Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

𝟏𝟒 đđ«đąđ„đ„đą, 𝐝𝐚𝐭𝐚 đ€đźđ« 𝐼 𝐬𝐡𝐼𝐚 đ€đ›đ«đšđĄđšđŠ đ‹đąđ§đœđšđ„đ§, đđ«đžđŹđąđđžđ§đ­đą 𝐱 𝟏𝟔-đ­đžÌˆ 𝐱 𝐒𝐇𝐁𝐀

by

Dr. Bledar Kurti

(Alumni i Departamentit Amerikan të Shtetit)/

NĂ« fjalimet politike tĂ« shtetarĂ«ve tĂ« sotĂ«m, nĂ« ShqipĂ«ri, por edhe nĂ« botĂ«, dĂ«gjojmĂ« vazhdimisht tĂ« pĂ«rmenden shprehje si “Qeveri e popullit, nga populli, pĂ«r popullin,” apo “NjĂ« shtĂ«pi e ndarĂ« kundĂ«r vetvetes nuk mund tĂ« qĂ«ndrojĂ«,” etj. KĂ«to citime janĂ« tĂ« marra nga fjalimet e Abraham Lincoln, Presidenti i 16-tĂ« i SHBA, i cili ishte edhe i pari ndĂ«r katĂ«r PresidentĂ«t AmerikanĂ« tĂ« vrarĂ« nga komplotistĂ« e atentatorĂ«.

Më 14 prill, 1865, teksa qëndronte i ulur bashkë me bashkëshorten në lozhën e teatrit Ford, duke parë komedinë Kushërira Ime Amerikane, Lincoln u qëllua për vdekje nga John Wilkes Booth, një fanatik e radikal i Konfederatës, i cili ishte kundër politikave të Lincoln për heqjen e skllavërisë, emancipimin e afro-amerikanëve, dhe sigurimin e të drejtave të tyre civile për të votuar e qenë të barabartë në shoqëri.

Qysh gjatĂ« garĂ«s presidenciale nĂ« vitin 1860, Lincoln e kishte deklaruar qartĂ« se “SkllavĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« e ligĂ« njerĂ«zore, shoqĂ«rore dhe politike,” dhe fitorja e tij, e rrjedhimisht ardhja nĂ« ofiqin e Presidentit, bĂ«ri shtetet jugore tĂ« SHBA, tĂ« cilat ishin pro-skllavĂ«risĂ«, tĂ« ndaheshin nga Shteti MĂ«mĂ«, pra SHBA, e tĂ« krijonin Shtetet KonfederatĂ« tĂ« AmerikĂ«s, duke zgjedhur Presidentin e tyre Jefferson Davis, e duke ngritur flamurin e tyre, tĂ« ndryshĂ«m nga ai kombĂ«tari qĂ« mbetet edhe sot.

Kësisoj, nga ky akt, nisi edhe Lufta Civile Amerikane (1861-1865), e cila zgjati për pesë vjet e mori gjashtëqind e njëzetë mijë jetë amerikanësh.

PĂ«rballja e shteteve veriore me ato jugore, Unioni kundĂ«r KonfederatĂ«s, pĂ«rfundoi me kapitullimin e KonfederatĂ«s, e cila priste kushte tĂ« rĂ«nda ndĂ«shkuese, por qĂ« nĂ« fakt iu kĂ«rkua vetĂ«m tĂ« linin armĂ«t e tĂ« shkonin nĂ« shtĂ«pi, pasi ata “tĂ« gjithĂ« ishin amerikanĂ«â€ e jo armiq. E kĂ«shtu, pas vitesh tĂ« tmerrshme luftimesh e viktimash, SHBA i zgjidhi njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« ndasitĂ« e veta dhe u bashkua pĂ«r tĂ« ecur pĂ«rpara; iu pĂ«rkushtua industrializimit dhe zhvillimit tĂ« vendit; forcoi nocionin e kombĂ«tarisĂ« e bashkimit; e iu kushtua rindĂ«rtimit dhe emancipimit.

Afro-amerikanĂ«t nuk arritĂ«n dot t’i merrnin plotĂ«sisht tĂ« drejtat e tyre, dhe racizmi e diskriminimi vazhduan edhe pĂ«r njĂ« shekull tjetĂ«r, deri sa nĂ« vitin 1964, u firmos Ligji i tĂ« Drejtave Civile, qĂ« i siguronte atyre tĂ« drejta tĂ« plota e ndalte ndarjen shoqĂ«rore mbi baza racore. NjĂ« arritje e jashtĂ«zakonshme me nismĂ«tar Abraham Lincoln.

Abraham Lincoln vazhdon të renditet ndër liderët më të mirë në histori. Ai ishte karizmatik, e shquhej për aftësitë oratorike, vlerat e larta njerëzore dhe cilësitë e tij drejtuese.

Lincoln ishte i pashkolluar, ndaj ndër të tjera, shembulli i tij dëshmon se dashuria për dijen kapërcen formalizmat dhe vështirësitë, dhe se leximi e vullneti për të mësuar, mund ta bëjë një njeri të ditur e të edukuar. Ai mësoi vetë, në mënyrë autodidakte, e duke u thelluar edhe në jurispundencë, duke arritur të bëhej jurist në Illinois.

Rrallë gjenden sot drejtues shtetesh me peshë kaq të madhe dhe me personalitet kaq të theksuar si Lincoln. Ai arriti në krye të shtetit amerikan me një ide drejtimi të bazuar mbi shërbimin ndaj popullit e vendit e jo të imponimit politik e instinktit sundues.

NĂ« njĂ« letĂ«r tĂ« shkruar prej tij mĂ« 1 korrik tĂ« vitit 1854, vite pĂ«rpara se tĂ« zgjidhej President i SHBA ai komentoi kĂ«shtu mbi qeverisjen e mirĂ«: “QĂ«llimi i vĂ«rtetĂ« i qeverisjes Ă«shtĂ« tĂ« bĂ«jĂ« pĂ«r njerĂ«zit, çdo gjĂ« qĂ« ata duan por nuk munden dot ta bĂ«jnĂ« aq mirĂ« sa duhet, as individualisht, e as tĂ« gjithĂ« bashkĂ«.” Pra, njĂ« qeveri shĂ«rbyese e jo shfrytĂ«zuese, kjo ishte qasja e Lincoln, e shumĂ« shtetarĂ«ve tĂ« tjerĂ« tĂ« historisĂ«, prej tĂ« cilĂ«ve kemi shumĂ« pĂ«r tĂ« mĂ«suar.

ALKIMIA E ZHANRIT TË NEOROMANIT DHE ANTEIZMI JETËSOR

by

AnalitikĂ« – (Neoromani “Lodrimi i madh i vdekjes” i  shkrimtarit Kristaq F. Shabani)

 
 Nga Prend BUZHALA, studiues, KlinĂ«, KosovĂ« 

 Tema e madhe e KosovĂ«s, e Atdheut tĂ« shkelur e tĂ« copĂ«tuar, tema e lirisĂ« dhe e robĂ«risĂ«, tema e kulturĂ«s dhe e memories historike, te neoromani “Lodrimi i madh i vdekjes” i Kristaq F.  Shabanit, bĂ«hen preokupim i krijuesit pĂ«r trajtime tĂ« gjera epike. KĂ«to tema dalin e trajtohen nĂ« shumĂ« variacione dhe shpalosen pĂ«rmes trajtave tĂ« ndryshme tĂ« shkrimit romanor, tĂ« hapĂ«sirĂ«s sĂ« situatave metaforike e tĂ« komunikimit tĂ« figurshĂ«m poetik; por ato ngjarje e situata narrative rrudhen pĂ«r t’iu lĂ«nĂ« mĂ« shumĂ« hapĂ«sirĂ« edhe vizioneve epike dhe vizioneve ekspresive e refleksive tĂ« krijuesit. Si rrjedhojĂ« e kĂ«saj pĂ«rpjekjeje, pĂ«rmenden datat e trajtat tjera dokumentare tĂ« gĂ«rshetuara nĂ« sfondin e poetikĂ«s sĂ« romanit. Ai dĂ«shiron ta zĂ«rĂ« çastin mĂ« dramatik e mĂ« kulmor tĂ« historisĂ« mĂ« tĂ« re: aktualitetin e kthesĂ«s sĂ« madhe, qĂ« nga eksodi e deri te kthimi i magjishĂ«m. VetĂ« autori, nĂ« njĂ« rast, komenton pĂ«r veprĂ«n e tij:
“Toka e ndarĂ« e kombit tim. PĂ«rballjet e kĂ«tyre pjesĂ«zave ndaj njĂ«ra- tjetrĂ«s dhe ndaj tokĂ«s amĂ« nĂ« pozicione tĂ« tilla tĂ« vendosura nga planet diplomatike tĂ« Fuqive tĂ« mĂ«dha.. Kryetema : KOSOVA
”.


