Dr. Agim Z. Dobruna/

Viti 2025, shënon 810 vjetorin e gurëthemelit të një dokumenti që vendosi standarde në liritë dhe të drejtat e njeriut. Ky dokument historik, i njohur si MAGNA KARTA, shënoi një moment kyç në zhvillimin e sundimit të ligjit,madje mund të konsiderohet si një nga dokumentet më të rëndësishme për civilizimin njerëzor. Magna Karta (Magna Carta) u hartua më 15 qershor 1215 nga Mbreti Xhon i Anglisë (John Lackland) pas trysnisë së baronëve anglezë, në vitet në vijim ajo u ndryshua dhe u plotësua…Konsiderohet një nga themelet e së drejtës kushtetuese dhe demokracisë në botën perëndimore. Dokumenti u hartua për të kufizuar pushtetin mbretëror dhe për të mbrojtur të drejtat e fisnikëve, veçanërisht kundër taksave të rënda dhe abuzimeve të pushtetit.

Parimi më i rëndësishëm i Magna Kartës është se askush, përfshirë vetë mbretin, nuk është mbi ligjin. Ajo vendosi gjithashtu idenë se asnjë person nuk mund të burgoset apo ndëshkohet pa një proces të drejtë gjyqësor.

Magna Karta ka qenë një frymëzim për demokracinë dhe të drejtat e njeriut në shumë vende të botës. Ajo pati një ndikim të madh në zhvillimin e shtetit të së drejtës, duke frymëzuar dokumente dhe lëvizje të rëndësishme historike, si:

Kushtetuta e Amerikës (1789),

Revolucioni Francez (1789),

Komuna e Parisit (1781)…

Ende ekzistojnë katër kopje origjinale të kartës së vitit 1215, dy prej të cilave ruhen në katedralet ku u depozituan fillimisht—në Lincoln dhe Salisbury—ndërsa dy të tjerat ndodhen në Bibliotekën Britanike.

Në përgjithësi, Magna Karta vendosi themelet për konceptet moderne të demokracisë, sundimit të ligjit dhe të drejtave civile, duke shërbyer si model për shumë lëvizje historike që synonin liri dhe barazi….

Tregim humoristik nga Rafael Floqi

Në një universitet prestigjioz, profesor Adrian Gjini ishte një nga akademikët më të respektuar. Me dekada përvojë në mësimdhënie, ai ishte i njohur për pasionin e tij për arsimin. Por kohët e fundit, diçka kishte ndryshuar: inteligjenca artificiale ishte bërë mësuesi i vërtetë.

Çanta Magjike. Ishtë një mjet i një tregimi të njohur. Kërkojini çantës diçka, çdo gjë, çfarëdo që të dëshironi – dhe puf, ajo shfaqet. Ne gjejmë variacione të saj në mite dhe fabula, në shaka, në episode të shumta të Zonës së Muzgut. Xhindi në një shishe. Holodeck në USS Enterprise. Morali i historisë, apo ajo që rezulton të jetë: Kini kujdes se çfarë dëshironi. Duke na dhënë atë që mendonim se dëshironim, Çanta Magjike na udhëzon mbi rrezikun e përmbushjes së dëshirave të dikujt, duke na kujtuar se shpesh është më mirë të dëshironi sesa të merrni.

Kohët e fundit, një lloj i ri çante Magjike ka gjetur rrugën e tij në botën reale. Për disa vite, kam dhënë mësim filozofi, kryesisht etikë, në një universitet në Tiranë. Unë jap një përzierje të klasave drejpërdrejt dhe online, dhe metoda ime kryesore e vlerësimit ka qenë eseja e studentëve. Por siç e dinë pothuajse të gjithë tani, mjetet e inteligjencës artificiale, si ChatGPT dhe Google Gemini, bëjnë të mundur marrjen e eseve të kolegjit me pak më shumë përpjekje, sesa duhet për të kërcitur dy gishtat.

Një ditë, një student ambicioz, Erioni, hyri me vrull në zyrën e profesorit. “Profesor, më duhet të provoj diçka. Dua të mposht AI-në! Do të shkruaj një ese më shpejt sesa ajo mund ta vlerësojë. Nëse fitoj, ju duhet të pranoni se ende kemi nevojë për profesorë të vërtetë.”

Adriani, kurioz, e pranoi sfidën. Erioni filloi të shkruante me një shpejtësi marramendëse, ndërsa AI e vlerësonte në kohë reale, duke lëshuar një mori korrigjimesh dhe komentesh automatike si “Mungon një presje”, “Ky argument nuk ka referenca nga Wikipedia”, dhe “Ky mendim është shumë njerëzor”.

Pas disa minutash, AI shpalli fitoren e saj. “Eseja e Erionit përmban elemente kreative të panevojshme dhe mungesë konformiteti me modelet standarde të shkrimit akademik. Nota: 6.5. Sugjerim: Përdorni ChatGPT për rezultate më të mira.”

Erioni e shikoi profesorin me zhgënjim. “Pra, as në garë shpejtësie nuk mund ta mundim këtë gjë? Si ia bëjnë studentët e tjerë?”

Profesor Adriani e dinte përgjigjen. Studentët tashmë kishin gjetur justifikime të sofistikuara për përdorimin e AI. “Profesor, AI është thjesht një mjet! Si kalkulatori për matematikën! Nuk është kopjim, është thjesht optimizim i kohës!” thoshte një student.

“Profesor, unë e shkruaj vetë, por AI më ndihmon vetëm të mos bëj gabime… dhe ndoshta pak për idetë… edhe për strukturën… ok, ndoshta e bën vetë, por unë e lexoj!” deklaronte një tjetër.

Por si profesori e kapi AI-në në befasi? Kërkojini njërit prej këtyre chatbots një punim mbi Republikën e Platonit, ose mbi etikën e blerjes dhe shitjes së veshkave – ose thjesht jepni një kërkesë për provim – dhe, brenda pak sekondash, nxjerr një letër që shumë njerëzve do t’u duket si diçka që ka shkruar një njeri. Pa zhurmë, pa fjalë të tepërta. Nëse instruktori juaj nuk e di se çfarë të kërkojë, ose nëse AI që po përdorni është mjaft e mirë, mund t’i bindni se e keni zotëruar temën pa pasur nevojë të mësoni asgjë rreth saj.

“Por dokumentet jo shumë të sofistikuara të krijuara nga AI janë të lehta për t’u dalluar – nëse, përsëri, ju e dini se çfarë të kërkoni”, mendoi ai. Dhe filloi të hulumtojë.

Për sa i përket sintaksës dhe tonit, të gjithë tingëllojnë afërsisht njësoj. Shumë neutral, shumë të butë. Pavarësisht nga natyra e pyetjes, ata trajtojnë çështjet në fjalë në të njëjtën mënyrë shumë metodike, fillimisht duke zhvilluar një kornizë sistematike, pastaj duke balancuar konsideratat konkurruese kundër njëri-tjetrës për të arritur në një gjykim të përgjithshëm. Ndonjëherë ata japin citate, duke dhënë numra faqesh që, sa herë që jo, duket se nuk korrespondojnë me asgjë në botën aktuale. Këto, përsëri, janë ato që janë më të lehta për t’u zgjedhur. Kam pak dyshim se ka të tjerë që janë më të sofistikuar dhe se disa më kalojnë”.

Duke gjykuar nga numri i punimeve që lexoi semestrin e kaluar që ishin krijuar qartë nga AI, mendoi ai shumë studentë janë entuziastë për këtë risi të fundit. Rezulton gjithashtu se ky entuziazëm vështirë se zbehet nga, të themi, një deklaratë e qartë në planprogramin e dikujt që ndalon përdorimin e AI.

Në senatin akademik, ai ngriti shqetësimin e tij. “Ne po i trajtojmë studentët si algoritme që duhet të përshtaten me standardet e AI-së, por arsimi është më shumë se kaq! Nëse lejojmë AI-në të na udhëheqë, atëherë nesër do të kemi diplomuar robotë, jo mendje të pavarura!”

Rektori, i apasionuar pas teknologjisë, qeshi. “Profesor, duhet të ecim me kohën. Në fund të fundit, pse të lodhemi duke lexuar ese, kur një makinë mund t’i vlerësojë për ne?”

Por Adriani nuk dorëzohej lehtë. Një ditë, ai bëri një eksperiment. U kërkoi studentëve të shkruanin një ese me dorë, pa AI. Rezultatet ishin të çuditshme: disa harruan si shkruhej me stilolaps, disa u ankuan se pa autokorrigjimin e AI nuk mund të bënin një fjali pa gabime, dhe njëri dorëzoi një fletë bosh duke thënë: “Profesor, kam një bug në tru. Duhet të riinstaloj idetë.”

Profesori psherëtiu,dhe u ngrit të fliste në mbledhjen e katedrës, studentët që e kapërcejnë këtë hap mendoi, të cilët përdorin AI për të shmangur thithjen apo edhe ekspozimin ndaj këtyre ideve, po e ngurtësojnë veten. Duke vepruar kështu, ata rrezikojnë të bëjnë dëm serioz, jo vetëm për veten e tyre, por edhe për pacientët, klientët, kolegët e ardhshëm – këdo, në të vërtetë, të cilët me veprimet e tyre potencialisht të gabuara dhe vendimet e painformuara mund të ndikojnë.

