Fejton – Page 78 – Dielli

Vatra e Jim Xhema shtruan darkë në nderim të Delegacionit Shqiptar nga Presheva e Bujanoci dhe Imzot Dodë Gjergjit

October 19, 2022 by s p

Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA dhe Jim Xhema në shenjë nderimi, vlerësimi dhe respekti shtruan një darkë familjare për vëllezërit nga lugina e Preshevës e Bujanocit dhe Imzot Dodë Gjergjit, Ipeshkvit të Kosovës.

Në takimin e zhvilluar në Vatër, z.Berisha dhe bashkëpunëtorët e tij të ngushtë, në emër të të gjithë vatranëve garantuan se Vatra do të mbështesë me çdo kusht të drejtat e shqiptarëve në Luginë. Në këtë darkë të udhëhequr nga Vatra e Jim Xhema një veprimtar i madh i çështjes kombëtare u darkordësua për një forcim të veprimit lobues me miqtë e kombit tonë në mbrojtje të vëllezërve e motrave tona në Luginë.

Shënime nga vizita ime e fundit në Shqipëri

October 17, 2022 by s p

Tasim Ruko/

Jam larguar nga Shqipëria 33 vjet më parë. Jetoj e punoj në Florida të Amerikës. Shkoj përherë në Mëmëdhe për të vizituar vendlindjen dhe njerëzit e mi të dashur. Edhe kur nuk jam në Shqipëri, ndjek me fanatizëm lajmet në rrjetet sociale, sidomos këto vitet e fundit, lexoj komentet e përshtypjet pozitive të turistëve të huaj që vizitojnë Shqipërinë. E po thashë në mëndje, sivjet dashkam të kënaqem në Mëmëdheun me tërë këto lëvdata e tërë këto ndryshime të mëdha që janë bërë. Linja e udhëtimit ishte “Austrian Airlines”. Rruga me vajti birinxhi mirë. Si gjithmonë, kur hyn në tokën shqiptare dhe shikon malet, kodrat e bukura, detin, shtëpitë si kuti shkrepse, të pushtojnë emocionet e brendshme dhe nuk ke sesi të mos përlotesh. Zbret në tokën mëmë, emocione të papara, të bëhet mishi kokrra-kokrra, të mpihet trupi e gati të zihet fryma nga malli. Kryen formalitetet sipas rregullave në hyrjen e doganës, merr vulën në pasaportë, pastaj drejtohesh tek bagazhet. I merr ato dhe bën një përshëndetje lamtumire me bashkëudhëtarët që u prezantove gjatë udhëtimit me aeroplan. Këmben dollarët me lekë shqiptare, me të holla e me të trasha, do të hyjnë në punë. Pastaj merr rrugën për në dalje, ku janë ngujuar një numër i madh njerëzish; disa presin të afërmit e tyre, të tjerët janë taksixhinj që të shohin në kokërdhok të syrit. Kësaj here nuk kisha njoftuar njeri nga të afërmit e mi të më prisnin në aeroport. Nuk doja t’i vija në siklet. As makinë me qira nuk mora. Vendosa të lëvizja me taksi deri në qendër të Tiranës. Thashë të qëndroj disa ditë në Tiranë, për t’u çlodhur dhe për ta vizituar atë.

⁃ Hajde vëllaçko, – i them taksistit që kisha më afër, deri në Tiranë në filan hotel. – E kam rezervuar në internet.

Shoferi, nj burrë zashkan, i hollë si skërfyell, rreth të 50-tave, nga dialekti dukej që ishte verior, tha:

– Po, e di ku është adresa.

Pa më pyetur vendosi cantat në bagazhin e makines, tip fjati, edhe u nisem drejt Tiranës. Trafik, vapë e madhe, gati po më zihej fryma, pavarësisht dritareve që ishin të hapura. I them shoferit:

– Zotni, nuk ju punon airkondicioneri? Po nuk ju punon më ler të zbres e të gjej ndonjë makinë tjetër që është më e kompletuar, se vdiqa nga të nxehtit.

– Prej nga po vjen or tej? – më tha.

– Nga Amerika, – iu përgjigja.

– Po mirë or tej, nuk ke pyetur para se të vije këtu?! E di ti sa ka vajtur nafta? Unë po të hap ajrin e ftohtë, dal si rruar qethur, s’më mbetet gjë për vete, makina me ftohje harxhon dyfishin!

– Aman t’u bëfsha, or mik, – i them – hape se do ta paguaj unë tepricën.

– Oo, në rregull, -tha i kënaqur Jonuzi, kështu quhej, i cili më shumë ngjante si një bujk sesa taksist.

– Nga dialekti dukesh si nga Jugu, – tha Jonuz taksisti i buzëqeshur. Ndërkohë hapi kondicionerin dhe unë pas pak u qetësova. Ndjeja kënaqësi që po kuvendoja shqip. E pyes:

– Ç’kemi këndej, si kaloni, si i keni punët?

– Keq shumë, – ma ktheu flakë për flakë, – s’ka punë, kjo qeveri është hajdute, këta janë të korruptuar. Jo, mor jo, nuk bëhet ky vend. Ju jeni me fat që ia keni mbathur, ngelëm ne qyqarët këtu.

– Ne na ra fati të ikim, ju u ra fati të jetoni këtu e ta ndërtoni këtë vend kaq të bukur, ne ndihmojmë farefisin sa mundemi – iu përgjigja.

– Jo, or jo, ky vend nuk bëhet, ka mbaruar, – filloi Jonuzi përsëri avazin.

E ndërpremë bisedën sepse kishim arritur në hyrje të hotelit. I zgjata pak më shumë të holla sesa më kërkoi. Hapi gojën vesh më vesh i kënaqur. Më ndihmoi me bagazhet gjer në dhomë. Kur u ndamë, më tha:

– Më fal shumë zotni, nuk e kuptova që ishit nga Jugu, më fal shumë, më thirr në çdo orë.

Kështu u ndava me taksistin. Hoteli ishte shumë i mirë, personeli i komunikueshëm e i respektuar, dhoma e pastër dhe dushi me ujë të ngrohtë. Bëra një dush. Të parin që mora në telefon, ishte Meti, shoku im i fëminisë i cili prej kohësh jeton në Tiranë ku ka një aktivitet privat. Nuk vonoi shumë. Erdhi menjëeherë, më mori në makinën e tij dhe shkuam në një lokal luksoz në periferi të Tiranës. Duke ngrënë darkë i them:

– Met, – i them – sa bukur është bërë Tirana, mor burrë, me duket se nuke jam në Shqipëri kur shikoj, këto gjëra të bukura, pallate, lokale të reja, hotele, njerëzit duken shumë tëe lumtur.

Meti kërceu përpjetë:

– Jo, mor mor byrazer, çdo gjë këtu është fallco, populli po vuan, s’ka punë, kjo qeveri me të gjatin në krye, është e korruptuar, janë të gjithë hajdutë. Ju jeni me fat që keni ikur, Ky vend nuk bëhet.

Çfarë t’i thoshja, edhe ky si Jonuz taksisti! Këmbyem temën e bisedës deri sa erdhi koha të shkoja tek hoteli sepse isha edhe i lodhur nga rruga.

U ula në një kolltuk të rehatshëm në hollin e hotelit, kur si hije më afrohet një djalë i ri si nja 25-30 vjeç, mbasi më përshendet me një zë si nga nënëdheu, më thotë:

– Mos do gjë ndonjë kafe?

– Shumë faleminderit, por unë s’mundem të pi kafe në këtë orë se nuk më zë gjumi.

– Jo nga ato kafe që mendon ti, – tha – kafe tjeter – dhe buzeqeshi.

– Nuk po të kuptoj, o vëlla, – i thashë dhe për momentin m’u kujtua kafja e elbit që pinim në komunizëm.

Djaloshi m’u afrua tek veshi e më thotë me zë të ulët:

– Kështu është parrulla, tek ne kafe, duhet ta kuptosh mos do ndonjë femër për sonte se me sa shoh ti je vetëm, i pashoqëruar.

– Kjo na paskish qenë kafja? Jo, or vëlla, faleminderit. Nuk jam unë për këto lloj kafesh.

– Sidoqoftë, po ndërrove mendje, mua këtu më ke, – tha djaloshi dhe nuk mora vesh se nga shkoi e ku u fut.

Të nesërmen, midis disa kushërinjve, erdhi të më takojë edhe Luljeta. E kam si motër, jemi rritur së bashku. Ajo qëndroi e fundit. E pyeta sesi e kishte gjendjen ekonomike. Ajo ia nisi me një breshëri të sharash:

– Qeveri e poshtër, hajduta të gjithë, maskarenj, ky vend nuk bëhet.