1. ANTOLOGJIA UNIKE E THËNIES NË SHUMËSINË E ARTIT ROMANOR 

Në neoroman na vijnë mjediset shqiptare, si Kosova e Shqipëria, ato ballkanike, si Greqia, Serbia apo Turqia, kund e kund, vijnë ato të tryezave europerëndimore e ato të SHBA-ve; përfshihen kohë historike aq sa dhe ato që fokusohen te lufta e fundit, parakalojnë monologë rrëfimtarë dëshmitarë, kujtime, ditarë, letra, citate, biseda zyrtare e familjare, trajta eseistike e komentuese, lirika të mirëfillta që përplotësojnë e ligjërojnë për kuadrin romanor, apo shënime të tjera e ku secila kronikë fjalëshkurtër përmban një dramë më vete.C:\Users\Kristaq\Desktop\Rregullim ne dok. 2025 (mars)\358139224_10160436239613186_8422493370783161222_n.jpg

Veprat e Kristaq F.  Shabanit shquhen pĂ«r ALKIMINË E ZHANRIT, pĂ«r unitetin e shumĂ«sisĂ« sĂ« zhanrit letrar: aty ku dije, frymĂ«zim, krijim e intelekt thurin Mesazhin e Madh letrar e shkrimor, njerĂ«zoren, dritĂ«diturinĂ« e kombit (neologjizĂ«m shkrimor i autorit Kristaq F. Shabani); vijnĂ« shpalosje e tregimtari, fjalĂ« tĂ« mençura tĂ« emisarĂ«ve te dijes dhe njĂ« diskurs fin i lirikĂ«s, shqiptohen artistikisht mite letrare dhe demitizime, modele shkrimore tĂ« shpirtit e tĂ« muzĂ«s dhe magjepsje nga thĂ«nia aq e pazhurmshme, e mbushulluar lirike; botĂ«t sfidante tĂ« TĂ« Drejtit dhe shfletime kronikash tĂ« memories sonĂ« tĂ« shenjtĂ« historike, nyjĂ«time tĂ« mĂ«dha tĂ« kohĂ«s, botĂ«s dhe njerĂ«zimit dhe çelĂ«sa kodesh tĂ« tĂ« vĂ«rtetave tĂ« amshueshme, vibracione tĂ« esencave tĂ« qenies njerĂ«zore dhe vetĂ«dije diellore e kulturĂ«s
 Me njĂ« fjalĂ«, ti e lexon ANTOLOGJINE UNIKE tĂ« THËNIES nĂ« shumĂ«sinĂ« e ARTIT SHRIMOR E DORËSHKRIMOR


C:\Users\Kristaq\Desktop\Librat e mi perfundimtare\Kopertinat e Kristaq F. Shabani\945199_246930535448030_2136284623_n.jpgNeoromani shqipton mishĂ«rimin dhe lidhjen e fuqishme e tĂ« thellĂ« tĂ« krijuesit me KosovĂ«n, me Atdheun, me kombin shqiptar. Te kjo vepĂ«r autori shfaqet njĂ« njohĂ«s i mirĂ« i KosovĂ«s dhe i historisĂ« sĂ« saj; spikat anĂ«t e ndritshme tĂ« virtytit historik dhe atdhedashĂ«s, me hilet e hileqarĂ«t e historisĂ«, me kombin prej kaq e kaq statusesh tĂ« shumta, copĂ«zash tĂ« prera tĂ« kufijve etnikĂ«. Ndjenja patriotike, qĂ«ndresa dhe dhimbja, pĂ«rshkohen nga faqja nĂ« faqe, nga dĂ«shmia nĂ« dĂ«shmi; janĂ« dĂ«shmi nĂ« shumĂ« trajta, njĂ« polimorfizĂ«m dokumentar artistik, tĂ« shumĂ«zuara nĂ«pĂ«r shumĂ« vetje, ashtu si shumĂ«zohet tragjedia, por ashtu si shumĂ«fishohet qĂ«ndresa dhe pĂ«rballimi. Kur historizon (“TokĂ« e mĂ«syrĂ« nga: gjysmĂ«hĂ«nëçallma”), shkrimtari edhe metaforizon e kontraston reflektueshĂ«m (“metafora: qelia qiellore, flamujt e armikut; buzĂ«qeshje skenike, lojĂ«rat kukafshehtas), apo kur shpleks rrĂ«fimin meditimin, atĂ«herĂ« ndodh njĂ«  spostim nga qielli nĂ« hapĂ«sira tokĂ«sore. Kur shkruan poezi, ai poetizon dhe metaforizon pafundĂ«sisht emra poetĂ«sh e luftĂ«tarĂ«sh, pushtuesish e liridasĂ«sish qĂ« nga epoka romake e deri mĂ« sot. Aty shpleksen mite e kulte frymĂ«zimesh (me zanat, vilarĂ«t e verdhĂ«, me kryerrĂ«fenjat historike).

Profeti si VetĂ«dije e Zgjuar e veprĂ«s (qĂ« shfaq shqetĂ«simet e kombit, Pema me trungun  nĂ« katĂ«r shtete) metafora e pemĂ«s (e popullit qĂ« mbijeton nĂ« trojet e tij etnike) qĂ« ngĂ«rthen tekstet komentuese eseistike. Kosova Ă«shtĂ« gjithçka pĂ«r krijuesin dhe pĂ«r protagonistĂ«t e saj, ajo Ă«shtĂ« trime dhe e durueshme, vend liridashĂ«s qĂ« nuk Ă«shtĂ« dorĂ«zuar kurrĂ«. KosovĂ«n e kanĂ« sulmuar, e kanĂ« bĂ«rĂ« shpesh e shpesh rrafsh me tokĂ« i kanĂ« shkaktuar gjenocide, reprezalje, masakra, zhdukje tĂ« mĂ« tĂ« dashurve, dhunime, ia kanĂ« prerĂ« tokat etnike me kufij, duke e shkĂ«putur nga trualli amĂ«, shpesh ndoshta edhe e kanĂ« rrĂ«zuar e pĂ«rgjakur pĂ«r dhe, por asnjĂ«herĂ« ajo nuk Ă«shtĂ« pajtuar me pushtues e dhunues regjimesh. KurdoherĂ« qĂ« Ă«shtĂ« dukur e strukur, e shtypur pĂ«rfundimisht, ajo ka lindĂ« si feniks nga hiri pĂ«r ta sfiduar pushtuesin dhe tĂ« keqen. Ajo mund tĂ« ketĂ« pasur shumĂ« tĂ« meta, por gjithnjĂ« i ka shumĂ«zuar virtytet e saj fisnike, mund tĂ« ketĂ« pasur shumĂ« tragjedi, shumĂ« sulme e furi kundĂ«r saj, por ajo e ka mbrojtur veten me kĂ«ngĂ« dhe e ka forcuar vetveten kundĂ«r tiranisĂ« e pushtuesve, sikundĂ«r na jep homazhi i bukur artistik pĂ«r Esat Bicurrin. PĂ«rvijimet e shtresimet kompozicionale-tematike, ndĂ«rlidhen me fatin e KosovĂ«s nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, me fatin e familjes Sharani nĂ« veçanti,, kurse kaptinat tragjike tĂ« saj shtrihen deri tek trojet tjera (fati i Aristidh Koljes  e i arvanitasve).

 F:\Gjyme shkurt 2022New Folder 45678\LlIBRAT E MIA TE PERFUNDUARA\LODRIMI ANG 1 - Copy.jpg
2. ARKETIPAT E EKZISTIMIT: BUKURIA E TEKSTIT

Neoromani na dhuron pamje tĂ« rĂ«nda tĂ« luftĂ«s, por tĂ« tilla janĂ« edhe pamjet e dhimbjes sĂ« rĂ«ndĂ« edhe tĂ« pasluftĂ«s, pasojĂ« e vuajtjeve nĂ«pĂ«r shekuj, 
 dhe kĂ«ta shekuj vuajtjesh ligjĂ«rojnĂ« nĂ«pĂ«r faqet e kĂ«saj vepre. Sa faqe trishtimi e pĂ«rjetimesh plot dhimbje, plaçkitjesh e rrĂ«nimesh, tronditjesh e martirizimesh ka nĂ«pĂ«r kĂ«to faqe libri, por sa e sa pĂ«rpjekje, durim e qĂ«ndresĂ«, shpĂ«rthejnĂ« gjithandej mbi vuajtje e pĂ«sime. Sa e sa vdekje, shfarosje e masakra, zhdukje e dĂ«bime eksodesh kanĂ« ndodhur kĂ«ndej, por aty Ă«shtĂ« edhe dashuria e pakufi pĂ«r KosovĂ«n dhe lirinĂ«, pĂ«r jetĂ«n dhe bukurinĂ« e tĂ« jetuarit, pĂ«r dashurinĂ« dhe familjen.

NjĂ« milion shqiptarĂ« u dĂ«buan kĂ«ndej, por dy milionĂ« u duk se u kthyen, sepse jeta kishte kuptim kĂ«tu, vetĂ«m nĂ« KosovĂ«, sepse vaji dhe kĂ«nga vetĂ«m kĂ«tu mund tĂ« bĂ«heshin sĂ« bashku, vetĂ«m kĂ«tu, pranĂ« hirit tĂ« shtĂ«pive e eshtrave tĂ« tĂ« rĂ«nĂ«ve, kjo jetĂ« merrte kuptimin e saj tĂ« ri. ËshtĂ« ai anteizmi i thellĂ« jetĂ«sor, qĂ« ringjalli arketipat e moçëm tĂ« ekzistimit, tĂ« atyre lidhjeve tĂ« forta e tĂ« pashkĂ«putshme truallin e dheut e tĂ« Atdheut. Ngjyra e blerimit i jep hijeshi ngjyrĂ«s sĂ« dheut, kurse ato qiellore, pĂ«rfshijnĂ« dimensione tĂ« shpirtit shqiptar qĂ« tejkalon krejt kufijtĂ« fizikĂ«. Brenda bukurisĂ« sĂ« tekstit shkrihen nĂ« njĂ« dĂ«shmi e rrĂ«fime, fakte e pĂ«rjetime, aty pleksen gĂ«zimi e dhimbja, mundimet e ripĂ«rtĂ«ritja anteike, dhe, kudo e kurdoherĂ«, nĂ« fund vjen njĂ« kryefjalĂ« mbi tĂ« gjitha kryefjalĂ«t, e ajo Ă«shtĂ« Kosova, me kryemrat e saj tĂ« mĂ«dhenj e me kryengjarjet e saj qĂ« bĂ«jnĂ« prerjen e njĂ« Epoke planetare. KohĂ«t kanĂ« ndryshuar dhe ato ndryshojnĂ«, shumëçka shkon e zhduket nĂ«pĂ«r rrjedhat e dhimbjes e tĂ« historisĂ«, por diçka mbetet gjithmonĂ« e amshueshme, e pandryshueshme, e pĂ«rhershme, e ajo Ă«shtĂ« dashuria pĂ«r KosovĂ«n. Ajo dje pĂ«rballoi e sfidoi kohĂ«t e rĂ«nda, ajo edhe sot e sfidon dhimbjen pĂ«r tĂ« pagjeturit, dhe kjo dhimbje sikur e pĂ«rmbys dhe e shtrin pĂ«r tokĂ«, por ajo ripĂ«rtĂ«rihet, me anteizmin e saj nĂ«pĂ«r histori dhe kohĂ«. Ajo ende nuk merr frymĂ« ashtu si ia do zemra, ende mbetet e rrethuar me izolime e me indiferentizĂ«m tĂ« jashtĂ«m ndĂ«rkombĂ«tar, por ajo edhe sot Ă«shtĂ« trumbetĂ« e zĂ« kundĂ«r padrejtĂ«sisĂ« njerĂ«zore.

Neoromani “Lodrimi i madh i vdekjes”, duke u solidarizuar me njerĂ«zit e KosovĂ«s, me historinĂ« e saj pĂ«rplot martirizime e vetĂ«flijime, nuk ka se si tĂ« mos e admirojĂ« fuqishĂ«m KosovĂ«n e njerĂ«zit e saj, protagonistĂ«t e saj qĂ« heroizuan jetĂ«n, me pĂ«rjetimet qĂ« ia kalojnĂ« edhe legjendave. Por kjo vepĂ«r na dĂ«shmon se sa e njeh autori i saj KosovĂ«n, ashtu sikundĂ«r na dĂ«shmon se sa dashuri tĂ« pakufishme rrĂ«fen pĂ«r tĂ«, sepse vetĂ«m ai qĂ« e do fuqishĂ«m e me afsh kĂ«tĂ« vend, vetĂ«m ai e njeh ashtu si duhet. E pra, kĂ«tĂ« roman e ka shkruar dashuria e pakufishme pĂ«r kĂ«tĂ« vend, ashtu sikundĂ«r kjo dashuri na dhuron njohuri tĂ« pakufi e tĂ« pamasĂ«.

ËshtĂ« njĂ« kusht biblik, ku thuhet: dashuria nuk ka kushte. E pra, KosovĂ«n duhet dashur nĂ« tĂ« mirĂ« e nĂ« tĂ« keq, edhe kur ia kthejmĂ« shpinĂ«n e ikim dikah, duke kapĂ«rcyer tela gjemborĂ« nĂ« njĂ« kĂ«rkim tĂ« njĂ« jete mĂ« tĂ« mirĂ«, sepse Kosova jonĂ« e dashur ende nuk mund tĂ« na ofrojĂ« atĂ« qĂ« duam. Sepse, mesazhi i madh i veprĂ«s qĂ«ndron pra, nĂ« kĂ«tĂ« dashuri tĂ« pakushte, dhe sepse pikĂ«risht kjo dashuri dhe ky besim ndaj KosovĂ«s na mban tĂ« gjallĂ«, tĂ« fortĂ«, e mban nĂ« kĂ«mbĂ« njĂ« komb, kjo dashuri atdhetare e ky besim njerĂ«zor e vret tĂ« keqen, nuk e pranon gjunjĂ«zimin ndaj mjerimit, padrejtĂ«sisĂ« apo fatkeqĂ«sisĂ« qĂ« na mbulon. NĂ« kĂ«so rastesh, edhe dhimbja e madhe fisnikĂ«rohet, kjo dhimbje bĂ«het burim drite e besimi.


