Fejton – Page 57 – Dielli

Shqiptarë e rumunë

January 10, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

A janë rumunët shqiptarë të latinizuar? Historia duhet të bazohet në të vërtetën dhe sensin e shëndoshë, dhe jo të ndikohet nga Politika.

Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve.

Territoret e banuara nga ilirët u tkurrën nën pushtimin e sllavëve dhe popullsive të tjera gjatë Mesjetës.

Nga ana tjetër rumunët (gjuhësisht) janë dakët nga e kaluara të përzier me kolonistët romakë dhe të latinizuar gjatë antikitetit të vonë dhe mesjetës së hershme.

Sot rumunët jetojnë pothuajse saktësisht në zonën ku jetonin dakët e vjetër.

Shqiptarët jetojnë pothuajse aty ku jetonin ilirët e vjetër, me përjashtim të territoreve të banuara tani nga sllavët – disa vende sllave kontestojnë që në fillim pasardhësit e shqiptarëve nga ilirët për politikë dhe jo diçka tjetër.

Në mënyrë të ngjashme disa hungarezë u vendosën në disa territore të Dakisë së vjetër, prandaj disa hungarezë kundërshtojnë prejardhjen e rumunëve nga dakët + romakët, edhe për arsye politike dhe jo arsye të tjera,

Vendosja e shqiptarëve dhe rumunëve në trojet e vjetra të ilirëve dhe dakëve nuk është rastësi pasi që të dy janë pasardhës të popullsive të vjetra që kanë jetuar këtu para ardhjes së të tjerëve.

Është normale të kemi fjalë të përbashkëta sepse jemi fqinjë prej më shumë se 3000 vjetësh. Nuk është asgjë e veçantë të kesh fjalë të zakonshme. Keni edhe fjalë italiane në gjuhën shqipe, mos do të thotë se italianët janë shqiptarë?!

Dacia dukej se ishte një vend i begatë dhe tërheqës në të njëjtën kohë. Ata ishin njerëz paqësorë (megjithë lëkurën dhe kafkën e ujkut si simbol) dhe vetëm mbrojtës të tokës së tyre. Përfundimisht, romakët vranë kokat e tyre dhe përzierja ndodhi pas fjalëve. Kjo është jeta dhe vazhdon ashtu siç është deri më sot.

VIRUSI DHE LIRIA, ÇMIMET E SHTRENJTA TË PAGUAR NGA REGJIMET

January 7, 2023 by s p

Nga ANGELO PANEBIANCO/

Është në të njëjtën kohë I frikshëm dhe sigurues dështimi i hatashëm kinez në mbarështimin e pandemisë. Është i frikshëm për pasojat shëndetësore: ai dështim po bën të sëmuren milionë kinezë e po ve në rrezik gjithë pjesën tjetër të botës në një valë të re pandemike. Ndërsa është siguruese për dy arsye. E para është gjeopolitike. Teoricienët e perëndimit të Perëndimit ndoshta gabojnë. Ndoshta Kina nuk do t’arrijë të bëhet, as edhe mbas një dhjetëvjeçari, një mbifuqi aq e fuqishmesa t’i bëjë ballë Shteteve të Bashkuara. As, siç kanë parashikuar disa, që të kthehet të jetë siç ishte në Gjashtëqindën dhe Shtatëqindën (para se të fillonte Revolucioni industrial në Britaninë e Madhe) Vëndi m’i pasur e më i begatshëm i globit. Autokracia ka një çmim. Çmimi është tepria e rreptësisë që i ndalon qeveritarëve të përballojnë belegje të papritura me pragmatizëm dhe aftësi për të ndrequr gabimet gjatë veprimit.

Arsyeja e dytë është që dështimi kinez tregon për të gjithë epërsinë e shoqërive të hapura e demokratike kundrejt autokracive. Një epërsi shumë konkrete, jo abstrakte dhe ideologjike: është i pamëshirshëm krahasimi ndërmjet mënyrës së efektëshme – mbasi është kaluar faza e parë e çorientimit dhe pështjellimit – me të cilën bota perëndimore ka ditur të përballojë pandeminë dhe dështimit kinez. Dështim që kinezët, për inat të çfarëdo qartësie, ngulin këmbë t’a mohojnë.

Siç tregojnë edhe protestat e autoriteteve kineze kundër atyre Vëndeve që, si Italia, i nënshtrojnë kontrollit shëndetësor udhëtarët që vijnë nga Kina, po ashtu sikurse mospranimi i vaksinave perëndimore të ofruara nga BE.

