Shpendi Topollaj/

Me rastin e 582 vjetorit – Nuk besoj se ka shqiptar që të mos ketë njohuritë e duhura për veprën e pavdekshme të heroit tonë legjendar Gjergj Kastrioti, Skënderbeut. Gati 25 vjet rezistencë dhe fitore ndaj fuqisë më të madhe të kohës, Perandorisë turke, jo vetëm që i dhanë lavdi historisë tonë kombëtare, por i bënë një shërbim të madh edhe vetë qytetërimit dhe krishterimit evropian, aq sa mendja më e fuqishme, Voltaire ta quante heroin më të madh të kohës. Por janë edhe disa ngjarje të tjera që e bëjnë Skënderbeun si figurën më të ndritur të të gjitha kohrave, si 28 Nëntori i vitit 1443 dhe 2 Marsi i vitit 1444, ku repsektivisht, ai ngriti flamurin tonë në Krujë dhe bashkoi princat shqiptarë në Kuvendin e Lezhës.

Babai i tij, Gjon Kastrioti, i mbetur pa përkrahje, si nga jashtë, ashtu dhe nga brenda për shkak të përçarjes, u detyrua të bëjë një marrëveshje me turqit dhe në këtë kuadër, dërgoi te sulltan Mahmeti I – rë, katër djemtë e tij, Reposhin, Stanishin, Kostandinin dhe më të voglin, Gjergjin. Ishte viti 1413 dhe duke qenë peng në Adrianopojë, nën kujdesin e Selimesë dhe interesimin e vetë sulltanit, u rrit dhe u edukua heroi ynë i ardhshëm. Ai u kulturua nga mësues të shquar shqiptarë dhe turq, mësoi gjashtë gjuhë të huaja, mori njohuritë e nevojshme për historinë, gjeografinë, matematikën, oratorinë dhe sidomos për artin e luftimit. Vetë i kushtoi një rëndësi të veçantë kalitjes së tij fizike dhe u dallua në të gjitha demonstrimet dhe luftimet që zhvilloi qysh nga mosha 16 vjeçare në Azinë e Vogël. I mençur, i thjeshtë, i dashur dhe i drejtë, ai fitoi zemrat e të gjithë atyre që i qenë besuar për t`i komanduar.

Qenë cilësitë e tij të rralla, ku spikaste trimëria, guximi dhe inisiativa, si dhe fitoret e një pas njëshme, arsyet përse sulltan Murati e mbiquajti Skënderbe. Kur Gjon Kastrioti vdiq më 1432, sulltani dërgoi në Krujë Sevali Pashën dhe jo një nga Kastriotët, sikurse kishte premtuar. Duke parë këtë, egërsinë dhe plaçkitjen që ky po u bënte shqiptarëve, pakënaqësinë që ata kishin ndaj pushtuesve, por edhe qëndrimin kriminal ndaj tre vëllezërve të tij, te Skënderbeu u zgjua shpirti i revoltës dhe atdhedashurisë, prandaj ai la ndeshjen me Janosh Huniadin dhe në krye të një grushti shqiptarësh, pasi ndaloi në Dibër, ku shpalli se tani e tutje kishte si qëllim të shpëtonte vendin e tij të lindjes, e mbajti vrapin në Krujë, ku ju paraqit Pashait turk me fermanin e sulltanit, shkruar nga myhyrdari Reis efendi, që qyteti t`i dorëzohej atij.

Ishte 28 Nëntori i vitit 1443 kur ai, në moshën 37 vjeçare, ngriti për t`u valëvitur në përjetësi madhështor e plot dinjitet, flamurin tonë kombëtar, çka gëzoi e frymëzoi të madh e të vogël. Me atë Flamur në krye, “Mbreti i Epirit dhe Arbërisë” sikurse njihej dhe kishte zgjedhur të quhej, edhe ushtria shqiptare e komanduar prej tij, shkroi faqe të tëra lavdie, duke korrur fitore ndaj ushtrive prej 150 mijë ushtarësh të Muratit të II – të dhe asaj prej 200.000 ushtarësh të Mehmetit të II – të, pa folur për fitoret e Italisë, çka bënë që vetë Papa Piu II – të, ta priste me nderimet më të mëdha dhe mbarë bota, ta vlerësonte si një nga kapedanët më të mëdhenj të historisë, duke e quajtur heroin më të madh të kohës tonë. Për Skënderbeun janë shkruar pa fund libra, janë bërë piktura, janë gdhendur skulptura dhe u është dhënë emri shesheve të qyteteve të ndryshme këtu dhe nëpër botë.

Ka gjithashtu edhe krijime muzikore kushtuar madhështisë së tij, ku ajo më e rëndësishmja është opera me tri akte “Scanderbeg” në italisht nga kompozitori virtuoz Antonio Lucio Vivaldi, me libret të Antonio Salvit e cila u dha si premierë në 22 qershor 1718 në Teatro della Pergola në Firenze. Por ai ka hyrë thellë në mendjet dhe zemrat tona, dhe vepra e tij e ngritjes së Flamurit kombëtar në Krujë, do të kujtohet në jetë të jetëve, qysh kurse atë ditë të shenjtë, e zgjodhi Plaku i Vlorës Ismail Qemali, për të shpallur pavarësinë e Shqipërisë në vitin 1912.

Hazir Mehmeti/

“Ne kujtojmë për të nderuar, por edhe për të mësuar” (I. Ramajli)

Një manifestimi festiv madhështor, me rastin e Ditës së Flamurit në fshatin Garanë të komunës së Kërçovës. Me këtë rast u inaugurua shtatorja e Gjergj Kastriotit – Skënderbeu në praninë e shumë qytetarëve shqiptarë nga të gjitha trojet etnike, mërgata dhe arbëreshë nga Kalabria shoqëruar edhe nga pasardhësi u Gjergj Kastriotit, Loris Castriota Skanderbeg.

“Kur jemi bashkë, Skënderbeu zbret nga qielli”, kjo thënie nga kënga arbëreshe, u jetësua sot në Garanë. Në këtë ambient festiv ishin të pranishëm qytetarë shqiptare, mes tyre mërgimtarë vendesh të ndryshme, Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë me Musa Jupollin, kryetar (Francë), Rexhep Rifati, (Zvicër), Mentor Thaqi (Gjermani), Hazir Mehmeti, (Austri). Të bashkuar bija e bijtë e Garanës dhe Kërçovës që jetojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Zvicër e vendor sollën në sheshin e fshatit Gjegj Kastriotin- Skënderbeun në statujë madhështore bronzi.

Gjergji solemnisht solli urimin për Ditën e Flamurit, solli shpresë dhe porosinë e tij shekujve: “Qëndroni të bashkuar, kështu edhe pa mua do të fitoni… Lirinë nuk ua solla unë, atë e gjeta mes jush.” Garana, fshati i bukur mes kodrave, sot bëri historinë e re, si fshati i parë shqiptar që ka shtatoren e Heroit Kombëtar, Gjegj Kastrioti – Skënderbeu. Kjo shtatore e punuar me mjeshtri nga skulptori Fiqiri Kasa, sjell kujtimin e përjetshëm në luftën e tij për shtetin e Arbrit, sjell krenarinë kombëtare brezave që vijnë.

Kjo ditë do të kujtohet gjeneratave si ditë e madhe për Garanën por edhe për kombin. Do kujtohet për secilin që e përjetoi ambientin e përurimit të statujës nga Komandanti i Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare Ali Ahmeti. Ai në fjalimin e tij dha porosi të çarta mbi detyrimet kombëtare që ka secili në rrugën e progresit kombëtar, në mbrojtjen e lirisë së mohuar shekujve nga pushtuesit sllav, detyrim në kujtimin e gjakut të derdhur për liri shekujve, veçan të dëshmorëve të luftës së fundit e cila krijoi mundësi të ardhjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut në mes të shqiptarëve të zhuritur për liri.

Monumenti i Skënderbeut në bronz është tri metra e lartë, kurse bazamenti i tij tri metra duke dhënë pamje madhor me lartësi të plotë gjashtë metra. Skulptori i cili e realizoi me shumë mjeshtri Fiqiri Kasa, u përjetësua në artin e tij shekujve. “Ne kujtojmë për të nderuar, por edhe për të mësuar” (Ilaz Ramajli).

Nga Dr. med. Faik Elezi, kryetar i Shoqatës “Garana – Zvicër” mësuam, se kemi të bëjmë me projekt kompleks në hapësirën publike të fshatit. Solidariteti i bashkëvendësve bëri që me sukses të realizohen statuja e Gjergjit dhe objekte për rreth siç është ndërtesa e re moderne e Bashkisë në vargun e veprave të reja nisur nga lapidari kushtuar shekullit të pavarësisë së Shqipërisë. Ambienti festiv u pasurua me flamurin e aktivistit patriot nga Shkodra Irfan Domnori i cili është kudo e kurdo me flamurin dhe veshjen kombëtare që e karakterizon.

Programi festiv i Ditës së Pavarësisë ishe i pasuruar me aktivitete muzikore dhe një akademi të shkurtër kushtuar jetës dhe veprës së Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, ideuar dhe drejtuar nga Profesor Sadik Emroja. Me kumtesa rasti u paraqiten: Akademik Frashër Demaj, Akademik Ilmi Veliu, Dr. Faik Elezi, Agim Pepaj dhe Hazir Mehmeti. Fjalë përshëndetëse mbajtën Loris Castriota Skanderbegh Nuovo, pasardhës i Skënderbeut: “Duam t’u tregojmë maqedonasve që jemi autoktonë dhe kemi historinë tonë.” Paola Napolitano, soliste dhe aktiviste arbëreshe dhe pjesëmarrës nga trevat shqiptare dhe mërgata, Rexhep Rifati, profesor, Gjergj Prenkoçaj, veprimtar i dalluar nga Zvicër; Dr. Ornela Radovicka, drejtuese e Bibliotekës dhe Arkivit “At Antonio Belushi”, Frasnitë; Musa Jupolli, Kryetar i Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, Mentor Thaqi, sekretar i LKSHM etj.

Takimi me Kurtish Kurtishin një mikpritës shumë i përzemërt në Goranë do mbetet gjatë në kujtesën tonë. Ky aktivitet historik tregon se shqiptarët vazhdojnë të promovojnë dhe ruajnë identitetin e tyre kombëtar brezave që vijnë. Do ta pasurojnë lirinë e tyre dhe ruajnë brezave si të shenjtë. Urime Garanë! Urime shqiptari kudo që frymoni!

Nga Rafael Floqi/

Në fillim të shekullit XX, Perandoria Osmane po përballej me sfida të thella: territoriale, politike dhe morale. Shumë historianë e kanë quajtur këtë periudhë si fundi i epokës së stabilitetit perandorak, duke e identifikuar Perandorinë si “i sëmuri i Europës”. Në këtë kuadër, figura e Ismail Kemal Vlora (1897–1903) shfaqet si një nga intelektualët më të rëndësishëm shqiptarë të kohës, i cili përpiqej të krijonte lidhje ndërkombëtare për kauzën shqiptare, duke sfiduar direkt autoritetin e Sulltan Abdülhamid II.

1. Arratisja dhe Arsyet Politike

Në maj 1900, Ismail Qemali u caktua guvernator i Tripolit nga Abdülhamid II. Sipas dokumenteve osmane, kjo emërim u perceptua si një mënyrë për ta larguar Qemalin nga qendra politike e Perandorisë, duke e konsideruar një “internim politik të lehtë”. Megjithatë, I Qemali nuk pranoi të nënshkruhej ndaj këtij vendimi. Ai u arratis në Greqi, ku qëndroi në Athinë dhe u përfshi në aktivitete politike për të mbështetur kauzën shqiptare, duke kërkuar edhe mbështetje ndërkombëtare.

Arkivat osmane tregojnë se Ismail Qemali kishte filluar të ndërtonte lidhje me Greqinë për një Shqipëri të pavarur, duke përmendur “vëllazërinë greko-shqiptare” në disa memorandume të botuara dhe duke u përpjekur të themelonte një Union Greko-Shqiptar. Po ashtu, ai kontaktoi komunitetin e krishterë shqiptar në Janinë, duke synuar një konsensus mes krishterëve dhe myslimanëve për kauzën shqiptare. Megjithatë, Ferid Pasha, kushëri dhe Grande Vizier, u përpoq ta minimizonte rrezikun që Qemali mund të përbënte për interesat osmane, duke e konsideruar atë “një figurë të parëndësishme”.

2. Botimet dhe aktiviteti publik në Evropë

Pas arratisjes, Ismail Qemali u përfshi në botime gazetare dhe publicistike. Në Bruksel, ai botoi gazetën Albania, së bashku me Faik Bej Konicën. Konflikti me Konicën e detyroi më vonë të botojë Le Salut de l’Albanie në tre gjuhë: shqip, turqisht dhe greqisht. Botimet shërbyen si instrument për të komunikuar idetë e tij mbi pavarësinë shqiptare dhe reformimin e Perandorisë Osmane. Shkrimet e tij trajtojnë kryesisht çështjen e zgjimit të ndërgjegjjes kombëtare shqiptare në prag të rrëzimit të Perandorisë Osmane.

Kësaj periudhe i përket edhe një libër i shkruar nga Ismail Qemali. Ai u botua në osmanisht në vitin 1900, dhe u përkthye në frëngjisht, anglisht dhe arabisht një vit më vonë, çka tregon ndikimin e tij të rëndësishëm. Vlera e këtij botimi theksohet edhe në një letër të ambasadorit britanik në Kostandinopojë, Sir Nicholas R. O’Conor, dërguar kryeministrit Lord Salisbury. Një version i shkurtuar në anglisht u botua gjithashtu në “The Fortnightly Review”, një nga periodikët më të rëndësishëm britanikë të kohës.

Në botimet e tij, I .Qemali theksonte rëndësinë e ndërhyrjes së Britanisë së Madhe. Ai e shihte Britaninë si fuqinë më të madhe koloniale dhe shembullin e administrimit modern, duke argumentuar se një mandat britanik mbi territoret osmane do të sillte civilizim dhe progres, në kontrast me fuqitë rivale që shpesh përfaqësonin regres dhe shfrytëzim.

3. Egjipti dhe Shoqata “Şafak”

Në vitin 1901, diaspora shqiptare në Egjipt e ftoi Ismail Kemalin në Kajro. Kolonia shqiptare në Egjipt, e vendosur kryesisht në Kajro dhe Aleksandri, përbënte një komunitet të ngushtë dhe mjaft të organizuar, i përbërë nga ish-ushtarakë, administratorë dhe tregtarë shqiptarë që kishin shërbyer nën Perandorinë Osmane. Ky komunitet luante një rol të rëndësishëm në jetën politike dhe kulturore të diasporës shqiptare, duke mbështetur iniciativat për autonomi dhe pavarësi të Shqipërisë. Në fillim të shekullit XX, koloninë e karakterizonte një aktivitet intelektual i lartë, ku zhvilloheshin diskutime mbi politikën osmane, reformat evropiane dhe mundësitë e mbështetjes ndërkombëtare, veçanërisht nga Britania e Madhe.

Në Egjipt, ai themeloi shoqatën “Şafak”, një organizatë që përfshinte shqiptarë, armenë dhe disa xhonturq. Mbështetja e Khedivit Abbas Hilmi II ishte e rëndësishme, pasi lejonte Qemalin të zhvillonte aktivitetin politik në një territor që, megjithëse formaliteti i tij i nënshtrimit ndaj Portës ishte i qartë, praktikisht vepronte në ndikim britanik. Fjala “Şafak” vjen nga turqishtja dhe do të thotë “Agim”.

Khedivi Abbas Hilmi II u paraqit si një figurë intrigante dhe e paqëndrueshme: ndihmonte aktivitete që nuk e kërcënonin drejtpërdrejt autoritetin e tij, por shpesh lejonte përdorimin e pozicionit të tij si fasadë për lojëra politike ndërkombëtare. Khedivi nuk ishte iniciator i intrigave, por figura e tij shërbente si mburojë politike. Ai ofronte një nivel mbrojtjeje dhe legjitimiteti ndaj Qemalit, duke i lejuar këtij të ndërtonte rrjetin e tij. Megjithatë, raportet arkivore e paraqesin Khedivin si të paqëndrueshëm dhe të manipulueshëm: “Ambicioz pa ambicie, i manipulueshëm nga kushdo që i flet me autoritet”, thuhet në raportin britanik të Kajros. Kjo e bën figurën e tij të errët, por gjithsesi të rëndësishme për kuptimin e rrjetit politik të I. Qemalit.

Në një raport të vitit 1901, një zyrtar osman shkruante: “Egjypti është strehë e komplotistëve; Vlora atje gjen mbështetje, para dhe aleatë.” Një tjetër dokument e cilëson Ismail Qemalin si: “abuzim i britanikëve dhe helm i racave të pakënaqura të Perandorisë.”

Khedivi Abbas Hilmi II ishte i lindur në Kajro më 1874 dhe ishte trashëgimtari i fundit i Egjiptit dhe Sudanit nga dinastia e Muhamed Aliut. Ai kishte origjinë shqiptare, pasi familja e tij, e themeluar nga Muhamed Ali Pasha nga Kavalla, vinte nga Shqipëria. Megjithëse ishte rritur në ambientin egjiptian dhe ishte pjesë e elitës osmane, rrënjët etnike të dinastisë mbetën shqiptare. Khedivi Abbas Hilmi II Pasha, përkundër rolit të tij dytësor, ishte një instrument i rëndësishëm për platformën operative të Qemalit, duke ofruar një fasadë legjitimiteti dhe mbrojtjeje të pjesshme.

4. “Oferta e Fronit shqiptar”

Mehmet Ali Pasha, vëllai i Khedivit, më vonë denoncoi Ismail Qemalin për ofertën e pretenduar të fronit shqiptar, gjë që solli aktgjykimin e Qemalit në mungesë nga gjykata osmane dhe konfiskimin e të gjitha të drejtave civile dhe pronave të tij. Një nga episodet më të diskutueshme është pretendimi se Ismail Qemali i kishte ofruar fronin shqiptar Mehmet Ali Pashës, vëllait të Khedivit. Denoncimi u përdor nga Pallati për të justifikuar gjykimin e I. Qemalit në mungesë dhe për të eklipsuar reputacionin e tij politik. Historianë modernë dhe burime britanike argumentojnë se ky skenar ishte i ekzagjeruar dhe shpesh i trilluar për qëllime politike, duke reflektuar tensionin midis interesave osmane dhe aspiratave të Qemalit për autonomi shqiptare.

Për pallatin osman, ky denoncim ishte shumë i rëndësishëm, sepse: Tregonte se Ismail Qemali po përpiqej të ndërtonte aleanca ndërkombëtare, duke përfshirë edhe figura të familjes sunduese të Egjiptit. Shqipëria shihej nga Stambolli si një krahinë strategjike, dhe çdo tentativë për t’i dhënë një princ të huaj ishte një akt i hapur rebelimi. Përfshirja e britanikëve (të cilët kishin influencë të plotë në Egjipt) ishte një element që i frikësonte shumë autoritetet osmane.

Si rezultat, Ismail Qemali u akuzua për tradhti të lartë, u gjykua në mungesë në Stamboll dhe u dënua me vdekje. Vendimi parashikonte jo vetëm ekzekutimin e tij, por edhe humbjen e të gjitha të drejtave civile, gradave, nderimeve dhe pasurive. Pas këtij vendimi, dokumentet osmane filluan ta përshkruajnë vazhdimisht me etiketime si “müfsid” ( komplotist), “arratisuri i rrezikshëm Ismail Qemal Vlora dhe banda e tij” apo edhe “vegël e intrigave britanike”.

5. Lidhja me xhonturqit dhe tentativat “për grusht shteti”

Ismail Qemali kishte kontakte të ngushta me Xhonturqit e arratisur në Evropë. Në Paris, Komiteti i Bashkimit dhe Përparimit diskutoi situatën e Perandorisë dhe plane për grusht shteti. Grupi i Qemalit synonte të përdorte Tripolin si bazë për marshimin drejt Stambollit dhe për të shpallur ndryshime politike, përfshirë mbrojtjen e një sistemi më liberal. Megjithatë, guvernatori i Tripolit, Rexhep Pasha, e ndryshoi qëndrimin në momentin vendimtar, duke bllokuar realizimin e planit.

Në shkrimet dhe memorandume e tij, I. Qemali shfaqej si reformist liberal dhe mbështetës i një monarkie kushtetuese. Ai argumentonte për një ndërhyrje të Britanisë në çështjet osmane, duke e shikuar si mundësi për të sjellë liri, rend dhe progres. Kjo poziciononte I. Qemalin në një vijë ideologjike pro-britanike, ndryshe nga minoritetet e tjera dhe disa Xhonturq që ishin më skeptikë ndaj ndërhyrjes direkte të fuqive të huaja.

Ismail Qemal Bej Vlora përbën një nga rastet më interesante të historisë osmane dhe shqiptare të fillimit të shekullit XX. Ai kombinon vizionin politik, aktivitetin ndërkombëtar dhe kapacitetin organizativ, duke shfrytëzuar situatën e pasigurt të Perandorisë Osmane dhe statusin e paqartë të Egjiptit.

Arratisja e I. Qemalit, botimet ndërkombëtare, përpjekjet për grusht, pretendimet e fronit shqiptar dhe lidhjet me Britaninë formojnë një rrjet të ndërlikuar politik dhe diplomatik, që tregon kompleksitetin e marrëdhënieve të kohës dhe sfidat e një intelektuali reformist në një perandori në krizë.

6. Ideja e fronit shqiptar pas Pavarësisë

Edhe pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë më 1912, ideja e një princi mysliman nuk u braktis plotësisht. Shumë intelektualë dhe politikanë shqiptarë, duke përfshirë Ismail Qemalin, mendonin se një mbret mysliman do të mund të shërbente si garanci për stabilitetin politik dhe ruajtjen e lidhjeve me fuqitë e jashtme, sidomos me Perandorinë Osmane dhe fuqitë e mëdha evropiane. Kjo linjë politike synonte të shmangte përplasjet fetare në vend dhe të siguronte njohje ndërkombëtare për shtetin e ri shqiptar.

Disa burime evropiane dhe raportet e arkivave osmane tregojnë se ideja e fronit mysliman u diskutua edhe gjatë periudhës së negociatave të formimit të institucioneve të shtetit shqiptar. Edhe pse nuk u realizua, koncepti ilustron vizionin pragmatik të I. Qemalit dhe disa bashkëpunëtorëve të tij, të cilët synonin të lidhin legjitimitetin e një institucioni monarkik me nevojat e stabilitetit dhe marrëdhënieve ndërkombëtare.

*Ahmed Bedevi Kuran, Osmanlı İmparatorluğunda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, ed. by Ali Berktay (Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012), 306.

Ledia DUSHKU

Instituti i Historisë/ASHSH/

Në historinë moderne shqiptare, pak figura janë aq të pranishme dhe domethënëse sa ajo e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Që nga fundi i shekullit XIX e deri më sot, ai nuk është parë vetëm si simbol i qëndresës ndaj Perandorisë Osmane, por edhe si një pikë referimi qendrore në procesin e ndërtimit të identitetit kombëtar dhe në përpjekjet e shqiptarëve për t’u pozicionuar si pjesë organike e qytetërimit europian.

Përdorimi në diskursin publik i figurave historike që kanë shenjuar periudha të rëndësishme është pjesë qenësore e formësimit të kujtesës kolektive dhe e konsolidimit të shtetit kombëtar. Figura e Skënderbeut, Heroit të vetëm Kombëtar të shqiptarëve, mori një rol të veçantë në këtë proces. Veçanërisht në fundin e shekullit XIX, rilindësit shqiptarë, në kuadrin e asaj që mund të quhet inxhinieri identitare, e mitizuan figurën e tij përmes rikrijimit të kujtesës kolektive mbi luftërat e tij kundër osmanëve. Kjo kishte një synim të dyfishtë: forcimin e vetëdijes kombëtare brenda vendit dhe ndërtimin e një narrative që nxirrte në pah kontributin historik të shqiptarëve në mbrojtjen e qytetërimit europian, një kontribut që përkthehej në kërkesën legjitime për mbështetje ndërkombëtare në rrugën drejt mëvetësisë nga Perandoria Osmane.

Në këtë kontekst, Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912 shënoi një moment kulmor, ku historia nuk shërbeu vetëm për të frymëzuar, por edhe për të legjitimuar. Në këtë periudhë vendimtare, figura e Skënderbeut u bë pjesë qendrore e diskursit politik që Qeveria e Përkohshme e Vlorës, nën drejtimin e Ismail Qemal Vlorës, ndërtoi me kujdes, si për të bindur botën, ashtu edhe për të forcuar ndërgjegjen e shqiptarëve. Nëpërmjet këtij diskursi u artikulua qartë ideja se Shqipëria nuk ishte thjesht një entitet i ri, por një komb me rrënjë të lashta europiane, i cili meritonte shtetin e vet të pavarur.

Ky shkrim shqyrton pikërisht mënyrën se si kjo qeveri përdori figurën e Skënderbeut dhe perceptimin për Perandorinë Osmane si pjesë të një strategjie të gjerë politike, diplomatike dhe qytetëruese. Duke analizuar dallimet ndërmjet ligjërimit të jashtëm dhe atij të brendshëm, shtrohet pyetja themelore: si ndihmoi kujtesa historike për të ndërtuar të ardhmen politike të Shqipërisë?

Figura e Skënderbeut dhe perceptimi për turqit osmanë në ligjërimin e qeverisë së Ismail Qemal Vlorës

“Tash ç’udhë të qeverrimit Shqipëria, si mbretërië do të mbajë? Atë të Turqiës a po atë të shteteve Evropianë? Jemi të bindur krejt që Shqipëria do të mbajë të dytën, d.m.th. atë të shteteve evropianë”.

Kjo ishte pyetja që i bëhej lexuesit të gazetës Përlindja e Shqipëniës, organi zyrtar i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës dhe përgjigjja që i jepej për drejtimin e Shqipërisë pas Shpalljes së Pavarësisë. Ligjërimi i elitës politike dhe intelektuale shqiptare fill pas këtij momenti, në vijimësi të Rilindjes Kombëtare zhvillohet në kuadrin e procesit të modernizimit të shtetit sipas modelit të shteteve evropiane. I inkuadruar në këtë proces vijon të jetë edhe diskursi që ka të bëjë me figurën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut dhe perceptimi për turqit osmanë. Sakaq evidentohet një qasje dalluese në mënyrën se si këta trajtohen në ligjërimin e jashtëm dhe atë të brendshëm* të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës.

Perceptimi për turqit osmanë nuk shfaqej unik në ligjërim; ai ishte fluid, duke marrë tone të ndryshme në varësi të qëndrimit që Fuqitë e Mëdha mbanin ndaj çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër. Fluide shfaqej edhe pesha që ligjërimi i brendshëm dhe ai i jashtëm zinte në esencën e përgjithshme ligjëruese të qeverisë shqiptare. Prej dhjetorit 1912 deri në maj 1913, kur Fuqitë e Mëdha në Londër i qëndruan vendimit për autonominë e Shqipërisë nën suzerenitetin e Sulltanit, vëmendjen kryesore e mori ligjërimi i jashtëm. Qëllimi final i qeverisë së Vlorës ishte bindja e Të Mëdhenjve se shqiptarët e meritonin shtetin e tyre të pavarur. Në maj, Fuqitë e Mëdha ndryshuan qëndrim, duke rënë dakord të ndërpritnin çdo lidhje të Perandorisë Osmane me shtetin shqiptar dhe të merrnin vetë në dorë të ardhmen e tij.

Vendimin përfundimtar ata e shprehën më 29 korrik 1913. Fuqitë e Mëdha njohën formimin e shtetin shqiptar “si principatë autonome, sovrane dhe të trashëgueshme, nën garancinë e gjashtë Fuqive të Mëdha…”, me një princ të huaj në krye dhe ruajtën ndikimin e tyre në Shqipëri nëpërmjet krijimit të Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Gjatë kësaj periudhe (maj-korrik 1913) në ligjërimin e Qeverisë së Përkohshme shqiptare vihet re një baraspeshë në raportin midis ligjërimit të jashtëm dhe atij të brendshëm. Duke filluar nga gushti i 1913-ës peshën kryesore e mori ligjërimi i brendshëm.

Tipare të ligjërimit të jashtëm

Në ligjërimin e jashtëm perceptimi për turqit osmanë ruante ngjyra diplomatike dhe institucionale, karakteristikë kjo dalluese edhe në të folurën e mëhershme të kryetarit të saj, Ismail Qemal Vlorës. Si pjesë e elitës politike e diplomatike osmane, me lidhje të vazhdueshme dhe intensive me shtetarë perëndimorë, esenca ligjëruese në publicistikën e I. Qemalit shfaqte tone të moderuara, përgjithësisht të ftohta dhe asnjanëse. Ndonëse përballja mes Lindjes dhe Perëndimit ishte e pranishme, ajo artikulohej pa ngjyresa fetare dhe pa prezencën e notave të ashpra. Sa i përket Shqipërisë, orientimi nga Perëndimi nuk artikulohej hapur në ligjërimin e tij, por nënkuptohej me ëndrrën e saj, rendjen drejt “idealit të lirisë dhe të pavarësisë”. Sikurse për Perandorinë Osmane, edhe përparimi i saj duhej bërë me mbështetjen e Evropës.

Pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, në ligjërimin e jashtëm të Ismail Qemal Vlorës dhe qeverisë që ai drejtonte nuk anashkalohej gjuha diplomatike dhe ajo institucionale. Kujdesi për të mbajtur një qëndrim të ekuilibruar me Perandorinë Osmane ishte tipar dallues i tij.

Në memorandumin dërguar Konferencës së Ambasadorëve në Londër, më 2 janar 1913, fakti se Shqipëria “nuk ka qenë në gjendje të ndjekë kombet perëndimore në zhvillimin e tyre të mrekulluarshëm në rrugën e përparimit dhe të qytetërimit”, paraqitej qartë që në faqen e parë, por shkaqet e kësaj prapambetjeje nuk artikuloheshin haptazi. Ato rrumbullakoseshin me shprehje të tilla si: “kushtet jo të përshtatshme që e kanë rrethuar” apo “ka vuajtur shumë nën zgjedhën e të huajve”, pa i akuzuar turqit osmanë si shkaktarë të prapambetjes. Duke dashur të evitonte acarimin me to, në kushtet kur Fuqitë e Mëdha kishin vendosur që Shqipëria të ishte autonome, në memorandum ishte shmangur me kujdes përdorimi i figurës së Skënderbeut dhe i luftërave të tij, por pa anashkaluar përkufizimin e identitetit kombëtar shqiptar si i kundërt me Lindjen dhe trajtimin e shqiptarëve si të ndryshëm nga turqit, pavarësisht se në shumicë ata ishin myslimanë.

Tipare të ligjërimit të brendshëm

Në raportet brenda shtetit, ligjërimi i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës mori përsipër misionin qytetërues ndaj shoqërisë, pakicave apo kategorive të caktuara periferike (fshatarë, malësorë etj), perceptimi dhe mënyra e jetesës së të cilave nuk i përshtatej vizionit që elita, në këtë rast qeveria, kishte mbi shtetin dhe shoqërinë. Bëhet fjalë për atë që studiuesi i qytetërimeve Ferdinand Braudel e konsideron si “punë e vetes mbi veten”. “Shqipëria u bë po duhen bërë shqiptarët”, shprehej Kristo Floqi në shkrimin e tij tek Përlindja e Shqipëniës e datës 20 gusht 1913.

Edhe pse pjesa dërrmuese e intelektualëve shqiptarë të kohës ishin pjesë e kontekstit osman të reformimit të shtetit, ata u përpoqën në vazhdimësi të ndaheshin nga e kaluara, duke i diferencuar sa më shumë shqiptarët nga turqit osmanë, pavarësisht se në shumicë ata i përkisnin të njëjtës fe. Argumentimi, që përdorej në këtë rast ishte i njëjtë me atë që kishin përdorur më herët Rilindësit Shqiptarë. Ai lidhej me qenien e turqve osmanë një popull aziatik, për të cilin, konsideroheshin të huaja përparimi, dituria dhe qytetërimi. Në antitezë me ta, kombi shqiptar ishte evropian, në rrënjë dhe në thelb të tij. Si i tillë, ai mund të përparonte me shpejtësi “si të gjithë kombet e qytetëruara dhe të liruara midis shteteve të Evropës”, veçanërisht tashmë me shkëputjen nga Perandoria Osmane.

Në dallim nga ligjërimi i jashtëm, gjuha e përdorur ishte e drejtpërdrejtë dhe pa doreza diplomatike. Sundimi i gjatë osman cilësohej hapur si shkaku kryesor i prapambetjes së shqiptarëve dhe i largësisë së tyre nga qytetërimi evropian. Perandoria Osmane ishte e keqja, barbarja, aziatikja, tiranikja që i kishte mbajtur shqiptarët në padije, në varfëri, mjerim e prapambetje.

Figura e Skënderbeut si pjesë e ligjërimit të brendshëm

Më 28 nëntor 1912, në momentin e vetëvendosjes së shqiptarëve dhe ngritjes së Flamurit Kombëtar, figura e Gjergj Kastriotit mbartte sa motivimin për aktin e lartë po aq sa edhe mesazhin e ringjalljes së shtetit shqiptar. “Flamuri lavdiplotë”, të cilin Ismail Qemal Vlora e personifikonte me emrin e Skënderbeut, ishte ngritur mes brohoritjeve të shumta, atë pasdite të së enjtes së fundit të vjeshtë së tretë. Në përjetimet e tij, Ati Themelues e konsideronte një çast të paharrueshëm; “Ndjeva duart si më dridheshin emocionesh shprese e krenarie, kur po ngulitja në ballkonin e shtëpisë sime të hershme flamurin e Sovranit të fundit kombëtar të Shqipërisë. Dukej sikur shpirti i heroit të pavdekshëm ndriti atë çast si një dritë e shenjtë përmbi kokat e njerëzve”.

Për sociologun Enis Sulstarova ndjesia se shpirti i Skënderbeut ishte i pranishëm në mesin e delegatëve dhe të popullit të Vlorës, mund të kuptohet si një shembull të asaj që filozofi dhe historiani Hans Blumenberge quan präfiguration/ parapërfytyrim. Ideja e parapërfytyrimit rrjedh nga tradita biblike, sipas së cilës ngjarjet e përshkruara në Dhiatën e Vjetër duket sikur parathonë ngjarjet që do të ndodhin më vonë dhe që janë përshkruar në Dhiatën e Re. Blumenbergu në studimin e tij për rolin e miteve në politikë, shkruan se parapërfytyrimi është një mënyrë për t’i dhënë legjitimitet një vendimi, me anë të ndjelljes së një ngjarjeje historike, që duket sikur i paraprin atij. Risia, hovi drejt së panjohurës, vijon arsyetimin Sulstarova, paraqitet si një përsëritje e një ngjarjeje, apo vijim i një procesi të nisur kohë më parë. Ajo që do të vijë është tashmë e paracaktuar. Historia pajiset kështu me një rregullsi të brendshme dhe nuk duket si rrënimtare tekanjoze e projekteve njerëzore. Në këtë kontekst, 28 nëntori i vitit 1912 ishte parathënë shumë kohë më parë, më 28 nëntor 1443. Flamuri i Shqipërisë së lirë ishte po ai që kishte ngritur Gjergj Kastrioti në Krujë, çka e bënte këtë të fundit “të gjallë” në mesin shqiptarëve të mbledhur në Vlorë.

Njëkohësisht në ligjërimin e brendshëm, figura e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut risillej në vëmendje, edhe në kuadrin e përballjes mes dy botëve dhe paraqitjes së shqiptarëve si të kundërt të turqve osmanë. Veprimtaria e tij, e fokusuar tek mbrojtja e Evropës në momentin e saj më të vështirë, është një tjetër aspekt, që zë vend pa drojë në ligjërimin e kryetarit të Qeverisë së Përkohshme. Në fjalimin historik të 28 nëntorit 1912, me patos të pazakontë për të, por të kërkuar nga momenti, ai e konsideronte Shqipërinë e periudhës së Skënderbeut si porta e hekurt e Evropës. Ja si i drejtohej Ismail Qemal Vlora, shqiptarëve të ekzaltuar:

“Porsi ëndër më duket ky ndryshim i madh i vendit t’onë që hoqi e voi të zezat e ullirit 500 vjet me radhë ndënë sundimin turk, … kjo Shqipëri që dikur shkëlqente nga trimëria e pashoqe e bijve të saj; kjo Shqipëri që kur i kërcënohej rreziku Evropës nga pushtimet e Turqisë, ndënë kryetrimin e pavdekur të saj, Skënderbejnë, u bë porta e hekurtë kundra sulmeve më të tërbuara të sulltanëve më t’egër që ka pasë Turqia”.

Në faqet e Përlindjes së Shqipëniës, shkrimet apo poezitë që i kushtohen Gjergj Kastriotit Skënderbeut i përkasin autorëve të besimeve të ndryshme fetare. Si pjesë e diskursit të tyre, kryesisht përdorej emri Skënderbe dhe jo Gjergj Kastrioti. Vetëm në një rast, identifikuar në shkrimin e Kostë Çekrezit ku përdoreshin të dyja, në të gjithë artikujt e tjerë, termi mbizotërues është ai i Skënderbeut. Shpeshherë emri i tij shkruhej me germa kapitale, duke e dalluar nga të tjerët. Në kuadrin e një analize që synon të zbulojë arsyet e këtij përdorimi, si konstatim i parë mund të themi se në kujtesën e shqiptarëve emri “Skënderbe” personifikonte liderin, ushtarakun, shtetarin dhe përbashkuesin në aspektin etnik, përtej larmisë fetare. Ai e tejkalonte kështu figurën e Gjergjit fëmi, i larguar që herët nga vendlindja, për të cilin shqiptarët dinin shumë pak. Për Stavro Skëndin, shqiptarët që nuk patën trashëguar “lavdinë që kish Greqia” ose shkëlqimin e mbretërive mesjetare të serbëve dhe të bullgarëve, shihnin tek Skënderbeu heroin e tyre të përbashkët kombëtar. Myslimanët duke përdorur emrin Skënderbe, harronin që ai kishte luftuar kundër turqve si një i krishterë. Atyre u mjaftonte të dinin se Skënderbeu qe shqiptar prej gjaku dhe se kishte mbrojtur atdheun. Emri i tij gjithashtu, vijonte Skëndo, ndihmonte për ta harruar fenë e origjinës, mbasi ai njihej jo me emrin e krishterë Gjergj, por me emrin Skënderbeu, emër i qartë mysliman.

Pjesë bazike e diskursit të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës mbetej evidentimi i kundërshtimit që shqiptarët ndër shekuj i kishin bërë sundimit osman. Në dallim nga ligjërimi i jashtëm, këtu nuk ngurrohej të përdorej figura e Skënderbeut, me theks të fortë në paraqitjen e aspektit luftarak, duke anashkaluar përtej realitetit historik, karakterin negociues apo diplomatik të veprimtarisë së tij. Mendojmë se mitizimi i aspektit luftarak bëhej në funksion të përçimit të mesazhit se shqiptarët nuk e kishin dhuratë shtetin e tyre, ata e meritonin sepse kishin luftuar dhe derdhur gjak për të. Në përligjje të këtij konstatimi sjellim në vëmendje fjalët e Kostë Çekrezit, sipas të cilit Shqipëria “morri vendin që i kish parëshikuarë me gjakun e tij të shtrejtë dhe të shenjtë përpara pesëqind vjet në fushat e luftës, Mbret i saj i çkëlqyerë”.

Nënvizimi i luftërave të Skënderbeut, krahas rezistencës së shqiptarëve, përçonte edhe karakterin e mbrojtjes së Evropës dhe qytetërimit evropian nga “turqit barbarë”, çka si rrjedhojë nënkuptonte se shqiptarët e meritonin, më shumë se kushdo tjetër për të qenë pjesë e familjes evropiane. Në kuadrin e një vetëmburrjeje kombëtare, metaforikisht Skënderbeu cilësohej si “burri i dheut”, “mbrojtësi i vlerë”, “i pa-vdekuri trimi kombëtar…, që për shumë kohë, pengoj të vajturit përpara të Asianëve pushtues që erthnë të shuajnë dritat qytetënore të Evropës…”.

Njëkohësisht ai ishte “mbreti” që kishte lëshuar “shtizat e ziarrta, shtizat e flakta e të arta mbi Shqipëniën, shtizat e liriës, të qytetërimit e të arësimit Evropian”. Në funksion të transmetimit të aftësive shtetformuese, Skënderbeu ishte sovrani i dikurshëm i shqiptarëve, përçuesi i qytetërimit evropian dhe njëkohësisht përcaktuesi i vendit të tyre në Evropë. “Shqipëria u zgjna, – shprehej Kostë Çekrezi, – dhe morri vendin e saj që meritonte në rieshtën e Shtetëve Evropianë”. Në vijim, Skënderbeu përcaktohej si “Ati i Kombit”, krijuesi me tipare hyjnore që “vëzhgon për së lartri fatin e Shqipniës s’onë …” emri i të cilit do të lavdërohej përjetë dhe puna e tij do të ishte për shqiptarët shembulli i gjallë për mbrojtjen e Atdheut të tyre të shtrenjtë.

Përfundime

Në një mënyrë të përgjithshme, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu në diskursin e Qeverisë së Përkohshme dhe veçanërisht në fjalën dhe vizionin e Ismail Qemal Vlorës, u identifikua si simboli i lavdisë historike, i sovranitetit të dikurshëm dhe i aspiratës për shtetësi. Ai mishëroi jo vetëm guximin dhe qëndresën e një epoke, por edhe idealin bashkues të një kombi, që po synonte të ngjizej në një shtet modern e europian. Në ligjërimin e brendshëm, figura e Skënderbeut u përdor me forcë mobilizuese për të konsoliduar ndërgjegjen kombëtare, ndërsa në komunikimin diplomatik me jashtë, ajo u ruajt me kujdes për të shmangur tensione të panevojshme, por pa u lënë kurrë jashtë skemës së legjitimitetit historik.

Figura e rikthyer e Skënderbeut nuk ishte thjesht një kujtim i së kaluarës heroike, por një instrument i vetëdijshëm legjitimimi, një urë midis historisë dhe politikës moderne. Ajo dëshmoi se kombi shqiptar kishte rrënjë europiane, vlera qytetëruese dhe një të drejtë të natyrshme për pavarësi. Përmes këtij diskursi të ndërtuar me kujdes, shqiptarët jo vetëm që u ndanë nga trashëgimia osmane, por në mënyrë të qëllimshme u vendosën në mënyrë brenda matricës kulturore dhe historike të Europës.

Në këtë mënyrë, historia u bë argument, kujtesa u bë projekt dhe Skënderbeu u kthye në themelin simbolik të Shqipërisë së re. Risjellja në vëmendje e figurës së tij, skaliti në faqet e gazetës Përlindja e Shqipëniës dhe njëkohësisht në ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve portretin e Heroit Kombëtar, që pavarësisht emrit të tij mysliman, mbartte identitetin e tyre evropian. Mesazhi që vjen nga ajo periudhë mbetet aktual: identiteti nuk është vetëm trashëgimi pasive, por zgjedhje aktive dhe ndërtim i vazhdueshëm: për shqiptarët, ky ndërtim filloi që nga dita kur flamuri i Skënderbeut u ngrit sërish në Vlorë, më 28 nëntor 1912.

* Autorja ka trajtuar më parë pjesë të kësaj teme në revistën “Studime Historike” (nr. 3-4/2021), ndërsa ky version është përpunuar posaçërisht për lexuesin e gazetës “Dielli”

* Termi “ligjërim i jashtëm” në këtë prezantim përdoret në kuptimin e ligjërimit që Qeveria e Përkohshme shqiptare dhe kryetarit i saj Ismail Qemal Vlora përdorte jashtë shtetit, në raport me Fuqitë e Mëdha dhe Perandorinë Osmane. Ndërsa “ligjërim i brendshëm” ka parasysh diskursin e përdorur brenda shtetit, midis vetë shqiptarëve.

Nga Dr. Bledar Kurti/

Në Nenin 14 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë thuhet: Flamuri kombëtar është i kuq me një shqiponjë të zezë dykrenore në mes. Por, në zemrën e shqiptarëve, për shekuj me radhë, ka rrahur një simbol i vetëm… një shqiponjë e zezë me dy koka, e vendosur mbi një fushë të kuqe të ndezur. Flamuri shqiptar. Një flamur që ka udhëtuar nëpër kohë, midis betejave, pushtimeve, rilindjes dhe shpalljes së shtetit të pavarur shqiptar.

Por rrënjët e simbolit tonë kuq e zi janë shumë më të thella sesa 1912-ta. Ato shkojnë deri në mesjetë, deri te epoka e Gjergj Kastriotit. Ndërkohë që shqiponja me dy koka është një simbol shumë më i hershëm si në kulturat e botës ashtu edhe 6 shekuj para Krishtit në trevat ilire, siç është shqiponja me dy koka e gjetur në mburojën e një luftëtari ilir.

Shqiponja ishte simbol i Perandorisë Romake. Alba. Me këtë emër romakët emëruan Skocinë dhe Shqipërinë. Me ardhjen e Kostantinit të Madh në fillim të shekullit të IV dhe ndarjen administrative të Perandorisë Romake në dy qendra, Roma dhe Kostandinopoja, Stambolli i sotëm, shqiponja me dy koka mori kuptimin e dy qendrave të pushtetit me një trup të vetëm, duke u përdorur më pas nga perandorë të Europës Lindore dhe Perëndimore. Por pa fushën e kuqe. Fusha e kuqe e flaktë është e mbetet shqiptare.

Flamuri i kuq me shqiponjën dykrenore u bë simbol i identitetit luftarak në shekullin XV kur Gjergj Kastrioti e ngriti mbi shtizat e ushtrisë së tij. Pikturat dhe kronikat e kohës përshkruajnë flamurin e Gjergj Kastriotit: një shqiponjë dykrenare e zezë, e stilizuar ndryshe nga ajo e sotmja, më e mprehtë në linja, më heraldike, shpesh e shoqëruar me elemente të tjerë si ylli ose helmetat e arta.

Në disa miniatura të kohës shihet flamuri i kuq i ushtrisë arbërore që valëvitej në kështjellat e Krujës, Petrelës e Lezhës. Krahasimi mes shqiponjës së Gjergj Kastriotit dhe asaj të flamurit të sotëm na tregon diçka të rëndësishme: simboli ka evoluar, por mesazhi ka mbetur i njëjtë. Në flamurin modern linjat janë më të rregullta, më simetrike dhe të standardizuara, ndërsa shqiponja e Heroit tonë Kombëtar ishte më e egër, më luftarake, më e lidhur me heraldikën e kohës. Megjithatë, të dyja mbajnë të njëjtin shpirt: krenarinë, qëndresën dhe identitetin shqiptar.

Në disa kodekse heraldike perëndimore shfaqen simbole të fisnikëve arbër, ku shqiponja dykrenare paraqitet si shenjë e familjeve të rëndësishme të Arbërisë. Këto burime tregojnë se Evropa mesjetare e njihte Shqipërinë si vend të princërve luftëtarë, të lidhur me simbolikën e shqiponjës. Në kronikat bizantine dhe ato veneciane të shekullit XIV e XV flamuri me shqiponjën dykrenare i atribuohet disa principatave shqiptare, çka tregon rrënjët e hershme të këtij simboli si shenjë e identitetit politik të Arbërisë.

Në artin mesjetar shqiptar, shqiponja shfaqet jo vetëm në flamujt e betejave, por edhe në stemat e familjeve të mëdha fisnike, në piktura kishtare, në objekte rituale e në mburoja. Në Kisha, në Onufrin e shekullit XVI, në afresket e Beratit dhe Gjirokastrës, motivi i shqiponjës gjendet i gdhendur me kujdes, si simbol i një populli që kërkonte të ruante identitetin e vet kulturor e politik.

Flamuri shqiptar dallohet qartë te disa kryevepra të artit evropian, si p.sh. kryevepra “Kryqëzimi” (1501) e mjeshtrit të Rilindjes italiane Michele da Verona. Në këtë tablo, flamuri ynë kuq e zi valëvitet i vetëm e krenar përbri Krishtit të kryqëzuar. Flamuri arbëror kuq e zi dallohet edhe në afreske të tjera mesjetare në Evropë.

Këto dëshmi artistike janë urat që lidhin flamurin e sotëm me të kaluarën. Ato tregojnë se, edhe në periudha të vështira pushtimi, simboli i shqiponjës nuk u zhduk. Ai vazhdoi të jetonte, fshehur në art, në veshje, në pajisje ceremoniale… duke pritur momentin e ringritjes.

Për më shumë se pesë shekuj flamuri ynë kuq e zi ka qenë në zemrën, traditën, historinë dhe ekzistencën e arbëreshëve, të cilët e kanë ruajtur të gjallë në çdo mjedis, veshje, e simbole në shtëpi, dyer, shkrime, etj.

Në shekullin XIX, me Rilindjen Kombëtare, flamuri i Gjergj Kastriotit u rikthye fuqishëm. Patriotët shqiptarë e përdorën si simbol të bashkimit. Në kolonitë shqiptare të Stambollit, Bukureshtit, Sofjes dhe SHBA-së, flamuri i kuq me shqiponjën e zezë u bë shenjë identitare e lëvizjes për liri. Shoqëri si “Vatra”, “Drita”, “Lidhja e Prizrenit” e ngritën kudo.

�Edhe pse stilizimet ndryshonin paksa, ngjyrat dhe shqiponja dykrenore mbetën të pandryshuara. Kjo dëshmon se shqiptarët i ruajtën besnikërisht elementet themelore të flamurit të Gjergj Kastriotit, duke e bërë atë simbol të përbashkët kombëtar.

Dhe erdhi dita e shumëpritur: 28 nëntor 1912, Vlorë. Në një shtëpi dykatëshe, të bardhë, pranë detit, delegatët shqiptarë u mblodhën për të shpallur shtetin e pavarur. Ismail Qemali doli në ballkon dhe ngriti flamurin e kuq me shqiponjën dykrenare. Ishte një çast solemn, i mbushur me emocion. Flamuri nuk ishte një krijim i ri. Ishte vazhdimësia e atij të Gjergj Kastriotit, e atij që jetoi në art, në legjenda dhe në zemrat e shqiptarëve përgjatë pesë shekujve pushtimi osman.

Në historinë e popullit shqiptar, pak simbole janë kaq të fuqishme dhe të përjetshme sa flamuri i kuq me shqiponjën e zezë dykrenare. Ai ka udhëtuar përmes shekujve, nga koha e principatave arbërore, te epoka e Gjergj Kastriotit, te Rilindja Kombëtare dhe shpallja e Pavarësisë më 28 nëntor 1912, duke u kthyer në një prej stemave më të lashta e më të njohura në Ballkanin mesjetar.

Ne duhet ta nderojmë flamurin tonë dhe të kujtojmë ata që sakrifikuan për të. Flamuri nuk është vetëm një simbol. Ai është kujtesa jonë kolektive. Ai përfaqëson gjakun, sakrificat dhe ëndrrat e mijëra shqiptarëve që luftuan në epoka të ndryshme. Ne kujtojmë e nderojmë luftëtarët e Gjergj Kastriotit që mbronin Arbërinë, kapedanët dhe heronjtë kundër pushtimeve, rilindasit që punuan për gjuhën, kulturën dhe identitetin, patriotët që ngritën flamurin në Vlorë, luftëtarët dhe martirët e Luftës së Kosovës dhe të gjithë ata që dhanë jetën për liri e dinjitet kombëtar.

Ne e nderojmë flamurin sepse është dëshmia se ky popull, përballë të gjitha stuhive historike, mbijetoi, qëndroi dhe ringrihet gjithmonë. Duke nderuar flamurin, ne nderojmë të rënët, kujtojmë sakrificat e tyre dhe ruajmë të gjallë amanetin që na lanë: të jemi të bashkuar, të lirë dhe krenarë për identitetin tonë.

Flamuri ynë kuq e zi nuk është vetëm një shenjë kombëtare. Ai është shpirt, gjak dhe histori e një kombi që nuk u përkul kurrë.