 
3. KULTI I ATDHEDASHURISË DHE I MARTIRIZIMIT 


Neoromani i bën një portret historik e kombëtar Kosovës, duke u përqendruar tek koha e luftës deri te vitet e para të pasluftës. Për ta dhënë këtë vizion historik, ai qëmton aq shumë fakte, ngjarje, të dhëna, citate, libra, gazeta e revista, i regjistron ato që thonë mediet radiofonike apo elektronike, shpalon veprimtari atdhetarësh, studiuesish pasionantë të të vërtetave të shpirtit kombëtar, ndërfut fjalime presidentësh, ambasadorësh apo nënash të të zhdukurve, metaforizon kronika, kontraston fjalime e qëndrime politike presidentësh si Klinton apo Milosheviç, vë në gradacion poetik varret dhe tokën, malet dhe luginat, epitetizon lotët, dhimbjen, varret, të rënët, njerëzit që kanë përjetuar tragjedi; dhe, së fundmi, vijnë dy personifikime të mëdha: Kosova që ligjëron dhe e merr rolin e subjektit romanor dhe jeta që përbirohet nëpër histori e vuajtje, duke lindur e rilindur mbi hirin e tragjedive dhe tronditjeve të mëdha. Të duket sikur po lexon një poemë epike moderne, të gjatë, të pafund, të shkruar me një ton nganjëherë patetik të pëlqyeshëm, por i gërshetuar me lirinë e ligjërimit surrealist në stil dhe shprehje. Janë copëza artistike që na vijnë si homazhe për sa e sa të dashur a për figura të zhdukurish e të rënësh, si Esat Bicurri, apo Ilir Damonaga.

Atdhedashuria dhe Kosova janë religjioni i këtyre njerëzve dhe i këtij romani, dhe besimi i tillë, i pakushte, jo vetëm që nuk e mënjanon qëndrimin humanist edhe ndaj njerëzve të kombeve tjera, qofshin ata edhe armiq, por pikërisht aty ai gjen burime force, dëshmish të tilla, sepse tragjedia njerëzore nuk njeh komb, nuk kursen askënd në vorbullën e saj të historisë, kurse dhimbja e solidariteti njerëzor shpërndahet gjithandej si erë që bart polemin frytdhënës. Po ashtu, kjo do të thotë se në këtë roman, të gjithë protagonistët janë personazhe kryesorë. Aty është rrëfimi dramatik për çastet në mes jetës e vdekjes; aty janë blloqe të tëra artistike që ligjërojnë për këtë lodër të madhe të vdekjes, kurse mbështetja, gjithsesi, do të gjendet në kikat e idealeve për të mbijetuar e për të qëndruar, do të gjendet tek ideali për lirinë dhe tek anteizmi i thellë jetësor.

Pjesa e parë e orkestrimit të tillë strukturor tekstor, përbën një projektim emocionues dhe protestues i së kaluarës sonë historike me padrejtësitë që u thyen në qenien e këtij kombi, për të marrë, pastaj shtrirje gjithnjë e më të gjerë humane, kurse gjithë pjesët tjera në vazhdim, thurin vizionin e krijuesit për njeriun e lirë, me aspiratën e madhe të një kombi për të qenë i lirë. Personazhet sa janë realë, si Luljeta Sharani, studiuesi i madh Aristidh Kolja, ish Presidentin Klinton e tjerë aktorë politikët Shqipërisë, Kosovës, SHBA-ve dhe Evropës, po aq janë edhe fikcionalë si Profeti, kronikanët, poeti, penelatëshkruesi etj. Ligjërimet e Profetit shqiptohen edhe si tekste autoideografike auto-intelektuale (epoka me heronjtë, eruditët, korifenjtë, zibunët, ciceronët, diplomatët, filozofët, estetët, etimologët, shkencëtarët, artistët dhe klounët
). në sfond e hapët të qiellit e të tokës, pamjet përgjaken me praktika gjakësore, me vrasje fizike, por edhe vrasje mendore:

 â€œNĂ« qendĂ«r vihet njeriu, eliminimi i kundĂ«rshtarit, njeriu dhe antipodi i tij, Mosnjeriu.” ndĂ«rkĂ«mbehen tekste qĂ« ballafaqojnĂ« dy botĂ«: atĂ« tĂ« pĂ«rkushtimit pĂ«r progres, qĂ« kanĂ« luajtur rol aktiv – dhe trekĂ«mbĂ«shat, gijotinat, kurthet, atentatet, pĂ«rplasjet, passhpinat, intrigat, 
”vdekja vjen nga tekat e njĂ« perandori, princi, sulltani, mbreti, udhĂ«heqĂ«s xhungle, princeshĂ«, fallxhore”



4. PROFETI, ZË I VETËDIJES SË ZGJUAR 

Vjen njĂ« shpalim historik: me tellallĂ« te KonferencĂ«s sĂ« ambasadorĂ«ve, e qĂ« pĂ«rthyhet nĂ«pĂ«rmes vetĂ«dijes narrative-historike tĂ« personazhit tĂ« Profetit, qĂ« personifikon vetĂ«dijen e Zgjuar; njĂ« ballafaqim qĂ« vjen me personifikimet e eliminimit fizik tĂ« kombit (e shĂ«njuar stilistikisht nĂ«pĂ«rmes notave muzikore); kalvari i ecjes sĂ« jetĂ«s nĂ« kohĂ«. NĂ«pĂ«rmes kĂ«saj vetĂ«dijeje tĂ« Profetit (popullor), pĂ«rthyhen “rrĂ«fenja analitike” (si i quan autori me metakomentin e tij artistik tipat e teksteve-eseistike a refleksive, paraqitĂ«se a faktografike, nga e kaluara)
 Brenda njĂ« hapĂ«sire tĂ« tillĂ« tekstesh vijnĂ« kĂ«so “rrĂ«fenjash” qĂ« nga Konferenca e AmbasadorĂ«ve e qĂ« pĂ«rfundon deri te Haga (qĂ« e kanĂ« domethĂ«nien e vet tĂ« thellĂ« historike: ja ku pĂ«rfundojnĂ« aventurat e pĂ«rgjakshme historike kundĂ«r njĂ« kombi; ja kah ka ecur, qoftĂ« edhe njĂ« Evropë ). Por Profeti na del dhe personifikim i biografemĂ«s autoriale: “Kur isha nĂ« TropojĂ«, nga kujtimet e “shekullorĂ«ve”, dĂ«gjoja bĂ«ma tĂ« bĂ«ra nga serbĂ«t, deri te ajo qĂ« pĂ«rmenda mĂ« lart, shpime me bajonetĂ« tĂ« grave tĂ« reja shtatzĂ«na, njĂ« nga torturat mĂ« tĂ« mĂ«dha, tĂ« cilĂ«n vetĂ«m egĂ«rsia shtazore mund ta bĂ«jĂ«â€Šâ€. do tĂ« ketĂ« qenĂ« shtysa pĂ«r frymĂ«zim shkrimi, njĂ« si metatekst procedimor i poetikĂ«s autoriale.