Kanë një gjë të përbashkët mbarështimi i keq kinez i spikamës Kovid dhe paaftësia ruse për të mundur Ukrainën. Me gjithë ndryshimet e mëdha ndërmjet tyre, autokracitë kineze e ruse janë të bashkuara nga pa-aftësia / pamundësia për të kuptuar se çfarë rezervë e fuqishme është liria vetiake, se çfarë fuqie çliron ajo e me çfarë dobish për grupet njerëzorë në të cilët ajo është e mbrojtur mjaftueshëm. Paralelet historike janë gjithmonë të guximëshme, por mund të thuhet se Putini ka rënë në të njëjtin gabim me atë të kryer, në fillim të të Pestit shekull para Krishtit, nga perandoria e fuqishme persiane kur mësyu Greqinë: u mund sepse nënvleftësoi sa energji do të mund të grumbullonin e të harxhonin në betejë njerëzit e lirë të qyteteve greke. Për të njëjtat arsye, Putini ka nënvleftësuar ukrainasit, për më tepër edhe perëndimorët, përfshirë këtu edhe paqësorët evropianë, të vetëdijshëm që nga fillimi i luftës, për faktin se duke mbështetur Ukrainën janë duke mbrojtur vetë liritë e tyre.

Që autokracitë nuk kuptojnë se çfarë pasojash të dobishme prodhojnë liritë vetiake për bashkësitë, është diçka normale, e parashikuar. Por çfarë mund të thuhet për të gjithë ata perëndimorë që janë të mësuar përgjithmonë të shijojnë liritë që shoqëritë tona u sigurojnë edhe atyre e megjithatë i përçmojnë apo gjithsesi nuk i kuptojnë dobitë? Nga lind ky bllokim mendor? Armiqtë perëndimorë të lirive perëndimore në më të shumtët nuk thonë sot, siç thonin njëherej, se demokracitë liberale përfaqësojnë të keqen. Por pikërisht si atëherë, kafsha e zezë për ta është gjithmonë tregu. A thua se, pa treg, mund të mbahen shoqëria e lirë, demokracia, liria vetiake. Venë gishtin kundër “dështimeve të tregut (që sigurisht, herë pas here, vërtetohen), por duan t’i shërojnë me goditje të Shtetit, duke zgjeruar rolin dhe praninë e Shtetit. Shtiren sikur nuk e dijnë se “dështimet e Shtetit” (nga Pekini në Moskë, nga Teherani në Karakas e në shumë vënde të tjera) shkaktojnë pasoja pafundësisht më të rënda, më rrënuese, e kohëgjata. Edhe duke lënë mënjanë rastet më dramatike dhe të dukëshme, për t’u kufizuar në një shëmbull të shtëpisë sonë, sa ka shërbyer deri tani tepria e statalizmit që gjithmonë trishton ekonominë e Jugut të Italisë, për t’i shëruar sëmundjet?

Mbas armiqësisë për tregjet tejshihet mosbesimi për liritë vetiake e për botën “kaotike”, që në dukje ato ushqejnë. Një kaos për t’u kuruar, simbas disa mjekëve me doza të mëdha statalizmi, duke zëvendësuar drejtimin shtetëror (pashmangshmërisht të të pakëve) lirise së veprimit të të shumtëve. Në sajë t’atyre lirive të veprimit shoqëritë e hapura perëndimore kanë një lëvizshmëri që i u mungon shoqërive të tjera, e për më tepër, sistemet e tyre demokratike kanë aftësinë të ndreqin gabimet dhe pasojat e çoroditura që veprimet e shumëve mund të shkaktojnë. Pikërisht pandemia tregon dobitë e shoqërisë së hapur e të tregut që është një përbërës i domosdoshëm i saj. Në sajë të lirisë së ndërmarrjes, kemi mundur të kemi, në kohë shumë të shkurtëra, vaksina në gjëndje të luftojnë sëmundjen. Ku nuk ka shoqëri të hapur, ku Shteti mëton t’i zëvendësohet tregut, asgjë e këtillë nuk mund të ndodhë. Jo vetëm mungesa e lirive pengon gjëndjen e zgjidhjeve të efektëshme për të përballuar piskamat. Por, për më tepër, masat e zbatuara nga autokracitë dalin gjithmonë të përbindëshme, detyrojnë kosto shoqërore tejet të larta e i rëndojnë në vënd që t’i zgjidhin problemet. “Kura” e përdorur gjatë nga autoritetet kineze, mbyllja e plotë dhe mizore e qyteteve të tëra, burgosja e nënshtetasve të tyre, ka shërbyer për të sjellë vuajtje në popullsinë por jo për të zhdukur sëmundjen. Bëhet fjalë për masa të ushtrueshme vetëm aty ku nuk ka qytetarë por nënshtetas, ku liria vetiake është e paqënë. Masa që demokracitë perëndimore nuk do të kishin mundur kurrë t’i zbatonin. Është e mjaftueshme të mendohet se këtu tek neve kanë mjaftuar disa masa të buta por të nevojshme për të bërë të gërthisnin për skandal disa: a e kujtoni green pass dhe marrëzitë mbi “diktaturën shëndetësore”? Për të ditur se çfarë do t’ishte një diktaturë e vërtetë shëndetësore ishte e nevojshme të vizitohej Kina. Me të drejtë për sa i përket “dështimit të Shtetit”.

