Fejton nga Rafael Floqi

Në Shqipëri, titujt institucionalë shpesh tingëllojnë më të rëndë se pesha reale e mandatit që mbartin. “Avokati i Popullit” është një nga ata emra solemnë që, në letër, duhet të jetë mburojë ndaj pushtetit dhe zë për qytetarin. Por në praktikë, historia jonë politike ka mësuar publikun të pyesë gjithmonë: avokat i kujt, saktësisht?

Zgjedhja e Endrit Shabanit në krye të këtij institucioni, me firmat e PD-së dhe votat e PS-së, nuk erdhi si një proces qetësues për opinionin publik. Përkundrazi, ndezi një debat të fortë politik, të ushqyer sidomos nga akuzat e Adriatik Lapajt, i cili e përshkroi këtë emërim si shpërblim politik për një rol të errët në sabotimin e një lëvizjeje opozitare. Nëse do t’i besosh narrativës së Lapajt, Shabani nuk është thjesht një figurë teknike e zgjedhur me konsensus, por një hallkë e një skenari më të gjerë të shkruar nga Edi Rama.

Fejtoni politik nuk ka për detyrë të shpallë verdikte gjyqësore, por të ngrejë pyetje. Dhe pyetja kryesore këtu është e thjeshtë: a do të jetë Endrit Shabani avokat i qytetarëve të pambrojtur, apo avokat i një pushteti që ka nevojë për qetësi institucionale?

Lapaj pretendon se Rama e ka përdorur Shabanin si “njeri brenda”, për të ndalur një zë që kishte marrë 64 mijë vota. Një akuzë e rëndë, që lidhet drejtpërdrejt me thelbin e demokracisë: konkurrencën e ndershme dhe përfaqësimin politik. Në këtë këndvështrim, zgjedhja e Shabanit shihet si një “kurorëzim” i besnikërisë, jo si një vlerësim i pavarësisë.

Por politika shqiptare e do ironinë: një figurë që deri dje shfaqej si kritike ndaj sistemit, sot ulet në një nga karriget që duhet të kontrollojë po atë sistem. Është kjo metamorfozë që e bën publikun dyshues. Sepse Avokati i Popullit, në një demokraci funksionale, duhet të jetë i papërshtatshëm për pushtetin, jo i përshtatshëm për kompromis.

Edi Rama, sipas Lapajt, shfaqet si “regjisor dhe skenarist” i kësaj lëvizjeje. Është një figurë e njohur për aftësinë për të prodhuar konsensus formal dhe për të neutralizuar konfliktin real. Në këtë logjikë, emërimi i Shabanit do të ishte një gur shahu i vendosur me kujdes: një institucion kyç që, në vend të përplaset me qeverinë, e amortizon zemërimin qytetar.

Protesta e Lapajt para Kryeministrisë, me çadra dhe netë të ftohta dimri, është një përpjekje për ta zhvendosur debatin nga korridoret e Kuvendit në rrugë. Ajo i flet një publiku të lodhur nga pazaret politike, por edhe skeptik ndaj çdo figure që ngrihet si “shpëtimtar”. Ironikisht, kjo protestë e vë Shabanin në një provë morale para se të nisë realisht punën e tij: a do të reagojë Avokati i Popullit ndaj një proteste qytetare që sfidon pushtetin, apo do të heshtë në emër të “stabilitetit”?

Një tjetër element që e rëndon këtë histori është reagimi i sistemit të drejtësisë dhe i shoqatave të gjyqtarëve, që për herë të parë i kanë dërguar sinjale publike Kryeministrit për kufijtë e pushtetit. Në një klimë të tillë tensioni institucional, Avokati i Popullit nuk është thjesht një noter ankesash, por një figurë kyçe në balancën e pushteteve.

Nëse Shabani do të zgjedhë të jetë vërtet avokat i popullit, ai do ta dëshmojë shpejt: duke u përballur me qeverinë, jo duke u fshehur pas procedurave; duke mbrojtur qytetarin, jo duke relativizuar padrejtësinë. Nëse, përkundrazi, ai do të shndërrohet në një figurë dekorative, atëherë dyshimet e sotme do të kthehen në bindje të hidhura nesër.

