Besnik Fishta/

Pullat postare të Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri përbëjnë një kategori të veçantë të emisioneve postare, e cila ka një rëndësi të dyfishtë, funksionale dhe kulturore. Ato nuk shërbejnë vetëm si mjet për dërgimin e postës gjatë sezonit festiv, por përfaqësojnë gjithashtu një pasqyrë të traditave, vlerave dhe nivelit kulturor të një shoqërie. Fillimet historike e këtyre pullave lidhet me emisionet të fundvitit në Kanada, ne te cilen u lëshua pulla e pare e Krishtlindjeve (fig.1), me mbishkrimin “XMAS 1898”. Edhe pse nuk paraqiste skena fetare, ajo shënoi fillimin e një tradite qe vazhdon edhe sot.

                          Fig 1.   

Shkrimi “XMAS 1898” është formë e shkurtuar e fjalës Christmas, pra është një pullë e posaçme e Krishtlindjeve. Ne imazhin e pulles shihet harta botërore ku të gjitha territoret e Perandorisë Britanike janë ngjyrosur me të kuqe. Shprehja “WE HOLD A VASTER EMPIRE THAN HAS BEEN” ishte një thënie propagandistike që theksonte madhësinë e Perandorisë Britanike, qe ne gjuhen shqipe do te thote; “Ne mbajmë një perandori më të gjerë se ç’ka qenë ndonjëherë”. Pulla eshte e nje rendesie te vecante sepse nderkohe ishte pulla e parë botërore me hartë, dhe qe  simbolizonte kulmin e Perandorisë Britanike,si “perandoria ku dielli nuk perëndon kurrë”. Si e tille  u be shumë e vlerësuar në koleksionet tematike historike dhe koloniale, dhe përdorej shpesh si simbol i ekspansionit kolonial në filatelinë e shekullit XIX. Shtetet e Bashkuara  emetuan me 1962, pullen e parë festive amerikane qe paraqiste një kurorë Krishtlindjesh. Më vonë, USPS(USPS është United States Postal Service, pra Shërbimi Postar i Shteteve të Bashkuara.) lëshoi seri të shumta me motive fetare dhe laike.Me pas Gjermania e njohur për pullat me riprodhime të artit të krishterë, sidomos piktura të Rilindjes dhe Barokut, Austria qe ka prodhuar pulla të Krishtlindjeve me cilësi të lartë artistike, shpesh të stampuara në letër të veçantë, me reliev ose me ar të shtypur. Që atëherë, kjo traditë është përhapur në të gjithë botën, duke u bërë një element i njohur i kulturës postare dhe koleksionizmit. Nga pikëpamja filatelike gjate koleksionimit, pullat e Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri mund të kategorizohen në dy grupe kryesore: me motive fetare dhe me motive sekulare. Grupi i parë përfshin skena biblike, figurat e shenjta dhe simbole të “Lindjes se Krishtit” ose thjesht “Krishtlindja”, ndërsa grupi i dytë përqendrohet në elemente festive, si pemët e Krishtlindjeve, figurat e Babagjyshit, dëbora, lodrat dhe peizazhet dimërore. Kjo dyndje tematike reflekton mënyrën se si kultura, traditat dhe besimet e komuniteteve qe pasqyrohen në emisionet postare. Lëshimi i këtyre pullave ka një funksion të qartë praktik, përdorimin në kartolina dhe letra festive, por gjithashtu ka një dimension filatelik të rëndësishëm. Koleksionistët vlerësojnë këto pulla jo vetëm për estetikën dhe diversitetin e dizajneve, por edhe si dokument historik të zhvillimeve kulturore dhe artistike në periudha të caktuara.

Në një perspektivë krahasuese rajonale, tradita e emisioneve postare festive në Ballkan paraqitet si një fenomen qe ka qene prezent, që shërben për të reflektuar atmosferën e fundvitit dhe simbolikën e festave përmes ikonografisë filatelike fetare, siç vërehet, për shembull, në Greqi apo Serbi. Ndryshe nga këto raste, Kosova, si shembull i një praktike bashkëkohore, ka realizuar dy herë emisione sekulare të dedikuara festave të fundvitit, duke u rreshtuar pranë tendencave ndërkombëtare të vizualizimit kulturor përmes pullës postare. Në kontrast të dukshëm me keto shembuj, Shqipëria ka mbetur deri më sot pa asnjë gjurmë festive në repertorin e saj filatelik. Kjo mungesë lidhet ngushtësisht me karakterin strikt laik të shtetit shqiptar që nga lindja e tij, i cili gjatë periudhës së monizmit u vendodos ne nje pozicion ekstrem,I ndikuar nga struktura ideologjike e regjimit socialist. Në vitet 1945–1990, si shtet njëpartiak dhe ateist, Shqipëria e konceptonte festën e Vitit të Ri si një ngjarje universale me karakter familjar, dhe kryesisht si një vazhdimësi e ritualeve politike të percaktuara ideologjikisht. Festat, në këtë kontekst, ishin të gjitha të kontrolluara dhe të instrumentalizuara për të afirmuar arritjet e sistemit socialist, duke u shtrirë në të gjithë kalendarin vjetor si jehonë e sukseseve të zhvillimit ekonomik e shoqëror. Viti i Ri, për rrjedhojë, shihej më tepër si një rast për të legjitimuar ideologjinë e kohës sesa për të krijuar një atmosferë të gëzimit kolektiv. Radiotelevizioni, si mjet propagandistik, përpiqej të prodhonte një atmosferë festive, por kjo mbetej e zbehtë dhe e kufizuar, ndërsa kartolinat, të cilat sot i kujtojmë me një nostalgji të natyrshme me urimet e tyre zëvendësonin ikonografinë klasike të Krishtlindjes, duke e zhvendosur fokusin nga dimensioni shpirtëror tek ai politik. Pas viteve ’90, megjithëse Shqipëria hyri në një realitet të ri politik e shoqëror, repertori filatelik nuk pasqyroi ndryshime të dukshme: simbolet festive të fundvitit munguan njësoj si më parë, duke e lënë Krishtlindjen dhe Vitin e Ri jashtë vizualizimit postar. Ne te kundert te kesaj, Filatelia e Kosovës ne kete tematike, ka zhvilluar një stil të vetin, të orientuar drejt dizajnit modern dhe simbolikës së paqes ne dy emisionet e saj te cilat po i trajtojme me poshte.

                 Fig.2      

Pullat postare ne fig.2 te vitit 2003, jane lëshuar nga Misioni i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) dhe përfaqëson shembullin e pare të pasqyrimit filatelik të festave të fundvitit në hapësirën shqiptare. Ne pullen e pare simbolika vizuale tregohet me tre qirinj të ndezur,si simbol i dritës, ngrohtësisë dhe shpresës, i lidhur ngushtë me atmosferën e Krishtlindjes dhe Vitit të Ri., Elemente dekorative festive me gjethe jeshile, ngjyra e kuqe dhe zbukurime të arta përforcojnë ndjesinë tërheqëse të festës dhe janë tipike për kartolinat dhe dekorimet e fundvitit në traditën perëndimore. Pulla e dyte përfaqëson një shembull të veçantë të filatelisë në një kontekst pas-konflikti. Pasqyrohen dy figura njerëzore të stilizuara. Me formë abstrakte dhe pa detaje të identifikueshme, ato mund të përfaqësojnë universalitetin e njeriut, barazinë, apo bashkëjetesën në një mjedis shumëkulturor. Pullat i ka lëshuar UNMIK, jo një autoritet shtetëror vendas, çka tregon se filatelia në Kosovë në atë periudhë ishte nën administrim ndërkombëtar.Teksti është në tri gjuhë zyrtare: anglisht, shqip dhe serbisht, duke reflektuar karakterin shumëgjuhësh dhe shumëkulturor të misionit në Kosovë, dhe përpjekjen për përfshirje dhe komunikim të barabartë. Emri i artistit “R. Ferri” eshte tregues i përfshirjes se krijuesve vendas në përfaqësimin vizual të misionit ndërkombëtar.

                      Fig.3      

Ne emisionin e dyte te tematikes qe shqyrtojme, pulla e pare ne fig.3 është një nga më të realizuarat vizualisht në filatelinë kosovare moderne, duke kombinuar ngjyrat, simbolikën dhe emocionin për të shprehur atmosferën e festave të fundvitit. Ajo i përket emisionit të vitit 2019, një periudhë kur Posta e Kosovës intensifikoi përdorimin e motiveve grafike moderne dhe festive për publikun e gjerë. Në sfond shpërthejnë fishekzjarre të mëdha në ngjyra vjollcë, blu, jeshile e të verdhë. Te cilat krijojnë një ndjesi dinamike dhe festime masive publike dhe sugjerojnë nisjen e një viti te ri me shpresë. Në pjesën e poshtme shfaqet një grup i madh njerëzish të vendosur përballë skenës së fishekzjarreve. Këto figura përfaqësojnë bashkësinë, familjet dhe brezat e ndryshëm, japin një ndjesi bashkimi, gëzimi kolektiv dhe shoqërizimi; pasqyrojnë traditën shqiptare te festimeve të përbashkëta të fundvitit në qytete, sheshe dhe ambiente publike në Kosovë. Prania e fëmijëve e bën imazhin veçanërisht emocional, duke treguar se festat nuk janë thjesht ngjarje, por përjetime të një brezi në tjetrin. Pulla e dyte paraqet një kompozicion ikonografik që ndërthur simbolikën kombëtare me atmosferen festive të fundvitit, duke e pozicionuar Kosovën në një dimension shpirtëror, kulturor dhe komunikues tipik të traditës festive evropiane. Elementi qendror i paraqitjes eshte globi ku shfaqet konturi i hartës së Kosovës i vendosur mbi sfondin me yjet e flamurit shtetëror, qe funksionon si metaforë vizuale e shtetësisë së qëndrueshme dhe aspiratave integruese të vendit. Rrethimi i imazhit me elemente të dekorit festiv, drita të arta, ornamente të Krishtlindjeve dhe degë halore, i shton pullës dimensione të gëzimit dhe te paqes, duke e vendosur këtë emision brenda traditës së pullave të fundvitit që promovojnë urimet ndërkombëtare. Ky emission “Festat e fundvitit” është një shembull i shkëlqyer i filatelisë tematike bashkëkohore, që refleton energjinë e festave, bashkimin e njerëzve dhe ngrohtësinë e fundvitit, duke e bërë një nga emisionet më tërheqëse të Postës së Kosovës.

Fejton nga Rafael Floqi

Në Shqipëri, titujt institucionalë shpesh tingëllojnë më të rëndë se pesha reale e mandatit që mbartin. “Avokati i Popullit” është një nga ata emra solemnë që, në letër, duhet të jetë mburojë ndaj pushtetit dhe zë për qytetarin. Por në praktikë, historia jonë politike ka mësuar publikun të pyesë gjithmonë: avokat i kujt, saktësisht?

Zgjedhja e Endrit Shabanit në krye të këtij institucioni, me firmat e PD-së dhe votat e PS-së, nuk erdhi si një proces qetësues për opinionin publik. Përkundrazi, ndezi një debat të fortë politik, të ushqyer sidomos nga akuzat e Adriatik Lapajt, i cili e përshkroi këtë emërim si shpërblim politik për një rol të errët në sabotimin e një lëvizjeje opozitare. Nëse do t’i besosh narrativës së Lapajt, Shabani nuk është thjesht një figurë teknike e zgjedhur me konsensus, por një hallkë e një skenari më të gjerë të shkruar nga Edi Rama.

Fejtoni politik nuk ka për detyrë të shpallë verdikte gjyqësore, por të ngrejë pyetje. Dhe pyetja kryesore këtu është e thjeshtë: a do të jetë Endrit Shabani avokat i qytetarëve të pambrojtur, apo avokat i një pushteti që ka nevojë për qetësi institucionale?

Lapaj pretendon se Rama e ka përdorur Shabanin si “njeri brenda”, për të ndalur një zë që kishte marrë 64 mijë vota. Një akuzë e rëndë, që lidhet drejtpërdrejt me thelbin e demokracisë: konkurrencën e ndershme dhe përfaqësimin politik. Në këtë këndvështrim, zgjedhja e Shabanit shihet si një “kurorëzim” i besnikërisë, jo si një vlerësim i pavarësisë.

Por politika shqiptare e do ironinë: një figurë që deri dje shfaqej si kritike ndaj sistemit, sot ulet në një nga karriget që duhet të kontrollojë po atë sistem. Është kjo metamorfozë që e bën publikun dyshues. Sepse Avokati i Popullit, në një demokraci funksionale, duhet të jetë i papërshtatshëm për pushtetin, jo i përshtatshëm për kompromis.

Edi Rama, sipas Lapajt, shfaqet si “regjisor dhe skenarist” i kësaj lëvizjeje. Është një figurë e njohur për aftësinë për të prodhuar konsensus formal dhe për të neutralizuar konfliktin real. Në këtë logjikë, emërimi i Shabanit do të ishte një gur shahu i vendosur me kujdes: një institucion kyç që, në vend të përplaset me qeverinë, e amortizon zemërimin qytetar.

Protesta e Lapajt para Kryeministrisë, me çadra dhe netë të ftohta dimri, është një përpjekje për ta zhvendosur debatin nga korridoret e Kuvendit në rrugë. Ajo i flet një publiku të lodhur nga pazaret politike, por edhe skeptik ndaj çdo figure që ngrihet si “shpëtimtar”. Ironikisht, kjo protestë e vë Shabanin në një provë morale para se të nisë realisht punën e tij: a do të reagojë Avokati i Popullit ndaj një proteste qytetare që sfidon pushtetin, apo do të heshtë në emër të “stabilitetit”?

Një tjetër element që e rëndon këtë histori është reagimi i sistemit të drejtësisë dhe i shoqatave të gjyqtarëve, që për herë të parë i kanë dërguar sinjale publike Kryeministrit për kufijtë e pushtetit. Në një klimë të tillë tensioni institucional, Avokati i Popullit nuk është thjesht një noter ankesash, por një figurë kyçe në balancën e pushteteve.

Nëse Shabani do të zgjedhë të jetë vërtet avokat i popullit, ai do ta dëshmojë shpejt: duke u përballur me qeverinë, jo duke u fshehur pas procedurave; duke mbrojtur qytetarin, jo duke relativizuar padrejtësinë. Nëse, përkundrazi, ai do të shndërrohet në një figurë dekorative, atëherë dyshimet e sotme do të kthehen në bindje të hidhura nesër.

Fejtoni nuk mbyllet me përgjigje, por me paralajmërim: në Shqipëri, institucionet bien jo vetëm kur sulmohen, por edhe kur kapen nga kompromisi. Dhe Avokati i Popullit, nëse nuk është i popullit, rrezikon të mbetet thjesht avokat i radhës i pushtetit.

Nga Rafael Floqi/

Në politikën ndërkombëtare ekziston një mashtrim i vjetër, por ende funksional: sa herë që një regjim autoritar përballet me presion real, ai shpallet menjëherë “viktimë e imperializmit”. Nicolas Maduro e ka ngritur këtë taktikë në nivel arti. Me një dorë mban shpatën e Simón Bolívarit për kamerat, me tjetrën mban një shtet të kapur nga korrupsioni, krimi i organizuar dhe represioni politik. Dhe kur Shtetet e Bashkuara më në fund vendosin të veprojnë, Maduro kërkon mëshirë duke kënduar “Imagine”.

Sekuestrimi i një cisterne venezuelase nga SHBA në ujëra ndërkombëtare nuk është pirateri, siç pretendon Karakasi, por një akt i qartë zbatimi sanksionesh ndërkombëtare kundër një regjimi që prej vitesh i shkel ato me vetëdije. Venezuela e Maduros nuk është një shtet i pafajshëm që po sulmohet për pasuritë e tij natyrore; është një regjim i izoluar që ka zgjedhur aleancën me Iranin, rrjetet ilegale të naftës dhe strukturat kriminale ndërkombëtare për të mbijetuar politikisht.

Administrata Trump e ka quajtur këtë veprim pjesë të luftës kundër narkotikëve dhe rrjeteve ilegale që financojnë terrorizmin. Kritikët kërkojnë prova. Por le të jemi të sinqertë: Venezuela sot është një nyje strategjike e ekonomive ilegale në Amerikën Latine. Kjo nuk është propagandë amerikane; është realitet i dokumentuar nga agjenci ndërkombëtare, raporte të OKB-së dhe shërbime inteligjente të shumë vendeve.

Maduro mohon çdo lidhje me trafikun e drogës. Por vendi i tij është shndërruar në korridor kryesor për kokainën që kalon nga Kolumbia drejt Karaibeve dhe më tej drejt Amerikës së Veriut dhe Europës. Ushtria venezuelase, e politizuar dhe e korruptuar, është pjesë e problemit, jo e zgjidhjes. Të pretendosh se SHBA po “shpik” kërcënimin është ose naivitet, ose bashkëfajësi morale.

A është SHBA perfekte? Sigurisht që jo. Por ndryshe nga regjimi i Maduros, SHBA vepron brenda një sistemi ku vendimet debatohen, kritikohen dhe mbahen përgjegjëse. Në Venezuelë, opozita burgoset, zgjedhjet manipulohen dhe mediat mbyllen. Kjo nuk është çështje ideologjie; është fakt politik.

Ata që flasin për “tejkalim juridiksioni” harrojnë një element kyç: sanksionet ndaj Venezuelës nuk janë simbolike. Ato ekzistojnë pikërisht për të ndaluar regjimin të financojë mbijetesën e tij përmes shitjes ilegale të naftës. Nëse një cisternë transporton naftë të sanksionuar në bashkëpunim me Iranin, ajo nuk është thjesht një anije tregtare – është pjesë e një zinxhiri financiar që mban në këmbë një regjim represiv.

Retorika e Maduros për “paqen” është po aq e zbrazët sa zgjedhjet e tij. Një njeri që ka shkatërruar ekonominë e një prej vendeve më të pasura në Amerikën Latine, që ka detyruar miliona qytetarë të emigrojnë, nuk fiton legjitimitet moral duke kënduar këngë pacifiste. Paqja nuk është performancë publike; është rezultat i qeverisjes së përgjegjshme – diçka që Venezuela nuk e ka parë prej vitesh.

Dërgimi i flotës amerikane në rajon është parë nga disa si provokim. Në realitet, është një mesazh i qartë parandalues. SHBA nuk ka interes të pushtojë Venezuelën; ka interes të ndalojë përhapjen e krimit transnacional dhe të mbrojë sigurinë rajonale. Historia tregon se kur Uashingtoni tërhiqet plotësisht nga rajone të tilla, boshllëku mbushet nga aktorë edhe më të rrezikshëm – Rusia, Irani, rrjetet e drogës dhe milicitë paramilitare.

Pretendimi se SHBA po kërkon “ndryshim regjimi” është pjesërisht i vërtetë, por jo në mënyrën që e paraqet propaganda chaviste. Po, Uashingtoni dëshiron që Maduro të largohet. Dhe pse jo? Ai nuk është zgjedhur në mënyrë të lirë, nuk qeveris në mënyrë demokratike dhe nuk përfaqëson vullnetin real të popullit venezuelian. Të mbështesësh largimin e një diktatori nuk është imperializëm; është pozicion moral.

Ata që frikësohen nga një luftë guerile harrojnë se regjimi i Maduros e përdor këtë kërcënim si mburojë politike. “Nëse na prekni, do të digjet rajoni.” Kjo është gjuha e çdo regjimi të dëshpëruar. Por frika nga kaosi nuk mund të jetë justifikim për të toleruar pafundësisht një regjim kriminal.

Është ironike që Maduro flet për sovranitet ndërsa vendi i tij është ekonomikisht i varur nga shitjet ilegale, nga kreditë e errëta dhe nga aleanca me shtete që vetë janë nën sanksione. Sovraniteti nuk është slogan; është aftësia për të qeverisur për qytetarët e tu, jo për klikën tënde.

SHBA nuk po përballet me Venezuelën sepse ajo është e dobët, por sepse ajo është bërë e rrezikshme. Një shtet i dështuar me rezerva të mëdha energjie, i lidhur me rrjete kriminale, është kërcënim real për stabilitetin hemisferik. Të mbyllësh sytë për hir të retorikës “anti-imperialiste” do të ishte papërgjegjësi strategjike.

Në fund të fundit, kjo nuk është luftë mes Amerikës dhe Venezuelës. Është përplasje mes një rendi ndërkombëtar që kërkon rregulla dhe një regjimi që jeton nga shkelja e tyre. Mes demokracive të papërsosura dhe diktaturave të konsoliduara.

Historia do ta gjykojë këtë moment jo nga fjalimet dramatike të Maduros, por nga pyetja e thjeshtë: a ishte bota e gatshme të toleronte edhe një regjim tjetër që përdor viktimizimin për të fshehur krimin? Nëse përgjigjja është jo, atëherë veprimet e SHBA-së nuk janë agresion – janë përgjegjësi.

Cafo Boga/

Prej shekujsh, Lufta e Trojës është rrëfyer si një përplasje dramatike mes dy qytetërimeve kundërshtare—“grekëve” dhe “trojanëve.” Por interpretimet e reja të arkeologjisë, teksteve të lashta dhe gjuhësisë krahasuese zbulojnë një histori shumë më intriguese: lufta mund të mos ketë qenë në fakt një konflikt midis armiqve të huaj, por një përleshje e brendshme mes popujve të afërt nga prejardhja. Me fjalë të tjera, Lufta e Trojës mund të ketë qenë një luftë civile pellazge.

Protagonistët Kryesorë të Luftës së Trojës dhe Prejardhja e Tyre

Heronjtë kryesorë akeas (grekë):

1. Agamemnoni – Komandant i të gjitha forcave greke

2. Menelau – Mbret i Spartës; bashkëshort i Helenës

3. Akili – Luftëtari më i madh grek; udhëheqës i Mirmidonëve

4. Odiseu – Strateg dhe ideatori i Kalit të Trojës

5. Diomedesi – Mbreti i patrembur i Argosit

6. Idomeneu – Komandant veteran nga Kreta

Heronjtë trojanë dhe aleatët kryesorë:

1. Hektori – Mbrojtësi i Trojës; luftëtari më i madh trojan

2. Priami – Mbreti i mençur i Trojës

3. Parisi – Princi që ndezi shkëndijën e luftës

4. Eneasi – I mbijetuari i destinuar për një atdhe të ri

5. Helenusi – Princ dhe profet; sundimtar i ardhshëm i Epirit

6. Sarpedoni – Bir i Zeusit; aleat i fuqishëm likian

Figura që Lidhin Luftën e Trojës me Pellazgët dhe Ilirët:

1. Eneasi – Lidh Trojën me Epirin dhe botën pellazgo-epirote përmes ndalesës së tij në Butrint.

2. Helenusi – Bëhet mbret i Kaonisë, duke vendosur vijimësinë trojane në territorin iliro-epirot.

3. Andromaka – Mbretëreshë e Epirit; nëna e Molosit, paraardhësit të dinastisë molose.

4. Akili – Rrënjët e tij thessale/pellazge e lidhin me popullsitë paragreke të Ballkanit.

5. Neoptolemi (Pirrua) – Themelues i shtëpisë mbretërore epirote; ura lidhëse mes kujtesës trojane dhe trashëgimisë ilire.

Një Prejardhje e Përbashkët në Egjeun dhe Ballkan

Shumë kohë para shfaqjes së Greqisë Klasike, Egjeu dhe Ballkani perëndimor banoheshin nga Pellazgët, një popull i përshkruar nga historianët e lashtë si autoktonët e rajonit. Ata banonin në Thesali, Epir, Iliri, ishujt e Egjeut, Kretë dhe madje edhe në Anatolinë perëndimore—duke përfshirë zonën rreth Trojës.

Në Epokën e Bronzit të Vonë, shumë komunitete me rrënjë pellazge u shndërruan në mbretëritë mikene që Homeri i përshkruan si akeas, danaas dhe argjivë. Ndërsa përtej detit, Troja dhe aleatët e saj lulëzonin brenda një shoqërie të strukturuar ngjashëm, me rite, gjuhë dhe tradita artistike të përbashkëta.

Ajo që shfaqet nuk është pamja e dy qytetërimeve të ndara, por e degëve të së njëjtës vazhdimësi të lashtë kulturore.

Arkeologjia Zbulon Ngjashmëri, Jo Ndarje

Gërmimet nga Mikena deri në Trojë zbulojnë ngjashmëri mbresëlënëse:

– Shpata bronzi identike, veçanërisht tipi Naue II

– Fortifikime dhe struktura citadelash me dizajn të ngjashëm

– Ritet e përbashkëta të varrimit, përfshirë tumulat

– Tradita qeramike pothuajse të padallueshme

Këto paralele vënë në pikëpyetje idenë e kulturave kundërshtare. Përkundrazi, ato tregojnë një botë të formësuar nga kontakte të vazhdueshme dhe trashëgimi e përbashkët—një botë që nuk mund të ndahet lehtë në “grekë” dhe “trojanë.”

Arkivat Hitite: Shtete Rivale, Jo Armiq të Huaj

Regjistrimet e perandorisë Hitite—burimi më i besueshëm për Epokën e Bronzit të Vonë—identifikojnë:

– Ahhiyawa = Akeasit Mikenas

– Wilusa = Troja

Gjuha e këtyre dokumenteve është shumë domethënëse. Ahhiyawa dhe Wilusa trajtohen si fuqi rajonale që veprojnë brenda të njëjtës sferë politike, jo si kombe të largëta apo të huaja. Konfliktet e tyre i ngjajnë rivaliteteve të principatave ballkanike mesjetare ose qytet-shteteve greke të shekujve të mëvonshëm.

Këto prova sugjerojnë se Lufta e Trojës ishte një mosmarrëveshje gjeopolitike brenda një bote të bashkuar kulturore.

Lidhjet Ilire Forcojnë Hipotezën Pellazge

Popullsitë ilire të Ballkanit ruajnë disa nga lidhjet më të forta me antikitetin pellazg.

Gjetjet arkeologjike tregojnë:

– Tradita të ngjashme të aristokracisë luftarake

– Praktika të ngjashme të varrimit

– Emërvende me karakteristika gjuhësore pellazge

– Etnonimin Dardan të përbashkët midis trojanëve dhe ilirëve

Edhe vetë etnonimi “Dardan,” i përdorur si për një grup trojan ashtu edhe për dardanët ilirë, sugjeron lidhje të thella paraardhëse midis Ballkanit dhe Troades. Shkrimtarët e lashtë e kanë vënë re këtë afërsi, dhe arkeologjia moderne e forcon më tej.

Një Luftë Brenda Një Qytetërimi të Vetëm Kulturor

Kur heqim shtesat mitologjike, Lufta e Trojës shfaqet si:

– Një garë për dominim tregtar

– Një konflikt dinastik midis elitave të ndërlidhura

– Një përplasje midis shoqërive të afërta kulturorisht

Akeasit, trojanët, likianët, trakasit, karianët, frigjianët dhe ilirët i përkisnin një bote të përbashkët kulturore me prejardhje pellazge, e cila shtrihej nëpër Egje dhe Ballkanin perëndimor.

Në këtë kontekst, Lufta e Trojës nuk paraqitet si një përplasje midis “nesh dhe tyre,” por si një konflikt brenda një familjeje të vetme të gjerë popujsh.

Pse Ka Rëndësi Ky Interpretim

Rikontekstualizimi i Luftës së Trojës si një luftë civile pellazge:

– Rivendos unitetin historik të botës Egje–Ballkan

– Vendos Ilirinë, Epirin dhe Ballkanin në qendër të historisë së bronzit

– Sfidojnë narrativën e mëvonshme greke që i ndau artificialisht popujt e lashtë

– Ofron një kuptim më të thellë dhe më të nuancuar të qytetërimit të hershëm europian

Përfundim

Lufta e Trojës bëhet shumë më kuptimplotë kur shihet jo si përplasje midis qytetërimeve të ndryshme, por si një konflikt brenda një bote të përbashkët me prejardhje pellazge. Akeasit, trojanët, ilirët, trakasit dhe aleatët anatolianë ndanin themele të përbashkëta kulturore, gjuhësore dhe fetare, të formuara nga mijëvjeçarë ndërveprimi në Ballkan dhe Egje.

E parë nga ky këndvështrim, lufta nuk ishte një përplasje të kundërtash, por një garë brenda një qytetërimi të vetëm kulturor që konkurronte për tregti, pushtet dhe prestigj. Ky rikornizim rivendos vazhdimësinë historike, nxjerr në pah rolin qendror të Ballkanit dhe Anadollisë në historinë e Epokës së Bronzit dhe u ofron lexuesve të sotëm një perspektivë më të pasur e më të saktë mbi një nga legjendat më të qëndrueshme të njerëzimit.

Burime të Përzgjedhura:

Autorë të Lashtësisë:

Homeri – Iliada

Herodoti – Historitë

Straboni – Gjeografia

Arkivat Hitite – Tekstet Ahhiyawa–Wilusa

Studime Moderne:

Eric H. Cline – 1177 BC

Michael Wood – In Search of the Trojan War

Trevor Bryce – The Trojans and Their Neighbours

N.G.L. Hammond – Epirus

J.J. Wilkes – The Illyrians

Sounds of Albania…