Nuk mund të jepet për të sigurtë që në kundërshtinë ndërmjet shoqërive të hapura e atyre të mbyllura, ndërmjet demokracive dhe autokracive, fitorja përfundimtare do t’u shkojë gjithmonë të parave. Por, së paku, dijmë se bota e jonë zotëron rezerva (morale më shumë se lëndore), që të tjerët nuk i kanë.

“Corriere della Sera”, 3janar 2023 E përktheu: Eugjen Merlika

KULTI I PERFEKSIONIT TEK XHUBLETA

January 6, 2023 by s p

Rita Kalaj Shkurtaj/

Në botën shpirtërore të malsores nën petkun e xhubletës zinte vënd edhe kulti i perfeksionit i cili veshte me vlera mahnitëse dhe mistere vizuale gruan malësore, bartëse të saj duke i dhënë xhubletes dhe vetes një vënd nderi në logje e dasma që në t’folmen e saj thirrej “ m’shej shoqe” gjë që shkenca nuk do mundet ta përkthejë dhe përcaktojë dot kurrë këtë titull nderi kaq të lartë për kohën.

Një botë e brëndshme e koduar dhe përkthyer me punë dore të veshur me imagjinatë apo dëshmi të një realiteti sekret të cilën malsorja, për opinjonin publik, kritik dhe vlersues njëkohsisht, edhe pse e punonte me përkushtim të madh gjatë viteve të vajznisë, të fejesës e sidomos të rogut të saj, ajo e shpaloste vetëm ditën e dasmës.

Edhe pse me veçori të rralla përsëri ajo ndihej e barabartë në habitatin e saj, pasi vetëm aty merrte vlerë dhe kuptim përfeksioni i botës së saj enigmatike, e koduar në shkrola të veçanta dhe simbole vizuale që mishëronin ndjesitë dhe gjëndjen emocionale me të cilën kishte pasuruar petkun e saj hyjnor gjatë lundrimit në ëndrrat e bukura rinore.

Kjo është një nga arsyet përse dëshifrimi i saj shpesh bëhet i pamundur ose i pa qartë për ata që nuk kanë lidhje gjenetike me habitatin fiziologjik ku lindën dhe lulëzuan këto botë misteresh përrallore.

Xhubleta merr vlerë në shtatin e malësores, në mjedisin ku lindi, u rrit dhe përshtat për të jetuar, ndaj duhet ta respektojmë plotësinë e saj nëse duam ti ruajmë vlerat që mbart.

Nuk mund të crrolet madhështia e kësaj pasurie kulturore kur shpirti i gruas që e punoi edhe pse i shkëputur prej dekadash nga trupi, jeton akoma i mishëruar në petkun e saj, si një thesar i paçmuar, pasi vlera e xhubletës së vjetrume sa vjen dhe rritet.

Vlerë, jo e dhuruar por e fituar nga puna dhe investimi, koha e dashnia vajznore që veshën dalë nga dalë me identitet gjenetik këtë petk mbretnor, të mbrujtur nga duart e arta të profesionistes zanatli të mësuar nën hijet e KULLËS së ngurtë e të mirë edukuar nën frymën e NANË LOKES së saj.

Pikturë e Dafinë Vitija

Sociale/ ‘Jashtë kontrollit’: Askush nuk e di se sa bakshish të lerë

December 30, 2022 by s p

Nga Rafael Floqi/

Një trend i ri i kashierëve po përhapet në të gjithë Amerikën, duke krijuar një përvojë gjithnjë e më të vështirë: vazot dixhitale për bakshish.

