu edhe përkah tematika. Kjo është një lirikë diskursive-filozofike dhe metafizike. Në qendër të vëmendjes të kësaj poezie gjenden dy momente: ajo në të cilën vetëdija zë të shërbejë me shqisa dhe, ajo me të cilën shqisat e braktisin. Këtu është e gjithë-pranishme barabar si jeta ashtu dhe vdekja, të cilat pareshtur e shoqërojnë poetin, këmba-këmbës.

Jan Michał Stuchly është, para së gjithash, poet i dhembjes ekzistenciale, poet i dhembshurisë, i ndjeshëm në mënyrë të veçantë karshi padrejtësive dhe ligësive njerëzore. Poezinë e tij e karakterizon një ndjenjë e thellë dhe frymë shpirtërore dhe, njëherazi një thjeshtësi në mjetet shprehëse.

A thua unë di

e Ti

gjithnjë thua

Unë nuk di

kush di

e Ti

gjithnjë thua akoma

nuk di

kur

e ti

në heshtje qan

pyes

kush je ti

Zot apo Poet

pikërisht dëgjoj

diku jehonën

dhe kjo është

e vërteta

(„ Nuk di”)

Thjeshtësia e poezisë e poetit Jan Michał Stuchly është një thjeshtësi kreative, thjeshtësi vazhdimisht e kuptueshme.

Panta rei

une dhe kalimi i kohës

kalimi i kohës

dhe jo vetëm koha e papërfytyrueshme

unë megjithatë e kaloj kohën

sepse ashtu e deshi Zoti im

duke i dhënë secilit shpresë

Ndaj

provoje ta shfrytëzosh

(“Kalimi i kohës”)

* * *

Memeci

në çalimin e vet këlthet

të shurdhërit

vetëm qetësia

kokën ia trazon

i verbëri

veç vështrimit

me të gjitha shqisat e tjera

sheh dhe dallon

derisa njeriu i shëndoshë

nuk kupton deri në fund

se sa i lumtur i pasur është

me të gjitha ankesat e shumta të përditshmërisë

(“Në mendime”)

* * *

nuk di

çfarë di

derisa ti

gjithnjë di

nuk di

kush

diku

kur

dhe ti

prapë di

pyes

me druajtje

kush je

e ti

tashmë e di

a thua e di

Poet

vetëm ty të lejohet

duke mos ditur

(“Dyshim … siguri “)

Është kjo një poezi individuale, që e karakterizon individualitetin e tij prej poeti të veçant, ngase përfytyrimi metafizik i poetit është saktësisht i ndërlidhur me problematikën ekzistenciale dhe të përjetuar thellë në shpirtin e trazuar të poetit.

Poeti Jan Michał Stuchli ndonëse e shikon botën dhe njerëzit me një distancë, ai nuk qëndron indiferent karshi dramës njerëzore.

Jan Michał Stuchly si një poet i pjekur, shpreh mendimet e hidhura mbi shekullin e qytetërimit të zbulimeve teknike, i cili njëherazi u bë një shekull i shfarosjeve dhe krimeve masive, ku në fund të shekullit XX njeriu u shndërruar në egërsirë. Së këtejmi, ai hidhërimi,dhembja dhe vuajtja e poetit të ndjeshëm, i cili është i vetëdishëm, se përmes artit të vet, nuk e ndryshon dot këtë botë, nuk e shpëton nga gama e së keqes dhe e dhembjes.

Dobësia dhe plogështia karshi indiferencës të qytetërimit të sotëm lind dhe krijon hidhërimin, ndjenjën e zbrazëtirës dhe shqetësimin.

Poezia e tij e afirmon të Mirën, Mirësinë, Dhembshurinë, po, a thua këtë zë diku në një skaj të botës,këlthitjen e mbytur të poetit – sikur “ Këlthitjen” e Frikës të piktorit të njohur Edvard Munchit a thua e dëgjon ndokush? Apo si në poezinë e poetit tonë Jan Michał Stuchly “Këlthitja ime”:

Njeri

Ti i vetmi në mes të qenieve të gjalla

I zoti të bësh zgjedhjen

ndërmjet të mirës e të keqes

Sa bukur për këtë shkruan kritiku dhe eseisti i njohu polak Jerzy Kwiatkowski: “Jetojmë në një epokë të magjepsur me të keqen, në një epokë e cila ka degraduar dhe, është e privuar të përqesh dhe të përbuz nocionet e tilla çfarë janë: E Mira, Mirësia, Dhembshuria, Mëshira …

E keqja, agresioni, vrazhdësia, mizoria vazhdojnë të tërheqin imagjinatën e shkrimtarëve, krijuesve të filmit, regjisorëve, studiuesve të kulturës …”

Është me të vërtetë një ngjarje befasuese se si poeti Jan Michał Stuchly në poezitë e veta, në një mënyrë të veçantë, në vëllimin poetik të fundit ” Licentia Poetica” ka mundur me sukses të mbyll, në mënyrën e vet, vizionin e vetëm të njerëzimit dhe vizionin e vetëdijes.

Mjafton të lexojmë këtu me vëmendje poezitë e shkelqyera dhe të mrekullueshme: „A thua”,”Kalimi i kohës”,”Këlthitja ime”,”Kronos”, „Njeriu”, „Nuk di”, „Përditshmëria”, „I kredhur në mendime”, „Dyshimi … siguria”, „Sekrete të lëna” etj. që përbëjnë një tërësi të shkëlqyer poetike.

Paralelisht me trishtimin, dhembjen dhe vdekjen, në poezinë e poetit Jan Michał Stuchly gjejmë edhe elementin poetik e të kërkuarit – të kërkuarit e shpresës, ringjalljes të jetës,besimit dhe ngritjes të sistemit të vlerave njerëzore. Zatën kjo është kredoja poetike e poetit Jan Michał Stuchly.

Dhe, një ideal i tillë i artit në kohën e sotme, më duket veçanërisht i çmueshëm dhe i bukur.(* Jan Michał Stuchly: „La Grande Reportage” Galeria 2010, Racibórz 2010 )

Varshave, Fillimi i janarit 2014

Shqipja i asht veshë per parzëm

January 10, 2014 by dgreca

Shkruan: Fritz RADOVANI/ Melbourne/

Ka disa vite që Shqipja ia ka mberthye edhe krahët e nuk e lè me lujtë vendit…/

Shqipja i asht veshë per parzëm…/

Ajo e frymzon…Ka shkrue…Edhe vazhdon me shkrue…/

Shqipja me dy krenat e veta asht kafazi i krahnorit të Tij, që e mbushë me frymë…

Ky Burrë ka dy palë mushkni…Prandej, nuk e ndijnë kurrë mungesen e frymëmarrjes…

Po, as frikën nuk e njeh! Mburoja e Tij ngjason me parzmorën e Kastriotit…

Shkrimet e Tij të duken sikur janë shkrue me ngjyren e Flamurit…

Dhe shkelqejnë nga ngjyra e puplave të krahëve të Shqipes,

Asht bash Shqipja e çerdheve të Maleve të Bajram Currit…

A e njihni kush asht?

Asht Miku i të gjithë Atyne që kanë Zemer Shqiptare,

Asht ZEQIR LUSHAJ.

Rrnosh sa Shqipja Yte… që t’ ka rrokë aq fort, o Zeqir Lushaj!

Melbourne, Janar 2014.

ME KOKEN PAS…

January 8, 2014 by dgreca

Shkruan: Marjana Bulku/

Eshtë i pashmangshëm akti i të kthyerit të kokës prapa kur ikën prej nga një vend që ka qënë mjedisi yt. Sa më tepër i largohesh,aq më shumë i kthehesh me një shikim, kujtim, mall,brengë,dëshirë rikthimi. Kështu vepruan të gjitha Ata, para nesh, ndoshta edhe ato pas nesh, ndonëse uroj që kjo ”hemoragji” disa shekullore që zanafillat i ka me 250 000 shqiptarët e parë të ikur menjëherë pas vdekjes së Skënderbeut, të mos vazhdojë më edhe pse histori liderësh të mëdhenj që bien po përsëriten . Është i paharruar përqafimi i fundit me shtëpinë, njerëzit e dashur, të paharrueshme përpjekjet e një jete të gjatë që nuk janë vetëm kujtime,por edhe lumenj djerse, biseda të ngrohta,të nxehta,të ftohta,,,me miq, nga ata që koha i ve në provë. E pamundur të ecësh me ritmin e një jete që vrapon pa menduar për atë ritëm që të ndiqte dhe e ndiqje rrugës së gjatë për të ndërtuar atë që është piksynimi i cdo qelize shoqërore(familje), jetesën apo ndoshta edhe mbijetesën. Unë ëndërrova Shqipërinë Zonjë! Nuk e gjeta kurrë në fjalime pompoze,parrulla shkruar me aq mund faqeve malesh,muresh,,, Nuk më mjaftuan vargjet e Naimit. Ishte shumë larg për tia numëruar majat, lisat, bagëtinë, dhimbjet ,historitë jo vetëm ato të lashtat e vetëm malli ndonjëherë nuk mjafton… Nuk arrita ta takoj atë as në vargjet e Cajupit, ishte shumë i brengosur për tia zbuluar nurin,edhe pse traditat, mangësite e zullumet ia dinte si askush tjetër dhe satira e tij ther. E kërkova në vargjet e Serembes dhe zbulova dramën e trefishtë shqiptare , atë të shqiptarit këtu, atje, pa atdhe. U dashurova me veprën e Martin Camajt edhe pse ftohtësia hermetike e izolimit e ndau nga lexuesit e vet dekadash. ”Kur të vdes do të bahem bar” më rrëfen se sa e pamundur ishte ëndrra për ta parë,takuar atë Shqipërinë Zonjë. Duke ëndërruar Shqipërinw Zonjë përshkova tej e per tej Fishtën , Konicën,Poradecin… Dhe në këmbim të ëndrrës mora brengën e Fishtës deri ne dëshpërim,tragjizmin e Pashko Vasos, multidimensionalitetin e Konicës si thesarin e kultures shqiptare që nëse e zbulon mbart jo pak vezullime të asaj Shqipërie Zonje që cdokush do donte ta shihte, e ndoshta arsyjet pse nuk mundem ta shihnim.Yjet që vallëzojnë përmbi liqenin e qetë e të trazuar të Poradecit gdhendën përfundimisht një qytet shqiptar që duhet vizituar dhe ndoshta vargu piktoresk i dha emrin, madhështine, magjinë … Kur më merr malli për Shqipërinë Zonjë i drejtohem gjithmonë një rafti me libra,,, Ekskursioneve fotografike nuk u besoj me… sepse aty nuk e gjej kurrë ate zonjën Shqipëri ku syri është subjektiv, gënjeshtar, e shpesh here joshet nga vezullime e shkëlqime të rreme. Mendja ime kërkon fjalën, atë që gdhend shqiptarin e mirë, të hijshëm, të ndershëm,punëtor, familjar, të besës, trimin, të drejtin ,të përvuajturin, atë që ringrihet mbi padrejtesinë për të mos u viktimizuar, por edhe atë që nuk bën protagonistin duke u viktimizuar… Kërkimi është i vështirë…Botimet shqiptare jane intensifikuar vitet e fundit. Personazhet jane shumuar,por jo fatet që përgjithësojnë. Të gjithë shkruajnë, por pak e dëgjojmë dhe lexojme njëri-tjetrin, reklama shet produktin dhe jo gjithmonë atë më të mirë. Multipromocion…dhe në kushtet e mungesës së oponencës në botim lexuesi e ka të vështirë të jetë kritik e të mireorientohet në tregun kaotik. Liria e përzgjedhjes ndonjëhere ”vret” dhe viktima zakonisht është e ardhmja… Prandaj unë dua të lexoj për Shqipërinë Zonjë, t’ju tregoj fëmijëve të mi që po rriten këtu(larg Shqipërisë), miqve që nuk e njohin Shqipërinë ,atë zonjën , legjendaren,krenaren,,, Kur multimedia nxin prej lajmesh që shokojnë,,,intensifikoj kërkimin dhe shfletoj paragrafe që dua ti ndaj me të tjerë,tekste dhe autore që i mbaj udhëtimeve si pjesëza të identitetit tim të copëzuar tashmë në kohë dhe hapësirë. A nuk është kjo ”drama” e cdo shqiptari brenda dhe jasht Shqipërise në epoken e globalizmit ku liria e lëvizjes shpërngul dhe lëviz vlerat e identitetit tonë?! Veprat e shkruara janë një produkt i mirë që flasin ,gdhendin, ndërtojnë imazhe që mund ti shohësh,përjetosh edhe pse larg në kohë dhe distancë…Vlerat që na bashkojnë, ato që jetojnë më gjatë se ne janë aty nëpër fletët e shumta të një libri që ti e zgjedh jo spontanisht nëpër tregun kaotik. ”Në kostumet e tyre ,gratë shqiptare janë tw shkëlqyera me një hijeshi të jashtëzakonshme dhe të bukur.Qëndisma të pacmuara të dantellave,mëndafshit dhe ngjyrave të shndritëshme e zbukurojnë pamjen e tyre krejt ,krejt tw vecantë” -kështu do të shkruante amerikani Charld Telford Erickson mikut të tij gjatë kohës së qëndrimit në Shqipëri… ”Këtu shoh burra që janë aq krenare për vendin e tyre ku besnikeria ,vyrtytet dhe pastërtia morale në jetë kurrë nuk mund të vihet në dyshim” ( citim nga ”Jeta e jashtë zakonshme e amerikanit Charles Telford Erickson kushtuar Shqipërise” nga Mal Berisha fq 30, fq 33). Përpara se të themi përshëndetje dhe lamtumirë në një botë jo të përkryer le të ndalemi e të kujtohemi se ekzistojnë gjurme të të mirës, thelbi i fshehtë i të cilës nuk duhet braktisur edhe nëse endet andej -këtej, ekzistojnë disa”fluturime” që mundësojne formësimin e saj . Kur duam që veten ta shohim të bukur dhe realiteti sillet kërcënueshwm ,nëpër mendje sjell letërsi ,autorë, artistë , akte të thjeshta plot kuptim që edhe pse nuk janë në fokusin e mediave dhe vemendjes ,kujtesa njerëzore duhet ti krijojë terren që Shqiperia Zonjë, ajo që ndoshta unë nuk e gjeta dot. që kurrë nuk na e ndërtoi politika dhe qevetitë , le të jetë akt i krijimtarise humane në cdo fushë.Këtë po, ne mundemi ta zhvillojmë edhe në biseda të thjeshta. Të bukurën në cdo gjë! Faleminderit të gjithë atyre që mundësojnë me shpirt dhe vepra një gjë të tillë. Janar 2014

MUSTAFA DELIALLISI PËR KOMB E ATDHE

January 8, 2014 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/

Shijaku,ai vend i vogël rreth 25 kilometra në perëdnim të Tiranës,ka mbetur në memorien e kombit tonë,për luftërat e parreshtura ndaj armiqëve shekullorë si strehë e vazhdueshme e ndjenjave atdhetare, shtëpitë e këtij qyteti të vogël,veçanërisht në rrjedhat e Luftës së Dytë Botërore,do të shëndrroheshin në karakolle të qëndresës emblematike shqiptare.Bijtë më të mirë të qytetit,do të prisnin me pushkë okupatorin italian por njëherazi ata nuk do të gënjeheshin prej mashtrimeve sllavoortodokse. Përkundrazi duke rrëmbyer pushkën në krah,ata u përballën sa me pushtuesit që erdhën në vatrat shqiptare aq edhe me farën e urryer komuniste e importuar prej urraleve,ku komunistët shqiptare faleshin jo para zotit, por para beogradit.Por ndër trimat e mëdhenj të nacionalizmit shqiptar të Shijakut,ka mbetur i gjallë dhe i pavdekshëm edhe kujtimi i burrit Mustafa Deliallisis.

Lindi në gushtin e vitit 1911,në qytetin e Shijakut.I jati Dalip Deliallisi pati marë pjesë në përcjelljen e Ismail Qemal Vlorës,për në Kuvendin historik të nëndorit 1912,me trima të tjerë të Durrësit.Ai,në vitin 1913,në bashkëpunim edhe me Sali Gjukën,janë nismëtarët e çeljes së shkollës së parë shqipe në Shijak,në pranverën e vitit 1913.Ndërsa në trazirat e vitit 1914,atëherë kur Esat Pashë Totani dhe përkrahësit e tij,kërkonin të merrnin pushtetin me kinse kryengritjen fshatare të Haxhi Qamilit,Dali bej Deliallisi do të renditej në krah të atdhetarëve të tillë shqiptar si Ismail Qemali,Mustafa Kruja,Mid’hat Frashëri,Eqrem Vlora,Mufid bej Libohova etj.., të cilët donin ta shihnin Shqipërinë të pavarur nga Beogradi e për më tej të renditur në botën e civilizuar perëndimore.Forcat esadiste tentuan disa herë rresht të bënin për vete Dalip Beun,por ky asesi nuk pranoi.Ka qenë kjo arsyeja që me largimin e princ Vidit nga Shqipëria,atëherë kur dy-tri muaj qeverisnin rebelët e Haxhi Qamilit,Dalip bej Deliallisin e arrestuan me gjithë djemtë e tij dhe u dha urdhëri për t’i pushkatuar.Kanë qenë sigurisht disa shqiptarë të ndershëm të cilët duke njohur Dalipin si bartës të shqiptarizmës, e shmangën gjakderdhjen duke u arratisur në pyjet e Librazhdit, së bashku me fëmijët.

Mustafai do të fillonte mësimet në shkollën qytetëse të Shijakut,atë shkollë që pat ngritur me kontributin e vet financiar dhe mendor,Dali bej Deliallisi.I fundit nga djemtë,ai do të ndihej i rrethuar nga dashuria e vëllezërve më të mëdhenj,Ganiut,Ymerit,Masarit,Kapllanit dhe Jakupit, sidomos pas vdekjes së babait të tij,në vitin 1918.Ndonëse në shkollë të gjithë mësuesit e donin si djali i vogël i Dalip beut,Mustafai askurrë nuk e shpërdori këtë dashuri,për t’u shndrruar në një djalë kapadai.Përkundrazi,në plot raste ai merrte shokët e klasës së tij,në shtëpi dhe nënë Tushja jo vetëm që ju shtronte dreka të bollshme por u jepte edhe nga një torbë me ushqime për t’i çuar në shtëpitë e tyre.Ai do të donte ata shok vuajtjesh,njësoj si vëllezërit e tij më të mëdhenj dhe po ashtu do t’i nderonte.Në verën e vitit 1924,pasi mbaroi me rezulltate të mira shkollën qytetëse në vendlindje,Mustafai i grishur edhe prej vëllezërve të vet,merr rrugën për në Shkodër.Aty do të fillonte mësimet në gjimnazin e famshëm të qytetit,i cili ishte shndruar në vatër të shqiptarizmës. Veçanërisht në shoqërinë e vëllezërve Kazazi,Mustafai do të mësonte mbi betejat e lavdishme të shkodranëve si për mbrojtjen e qytetit të tyre në fillim të shekullit,ashtu edhe për luftimet në ndihmë të vëllezërve shqiptarë në tokat arbërore të Plavës e Gucisë.Ndonëse gjimnazi i Shkodrës asaj kohe kryente veprimtari të shumta kulturore e artistike,biri i Shijakut do t’i pëlqenin së tepërmi vizitat në kalanë e qytetit,apo ato në Tuz e Ulqin ku takohej me vëllezërit e tij të gjakut.Pas mbarimit të shkollës së mesme në Shkodër ( veçanërisht me propozimin e vëllait,Ganiut i cili pat mbaruar shkollën e lartë ushtarake në Stamboll) Mustafai vendos ti futej studimeve ushtarake.Ai shkon në Tiranë dhe në vitet 1928-1929 ndjek aty Shkollën e Plotësimit të Oficerëve.

Në këtë shkollë biri i Shijakut njihet përveç të tjerave edhe me trimin e shquar të Kosovës,Ali Riza Kosova,i cili përpara se t’u mësonte nxënësve të tij artin ushtarak popullorë dhe teoritë e luftës moderne,u kujtonte atyre se kufijtë e Shqipërisë nuk ishin ato të vitit 1913 por akoma më të hershëm dhe u mbante të ndezur shpresat se një ditë përmes pendës e pushkës së shqiptarëve,këta kufij do të rimereshin.Trup Gajtë,me shikim të vendosur,biri i Shijakut i cili që në fëmijërinë e parë pat vendosur të bëhej komit dhe dilte maleve,tani dallohej ndër të tjerët,sidomos për përvetsimin e dijeve ushtarake dhe manifestimin në praktikë të tyre.Në fund të kësaj shkolle,Mustafa Deliallisi merr gradën e togerit dhe pret emërtimin në detyrë.Sidoqoftë me gjithë tematikën që përmbante,Shkolla e Plotsimit të Oficerëve në Tiranë,nuk mund t’i paiste kursantët e vet me dijenintë e duhura.Për këtë arsye i shtyrë edhe nga vëllezërit e tij,Mustafai merr rrugën për Itali,duke nisur studimet në Akademinë e Lartë Ushtarake,në Torino.”Në Itali,Mustafai kishte pritur me padurim t’a mbaronte shkollën që të kthhej në atdhe dhe të jepte ndihmesën e vet,si tërë studentët e tjerë shqiptarë që kishin mbaruar shkollat evropiane.Si antifashist dhe nacionalist njëherësh,në çastin e betimit tradicional,oficeri i ri,refuzoi puthjen e flamurit italian.Pikërisht këtë fashistët nuk do t’ia falnin kurrë,ashtu sikundër edhe Mustafait,urrejtja për ta nuk i rreshti asnjëherë”.(A.Faja”Trimi plumbin e fundit e ruan për vete””Omska”-Tiranë 2000,faqe 26-27)

Në fillim të viteve 30-të të shekullit që lamë pas,me urdhër të Ministrisë së Luftës Shqiptare,Mustafa Deliallisi,caktohet si komandant i degës ushtarake në Burrel.Ndonëse Mbreti i Shqiptarëve, Zogu i Parë,pati graduar mjaft prej burrave të Matit,edhe fjala e Mustafait bënte vend në vatrat e matjanëve.Burrat e Matit shihnin tek Mustafa Deliallisi jo vetëm oficerin kërkues të disiplinës ushtarake,por edhe trimin që ngarendëte në kufijtë e Shqipërisë,për t’u bërë ballë krejt provokacioneve serbe.Ka qenë pikërisht trimëria e tij,që në vitin 1940,me krijimin e Komisariatit Civil për Tokat e Lirueme,biri i Shijakut caktohet në funksionin e komandantit të trupave të ushtrisë shqiptare,në tervat etnike në Mal të Zi.Gjatë qëndrimit të tij si pos komandant në Ulqin,Mustafa Deliallisi do të merrte në mbrojtje të gjithë shqiptarët e atyre viseve të cilët ç’prej vitit 1880,ndjenin në supe peshën e rëndë të robërisë malazeze.Ai ngriti në Ulqin e Tuz flamurin shqiptar dhe u kujdes që shiptarët etnikë të mësonin gjuhën e nënës së tyre.Kanë qenë këto arsyet që në marsin e vitit 1941,forcat malazeze në bashkëpunim me ato italiane organizuan një pritë kundër tij,por falë trimërisë Mustafa Deliallisi i plagosur mundi të shkojë në rrethina të Shkodrës ku u strehua dhe mjekua tek miqtë e dikurshëm të tij,vëllezërit Kazazi.Duke njohur autoritetin e madh që Mustafa Deliallisi gëzonte në Shijak e rrethina,në fillim të vitit 1942,Mustafa Kruja e cakton me detyrë në qarkkomandën e qytetit të Durrësit.Vetë funksioni që kryente do ta çonte burrin trim të Shijakut të njihej lagje me lagje e shtëpi më shtëpi,jo vetëm në Durrës por sidomos në Vorë,Pezë e Shijak.Gjatë takimeve të tij në Pezë me Kajo Karafilin dhe Myslim Pezën,ata do t’i paraqisnin një “antiitalian” të tërbuar Mehmet Shehun.Por ky që në bisedën e parë që bëri me Mustafain u shpreh hapur se legalistët dhe ballistët ishin armiq të komunizmit dhe nacionalçlirimtarëve,burri i Shijakut do të vazhdonte tanimë lidhjet e tij me Abaz Kupin për të ringjallur idetë monarkiste dhe për të luftuar që Mbreti Zog të vinte sërish në atdhe,si simbol i bashkimit të shqiptarëve në luftë ndaj okupatorit dhe mortajës komuniste.Vetë dokumentat e historiografisë komuniste në bëjnë me dije se “Elementë kryesorë kundër çetës së Pezës përbëhen prej armiqve personal të familjes Peza,që janë Deliallisët në Shijak dhe Iahja Mancaku në Ndroq”(Arkivi Qendror i Shtetit-Tiranë,Fondi “Konferenca e Pezës” dosja 195,fleta 4 ).Në të vërtetë këto familje ishin armike të komunizmit dhe jo familjes Peza,pasi vëllanë e Myslimit,Shyqëriun,i cili ishte komandant i një çete nacionaliste,Mustafa Deliallisi,ruajti deri në fund respektin dhe mirënjohjen e thellë të tij.Në nëdnorin e vitit 1943,menjëherë pas kapitullimit të ushtrisë italaine,komunistët e klikës së Tiranës,të yshtur nga Beogradi,filluan nga sulmet e tyre konfrontuese ndaj forcave gjermane.Këto sulme në të vërtetë nuk mund t’i kundërviheshin divizioneve gjermane por në thelb kërkonin djegjen e qyteteve të Shqipërisë pasi komanda gjermane ishte shprehur qartë,që për çdo ushtarë të vrarë të saj,do të vriste dhjetë shqiptarë e do digjte vendin.Komunistët e pezës,me anë të fijeve të tyre në Shijak,u përpoqën të luanin edhe në atë qytet vallen makabre të rrënimit e të shfarosjes por falë zgjuarsisë së Mustafa Deliallisit nuk ia arritën dot qëllimit.Kapiteni i xhandarmërisë së Shijakut duke ndjekur me fanatizëm urdhërat e Ministrit të Brendshëm Xhafer Deva,u përpoq të shmang sa më shumë konfliktet e shqiptarëve me komandën gjermane,madje u përballë vetëm në dy-tri raste me bandat komuniste të klikës beograd-Tiranë.Në fillim të vitit 1944,ishte pikërisht kjo bandë që kërkoi t’i bënte atentat Mustafa Deliallisit por pa sukses.Atentatori një djalosh 18 vjeçar nga rrethina e Shijakut,u mbajt i burgosur vetëm 24 orë e më pas u lirua me urdhër direkt të Mustafait.

Ndërkaq marsi i vitit 1944,shënoi betejën e parë të hapur të nacionalçlirimtarëve shqiptarë kundër forcave mbretërore të Lëvizjes së Legalitetit,të kryesuara prej majorit legjendar Abaz Kupi.Tashmë ishte e qartë se klika komuniste e Tiranës,nuk pati dalë në mal për të luftuar okupatorin,por shprazte disa pushkë aty-këtu dhe deklaronte se nuk do ta ndante pushtetin as me “Ballin Kombëtar” dhe as me “Lëvizjen e Legalitetit”.Për më tej në pranverën dhe verën e vitit 1944,lufta vëllavrasëse e inicuar nga Beogradi merrte qindra e mijëra jetë njerëzish të pafajshëm,ndërsa gjermanët sodisnin këtë akt makabër të tragjedisë shqiptare.Mustafa Deliallisis në bashkëpunim të ngushtë me Abaz Kupin fillon nga organizimi i çetave legaliste në zonën e Durrësit,Ndroqit dhe Shijakut,të bindur se lëvizja mbretërore do të ishte përcaktuese për fatet e ardhshme të Shqipërisë dhe shqiptarëve. Ushtarak me horizont të gjërë e sidomos i prirur për luftën dhe kauzën e drejtë të kufijve etnike shqiptare,Mustafai do të bashkëpunonte ngushtësisht dhe me Rexhep Mitrovicën,Bedri Pejanin, Xhafer Devën e Fuad Dibrën për të vënë në jetë vendimet historike të Lidhjes së Dytë Shqiptare të Prizrenit.Gjatë kësaj periudhe,si kudo edhe në shijak patën nisur idetë komuniste.Mandej traktatet e tyre,të futura nën derë,në errësirën e natës bënin fjalë për “armiq” dhe “tradhëtarë” si Mustafa Deliallisi etj.Disa të tilla shpërndaheshin kohë pas kohe sidomos në shkollën qytetëse të Shijakut,atë që e pat ngritur decenie më parë,me aq mund e sakrifica,vetë i jati i Mustafait.Burri nga Shijaku,jo vetëm që nuk u hakmorr ndaj mësuesve të shkollës,por edhe gjente kohë,pa rënë në sy,t’u kumtonte atyre për përallat e rrejshme të komunistëve.Madje edhe kur nga komanda ushtarake gjermane i kërkohej kapitenit të xhandarmërisë shqiptare,Mustafai të jepte informacion mbi propagandën komuniste në shkollë,ky duke numëruar rreth 20 mësues shkruante ; “Janë me sjellje të mirë morale e politike”.(Arkivi Qendror i shtetit-Tiranë.Fondi 470,viti 1944, dosja 2,fleta1 ). Njëherazi,janë me dhjetra njerëz që kanë dëshmuar dhe dëshmojnë për burrin nga Shijaku me zemër të madhe,burrë i cili deri në fund lultoi vëllavrasjen midis shqiptarëve.

Në shtator-tetor 1944,në krye të çetës legaliste të Shijakut,Mustafa Deliallisi shkon në Pezë,duke kryer një varg aksionesh kundër gjermanëve.Duhet thënë së në këto aksione të përbashkëta me Ballin Kombëtar dhe Legalitetin,ngjallën shpresën tek mijëra shqiptarë të ndershëm,për misionin e madh të nacionalizmit.Por,pikërisht në këto momente,makina dhunuese e internacionalizmit proletar,filloi të godase më fortë se kurrë shqiptarizmën e kulluar të “Ballit Kombëtar” dhe “Lëvizjes së Legalitetit”.Preza u shndrrua në një arenë përleshjes të egra ku ditën nisën të bombardojnë gjermanët,ndërsa natën forcat komuniste vinin deri në rrethina të Kalasë duke djegur shtëpitë e fshatarëve që ishin shndrruar në baza nacionaliste.Edhe në këto momente kaq tragjike, Mustafa Deliallisi do të tregohej kurdoherë i pjekur dhe i matur.Ai do të njihej pos të tjerve në këto luftime edhe me burra të tillë të shquar si Gaqo Gogo,Mid’hat Frashëri,Ali bej Këlcyra,Abaz Ermenji etj.Në bashkëpunim të ngushtë sidomos me kapedanin tjetër mbretëror Xhemal Gjergjin,ai për javë të tëra,do të ishte mburojë e sigurtë e Prezës prej sulmeve të komunistëve të Tiranës.Në ditët e para të nëndorit 1944,ndërsa po organizonte burrat e Shijakut pas një luftimi të ashpër,dikush e kërkon Mustafa Deliallisin të shkojë fshehurazi në një shtëpi në pezë.Aty gjen korierin nacionalçlirimtar me një letër të Dali Ndreut,i cili ishte caktuar si komandant i Shatbit për Tiranën.Daliu, e pati njohur Mustafain që në Akademinë Ushtarake në Torino,ku kishin qenë shokë klase.Për më tej duke njohur besën dhe burërinë e shijakasit,Dali Ndreu pati pirë gjak me Mustafanë duke u bërë vëlla.Me anë të një letre ky e fton Mustafanë të linte idealin mbretërorë dhe ti bashkohej lëvizjes nacionalçlirimtare,duke mos u gënjyer nga “përallat me mbretin Zog”. Mustafai pasi elexoi letërn,drodhi një cigare dhe i tha korrierit partizan”Se kush është gënjyer,unë apo Daliu,do ta provojë historia.Por unë s’mundem me u vu nën urdhëra të beogradit.Jeta kurrë s’do më dhimbset me e dhanë për Atdhe e Mbret!”.

Në mënyrë barbare ashtu siç e kishin zakon komunistët,vetëm dy ditë pas kësaj përgjigjjeje,ata vrasin tradhëtisht vëllezërit e Mustafait,Kapllanin dhe Jakupin.Dy varre do të çeleshin brenda një dite në shtëpinë e Deliallisit në Shijak dhe mijëra banorë të qytetit do të merrnin pjesë në përcjelljen e tyre.Duke u ndarë me vëllezërit e tij të shtrenjtë,në heshtje Mustafa Deliallisi betohej se do të mbetej deri në çastin e mbramë një luftëtar i paepur kundër mortajës komuniste.Ai do të vazhdonte luftimet në krye të çetës së tij,jo vetëm në Prezë por deri në Laç,Lezhë e Mirditë,tanimë kundër nacionalçlirimtarëve vrastarë,emri i Mustafa Deliallisit përcillej ndërkaq me respekt në krejt lëvizjen mbretërore shqiptare si një prej mbështetësve të Abaz Kupit në Durrës e rrethina. Me largimin e ushtrisë gjermane në nëndorin e vitit 1944 ( ajo që më pas u quajt fitorja legjendare e komunistëve të shtetit amë ) ishin me dhjetra nacionalistë që muarën rrugën e mërgimit.Mustafa Deliallisi,shkoi vetëm për një natë në shtëpi,në janarin e vitit 1945 dhe i tha nënës e gruas se nuk kishte ndërmend të largohej por do të luftonte me armë në dorë kundër komunistëve.Ai i përqafoi në mesnatën e ftohtë të janarit nënën,gruan dhe fëmijët i bindur se nuk do t’i shihte më,kërkoi uratën e nënës.”Perëndija të ndihmoftë”kish mundur t’i thoshte nënë Tushja.Dhe prej atij momenti, për trimin Mustafa Deliallisi do të niste jeta plot rreziqe e kaçakut.Ai mbretërori që pati shkelur flamurin italian,që pati luftuar përkrah Abaz Kupit më 7 prill 1939,u shëndrrua në simbol të bashkimit të popullit të Shijakut pa dallim idesh,ai që kreu sa e sa aksione kundër gjermanëve nga Preza deri në Shkodër,tani duhej t’i fshihej dorës tradhëtare të komunistëve shqiptarë.Shijaku, Durrësi,Rrogozhina e Ndroqi u bënë vendet e shenjta që ruanin kaçakun dhe burrin Mustafa Deliallisi.Me dhjetra herë forcat e sigurimit famkeq të shtetit komunist,i zunë pritë trimit të Shijakut,por si doli fitimtar duke qenë trim,ushtarak me përvojë dhe ngase njihte mjaft mirë terrenin,dalëngadalë,Mustafa Deliallisi po shndrrohej në legjendë për krejt nacionalistët në Shqipërinë e mesme.Ndërsa në verin e vitit 1945,klika komuniste e tiranës,bastis shtëpinë e Mustafait në Shijak dhe internon në rrethina të beratit nënën,gruan dhe fëmijët e tij.Kalvari i tyre do të fillonte atje për të vazhduar pesë decenie me radhë.Ndërkaq shtëpia kasollë në rrethina të beratit ruhej prej gjithfarë strukturash të sigurimit famëkeq shqiptar,nga frika se mos shkonte aty Mustafai dhe i merrte me vete fëmijët e gruan.Por burri i Shijakut e ndjente se s’do të kish asnjë mundësi t’i shihte së paku për disa çaste të afërmit e vet.Ai endej nëpër pyjet e Shqipërisë së mesme,i mbrojtur kurdoherë nga populli i asaj zone,i cili shihte tek Mustafai mishërimin e antikomunizmit të papërkulur deri në vdekje.

Kështu deri në çastin e mbramë,në 18 dhjetor 1948,i rrethuar nga qindra forca të ardhura enkas nga Tirana,në një prej shtëpive të Shijakut,plumbi gjen zemrën e burrit.Vdekja e Mustafa Deliallisit u tregonte komunistëve të Tiranës,se ideali kapërcen jetën fizike për të jetur përfundimish në memorien e Kombit dhe shtratin e Atdheut.Kostoja e një nacionalisti asht sublimja,por morali e shenjta e tij.

Bern-Zvicër

SHAQIR FONIQI – ORAKULLI I RITA ORËS

January 7, 2014 by dgreca

Kosova është pjelloria e dasmës me flamur! (Ismail Kadare)/

Shkruan: Xhemail Peci/

“Në pemën e madhe të dijeve të njeriut mbi botën dhe jetën, estetika është një nga degët më të lashta…Përceptimi i bukurisë estetike shkakton nje kënaqësi shpirtërore të veçantë, kënaqësi estetike…Gazetari duhet të ketë frymëzim deri në hyjnizim…GAZETARINË NUK E DUA. E DASHUROJ!” (Shaqir Foniqi)

Në një nga poezitë e tij më të bukura, të titulluar Kur u largova nga shokët në mëngjes, Xhon Kits ka shkruar:

Ma jep penën e artë, më nuk mund të pres,

Të shtrihem mbi lule, atje tek është pylli,

Ma jep një letër më t’bardhë se ylli-

Ose dorën e engjëllit në mëngjes,

T’i bie harfës së argjendtë dhe qiejve në mes.

Edgar Alan Poe në vjershën Anabel Le, shkruante:

Shpirtin tim s’mund ta shqitni nga shpirti

I së bukurës Anabel Le.

Dhe çdo yll që shkëlqen, sytë e ëmbël rrëfen

Të së bukurës Anabel Le.

Në një poezi tjetër, Poe ka skalitur në skofi fjalësh portretin e një vazje: Vajzës s’hollë dhe rrëzor, që i thonë engjëjt: Leonorë!

Rene Shatobriani, apo siç është quajtur me epitetin Demon i Zemrave, duke kundruar peisazhin e bukur të natyrës, shkruante: “Një ditë po zbavtitesha duke këputur fletët nga dega dhe duke i hedhur një nga një në ujë. Secilës gjethe i kam dhënë nga një mendim, secilës gjethe të cilën e barte vala e lumit. Kam dashur të jem bashkudhëtar me to, kam dashur të jem në sipërfaqen e fletëve, në krahët e zogjve…”

Në po të njëjtat përmasa, poeti i ndjenjës së hollë dhe gazetari i fjalës së latuar e të mendimit të thukët, është frymëzuar dhe frymëzohet dita-ditës, për t’i vargëzuar “VAJZËS S’HOLLË DHE RRËZOR, QË I THONË ENGJËJT”: RITA ORË!

Poetët janë frymëzuar dhe frymëzohen në mënyra dhe në përmasa të ndryshme, duke shprehur nëpërmjet fuqisë së fjalës së tyre vizionin e tyre estetik, duke shpalosur konceptin e tyre artistik për botën imagjinare të artit e cila i frymëzon, si dhe për botën reale e cila i rrethon:

J. Sajfert theksonte se “kujtimet kanë rrugë të femrave” (poezia Gjurmët e gishtave), kurse eseisti dhe shkrimtari i shquar italian Umberto Eko, në një shkrim për Borhesin (Borges-i dhe ankthi im nga ndikimet) e quante ate pararendës të Kafkës dhe vinte në pah se: “Ajo që mbetet përgjithmonë e Borghes-it është aftësia e tij për t’i përdorur thërmijat më të imta të enciklopedisë për të krijuar muzikën e ideve. Unë kam provuar ta imitoj atë (edhe pse idenë për muzikën e ideve e pata marrë prej Joyc-it. Çfarë mund të them? Se përballë melodive të Borgesit, aq të afërta dhe aq lehtë të këndueshme (edhe kur janë a-tonike), të mbetura aq gjatë në kujtesë, si shembuj të veçantë, më bëhet sikur ai përjetësisht t’i kishte rënë pianos dhe unë t’i kem fryrë një okarine.”

Horhe Luis Borges, ndërkaq në Ulrika komentonte poezinë e Blejkut: “Një poezi e Uiliem Blejkut flet për vasha të buta si argjendi dhe skofiare si ari, kurse në Ulrikën kishte butësi dhe skofi. Kishte një shtat të hedhur, të gjatë, ca vija të rrepta të fytyrës dhe sy të surmë. Më tepër se fytyra më interesonte heshtja e saj e mistershme!”

Borhes, për të cilin një gazetar amerikan është shprehur se arti është ajo që pa Borhesi kur u verbua, tek Ulrika theksonte se: “Mrekullia me të drejtë vë kushte!” E për Maria Kadomna-n shprehej se me zërin e saj, ajo e botn e shndërronte në bukuri.

Poeti amerikan Alan Ginsberg, në eseun e tij tepër domethënës dhe po aq analitik: Poezia, dhuna dhe delet e trembura, vinte në pah:

“Poezia është shënim mbi venerimet individuale në shpirtin e fshehtë të individit, e meqenëse të gjithë individët e bëjnë Njeriun në sytë e Krijuesit, atëherë ajo është edhe shënim mbi venerimet në shiritin e Botës. Bota ka shpirt.”

Kurse, duke komentuar në shënimet e tij për Ulurimën, shkruante: “Një fjalë rreth politikanëve: poezia ime është një Ekstazë Engjëllore dhe nuk ka kurrfarë lidhjeje me tmerret e marra materialiste se kush mbi kë duhet të qëllojë. Misteret e imagjinatës individuale, trans-koncpetuale dhe jo-verbale, mendoj në Frymën Absolute, nuk i shiten kësaj vetëdije, nuk janë të dobishme për këtë botë, pos që mund ta detyrojnë për ta mbyllur grackën e vet dhe të dëgjojnë muzikën e sferave. Kush e mohon muzikën e sferave, e mohon edhe poezinë, e mohon njeriun dhe pështyn në Blejkun, Shellin, Krishtin dhe Budën. Në ndërkohë dëfreni. Universi është një lule e re. Amerikën do ta zbulojnë. Kush dëshiron luftë kundër trëndafilave, do ta gjejë. Fati është rrenacak i madh, ndërsa Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim.”

Në frymëzimin që për thelb ka përjetësimin, Shaqir Foniqi e admiron dhe e nderon, e lartëson por edhe e hyjnizon yllin e qiellit të muzikës, si një dhunti por edhe si një përsosmëri gjithë bardhësi, gjithë butësi, gjithë ëmbëlsi, gjithë hijeshi, gjithë skofi, gjithë madhështi.

Zemër-klithjet poetike se “bota ka shpirt”, se “Universi është një lule e re”, dhe se “Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim”, mishërohen tek një emër që jo vetëm Shaqir Foniqi e ka fort për zemër, pra tek: Rita Ora.

Rita Ora në vargjet e një poeti dhe në soditjet e tij, është mu si vashat e vargjeve të Uilliam Blejkut, në venerimet e Borhesit: e butë si argjendi dhe skofiare si ari.

Pra, Rita Ora është përplot butësi dhe skofi.

Një shpirt i lirë është një shpirt artisti

Shaqir Foniqi e ka projektuar përkushtimin e tij për artin dhe kulturën si në një përpjekje për një përmbledhje të majave, duke dashur që ta kompletojë kështu nismën për emrat më të nderuar të kulturës sonë: Aleksandër Moisiu, Bekim Fehmiu, Nexhmije Pagarusha, Gjelosh Gjokaj.

Gjakimi i tij për ta përmbyllur në analogji ciklin lasgushian të valles së yjeve, pa dyshim se kulmin e arrinë me këngëtaren Rita Ora, të cilës ia ka falur një prej epiteteve më poetike, një prej epiteteve më estetike (ku përfshihet e bukura dhe e madhërishmja), gjithsesi një prerj epiteteve më artistike: E PËRNDRITURA.

Dhe e Përndritura është RITA.

Duke u ndodhur në mes të epitetit nga më të rrallët, por edhe nga më të lartët: E PËRNDRITURA, si dhe në mes të emrit që në vete bartë lenta ylberi e rreze dielli kur zbardhë e agimit drita: RITA, poeti, krijuesi e gazetari, shijuesi i të bukurës dhe të madhërishmes, i të hijshmes dhe i artistikes, pa dyshim se qëndron përherë i frymëzuar: në mes të asaj që e ka thënë Borhesi për poezinë e Uillima Blejkut, dhe të mendimit që Borhesi ka shfaqur me një shije aq të hollë për Maria Kadomën.

Ka ndodhur rrallë, jashtëzakonisht rrallë që një meteor në qiellin kulturor, në këtë rast një Rita Orë, të ketë për çdo ditë, për çdo mëngjes një dorë që si kronikë kohe ka shprehur gjithë admirimin për të, ka shafqur gjithë nderimin për të, ka skalitur gjithë ato epitete për lartësimin e denjë të cilit doemos: mrekullia i vë kushte!

Shaqir Fonqi është poeti që prej kohësh është vënë në kërkim të një Dielli. Diell me Diell, Diell në Janar, Porta e Diellit, Diell në Shuplakë. Këto janë katër përmbledhjet e tij poetike të cilat në titujt e tyre kanë Diellin në thelpinjtë e hollë të zemrës krijuese, sepse me Diellin poetët e tokës bujare të gjakut, shpesh e kanë pagëzuar kohën, shpesh kanë shpalosur Rreze Dielli (një prej përmbledhjeve më të bukura poetike të Asdrenit, por edhe të lirikës shqipe), duke i folur kështu ardhmërisë sonë.

Dielli kështu bëhet dalëngadalë metafora me merin Rita Ora. Rita është ajo që e kanë thënë latinët e moçëm: çka ka në emër, ka edhe në zemër. Rita është si një kurorë e përkryer sonetesh me rima të bardha. Rita, ashtu siç ka vërejtur haqir Foniqi në librin e tij për Rita Orën, është një parashikim i rrallë të cilin e ka lënë si një testament kohe regjisori Besim Sahatçiu.

Nuk ka dyshim se ajo është një zbulim i rrallë, por edhe një frymëzim nga më të veçantët kundruall të cilit Shaqir Foniqi nuk mund të rrijë kurrë indiferent.

Ai u gëzohet sukseseve të saj, ai u kënaqet arritjeve të saj, ai u falet sukseseve të saj.

Fjala është Fryma e Shpirtit të Tij

Njeri me shpirt të lirë që e laton fjalën si shprehje të frymëzimit dhe të përkushtimit të tij artistik, por në mënyrë të veçantë njeri që u gëzohet talenteve të reja, prirjeve të reja, dhuntive të reja, zbulimeve të reja të artit dhe të kulturës sonë kombëtare, Shaqir Foniqi është treguar gjithmonë i gatshëm për t’i afirmuar ato, për t’i përkrahur ato, por edhe për t’i inkurajuar ato.

Fjala në lirikën e lartësimit të Rita Orës, është bërë kështu shpalimi më subtil i një shpirti të ndieshëm që hyjësisht e hyjëson ate që e admiron: sa për zërin e saj, po aq edhe për suksesin e saj.

Pagëzimi i vetmisë në zemër të natës, shpesh nuk mund të jetë tjetër veçse frymëzim nga më të rrallët ku bota e artit rri sot e mot në mes të njeriut dhe Perëndisë – si një ndërmjetësim nga më të veçantët, sepse siç e ka thënë Gëte: pavdekësia arrihet vetëm përmes artit.

Kishte të drejtë pra L. Venturni kur thoshte se çdo artist lë shpirtin e vet në veprën që krijon, thënie që sikur e kërkon gjenezën në gjurmë të asaj që shkruan Libri i Shenjtë: Dhe nuk do të kesh askë pranë, veç veprave tua!

I vetëdijshëm se frymëzimi është ndoshta bekimi më i veçantë, Shaqir Foniqi i është falur misionit të tij tepër fisnik, në të cilin gjithsesi, fjala është fryma e shpirtit të tij – ashtu siç është në ligjërimin e tij të hollë lirik edhe Rita Ora: “Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror.”

Shaqir Foniqi është poet që nuk kursehet për asnjë epitet, por edhe është edhe shijuesi i të bukurës, si dhe vlerësuesi bujar i saj:“Jam i gatshëm për të besuar se femrat janë më pak të prirura për t’u korruptuar. Nisur nga ky besim, kërkoj që ato të kenë më shumë hapësirë për veprim. Pushteti i femrave është pushteti i zemrave; Engjëlli ynë, Rita Ora, është vetë kurora e Lavdisë sonë, sot dhe (për) gjithmonë! E meriton shlodhjen, pas lodhjes artistike, nëpër vite. Diva jonë Rita, duket se edhe Detit të Dubajit, i jep më shumë shkëlqim, më shumë drita! Gëzuar, Happy! (31 dhjetor 2012); Një përqafim artistik, para ardhjes së Ritës (Rritës sonë) në Kosovë, në Nëntorin e Pavarësisë së Shqipërisë! Superstar, yje të vërtetë, secila në mënyrën e vet! E artë. The Golden. God Bless, RITA! Eagle of Kosova; Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror! The Flower of the World! Kartolinë njoftimi. Miq të mi, sikurse edhe mund të keni pritur, më në fund, me pak mund, por me shumë dashuri, përkushtim, admirim dhe adhurim, ka dalur në dritë, Albumi im artistik, E Përndritura Rita. Mendoj, se kësisoj, kam përmbushur një obligim professional, shpirtëror dhe moral…

LULJA E BUKUR E BOTËS ARTISTIKE. THE BEST FLOWER OF THE WORLD; PRIMADONA! DIVA, MBRETËRESHA, HYJNESHA, THE QUEEN; Dy Divat e skenës botërore, Kejt Apton dhe Rita Ora (jonë)! Çështja artistike, plot rrezatim dhe dritë, e quajtur, Ritë! Shikim artistic. Beauty! SUPER YLLI YNË QË PO E BËN MREKULLINË. AJO PO E SHKRUAN HISTORINË! RITA E KA DHUNTINË DHE FUQINË QË TË PREK GJITHËSINË. PËRPARA (E PARA)! GO, FIRST RITA, SUPERSTAR IN AWARDS! Kjo fotografi ka shumë histori, mesazh, bukuri, madhështi dhe Atdhedashuri! Tiranë, 2012! Rita vazhdon të rrezatojë dhe të admirojë! Rita: Hey love you all! Fans always in my heart; KULMINACIONI (PËRJETIMI) I ARTIT! GOLD AND DIAMANTS! Më 28 dhjetor 2013: Personalitetja shqiptare e Vitit 2013. Lutem dhe besoj se kështu, përherë do të jetë! Best wishes and good luck in 2014! Rita, faleminderit që ekziston. Rita, thank you for exist! Shaqa, sinqerisht. Sincerely! Rita Ora, me 27 dhjetor 2013: Respekt! Dhe Falimnderim Shaqir Foniqit. ME 2014 DHE PËRJETË, UROJ QË RITA, TË ARRIJË SUKSESE PLANETARE, E TË JETË PËRHERË KRENARE, RRUGA E SAJ (ASRTISTIKE), LE TË JETË YJORE DHE QIELLORE, SIKUR PRORE. BEST WISHES, AND BEAUTIFUL LUCK! …”

Trekëndëshi i Bermudeve dhe Tri Ikonat e Lagjes Dardania

Ulliam Xheferson Bill Klinton

Në librin e tij që është një manifest gazetarie: Teori dhe Praktikë Gazetarie (botuar nga Rugova Art 2012), Shaqir Foniqi duke shkruar për presidentin Bill Klinton, ka vënë në një sfond krejtësisht të merituar fjalët kuptimplote të Gjeniut të Paqes: “Ne kemi fituar luftën, kurse ju duhet ta fitoni paqen”, sikur ishte mesazhi më i madh për shqiptarët, i dalë nga goja e presidentit Klinton (TPG. Presidenti Klinton Vizitoi Kosovën, fq. 97).

Një thënie e tillë, pa dyshim se na e kujton thënien e Gjon Buzukut, këtu e gati pesëqind vjet më parë: “Kujtesa është bekim. Harresa është mallkim! Unë e bekoj ate që ty të kujton! Unë e mallkoj ate, që ty të harron!” (Meshari)

Nuk ka dyshim se presidenti Bill Klinton – Ikona e Paqes, qëndron si një urë lidhëse në mes shekullit XX dhe atij XXI por edhe si urë lidhëse në mes Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Paqes së Europës, është ikona e parë e Lagjes Dardania, e sheshit të saj dhe e horizontit të saj paqësor.

Aurora Rita Ora

Stendali thoshte se femrat e bukura janë si akademitë e romantizmit! Ato janë edhe gjykatëse edhe ndërgjyqëse! Zëri i saj, trupi i saj, burim drite – shkruante Pablo Neruda (poezia: Sonte mund të shkruaj vargjet më të trishta në botë.) Ndërkaq, Françisk Anton Santori, autori i dramës Emira, ka përdourur shprehjen: një emër i bukur, si kurmi. Ramiz Kelmendi ka shkuar pak më tej duke shkruar se: emra të bukur kanë vetëm vajzat e bukura. Babilonasit e quanin Venerën një diell të dytë, e poeti, atdhetari dhe dijetari Pjetër Bogdani e përfytyronte token e të parëve tanë, mes territ dhe errësirës: Veshur me diell, mbathur me hënë! …

Rita Ora është aurora vetë, ku shpesh shkrihen e bardha, e kuqrremta dhe portokallja. Ndoshta një nga pamjet që u shfaqen si vegim në vargun gjenial dantesk e ku soneti është koura e poezisë, dhe ku rima e bardhë ashtu si edhe bota përfundon me emrin stella, dhe stella – ylli ishte Beatriçja vetë:

I hapi krahët ajo bukuri,

e, mbasi kokën time e përqafoi

m’zhyti e më la aq sa m’u desht me pi

(Purgatori, XXX, 100-102)

T’amblit ujë, që kurrë s’të ngop tue pi!

Bardhanjorja Rita Ora

Rita Ora. Emri i saj është një grusht pëllumbash. Ajo vetë, ashtu siç do të shkruante dikur Hygoi: është një krijesë që në këngët e saj e merr edhe qiellin. Vetë emri është një vetëtimë e mëndafshtë, një qëndismë e bardhë butësie dhe bukurie në qiellin e muzikës. e në universin letrar poezia është e mëkuar me pjalmin e shpirtit.

Pol Elyar ka thënë me të drejtë se poezia nuk është një thes me lule, por një perëndi e pavdekshme dhe se asaj i besojnë poetët. Gëte ka thënë se natyra është pikëpyetje, arti është përgjigje. Poezia pra, edhe për Shqair Foniqin është një mike besnike, është si edhe për poetët e tjerë: një hyjneshë e shpirtit.

Përderisa, sipas Sokratit dashuria është dhunti e perëndive që u jepet të vdekurve për të ringjallur të gjallët për jetë, për Denis Didëron lotët e artistit dalin nga shpirti. Kështu ngjet edhe me frymëzimin. Poezia është gjuhë e shpirtit, e muzika thellim i qiellit. Novalisi shprehej simbolikisht se dashuria është fëmi i natës! E për më tepër se kaq, Eva është nëna e njerëzimit, shtypshkronja është nëna e revolucioneve, historia është mësuesja e jetës, liria është bija e fitores, por është dashuria ajo që e përkundë djepin e botës, kurse muzika e lartëson ate.

Edhe fjala është si një qëndismë me lenta ylberi. Shaqir Foniqi është Orakulli i Rita Orës. Në Tempullin e Dodonës, e ardhmja parashikohej nëpërmjet fërshfërimës së gjetheve, kurse përmes goditjes së çangës pralajmërohej dalja e Diellit. Fërshfërima e gjetheve zëvendësohet me psherrëtima fjalësh. Gëte thoshte se një rast i veçantë bëhet i përgjithshëm kur e merr në dorë poeti: realiteti ia jep lendën e pikënisjes. Me të drejtë pra Ernest Koliqi ka lëshuar zemër-thirrjen: Kush do të këndojë për lavdinë tuaj, Krye-Zonja të Arbërisë?

Pra, kush do të shkruajë kronikat e bardhanjores? Rita Ora është Muza e Frymëzimeve të tij e fjala është fryma e shpirtit të tij fisnik, një shpirt poeti në ligjërimin lirik të të cilit shfaqet në piadestal krenaria e ligjshme për një sfond me drita të hirshme.

Shkurt shqip, Bardhanjorja Rita Ora për Shaqir Foniqin është ajo që e ka thënë aq bukur Viktor Hygoi në Les Miserbales: Të lidhësh me mend infinitin e lartë (Zotin) me infinitin e ultë (shpirtin), kjo quhet: Lutje për të besuar në misionin e përbashkët se bota ka shpirt! Është gjakimi për të cilin Ernest Koliqi në Audo da Fe-në e tij të njohur, ka klithur: Merre gjakun e fytyrës hyjnore të bukurisë, mbi maskat e përçudshme të dobësisë!

Në një nga tragjeditë e tij, Euripidi ka shkruar se në heshtje brymoset çdo talent e në mes dallgëve të jetës brymoset karakteri, pra brymoset fuqia e magjishme e poezisë që me aq gaz luan me të pamundshmen.

Shaqir Foniqi është krijues që flet pak por soditë shumë. Ai është njeriu i fjalës së urtë por edhe vrojtues i hollë i anëve të shumta të realitetit. Edhe në agoni ka ekstazë! Muzika është dhunti e zemrës dhe e shpirtit. Poezia është ekstazë engjëllore e rimat janë dhuntitë më të buta të zemrës ku imagjinata është arma e memories.

Frymëmarrja dhe frymëzimi

Duke e cituar gazetarin me përvojë Sh. Arifaj (Teori…fq. 47): “Në qoftë se frymëmarrja gjatë leximit (spikerimit) nxirret vetëm nga krahërori, atëherë ajo do të jetë më e shpeshtë, fjalia do të dalë e ndërprerë dhe presjet (,) do të imponohen vend e pa vend. Pra, frymëmarrja që është karakteristike për lexim të rrjedhshëm duket të nxirret përmes krahërorit por me një tërheqje të thellë të diafragmës e cila mundëson që frymëmarrja ta ketë një gjatësi më të shtuar kohore e në këtë mënyrë më lehtë do të arrihet te shenjat e caktuara të pikësimit. Kësisoji, leximi do të dalë më i rrjedhshëm”, Shaqir Foniqi e ka dëshmuar se deri në cilat përmasa i është kushtuar kujdes edhe detalit më të vogël në gazetarinë shqiptare. Dhe jo vetëm kaq: “Ka shumë rëndësiqëndrimi elegant, sidomos para ekranit si dhe pamja estetike e fytyrës dhe e trupit” (Teori…fq. 75).

Edhe me frymëzimin është gati njëlloj. Sa më i thellë që të jetë ai, sa më gjatë që të ushqehet ai, sa më shumë që të projektohet në latimin e fjalës, aq më i bukur del krijimi, aq më e arritur del vepra, aq më e papërsëritshme bëhet vlera estetike e saj…

Shaqir Foniqi, prirem të them se nuk beson në rastësi. Ai e ka dëgjuar profecinë e regjisorit Besim Sahatçiut për të mbesën e tij, por vështirë ta ketë besuar se një ditë do të shkruante për te, madje se do të shkruante ditë për ditë!

Shaqir Foniqi gjithsesi se e ka takuar dhe e ka respektuar alkemistin e fjalës me bardhësinë e të cilës ai i fliste së ardhmes, por vështirë, shumë e vështirë që ta ketë besuar se një ditë do të jetë i frymëzuar prej Të Përndriturës së vargjeve të tij dhe të kohës së tij.

Shaqir Foniqi s’e ka besuar ndoshta kurrë, se regjisori do të shënonte me profecinë e tij: kryeveprën e tij. Ashtu siç nuk e ka besuar se në gjurmët e autorit të emisionit Pasqyra Televizive, do të ecte e do të rendte me një frymëzim nga më të veçantët e me një përkushtim nga më të rrallët, potencialisht: edhe ikona tjetër e gazetarisë mediale.

Rrallë, tepër rrallë, jashtëzakonisht rrallë ka rastisur dhe rastisë që të takohen tri ikona në të njëjtin shesh, në të njëjtën lagje, në të njëjtin sfond, por edhe që të frymëzojnë në përmasa të njëjtë!

Koha gjithmonë kërkon kronikat e saj dhe se kronikat lënë të gdhendura interpretimet dhe vlerësimet e tyre. Koha gjithmonë e thotë fjalën e fundit, sepse siç ka shkruar një ndër stilistët dhe eseistët më të zotë të letrave shqipe, Ernest Koliqi: “Në gjak janë muzat që na bajnë të shkruajmë!”

Shaqir Foniqi: KultArt – Një Parlament Shpirtëror dhe Kulturor

Pasqyra Televizive dhe Ikona e Tretë

Në KultArt e në sofrën e shtruar, fjala vie si një zjarr i qëruar, e Zëri-Zëri gjithmonë vie në gjurmë lashtësie si një zog i shkruar në lirikat e Lasgushit, ku gjithmonë “ka përcëlluar zjarrin drithërues të ilirishtes drejt shqipes” – deri në Përjetësi.

Në KultArt, Zëri që epokat dhe shekujt na i falin shumë rrallë, madje deri në përmasat sa natyra dhe arti vihen në garë se cila do ta bëjë një Zë sa më margaritar: hoje mjalte e kroje galdimi, në të cilat gjuha shqipe e ngjyen shpirtin e vet!

Në KultArt, muzika është sërish thellim i qiellit. Në KultArt fjala shqipe ngritet lart e më lart….derisa Dodona kthehet triumfalisht në Tempullin e saj, e përpara Portave të Tempullit të Dodonës, si përpara Portave të Parajsës, rrinë si sogjetarë amshimi kryevargjet e lirikës shqipe: Veshur me diell, mbathur me hënë!

Në KultArt, kryevepra e Viktorit-Piktorit të Përjetësisë (Shenjtëresha duke Lexuar), del nga honet e shekujve dhe zbret në një nga studiot e RTK-ës, si në një koincidencë nga më të çuditshmet në zbërthim të miteve dhe legjendave.

Lumira Kelmendi, një Kristinë Amonpur e RTK-ës! Sibila e Librit Shqip. Misionare e denjë e kulturës së kombit të vet. Qytetare e botës. Një Marlen Ditrih e RTK-ës! Me Zërin Burim Drite. Zëri – një Premtim Parajse! Merlin Ditrih-Engjëlli Blu dhe buzëqeshja si miliona buzëqeshje të diellit! Dëshmi se bota ka shpirt, se muzika është poezia e Zotit. Zëri veshur me pelerinë shiu. Zëri si ca Pejëza të Shenjta të Dritës Hyjnore! Zëri si një shi i imtë. Dhe muzika e shiut një ekstazë engjëllore. Zëri – dëshmia më e qartë se shpresa është gëzimi i zemrës për mëshirën e Zotit! Dhe se mëshira e tij nuk është vetëm tek Zëri si një nga simfonitë më të përkryera hyjnore, qoftë tek muzika e Bethovenit apo tek tingujt magjik në violinat e Vivaldit; ajo është më shumë se kudo tek një emër me zemër dielli: Veshur me diell, mbathur me hënë! …

Horaci ka shkruar se mëngjesi është më i mençur se mbrëmja. Xhoan Kollins ka shkruar se një gjë e bukur është një kënaqësi e përjetshme. Bota e zërit është gjithmonë një botë e veçantë, ashtu siç është edhe bota e syve, dhe që të dyja përbëjnë një burim drite. Poeti klithi se “bota ka shpirt” tek pa sytë si margaritarë të tejpashëm, “si të jashtëtokësorëve në kuptimin më të mirë”, tek dëgjoi zërin si një ekstazë engjëllore, magji dehëse e butësi zefiri me gishtërinjtë e trëndafiltë të agimeve pranverore.

Pejëzat e zërit si ca gishtërinj të hollë rrotullojnë unazat e tyre nëpër gotën e kristaltë të fytit ku rrjedhin kroje galdimi, pa dyshim dëshmia më e qartë se muzika, ashtu si edhe poezia në vete e kanë aromën dehëse të zambakëve.

Gjuha është muzikë e muzika është gjuhë e tingujve. Muzika e ideve. Portreti i tyre. Shpirti i njeriut zbulohet kur hesht dhe jo kur flet! Meterniku ishte të drejtë kur thoshte se bukuria është e vetmja gjuhë e shpirtit. Shpirtat nuk kanë gjuhë tjetër. Apo siç do të shprehej Shelingu: natyra është shpirt që shihet e shpirti është natyrë që fshihet!

Heshtja është përmendorja e lirisë së gurtë! Mbase mund të ketë qenë kjo arsyeja pse hebreu shetitës, për hir të dashurisë së pafund ndaj Shalumitës, pranoi me vullnetin e plotë dënimin me përjetësi. Çuditërisht, edhe Zana e dënoi malësorin me memecllëkun e përjetshëm! Ndoshta vetëm e vetëm pse portretin e saj e gdhendi: me dy diej mbi supe! Helikona ishte kreshta ku banonin muzat. Apolloni – perëndi e dritës dhe e arteve, prijës i muzave, perëndi e poezisë dhe e profecisë, e diellit dhe e drejtësisë… Në një sfond të tillë mitesh, Orfeu u kërkonte perëndive edhe dy tela shtesë për të përjetësuar dashurinë ndaj Eurudikës, për ta kthyer nga bota e nëndheshme e mortit. Në një sfond të tillë, Zëri/Tingulli gjithmonë u shfaq si Mëshirë Hyjnore, sepse Zëri është Kreshta më e Lartë!

Platoni besonte se pas vdekjes shpirti kthehet në yje! Dante duke besuar se vetëm dashuria i mëson njerëzit që të shohin tek veprat krijuesin e tyre – Zotin, skaliste në mermerin e universit të tij përjetësinë për Beatriçen: përpara saj qielli shkonte, duke fshehur yjet! Ekuinoksi pranveror, pasi piu ujë nga valët e lumit të Eunosë, kah Beatriçja u kthye. Petrarka për 40 vjet rresht s’e ndali kurrë gjakimin e tij: Dielli shoi yjet Ajo shoi Diellin!

E Gëte në Elegjitë Romane psherrëtinte në fjalët lulevirgjëra:

Dhe Roma quhet mbretëreshë e botës

Kjo perëndi quhet rastësi, mundohuni ta njihni,

E urtë dhe lozonjare, e butë dhe plot hijeshi!

Por nuk është rastësi pse në vargjet e poetëve, engjëjt veshen me petka të mëndafshta, rrijnë nën hije të drunjve, në brigjet e lumenjve, në rrjedhën e krojeve. Mendja e parë është gjithmonë Perëndia. Magnus Contemplator: Një Soditës i Madh. Profetët janë më të virtytshëm se engjëjt e sfera e dijes dhe sfera e yjeve u takojnë botës së lartësuar. Nuk është pra rastësi pse shpresa është gëzimi i zemrës për mëshirën e Zotit. Zëri është burim drite. Muzika është thellim i qiellit. Poezia është lartësim i shpirtit. Mentarët janë të bashkuar dhe se dija është gjallëria e zemrës prej vdekjes së padijes, është drita e syve prej errësirës, prandaj artin nuk e do vetëm injoranti. Dituria e heqë perden për ta parë më qartë dritën e shenjtë. Prandaj drita e syve të Beatriçes është dritë hyjnore: Bota ka shpirt! E në sfondin e një shpirti të tillë të butë, shfaqet prapë një Marlen Ditrih. Zëri – Një Premtim Parajse! Zëri, veshur me pelerinë shiu. Ekstazë Engjëllore! Dhe se mëshira nuk është vetëm në zërin si një simfoni e përsosur hyjnore, mëshira është edhe në një emër me zemër dielli. Sa herë që dëgjohet zemërklithja: Përse heshtin shekujt? Sa herë që të tjerët mund të thonë se tragjedive të shumta që pësoi toka bujare e gjakut, u mungon një penë e denjë si ajo e Shekspirit. Sa herë që të tjerët mund të tallen kur thonë se nuk kemi violinë si të Vivaldit, as Simfoni Hyjnore të Ludvig Van Bethovenit për të ngushëlluar qoftë sado pak shpirtat e bardhë të varrezave masive e në plojën e gjakut; as kryevepra si të Volfgang Amadeus Mocartit!…

Po ai sfond ku rri e varur në mur Lahuta, dhe ku rri sot e mot, e shenjtë një shqipe, i kujt është?

Dhe stendat e muzeut krahanor, që në vete ruajnë tempujt e tingujve më lirik, të kujt janë?

I kujt është ai Zë shfaqur në qiellin suferinë dhe tramundanë?

I simfonisë së shqipeve. Zëri në të cilin gjuha shqipe: e ngjyen mjaltin e shpirtit të vet! …

MEMERI MONUMENTAL I PERËNDIVE ILIRE NUK FLE!

E në sfond shfaqet Trekëndëshi i Bermudeve, përmbi të cilin nuk kalon dot! Frymëzimi gjithmonë si ekstazë engjëllore dhe të tri ikonat e lagjes Dardania. Mbishkrimi i poetit të lashtë të Persisë se përpara krijuesit të perlave falem! Më tej, kryevargu i Dantes: Kujt si ty, dy herë i qe hapur Porta e Parajsës?

Gjithsesi, jo vetëm Beatriçes! …

Frymëzim deri në hyjnizim: Engjëllorja Rita Ora

Due shkruar në doracakun e tij për gazetarinë (Teori dhe Praktikë Gazetarie), e që pa dyshim se më shumë se një doracak është një manifest gazetarie, një enciklopedi në miniaturë për gazetarinë, Shaqir Foniqi e ka zbërthyer edhe konceptin e estetikës thelbi i të cilës është e bukura dhe e madhërishmja (fq. 74-75):

Në plotni të një definimi të tillë që për thelb ka edukimin përmes artit, Shaqir Foniqi ka nënvizuar rolin e veçantë që ka frymëzimi edhe në gazetari: “Gazetari duhet të ketë frymëzim deri në hyjnizim”, duke cituar një nga perlat e stilit nga Dr. Vasfi Sami Visoka: “Në këtë tempull të atdheut (Kosovë v.j.) rrezet zbresin nga dielli, xixëllimet bien nga yjet, floktë e argjendtë derdhen nga hëna…”!!

Poeti italian Andrengo Sofici, ka thënë se njeriu më i lumtur është ai që di të jetojë urtësisht si lulja. Të jetosh urtësisht si lulja don të thotë të ngritesh kryveprën e modestisë…

Poezia e Shaqir Foniqit si një poezi e një frymëzimi artistik, por edhe e një refleksioni të përnjëhershëm e dëshmon një thënie të tillë se çka do të thotë të jetosh urtësisht si lulja; poezi ku skalitet mendimi që rri si një sintezë e gjithë përkushtimit të falur asaj, se pa Rita Orën, universi do të ishte më pak i lumtur.

Edhe një dëshmi se: muzika është pikëllim qiejsh e shi me këngë kanarinash. Për Shekspirin muzika ishte dhe mbeti buka e dashurisë, kurse Balzaku shprehej se muzika na duhet më shumë se buka!

Poezia është pikturë që heshtë e piktura pozi që flet. Poezia është muzika e Zotit, dhe Zoti: Poeti më i Përsosur, i cili duke parapëlqyer Mëshirën Hyjnore (si Pasqyrë të asaj që Kanti e quajti në mënyrë gjeniale Paqe e Përjetshme) në simfoninë magjike të pikave të shiut – në vend të forcës, pa vënë kushte në mrekullinë e krijimit të universit: të kaltërtën ia fali sa qiellit po aq edhe detit, pa dyshim një pasqyrë e parajsës ku bota e syve blu është pasqyrë e shpirtit që e rikthen Atlantidën e humbur në sfondet e syve “si të jashtëtokësorëve, në kuptimin më pozitiv!”…

Duke cituar Herbert Luis (fq. 164): “Shqiptari nuk rron ashtu kot nga një ditë në tjetrën. Ai përpiqet t’i shohë ndodhitë e shpirtit të tij në sintezë më të lartë, duke i stolisur me një mënyrë përnjëherë fantastike…Kjo rrugë ka sjellë disa herë pemë të bukura”, Shaqir Foniqi sikur ka mëtuar për të zgjuar remenishenca të drejtpërdrejta për ate që shkruante Elena Gjika dhe Pashko Vasa njëlloj, se çdo dhqiptar (të paktën në atë ecjen teatrale) është një poet!

Simfonia hyjnore që shfaqet aq bukur në ritmin e mahnitshëm të pikave të shiut, polemi i pjalmit të luleve, kosheret e bletëve, lentat e ylberit, drita e syve të kaltërt, e kaltërta e detit dhe e kaltërta e qiellit, shkëlqimi i argjendtë i dritës së hënës dhe vezullimi i rrezeve të diellit, janë vetëm disa nga dëshmitë e shumta se: “Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim!”

Poeti disident Agim Shehu në librin e tij Tek Princesha e Europës (Kronikë nga Zvicra), ka thënë për Zvicrën se po nuk të lëshoi tokë të ecësh, të jep qiell të ëndërrosh.

Njëlloj është edhe me sfondin e frymëzimit!

Aurora Rita Ora.

Bardhanjorja Rita Ora.

Engjëllorja Rita Ora.

“Lulja e kopshtit botëror të artit sipëror!”

Shaqir Foniqi – Orakulli i saj.

Zonja nga bota e lartësuar, siç e ka thënë shekuj më parë një poet persian, duke shtuar: Për Mëshirë Hyjnore shpirti yt është gatuar!

Nuk ka pasur faj Ernest Koliqi kur Matildën reale e hyjnizonte si Matildës Hyjnore, duke ia falur epitetin: Bardhanjore!

Nuk ka pasur pra faj as Ramiz Kelmendi kur ka gjakuar duke shkruar për Ulqinaken: Edhe frymë dëshirojsha me marrë sikur Ajo! … Ajo më kërkoi t’ia bleja një akullore, e unë dojsha t’ia bleja krejt një ambëltore!

Në parafrazim të Gëtes, një frymëzim i pafaj, ashtu si edhe një hyjnizim i pafaj, nuk e lëndon por e gëzon: Perëndinë!

Në përkujtim të Viktor Hygoit: “Të lidhësh me mend infinitin e lartë (Zotin) me infinitin e ultë (Shpirtin), kjo quhet Lutje!” ose edhe: Pasqyra Televizive!

Dhe Lutja është Zemër-Thirrja:

FALEMINDERIT QË EKZISTON!

Gjithsesei, tri ikonat e lagjes Dardania, dëshmia më e qartë se:

MERMERI MONUMENTAL I PERËNDIVE ILIRE, NUK FLE!