NĂ« fillim tĂ« romanit kemi pĂ«rkufizimin autorial “neoroman dramĂ«â€, si dhe dy tekste tĂ« tjera: “HyrĂ«si” (neologjizĂ«m e ngjyrosur stilistikisht pĂ«r fjalĂ«n hyrje, tradicionalisht tĂ« konsumuar) dhe “Pasprologim”, ndĂ«rkaq, nĂ« fund kemi njĂ« “Epilog”. TĂ« gjitha kĂ«to tipa tekstesh, nĂ« fillim e nĂ« fund tĂ« veprĂ«s, sajojnĂ« paratekstin. Shkrihen e bĂ«hen NjĂ«, tipa tekstesh poetike me pjesĂ« prozash poetike, tekste tĂ« tipit sinopsis (qĂ« vijnĂ« pas njĂ« ngjarjeje, refleksioni a ballafaqimi) me tipin e tekstit komentues. Prandaj, dhe zbĂ«rthimi “kompozicional” (jotradicional) zbret shkallĂ«-shkallĂ« dhe ka lakoren e ngjithjes pĂ«rpjetĂ« drejt qiellit po andej. KĂ«shtu, te teksti “Fillesa e njĂ« ngacmimi jetĂ«sor (fillesa e prurjes)”, shfaqet rrĂ«fenja pĂ«r Avniun dhe Lulen e Skyfter Taranin. Kurse “Historia e GrykĂ«s sĂ« pamposhtur” tekstet metaforike marrin rolin ligjĂ«rimor tĂ« procedimorit narrativ e paraqitĂ«s
 njĂ« si kuadĂ«r betejash nĂ« MalĂ«si, qĂ« nga fillimshekulli 20 e deri te viti 1981, njĂ« histori tjetĂ«r qĂ« vishet me rroba gjaku, historia jonĂ« shpirtĂ«rore e mbamendjes. Te “Thyerja e Iksit” vijnĂ« personazhet e kronikanĂ«ve: Kronikani i parĂ« V, kronikani i dytĂ« Z.  qĂ« bart njĂ« tekst biografeme), gjithnjĂ« nĂ« roman shfaqet kufiri kah MalĂ«sia e Tropoja, ku ka jetuar e qĂ«ndruar autori, por ku me forcĂ« metaforike, shfaqet ai raporti tragjik i kufirit Vendi AmĂ«- Troje etnike (“Nga Padeshi po kundronim tokĂ«n tonĂ« tĂ« ndarë  NjĂ« pjesĂ« e tokĂ«s luftonte ndaj pjesĂ«s sĂ« madhe tĂ« saj
 Eh, kontradikta e Tokave!”). VijnĂ« tekste tregimesh (Tregimi i ish kuadrit A. , Tregimi i I, Tregimi i L.-sĂ«,deri te kronika qĂ« sjell sulmin e NATO-s mbi SerbinĂ« nĂ« KosovĂ«). Lexuesi papritmas ndien njĂ« lojĂ« tjetĂ«r teksore: atĂ« tĂ« dialogimit tĂ« kryepersonazheve Luljeta Sharani dhe Skyfter Sharani, qĂ« personifikojnĂ« shpresĂ«n e KosovĂ«s me atĂ« tĂ« ndĂ«rhyrjes sĂ« NATO-s. Amplituda tekstore zbret nĂ« vitin 1999, nĂ« atĂ« prerje epoke (Tregimi i I, “DitĂ«t dhe muajt e trishta tĂ« studiuesit tĂ« madh”, sjell kronikat e vitit 1999 pĂ«r ngjarjet nĂ« KosovĂ«, nĂ« trajtĂ« tĂ« shprehjes ekspresive, tĂ« tipit tĂ« dendurisĂ« artistike. dhe qĂ« relievon me anĂ« tĂ« komentimit eseistik urrejtjen serbe mbi shqiptarĂ«t dhe KosovĂ«n). Magjia e imagjinatĂ«s fluturake artistike, e tekstit, na hedh nĂ« njĂ« tjetĂ«r ambient etnik, tĂ« arvanitasve: Nansi Kolja e filmi “RrĂ«njĂ«t e mia janĂ« ArbĂ«ria
”. qĂ« ringjall kujtesĂ«n e fortĂ« arvanitase pĂ«r toponimet e tyre e tĂ« folurĂ«n e gjuhĂ«s arvanitase. PĂ«rvijohet rruga e studiuesit Aristidh Kolja drejt sakrifikimit tĂ« tij jetĂ«sor, mu nĂ« atĂ« vorbull ngjarjesh tragjike pĂ«r jetĂ« e vdekje nĂ« KosovĂ«: “UnĂ« kam trajtuar problemin e KosovĂ«s nĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« realiste dhe domethĂ«nĂ«se. KĂ«tĂ« e bĂ«ra pĂ«r tĂ« hapur dritaret e mendjes dhe pĂ«r tĂ« hapur sytĂ«, pasi serbĂ«t gjithmonĂ« janĂ« pĂ«rpjekur qĂ« KosovĂ«n ta quajnĂ« tĂ« tyre. KĂ«saj i thonĂ« tĂ« ‘ardhurit’ quajnĂ« tĂ« tyre vendasit!!!
Kjo Ă«shtĂ« e papranueshme.”


5. POETIKA POSTMODERNE: TIPAT E TEKSTEVE 

Ashtu sikundĂ«r veprat tjera tĂ« kĂ«tij autori (“Vityti i thyer”, “Shekulli i lotuar” etj), edhe ky neroman, duke tematizuar njĂ« pĂ«rfshirje tĂ« gjerĂ« tĂ« rrĂ«njĂ«ve historike, kombĂ«tare e njerĂ«zore, strukturohet si vepĂ«r me fakturĂ« moderne, si nĂ« anĂ«n e stilit dinamik, ashtu edhe nĂ« atĂ« tĂ« rrafshit psikologjik a shpirtĂ«ror.

 Autori zotĂ«ron strukturat tekstore tĂ« asaj qĂ« sot quhet faction e fiction, faktografi dhe rrĂ«fim imagjinativ, ku hibridizimi i zhanrit postmodern tĂ« romanit shkrin nĂ« njĂ« kronikat, tratat dokumentare dhe ato tĂ« imagjinatĂ«s krijuese. Vepra, gjithsesi, qĂ« tĂ« detyron tĂ« merresh edhe me krijimin e saj nĂ« kontekstin stilistik e ku sistemi semiotik i ndĂ«rthurur kĂ«tu, ku na vijnĂ« burimet e pasura tĂ« kontekstualizimit tĂ« gjuhĂ«s. SĂ« kĂ«ndejmi vepra mund tĂ« kundrohet edhe si zhanĂ«r i stilit, si forum elokuence, domethĂ«nĂ«, kur tĂ« gjitha trajtat e pĂ«rdorura tĂ« diskursit nga burimet jashtĂ« gjuhĂ«s (si kronika, fjalimet, shĂ«nimet, citatet etj etj) orkestrohen me vlerĂ« tĂ« re kuptimore e stilistike. Poetika e tillĂ« postmoderne, e romanit, tĂ« shtyn tĂ« mendosh pĂ«r njĂ« NjĂ« LibĂ«r qĂ« ngĂ«rthen brenda vetes ShumĂ« Libra: Librin e fatit tĂ« familjes Sharani, Librin e Madh tĂ« LuftĂ«s sĂ« KosovĂ«s, librin e fatit tragjik tĂ« arvanitasve dhe tĂ« Aristidh Koljas, mĂ« nĂ« fund – Librin e RrĂ«fimtarit, tĂ« Autorit dhe tĂ« Lexuesit. Madje, autori na shfaqet i shumĂ«zuar tek PenelatĂ«shkruesi, Poeti, Kronikani, e shumĂ« tĂ« tjerĂ«. Kjo Ă«shtĂ« credo-ja e atdhedashurisĂ« sĂ« studiuesit, e ndĂ«rgjegjes sĂ« tij shkencore e atdhetare, thellĂ«sisht njerĂ«zore. Lexohen me tension pĂ«rshkimet e fushatave kundĂ«r Aristidh Koljas nĂ«pĂ«rmes mercenarĂ«ve shqiptarĂ« (teksti “EkstremistĂ«t ulĂ«rinin”, sepse ai shpalli trimĂ«risht tĂ« vĂ«rtetĂ«n e ngjarjeve tĂ« KosovĂ«s: “Edhe unĂ« jam kosovar”, si shpallje e guximit tĂ« pĂ«rballjes me qarqet ekstreme greke, kur po i digjnin publikisht veprat e tij. Por ai klithte: “Gjuha e perĂ«ndive nuk mund tĂ« digjet.”. NĂ« vazhdim vjen rrĂ«fimi mitologjik-historik pĂ«r autoktoninĂ« e lashtĂ«sinĂ« krenare shqiptare, qĂ« nga rrĂ«njĂ«t pellazgjike (tekstet “E vĂ«rteta e bukur” dhe “ËshtĂ« njĂ«soj, si tĂ« shikosh tĂ« vallĂ«zojnĂ« vallen çame me rroba banje”), e ku krenaria pĂ«r vargjet e vjetra arvanitase, pĂ«r vajtimet e plakave nĂ« gjuhĂ«n arvanitase, kijojnĂ« njĂ« tjetĂ«r simfoni tekstore. TĂ« tjera copĂ«za shpalojnĂ« lĂ«vizjet atdhetare shqiptare edhe nĂ« AthinĂ« nĂ« mbrojtje tĂ« KosovĂ«s.

Kurse romani zhvendos hapësirat e romanit në ambientet ruke, për ndihmën e saj.

 
6. NJË HISTORICUS NË NJË ORATORIUM LETRAR 

Vlera dokumentare e autenticitetit tĂ« ngjarjeve, shĂ«rben si lĂ«ndĂ« pĂ«r roman, duke pasur parasysh se protagonistĂ«t e kĂ«saj vepre janĂ« personazhe letrare, pa marrĂ« parasysh emrat  e pĂ«rveçëm tĂ« tyre. E kjo do tĂ« thotĂ« se autori dĂ«shiron t’i respektojĂ« jo vetĂ«m ligjet krijuese letrare, por t’i bĂ«jĂ« homazh letrar edhe njĂ« realiteti tĂ« caktuar. Teksti, shpesh e shpesh, e merr trajtĂ«n e njĂ« toni me disponim tĂ« lartĂ«suar ekstatik, ekzaltues. Reminishencat e faktografisĂ« vijnĂ« e marrin formĂ« nga kujtesa e gjallĂ« e protagonistĂ«ve, nga ringjallja e imazheve tĂ« ambienteve qĂ« nga errĂ«sirat e thella historike e deri tek pamjet e rĂ«nda tĂ« luftĂ«s, qĂ« nga ambientet e vendlindjes e tĂ« familjes e deri te ato tĂ« tĂ« afĂ«rmve, apo tĂ« tĂ« martirizuarve tĂ« tjerĂ« pĂ«r lirinĂ« e KosovĂ«s; qĂ« nga sugjerimet e thellĂ«sive tĂ« pĂ«rjetimit tĂ« kĂ«tyre imazheve e deri te skenat dokumentare jetĂ«sore. SikundĂ«r te veprat e ngjashme, çelĂ«si i leximit tĂ« kĂ«saj vepre tĂ« Kristaq F. Shabanit, do tĂ« gjendet tek uniteti ifaction-it me fiction-in, tek uniteti i pĂ«rmbajtjes me formĂ«n, apo tek struktura shtresore e tĂ«rĂ«sisĂ« sĂ« librit. Aty ligjĂ«ron njĂ« zhanĂ«r romanor i biografemave memoriale tĂ« Kristaq F. Shabanit, me rrjedhĂ«n suksesive e tĂ« mĂ«tutjeshme tĂ« ngjarjeve, e mban lexuesin nĂ« tension tĂ« vazhdueshĂ«m. Prandaj fakcion e fiction pleksen e shkrihen nĂ« korpusin tekstor tĂ« romanit. RrĂ«fimi, sĂ« kĂ«ndejmi, i bart shenjat vizuale dhe referencat e realitetit (si do tĂ« shprehej Sylvie Aubenas). Posi nĂ« romanet e tij tĂ« tjerĂ«, edhe nĂ« kĂ«tĂ« vepĂ«r rrĂ«fimi romanor zhvillohet nĂ« kushtet e sprovave mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« Trupit e tĂ« Shpirtit. Me njĂ« fjalĂ«, tekstet kompozohen sipas njĂ« ritmi dinamik me perigjet e apogjet e kĂ«saj drame historike, me strukturime tĂ« tilla ligjĂ«rimore, tĂ« cilat, te romani i Kristaq F.  Shabanit hyjnĂ« me njĂ« ton tĂ« ri sajimesh e shpikjesh tĂ« mahnitshme tĂ« gjuhĂ«s e tĂ« fjalĂ«formimeve artistike, me freskinĂ« joshĂ«se e tĂ«rheqĂ«se tĂ« imazheve tĂ« pasura qĂ« t’i dhuron teksti i tillĂ«, me atĂ« energjinĂ« e pashtershme tĂ« frymĂ«zimeve, sikundĂ«r Ă«shtĂ« fjalĂ«si: trimimi, pikjadonin, shfanit(je), homazhim, homazhohej, korbonte (folje stilistikisht e ngjyrosur nga fjala korb), klithmonte, klithmim, korbsorrimi, ngrĂ«nĂ«pjesĂ«za, kryesyrikeq, 
e tĂ« tjera, qĂ« hasen deri nĂ« fund tĂ« romanit. Krijuesi shkruan roman, dhe aty pĂ«r aty krijon elegjinĂ« e mendimit, kurse vepra orkestohet nĂ« trajtĂ«n e njĂ« simfonie shumĂ«zĂ«rĂ«she, nĂ« trajtĂ«n e njĂ« oratoriumi muzikor, ku shpĂ«rfaqen rrĂ«fimet e brendshme, shpirtĂ«rore, si copĂ«za shpirti e jete. NĂ« kĂ«tĂ« oratorium njĂ« udhĂ«rrĂ«fyes, si njĂ« Historicus, na merr pĂ«rdore dhe na shpie nĂ«pĂ«r lojĂ«n e pafund tĂ« teksteve a tĂ« kantikĂ«ve tĂ« pĂ«rshpirtshĂ«m e dokumentarĂ«, tĂ« cilat na dhurojnĂ« reflektime dinjitarĂ«sh a komente frymĂ«zuese, frymĂ« eseistike solemne apo orkestrim shpirtĂ«ror dialogĂ«sh e monologĂ«sh.

𝐙𝐠𝐣𝐞𝐝𝐡𝐣𝐞𝐭 𝐞 𝟏𝟏 𝐩𝐚𝐣𝐱𝐭 – 𝐁𝐞𝐭𝐞𝐣𝐚 𝐩𝐱𝐝𝐱𝐬 đ©đ«đšđŸđžđŹđąđšđ§đąđŹđ­đžÌˆđŻđž 𝐝𝐡𝐞 đšđŠđšđ­đšđ«đžÌˆđŻđž

by

Nga Dr. Bledar Kurti

(Alumni i Departamentit Amerikan të Shtetit)/

(đ™ˆđ™šÌˆđ™šđ™žđ™ąđ™š đ™„đ™€đ™Ąđ™žđ™©đ™žđ™ đ™š)

Në çdo betejë zgjedhore është fare e lehtë të parashikohet fituesi. Këtë lehtësi nuk na e ofron e ardhmja me suprizat e saj apo me profeci individuale pijetoresh, por na e ofron e kaluara. Mjafton të njohësh historinë e do njohësh edhe të ardhmen, pasi, siç dihet e siç është provuar, nuk ndodh asgjë e re nën diell.

Dhe ja çfarë na mëson historia: Që asnjë ushtri e përçarë, e cila si armë ka vetëm fjalët apo vetëkrekosjen, që është e pastërvitur dhe amatore nuk ka fituar kurrë kundrejt një ushtrie profesioniste.

Ushtritë profesioniste, gjatë dymijë e pesëqind vitet e fundit, në çdo formë, terren e mision të tyre, janë bazuar mbi dy strategji luftarake: Falangat Greke dhe Legjionet Romake.

Falangat dhe Legjionet ishin një formacion ushtarak masiv drejtkëndor, i përbërë zakonisht tërësisht nga këmbësoria e rëndë e stërvitur dhe e armatosur mirë. Ato marshonin përpara si një entitet. Si një trup. Ishin të pathyeshëm edhe përballë kundërshtarëve më të shumtë në numër.

Sigurisht që betejat zgjedhore nuk i përafrohen atyre luftarake, por modeli dhe parimi mbeten të njëjtë për çdo përballje. Sikurse edhe përballja e profesionalizmit me amatorizmin është gdhendur ndër epoka si një përballje universale.

Natyra e partive politike ka ndryshuar gjatĂ« dekadave tĂ« fundit. Ndarja tradicionale midis sĂ« majtĂ«s dhe tĂ« djathtĂ«s Ă«shtĂ« shuar. Kjo ka ndodhur jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri por kudo nĂ« botĂ«, me ideologiitĂ« politike tĂ« mbetura vetĂ«m nĂ« libra e tekste shkollore pĂ«r studiuesit e politikĂ«s apo si lĂ«ndĂ« mĂ«simore pĂ«r tĂ« justifikuar programet universitare. DitĂ«t e sotme partitĂ« kanĂ« formĂ«n e korporatave. Dhe ashtu si korporatat kanĂ« organigramĂ« tĂ« mirĂ«pĂ«rcaktuar tĂ« drejtimit, politikave zhvillimore, financĂ«s, prodhimit, marketingut dhe shitjeve. NjĂ« organizim “ushtarak” me falanga e legjione, kalorĂ«si e strategji, pĂ«r tĂ« konkurruar e dominuar tregun.

Kësisoj, për të dalluar qysh në krye të herës, fituesit dhe humbësit e 11 majit, por edhe çdo beteje zgjedhore në të ardhmen, mjafton të kuptosh se kush vepron në formacion të disiplinuar porsi Falangat dhe Legjionet, nën frymën e sigurisë, me besimin te strategjitë e mirë-llogaritura dhe të provuara me këmbë në tokë, e kush hidhet përpjetë si guerilas me shpresën te yjet dhe horoskopi.

Gjatë 18 viteve të punës dhe përvojës sime si këshilltar politik për një sërë shtetarësh të panunërt, nuk kam parë kurrë një profesionist të dëshpërohet apo gëzohet nga rezultati përfundimtar.

Kjo për arsyen e thjeshtë që plani ishte hartuar e projektuar që në fillim, përpara betejës, kurrësesi gjatë saj me shpresën te surprizat. Profesionistët nuk besojnë te surprizat. Ata hartojnë një strategji të bazuar mbi dy shtylla: disiplina dhe fryma. Të dyja në shërbim të njëra-tjetrës. Kjo është formula fituese. Kësisoj rezultati i betejës shihet shumë më herët se sa të ndodhë.

Dhe kjo vlen jo vetëm për krerët e forcave politike por edhe në biznes, administrim, drejtim institucional, etj. Profesionisti e sheh qartë vendmbërritjen. Sheh të nesërmen përpara se të vijë agimi. Thjesht pret kohën të rrjedhë dhe kujdeset që çdo hallkë të funksionojë siç është planifikuar.

ProfesionistĂ«t janĂ« liderĂ« ndaj edhe thuhet (njĂ« shprehje qĂ« i atribuohet Aleksandrit tĂ« Madh) “UnĂ« nuk kam frikĂ« nga njĂ« ushtri luanĂ«sh tĂ« udhĂ«hequr nga njĂ« dele; Kam frikĂ« nga njĂ« ushtri delesh tĂ« udhĂ«hequra nga njĂ« luan.” Dhe udhĂ«heqĂ«sit, pra profesionistĂ«t, e kanĂ« parĂ« qĂ« dje tĂ« ardhmen e afĂ«rt e tĂ« largĂ«t, ndĂ«rsa amatorĂ«t gĂ«njejnĂ« veten nĂ« pasqyrĂ«, porsi gaztorĂ«, duke imagjinuar kurora mbretĂ«rore mbi kryet e tyre.

BE, dhe mirazhi me yje me sfond mavi i zotit kryeminister

by

Satirë nga Rafael Floqi

Generated image

NĂ« njĂ« zhvillim qĂ« trondit çdo Ă«ndĂ«rr pĂ«r “pasaportĂ«n europiane”, Bashkimi Europian ka dalĂ« me njĂ« reagim qĂ« shpĂ«rthen tullumbacen e retorikĂ«s elektoraliste tĂ« Edi RamĂ«s. NĂ« njĂ« deklaratĂ« ekskluzive BE sqaron se integrimi i ShqipĂ«risĂ« nĂ« Bashkimin Europian nuk varet nga fitorja e PartisĂ« Socialiste (PS), as nga njĂ« shumicĂ« elektorale e pastĂ«r si uji i burimit, por Ă«shtĂ« njĂ« proces qĂ« ndikohet nga reformat, jo nga fjalimet dhe sloganet qĂ« kĂ«rkojnĂ« “votĂ«n pro BE-sĂ«â€.

Duket se piktori po pĂ«rpiqet qĂ« flamurin blu tĂ« BE-sĂ« ta shndrojĂ« nĂ« mavinĂ« e PS-sĂ«. E ndĂ«rsa Edi Rama, i cili Ă«shtĂ« i angazhuar nĂ« njĂ« maratonĂ« elektorale pĂ«r tĂ« bindur shqiptarĂ«t se vetĂ«m njĂ« fitore e PS-sĂ« mund tĂ« hapĂ« dyert e Brukselit, ka tĂ«rhequr vĂ«mendjen pĂ«r “shpejtimin e negociatave” dhe “pasaportĂ«n europiane” si njĂ« premtim magjik mavi. Bashkimi Europian ka ardhur me njĂ« pĂ«rgjigje tĂ« thjeshtĂ« dhe tĂ« pakundĂ«rshtueshme: se ajo nuk funksionon kĂ«shtu, sado macja tĂ« mburret qĂ« po ha dhe mijtĂ« e vet.

NĂ« fushatĂ«n e tij, kryeministri Rama e ka shndĂ«rruar 11 majin nĂ« njĂ« “moment tĂ« fortĂ« pĂ«r integrimin”, duke thĂ«nĂ« se mĂ« shumĂ« vota pĂ«r PS-nĂ« do tĂ« nĂ«nkuptonin njĂ« “mesazh tĂ« qartĂ«â€ qĂ« do tĂ« çonte ShqipĂ«rinĂ« mĂ« afĂ«r Bashkimit Europian. 

Ai Ă«shtĂ« munduar tĂ« shndĂ«rrojĂ« çdo fjalim nĂ« njĂ« akt tĂ« tillĂ« tĂ« integrimit, duke e paraqitur fitoren e PS-sĂ« si njĂ« udhĂ«rrĂ«fyes pĂ«r suksesin e negociatave me tĂ« njejtin pasion qĂ« thoshte se shĂ«ndetsia do tĂ« ishte falas, apo siç thotĂ« tani me gjepura fushate se paga minimale do tĂ« jetĂ« 500 EU. Si premtim elektoral Ă«shtĂ« i goditur si zgjidhe pĂ«r ekonominĂ« nuk Ă«shtĂ« afatgjatĂ«. ËshtĂ« lajm i mirĂ« pĂ«r ata qĂ« do tĂ« rritet paga, por nuk Ă«shtĂ« zgjidhe qĂ« tĂ« dalin nga niveli i varfĂ«risĂ«. NjĂ« pagĂ« minimale e rritur pa masa tĂ« tjera, bĂ«n qĂ« biznesi tĂ« ulĂ« punĂ«toret. Rroga tĂ« larta dhe çmime tĂ« larta fuqia blerĂ«se mbete e njejtĂ«. 

“Kur tĂ« votoni mendoni tĂ« shkuarĂ«n”, u shpreh kryeministri Edi Rama drejtuar shqiptarĂ«ve nĂ« AthinĂ« gjatĂ« njĂ« takimi tĂ« zhvilluar nĂ« kuadĂ«r tĂ« turit me DiasporĂ«n. Kryesocialisti Edi Rama, u shpreh se shqiptarĂ«t zgjodhĂ«n rrugĂ«n e vĂ«shtirĂ« atĂ« tĂ« emigrimit, duke shtuar se tashmĂ« ka ardhur koha qĂ« ShqipĂ«risĂ« t’i kthehet dinjiteti. Ç’e duan emigrantĂ«t pashaportĂ«n e BE-sĂ«, ata qĂ« mbĂ«rritĂ«n nĂ« BE duke kaluar nĂ«pĂ«r male dhe dete, ata janĂ« si thotĂ« frĂ«ngu, deja nĂ« BE.

NĂ« njĂ« fjalim qĂ« mund tĂ« konsiderohet “shpikje e re e fushatĂ«s”, Rama arriti deri aty sa tĂ« sugjeronte se rezultatet e zgjedhjeve do tĂ« ishin tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r njĂ« “lexim tĂ« qartĂ«â€ nga Brukseli, duke pohuar se njĂ« fitore e PS-sĂ« do tĂ« krijonte “shpejtĂ«si nĂ« antarĂ«sim”.  

KĂ«shtu, sipas tij, nĂ«se shqiptarĂ«t do tĂ« votonin pĂ«r PS-nĂ«, ata do tĂ« ishin tĂ« “gjithĂ« tĂ« bashkuar” dhe do tĂ« shihnin brenda vitit integrimin nĂ« BE. Gjithçka nĂ« emĂ«r tĂ« njĂ« votimi qĂ«, sipas tij, do tĂ« shpinte ShqipĂ«rinĂ« drejt “dritĂ«s sĂ« EuropĂ«s”.

Por ky lloj entuziazmi ka shuar shumë shpejt kur Bashkimi Europian është shprehur qartë se procesi i integrimit është një histori krejt tjetër. I pyetur për ndikimin e rezultateve të zgjedhjeve të 11 Majit, Delegacioni i BE-së në Tiranë u përgjigj me një deklaratë të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë: Integrimi nuk varet nga një fitore elektorale, por nga procesi i reformave të thella dhe përmbushja e kushteve për antarësim.

PĂ«rfundimisht, BE e hodhi poshtĂ« me vendosmĂ«ri ideologjinĂ« elektorale tĂ« RamĂ«s, duke e kthyer kĂ«tĂ« çështje nĂ« njĂ« proces tĂ« vĂ«rtetĂ« institucional dhe kombĂ«tar. PĂ«rkundĂ«r asaj qĂ« paraqitet nĂ« podiumet e fushatĂ«s, asnjĂ« fitore e PS-sĂ« nuk do tĂ« “hidhte hapa” pĂ«r njĂ« antarĂ«sim tĂ« shpejtĂ«, sepse vlerĂ«simi bĂ«het mbi meritat, progresin nĂ« reformat dhe jo mbi njĂ« rezultat elektorali qĂ« mund tĂ« “ndihmojĂ«â€ nĂ« njĂ« “shpejtim” tĂ« procesit.

NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, BE pĂ«rsĂ«riti se integrimi Ă«shtĂ« njĂ« “objektiv strategjik kombĂ«tar”, mbĂ«shtetur nga shumica e shqiptarĂ«ve dhe mbĂ«shtetje ndĂ«rpartiake, qĂ« kĂ«rkon mĂ« shumĂ« se njĂ« fushatĂ« elektorale tĂ« pĂ«rqendruar nĂ« sloganet e “bĂ«rjes gati” pĂ«r BE. Sipas BE-sĂ«, kriteret e vĂ«rteta janĂ« ata qĂ« do tĂ« pĂ«rcaktojnĂ« nĂ«se ShqipĂ«ria mund tĂ« bĂ«het pjesĂ« e Bashkimit Europian, duke pĂ«rfshirĂ« luftĂ«n kundĂ«r korrupsionit, shtetin e sĂ« drejtĂ«s dhe lirinĂ« e medias, jo aritmetikĂ«n e votave qĂ« i japin PS-sĂ« njĂ« mundĂ«si mĂ« shumĂ« nĂ« kutitĂ« e votimit.

NĂ« fund, ndĂ«rsa Rama vazhdon tĂ« shesĂ« integrimin si njĂ« “pĂ«rfitim elektoral”, BE ka kujtuar se ky Ă«shtĂ« njĂ« proces qĂ« e kalon çdo palĂ« politike. NĂ«se dikush do ta sjellĂ« EuropĂ«n, ai Ă«shtĂ« standardi i demokracisĂ«, jo ndonjĂ« fjalim i partisĂ« qĂ« lĂ«kund çdo shpresĂ« tĂ« qytetarĂ«ve.

Tani, duke hedhur poshtĂ« çdo premtim tĂ« mĂ«tejshĂ«m pĂ«r “shtimin e shpejtĂ«sisĂ«â€, BE na ka thĂ«nĂ« qartĂ«: NjĂ« pasaportĂ« europiane nuk vjen me votĂ«n pĂ«r PS-nĂ«, por me pĂ«rmbushjen e detyrave qĂ« duhet tĂ« pĂ«rmbushĂ« çdo qeveri dhe çdo parti politike.

Edi Rama u premton shqiptarĂ«ve hyrjen nĂ« BE, ndĂ«rkohĂ« qĂ« gjysma e ministrave tĂ« tij janĂ« nĂ« burg pĂ«r korrupsion. Po ndoshta mendon se qelitĂ« e 313-Ă«s janĂ« ‘dhomat e pritjes’ pĂ«r nĂ« Bruksel. E detyrat e shtĂ«pisĂ« qĂ« kĂ«rkon BE-ja? I ka lĂ«nĂ« pĂ«r ‘vjeshtĂ«n e tretë’  pas 12 vitesh pushimesh verore nĂ« qeverisje!” dhe si konluzion njĂ« meme.

“Nga korrupsioni nĂ« integrim — drejt BE-sĂ« nĂ« rrugĂ«tim, me njĂ« kĂ«mbĂ« nĂ« Bruksel, dhe tjetra nĂ« burg ka ngel!”

Magna Karta


by

Dr. Agim Z. Dobruna/

Viti 2025, shĂ«non 810 vjetorin e gurĂ«themelit tĂ« njĂ« dokumenti qĂ« vendosi standarde nĂ« liritĂ« dhe tĂ« drejtat e njeriut. Ky dokument historik, i njohur si MAGNA KARTA, shĂ«noi njĂ« moment kyç nĂ« zhvillimin e sundimit tĂ« ligjit,madje mund tĂ« konsiderohet si njĂ« nga dokumentet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r civilizimin njerĂ«zor. Magna Karta (Magna Carta) u hartua mĂ« 15 qershor 1215 nga Mbreti Xhon i AnglisĂ« (John Lackland) pas trysnisĂ« sĂ« baronĂ«ve anglezĂ«, nĂ« vitet nĂ« vijim ajo u ndryshua dhe u plotĂ«sua
Konsiderohet njĂ« nga themelet e sĂ« drejtĂ«s kushtetuese dhe demokracisĂ« nĂ« botĂ«n perĂ«ndimore. Dokumenti u hartua pĂ«r tĂ« kufizuar pushtetin mbretĂ«ror dhe pĂ«r tĂ« mbrojtur tĂ« drejtat e fisnikĂ«ve, veçanĂ«risht kundĂ«r taksave tĂ« rĂ«nda dhe abuzimeve tĂ« pushtetit.

Parimi më i rëndësishëm i Magna Kartës është se askush, përfshirë vetë mbretin, nuk është mbi ligjin. Ajo vendosi gjithashtu idenë se asnjë person nuk mund të burgoset apo ndëshkohet pa një proces të drejtë gjyqësor.

Magna Karta ka qenë një frymëzim për demokracinë dhe të drejtat e njeriut në shumë vende të botës. Ajo pati një ndikim të madh në zhvillimin e shtetit të së drejtës, duke frymëzuar dokumente dhe lëvizje të rëndësishme historike, si:

Kushtetuta e Amerikës (1789),

Revolucioni Francez (1789),

Komuna e Parisit (1781)


Ende ekzistojnĂ« katĂ«r kopje origjinale tĂ« kartĂ«s sĂ« vitit 1215, dy prej tĂ« cilave ruhen nĂ« katedralet ku u depozituan fillimisht—nĂ« Lincoln dhe Salisbury—ndĂ«rsa dy tĂ« tjerat ndodhen nĂ« BibliotekĂ«n Britanike.

Në përgjithësi, Magna Karta vendosi themelet për konceptet moderne të demokracisë, sundimit të ligjit dhe të drejtave civile, duke shërbyer si model për shumë lëvizje historike që synonin liri dhe barazi
.