Ju porosisni një kafe, një akullore, një sallatë ose një fetë pica dhe paguani me kartën tuaj të kreditit ose me telefonin. Më pas, një punonjës që qëndron pas banakut rrotullohet rreth një ekrani me prekje dhe e rrëshqet para jush. Ekrani ka disa shuma të sugjeruara bakshishesh – zakonisht 10%, 15% ose 20%. Ekziston gjithashtu shpesh edhe një mundësi për të lënë një bakshish të personalizuar ose hiç fare.

Punonjësi është drejtpërdrejt përballë jush. Klientët të tjerë janë duke qëndruar pas, duke pritur me padurim dhe duke parë mbi supet tuaja se sa bakshish do të lini. Dhe ju duhet të merrni një vendim në pak sekonda. O Zot, çfarë stresi!

Një familje shkoi në një restorant dhe mori shërbim të shkëlqyer nga serveri i tyre. Ata vendosën të linin një bakshish që ishte dukshëm më i madh se shuma e zakonshme që do të linin, si një mënyrë për të treguar vlerësimin e tyre. Kamarieri ishte aq i befasuar dhe mirënjohës sa i sollën familjes një sërë ëmbëlsirash falas.

Një grup shokësh dolën për të ngrënë dhe morën shërbim të dobët nga kamarieri i tyre. Ata vendosën të mos lënë një bakshish si një mënyrë për të shprehur pakënaqësinë e tyre për shërbimin. Kamarieri u zemërua dhe u konfrontua, gjë që e bëri përvojën edhe më të keqe për grupin.

Këto anekdota tregojnë se bakshishi mund të jetë një mënyrë për të treguar vlerësimin për shërbimin e mirë, por mund të jetë gjithashtu një burim konflikti nëse nuk trajtohet siç duhet. Është e rëndësishme të merret parasysh cilësia e shërbimit dhe zakonet e vendit, kur vendosni nëse duhet të lini ose jo një bakshish.

Klientët dhe punëtorët sot përballen me një kulturë rrënjësisht të ndryshme të lënies së bakshishit në krahasim me vetëm disa vite më parë – pa ndonjë normë të qartë. Edhe pse konsumatorët janë mësuar të japin bakshish për kamarierët, banakierët dhe punonjësit e tjerë të shërbimit, bakshishi i një baristi ose arkëtari mund të jetë një fenomen i ri për shumë blerës. Ajo është nxitur në një pjesë të madhe nga ndryshimet në teknologji që u kanë mundësuar pronarëve të bizneseve të zhvendosin më lehtë kostot e kompensimit të punëtorëve drejtpërdrejt tek klientët. Megjithatë një student që punonte si bus- boy më ankohej se kamarierët. që ankohen për klintët dorështrënguar, ishin më kopracë me pjesën e bakshishit që duhet të ndanin me të

Bakshishi është një mënyrë për të treguar vlerësimin për një shërbim që keni marrë, si p.sh. në një restorant, hotel ose sallon flokësh. Nuk kërkohet gjithmonë, por është një praktikë e zakonshme në shumë vende. Këtu janë disa gjëra që duhen marrë parasysh kur vendosni nëse do të jepni ose jo një bakshish:

Cilësia e shërbimit: Nëse keni marrë shërbime të shkëlqyer mund të mendoni të lini një bakshish si një mënyrë për të treguar vlerësimin tuaj. Nëse shërbimi ishte nën nivelin e duhur, mund të zgjidhni të mos lini bakshish ose të lini një bakshish më të vogël.

Politika e kompanisë: Disa kompani kanë një politikë që kërkon që punonjësit të ndajnë bakshishet e tyre me pjesën tjetër të stafit. Në këto rastesh, një bakshish mund të vlerësohet, por nuk pritet domosdoshmërisht. Psh nëse ju hani një një restorant si Habachi Bufe, ku është vet shërbimin lind pyetja pse duhet të paguaj kamarieren që vetën solli një gotë me pije, dhe nëse po sa duhet ta paguaj?

Zakonet lokale: Zakonet e bakshishit ndryshojnë sipas vendit dhe kulturës. Në disa vende bakshishi nuk pritet fare, ndërsa në vende të tjera është një praktikë e zakonshme. Është e rëndësishme të hulumtoni zakonet e vendit ku po vizitoni ose jetoni për të përcaktuar se çfarë është e përshtatshme.

Preferenca personale: Në fund të fundit, vendimi për të dhënë ose jo bakshish është një vendim personal. Disa njerëz preferojnë të japin bakshish për të treguar vlerësimin për shërbimin e mirë, ndërsa të tjerë nuk besojnë tek bakshishi ose nuk kanë mundësi financiare për ta bërë këtë. Është e rëndësishme të merrni parasysh vlerat dhe buxhetin tuaj kur vendosni nëse do të lini ose jo një bakshish.

Në përgjithësi, është gjithmonë një ide e mirë të tregoheni të respektueshëm dhe të vëmendshëm ndaj shërbimit që keni marrë, pavarësisht nëse vendosni të lini një bakshish apo jo.

Në Gjermani, bakshishi nuk është aq i zakonshëm sa në disa vende të tjera. Nuk pritet në shumicën e situatave, megjithëse vlerësohet në rrethana të caktuara. Këtu janë disa udhëzime të përgjithshme për bakshish në Gjermani: Restorantet: Bakshishi në restorante nuk kërkohet, por është e zakonshme të lini një bakshish të vogël (5-10%) për shërbim të mirë. Disa restorante mund të përfshijnë një tarifë shërbimi në faturë, në këtë rast një bakshish nuk është i nevojshëm. Keshtu u vura ne siklet kur gruaja e një mikut tim që vinte nga Gjermania në një Steak House në Florida më pyeti pse i le bakshish kamarierit?

Amerika ka lodhje nga bakshishet.

Duke shtuar dinamikën në ndryshim, klientët u inkurajuan të jepnin bujarisht bakshishe gjatë pandemisë për të ndihmuar në mbajtjen e restoranteve dhe dyqaneve në këmbë, duke rritur pritshmëritë për të. Totali i bakshisheve për restorantet me shërbime të plota u rrit me 25% gjatë tremujorit të fundit krahasuar me një vit më parë, ndërsa bakshishi në restorantet me shërbim të shpejtë u rritën me 17%, sipas të dhënave nga Square.

Zhvendosja në pagesat dixhitale u përshpejtua gjithashtu gjatë pandemisë, duke bërë që dyqanet të zëvendësojnë kavanozët e modës së vjetër të lënies së bakshishit me ekrane me prekje tabletash. Por edhe këto ekrane dhe procedurat për lënie bakshishesh dixhitale kanë rezultuar më ndërhyrëse sesa një kavanoz bakshish që ka një presion të ulët duke lënë ty në dorë të lesh më pak dollarë në të.

Klientët janë të mbingarkuar nga numri i vendeve ku ata tani kanë mundësinë të japin bakshish dhe të ndiejnë presion, nëse duhet të shtojnë një shpërblim dhe për ca shumë. Disa njerëz largohen qëllimisht nga ekrani pa bërë asgjë për të shmangur marrjen e një vendimi, thonë ekspertët e mirësjelljes që studiojnë kulturën e bakshishit dhe sjelljen e konsumatorëve.

Bakshishi mund të jetë një vendim i ngarkuar emocionalisht. Qëndrimet ndaj bakshishit në këto cilësime të reja ndryshojnë shumë. Në fakt baksishi duhet të shërbejë si vlerësim për punën e mirë.

Disa klientë japin bakshish pa marrë parasysh çfarë. Të tjerët ndihen fajtorë nëse nuk japin bakshish ose të turpëruar nëse shuma e tyre është dorështrënguar. Dhe të tjerë i shmangen bakshishit për një kafe të ftohtë prej 5 dollarësh, duke thënë se çmimi tashmë është mjaft i lartë.

“Publiku amerikan ndjen sikur bakshishi është jashtë kontrollit sepse po e përjeton atë në vende që nuk janë mësuar”, tha Lizzie Post, bashkë-presidente e Institutit Emily Post. “Momentet ku bakshishi nuk pritet i bën njerëzit më pak bujarë dhe të pakëndshëm.”

Starbucks ka nxjerrë mundësinë për të lënë bakshish këtë vit si një opsion për klientët që paguajnë me karta krediti dhe debiti. Disa baristë të Starbucks na thanë se bakshishi po shton para shtesë në pagat e tyre, por klientët nuk duhet të ndihen të detyruar të japin bakshish çdo herë.

Një barist në shtetin e Michiganit tha se ai e kupton nëse një klient nuk jep bakshish për një porosi kafeje. Por nëse ai bën një pije të personalizuar pasi ka kaluar kohë duke folur me klientin se si duhet bërë saktësisht, “më bën pak të zhgënjyer nëse nuk marr ndonjë bakshish”.

“Nëse dikush mund të përballojë çmimin e Starbucks çdo ditë, ai mund të përballojë të japë bakshish për të paktën disa nga ato pije”, shtoi punonjësi, i cili foli në kushte anonimiteti.

“Jo-amerikane”

Opsioni për bakshish është me sa duket kudo sot, por praktika ka një histori të trazuar në Shtetet e Bashkuara.

Bakshishi u përhap pas Luftës Civile si një masë shfrytëzuese për të mbajtur poshtë pagat e skllevërve të sapo liruar në profesionet e shërbimit. Pullman ishte më i shquari për politikat e tij të bakshishit. Kompania hekurudhore punësoi mijëra portierë të zinj, por u pagoi atyre paga të ulëta dhe i detyroi ata të mbështeteshin në bakshish për të siguruar jetesën.Kritikët e bakshishit argumentuan se kjo krijoi një çekuilibër midis klientëve dhe punëtorëve dhe disa shtete miratuan ligje në fillim të viteve 1900 për të ndaluar këtë praktikë.

Në “Pëllëmba që kruhet”, një shkrim i vitit 1916 mbi bakshishin në Amerikë, shkrimtari Uilliam Scott thoshte se bakshishi ishte”jo-amerikan” dhe argumentonte se “marrëdhënia e një njeriu që jep një bakshish dhe një njeriu që e pranon atë është po aq jodemokratike sa marrëdhënia e zotërisë dhe skllavit”.

A mund të kthehet? Por bakshishi i punonjësve të shërbimit u kthye në thelb në ligj nga Akti i Standardeve të Drejta të Punës të vitit 1938, i cili krijoi pagën minimale federale që përjashtonte punëtorët e restoranteve dhe të mikpritjes. Kjo lejoi që sistemi i bakshishit të përhapet në këto industri. Në vitin 1966, Kongresi krijoi një pagë “nënminimale” për punëtorët me bakshish. Paga minimale federale për punonjësit me bakshish ka qëndruar në 2,13 dollarë në orë – më e ulët se minimumi federal prej 7,25 dollarësh – qysh nga viti 1991, megjithëse shumë shtete kërkojnë paga bazë më të larta për punonjësit me bakshish. Nëse këshillat e një kamarieri nuk shtohen në minimumin federal, ligji thotë se punëdhënësi duhet të bëjë dallimin. Por kjo nuk ndodh gjithmonë. Vjedhja e pagave dhe shkeljet e tjera të pagave janë të zakonshme në industrinë e shërbimeve. Departamenti i Punës e konsideron çdo punonjës që punon në një punë që “zakonisht dhe rregullisht” merr më shumë se 30 dollarë në muaj bakshish si të kualifikuar për t’u klasifikuar si punëtor me bakshish. Ekspertët vlerësojnë se ka më shumë se pesë milionë punëtorë me bakshish në Shtetet e Bashkuara.

Këshilla për bakshishet

Sa shumë për bakshish është tërësisht subjektive dhe ndryshon në industri, dhe lidhja midis cilësisë së shërbimit dhe shumës së bakshishit është çuditërisht e dobët, tha Lynn nga Cornell. Ai teorizoi se një bakshish prej 15% deri në 20% në restorante u bë standard për shkak të konkurrencës midis klientëve. Shumë njerëz japin bakshish për të fituar miratimin social ose me pritjen e një shërbimi më të mirë. Ndërsa nivelet e bakshishit rriten, klientët e tjerë fillojnë të japin më shumë bakshish për të shmangur ndonjë humbje në status ose për të rrezikuar shërbimin më të dobët.

Ekonomia e koncerteve ka ndryshuar gjithashtu normat e bakshishit. Një studim i MIT i publikuar në 2019 zbuloi se klientët kanë më pak gjasa të japin bakshish kur punëtorët kanë autonomi nëse dhe kur të punojnë. Gati 60% e klientëve të Uber nuk marrin bakshish kurrë, ndërsa vetëm rreth 1% merr gjithmonë bakshish, zbuloi një studim i Universitetit të Çikagos në vitin 2019. Ajo që e bën konfuze, tha Lynn, është se “nuk ka asnjë autoritet qendror që të përcaktojë normat e bakshishit. Ata vijnë nga poshtë lart. Në fund të fundit, është ajo që bëjnë njerëzit që ndihmon për të vendosur se çfarë duhet të bëjnë njerëzit e tjerë.” Pothuajse gjithmonë duhet të lësh bakshish punëtorët që fitojnë pagën minimale, siç janë kamerierët e restoranteve dhe banakierët, thonë avokatët dhe ekspertët e bakshishit. Opsioni për të dhënë bakshish në kafene është bërë i kudondodhur.