Fejtoni nuk mbyllet me përgjigje, por me paralajmërim: në Shqipëri, institucionet bien jo vetëm kur sulmohen, por edhe kur kapen nga kompromisi. Dhe Avokati i Popullit, nëse nuk është i popullit, rrezikon të mbetet thjesht avokat i radhës i pushtetit.

Nga Rafael Floqi/

Në politikën ndërkombëtare ekziston një mashtrim i vjetër, por ende funksional: sa herë që një regjim autoritar përballet me presion real, ai shpallet menjëherë “viktimë e imperializmit”. Nicolas Maduro e ka ngritur këtë taktikë në nivel arti. Me një dorë mban shpatën e Simón Bolívarit për kamerat, me tjetrën mban një shtet të kapur nga korrupsioni, krimi i organizuar dhe represioni politik. Dhe kur Shtetet e Bashkuara më në fund vendosin të veprojnë, Maduro kërkon mëshirë duke kënduar “Imagine”.

Sekuestrimi i një cisterne venezuelase nga SHBA në ujëra ndërkombëtare nuk është pirateri, siç pretendon Karakasi, por një akt i qartë zbatimi sanksionesh ndërkombëtare kundër një regjimi që prej vitesh i shkel ato me vetëdije. Venezuela e Maduros nuk është një shtet i pafajshëm që po sulmohet për pasuritë e tij natyrore; është një regjim i izoluar që ka zgjedhur aleancën me Iranin, rrjetet ilegale të naftës dhe strukturat kriminale ndërkombëtare për të mbijetuar politikisht.

Administrata Trump e ka quajtur këtë veprim pjesë të luftës kundër narkotikëve dhe rrjeteve ilegale që financojnë terrorizmin. Kritikët kërkojnë prova. Por le të jemi të sinqertë: Venezuela sot është një nyje strategjike e ekonomive ilegale në Amerikën Latine. Kjo nuk është propagandë amerikane; është realitet i dokumentuar nga agjenci ndërkombëtare, raporte të OKB-së dhe shërbime inteligjente të shumë vendeve.

Maduro mohon çdo lidhje me trafikun e drogës. Por vendi i tij është shndërruar në korridor kryesor për kokainën që kalon nga Kolumbia drejt Karaibeve dhe më tej drejt Amerikës së Veriut dhe Europës. Ushtria venezuelase, e politizuar dhe e korruptuar, është pjesë e problemit, jo e zgjidhjes. Të pretendosh se SHBA po “shpik” kërcënimin është ose naivitet, ose bashkëfajësi morale.

A është SHBA perfekte? Sigurisht që jo. Por ndryshe nga regjimi i Maduros, SHBA vepron brenda një sistemi ku vendimet debatohen, kritikohen dhe mbahen përgjegjëse. Në Venezuelë, opozita burgoset, zgjedhjet manipulohen dhe mediat mbyllen. Kjo nuk është çështje ideologjie; është fakt politik.

Ata që flasin për “tejkalim juridiksioni” harrojnë një element kyç: sanksionet ndaj Venezuelës nuk janë simbolike. Ato ekzistojnë pikërisht për të ndaluar regjimin të financojë mbijetesën e tij përmes shitjes ilegale të naftës. Nëse një cisternë transporton naftë të sanksionuar në bashkëpunim me Iranin, ajo nuk është thjesht një anije tregtare – është pjesë e një zinxhiri financiar që mban në këmbë një regjim represiv.

Retorika e Maduros për “paqen” është po aq e zbrazët sa zgjedhjet e tij. Një njeri që ka shkatërruar ekonominë e një prej vendeve më të pasura në Amerikën Latine, që ka detyruar miliona qytetarë të emigrojnë, nuk fiton legjitimitet moral duke kënduar këngë pacifiste. Paqja nuk është performancë publike; është rezultat i qeverisjes së përgjegjshme – diçka që Venezuela nuk e ka parë prej vitesh.