Të nesërmen u nisa për në vendlindjen time. Duhet të prisja hensin një njeri të familjes sime, nënshtetas perëndimor, i huaj, po me gjak shqiptari nga i ati. Edhe ai, vinte pëer herë të parë në Shqipëri. Ndenjëm së bashku rreth dhjetë ditë. Shërbeva edhe si përkthyes i tij ngaqë ai nuk dinte shqip. Hensit i pëlqeu shumë ai vend, malet, deti, ushqimet tradicionale, mikpritja e njerëzve! Ne të huajin e duam dhe e respektojmë shumë, tonin ta pjekim në saç. Hensi më ndiqte me vëmendje. Të afërme të mi u dhuroja lekë, më pyeti: “Ua ke pasur borxh”? Si t’ia shpjegoja? Kjo nuk ndodh në vendin e tij. Dhe më e bukura, njerëzit e mi, i merrnin me mospërfillje lekët, i futin në xhep dhe nuk thonin asnjë fjalë, as faleminderit, Kur Hensi kuptoi se lekët i lëshoja për bamirësi, tha:

– Ti paske zëmër të madhe? Nuk kam parë në ndonjë vend tjetër të ndodhë kështu.

Unë si gjithmonë u flisja dhe mundohesha t’u jepja këshilla njerëzve të mi, si shkoni në shkollë, mësoni profesion, zanate. Po nuk u pëlqu shkolla, ka shumë profesione të ndryshme, po t’i zotërosh ato bën një jetë të mirë… Më vinte shumë keq për ta, më këputej shpirti tek i shikoja ashtu, të papunë. Disa të rinj të fuqishëm e muskulozë, 25-30 vjec, bënin roje nate, këtë e quanin punë, duke mos meduar për të ardhmen e tyre? U fola aq shumëe sa m’u mërzitën. Njeri prej tyre ma ktheu i xhindosur:

– Ik ore ti, ty të paska lajthitur Amerika, dil nga këta imamët tanë se paske shkuar për lesh nga tepeleku? Na jep ndonjë dollar ti, atë punë bën se ne nuk jemi budallinj, kemi mendje më shumë nga ti, s’kemi nevojë tëe na shesësh ti. Dije, nuk bëhet ky vend.

Ngela si i shastisur për përgjigjen që më dhanë. Me ironi u kërkova falje, më falni u them, nuk do t’u lodh më menderen, ju kërkoj shumë falje.

Më tepër më bënë përshtypje njerëzit e mi më të afërt, ata që ishin prezent në atë moment e nuk reaguan fare për incidentin. Faji më mbeti mua duke u munduar të zbrazja kokën time e të mbushja kungujt e tyre. Nuk fjeta gjumë atë natë. T’u flasësh për të mirën e tyre e të të bëjnë armik?! Ç’bëhet kështu? Ku shkon kjo shoqëri pa një të ardhme? Çfarë po ndodh me këtë brez dembelësh? Si do t’i vejë halli këtij vendi?! M’u kujtuan fjalët e atyre që kisha takuar më perpara: “KY VEND NUK BEHET”. Sidoqoftë Hensi që ishte prezent në bisedë u largua shumë i kënaqur nga Shqipëria, nuk e kuptonte çfarë ndodhte. Ai nuk mund të kuptonte se grindeshim apo duheshim, se pohonim, apo kundërshtonim, sepse të gjithë flasim me zë të lartë, kështu nuk na kuptojnë te huajt. Ndërsa unë qëndrova akoma më gjatë për të shijuar pushimet.

Kisha dëgjuar për nje bujtinë me emer te madh, në zonën e Labërisë. Një ditë, me disa miq të mi, vendosa të shkoja në Nivicë. Rruga ishte e gjatë,e pa mbirëmbajtur. Arritëm atje. Unë e kisha parë në ekranet e televizioneve. U ulëm në një nga tavolinat. Na vjen kamerieri për të marrë porosinë, (ushqime tradiconale). “Kemi çfarë të doni” na tha. Mori porosinë. Ushqimi që solli nuk ishte fare i freskët. I bëmë vërejtje dhe e pyetëm “Pse kështu”? “Oo, na përgjigjet ai, ju duhet të porositni që më parë që ta keni të freskët”. Kur dëgjoi përgjigjen, një nga shoqëruesit e mi përsëriti: “Me këto mendje, nuk bëhet ky vend”. Ndoshta kishte të drejtë. Afër tavolinës sonë ishin ulur disa barinj, pinin raki dhe këndoin labçe. Gati ishin të dehur. Ata sillnin qumështin e deleve. Bujtina ishte edhe baxho. Me zhurmën që bënin me zë të lartë dhe këngët, nuk na jepnin mundësi të dëgjonim njeri-tjetrin. I themi kamarierit ankesën. Po ku donin t’ia dinin ata, vazhdonin sikur ne të mos ishim të gjallë. Meazalla se luanin nga vendi. Afër bujtinës, nga krahu tjetër kishin lidhur mushkat. Njerit nga shokët e mi i shkon ndërmend një djallëzi. I thotë një të riu aty pranë: “Të kam rixha, shko e zgjidhu mushkat këtyre çobanëve se nuk hanë pykë fare”. Ai u bind menjëherë. Barinjtë sa panë që po u iknin mushkat, u ngritën të alarmuar dhe vrapuan pas kafshëve. Kjo ishte bujtina me emër të madh që u bënte reklamë turistëve…

Njëherë tjetër takova Bajon, shokun tim të fëmijërisë. U ulëm të pinim ndonjë birrë. Kur unë u ngrita tek banaku dhe po prisja për meze, Bajua uli kokën mbi ekranin e celularit dhe po shkruante. “Kushedi, mendova, do ketë gruan xheloze dhe e lajmëron që është për drekë me mua”. E lashë të mbaronte i qetë. Pas ca, tamam kur në tavolinë na erdhi mezja, ia behën dhe tre-katër të tjerë. Të gjithë më flisnin me emër, megjithëse nuk i mbaja mend. U detyrova të porosis edhe për ata meze. I pyeta se nga e morën vesh që isha aty. “E kush nuk ta di ty namin nga që je xhyrmet e dorëlëshuar, që nga Amerika na ka ardhur lajmi, me celular”, më thanë gati në një gojë. Ah, mendova, celulari i Bajos. Porosita edhe për ta meze dhe pije.

– Ore ju çfarë pune bëni? – i pyeta. Toni ishte shofer me furgon, e dija. “Pa punë”, tha i pari. Krisi: “Punoja në rruga-ura, më hoqën këta komunistat që janë me pushtetin”. Po me çfarë rron? “Gruaja shkon për sherebel në mal, e kam shumë punëtore’’. Po ti pse nuk shkon me gruan ta ndihmosh? “Unë e shes, tha, e bëj punën time, s’e duroj dot vapën”, Po ti tjetri? “Unë, tha ai, kam ca kohë që kam dalë nga burgu, më futën për hashash, 7 vjet, më spiunuan, kisha mbjellë ca në pyll”. Ou, po ti tjetri? “Unë roje, po nuk bëhet ky vend”. Nga këta të pestë që ndenjëm atë ditë, vetëm Bajua më pelqeu, kishte një aktivitet privat së bashku me gruan. Ankohej se nuk gjente punëtorë. “Këtu kanë mbetur vetëm dembelët”, më tha.

ËSHTË KOHA E MBJELLJES SË GRURIT ZOTI KRYEMINISTËR

October 16, 2022 by s p

Nga Agr. Abdurahim Ashiku/

KA ARDHË KOHA E MBJELLJES SË GRURIT
ZOTI RAMA,
ZONJA KRIFCA…
ZOTRINJ KUVENDARË…
Me 80 për qind të tokës djerrë nuk ka bukë, nuk ka Shqipëri të pavarur, KA VETËM KRIZË…
DHE AJO PO NA VRET…

Dhe një këshillë shoqërore për kolegët e mi në MEDIA… Është koha ta përsërisni togfjalëshin “ËSHTË KOHA E MBJELLJES SË GRURIT” nga mëngjesi në darkë, ta ndiqni me laps, aparat fotografik e kamerë televizive mbjelljen e grurit, thekrit, elbit… në fusha, kodra e male pa u lodhur dhe me profesionalitet…

Në vitin 1950 Shqipëria mbillte 87 mijë hektarë grurë…
Në vitin 1991 mbillte 144 mijë hektarë…
Në vitin 2020 mbillte 53.946 hektarë…
Në vitin 2020 nuk mbillej as sa mbillej në vitin 1950 por plot 33.054 hektarë më pak.
Në vitin 2013, kohë kur ju u bëtë kryeministër, sipërfaqja e mbjellë me grurë ishte 71.200 hektarë, 15.800 hektarë më pak se sa ishte mbjellë në vitin 1950 kur Shqipëria e merrte bukën me triskë…

Po, po. Është pikërisht koha. Tetori është muaji më i mirë për mbjelljen e grurit.
Po qe se nuk e din (dhe s’ke si ta dish se piktor je), pyet ndihmësit tuaj për bujqësinë, pyet ministren e bujqësisë, pyet këdo prej specialistëve (të vjetrit që kanë qenë në ballë të “fushatës së mbjelljeve” më se tri dekada më parë) por edhe të rinjtë ata që sapo kanë mbaruar universitetin, sapo kanë dhënë provimin e lëndës “Bimët e arave” apo “Fitoteknisë”, siç e quanin një herë e një kohë.
Dhe mos na tremb me gogolin e “krizës energjetike”, “krizës së bukës” e refreneve politike me “krizën-kryefjalë”.
Diku, në një dalje publike kapa një fjalë tuajën: “Shqiptarit kurrë nuk i ka munguar buka”.
Dikur, në vitin 1959, Nikita Hrushovi urdhëronte të mbjellim agrume se aq grurë sa konsumonte Shqipëria e hanin mijtë në depot ruse (!)
Nuk e dëgjuam. Disa thonë se Enveri bëri keq, disa se bëri mirë. Nejse ombrella pas shiut të mbetet në dorë.
Që të hymë pak në të “thella” le tu drejtohemi shifrave që “s’luajnë”
Në vitin 1950 Shqipëria mbillte 87 mijë hektarë grurë…
Në vitin 1991 mbillte 144 mijë hektarë…
Në vitin 2020 mbillte 53.946 hektarë…
Në vitin 2020 nuk mbillej as sa mbillej në vitin 1950 por plot 33.054 hektarë më pak.
Në vitin 2013, kohë kur ju u bëtë kryeministër, sipërfaqja e mbjellë me grurë ishte 71.200 hektarë, 15.800 hektarë më pak se sa ishte mbjellë në vitin 1950 kur Shqipëria e merrte bukën me triskë…
Në vitin 2020 kur ju ishit kryeministër në mandatin e dytë kjo sipërfaqe zbriti në 53.946 hektarë, me një minus prej 17.300 hektarësh.
(Të dhënat janë marrë nga INSTAT dhe nga vjetarë statistikorë në bibliotekën e autorit).
Asnjë qeveri në këto tridhjetë vjet kalimi nga “diktatura” në “demokraci”, nuk mendoi të mbjellë, nuk mendoi për bukën e popullit por për “bukën e xhepit”
Nuk po hyj në “të thella”; për thekrën, misrin, orizin, tërshërën (aq e preferuar për fëmijë e të rritur për përshesh në mëngjes) e drithëra të tjerë.
Sipërfaqja e mbjellë me ta është disa herë më e vogël…
Aktualisht në Shqipëri gruri dhe drithërat e tjerë janë bërë “bimësi e kopshtarisë”, mbillen për konsum familjar, prodhimi nuk del në treg. Për mbjelljen e tyre nuk flitet nga askush, as nga qeveria, as nga ministria, as nga bashkia, as në fshat, as në familje.
Mendësia e qeverisjeve të kohës së “demokracisë” është: pse ta mbjellim kur na vjen nga Kanadaja, Ukraina, Rusia, Australia, madje-madje edhe nga fqinji më i afërt, Serbia? Bile-bile kjo e fundit na e mbillka (më mirë me thënë na e korrka) edhe për bagëti dhe na e sillka ne për bukë (!)
Është koha të mbjellim grurë. Thekrës i ka kaluar koha. Çfarë u mboll, u mboll. Thekra e ka kohën në shtator, muaji kur mbillet por edhe muaji kur korret. Ajo mbillet në zonat e larta malore, në Klenjë, Shishtavec… Dhe është edhe bukë, edhe lëndë ndërtimi, madje kërcejtë e saj përdorur në punishte artistike, të nxjerrin në treg të sigurte ndërkombëtar.
Në vitin 1950 mbillej 1000 hektarë thekër, në vitin 1990 mbilleshin 12 mijë hektarë kurse në vitin 2020 u mboll 1321 hektarë dhe kjo vetëm në rrethet Dibër (158), Elbasan (114), Korçë (644) Kukës (400) dhe Tiranë (5) hektarë.
Nuk gjej të dhëna për tërshërën. Ajo futet në thesin e vjetër (tagjira) kur mbushte torbat e qeve në zgjedhë gjatë punës në arë apo të kuajve në transport. Tani tërshëra është bërë më e kërkuara në treg dhe e ka kaluar “luksin” e fillimit, është bërë ushqim kryesor për fëmijë, madje edhe për të rritur në nivelet e larta të plutokracisë.
Gruri ka kohën më të mirë për mbjellje në zonat malore. I mbjellë në tetor ai ka kohën e vet të plotë të mbijë e të vëllazërojë, të futet në dimër dhe ti shpëtojë paq “krizës së ngricave” e të dalë në pranverë me plot vëllezër e ngjyrë jeshile të thellë, të lëshojë shtat, të nxjerrë kallëza, të piqet e të mbush hambarë.
Nuk e them unë këtë, e thotë shkenca, e thonë studimet shumëvjeçare të Institutit të Lushnjës shtrirë në të gjitha stacionet bujqësore të rretheve dhe në lartësitë nga niveli i detit në male. Sot nuk e thotë askush, thjesht se Institut nuk ka, stacione studimore nuk ka, shtet për bujqësinë nuk ka. Koha për mbjelljen e grurit në zonat malore po kalon. Askush nuk e mat, askush nuk flet.
Për zonën e ulët bregdetare, zonë ku tradicionalisht është mbjellë gruri, Myzeqenë që ka qenë quajt “hambar i grurit” është koha e punimit të tokës dhe përgatitja për mbjellje.
Kaq do të thosha për afatet me rezerva agronomike në hollësi.
Kryeministri ynë flet për bukën, krizën e saj, rritjen e çmimit, masat lehtësuese për të vobektët zyrtarë, pensionistë e të barabartë në burime jetese si ata.
Flet nga zyra apo nga rruga kur kalon e i turren për ti marrë ndonjë fjalë gazetarët.
Do të desha të fliste nga fusha e Myzeqesë, Thumanës, Nënshkodrës, Vlorës, Elbasanit, Beratit, Korçës…
Me bujq, me mekanizatorë, specialist të bujqësisë. Ti pyeste dhe të merrte shënime se çfarë duhet bërë për rritjen e prodhimit të drithërave, rritjen e sipërfaqes dhe të rendimenteve, punën kërkimore shkencore për bimët e arave.
Mbase nga kjo do të mësonte se është urgjente që të ngrihet përsëri Instituti i Kërkimeve Bujqësore në Lushnjë,
Dhe jo vetëm ai, por edhe Instituti i Misrit dhe Orizit në Shkodër, Instituti i Perimeve dhe i Patateve në Tiranë, Instituti i foragjereve në Fushë-Krujë, Instituti vreshtave, pemëve frutore, agrumeve, ullirit…
Nuk ishin kot ato institute. Atje punuan dhe përcollën një trashëgimi të madhe shkencore në prodhimin e farërave elite të grurit, misrit e të drithërave të tjerë shkencëtarët më të mëdhenj të Shqipërisë. Hibridet e misrit prodhuar nga shkencëtarët e mëdhenj si Hysen Laçej dhe Ahmet Osja ishin certifikuar si më të mirët në shkallë botërore. Për të mos vazhduar me qindra të tjerë që ose kanë ndërruar jetë ose nuk i pyet askush për veprën e tyre.
Sot, fatkeqësisht, mbillet me farëra të degjeruara gjenetikisht, pa etiketë e pa garanci mbirëse…
Do të ishte në nderin tuaj i nderuar kryeministër që në mandatin tuaj të tretë tu jepnit hapësirë të plotë instituteve shkencore të bujqësisë. Është koha. Bota po mendon se si të shfrytëzojë shkretëtirën për mbjellën e bimëve bujqësore, si të shfrytëzojë, lumin, liqenin, detin në shërbim të plotësimit të nevojave me bukë, perime, fruta e të tjerë.
Jeta njerëzore në vështrim të parë ka bujqësinë dhe blegtorinë. Pa to nuk jetohet as edhe një dekadë ditësh.
Është koha që bujqësinë ta nxjerrim në plan të parë.
Që të realizohet kjo stimuloje fshatarin të mbjellë grurë, misër, thekër, tërshërë, elb, oriz…
Lidh kontratë me të që tani duke i paguar në dorë hakun e punës, shërbimin bujqësor nga mbjellja në korrje, duke e bërë të interesuar atë që të mbushë “hambarët” e tij me lekë e hambarët e shteti me drithë.
Shqipëria mund që në hapësirën e saj bujqësore të prodhojë “bukën në vend”, bukën për një popullsi prej 2 milionë banorësh sa japin statistikat zyrtare.
Kur në titull vura thirrjen “ËSHTË KOHA MBJELLJES SË GRURIT”, shënjestrën e kisha larg, shumë larg…

Abdurahim Ashiku

Agronom, pedagog i bimëve të arave

Tetor 2022

FALËNDERIME TË PËRZEMËRTA…

October 13, 2022 by s p

Nga Eugjen Merlika”/

Me shkrimin “Në kërkim të së vërtetës” u mbyll ribotimi I artikujve të librit “Përsiatje njerëzore, letrare, shoqërore, historike”, i botuar në vitin 2011, e që përmbante shkrime të botuara në gazeta të ndryshme, që nga viti 1991 deri në 2011. Qe një nder i veçantë për mua fakti që ai libër m’u kërkua për t’u ribotuar nga disa redaktorë mediash, mbas më shumë se dhjetë vitesh që kishte parë dritën e botimit.

Dëshiroj të falënderoj me gjithë zemër zotërinjtë Dashnor Kaloçi, Skënder dhe Elida Buçpapaj, Henri Çili, Reldar Dedja dhe Sokol Paja që, për muaj me rradhë, dy herë në javë i kanë rezevuar me dashamirësi ribotimit të shkrimeve të librit tim faqet e organeve të tyre: “Memorie.al”, “Voal. ch”, “Gazeta Liberale”, dhe “Dielli”.

Po ashtu falënderimi im i sinqertë e i përzemërt i shkon dhe atyre lexuesve të shumtë a të pakët të këtyre mediave, që kanë patur mirësinë të lexojnë shkrimet e mija. Ndoshta ndonjeri apo ndonjera prej tyre mund të vërejë sepse un po shkruaj pak mbi ngjarjet e ditëve tona në jetën shqiptare e po merrem më shumë me përkthimet nga e përditëshmja më e njohur italiane “Corriere della Sera”. Kjo është një e vërtetë që ka arsyet e saj të të qënit e të cilat do të mundohem sa më shkurt t’i shpjegoj, me shpresë që të jenë të kapëshme nga lexuesit, pavarësisht nga parapëlqimet e tyre për ata lloj shkrimesh.

Interesimin tim për zhvillimin e jetës shqiptare, në të gjitha shfaqjet e saj politike, ekonomike, shoqërore, kulturore, e kam shfaqur vazhdimisht nëpërmjet shkrimeve të mija të përmbledhura në pesë vëllime, të botuara gjatë viteve e të një të gjashti që ende nuk e kam dërguar për botim. Edhe se prej 32 vitesh nuk banoj rregullisht në Shqipëri, Vëndi im vazhdon të mbetet në qëndër të jetës sime intelektuale dhe shpirtërore e kontakti me të është i pandërprerë në të gjitha format e mundëshme. Në artikujt e mij jam munduar të jap mendimet e mija për rrugën 32-vjeçare të Shqipërisë mbas komuniste, në të cilën komunistët e hapur, “të kthyer” brënda një dite në një kongres në “socialistë” dhe ata të konvertuar në “demokratë”, patën rolin e violinave të para në orkestrat politike, ekonomike, shoqërore e kulturore të Vëndit tonë.

Kt fakt përcaktoi gjithë ecurinë e Shqipërisë në këta vite kalese të pafund, në të cilët ajo nuk arriti të ndërtojë një shoqëri e një Shtet me të vërtetë demokratik, por zgjodhi një sistem hibrid, të ndërmjetëm që dikush e pagëzoi “demokraturë”. Fakti më kokëfortë që vërteton saktësinë e termit është qëndrimi në majat e jetës politike dhe administrative të Vëndit të një numëri tejet të pakët njerëzish, të cilët duket se e kanë siguruar tapinë mbi godinën shqiptare “sa t’u japë ymër Perëndia”. Kjo dukuri e afron më shumë Shqipërinë me Bjellorusinë apo republikat aziatike të ish Bashkimit Sovjetik se sa me Vëndet evropiano-perëndimore.

Që Shqipëria nuk është sot Vëndi që e ëndërronin studentët e Dhjetorit 1990 dhe populli i Tiranës që, më 20 shkurt 1991, tërhoqi zvarrë nëpër rrugët e kryeqytetit shtatoren e Enver Hoxhës, më duket se është jashtë çfarëdo diskutimi. Nëse është kështu përgjegjësia i takon klasës politike që vazhdon t’a qeverisë edhe mbas 32 vitesh, duke alternuar në drejtim “të djathtët” e “të majtët”, me ndryshime aq të papërfillshëm, sa që duket se kanë qënë të gjithë në një mëndje, për t’u zënë me njëri tjetrin për t’u hedhur hi syve të shqiptarëve, e për t’u marrë vesh shumë mirë me njëri tjetrin kur i a kanë lypur interesat e tyre, me përfundimin që sot është para syve të të gjithëve.

Ne sot duhet të jemi të kënaqur që, më së fundi, na është hapur një dritare për të filluar bisedimet për hyrjen n’Evropë, por duhet të jemi të vetëdishëm se kjo dukuri është pasojë e gjëndjes tejet të acaruar ndërkombëtare, në të cilën Rusia, një Vënd për të cilin një poet i yni dikur shkruante: “Tek Stalini, tek Rusia t’i kenë sytë e gjithë Shqpnia”, zbuloi fytyrën e saj të vërtetë, duke mëtuar të vendosë një “rend të ri”, krejtësisht të kundërt me atë perëndimor, për të cilën, fatmirësisht të gjithë jemi n’ujdi se përfaqëson synimin që duhet t’arrijmë neve si komb.

Në vitet e fundit kemi qënë të pranishëm në dukuri që është e vështirë t’i hasim në ndonjë vënd tjetër, edhe të botës së tretë. Tjetërsimi i rezultateve zgjedhore, braktisja e institucioneve dhe e detyrimeve kushtetuese, siç janë votimet për formimin e tyre, votime për autoritetet vendore, në të cilat marrin pjesë vetëm 18 % e votuesve e quhen si diçka e rregulltë, mosmarrëveshje të hapura ndërmjet institucioneve, ndërmjet kryesisë së Shtetit dhe parlamentit apo qeverisë, projekte për të miratuar “amnisti fiskale”, e cila kundërshtohet nga të gjitha institucionet financiare ndërkombëtare, për të përmëndur vetëm disa prej tyre që i kanë dhënë Vëndit tonë më shumë pamjen e një “Republike të bananeve” se sa të një Vëndi evropian.

Përballë një gjëndjeje të tillë zhgënjyese, m’u duk e kotë dhe padobishme vazhdimi i shkrimeve, duke përsëritur vetveten mbi tema që përsëriten në realitetin shqiptar. Mendova se do t’ishte më i dobishëm përkthimi i artikujve të zgjedhur nga e përditëshmja m’e mirë e shtypit italian “Corriere della Sera”, për të dhënë ndihmesën time në paraqitjen e e problemeve të botës së sotme, nëpërmjet pendave më të shquara të publiçistikës italiane.

Desha të shtoj për lexuesit e “Përsiatje njerëzore, letrare, shoqërore, historike” përmbajtjen e një letre që qëndron e palosur mes faqeve të librit, që nga tashmë e largëta datë 7 mars 2012. Autori i saj është shkrimtari Visar Zhiti. Është një letër vetiake, në të cilën ai shpreh përshtypjet e tij nga leximi i këtij libri, e për të cilën i kërkova lejen e duhur për t’u a paraqitur lexuesve.

Ja teksti i saj:

“….. Doja të të takoja dhe u pamë, megjithëse pak dhe trishtueshëm, pranë një arkëmorti,madje sot ke dhe një shkrim në gazetë, “Nga New Yorku në Iballe”. E çmoj shumë angazhimin tënd me rrëfimet që jep, sidomos me mendimet dhe idetë, janë të vyera dhe mbushin një zbrazësirë humnerore të kujtesës dhe moralit.

E kam fjalën tani për librin e mrekullueshëm që sapo është botuar, “Përsiatje”, është një prurje në fushën e mendimit, mungonte. Mënyra se si i ke shpalosur çështjet, të përjetuarat nga ty apo që kanë tërhequr vëmëndjen tënde, edhe se nuk citojnë gjithshka të dalë në këto vite, e pamundur dhe e panevojshme, kanë kapur ato maja që japin një reliev të plotë, njerëzor, të dhembshëm, me qëndrim qytetar, me kurajo, me kulturë mbi të gjitha, se mund të kesh të drejtë, por pa kulturën e duhur ajo e drejtë mbetet brënda teje.

Ti të bind, lexuesi bëhet me ty emocionalisht dhe e ke zgjeruar angazhimin me përballjet jo vetëm me të kaluarën dhe atavizmat e saj të fuqishme sot, por dhe me Evropën, ku guxon t’i a thuash ato që do dhe duhen. Me identitet e të drejtë, pa komplekse, kujtoj letrat “Corriere della Sera”-s.

Libri “Përsiatje ka rëndësi për sot dhe jo vetëm për sot, është nga ata botime që duhen, që shtrojnë çështje, tregojnë rrugë dhe mua më duket se rëndësinë e tij nuk e ka aq të qartë, jo vetëm botuesi, por as dhe autori. Ai duhet të bëhet i njohur, libri ka profil të mirë, të parcaktuar dhe dinjitoz. Un e kam pak të vështirë të flas shumë, sepse jam trajtuar dy herë në atë, çmimi në San Feliçe Cirçeo dhe romani “Perëndia…”, të falënderoj dhe të jam mirënjohës. Si gjithshka që ke në këtë libër, ato janë shkruar me dashuri e sinqeritet, me mirësinë e rrallë, që shumë pak të tjerët e japin për të tjerët. Ti shpalos një shpirt bujar dhe shigjeta e busullës tënde drithëron vetëm në drejtim të polit manjetik të mirësisë dhe dhëmbjes.

Më vjen keq që nuk je në Tiranë, që të takoheshim për të folur më gjatë, që të të përgëzoja “dal vivo” për Veprën, por qofsh mirë me të gjitha ç’dëshiron, atje ku dëshiron të jesh dhe të fala të tuve nga ne familjarisht.

Përqafime

Visari

Falënderimeve botuesve, që janë motivi i parë shtytës i këtij shkrimi, i shtoj dhe ata më të përzemërtat shkrimtarit Visar Zhiti, me të cilin më lidhin një sërë kujtimesh, që nga zona e dytë e minierës burg të Spaçit, deri tek takimet në Romë, kur ai kryente detyrën e ministrit këshilltar për kulturën në ambasadën shqiptare në Romë.

Fjalët e kësaj letre do të mbeten gjithmonë për mua vlerësimi më i madh që përmblidhet në shprehjen: “Mua më duket se rëndësinë e tij nuk e ka aq të qartë jo vetëm botuesi, por as dhe autori”.

Faleminderit Visar jo vetëm për këtë gjykim për librin tim, por më shumë për Veprën tënde në dobi të kulturës e letërsisë shqipe, për të cilën të gjithë shqiptarët duhet të të jenë mirënjohës.

GJURMË TË REJA PËR FISIN BOJAXHIA – NËNË TEREZA

October 11, 2022 by s p

Kolec Çefa/

Me dobsue e zhdavaritë mjegullën e historisë së fiseve tona d.m.th. me hjedhë dritë e me ndriçue historinë e popullit tonë. E vështirë, jo vetëm per mungesën e dokumentave, por edhe per faktin se fiset tona kanë ardhë duke ndërruar mbiemrin familjar nga ndeshtrashat e jetës.

Madje, nder regjistrime mesjetare ka raste kur dy vëllazen mbajnë mbiemra familjarë të ndryshem: Giac Angeli vëlla i Andrea Kabashit; Andrea Angeli detto Abrashi etj. Ose njëri vëlla a degë fisi, mbante mbiemrin sipas profesionit, vëllai tjetër mbiemër fshati nga ka shtegtuar, sidomos herën e mbrame, vëllau tjetër ruante atë të fisit).

Në këtë hulli, unë po kërkoi gjurmët e fisit Bojaxhia, per të dalë me gëzim te dita e paharrueshme 26 gusht 1910, që na dha Nënën e dashurisë, Nënën e shquar Tereze, a mrekullinë hyjnore të kohës moderne, Nënën me gjak shqiptar, nderuar në tërë botën, që solli në vatrën shqiptare çmimin Nobel.

Më kujtohet ajo plakë e moçme: e shkurtër, e thatë, e brishtë, por çuditnisht me vitalitet race: mënçuri praktike, ide krijuese, e forcë të rrallë vullneti zbatues. Virtytet etnike, si pasuri trashiguese shpirtërore, i pasuroi me virtytet teologale, dhe hyri si ndriçim i ri në qenien tonë, në jetën tonë të perditshme, duke ndezur dimensionin shpirtëror tashmë mjaft të ftohur nga diktatura. Ajo hyri si realitet i ngrohtë, jetësor e frymëzues, e duhet të vazhdojë me ne, në historinë tonë, sidomos në këto kohë europiane, sepse Ajo kishte frymëzimin hyjnor në shpirt e “fjalët e jetës së pasosur” ndër buzë!

Në mënyrë panoramike, po hetoi rrënjët e fisit, trungun familjar e frutin më të pjekur të këtij fisi shqiptar, me kombësi, me gjuhë, me karakter!

Rrënjët e fisit

Biografët e Nënë Terezës nuk janë thelluar për fisin e saj, veç permendin në mënyrë evasive hapësirën gjeografike të Bojaxhive tanë, madje nuk njohin çiftin antroponimik Bojaxhia-Bianki. (që Bojaxhia-Bianki janë një fis, këtë e dëshmojnë dokumentat arkivore, edhe korespondenca e familjes Suma, të cilën ma ka pasë dhënë trashiguesi i kësaj korespondence i ndjeri Karlo Suma. Sot korespondenca është te mjekja Terezina Suma).

Ç’lidhje ka ky fis me Abat Pjeter Biankin e kohës së Koncilit të Arbënit, apo me Biankejt e Nenshatit, a Dom Mark Biankin a Imzot Biankin, kryeipeshkvin e Durrësit etj. mbetet për t’u hetuar.

Në fillim të shekullit XVII, në arteret e Shkodrës sonë, po nisë të qarkullojë një gjak i ri energjik kombtar. Fiset tona malore po i afrohen qytetit tonë verior e bashkë me palcin kombtar të lagjeve periferike po i rrasën qytetit, po e zmadhojnë atë, duke shkruar historinë e tij, stoike e të dhimbshme. Shiroka, Ana e Malit, Shtoji, Rëmaji sherbyen si katapulta nga hidheshin në qytet, në fillim, pjestarë familjesh malësore, pastaj familje e fise, duke i dhënë qytetit jetë e gjallëri.

Me këto edhe fisi Bojaxhia, mbiemrin e parë të të cilit, si duket, popullsia e qytetit ia ka ndërruar, duke e emërtuar me emrin e profesionit të fisit, njëpërnjë, si: Kovaçi, Saraçi, Tenexhiu, Qerraxhia etj. Apelativi Bojaxhia, huazim nga turqishtja, e zbuloi veten relativisht vonë në gjuhën shqipe. Kolë Ashta, studiuesi i vëmendshem i leksikut historik të gjuhës shqipe, nuk e gjenë fjalën bojaxhi në shumë vepra mesjetare shqipe. P.sh: nuk del kjo fjalë te Fjalori i Buzukut, as te Fjalori i Pjeter Mazrekut, 1633, as Fjalori i Frang Bardhit, 1635… ndersa te Fjalori i veprës së Bogdanit “Cuneus Propfetarum”, del apelativi bojë. Gjithashtu nuk del as në dokumente të tillë, si: “Dokumente të shekujve XVI-XVII për historinë e Shqipërisë v.I (1507-1592) përgatitur nga Injac Zamputi, as në “Dokumente të shekujve XVI-XVII, për historinë e Shqipërisë,v.III (1603-1621) përgatitur nga Injac Zamputi.

Çabej, duke studiuar prapashtesën xhi, nder emra vepruesish, si huazime nga turqishtja, thekson se disa emra profesionesh janë bërë nëpër qytete emra familjesh. Në gegërishtën mbarojnë me –a, (bojaxhia), edhe në serbokroatisht, me –a; në toskërishten me –u, (bojaxhiu). (shih: Çabej, Studime gjuhësore, v.III).

Studiuesi më i thelluar, botuesi më i vëllimshem e biobliografi më i njohur, njohësi personalisht i Nënë Terezës, Dr. Dom Lush Gjergji ka shkruar: “Mbi prejardhjen e familjes Bojaxhiu, per fat të keq, nuk kemi burime të shkruara, dokumente historike, por vetëm traditën e gjallë gojore dhe shumë kujtime historike. Një gjë është më se e sigurtë: ishin nga Prizreni. Ja dëshmia e Lazër Bojaxhiut, vëllait të Gonxhe Bojaxhiut: “Në familjen tonë gjithmonë ka qenë e gjallë tradita dhe bindja se jemi nga Prizreni… Disa kanë mbetur atje në (Egjypt), të tjerët janë vendosur në Shkodër apo ngjeti, si, p.sh. në Shkup, kurse një pjesë e vogël ka mbetur në Prizren”. Z. Kaçulini, për origjinën tonë, më tha kështu, vazhdon Lazër Bojaxhiu, sipas Dr. Dom Lush Gjergjit, “Bojaxhia ka qenë familje e madhe tregtarësh dhe tregtia e tyne arrinte madje deri në Misir. Një pakicë mbeti në Prizren apo u vendos në vende tjera, si p.sh. Shkup. Edhe pse ishin të shperndarë në vise të ndryshme ata prapëseprapë vazhduen traditën e tyne familjare, fetare e kulturore. Kujtimi për Prizrenin u mbajt gjithmonë i gjallë”.

Dihet me siguri se është fis shqiptar

Me gjuhën e dokumentave ne flasim kështu:

Sipas Regjistrit të pagëzimeve të Imzot Pal Kamsit (rreth vitit 1737) nder familjet katolike që banojshin në qytet, shënohet edhe familja Bianki…edhe Bojaxhia. (Lexuar më parë nga revista jezuite “Perparimi”, shih edhe Gj.Sheldija, “kryeipeshkvia Metropolitane e Shkodrës e dioqezat sufragane, f.62. Dr. Nevila Nika në veprën me vlerë “Dioqeza e Shkodrës gjatë shekullit XVIII sipas dorëshkrimeve arkivore”shënon se, personat e krezmuar në famullinë e Tophanës, më 10 gusht 1789…Anton Bianki. Permendet, tashmë, si nunë (dëshmitare) edhe Luçia Bianki.

Potencialin ekonomik të kësaj familjeje e ka studiuar edhe Dr. Adrian Papajani dhe e ka paraqitur në veprën “Veprimtaria ekonomike e firmave tregtare shkodrane Çoba dhe Bianki (1795-1912). “ Dokumenti i parë, i cili hedh dritë mbi blerjen e pronave tokësore nga familja Bianki është një akt shitjeje që i takon vitit 1773.

Jak Bojaxhiu në këtë vit blenë një kopësht me vlerë 36000 akçesh… Gjatë viteve 1773-1859 brenda një periudhe 87-vjeçare rezulton se familja Bianki ka blerë 14 copë ara dhe 1 kopësht”. Pra, lehtë xjerret perfundimi se gjatë shekullit XVIII ky fis, kjo familje a pjestarë të kësaj familjeje jetojnë e punojnë në Shkodër. Madje zhvillon një veprimtari të gjallë tregtare dhe ka krijuar një pasuri të admirueshme, si pronare tokash, arash, livadhesh, kopështesh, dyqanesh brenda në qytet dhe në fshatrat perreth.

Por pemën gjenealogjike të familjes Bianki (Tab. B) dhe shtrirjen e saj, mendojmë se nuk e ka dhënë të plotë. Në vazhdim të pohimit tonë se fisi Bojaxhia (përkthye në Bianki gjatë veprimtarisë tregtare me vendet e hueja, sikurse edhe familja Zezaj, perkthyer në Negri, etj.), perveç regjistrimit të padyshimtë e të pagabueshëm të Imzot Pal Kamsit, regjistrim i njëkohshëm, kemi edhe të dhëna tjera që e vertetojnë ekzistencën e tyre në Shkodër. U ka ikur syrit të studiuesve një dokument që gjëndet në AQSH, një testament italisht i bërë në Shkodër, më 30 janar 1781 ku: Stefan (Shtjefen) Bojaxhia shëndosh mendërisht, por i rënduar fizikisht u lë me testament pasurinë e tij gruas (pa përmendur emrin) pavarësisht nëse do të rrijë a nuk do të rrijë me fëmijët e mi… si edhe hisen e shtëpisë që është e saja… Fëmijët e mi i lë në duar të vëllaut tim Jakut… Dëshmitarë janë …, Jak Bojaxhia,…, Pjetri i Jak Bojaxhisë, famullitari Dom Françesko Borzi (Borci). Kështu, ky dokument tregon qartë se pema gjenealogjike dhënë për këtë fis, nuk është e plotë, sepse nuk përmendet i vëllai më i madh i Jakut, Shtjefni e linja e tij, si dhe linja tjetër në Tiranë. Sa per Tush Biankin, që shënon Dr. Papajani, martuar me Filipen, shënojmë se Tush e Pjeter është i njëjti emër, i njëjti person.
Studiuesi Stavri Naçi, që më 1956 duke botuar “Testamente të Shkodrës”nga fondi i klerit katolik që gjëndet në AQSH, përmendë disa emra tregtarësh, nder të cilët, më 11 gusht 1798, Anton Bojaxhia, si edhe tregtar që duhet të paguajë taksat doganore, si:…

Jak Bojaxhia, viti 1834-1848.

Nga Regjistri i Kompanisë së Shën Rrokut, të Shirokës, (filluar më 1791, i shkruar italisht, regjistër i panjohur, i pastudiuar, po nxjerrim çka do të na interesonte:

Më 1 gusht 1852, Z. Jak Bianki lë 500 piastra me detyrën me thanë meshë, katër në vit, sipas ndjetit të tij.

Më 1 qershor 1858 Filip e Shtjefen Bianku lënë 500 piastra për shpirtin e së ndjerës nënës sonë Luçia Bianki, lindur me mbiemrin Mesi… Më 18 nëntor 1858 Jak Bianki i ka lënë për shpirtin e tij Kompanisë së Shën Rrokut për me celebrue meshë… Po, më 1870 përmendet Luçia Mesi, Stef Bianki… Kështu pra, si duket kjo familje a këta pjestarë familjeje në këto vite gjëndeshin në Shkodër a Shirokë. (Atëherë Shiroka ishte si lagje e Shkodrës)

Gjurmët e kësaj familjeje në Shirokë, i ka hetuar inxhinier Ndoc Rakaj, prej Shiroke që shkruan se familja Bojaxhia ka banuar në Shirokë të Shkodrës, në lagjen Buza e Gegës.(“Mbas Teje, nr.110, viti 2003). Shtoj: a thue ka lidhje toponimi Buza e Gegës, me emrin e Gegë Bojaxhisë?

Nikë Pavaci (si më kumton Anton Benusi) ka deklaruar: “Në një darkë festive, në familjen Pavaci, ku janë prezent edhe P. Anton e Pader Mark Harapi, Pader Antoni na ka thanë: “Një vajzë që asht pershkue në katundin tonë dhe sot ndodhet në Indi, mendoj se do të bahet shejtneshë”. Edhe në hipotekë të Shkodrës, siç kumton z. Benusi, figurojnë prona të familjes Bojaxhia, në krye të Pazarit të Vjetër, afer mullirit të Dan Hasanit. Edhe unë ia kam arritur rrugicës Bojaxhijej, tabela për të cilën ka qenë deri vonë. Kjo familje ka patur lidhje me familjen (me origjinë kosovare) e Kolë Margjinit, mësuesit të denjë për t’u nderuar. Madje, meqë “shpija e Bojaxhijejve nuk kishte oborr, si tregon Antoni, Lazri e lente kalin e vet te kjo shpi”.

Familjet Bojaxhia a Bianki u permendën deri tashti si familje tregtare e bamirse dhe me prirje fetare. (Në disa dokumenta, Terezës Bianki i kërkojnë lëmosha, qoftë për kisha, apor të ndryshme dhe Tereza ka filluar të shperndajë pasurinë e vet, si duket edhe nga që nuk kishte trashigimtar).

Më poshtë po japim të dhëna që vërtetojnë se kjo familje ka qenë edhe familje patriotike. Familja Bianku është numëruar si ndër familjet e para (të përmendura) të Shkodrës. Gjatë Lidhjes së Prizrenit mund të shohim interesin e këtij fisi për çështje patriotike, dhe ndihmën e dhenë për çështje kombëtare, sado që ishte në Venedik me filial. Në një letërkëmbim intim Gasper Çoba njofton Stef Biankin, në Venedik, më 1878 se popullsia katolike, nga ana e saj, ka zgjedhur katër vetë për çështjen e Lidhjes së Prizrenit, se “me këto katër të kështenë që janë në komision deri tashti jena fort konden prej sish se kanë ditë me kodhanis punen fort mirë per vend tonë e kastan gjindena rahat e sherbes çmos kurr”. Ejell Çoba i shkruan nga Shkodra më datat 10 e 20 prill 1880: “…Tue kontrastue kishin thanë që keni kollaj me vu, se Filipit Jakut nuk e gjenë kurrgja me i vu (me pague k.ç.) 10 a 12 mijë grosh, edhe Stefës (Biankit, k.ç.), Sums, Parrucs e disa tjerve… Shpiave të para 2000… Stef Biankit, Parucës, Dajës Filip (Biankit k:ç.) vll. Shiroka”, … “ e katër shpijave të para i ka vue 8 mijë pj.(astra), d.m.th. dajs Filip, ty (Stef Biankit), Gjon Sums, Parucs)”…“Mramë erdh Gjoka e Sima prej Tuzit edhe Malcija po del per Ulqin… Na pa gjak s’dona me i lshue”. (Shkodër, 21.IX.1880).

Gjurmët e familjes Bojaxhia në Tiranë na i zbulon i pari, persa dimë ne deri sot, Imzot Ambrozio, kryeipeshkev i Durrësit, :“Pashko Gegë Bojaxhiu,… djali i tij Kola ishte zgjedhur nga Imzot Rafael D’Ambroziu në vitin 1864, prokuror personal i tij pranë Qeverisë Otomane të Tiranës dhe per këtë lëshoi edhe prokurën si vijon”: “Në bazë të nenit 9 të Rregullores së re, nënshkruar nga Porta e Lartë, në marrëveshje të plotë me Legatat Europiane në Konstatinopojë misionet kishtare dhe mugadet e huaja kishin të drejtën e një prokurori dhe përkthyesi, nënshtetas otoman. Këta gëzonin të drejtën e nëpunësave konsullorë dhe privilegjet e mbrojtjes kohore. Kolë Pashk Gegë Bojaxhiu ishte nënshtetas i qeverisë otomane dhe katolik i Tiranës, i cili, për sa kohë që do të qëndronte në atë zyrë, gëzonte të drejten e mbrojtjes, perjashtuar nga taksat personale (Bedëllija), moskryerje angarish dhe perjashtim nga shërbimi ushtarak. Këtë prokurë Imzot Rafael D’Ambrozio ia lëshoi Kolë Bojaxhiut, më 28 maj 1864.

Në vitin 1864 emrat e Kolë e Rozë Bojaxhiut shkruhen në regjistrin e Shoqërisë së Përshpirtshme të Kurorës së Artë me këtë motivacion: “Për mirëkryerjen e detyrave martesore. (shih materialet e Imzot D’Ambrozio në Arkiv dhe Dom Mark Dushi, Tirana dhe rrethinat e saj, T. 2005, f. 40-43). “Në gushtin e vitit 1865 Stefan Herceku bleu në Tiranë kopshtin e shtëpisë së Kolë Pashk Gegë Bojaxhisë që ishte afer me kishën katolike të Tiranës”. (D.Mark Dushi, Tirana e rrethina e saj, T. 2005, f. 43).

Atëherë: Familja Bojaxhia-Bianki e fillon jetën e vet të dokumentueme në Shkodër-Shirokë që nga viti 1737. Mendimi i studiuesit Dr. Papajani se:”…familja Bianki (Bojaxhia) ishte me origjinë nga Berati…”, mbështetur te pohimet gojore të një nga pjestaret e fisit Bianki të quajtur Jelena Bianki e cila është martuar me Mikel Çobën”, kërkon studim e vërtetim, se ndoshta kjo i perket periudhës para vitit 1700. Gjithashtu duhet rishikuar edhe pema e dhënë gjenealogjike, mbasi ka pikëpyetëse. Potenciali ekonomik i fisit, mbrenda dhe jashtë vendit, si edhe virtytet e fisit, fetare e kombëtare, tashmë janë bërë të njohura. Lëvizjet e këtij fisi të përmendur nga Shkodra, Tiranë, Prizren, Shkup e ndoshta në ndonjë vend tjetër, duhen parë më hollësisht.

Trungu i fisit

Kolë Bojaxhia, (1873-1918) i nderuari i Shkupit, gëzonte respekt për kontributin burrëror, për patriotizmin e tij, për ndjenjat e tij fetare e shoqërore, burrë i pjekur, bujar pa masë e trim sa ta duesh, i aftë për të dhënë këshilla. Martuar me Dranden besnike, (1889-1972) ai merrej me punën e tij të përditshme, me tregti, (ishte ortak me një shoqëri italiane, si edhe me një tregtar venedikas, bënte tregti me madhëra koloniale, me sasi të mëdha. Puna dhe jeta i ecnin mbarë, pa harruar detyrat e përditshme familjare e shoqërore. Kolë Bojaxhia kishte dy vajza: Agen (Agata) 1905-1974 e Agnes (Anjeze), e cila thirrej Gangje (1910-1997). Kishte edhe një djalë, që, sipas zakonit shqiptar, kishte trashiguar emrin e gjyshit, pra Lazer (1908-1981). Edhe ky, me gjithë të shoqen, merreshin me tregti.

Sipas kujtimeve, Kola ishte patriot i madh, ishte militant për bashkimin e Shqipërisë. Krerë fisesh mblidheshin në shtëpinë e tij e bisedonin punë Shqipërie. Ai ndertoi të parin teater në Shkup.

“Një herë, kujton i biri, bashkë me bashkësinë e Shkupit, shkoi në mbledhje në Beograd. Kur u kthye, ishte shumë i sëmurë… vdiq në rrethana të dyshimta”.

Heret i filluan hallet Drande Bojaxhisë: ishte nga Prizreni, me prejardhje nga Bernaj, i shoqi i vdiq i ri, fëmijët qenë të vogjel, ndonëse nga një familje me gjendje të mirë ekonomike, ajo filloi të varfërohej ekonomikisht. Lazri kujton: “Ishte grua e qëndrueshme, aktive, shumë e fortë, e pathyeshme. E butë, e dashur, shumë bujare, zemër për të varfër, shumë e divoçme. Më duket se Ganxhja është shumë e ngjashme me nënën Loke”. Më në fund, më 1934 Drandja vjen e jetoj në Tiranë, bashkë me djalin e saj Lazrin e vajzen e madhe Agen. Më 1937 i shkruan së bijës letër: “E dashur bija ime, mos harro se shkove në Indi për t’u ardhë në ndihmë të vorfenve”. Më 1972, vdiq në Tiranë, pa mundur të shihte bijën e saj të dashur, vdiq me emrin e Gangjes në gojë! Ganxhja nuk u lejua të vinte as te varri i saj!

Lazri “ishte njeri i mirë, i dashur, i përzemërt”. Ndoqi studimet në Austri, zotëronte italisht, frengjisht, gjermanisht, kroatisht. Më 1939 shkoi në Itali, si refugjat politik, aty u martua dhe lindi Agen. Para se të vdiste, i bëri një vizitë Nënë Tereza. Vdiq, më 1981.

Agia studioi për ekonomi. “Në fillim punoi si përkthyese nga serbo-kroatishtja në shqip, si pohonte i vëllai, më vonë u ba spikere e radios. Deri në pension ishte anëtare e korit të Radio Tiranës. Edhe Agia vdiq pa parë as Ganxhen, as Lazrin.

Arrijtëm te fryti më i pjekur i fisit

Nëna Tereze për familjen e vet shprehej kështu: “Kemi qenë një familje tejet e lumtur, me plot gëzime dhe dashuri, me një fëmijëri të qetë”. Në këtë familje të vërtetë e të shëndetshme, lindi më 26 gusht 1910 vajza e Kolë Bojaxhisë që u pagëzua në Katedralën e Shkupit me emrin Agnes (Anjeze) Bojaxhia e njohur me emrin perkdhelës Ganxhe, ndersa, si nunë krezmimi pati Z.Tereza Muzhanin, grua me aftësi të rralla tregtare e bamirëse e madhe. Shkollën fillore e kreu shqip me mësues shkodranin e njohur Engjell Ndocaj. Menjëhërë, ra në sy si nxanëse e mirë, si vajzë e talentuar si veprimtare aktive. Kryesisht, kishte prirje për letërsi dhe këndonte shumë bukur.

Në Shkup kaloi fëmijërinë e parë, e gëzuar në familjen e vet të mirë. Ky fëmijë jo i zakonshëm e zbuloi heret vetveten: në Kishë, prirjet e saja të forta shpirtërore; në shkollë, të dhënat e qarta intelektuale; në mjedisin shoqëror, dëshirën e sinqertë për t’u sherbyer tjerëve. Dallohej si fetare e divoçme, si nxënëse e mirë e si këngëtare e veçantë. Qe e bukur, e talentuar, e shkathtë, e shoqërueshme, bamirëse. Më 1928 e shtangu familjen e vet, kur i tregoi thirrjen e fshehtë për t’u bërë motër e të gjithëve, merziti shoqërinë me lajmin se do të largohej nga Shkupi, e varfëroi veprimtaritë e famullisë së vet. Për çudi, Shkupi e përcolli te stacioni i trenit, i dha një përshëndetje të ngrohtë, të përmallshme, të përlotur: familja me lot ndër sy, shoqëria me mërzi në zemër. Vetëm prifti qe i gëzuem. Shkupi mbeti pa Gangjen, Ajo do të shperthejë hiret e saj të çmueshme shumë larg.

Në tren, gjatë udhëtimit, shkroi poezinë “Lamtumirë”. Kishte qejf të shkruante poezi!

Me petkun e saj të ri, sarin e bardhë, anash blu, me rruzaren në dorë, shkoj në lagjën e të vuajturve.“Çdo të diel unë vizitoj të varfërit e lagjeve të varfëra të Kalkutës. Nuk mund t’u ndihmoj gjë, se nuk kam gjë prej gjëjë, por shkoj për t’i gëzuar”. Dhe shkoj tek ata që kishin uri e etje, tek ata që kishin nevojë për ushqim e strehim, tek ata që donin mjekim e ilaçe. Dhe të vuajturit, të varfërit, të sëmurët, të braktisurit, të zhveshurit, të papërkujdesurit, handikapatët, fëmijët me të meta, iu afruan të pikëlluar e fituan ngushëllim, iu afruan me shpresë e fituan buzëqeshje, iu afruan me lutje e fituan ndihmë, pa kurrfarë dallimi, as feje, as race, as krahine, as gjuhe. Ajo pohonte: “…duke jetuar në harmoni me të gjitha besimet, mund të bëhesh një katolik më i mirë, nji indu më i mirë, një musulman më i mirë … sepse dashunia është universale, i jep lavdi Zotit e i sherben njeriut”.

Citoj: ”Nëse ndonjëherë do të bëhem shenjtëreshë, do të jem, pa dyshim, një shenjëtëreshë e fshehur, do të mungoj vijimisht në parajsë që të shkoj mbi tokë për t’ua ndezur dritën atyre që janë në errësirë”. Ajo e dinte se buzëqeshje e saj u lehtësonte dhimbjet, përkdhelja e saj u gëzonte zemrat, fjala e saj u ushqente dëshirat.

Nëna Tereze dhe Shqipëria

Nëna Tereze ishte shqiptare e vërtetë: me gjakun tonë, me gjuhën tonë amtare, me karakter shqiptar. Dhe kjo është aksiomatike. E ka deklaruar vetë shumë e shumë herësh, me zë e me shkrim. “Me gjak jam shqiptare, me nënshtetësi indiane…”. Së fundi: në një letër që i dërgon Presidentit, ( dy artikuj për këtë ka shkruar edhe Prof. Shaban Sinani), më 1989 i shkruan: “I dashur Zoti President i vendit tonë të dashur Shqipëri, Pas kaq vitesh…më në fund i miri Zot më dha këtë dhuratë të bukur të vij dhe të shoh popullin tim. Njerëzit e familjes sime kanë jetuar këtu… dhe këtu vdiqën. Dhe unë pata mundësinë të vizitoj varret e tyre…

Edhe në bisedën me Presidentin, Nëna shprehet: “Unë jam shqiptare dhe në të njëjtën kohë lidh Shqipërinë me Indinë…”. ..

Sh.Ramiz: Ju e kuptoni mirë gjuhën shqipe.

Nënë Tereza: Sigurisht e kuptoj, po nuk mund të flas.

Vëllait të vet, Lazrit, në Itali i shkruante edhe shqip. Dhe ajo vetë u shpreh: “Shqipërinë nuk e kam harruar, por atje nuk kam me kë të flas shqip”. Referuesi ka pasë fatin të rrijë me Nënë Terezën gjithësaherë ka ardhë ajo në Shkodër, kuptohet, jo vetëm për vetëm me Të, por mbaj mend mirë që ajo e kuptonte gjuhën shqipe, por nuk e fliste. Njëherë e provokova: I fola shqip, ajo u pergjigj anglisht. Edhe Pader Aleksi i foli shqip (“Do të hapim edhe kishën e fretenve”) dhe ajo u pergjigj anglisht. (“ Kishat i hapim na, ju shtini njerëzit mbrendë”).

Shkodra i hyri në qejf, edhe Shkodra e desh e e nderoi me zemër.“Një herë, siç tregon Anton Benusi, vizitoj Bankën e Shtetit Shkodër, aty pau shumë nëpunëse. Njena bante muhabet, tjetra po piqte kafe, një tjetër po thekte rriskën e bukës… Atëherë Nana Tereze, sillet e u thotë: “Më duket se jeni tepër këtu, bani mirë, gjysa me ardhë e me sherbye te shpija jeme”.

E njohur në të tëra gjuhët e botës me emrin Madre Tereze, pritej e percillej pa kufij shtetërorë. Vetëm në atdhe të vet nuk e lejuan të kthejë, qoftë edhe për të vënë një kurorë në varret e nënës e të së motrës. Qeveria shqiptare nuk e njohu, nuk pranou, madje e shau. Edhe kur fitoi çmimin “Nobel”, nuk dërgoi as formalisht një delegacion a një përfaqësues.Vetëm Imzot Nikë Prela, shkodran, ipeshkëv i Prizrenit, shkoi me sekretarin e tij Dr. Dom Lush Gjergji për ta uruar, se kishte lartësuar emrin e atdheut tonë. “Në Oslo, shkruan Dom Lushi, përbënim një familje të vogël shqiptare: Nëna Tereze, Imzot Nikë Prela, vëllai i Nënës Tereze, Lazer Bojaxhiu, bija e tij Age Bojaxhiu dhe unë”. Erdhi në Shqipëri, më 15 gusht 1989 për herë të parë, qëndroi deri 18 gusht. U kthye më 1990, kërkoi të sjellë motrat e veta, por u kundërshtua në emër të ligjit. “Ndërroni ligjin”, pati replikuar. Në dialogun e Nënës me Presidentin, po shkëpusim:

– Shoku Ramiz Alia: “Ne e kishim detyrim ndaj jush si bijë e popullit shqiptar.

Ne nuk japim çmime Nobël”.

– Nënë Tereza: “Ju më jepni një shtëpi!”.

Ktheu më 1991dhe erdhi përsëri, pruni motrat e veta, herën e fundit më 1995.

Në letrën e saj, më 16 gusht 1989 i shkruan: ”Presidentit të vendit tonë të dashur Shqipëri … Unë nuk kam as ar e as argjent, por juve do t’ju jap motrat dhe shpresoj që së bashku do të bëjmë diçka të bukur per Zotin dhe popullin tonë” Dhe Presidenti, iu përgjigj, më 2 shtator 1989: “Të jeni e bindur, se ky shqetësim i juaj për njerëzit e varfër, përbën dhe detyrën humane e patriotike për mijëra e mijëra djem e vajza të popullit tonë, që si mjekë e infermierë si kujdestarë e edukatorë i janë përkushtuar shëndetit e mirëqenies së njerëzve tanë”.

Presidiumi i Kuvendit Popullor i RPSSH e dekoroi me Urdhërin “Naim Frashëri” të Klasës I. Në motivacionin e dekorimit nuk ka asnjë motiv fetar, katolik, për të cilin ajo zhvilloi tërë atë veprimtari të paharrueshme, por thjeshtë si “e frymëzuar nga dashuria e pafund për njerëzit… si shpirti i rrallë i sakrificës me ndjenjen e lartë të humanizmit…”. Pastaj: Urdhëri kombëtar “Naim Frashëri” a nuk është pak per një personalitet botëror si Nënë Tereza?

Ndër këto kohë moderne e të emancipuara, shembull më edukues, më bindës, më frymëzues, se te kjo femër e madhe, nuk gjej; gjurmë më të thella, më të skalituna, më të pashlyeshme, se te kjo motër e shquar, nuk shoh; emër më të përhapur, më të ndritshëm, më të vlerësuar se te kjo Nënë e dashur, nuk dëgjoj: Është kontributi katolik në atdhe, kontributi shqiptar në botë.

Nuk gaboi Kardinal Paskaj, kur tha: “S’mund të jetë popull i vogël, ai që ka dhënë një Nënë kaq të madhe, Nënën Tereze”!

Pëgatiti për botim:

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest