Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ATDHETARIZMI I ZJARRTË I RASHIT GASHIT

by

Kosova vjen në gjuhën rumune me kristale të çmuara që sjellin më shumë dritë në shpirtin dhe jetën e njerëzve./

 Nga Patricia Lidia/

 Poezia e Rashit Gashit konstituon një shembull atdhetarizmi të zjarrtë e të pakufishëm. Kjo ndjenjë sublime shpërthen sidomos në momente pengesash, kur atdheu dhe populli i një vendi përjetojnë padrejtësitë dhe skllavërinë e huaj. Sentimenti don të thotë dashuri ndaj atdheut, ndaj vendlindjes, ndaj prindërve, heronjve, gjuhës, kulturës, historisë dhe traditave të një kombi. Vargjet e poetit janë një kushtrim vetëdijësimi dhe klithje revolte kundër pushtuesit. Ato përbëjnë polemika të ashpra kundër okupatorit, por edhe shprehje të ëmbla lirike ku shpërthen entuziazmi dhe solidariteti shqiptar e ndërkombëtar ndaj intervenimit të NATO-s kundër terrorizmit serb në kohën e ish Jugosllavisë.

Poezi tjera u dedikohen fëmijërisë, brigjeve të vendlindjes, dashurive të shkuara, prindërve. Stili i poetit është direkt dhe i thjeshtë, nga zemra në zemër, herë-herë i ashpër. Sintagmat e krijuara duken të skulptuara në bazalt. Figurat stilistike janë të rralla dhe u paraprijnë mesazhit të poezive patriotike dhe humaniste. Diskursi rrëfimtar sjell dëshmi për kalvarin nëpër të cilin ka kaluar vendi i tij. Poezia e Rashit Gashit konstituon një shembull dashurie të pakufsihme për Kosovën natale. Jo për natalitet e kemi fjalën, por për vendlindjen si burim frymëzimi.

Poetika patriotike është art i kompromisit dhe mirëkuptimit. Rashit Gashi nuk është poet i parë shqiptar për të cilin kam shkruar me admirim. Pa marrë parasysh prezencën apo mungesën e metaforave, e çmoj tejmase lirikën e tij sepse shkruan me zërin e zemrës për subjekte përvëlimtare, siç janë lufta, dëshmorët e kombit, mashtrimi, tradhëtia, vëllau i vrarë etj. Në shumicën e poezive dhe vargjeve defilon bota shqiptare. Poeti shfaq shpirtin e ndjenjës së bukur dhe të brishtë të jetës njerëzore. Kështu shprehet Halil Haxhosaj nga Kosova për Ali Berishën, dhe një konsideratë  e këtillë kritike, vlen edhe për autorin e dashurisë së pakufishme ndaj vendlindjes, familjes dhe atdheut. Përmes vargjeve të tij, poeti demaskon krimet e luftës dhe shpreh respekt ndaj patriotizmit të popullit shqiptar. Është një poezi okazionale (e rastit), dedikuar disa momenteve kruciale dhe konkrete të kësaj lufte.

Një shembull përfytyrimesh të qarta na e jep edhe në poezinë Kanë mugulluar rezet e Lirisë, dedikuar Deklaratës Konstitucionale të 2 korrikut për çlirimin e Kosovës dhe Kushtetutës së Kaçanikut të 7 shtatorit 1990. Në vargjet e saj defilon Kosova me shpirtin e saj, durimi e mençuria, aspiratat për paqë e demokraci, guri themeltar i historisë, rezet e diellit që dëbojnë retë, besën e lidhur të burrave, grave dhe fëmijëve të cilët përfaqësojnë stërnipat e Skënderbeut që militojnë për çlirimin e Atdheut. Rashit Gashin ndoshta nuk e njohin sa duhet sivëllezërit e tij, sepse nuk ka patur kohë për të botuar dhjetra vëllime vlerash reale, por neve na duket si një zë i veçantë i lirikës patriotike në Kosovë. Kosova e tij vjen në gjuhën rumune me kristale të çmuara që sjellin më shumë dritë në shpirtin dhe jetën e njerëzve.

Rashit Gashi u lind më 11 korrik 1933 në Arllat të Drenicës (Republika e Kosovës). Pas liceut kreu Fakultetin e Shkencave Natyrore (Katedra e Gjeografisë). Veproi si professor në disa lokalitete, ndërkohë duke ushtruar edhe funksionin e zëvendës/drejtorit, kurse më vonë edhe të drejtorit në Han të Elezit dhe Drenas. Vëllimet e vargjeve Rrugët e shtegtimit dhe Mall i pashuar e kanë parë dritën e botimit me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë (2012), ndërsa vëllimi i tij Shtigjet e mërgimit, e pa dritën e botimit edhe në gjuhën rumune (Drumurile exilului, Amanda Edit, Bukuresht, 2013). I vetëdijshëm për faktin se shqiptarët dhe rumunët kanë stërgjyshër të përbashkët, poeti e zgjodhi për rikëndim Baki Ymerin, që tashmë, në sajë të kontributeve të panumërta në këtë fushë, e kosniderojmë si ambassador i kulturës kosovare në veri të Danubit.

 

NGA MËRGIMI-KRUSHK LIRIE PËR KOSOVË

by

(Vezir Ademaj -“Alfredi”)/

Në shenjë respekti dhe përkujtimi në përvjetorin e 5-të të Pavarësisë së Kosovës/

Ne FOTO: Deshmori Vezir Ademaj, portret i realizuar nga piktori Nazmi Hoxha-New York/

Shkruar nga Shkumbin Tetaj/New York

Kam mbështetur gjoksin në parzmën e atdheut  dhe marr  frymë me mushkeritë e kësaj toke… Jehona e një  pushke m’i shpërndanë mendimet dhe përmes  frangjisë së një kulle, jo shumë larg kufirit në mes të atdheut,  përplaset shkrepave të larta atje ku shqiponjat rrijnë  me diellin… Ishte kohë e pranvertë e vitit ’71 e çerekut të fundit të shekullit të kaluar,  kur  në  Sheremetaj  ajo krismë ndjellamirë  ishte lajmëtare e lindjës së një djali në votrën e Hysen Ademajt. Traditës së trungut familjar iu shtua edhe një  krah i fortë pune, ziles së shkollës edhe një zë i ëmbël fëmije e varganit të gjatë të krushqëve të  lirisë  edhe  një  sy i mprehtë pushke për të mirën e Kosovës, për nderin  e Atdheut… E pagëzuan Vezir që të vezullojë si rrezet e arta në këto anë ku krenaria e plisave të bardhë thuase prek qiellin. Aty, në Sheremetaj nisë jetën Vezir Ademaj-në livadhet bleroshe përjeton lojën dhe aromën e gëzimit fëmijëror e më  vonë  në shkollën e këtushme fillon ta thithë nektarin e diturisë. Krahas mësimeve të shkollës, në kullën e vjetër e cila stoikisht u qëndroi fortunave të kohës,  në odën e burrave  pranë oxhakut ku  ndizej kuvendi i trimave, ai mësoi; mikpritjen, bujarinë, respektin dhe dashurinë për njerëzit…Epikat e rapsodëve  dhe legjendat e mbrëmjëve e mbrujtën djalin me ndjenjën e patriotizmës dhe atdhedashurisë tek shkriheshin  n’melosin e folklorit për trimëritë e Oso Kukës e Mic Sokolit. Dhe, sa herë që fillonte biseda apo kënga, Vezirin e përshkonte një zjarr krenarie i cili sa vinte e i shtohej për këtë tokë. Shpesh herë  në odën e vjetër kur në oxhak digjej cungu qindvjeçar, mësoi për sulmet barbare dhe masakrat e kralit të  vjetër e të ri të  Serbisë, të  atyre hijenave karpatiane, që  siç shkruan Fishta: “ kur Ilirët dinin zakone të mbara, ata ushqeheshin me molla të tharta në viset e Uralit”. Kur dëgjonte për masakrat  që i ishin bërë shqiptarisë, mbushej mëri, ndërsa në anën tjetër e ndiente dhimbjen krenare për heronjtë e rënë. Demonstartat e vitit 1981 ishin platrofrmë  e drejt  e “rebelimit”  të  studentëve shqiptarë, ngase ia lëkunden themelet asaj përbërje gjeografike, duke ia thyer “mitin” e paprekshmërisë  dhe kundërshtimit. Pra, shqipatërt janë të parët që filluan t’a groposin krijesën artificiale të quajtur Jugosllavi.. Mirëpo, edhe kjo nismë i kushtoi mjaft shtrenjtë këtij populli liridashës në trojet e veta…Që nga ky vit fillojnë netët e gjata të golgotës së përndjekjeve, diferncimeve, largimeve nga puna, burgosjeve dhe vrasjeve…! Dhe, kjo ishte koha kur shfaqet edhe shëmtia më e madhe që mund të bëhet-vrasja e ushtarëve shqiptarë dhe sjellja e tyre në arkivole hermetikisht  të mbyllura me të njëjtën diagnozë: ”Vetvrasje”!!!

Në vitet e pastajme Vezir Ademaj  vijon mësimet në shkollën e mesme “Vëllezërit Frashëri” të Deçanit  ku i përfundon me sukses. Dhe, si çdo i  ri që  në thesarin e ëndërrimeve të tij, ka synimet për arritje arsimore, ai regjistrohet në Universitetin e Prishtinës  në  drejtimin e Fizikës. Por, në  shtator të  vitit 1989, barbarët serbë  ia shuajnë  dritën akademike dhe  dhunshëm e dërgojnë  në aradhat  e  ushtrisë  jugosllave. Nën peshën e rëndë të ngjyrës së petkut dhe komandës në gjuhën e huaj, fillon shërbimin ushtarak  dhe atë  në  Tivar !…I bëhej se bregdeti akoma erëmonte gjak shqiptarësh të masakruar me 1945, dhe ky qytet ferr për shqiptarët ia krijonte përshtypjën e urrejtjës  dhe të  pasigurisë, andaj në një natë pa yje e hënë arratiset prej andej…Në Sheremetaj  e miklon ngrohtësia e vendlindjes, por njëkohësisht e sëmbonte  edhe  njëfarë  droje, ngase makineria sllave kishte mobilizuar  lakejt  gjurmues, të  cilët me tërë  arsenalin kërcënues ishin vënë  në  ndjekje të  bijve dhe bijave më  të  mira të  këtij  trualli. Arrestimet dhe burgosjet e njëpasnjëshme të të rinjëve shqiptarë, nuk i ngopnin apetitet e këtyre çakejve.  Ata u vërsulën edhe mbi gjeneratën krejtësisht të pa fajshme…helmuan fëmijët në të gjitha shkollat fillore të Kosovës! Vlen të theksohet ketu, se një kontribut të  veçantë, duke ndihmuar  me  trajtime mjekësore,  ka dhënë edhe vellai i Vezirit, dr. Hasan Ademaj, student i mjekësisë në atë kohë.

…Kur vrushkujt e gjakut njomin truallin-

thonë liria  nuk është larg…

Dy trokëllima përplasën në  dyert e shqiptarëve dhe secila në  mënyrën e vet-vret si shpata, therë  në  damarët e popullit duke sjellur errësirë  mbi këtë dhe. Njëra trokëllimë  vinte nga skamja, pesha e së  cilës rëndonte cdo ditë  e më shumë, duke vendosur  në  të  gjitha shtigjet e jetës  dyer të hekurta-punëtorët  largohen nga puna e nxënësit dëbohen nga shkollat…! Ndërsa,  trokëllima tjetër vinte nga trokitjet e xhandarmerisë  në  dyert shqiptare, natën e ditën në kërkim të  armëve, në  kërkim të  njerëzve. Nyjët e lidhura vështirë  zgjidhën…prapa e para skëterrë,  silueta vertikale barbarësh që endën mëngjeseve e para mbrëmjëve si bisha të etura për gjak.  Në këtë katrahurë  shumë të rinjë nisën rrugëve të botës, rrugëve të pasosura të mërgimit; kush për t’a vrarë skamjën, kush për t’i shpëtuar vrasjës.  Sirenat  e trenave dhe autobusëve trishtueshëm grisin qiellin e Kosovës dhe këtij karvani sa hijerëndë aq enigmatik  për ta marrë botë në sy-i bashkohet edhe Vezir Ademaj.  Me lotin e kristaltë që i krijoi kjasina mbi mollëzat e faqeve, iu thotë mirëmbetshi familjarëve, kullës së motnuar, fshatit e Kosovës. .. Sikur u  thoshte në atë heshtje me një zë të brëndshëm: n’kohë të ligë poi u lë, por  do kthehem  kur  t’a ndiej si këngën majekrahut – thirrjën tuaj!… Rrugetimi iu duk  i gjatë dhe i pa mbarim kur po ndalonte në  satcionin e  fundit në një qytet të ftohtë të Alpeve. Në shtetin e rehatshëm  plot qetësi dhe drita të Zvicrës, krahas punës që sillte përfitime materile, angazhohet edhe në sportin luftarak të  “Kik-boksit”  në të cilin arrin suksese rekorde për  pak vite. Dhe shih, edhe përgjatë tërë kësaj përiudhe, dashurinë  për  flamur dhe atdhe nuk e kishte të zbehur në  asnjë  moment. Çdo herë në paraqitjet e tij në  gara sportive, kërkonte që edhe flamuri i kuq me shqipen e zezë të qëndisur në mes t’i mbulonte krahët. Ngase, kështu i dukej se merrte zemër e i vinte forcë tek ngjitej shkallëve të suksesit  për t’a prekur olimpin e kampionit të  Europës  në këtë discipline  sportive.

…Thirrja e Atdheut

Ndër grushta shtrëngon mallin e viteve për të afërmit dhe atdheun.  I duket se dielli i perëndimit  ka filluar të  lindë pritueshem e të përëndoj  pa meshirë. Dritat e qytetit, rrugët, sheshet, jeta komode dhe medaljet sportive nuk po e tërheqin më.  Fasadat e ndërtesave i  dukën të  huaja e të  ftohta si gurë varresh. Po perëndon jeta në  mëgrim… Lajmet nga vendlindja nuk janë të mira…Zingjirët e tankeve sllave kanë filluar t’a shkyejnë hartën  e atdheut. Televizionet dhe gazetat në  përgjithësi thonë  se toka e Kosovës  po njomet  me gjakun e bijve të  vet. Në radhët e UÇK-së  kanë filluar të rreshtohen shtatë e shtatëdhjetë dhe krismat e para të  pushkëve të lirisë ndihen anëmbanë  Kosovës.

Si e rrahura e daullës  po i kumbon në ndërgjegje kushtrimi i Rilindasve:

Kush në gjak e ka lirinë

Dhe kush nënë e thërret Shqipërinë

Kush është  burrë e don mëmëdhenë

Don shqiponjën dykrenare

Të  shtrëngojë  pushkë  e penë

E  t’ lidhë  besën shqipëtare

Dhe,  përsëri hapësiren e mbulon heshtja…mirëpo, thonë  se gjëmimet më  të fuqishme janë ato që fshihen nën vellon e  heshtjës  dhe si rrufe nga mali vjen një vendim i prerë…pritëm nënë Kosovë, se tek  ti  po vij. Si shqiponjë krahëhapur në një buzëmbrëmje vere hyn në oborrin e shkollës dhe për  një  çast rreth kokës i sillet e tërë e kaluara e përvuajtur  e njerëzve dhe vendit… Thekshëm u degjua breshëria e automatikut  në muzgun  e asaj  stine, kur e plandosi për tokë  bustin e Perkoviqit-emrin e të  cilit vite më  parë  mbante  shkolla e fshatit Sheremetaj.  Reliket e pushtuesve as të  gurëzuara nuk mund të  qëndrojnë  në  këtë  vend, ngase hijet e errëta  të  tyre nuk po i lënë  rrezet e lirisë  të  agojnë  mbi korën e kësaj toke. Ky ishte lajmi  se  nga mërgimi po i kthehen djemtë  vatanit…Pushka e Vezirit filloi të  jehonte kudo, në Junik, Smolicë e Rahovec.  Me nofkën “Alfredi” inkuadrohet në radhët e UÇK-së.  Angazhimi dhe guximi i  tij  u bënë shëmbull për shumë luftëtarë të asaj zone, sidomos për dy vëllezërit e tij më të rinj: Shaqirit dhe Rasimit që tashmë ishin ushtarë të rregullt në njesitet  ushtarake. Atyre iu shtua edhe më tepër vullneti për luftë kur mbështetnin shpinën për vëllain e drejtonin grykat kah armiku. Morali dhe strategjia e tij luftarake u jepte  kurajo edhe udhëheqësve  të tjerë të luftës  nëpër  zonat e Rrafshit  të Dukagjinit. Ai tani vepronte si komandant “Komando” në rajonin e Rekës së Keqe dhe kudo që e kërkonte nevoja pa iu trembur syri në asnjë moment. Afërsia, dinjiteti dhe sjellja njerëzore e bënin  që t’ishte i  dashur prej të gjithëve. Nga dita në ditë luftimet ashpërsoheshin, mirëpo këtë trim të paepur  kjo ashpërsi nuk e trembte, vetëm sa ia  shtonte elanin dhe kalitjen  nga fronti në front. Ishte korriku i vitit 1998. Dielli përcëllonte fushat që kësaj vere kishin mbetur djerrë. Fushat e etura për ujë po ujiteshin me gjakun e bijve dhe bijave më të mira të popullit… Shqiponjat një ditë frikshëm fluturuan andej kreshtave të Gjeravicës. Rrezet e diellit  ftohtë shëndrisnin  Junikun dhe fshatrat për rreth. Në Kallavaj në përpjekje ballë për ballë  me forcat sllave, bie heriokisht Vezir Ademaj. Trupi i përgjakur i  ngjante shtizës së flamurit. Ra në fushën e betejës për ta prekur dheun e tokës amë-për të mos vdekur kurrë, por për t’u përmendur  përjetësisht në kujtimet krenare të brezave në kalim…

Sot, shkolla  fillore  në Sheremetaj i mban të  gravuar në obelisk, emrat e dy heronjëve të kësaj ane, që jetën e dhanë  për Lirinë e Kosovës: VEZIR ADEMAJ e HYSEN ARIFI.

Shkruar me 17 shkurt 2013

KUJTESA DHE LIRIA, RIKTHIM TEK VIRTYTET…

by

KUJTESA DHE LIRIA, RIKTHIM TEK VIRTYTET… 

 

– duke dalë nga burgologjia… mes dy statujave amerikane -/

 Nga Visar ZHITI*/

 …ndërsa po të nisesha për këtu, në një shesh të Tiranës pashë shtatoren e (porsa)ngritur gjatë festimeve të 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, atë të një amerikani të madh, Presidentit  Wilson,  që doli në mbrojtje të të drejtave të popujve të vegjël dhe ndali copëtimin e  mëtejshëm të Shqipërisë. Dhe Shqipëria mbeti, aq sa ç’është sot, prej asaj ndërhyrjeje jetike dhe shteti i saj u fut tashmë në shekullin e dytë të punës.

Vështrimi m’u fiksua tek cilindri amerikan mbi kryet e shtatores, s’e di pse. Diktatori ynë, krahas borsalinës, kishte mbajtur dhe kokore sovjetike dhe kasketë kineze. Dhe i ngjeshi popullit helmetën, po mendoja, teksa e armiqësoi me botën dhe rrekej gjithë delir ta përgatiste të luftonte fillikat kundër SHBA-së dhe Bashkimit Sovjetik njëkohësisht dhe të fitonte, sepse kishte në duar armën e marksizëm-leninizmit. Absurditet dhe marrëzi vrastare, thashë me vete dhe pashë përsëri nga shtatorja e Wilsonit. Bronz i kujtesës, metaforë e mirënjohjes, mërmërita.                                                               

Ky imazh nuk do të më ndahej gjatë udhës qiellore për në Nju-Jork. Ndërsa ai copëtim i pakryer i trojeve tona sikur kaloi në mëndësinë tonë si kompleks, preku dhe mishin e gjallë të jetës dhe, kur ne nuk po na copërlonin të huajt, po ia bënim vetes.

Por unë, edhe pse vij këtu si kujtim i një dhëmbjeje në gjyqin e Nju-Jorkut, ku do të dënohet moralisht diktatura, i ftuar nga organizata “The Freedom House”, me president z. Muç Xhepa, (bashkarisht falenderoj dhe ata që mundësuan ardhjen dhe ndejtjen time, z. Zef Balaj, bashkëvuajtësin tim z. Esat Coku, znj Engjelushe e Jatiar Luzaj dhe familjen Seferi), ndërkaq do të doja të flisja për ndryshimet që bën jeta shqiptare, për ato metafora aq të befta, ndoshta nga që kam qënë dënuar për metaforat. Ja, burgu ynë u shndërrua në kujtesë, në burgologji dhe koha duhet të shkëputet ende më tepër nga psikoza munduese e së kaluarës, pa e harruar. Vërtet ka patur bëma dhe ndodhi të atillë paradoksale në një kohë aspak të largët, madje ngjitur me tonën si pas një Muri Berlini tashmë të shëmbur, kur nisi sundimi i fitimtarëve të pas Luftës II Botërore. Erdhën si çlirimtarë duke sjellë robëri më të rëndë. Duke përshtatur përdhunshëm një doktrinë gjysmake, utopi mizore, që gjakonte me gjak të krijonte rendin e ri, në fakt që të ruanin sundimin e tyre, socializmin real të njeriut të ri, pa virtytet vetanake dhe të përhershme. Nuk po lejohej asgjë, as fantazia, ishin rrëmbyer pronat dhe mundësitë, madje as jetën e as vdekjen nuk i kishe të tuat, por të shtetëzuara nga ai revolucion i paqartë, çapraz. Dhe më përpara se të hapnin universitete, hapën burgje. Dhe u shndërrruam në burgun më të madh, duke qenë vendi më i vogël në të gjithë perandorinë komuniste.

Si nëpër nënkatet qerthullore të ferrit, hidheshin rregullisht kundështarë e disidentë e viktima e dënoheshin dhe ide e besime, por dhe libra e lexues të tyre, biblioteka, po, po ngrehina bibliotekash dhe ato të teatrove bashkë me dramat, festivale këngësh, peizazhe dhe piktorë të tyre, le më pastaj që janë dënuar dhe varret. Të vdekurit e mëdhenj donin t’i vdisnin ende më shumë. Ja, poetit Gjergj Fishta, “Homeri i fundit” në Ballkan, i propozuar dhe për çmimin “Nobel”, do t’i prishnin varrin dhe do ia hidhnin eshtrat në lumin Drin. Një kundërshtar si ai s’duhej të kishte kohën e pas vdekjes, duhej të zhbëhej për komunistët. Dhe kështu bënë dhe me të tjerë, të gjithë të pushkatuarit, të shuarit burgjeve s’duhej të kishin varre.

Ndërkohë diktatura kultivonte inteligjencien e saj, ku bënin pjesë dhe shkrimtarë dhe i mirëmbante ata ashtu si policinë, fabrikat e armëve apo fermat, teksa komplotonte ta zëvëndësonte Zotin me veten e vet, për rrjedhojë dhe kishat e xhamitë me komitetet e partisë dhe ato ekzekutive dhe klerikët i burgoste ose dhe më keq. Dhuna permanente në fund të fundit ushtrohej po me inteligjencë, jo vetëm me policë, me kundërkulturë kundër kulturës, me shërbimet perfekte të mediokritetit ideokracisë dhe sistemit totalitar.

Në tempullin e kujtesës/

…duhet të kthehemi herë pas here. Është njohje e së vërtetës, e vetes si individ dhe shoqëri, si komb dhe histori, që shumëçka të shndërrohet në përvojë dhe profilaksi, me qëllim që të mos përsëritet e keqja dhe të dimë që ëndrra e thyer të përtërihet e të bëhet sa më parë vepër e të prekim të ardhmen. Janë të domosdoshme “Shtëpitë e lirisë”, si vatra me zjarrin e çështjeve, jo me hirin. Jo vetëm të flasim për ç’ka ngjarë, por prej tyre të nxjerrim dukurinë.

Ja, në vendin tonë teatrot dhe kinematë ekzistuese, me të mbaruar lufta, i shndërruan në salla gjyqesh. E pa imagjinueshme. Në mesjetë ka patur një ide kësisoj, Theatrum mundi, që e shihte botën si një teatër, ku njerëzit kthehen në aktorë. Komunizmi shqiptar bëri të kundërtën. Në skenën e Teatrit Kombëtar u vendos trupi gjykues, jo me aktorë, por me komisarë dhe komandantë të luftës, Përballë intelektualë, deputetë, gazetarë e shkrimtarë mes tyre, patriotë të gjithë, ata që ishin kundërshtarë, por që sistemi i shihte dhe i trajtonte si armiq që duheshin vrarë. Në llozhat lart rrinte Enver Hoxha, ndiqte gjyqin dhe ndoshta dora zgjatej për monoklin siç bëjnë nëpër opera në Perëndim dhe kapte revolverin.                                     Në altoparlantët jashtë nëpër rrugë të qyteteve të vendit dëgjoheshin gjyqet si gjëmime, si kërcënim. Binin copa fjalësh, emra. Dënoheshin me burg e pushkatim nga ata burra që kishin sjellë historinë e Shqipërisë deri aty. Ndërpriteshin jetët e tyre.

Mendo pastaj se si do të ishin dramat që do të viheshin në ato skena, realizëm socialist acarues, më shumë propagandë dhe s’dihej se sa art mbartnin. Dhe absurdi shkoi më në absurd, u arrestuan dhe metaforat, nuk lejoheshin në letërsi, kur në realitet të llahtarisnin.

“Shqipëria që shtypej”

…megjithatë guxoi dhe u ngrit. Kryengritja e Postribës. Me të drejtë kujtohet se vetëm 19 ditë zgjati ajo që historia e re e quan Revolucioni Hungarez i 1956-ës, ndërsa maleve të Shqipërisë do të vazhdonin betejat me armë në dorë mbi 10 vjet të tjera rresht. Përrenjtë sillnin gjakun e tyre, edhe kufoma.

Në burgjet tona politike pati dy revolta masive, ajo e Spaçit, ku u ngrit Flamuri Kombëtar, nga vëllezërit Coku me shokë, i sajuar nga një këmishë me gjak, pa yllin e komunizmit dhe përsëdytja e saj në Qafë-Bar, të vetmet në të gjithë perandorinë komuniste, ku u ridënuan të dënuar, dhe me pushkatime, pastaj u dënuan dhe vetë burgjet. Edhe ushqimit i hidhnin sodë sapuni për vdekje jo dhe aq të ngadalta. Nga që duhej të vazhdonim punën nëpër miniera gjithandej.

Në një farë mënyre ne të gjithë jemi si pas vdekjes. (*  Fjala e shkrimtarit Visar Zhiti ne Gjyqin e New Yorkut, mbajtur me 18 shkurt ne Royal Recency. Te plote do ta lexoni ne Diellin e radhshem ne print)

Në kujtim të një intelektuali të shquar

by

Rasim    Balla & Reshat   Kripa/

Po shkruajmë për një person që duhet shkruar, për një person që i mbylli sytë në mërgimin e largët por që dëshira e tij ishte të prehej në atdheun mëmë. Këtë dëshirë ia plotësoi e shoqja, zysh Meremja. Duke u gdhirë 11 janari 2012 shpirti i profesor Suatit erdhi në Golem dhe pas dy ditësh erdhi edhe arkivoli me trupin e tij të pajetë. Varrimi u bë madhështor. Respekti u krye i plotë. Ju dha lamtumira e fundit fisnikut, patriotit, atdhetarit, intelektualit e demokratit Suat Babani që gjithë jetën ëndërroi për demokracinë e vërtetë.

Lindi në vitin 1920 në fshatin Baban të Devollit në një familje atdhetare dhe arsimdashëse. Qysh në fëmijëri i vdiqën të dy prindërit e tij, duke e lënë jetim. Kujdesi që tregoi për të gjyshja dhe dy xhaxhallarët e tij, bënë që të mos e ndjente shumë humbjen e prindërve. Ai mundi të mbaronte jo vetëm arsimin fillor por të kryente me sukses dhe me rezultate të shkëlqyera Liceun Francez të Korçës, ku mori bazat e një edukate dhe kulture perëndimore.

Pushtimin fashist e priti me urrejtje së bashku me të vëllanë, Sedatin, i cili u inkuadrua në Brigadën e Parë Sulmuese, ku edhe ra heroikisht në luftën për çlirimin e Krujës më 8 gusht 1944.

Pas lufte mbaroi studimet e larta në Bullgari, në degën e agronomisë gjithmonë me rezultate të shkëlqyera. Ishte një tip i veçantë. Megjithse ishte vëlla dëshmori, kurrë nuk kërkonte që për hir të kësaj të fitonte favore apo privilegje të pamerituara. Filloi të punonte si agronom në fermën e Maliqit. Sjellja arrogante dhe prepotente e drejtuesve të pushtetit i treguan fytyrën e sistemit në të cilin po jetonin. Kështu që ai u zhgënjye nga ky sistem dhe filloi ta shihte atë me një sy tjetër.

Në vitin 1948, me grupin e deputetëve, i dënohet me vdekje dhe ekzekutohet xhaxhai i tij, juristi dhe noteri i njohur Mehmet Babani, i cili i kishte ndenjur aq pranë kur kishte humbur prindërit e tij. Xhaxhai tjetër, Faik Babani, që edhe ky i kishte qëndruar  pranë, u dënua për motive politike. Të dyja këto ndikuan në formimin e një bindje tjetër në ndërgjegjen e tij.

Megjithatë puna në fermën e Maliqit vazhdonte. Kultura dhe edukata që kishte marrë që i ri, niveli i lartë profesional si dhe dashuria për punën, bënë që ferma, edhe në sajë të kontributit të tij, të kishte rezultate të larta, që rriteshin nga viti në vit. Ishin pikërisht këto rezultate  dhe kontributi  i  dhënë prej tij që Presidiumi i Kuvendit Popullor ta dekoronte me Urdhërin e Punës të klasit të tretë në vitin 1954, ndërsa në vitin 1956 ta dekoronte përsëri me Urdhërin e Punës të klasit të parë. Më vonë, pas një aksidenti të rëndë që pësoi, transferohet në shkollën e mesme bujqësore në Golem të Kavajës.

Por këto nuk e detyruan të hiqte dorë nga marëdhëniet e ngushta që kishte me familjarët e tij. Krahas punës, ai pati kurajon që, edhe në kushtet e rënda të përndjekjes nga sistemi, t’i gjendej pranë dhe të kujdesej edhe për xhaxhanë e burgosur dhe sidomos, pas lirimit të tij, kur ai nuk kishte asnjë mundësi jetese pasi ishte shumë i moshuar dhe pa fëmijë, iu ndodh gjithmonë pranë.

Në pozicionin e mësuesit, si specialist në fushën e bujqësisë, profesor Suati edukoi dhe paisi me kulturë profesionale disa breza nxënësish, të cilët edhe sot e kujtojnë me nostalgji dhe respekt të madh metodikën e mësimdhënies së profesorit të tyre. Kujtojnë me nostalgji e respekt karakterin e tij të palëkundur, seriozitetin dhe mjeshtërinë gjatë proçesit mësimor, si dhe dashurinë prindërore të këtij njeriu me virtyte të larta. Si njohës i saktë i tre gjuhëve të huaja, frëngjisht, italisht, bullgarisht, ishte i apasionuar pas programeve  shkencore  televizive  të  huaja

si dhe dëgjues i rregullt i emisioneve të lajmeve në këto televizione, falë njohjes perfekte të gjuhës frënge dhe italiane.

Autoriteti i tij ishte i tillë që detyroi pushtetin e atëhershëm të kërkonte ta bënte me vehte. Për shkak të njohurive të larta shkencore, impononte gjithmonë respekt dhe autoritet por kishte, gjithashtu, dashuri dhe thjeshtësi me kolegët dhe punëtorët. Për këtë iu propozua nga Byroja e Partisë së Golemit të bëhej anëtar i Partisë së Punës. Duke qenë i ndërgjegjshëm për konditat e tij politike, ai iu përgjigj thjeshtë:

–         Më falni, por këtë detyre nuk e bëj dot.

Ndërrimi   i   sistemeve  e  gjeti  profesorin,  së  bashku  me  bashkëshorten,  ish  mësuese

matematike, në pension. Shumë nga rinia e Golemit, që sot janë rritur, kujtojnë që profesori ato ditë kishte rilindur, ishte rinuar. Ai, së bashku me bashkëshorten, kishin vite që e prisnin një ditë të tillë. Shtëpia e profesor Suatit tashmë priste çdo ditë  djemtë e Golemit. Bëheshin diskutime politike, bëheshin pyetje dhe profesori, së bashku me bashkëshorten, sqaronin me  qetësi por, gjithmonë, me optimizëm dhe siguri për të ardhmen. Frika ishte vrarë… Suat e Mereme Babani ishin ndër të parët që u antarësuan në Partinë Demokratike dhe ishin gjithmonë aktiv në proçeset demokratike. Gjithmonë i pranishëm në konferenca dhe takime me drejtues të lartë të Partisë Demokratike. Megjithëse të lodhur nga jeta ata tregonin një gjallëri që shumëfishohej sidomos në fushatat zgjedhore, duke biseduar me njerëzit, duke treguar me largpamësi për të ardhmen europiane të Shqipërisë si dhe duke rritur optimizmin. Ky njeri, që kishte refuzuar antarësimin në Partinë e Punës së Shqipërisë, gjeti forca dhe, megjithëse në moshë të thyer, të rreshtohej në rradhët e Partisë Demokratike, pasi aty shikonte të ardhmen e atdheut.

Në vitet e fundit, tashmë i lodhur nga pesha e moshës që i rëndonte mbi supe, por aktiv dhe me shëndet të plotë mendor, ndërmori disa herë udhëtime në vendin e lirisë, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për t’u takuar dhe respektuar vëllezërit e gruas së tij dhe shumë miq të vjetër që i kishin shpëtuar thonjve të komunizmit. Por, siç duket, perëndimi kishte mbërritur. Fundi po arrinte. Profesor Suati e parandjeu dhe i tha së shoqes atë shprehjen e thjeshtë dhe të bukur, atë që thonë vetëm atdhetarët e mëdhenj:

–         Dua të fle, për jetë, në atdhe, në Shqipërinë time, atje ku e kam vendin!

Këtë amanet ia plotësoi e shoqja, mësuesja e njohur Meremja.

Ky ishte profesor Suati. Është në nderin e kujtdo,  sidomos  organeve  arsimore  të  rrethit

Kavajë apo edhe atyre qëndrore të shkruajnë dhe të kujtohen për këtë figurë të njohur të arsimit shqiptar.

A do ta bëjnë vallë? Do të presim dhe do të shohim.

 

Kaleidoskop i një jete të gjallë atdhetare

by

Vilhelme Vranari Haxhiraj, “Bashkë në dashuri dhe atdhetari”, Bukuresht, 2012/

Nga Fatmir Minguli/

Kur mbaron së lexuari librin më të ri tëVilhelme Vranarit, fillimisht mendon se e njeh jetën shembullore të do prindërve të mrekullueshëm e të një çifti patriotik me moral ideal. I tillë duket në pamje të parë ky libër i veçantë për nga mënyra se si ka ndërthurrur autorja jetën e prindërve të Baki Ymerit, duke e gërshetuar me jetën e shqiptarëve të Rumanisë dhe ngjarjet e Shqipërisë nën okielon e jubileut të 100 vjetorit të pavarësisë të shtetit shqiptar.

Por, faktikisht nuk kemi të bëjmë thjeshtë me një libër biografik të shqiptarit nga Shipkovica që emigroi në Bukuresht si qindra e mijëra shqiptarë të tjerë në dekadat e para të shek. 20. Në 150 faqet e kësaj vepre që e pa dritën e botimit në vigjilje të Krishtlindjeve (2012), përshkruhet edhe bashkëshortja e Ajvaz Vokës, Aurelia e cila lidhi jetën me shqiptarin e malësisë së Sharrit, të cilit i dhuroi katër fëmijë: Mavruzin, Skënderin e ndjerë, Bakiun dhe Safien që tashmë mban një emër të ri, Diana Voka.

Shkrimtarja Vilhelme Vranari ka qëndisur një libër tjetër lloj nga biografitë monotone, duke na dhënë informacione që intersektojnë jetën e thjeshtë të shqiptarëve të Rumanisë me ngjarjet e mëdha që shqiptarët kanë përcjellë si atdhetarë të vërtertë, kudo që janë ndodhur. Duhet pranuar se komuniteti i shqiptarëve në Rumani ka qenë ndër më aktivët në krejt diasporën, duke përfshirë gjithçka që ka ndodhur, që nga mesi i shekullit të 19. Pikërisht këtu gjen ngjyrat e fijeve me të cilat shkrimtarja Vranari kompozon pamjet e kësaj vepre vlerash reale të mbrujtura me sinqeritet, ndjeshmri dhe atdhetari.Të duket sikur qëndisja e Aurelias në një pëlhurë artizanati para 80 vitesh, bëhet simbiozë me vetë mendimet e shkrimtares sonë të nderuar.

Aurelia i qëndis në ato vite të martesës (30 gusht 1932), fjalët lapidare: “Rroftë Shqipnija dhe na ndihmoftë Perëndia!”. E të mendosh se e shkruan një grua e thjeshtë, amvise rumune dhe atdhetare shqiptare, duke respektuar dëshirën dhe amanetin e burrit të saj që digjej për komb e atdhe. Që në prologun e librit, lexuesi befasohet e pret me ëndje atë çka do vijë më pas. Para nesh kemi një prolog konçiz dhe domethënës për prindërit e Bubullimës së Bukureshtit. Gjithçka që vjen më pas, janë të bëmat e Ajvaz Vokës në kohën e Mbretërisë shqiptare, e më tej, në kapitullin e dytë, edhe të djalit të djemve të tij, por gjithçka që tregohet, gërshetohet me akte e fakte konkrete të zonje me shpirt të florinjët (Aurelia Voka).

Pas këtij prologu interesant, vijnë me rradhë përshkrimet për Shipkovicën, vendlindjen e atdhetarizmit shqiptar që e konsideronin udbashët e Shkupit si “Mala Albanija” (Shqipëria e Vogël). Pasojnë faqe briliante mbi jetën e kësaj gruaje fisnike dhe nëne të dashur e të nderuar që e përvetësoi gjuhën shqipe Brenda një nate. Shprehje metaforike, apo jo! Përshkruhet vendlindja e saj në pllajet e Transilvanisë, njohja e saj me Ajvaz Vokën në Bukuresht, bashkëveprimi me intelektualë shqiptarë dhe me konzullatën e Shqipërisë, arestimi i burrit të saj për veprimtari politzike, braktisja e Bukureshtit dhe rikthimi në Shipkovicë (1941). Vlen të përmendet vullneti që autorja Vilhelme Vranari ka bërë me paralelizimin e ngjarjeve me librin e saj “Mamaja” paralelizim që rrezaton dashuri njerëzore dhe na i sjellë fare afër skenat e jetës së shqiptarëve të Bukureshtit, pa e harruar edhe Aurelia bujare dhe familjen e saj.

Libri, kaleidoskop shumëdritësh, paraqet skena të panumrëta të fisnikërisë, bujarisë, miqësisë, besnikërisë, tipare të atdhetarizmit të paepur të prindërve të Bakiut, Mavruzit dhe Diana Vokës. Këto skena të ndritshme, nën një kujdes profesional të autoresm vijnë para lexuesit me shumë foto të atyre kohëve, me faksimile dhe dokumente nga shtypi i kohës, me akte zyrtare sipas të cilave Shipkovica asokohe i përkiste Shqipërisë, me kujtime origjinale nga bashkohësit e me shumë komente të lidhura ngushtë me faktet jetësorë. Vilhelme Vranari, krejt ndryshe nga librat biografikë, na ka dhënë një vepër model për nga mënyra se si e ka trajtuar dokumentin historik, duke dhënë modelin e tratimit shkencor të ngjajeve të ndodhura kohë më parë.

Lexuesi ndjehet komod tek lexon kujtimet e motrës më të vogëltë Aurelias, Marieta, si dhe ato të motrës së saj më të madhe, Rozalia. Në kapitullin e pasur kushtuar Marietës, autorja vlonjate me shumë elasticitet na krijon një tregim të mrekullueshëm, një përsiatje magjike, jo vetëm të një gruaje rumune me këndvështrimin e saj për shqiptarët dhe gjuhën shqipe, por edhe një aspekt të veprimtarive patriotike të familjes ku ishte nuse e motra e saj. Jo pa qëllim, në këtë kapitull autorja vendos dhe personalitetet e kulturës shqiptare që vepruan në Bukuresht, si Nikolla Naço e Gjergj Bubani, Lasgush Poradeci e Mitrush Kuteli, Dhimitë Polena e Xhelku Maksuti. Edhe kjo mund të konsiderohet si një ndërthurje që i shton vlerat shkencore, biografike e publicistike, të kësaj vepre të veçantë të Vilhelme Vranarit.

Në një kapitull më vete na sillen problemet e gjuhës sonë (“Gjuha shqipe është e vetmja pasuri e shqiptarëve”). Përsëri dallohet metoda intersektuese e ngjarjeve patriotike me aspektin e zbërthimit shkencor. Me shumë takt, me një konçizitet për t’u admiruar, autorja na paraqet “jetën” e gjuhës shqipe në vendet e tjera, e në rastin tonë, në Rumani, ku kontributi i çiftit Ajvaz dhe Aurelia Voka dhanë kontribut për kultivimin dhe zhvillimin e gjuhës shqipe. Ky çift shembullor është i admirueshëm, sepse ata kanë qenë përcjellës të gjuhës sonë të bukur, përcjellje që rrezaton në ditët tona tek trashëgimtari i tyre, poeti, publiçisti e patrioti Baki Ymeri, alias AlbanVoka, për të cilin kanë shkruar me admirim, Ali Podrimja, Xhelku Maksuti, Alma Papamihali, Remzi Limani, Aurel Dasareti, Ramiz Dërmaku, e shumë të tjerë.

Duke përshkruar traditat patriotike të shqiptarëve nga gjithë trojet tona që kanë emigruar kudo nëpër botë, në librin e Vranarit gjejmë botën rumune dhe atë shqiptare, identitete, bashkëpërkime e veti tjera që na afrojnë, kohëra, ngjarje para 100 vjeçare, por dhe botën e sotme ku patriotët shqiptarë veprojnë me zell e përkushtim të çiltërt kulturor dhe atdhetar. Këtë konstatim e kupton lexuesi që në fillim të librit tek lexon “Poezi për mërgimin”, parathënien nga Kurtesh Devaja dhe një argument nga Dr. Luan Topçiu. Dhe jo vetëm kaq, sepse librin e dinamizojnë fotografi dhe facsimile nga gazeta rumune e shqiptare të kohës, protagonistë të këtij libri duke qenë Aurelia dhe Ajvaz Voka. Pasojnë foto të godinës ku ka funksionuar shtypshkronja e parë shqipe në Bukuresht (1886), foto të Tregut të Tetovës para 100 vitesh etj.

Siç shihet, nga kjo paraqitje kemi të bëjmë me argumente e me fakte reale. Kemi të bëjmë pikërisht me atë artificë mjeshtërore të Vilhelme Vranarit e cila ka“braktisur” ecjen drejtvizore në strukturimin e kësaj vepre dinjitoze. Kjo autore, me dinjitetin e një studjueseje të zellshme, është në unison të plotë me filozofin dhe sociologun e sotëm francez, Edgar Morin, i cili shkruan: “Një diagnozë e saktë kërkon një mendim të aftë për të mbledhë dhe organizuar informacionet dhe dijet e njohura, por që janë të copëzuara dhe të shpërndara.”

Kjo metodë e ka prurë librin deri në ditët e sotme, kryesisht në aktivitetin e revistës së rëndësishme “Albanezul / Shqiptari”, e cila është vazhdim i denjë i botimeve të patriotit Nikolla Naço, e cila del sot e kësaj dite si periodik në Bukuresht. Nuk tentojmë as ta lavdërojmë e as ta trimërojmë, por tentojmë të themi të vërtetën se kryeredaktori aktual i kësaj tribune vjen nga gjiri i familjes Voka.

Duke e përshkruar me besnikëri dhe vërtetësi si një veprimtar i palodhshëm i Rilindjes së sotme virtuale, duke anashkaluar me zgjuarsi edhe ndonjë mundësi për kritikë, sipas Vilhelme Vranarit, figura e Baki Ymerit si një maraton i mërgatës shqiptare, është figura e një shqiptari vetmohues që trashëgon atdhetarizmin e prindërve të tij të nderuar. Një krenari të veçantë për prindërit e tij, ndiejnë të gjithë shqiptarët e vërtetë, që nga Shipkovica krenare e Sharrit, e deri tejmatanë brigjeve të Vlorës dhe Atlantikut. Libri i Vilhelmes nga Vlora (“Bashkë në dashuri dhe atdheatri”), është një kontribut në historigrafinë shqiptare, dhe një zbatim i detyrave të studjuesve për të riparë historinë e shqiptarëve, kudo që ata kanë jetuar dhe vepruar.