Dërgimi i flotës amerikane në rajon është parë nga disa si provokim. Në realitet, është një mesazh i qartë parandalues. SHBA nuk ka interes të pushtojë Venezuelën; ka interes të ndalojë përhapjen e krimit transnacional dhe të mbrojë sigurinë rajonale. Historia tregon se kur Uashingtoni tërhiqet plotësisht nga rajone të tilla, boshllëku mbushet nga aktorë edhe më të rrezikshëm – Rusia, Irani, rrjetet e drogës dhe milicitë paramilitare.

Pretendimi se SHBA po kërkon “ndryshim regjimi” është pjesërisht i vërtetë, por jo në mënyrën që e paraqet propaganda chaviste. Po, Uashingtoni dëshiron që Maduro të largohet. Dhe pse jo? Ai nuk është zgjedhur në mënyrë të lirë, nuk qeveris në mënyrë demokratike dhe nuk përfaqëson vullnetin real të popullit venezuelian. Të mbështesësh largimin e një diktatori nuk është imperializëm; është pozicion moral.

Ata që frikësohen nga një luftë guerile harrojnë se regjimi i Maduros e përdor këtë kërcënim si mburojë politike. “Nëse na prekni, do të digjet rajoni.” Kjo është gjuha e çdo regjimi të dëshpëruar. Por frika nga kaosi nuk mund të jetë justifikim për të toleruar pafundësisht një regjim kriminal.

Është ironike që Maduro flet për sovranitet ndërsa vendi i tij është ekonomikisht i varur nga shitjet ilegale, nga kreditë e errëta dhe nga aleanca me shtete që vetë janë nën sanksione. Sovraniteti nuk është slogan; është aftësia për të qeverisur për qytetarët e tu, jo për klikën tënde.

SHBA nuk po përballet me Venezuelën sepse ajo është e dobët, por sepse ajo është bërë e rrezikshme. Një shtet i dështuar me rezerva të mëdha energjie, i lidhur me rrjete kriminale, është kërcënim real për stabilitetin hemisferik. Të mbyllësh sytë për hir të retorikës “anti-imperialiste” do të ishte papërgjegjësi strategjike.

Në fund të fundit, kjo nuk është luftë mes Amerikës dhe Venezuelës. Është përplasje mes një rendi ndërkombëtar që kërkon rregulla dhe një regjimi që jeton nga shkelja e tyre. Mes demokracive të papërsosura dhe diktaturave të konsoliduara.

Historia do ta gjykojë këtë moment jo nga fjalimet dramatike të Maduros, por nga pyetja e thjeshtë: a ishte bota e gatshme të toleronte edhe një regjim tjetër që përdor viktimizimin për të fshehur krimin? Nëse përgjigjja është jo, atëherë veprimet e SHBA-së nuk janë agresion – janë përgjegjësi.

Cafo Boga/

Prej shekujsh, Lufta e Trojës është rrëfyer si një përplasje dramatike mes dy qytetërimeve kundërshtare—“grekëve” dhe “trojanëve.” Por interpretimet e reja të arkeologjisë, teksteve të lashta dhe gjuhësisë krahasuese zbulojnë një histori shumë më intriguese: lufta mund të mos ketë qenë në fakt një konflikt midis armiqve të huaj, por një përleshje e brendshme mes popujve të afërt nga prejardhja. Me fjalë të tjera, Lufta e Trojës mund të ketë qenë një luftë civile pellazge.

Protagonistët Kryesorë të Luftës së Trojës dhe Prejardhja e Tyre

Heronjtë kryesorë akeas (grekë):

1. Agamemnoni – Komandant i të gjitha forcave greke

2. Menelau – Mbret i Spartës; bashkëshort i Helenës

3. Akili – Luftëtari më i madh grek; udhëheqës i Mirmidonëve

4. Odiseu – Strateg dhe ideatori i Kalit të Trojës

5. Diomedesi – Mbreti i patrembur i Argosit

6. Idomeneu – Komandant veteran nga Kreta

Heronjtë trojanë dhe aleatët kryesorë:

1. Hektori – Mbrojtësi i Trojës; luftëtari më i madh trojan

2. Priami – Mbreti i mençur i Trojës

3. Parisi – Princi që ndezi shkëndijën e luftës

4. Eneasi – I mbijetuari i destinuar për një atdhe të ri

5. Helenusi – Princ dhe profet; sundimtar i ardhshëm i Epirit

6. Sarpedoni – Bir i Zeusit; aleat i fuqishëm likian

Figura që Lidhin Luftën e Trojës me Pellazgët dhe Ilirët:

1. Eneasi – Lidh Trojën me Epirin dhe botën pellazgo-epirote përmes ndalesës së tij në Butrint.

2. Helenusi – Bëhet mbret i Kaonisë, duke vendosur vijimësinë trojane në territorin iliro-epirot.

3. Andromaka – Mbretëreshë e Epirit; nëna e Molosit, paraardhësit të dinastisë molose.

4. Akili – Rrënjët e tij thessale/pellazge e lidhin me popullsitë paragreke të Ballkanit.

5. Neoptolemi (Pirrua) – Themelues i shtëpisë mbretërore epirote; ura lidhëse mes kujtesës trojane dhe trashëgimisë ilire.

Një Prejardhje e Përbashkët në Egjeun dhe Ballkan

Shumë kohë para shfaqjes së Greqisë Klasike, Egjeu dhe Ballkani perëndimor banoheshin nga Pellazgët, një popull i përshkruar nga historianët e lashtë si autoktonët e rajonit. Ata banonin në Thesali, Epir, Iliri, ishujt e Egjeut, Kretë dhe madje edhe në Anatolinë perëndimore—duke përfshirë zonën rreth Trojës.

Në Epokën e Bronzit të Vonë, shumë komunitete me rrënjë pellazge u shndërruan në mbretëritë mikene që Homeri i përshkruan si akeas, danaas dhe argjivë. Ndërsa përtej detit, Troja dhe aleatët e saj lulëzonin brenda një shoqërie të strukturuar ngjashëm, me rite, gjuhë dhe tradita artistike të përbashkëta.

Ajo që shfaqet nuk është pamja e dy qytetërimeve të ndara, por e degëve të së njëjtës vazhdimësi të lashtë kulturore.

Arkeologjia Zbulon Ngjashmëri, Jo Ndarje

Gërmimet nga Mikena deri në Trojë zbulojnë ngjashmëri mbresëlënëse:

– Shpata bronzi identike, veçanërisht tipi Naue II

– Fortifikime dhe struktura citadelash me dizajn të ngjashëm

– Ritet e përbashkëta të varrimit, përfshirë tumulat

– Tradita qeramike pothuajse të padallueshme

Këto paralele vënë në pikëpyetje idenë e kulturave kundërshtare. Përkundrazi, ato tregojnë një botë të formësuar nga kontakte të vazhdueshme dhe trashëgimi e përbashkët—një botë që nuk mund të ndahet lehtë në “grekë” dhe “trojanë.”

Arkivat Hitite: Shtete Rivale, Jo Armiq të Huaj

Regjistrimet e perandorisë Hitite—burimi më i besueshëm për Epokën e Bronzit të Vonë—identifikojnë:

– Ahhiyawa = Akeasit Mikenas

– Wilusa = Troja

Gjuha e këtyre dokumenteve është shumë domethënëse. Ahhiyawa dhe Wilusa trajtohen si fuqi rajonale që veprojnë brenda të njëjtës sferë politike, jo si kombe të largëta apo të huaja. Konfliktet e tyre i ngjajnë rivaliteteve të principatave ballkanike mesjetare ose qytet-shteteve greke të shekujve të mëvonshëm.

Këto prova sugjerojnë se Lufta e Trojës ishte një mosmarrëveshje gjeopolitike brenda një bote të bashkuar kulturore.

Lidhjet Ilire Forcojnë Hipotezën Pellazge

Popullsitë ilire të Ballkanit ruajnë disa nga lidhjet më të forta me antikitetin pellazg.

Gjetjet arkeologjike tregojnë:

– Tradita të ngjashme të aristokracisë luftarake

– Praktika të ngjashme të varrimit

– Emërvende me karakteristika gjuhësore pellazge

– Etnonimin Dardan të përbashkët midis trojanëve dhe ilirëve

Edhe vetë etnonimi “Dardan,” i përdorur si për një grup trojan ashtu edhe për dardanët ilirë, sugjeron lidhje të thella paraardhëse midis Ballkanit dhe Troades. Shkrimtarët e lashtë e kanë vënë re këtë afërsi, dhe arkeologjia moderne e forcon më tej.

Një Luftë Brenda Një Qytetërimi të Vetëm Kulturor

Kur heqim shtesat mitologjike, Lufta e Trojës shfaqet si:

– Një garë për dominim tregtar

– Një konflikt dinastik midis elitave të ndërlidhura

– Një përplasje midis shoqërive të afërta kulturorisht

Akeasit, trojanët, likianët, trakasit, karianët, frigjianët dhe ilirët i përkisnin një bote të përbashkët kulturore me prejardhje pellazge, e cila shtrihej nëpër Egje dhe Ballkanin perëndimor.

Në këtë kontekst, Lufta e Trojës nuk paraqitet si një përplasje midis “nesh dhe tyre,” por si një konflikt brenda një familjeje të vetme të gjerë popujsh.

Pse Ka Rëndësi Ky Interpretim

Rikontekstualizimi i Luftës së Trojës si një luftë civile pellazge:

– Rivendos unitetin historik të botës Egje–Ballkan

– Vendos Ilirinë, Epirin dhe Ballkanin në qendër të historisë së bronzit

– Sfidojnë narrativën e mëvonshme greke që i ndau artificialisht popujt e lashtë

– Ofron një kuptim më të thellë dhe më të nuancuar të qytetërimit të hershëm europian

Përfundim

Lufta e Trojës bëhet shumë më kuptimplotë kur shihet jo si përplasje midis qytetërimeve të ndryshme, por si një konflikt brenda një bote të përbashkët me prejardhje pellazge. Akeasit, trojanët, ilirët, trakasit dhe aleatët anatolianë ndanin themele të përbashkëta kulturore, gjuhësore dhe fetare, të formuara nga mijëvjeçarë ndërveprimi në Ballkan dhe Egje.

E parë nga ky këndvështrim, lufta nuk ishte një përplasje të kundërtash, por një garë brenda një qytetërimi të vetëm kulturor që konkurronte për tregti, pushtet dhe prestigj. Ky rikornizim rivendos vazhdimësinë historike, nxjerr në pah rolin qendror të Ballkanit dhe Anadollisë në historinë e Epokës së Bronzit dhe u ofron lexuesve të sotëm një perspektivë më të pasur e më të saktë mbi një nga legjendat më të qëndrueshme të njerëzimit.

Burime të Përzgjedhura:

Autorë të Lashtësisë:

Homeri – Iliada

Herodoti – Historitë

Straboni – Gjeografia

Arkivat Hitite – Tekstet Ahhiyawa–Wilusa

Studime Moderne:

Eric H. Cline – 1177 BC

Michael Wood – In Search of the Trojan War

Trevor Bryce – The Trojans and Their Neighbours

N.G.L. Hammond – Epirus

J.J. Wilkes – The Illyrians

Sounds of Albania…

Nga Cafo Boga/

Në vitet e fundit, anëtarë të diasporës shqiptare në New York kanë nisur përpjekje për të shtuar emërtime nderuese të rrugëve me emrat e figurave të shquara historike shqiptare. Këto tabela, të vendosura nën emrat ekzistues të rrugëve, shfaqen në lagje që nuk kanë asnjë lidhje kulturore apo historike me Shqipërinë. Edhe pse paraqiten si akte krenarie, kjo praktikë ngre pyetje më të thella mbi kuptimin e nderimit, ruajtjen e trashëgimisë dhe kufijtë e simbolikës.

Emërtimi nderues i rrugëve në New York ka një traditë të gjatë dhe solemne. Ai ka për qëllim të nderojë individë lokalë—ata që kanë ndikuar komunitetin përmes shërbimit, lidershipit ose sakrificës. Mijëra prej këtyre emërtimeve përkujtojnë zjarrfikës që humbën jetën në detyrë, arsimtarë që ia kushtuan jetën fëmijëve, udhëheqës komunitarë që forcuan lagjet e tyre dhe shumë prej atyre që humbën jetën më 11 Shtator. Këto emra janë momente kujtese kolektive, të lidhura me vendin dhe të rrënjosura në përvojë të përbashkët. Ata përfaqësojnë historinë e një komuniteti dhe njerëzve të tij.

Zgjerimi i kësaj praktike te heronjtë kombëtarë shqiptarë—figura si Skënderbeu, Ismail Qemali, Isa Boletini, Nënë Tereza dhe të tjerë si ata—rrezikon të shtrembërojë kuptimin e vërtetë të nderimit. Këta individë, trashëgimia e të cilëve ka formësuar rrjedhën e historisë shqiptare, janë ikona me rëndësi që shtrihet ndër shekuj. Megjithatë, vendosja e emrave të tyre nën tabela rrugësh amerikane pa lidhje me ta nuk e lartëson kujtimin e tyre. Përkundrazi, rrezikon ta banalizojë atë. Një qoshe e rastësishme në Bronx, Queens, apo Staten Island nuk mund të shërbejë si zgjerim domethënës i legjendës së tyre. Këto figura meritojnë më shumë sesa vendosje dekorative; ato meritojnë kujtesë të mbështetur në substancë, kontekst historik dhe qëllim të sinqertë.

Edhe më shqetësues është nënteksti politik që po shtyn këtë prirje. Politikanët lokalë, të etur të sigurojnë votat e komunitetit diasporik, shpesh e mundësojnë këtë lloj simbolike sepse ajo sjell fitore të lehta. Prodhimi i një tabele rruge kërkon pak kosto, pak angazhim dhe shumë pak kuptim të peshës kulturore që mbart. Por megjithatë krijon rezultate të dukshme—fotografi, ceremoni dhe pamjen e partneritetit komunitar. Kur aktorët politikë kapitalizojnë mbi figura të dashura kombëtare për të siguruar përfitime elektorale, gjesti bëhet më pak akt ruajtjeje kulturore dhe më shumë transaksion.

Ky dinamizëm duhet të na shqetësojë. Heronjtë tanë janë shumë të rëndësishëm për t’u përdorur si mjete në kalkulimet politike lokale. Emrat e tyre mbartin histori lufte, sakrifice dhe lidershipi—histori që formësuan një komb. Ata meritojnë nderime që pasqyrojnë madhështinë e tyre.

Nëse komuniteti shqiptar në New York synon të forcojë praninë e tij kulturore, ekzistojnë mënyra shumë më domethënëse. Krijimi i qendrave kulturore, mbështetja e programeve të gjuhës dhe historisë shqiptare në shkolla, krijimi i fondeve të bursave, promovimi i arteve ose nderimi i shqiptarëve-amerikanë që kanë ndikuar realisht në lagjet ku jetuan—këto përpjekje ndërtojnë themele të qëndrueshme. Ato krijojnë hapësira për edukim, reflektim dhe vazhdimësi ndërbreznore. Ato thellojnë gjurmën e komunitetit, në vend që të shpërndajnë gjeste simbolike në qoshe të rastësishme pa lidhje me identitetin që synojnë të nderojnë.

Trashëgimia nuk mund të mbahet gjallë vetëm përmes dukshmërisë sipërfaqësore. Ajo kërkon qëllim, substancë dhe autenticitet. Të respektosh figurat tona historike do të thotë të ruash integritetin e historive të tyre—jo t’i vendosësh emrat e tyre aty ku e dikton rasti politik.

Diaspora shqiptare ka shumë për t’u krenuar, dhe historia e saj meriton të nderohet me kujdes. Por nëse dëshirojmë t’u bëjmë homazh atyre që formësuan identitetin tonë kombëtar, duhet ta bëjmë këtë në mënyra që pasqyrojnë madhështinë e tyre, jo ta zvogëlojnë atë. Tabelat e rrugëve mund të ofrojnë një çast festimi, por ruajtja e vërtetë kulturore kërkon shumë më tepër—dhe heronjtë tanë meritojnë asgjë më pak.