Por le të pretendojmë, për një moment, se është e vërtetë: se studentët që mashtrojnë dëmtojnë vetëm veten e tyre. Edhe pse sigurisht jam i zemëruar me ata studentë që zgjedhin të mashtrojnë, fakti është se edhe unë kujdesem për ta, dhe ndjej një shkallë të caktuar dhembshurie për ta. Unë nuk dua që ata të humbasin mundësinë për t’u arsimuar, madje as si rezultat i zgjedhjeve të tyre të dobëta.

Si mund të presim që ata të bëjnë zgjedhje të mira, për studimet e tyre apo për ndonjë gjë tjetër, nëse nuk u janë dhënë ende mjetet për të menduar në mënyrë kritike? Si mund të presim që ata të kuptojnë se çfarë do të thotë arsimi, kur ne, si edukatorë, nuk kemi filluar të zhbëjmë vitet e dëmtimit njohës dhe shpirtëror të shkaktuar nga një shoqëri që e trajton shkollimin si një mjet për një punë me pagesë të lartë, ndoshta një status social, por asgjë më shumë? Apo, më keq, ta shohësh atë si pa vlerë, sikur të ishte një lloj mashtrimi besimi, një mashtrim i përpunuar?”

Jeta ime, si e kujtdo, mund të kishte shkuar në drejtime të ndryshme, mendoi ai sikur të ishte në leksion dhe vijoi. Siç ndodhi, pata fatin të përfundova duke u diplomuar në një lëndë – filozofi – që e dua, dhe ndjekja e së cilës më ka lejuar të shijoj përfitimet e të mësuarit të vërtetë. Kështu që unë jam në gjendje të di dhe të vlerësoj se çfarë ndryshimi, sjell edukimi në cilësinë e jetës së tyre. Gjerësia e botës që ajo ju hap, duke ju rrënjosur në të njëjtën kohë kureshtjen për ta eksploruar. Ndjenja e perspektivës që ju ofron, që ju mundëson t’i shikoni ngjarjet e jetës suaj dhe ngjarjet e çfarëdo momenti historik që ju takon ta jetoni, në një kontekst shumë më të gjerë, në vend që të tërhiqesh nga vështrimi i tyre nga një këndvështrim i injorancës së pakuptueshme, sikur të gjitha të ndodhnin për herë të parë dhe pa asnjë arsye të dallueshme.

Fakti është se unë dua që studentët e mi, mendoi të gjithë ata, u përmend, të kenë një përvojë të tillë, të kenë mundësinë të jetojnë atë lloj jete. Unë nuk dua që ata të mashtrohen nga kjo. Unë nuk e dua këtë, edhe nëse ata vetë janë ata që po mashtrojnë. Asnjë çantë magjike nuk ia vlen”.

Disa javë më parë, isha në një darkë ku dikush bëri një pretendim të guximshëm. Ai tha diçka si, “AI do ta bëjë botën më të parashikueshme”. Më duhej të qeshja, tha ai Më kujtoi një bisedë që kisha bërë dikur me një sipërmarrës veteran që kishte jetuar në ditët e para të internetit. Në vitet 1990, shumë besonin se aksesi i pakufizuar në informacion do të krijonte një shoqëri më të zgjuar dhe më racionale. Me motorët e kërkimit që indeksojnë njohuritë njerëzore dhe algoritmet që optimizojnë vendimet, joefikasiteti do të zhdukej dhe shoqëria do të përmirësohej. E drejtë? Epo, jo saktësisht.

Pyetja nuk është nëse AI mund të na bëjë më efikas. Është nëse efikasiteti çon në vendime më të mira – apo thjesht jep iluzionin e kontrollit.

Më shumë informacion nuk çon në vendime më të mira – thjesht i bëri ato më të shpejta dhe më reaktive. Ne u përmbytëm me të dhëna – por jo domosdoshmërisht më të mençur. Ky model përsëritet gjatë gjithë historisë. Kur telegrafi fillimisht lejoi që çmimet e aksioneve dhe lajmet të udhëtonin menjëherë, njerëzit supozuan se kjo do të çonte në tregje më racionale. Kur superkompjuterët erdhën, bizneset besuan se mund të mendojnë matematikisht më shumë se konkurrenca. Dhe tani, me inteligjencën artificiale që ngjesh javët e kërkimit në sekonda, supozimi është se bota do të bëhet më e saktë, më shkencore, më efikase.

Por këtu është gjëja: vendimet më domethënëse – qoftë në biznes, art, udhëheqje apo jetë – nuk kanë qenë kurrë thjesht analitike. Ato kanë qenë gjithmonë një përzierje e logjikës dhe intuitës, e të dhënave dhe njohurive njerëzore. Pyetja nuk është nëse AI mund të na bëjë më efikas. Është nëse efikasiteti çon në vendime më të mira – apo thjesht iluzioni i kontrollit”, tha dhe u ul. Të gjithë heshtën…

Në fund, të mbledhjes universiteti vendosi të ndryshonte politikën e tij: AI do të përdorej si një ndihmës, por jo si gjykatësi i vetëm i të mësuarit. Dhe profesor Adriani, ndërsa largohej nga mbledhja, mendoi se vetëm efikasiteti nuk krijon njohuri. Nuk nxit njohuri. Dhe sigurisht që nuk të çon në mençuri. As nuk krijon elasticitet – sepse elasticiteti nuk është produkt i sistemeve të përsosura. Ajo vjen nga aftësia për t’u përshtatur kur ato sisteme dështojnë në mënyrë të pashmangshme. Dhe kjo është pikërisht ajo që automatizimi kërcënon të gërryejë. Sfida e vërtetë nuk është vetëm se si të përdoret AI. Është se si ta shfrytëzojmë atë pa hequr dorë nga vetë aftësitë që na bëjnë të adaptueshëm në radhë të parë, dhe ai ndjeu se të paktën se për sot, njerëzimi kishte fituar një raund kundër robotëve. Po nesër…

PS. Me që ra fjala, karikatura u bë me AI.

Ka mbi një dekadë që një  stihi e zezë i është sulur gjuhës shqipe me gjithë egërsinë dhe barbarinë e saj, ajo si monstrat e lashtësisë, për shembull, Meduza apo Gorgona, po përpiqet të ngrijë dhe kthejë në gur, një nga më të lashtat gjuhë të racës së bardhë. Anglikanizimi i gjuhës shqipe ka si pikë fundore vdekjen e saj duke e çuar atë në Had. Ky proçes, në ngjasim me lashtësinë ku qeni i Hadit, Cerberi, sulmonte me tri kokë, edhe ai sulmon me egërsi në tri drejtime nëpërmjet: kallkanizimit, kancerizimit dhe gurëzimit, kthimit në gur të gjuhës shqipe, duke i ngrirë asaj lëngun e jetës.

        Në dallim me para 120 apo 130 vjetësh kur gjuha shqipe ishte e ndaluar nga armiqtë shekullorë të shqiptarëve, tani, në prag të mijëvjeçarit të tretë dhe fillim të shekullit të XXI, janë vetë shqiptarët që kanë marrë nismën për ta luftuar gjuhën shqipe deri në shkatërrim të plotë. Armiqtë e Shqipërisë e kanë gjetur mënyrën për vdekjen e saj, duke nxitur shqiptarët që ata, me dëshirën dhe vullnetin e tyre, ta realizojnë këtë. Për këtë ata shfrytëzojnë mëndjelehtësinë, fodullëkun, mburavecllëkun, paditurinë, përulësinë para të huajve, si dhe mungesën e ndjenjës së atdhedashurisë të një pjese të mirë të shqiptarëve; të cilët, për të mbuluar këto vese dhe mungesa në karakterin dhe formimin e tyre kulturor, përpiqen të shfaqen me një cipë kulture duke folur në një gjuhë të huaj vend e pa vend dhe kur nuk është e nevojshme. Porosia për mbrojtjen e gjuhës shqipe na vjen qysh para 100 vjetësh nga Gjergj Fishta.

                     Pra, mallkue njaj bir Shqyptari,

                        Qi ketë gjuhë t’perëndisë;

                          Trashigim qi na la i Pari,

                        Trashigim s’ia len fmis;

                        Edhe atij iu thaftë, po, goja;

                         Qi e përbuzë këtë gjuhë hyjnore;

                         Qi n’gjuh t’huej, kur s’asht nevoja,

                        Flet e t’vetën len mbas dore.

                                                 Gjergj  Fishta        

       Madje më keq akoma, duke futur fjalë të gjuhëve të huaja brenda gjuhës shqipe, njësoj si ata fëmijë ilegjitimë që futen në një familje të shëndoshë, dhe duan të bëjnë ligjin aty duke i nxjerrë nga shtëpia fëmijët e asaj familje dhe duke u bërë vetë zotër aty. Ky është veprimi më i rrezikshëm, pasi në këtë gllabërim të gjuhës shqipe shfaqet kancerizimi nëpërmjet metastazave anglikane që u janë sulur me egërsi çdo pjese të trupit të saj, fjalëve, lakimit, zgjedhimit deri tek fjalëformimi dhe ndërtimi i fjalive. Çdo ditë një fjalë e gjuhës angleze, si një qelizë kanceroze, ha dhe gllabëron një fjalë të gjuhës shqipe, dhe, me këtë ritëm, pas disa vjetësh, nuk do të kemi me gjuhë shqipe, por një gjuhë bastarde, pjellë bastarde e një bashkimi të një gjuhe të bukur, të virgjër, të bukur dhe hyjnore me një gjuhë të shëmtuar. 

        Kur shqiptarët do të flasin këtë gjuhë bastarde, atëhere, pa asnjë dyshim, ne mund të themi se nuk do të kemi më shqiptarë. Pasi ne këtë emër e kemi marrë pikërisht nga emri i gjuhës tonë, gjuhës shqipe. Ne quhemi shqiptarë sepse flasim shqip. Kur ne të flasim një gjuhë bastarde, atëhere dhe ne do të jemi një racë bastarde, e shpërfytyruar.

        Pjesën e luanit në këtë shkatërrim e ka shteti, administrata shtetërore, institucionet shtetërore, të cilët jo vetëm që nuk e mbrojnë, gjë që e kanë për detyrë, por, përkundrazi, janë ata të parët që e sulmojnë me egërsi gjuhën e kombit të vet. Po marim një shembull të thjeshtë. Vetë kryeqeveritari, nuk denjoi të përdorte fjalën shqipe “bashkëbisedim”, por zgjodhi një fjalë të gjuhës angleze. Pas tij, në korr, një turmë laramane servilësh, gazetarësh, e ku di unë, filluan t’u vendosin si titull programeve të tyre televizive këtë emër. Në këtë jargavitje servile nuk mbeti pas as TVSH, institucioni më serioz dhe i vetmi televizion shtetëror që duhet të mbrojë gjuhën shqipe.

        Themi televizioni shtetëror që mbahet me taksat e shqiptarëve, pasi televizionet e tjera private të vetëquajtura kombëtare, të cilat në të vërtetë janë antikombëtare (gjë që duket qysh në emrat e tyre të anglikanizuar, Klan, Top-Chanel,Top-Neës,Vizion,Neës-24,etj,etj) të gjitha emërtimet e programeve të tyre i kanë në këtë gjuhë të huaj, sikur nuk u drejtohen shqiptarëve, por anglezëve. Këto televizione të infektuara nga kjo sëmundje e keqe, kanceri, po e vdesin gjuhën shqipe. Gazetarët e tyre infatilë dhe ruralë, në çdo fjali që flasin, më shumë se gjysmën e fjalëve e kanë në këtë gjuhë të huaj. Një fjali e tillë e anglikanizuar dhe kancerizuar e paralizon dhe e ngrin fjalinë duke e bërë një fjali sakate që do paterica që ta kuptosh. Dhe shqiptarët, flas për shqiptarët e thjeshtë, jo për shqiptarët e “kënduar”, të cilët i kanë “bërë paçet” gjuhës shqipe, qëndrojnë para televivizorit si guakë pa kuptuar asnjë fjalë.

        Një nga arësyet kryesore që gjuha shqipe po kancerizohet me shpejtësi; ku metastazat kanceroze i kanë mbërthyer gjithë trupin, ndërsa qelizat kanceroze, fjalët anglikane, sulmojnë edhe qelizat e fundit shqiptare të gjuhës tonë, e cila po lëngon dhe po jep shpirt; është ruralizimi i shoqërisë shqiptare. Administrata shtetërore, qeveria, bashkitë, televizionet dhe të gjitha institucionet arësimore dhe kulturore janë të ruralizuara deri në palcë. Një shoqëri e tillë e ruralizuar, duke ndier inferioritetin e vet, me qëllim që të duket ashtu si nuk është, si dhe për ti bërë një makiazh, apo llustër kulture vetes, fut fjalë të huaja në gjuhën tonë të shenjtë duke e përdhosur atë, duke e harbutëzuar atë, duke e baltosur dhe fëlliqur atë. Pas kësaj pispillosje vulgare dhe të baltosur këta kapadainj ruralë mbahen me të madh para shqiptarëve, ndërsa para të huajve sillen si majmunë servilë dhe jargavitës.

        Nuk po flasim për Ministrinë e Arësimit, e cila paguhet të mbrojë gjuhën shqipe, por që në të vërtetë shfaqet si armikja më e madhe e gjuhës shqipe. Pasi kjo ministri dhe ministreshat antishqiptare që e kanë drejtuar dhe po e drejtojnë atë, kanë vendosur që fëmijët e shqiptarëve para se të mësojnë gjuhën shqipe, të parën do të mësojnë gjuhën angleze, sikur ne jemi koloni e Anglisë. Kështu fëmijët, pesë apo gjashtë vjeç, fillimisht duhet të mësojnë gjuhën angleze, pastaj, më vonë do të mësojnë gjuhën shqipe. Kjo bëhet me qëllimin satanist që gjuha shqipe të zhduket që në farëzim, pasi këta fëmijë që do të mësojnë të parën gjuhën angleze, jo vetëm që nuk do ta mësojnë me zell gjuhën shqipe, jo vetëm nuk do ta dinë atë, por, më e keqja do ta përbuzin atë si një gjuhë inferiore, të ulët, pasi kështu jua ka paraqitur shteti i tyre servil, i shitur dhe antishqiptar.

        Nuk po flasim për ministritë e tjera që të gjitha punët i bëjnë në gjuhën e inglizit, shkruajnë në gjuhën e inglizit, raportojnë në gjuhën e inglizit, të gjitha programet e kompjutrave i kanë në gjuhën e inglizit, të gjitha veprat që ndërtojnë i shkruajnë në gjuhën e inglizit. Shikoni në rrugë dhe pranë objekteve që ndërtohen, të gjitha tabelat e tenderave që bëhen si nga ministritë, qeveria, por edhe nga bashkitë, që të gjitha, pa përjashtim, shkruhen në gjuhën e pushtuesit, inglizit.

        Po Akademia e Shkencave, po Instituti i Gjuhësisë, apo ku e di unë si ja kanë vendosur emrin, çfarë bëjnë?!!! Jua them unë. Kanë hapur gojën të çuditur nga zgjuarsia e kryeqeveriut, dhe tani ka mbetur që këto gojë të hapura të kenë si vizitorë mizat fluturake. Do zoti që ato miza të jenë shqiptare, se mos o zot, të jenë të huaja dhe t’u zhuzhurisin anglisht, frengjisht, italisht, apo ku di unë.

Besnik Imeraj

10 mars 2025.

Nga Rafael Floqi

Populli shqiptar ka fatin të jetojë në epokën e një lideri që sheh përtej të tashmes, përtej ekraneve të telefonave tanë të mjerë, dhe përtej vetë lirisë sonë së pavlerë. Kryeministri ynë i ndritur, Edi Rama, ka vendosur t’u japë fund rrëmujës digjitale duke na liruar nga skllavëria e TikTok-ut. Me një urdhër të shenjtë dhe të padiskutueshëm, ai ka dëshmuar sërish se është babai i kombit modern, një shenjtor i shekullit XXI që nuk kursen as censurën për të na shpëtuar nga vetja jonë!

Sipas qeverisë, ky vendim u mor për të mbrojtur të rinjtë nga rreziku i dhunës. Tani, pa TikTok, ata do të kalojnë më shumë kohë në aktivitete të shëndetshme si bisedat ballë për ballë, leximi i librave (që nuk ekzistojnë nëpër libraritë tona) dhe shëtitjet e qeta nëpër qytetet tona të mbushura me smog dhe nga shikimi I Big Brother apo nga podcastet e ERTV. Ah, sa mirë do të ishte sikur të ndalonim edhe telefonat fare! Imagjinoni: një Shqipëri pa rrjete sociale, ku lajmet do të shpërndahen ekskluzivisht nga zëdhënësit e qeverisë dhe televizioni kombëtar. Demokracia e vërtetë!

Ndërkohë, opozita dhe disa gazetarë kanë filluar të ulërasin për censurë, sikur e drejta për të bërë video qesharake me efekte idiote të jetë ndonjë liri themelore. Nuk e kuptojnë se ky vendim është një domosdoshmëri kombëtare, një masë e pjekur për të garantuar stabilitetin! Edhe Kina do të ishte krenare për një hap të tillë! Dhe, sigurisht, për të gjithë ata qytetarë “rebelë” që kërkojnë mënyra alternative për të hyrë në TikTok, ne kemi një mesazh të qartë: kujdes me VPN-të! Mos harroni që qeveria jonë tashmë është eksperte në kontrollin e internetit dhe në ndjekjen e të gjithë atyre që guxojnë të thyejnë rregullat e arta të mirëqenies kolektive.

Por pse të ndalemi këtu? Nëse TikTok-u është i rrezikshëm, a nuk janë edhe Facebook-u, Instagram-i dhe YouTube po aq problematikë? A nuk nxisin edhe ata shpërqendrim, përçarje dhe ndonjëherë – oh, tmerr – mendim kritik? Mbase duhet të ndalojmë krejt internetin dhe të kthehemi në ditët e lavdishme të vitit 1990, kur informacioni kontrollohej me dorë të hekurt dhe qytetarët jetonin të lumtur në padituri.

Në fund të fundit, siç ka ndodhur shpesh në historinë tonë, ne do të pranojmë çdo kufizim me qetësi e përulësi, sepse jemi mësuar. Dhe kur, një ditë, do të zgjohemi dhe të zbulojmë se edhe Google nuk funksionon më – vetëm në Shqipëri, sigurisht – do ta pranojmë me një buzëqeshje të hidhur dhe do të vazhdojmë rutinën tonë të zakonshme: duke pritur vendimin e ardhshëm brilant të udhëheqësit tonë vizionar.

Revolucioni digjital i opozitës shqiptare ka shpërthyer me një protestë epike kundër censurës më të tmerrshme që ka parë ndonjëherë vendi: ndalimi i TikTok!

Qeveria e majtë, e cila ka ndaluar gjithçka përveç propagandës së vet, vendosi me një gjest madhështor të mbyllë TikTok-un për 12 muaj, duke pretenduar se platforma “nxiste dhunën dhe bullizmin.” Në të vërtetë, thuhet se kabineti u tremb nga fakti që 12-vjeçarët mund të bënin video më bindëse se fjalimet e Edi Ramës.

Ndërkohë, opozita e drejtuar nga Sali Berisha – i cili ka një përvojë të gjatë në betejat epike kundër teknologjisë (përfshirë printerat, e-mailet dhe sistemin TIMS) – u ngrit në këmbë për të mbrojtur lirinë e fjalës… dhe të videot-eve me sfond këngësh turbofolk.

“TikTok është një e drejtë themelore! Duhet ta mbrojmë nga censura e qeverisë që frikësohet nga rinia jonë e lavdishme dhe filtrat e Snapchat-it,” tha Berisha, ndërsa qindra demokratë brohorisnin emrin e tij, duke mbajtur pankarta si “Pa TikTok, s’ka Demokraci” dhe “Korrupsioni është i keq, përveç kur e bëjmë ne.”

Ish-lideri demokrat, i cili deri vonë ka luftuar me arrestin shtëpiak dhe përçarjet brenda partisë së tij, u zotua se TikTok do të rikthehej më 12 maj – një ditë pas zgjedhjeve parlamentare. “Pse më 12? Sepse atëherë do të kemi një opozitë të re dhe do ta harrojmë këtë protestë si çdo herë tjetër,” shpjegoi ai.

Ndërsa për Amerikën Tik Toku shihet si subversionyu atë kinez në të dhënat personale të amerikanëve. pavarësisht Dhoma e Përfaqësuesve miratoi legjislacionin të mërkurën me një shumicë dërrmuese që mund të detyrojë TikTok të heqë dorë nga kontrolli i kompanisë së tij mëmë kineze ose të ndalohet. Fati i saj në Senat nuk është i qartë pasi Trum e sht. Kompania mëmë e TikTok, ByteDance, është e bazuar në Kinë dhe ligjvënësit amerikanë thonë se po ndjekin një ndalim në emër të mbrojtjes së SHBA, të dhëna nga qeveria kineze. Por ligjvënësit nuk po ndjekin legjislacion gjithëpërfshirës federal për privatësinë që do të mbronte të dhënat e amerikanëve për të gjitha aplikacionet që ata përdorini Ramës , por ky nuk është shqetësimi i Ramës pasi radiot e Pekinit shperndajnë vallë rdiosh nga Fllaka si në kohën e miqësisë së madhe.

Në anën tjetër, Edi Rama u shfaq i qetë, duke postuar një pikturë ekspresioniste të vetes me titullin “TikTok-free Albania” dhe duke deklaruar se ky ishte një hap i madh përpara në rrugën e Shqipërisë drejt BE-së. “Ne nuk mund të lejojmë që populli të informohet përmes videove 15-sekondëshe. Kjo është detyrë ekskluzive e televizioneve tona të pavarura dhe të lira… që unë i kontrolloj,” tha ai.

Në fund, protesta përfundoi pa incidente, përveç faktit që një numër i madh protestuesish u kapën duke regjistruar live nga TikTok, pa e kuptuar se ishte i ndaluar. Ata u liruan me kushtin që të kthehen në Facebook – ku, sipas Berishës, qëndron opozita e vërtetë.

Ndërkohë, Shqipëria vazhdon rrugëtimin e saj drejt Europës, një rrugë që do të zgjasë të paktën deri në vitin 2050… ose kur të shpiket një platformë e re sociale për t’u ndaluar

Agim Baçi/

Nuk është kurrë e lehtë të flasësh për Dostojevskin, sepse je i bindur se sado që të thuash, nuk ke mundur kurrë të përshkruash aq sa duhet. Të tërën jo se jo. Eshtë nga ata emra që vjen e bashkëjeton me ty përmes tekstit të tij, duke të vërtetuar atë që ai ka parathënë. Asnjë studim serioz për letërsinë nuk do të ishte i plotë pa Dostojevskin, ndërkohë që dhjetra studiues, filozofë, socilogë, psikologë, shpjegojnë punët e tyre përmes polifonisë së pafund të personazheve të skalitura nga imagjinata dhe vëzhgimi më i skajshëm i mendjes njerëzore. Raskolnikovi i “Krim e ndëshkim”, Mishkini te “Idioti”, Stavrogini te “Djajtë”, e sidomos Aljosha e Dimitri te “Vëllzërit Karamazov” janë një oqean i pafund i vështrimeve të botës. Dhe autori nuk përpiqet të ndërtojë asnjë skemë, ku i duhet që personazhi të ketë funde të lumtura. As pretendon se do të shpëtojë njerëzimin nga e keqja me shkopin magjik. Ai këmbëngul që të njohim botën. Nuk rreket të hapë ashtu papritur dyert e pendimit as atëherë kur personazhin e tij e ka larë në lumin e keqardhjes për jetën e tij. Jo, ai është piktori e njëkohësisht telajo. Dhe, ne, spektatorë të kësaj polifonie, veçse duhet ta ndalemi për të medituar mbi atë përpjekje të tij për të dhënë gjithçka mbi aftësinë dhe paaftësinë e mendjes njerëzore.

Raskolnikovi është dilema e madhe e bashkëjetesës në binomin krim-ndëshkim. A mund të ndëshkohet gjithnjë krimi? A i zgjidh pendimi këto marrëdhënie? Mishkini vjen si një skaner i shoqërisë, një pararendës i Shvejkut, por jo me humorin e tij, por me mosvperimin e tij, më dashurinë e tij navive, duke falur të tjerë, duke e mundur të keqen me dashuri. Një dashuri që ka kuptim jo me qëndrimin e tij, por me kthimin e tij andej nga ku ishte nisur. Bota e veseve është më e ashpër në depërtim se sa ajo e virtyteve. E duket se ka më shumë rivalitet.

Ai është det i pafund pyetjesh dhe arsyetimesh, si shigjeta rrugëtimesh, për të të mësuar të ecësh vetë, pa gënjyer veten se gjithçka ndryshon, si një botë Borëbardhë. Atje tek ai, nuk ta shpëton jetën gjuetari. Atje thjesht të jepet mundësia të njohësh, të kesh përballë mashtrues, të ligj, vrasës, të cilët e kanë si një jetë sportive lig7sin7, e kanë kënaqësi t7 keqen. Dhe nuk mund të vetëmashtrohesh se bërja moral është rrugëtim me ta. Ata duhet të takohen ose me vetveten ose me ndëshkimin. Të tretët janë të tepërt.

Askush nuk mund të hyjë mes Aljoshës dhe Dimitrit. Janë ndarë si dy brigje lumi, që s’mund të bashkohen, veçse në një botë tjetër. Eshtë ligësia dhe dashuria. Dhe autori nuk përpiqet aspak të na sjellë ndonjë skenë, si në ato letërsitë skematike, ku një i mirë duhet të jetë nga një fis e një i keq nga fisi tjetër. Jo! Ata të dy janë një gjak, janë Karamazovë. Veçse, në mrekullinë e besueshmërisë së autorit, njëri fle nga Dashuria e tjetri nga Urrejtja e Smira. Janë dy “shtrate” që sjellin “ujë” krejt të ndryshëm. Ashtu i pikturon Dostojevski dy Karamazovët. Dhe gjithnjë dikush përmes Dashurisë kërkon të falë, ndërsa tjetri që nuk “dëgjon nga ai vesh” kërkon gjithnjë të rrëmbejë, e të fusë gjithçka në Mbretërinë e Vesit, aty ku ndihet gati për çdo betejë. Sepse, siç thotë diku autori, përmes Aljoshës së tij: “Nëse nuk beson në Zot, bëj ç’të duash”. Pra, gjak i njëjtë, mbiemër i njëjtë, por qëllime të ndryshme. Pikërisht qëllimi është ai që i jep emër vetes sonë, asaj që do të shijomë më pas në përditshmërinë tonë, ajo që do të shohim në thesin e madh nga koha jonë e shkurtër në këtë “dynja pa fund”.

Te Dostojevski ka parashikim, tronditje, emocion, filozofi, këshillim dhe paralajmërim. Eshtë një hartë e pafund shigjetash, deri në tronditje. Eshtë nga ata shkrimtarë që vjen e bëhet gjithnjë e më i pranishëm pas leximit, duke u vërtetuar me parashikimet e tij, në mënyrë të pashmangshme, në përditshmërinë tonë. “Ishte një ditë me fat kur dora më kapi librin e Dostojevskit”, thoshte Niçja. Një fjali që duket se e thonë shumica e atyre që ngjyjnë imagjinatën me gërmat e mbledhura dhe formatuara nga Dostojevki.

I ardhur në shqip i plotë, nga përkthimi i Jorgji Doksanit dhe botuar me kujdes nga shtëpia botuese “Uegen”, Dostojevski është sot një shans i madh për këdo që kërkon të shëtisë mbi sugjerimin e jashtëzakonshëm të botës që na vjen nga letërsia. E gjithë bota e sugjeruar prej tij është një polifoni e pafund e shpirtit njerëzor, i dilemave dhe zgjidhjeve. Duket sikur e ka patur të tërën në dorë Njeriun në Kohë. E ne, lexuesit e tij, mbetet veçse ta quajmë veten me fat që jemi ndeshur me një letërsi të tillë.