Kur u jepet mundësia për të dhënë bakshish në vendet ku punëtorët marrin një pagë për orë, siç janë baristët e Starbucks, klientët duhet të përdorin vlerësimin e tyre dhe të heqin çdo faj nga vendimi i tyre, thonë ekspertët e mirësjelljes. Këshillat i ndihmojnë këta punëtorë të plotësojnë të ardhurat e tyre dhe inkurajohen gjithmonë, por është në rregull të thuash jo. Ekspertët e mirësjelljes rekomandojnë që klientët t’i qasen opsionit të ekranit me prekje në të njëjtën mënyrë si një kavanoz për bakshish. Nëse ata do të lënë këmbim ose një bakshish të vogël parash në kavanoz, bëjeni këtë kur t’ju kërkohet në ekran. “Një bakshish prej 10% për ushqimin e marrë është një sasi vërtet e zakonshme. Ne gjithashtu shohim ndryshim ose një dollar të vetëm për porosi, “tha Lizzie Post. Nëse nuk jeni i sigurt se çfarë të bëni, pyesni punonjësin nëse dyqani ka një shumë të sugjeruar bakshishi. Saru Jayaraman, president i One Fair Wage, i cili mbron për t’i dhënë fund politikave të pagave minimale, inkurajon klientët të japin bakshish. Por bakshishi nuk duhet të llogaritet kurrë kundër pagave të punonjësve të shërbimit dhe klientët duhet të kërkojnë që bizneset t’u paguajnë punëtorëve një pagë të plotë, tha ajo.

“Ne duhet të japim bakshish, por duhet të kombinohet me t’u thënë punëdhënësve se bakshishi duhet të jetë mbi, jo në vend të një page minimale të plotë,” tha ajo.

Sidoqoftë mbani mend se “Bakshishi nuk është një qytet në Kinë. Nuk është një e drejtë, është një privilegj. Nëse nuk ju pëlqen bakshishi, atëherë shkoni të punoni në një vend ku nuk japin. Si p.sh në Francë”.

Letër e hapur për anëtarët e Këshillit Evropian

December 29, 2022 by s p

Tiranë, 26 Dhjetor 2022

Letër e hapur për anëtarët e Këshillit Evropian.

Për dijeni: Josep Borrell, Përfaqësues i Lartë i Bashkimit Evropian për Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë po ndjek me shqetësim të madh situatën në veri të Kosovës, e përshkallëzuar me tërheqjen e serbëve të Kosovës nga institucionet e Kosovës, ngritjen e barrikadave dhe përdorimin e dhunës nga bandat kriminale që synojnë një agjendë politike destabilizuese, të mbështetur nga presidenti i Serbisë Aleksandër Vuçiç.
Këto momente kërkojnë qartësi gjykimi dhe vendosmëri veprimi nga NATO, BE dhe SHBA, përpara shpërthimit të një konflikti me pasoja të pakontrollueshme.

Vlen të kujtohet se Kosova ishte vendi i fundit i rajonit që vuajti nga gjenocidi dhe spastrimi etnik i regjimit të Millosheviçit, duke çuar në ndërhyrjen ushtarake të NATO-s. Që prej asaj kohe, janë zhvilluar disa procese negociatash për arritjen e paqes, në përfundim të të cilave Kosova ka miratuar në mënyrë të njëanshme të gjitha propozimet ndërkombëtare, përfshirë pakon Ahtisaari, parimet e së cilës janë trupëzuar në Kushtetutën dhe qeverisjen e Kosovës.

Pavarësia e Kosovës ishte një rast sui generis dhe një histori suksesi e investimit të përbashkët të popullit të saj dhe e vendosmërisë së palëkundur politike, transatlantike dhe evropiane.

Kosova tani është një vend lider i demokracisë, sundimit të ligjit dhe mbrojtës i të drejtave të njeriut, duke lënë pas secilin nga 5 vendet e tjera të rajonit. Raportet ndërkombëtare e vendosin Kosovën e linjëzuar me BE në krye të renditjes, duke konstatuar progres thelbësor në të gjithë treguesit e qeverisjes.

Dialogu i ndërmjetësuar nga BE, i nisur në vitin 2011 me qëllim normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, gjeneroi marrëveshje të rëndësishme, ku Marrëveshja e Brukselit 2013 ishte më gjithëpërfshirësja. Leva e BE dëshmoi të ishte e fortë dhe efikase, duke i shërbyer një epoke paqeje, stabiliteti dhe bashkëpunimi midis dy vendeve, si dhe në mbarë rajonin tonë.
Fatkeqësisht, ato momente optimizmi dhe angazhimi janë zbehur, pasi qasja e BE në rajon u shndërrua në politika kontradiktore, pavarësisht papajtueshmërisë së tyre me projektin evropian dhe vlerat e tij.

Kjo qasje kontradiktore u thellua me sjelljen e disa liderëve evropianë të cilët arritën deri në miratimin e njëanshëm të skenarëve të shkëmbimit territorial, që çel kutinë e Pandorës me orekset monoetnike në rajon, duke minuar dhe vetë parimin themelues të Bashkimit Evropian.

Është për të ardhur keq që disa liderë evropianë kanë mbyllur sytë ndaj nostalgjisë së Presidentit Vuçiq për politikat e Millosheviçit, që jehon përtej fjalimit të tij provokues të vitit 2018 apo glorifikimit të kriminelëve të dënuar të luftës. Gjatë kësaj kohe, Serbia ka vazhduar të forcojë lidhjet e saj me Rusinë, duke përdorur të njëjtën propagandë konflikt nxitëse, ka përparuar me importimin e armatimit të rëndë, me stërvitje të përbashkëta ushtarake, marrëveshje dypalëshe të koordinimit së politikës së jashtme, ka refuzuar zbatimin e sanksioneve, kundër të gjitha pritshmërive dhe politikës së BE-së. Presidenti Vuçiç shkoi deri aty sa bëri thirrje për dërgimin e 1000 trupave serbe në Kosovë, duke sfiduar hapur jo vetëm Kosovën por edhe aleatët evropianë dhe transatlantikë.

Ndërkohë që BE-ja ka qenë vigjilente për efektet e mundshme të agresionit Rus kundër Ukrainës sovrane dhe demokratike, ajo në mënyrë të pafalshme vazhdon politikën e saj paqtuese kundrejt aktorëve proxy të Rusisë në rajonin e Ballkanit Perëndimor, sikur asgjë të mos ketë ndryshuar që nga shkurti i këtij viti.
Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë beson fuqimisht se ka ardhur koha që BE-ja ta shohë realitetin ashtu siç është, me Kosovën qenësisht të ankoruar në rrugën evropiane, të përkushtuar drejt paqes, stabilitetit dhe prosperitetit, ndryshe nga Serbia që ka zgjedhur kapelën e Rusisë, duke shpallur, pa asnjë kufizim, një luftë hibride kundër Kosovës, institucioneve legjitime demokratike dhe integritetit të saj territorial.

Ushtrimi i tepruar i presionit ndaj Kosovës, në vend të ndalimit të skenarëve destabilizues të sponsorizuar nga Rusia, sugjeron mesazhin më të keq të mundshëm duke rrezikuar investimin politik vizionar të aleatëve perëndimorë jo vetëm në Kosovë, por edhe në rajon.

KASH beson se mekanizmi i dialogut mbetet alternativa më e mirë si për Kosovën ashtu edhe për Serbinë për të çelur përfundimisht dhe me vendosmëri një kapitull të ri në marrëdhëniet e tyre dypalëshe. Në këtë kontekst, Këshilli i bën thirrje BE-së që t’u kundërvihet me vendosmëri dhe pa vonesë përpjekjeve destabilizuese të Serbisë, dhe t’i udhëheqë negociatat duke i qendruar besnike parimeve dhe vlerave evropiane. U bëjmë gjithashtu thirrje të dyja vendeve, Serbisë dhe Kosovës, që të respektojnë angazhimet e deritanishme, të dakorduara në mirëbesim, në frymën e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë dhe perspektivës europiane të rajonit tonë.

Anëtarësimi në BE mbetet plani më i mirë i paqes dhe begatisë për rajonin tonë dhe Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë mbetet me shpresë se secili nga 6 vendet do t’i bashkohet familjes evropiane bazuar në meritat e proceseve të tyre individuale, të çliruar prej çdo ndikimi të palëve të treta që synojnë minimin e këtij projekti strategjik.

Me respekt,
Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë