Histori – Page 132 – Dielli

Personaliteti me dy biografi

June 29, 2023 by s p

Bajram Mjeku/

Si e njihte shqiptaro-amerikani Gani Perolli, ish-kryetarin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, Xhafer Deva, i cili ishte edhe ministër i Punëve të Brendshme në Qeverinë Mitrovica në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Shqiptaro-amerikani, Gani Perolli është i lindur në vitit 1939 në Perollaj të Hasit të Shqipërisë së Veriut dhe që nga viti 1956 jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Fati e deshi që ai për një kohë të jetonte në Boston të Shteteve të Bashkuara dhe të punonte e ta njihte për së afërmi ish-ministrin e Brendshëm, Xhafer Deva.

Këtë shkrim, gjithmonë sipas kujtimeve të mikut tim Gani Perolli e publikoj për një fakt; shumë nga kundërshtarët politikë të Xhafer Devës e prezentojnë atë si fashist, derisa kampi tjetër e prezenton herë si poliglot e herë si politikan i zoti, derisa e vërteta e madhe sipas Perollit ekziston midis dy ekstremeve. Jo vetëm Xhafer Deva midis shqiptarëve është personaliteti me dy biografi, gjithmonë i prezentuar sipas dëshirave, bindjeve ideologjike e veseve të njerëzve, pa e patur asnjëherë përgjegjësinë ndaj fjalës publike dhe të vërtetës historike, e cila na mungon aq shumë.

Ishin regjimet komuniste, të cilët në Kosovë e Shqipëri, Xhafer Devën e trajtonin si fashist dhe njeri që ka bërë krime. Ishin pikërisht këto dy regjime, të cilat në fakt kanë kryer krimet më të rënda kundër bashkëkombësve të vet që nga Lufta e Dytë Botërore, madje edhe mbasi ra Muri i Berlinit në nëntor të vitit 1989.

Gani Perolli, i cili tash është në moshën 84 vjeçare, së bashku me familjen e tij jeton në New Jersey të Shteteve të Bashkuara, thotë se ka patur fatin të punojë së bashku me të dhe ta pres disa herë mysafir në familjen e tij ish-ministrin Deva sa ishin duke jetuar në Boston dhe ai kujton: “Për herë të parë me ministrin Xhafer Deva jam takuar më 6 nëntor të vitit 1956 në Aeroportin e Romës. Ishim nisur të shkonim si emigrant politikë drejt Shteteve të Bashkuara dhe fati e deshi që të mos ktheheshim kurrë më në atdhe. Bashkë me familjen tonë, për në Shtetet e Bashkuara udhëtonte edhe Xhafer Deva me bashkëshorten e tij me origjinë austriake Oswalda dhe fëmijët e saj. Së bashku me ne dhe për koincidencë për në Shtetet e Bashkuara udhëtonin me familjet e tyre edhe disa personalitete tjera shqiptare dhe me ndikim gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ishte profesor Gaqo Goga nga Korça, përfaqësues i Lëvizjes së Legalitetit, pastaj prof. Miftar Spahia së bashku me familjen e tij, i cili po ashtu ishte përfaqësues i Legalitetit, pastaj Mark Shala nga Shkodra, i cili i takonte Bllokut Independent, një inxhinier shqiptar nga Maqedonia, të cilit asnjëherë nuk ia mësova emrin, si dhe Ramazan Qosja me familjen e tij. Së bashku me ne udhëtonin me familjet e tyre edhe Ismail Vërlaci e Ndue Gjomarkaj, po ashtu personalitete me ndikim. Derisa ishim duke pritur në ambientet e Aeroportit të Romës, Said Kryeziu, i cili më vonë u zgjodh nënkryetar i Komitetit “Shqipnija e Lirë”, na prezentoi me ministrin Deva dhe Saidi tha: ‘Ky është Hamit Perolli nga Hasi, biografinë e pastër të të cilit zor ta ketë ndonjë shqiptar tjetër dhe ky është djali i tij Ganiu’, derisa unë isha vetëm 17 vjeç.

Xhafer Deva kishte një shtat mesatar dhe ishte zeshkan nga pamja. Në fytyrën e tij ravijëzoheshin shumë rrudha që i ishin krijuar nga hallet e kohës dhe mbante syza. Pamja e tij të jepte ndesinë e një burri të moshuar, megjithëse atëbotë ai ishte vetëm pesëdhjetedy vjeç.

Në fakt, itinerari ynë i udhëtimit nuk ishte drejtpërdrejt në Shtetet e Bashkuara. Nga Aeroporti i Romës në fillim shkuam në Islandë, pastaj në Kanada dhe nga Kanadaja mbërrijtëm në New York. Nga New Yorku, familja ime dhe ajo e Xhafer Devës përfunduam në Boston dhe i gjithë grupi që udhëtuam nga Aeroporti i Romës u pajisëm me Kartën e Gjelbërt, i cili na e jipte statusin e banorit të përhershëm me të gjitha të drejtat përveç të drejtës për të votuar. Kartoni i Gjelbërt, nuk na e siguronte nënshtetësinë amerikane, pasi duhet të qëndrosh së paku pesë vite, derisa atë na e siguroi presidenti i Shteteve të Bashkuara, David Eisenhower. Kjo Kartë vlente edhe për të gjithë emigrantët e Evropës Lindore.

Sapo u vendosëm në Boston, të nesërmen së bashku me Xhafer Devën kërkuam punë, pasi ekzistenca jonë materiale ishte në pikën zero. Shkuam në Hotel ‘Statler’ ndër më të njohurit e Bostonit dhe gjetëm punë. Në këtë hotel ishte menaxher shqiptaro-amerikani Vasil Carolli, i cili na punësoi dhe ishte veteran i Luftës së Dytë Botërore. Ai kishte miqësi të jashtëzakonshme me gjeneralin me nam David Eisenhower, i cili në këtë kohë ishte President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Vasil Carolli kishte punuar në Shtabin e Luftës së gjeneralit Eisenhower gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Xhafer Deva ishte i heshtur për nga natyra dhe fliste rrallë. Pasion e kishte kuzhinën dhe për një kohë ka punuar si kuzhinier në Hotel Statler. Xhafer Deva fliste rrallë, dhe asnjëherë për të kaluarën e tij. Edhe kur fliste ndonjëherë, ankohej në Shqipërinë e kohës sa ishte ministër i Brendshëm, prandaj edhe e kamxhikoste…

Për Xhafer Devën është folur e shkruar shumë se kinse ka punuar për agjensi të ndryshme të inteligjencës, e në veçanti për CIA. Xhafer Deva nuk ka punuar asnjëherë për asnjë agjensi të inteligjencës dhe kur e ka themeluar organizatën e tij politike Lidhja e Prizrenit, si vazhdimësi e asaj që e kishte themeluar në vitin 1943, atë e trajtonte si klub politik. Këtë organizatë, më shumë e trajtonte si një vendtakim me emigrantët shqiptarë, pasi administrata amerikane ishte e kujdesshme në raste të këtilla, megjithëse edhe vet Deva ishte i kujdesshëm.

Është folur e shkruar se Xhafer Deva ishte poliglot i madh. Në fakt, Xhafer Deva i fliste dhe i shkruante bukur katër gjuhë të huaja si; gjermanishten, anglishten, turqishten dhe serbokroatishten, të cilat për mendimin tim mjaftonin për një personalitet. Është folur e shkruar po ashtu se Xhafer Deva ishte politikan i shquar, por për mendimin tim më shumë se politikan, Deva ishte praktik. Kur çdo fundjavë vinte në apartamentin tonë në Boston, pasi gruaja e tij dhe fëmijët gjatë kësaj kohe nuk jetonin së bashku me të në Boston dhe kur nana ime e gostiste me kafe, Xhafer Deva gjithmonë i drejtohej:

– Jo zonjë, shërbeju në fillim grave, pastaj mua, sepse nuk e meritojmë të shërbehemi të parët, sepse ne e humbëm luftën!

Me Xhafer Devën gjatë kohës sa ka qëndruar në Boston, jam takuar edhe në apartamentin e Destan Berishës nga Bilusha e Prizrenit në ‘126 Allen Street’ ku ishte edhe qendra e shqiptarëve në Amerikë, të cilët kishin ardhur mbas Luftës së Dytë Botërore. Destan Berisha ishte një burrë dinjitoz, i cili ka qenë pjesë e grupeve diversante që kanë zbarkuar në Shqipëri mbas Luftës së Dytë Botërore për të rrëzuar regjimin komunist, por as Destani nuk ishte bashkëpunëtor i ndonjë agjensie të inteligjencës. Gjatë fundjavës kur takoheshim në apartamentin e Destan Berishës, Xhafer Deva i pasionuar pas kuzhinës na e përgatiste drekën. Gjatë kësaj kohe, Xhaferit sikur i shtohej oreksi për të folur për të kaluarën. Ai na tregonte ngjarje të ndryshme nga jeta e tij si ministër i Brendshëm, më saktë na rrëfente ndodhi të ndryshme në rajonin e Drenicës, Llapit, Shalës së Bajgorës dhe rajoneve tjera të Kosovës. Xhafer Deva nuk ishte mendjemadh. Ishte njeri i thjeshtë dhe shumë i durueshëm.

Megjithëse në Shqipëri nuk kishin patur raporte të mira në planin politik, Xhafer Deva e çmonte fort Said Kryeziun, i cili ishte edhe nënkryetar i Komitetit ‘Shqipnia e Lirë’, shef i të cilit ishte intelektuali i madh, Mit’hat Frashëri. Sa herë fliste për Said Kryeziun, Xhafer Deva thoshte se një personalitet të këtillë të dytë nuk i gjendej në Kosovë, derisa në Shqipëri mund të ketë ndonjë të këtillë, por që nuk theksonte ndonjë emër. Kur u themelua Komiteti ‘Shqipnia e Lirë’ në gusht të vitit 1949 në Paris, Xhafer Deva e kujtonte kështu takimin e tij me Said Kryeziun, derisa ishte mysafir në familjen tonë: ‘Pas themelimit të Komitetit ‘Shqipnia e Lirë’, shkova te Said Kryeziu dhe i thashë që aleatët e mi e kishin humbur luftën dhe aleatët e tij e kishin fituar. Nga sot e tutje, unë dhe ata që vijnë mbas meje jemi ushtarët tu. Derisa jemi në mërgim, jemi më shumë vëllezër se sa ushtarë e gjeneralë, por kurdo që kthehemi në atdhe, atëherë secili nga ne do të veprojmë sipas bindjeve dhe pikëpamjeve tona…”.

Foto: Ministri i Brendshëm, Xhafer Deva duke folur para Asamblesë Kombëtare, pas shpalljes së neutralitetit të Shqipërisë Etnike në vitin 1944.

See Insights and Ads

Create Ad

Comment

27 qershor 1944 – Masakra më e egër ndaj shqiptarëve të Çamërisë

June 28, 2023 by s p

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skendo”/

27 qershor 1944 – Masakra më e egër ndaj shqiptarëve të Çamërisë u bë më 27 qershor 1944, në zonën e Paramithisë, ku forcat e Ligës Republikane Greke (EDES) të gjeneralit Zervas hynë në qytet dhe vranë rreth 600 shqiptarë. Të nesërmen, një batalion tjetër i EDES hyri në Parga, ku vrau 52 shqiptarë të tjerë. Më 23 shtator 1944 u plaçkit qyteti Spatar dhe u vranë 157 veta. Gra të reja dhe vajza u përdhunuan dhe ata burra që mbetën gjallë u grumbulluan dhe u dërguan në ishujt e Egjeut. Gjatë gjenocidit kundër popullsisë çame në vitet 1944 – 1945 janë vrarë gjithsej 2771 civilë shqiptarë: në Filat dhe rrethinat 1286, në Igumenicë dhe rrethinat 192, në Paramithia dhe rrethinat 673 dhe në Parga 620. Janë plaçkitur dhe djegur 5800 shtëpi në 68 fshatra. Popullsisë çame iu rrëmbyen pronat dhe pasuritë dhe u përzunë me dhunë nga trojet e tyre autoktone. Llogaritet që 28.000 çamë të jenë larguar dhunshëm për në Shqipëri, ku u vendosën në periferi të Vlorës, Himarës, Durrësit dhe të Tiranës.

“Albanologjia dje, sot dhe nesër”

June 27, 2023 by s p

Akademia e Studimeve Albanologjike/

Prof.asoc.dr. Edmond Malaj mori pjesë në konferencën “Albanologjia dje, sot dhe nesër” në Prishtinë, me ligjëratën “Kontributi i Peter Bartl-it për historinë e Kishës Katolike në trojet shqiptare gjatë periudhës osmane”. Kumtesa përqendrohet kryesisht tek pesë vëllimet me titull “Albania Sacra”. Vëllimet e “Albania Sacra”, krahas historisë kishtare, janë burim informacioni edhe për ndonjë aspekt të kulturës popullore të atyre trevave, për gjendjen ekonomike të popullsisë, situatat politike në shekujt e ndryshëm, gjendjen e të krishterëve dhe për islamizimin, lëvizjet migratore në vend, për lëvizjen kryengritëse kundër osmanëve dhe për masat e marra nga organet e perandorisë, si dhe për marrëdhënie të tjera të popullsisë së krishterë katolike me sunduesit osmanë. Duhet të kemi parasysh që periudha osmane për trojet shqiptare, edhe pse është e pasur me dokumente që ndodhen nëpër arkiva të ndryshme nuk është e ezauruar si historishkrim, shumë pika janë ende të errëta dhe mbetet jashtëzakonisht shumë për t’u bërë akoma. Për kompletimin e kësaj periudhe një rëndësi të jashtëzakonshme përbën edhe Historia e Kishës Katolike për shekujt respektivë.

Tek këto vëllime, renditja e dioqezave është bërë sipas viteve të botimit të tyre. Ato janë botuar në harkun kohor të 14 viteve. Vëllimet fillojnë secili me nga një hyrje në gjuhën gjermane dhe mbarojnë me nga një seri dokumentesh origjinale që janë raportime dhe relacione vizitash ipeshkëvnore. Përsa i përket harkut kohor të dokumenteve, mund të themi që tek Vëllimi I: Dioqeza e Lezhës, dokumentet fillojnë në vitin 1629 me Relacionin e ipeshkvit të Lezhës Benedetto Orsini dhe mbarojnë në vitin 1912 me Relacionin e vizitës baritore të ipeshkvit të Lezhës Luigj Bumçi.

Tek vëllimi II: Arqidioqeza e Durrësit, dokumentet fillojnë në vitin 1640 me Relacionin e Nikollë Mekajshit, ipeshkvit të Stefaniakës dhe të Bendës drejtuar kardinalit Cinzio Aldobrandini dhe mbarojnë në vitin 1912 me relacionin e vizitës baritore të Preng Bardhit (Primo Bianchi). Tek vëllimi III: Dioqeza e Sapës, dokumentet fillojnë në vitin 1610, me vizitën baritore që Marin Bici, arqipeshkvi i Tivarit bën në këtë dioqezë dhe mbarojnë në vitin 1914 me relacionin e Gjergj Kolecit (Giorgio Koleci). Në vëllimin IV: Ipeshkëvia e Pultit, dokumentet fillojnë në vitin 1628 dhe mbarojnë në vitin 1909, afërsisht 300 faqe. Tek vëllimi V: Dioqeza e Shkodrës, dokumentet fillojnë po me Relacionin e Marin Bicit, arqipeshkvit të Tivarit në vitin 1s610 dhe mbarojnë më datë 9 gusht 1911 me raportimin e Jak Sereqit drejtuar Kardinalit Girolamo Gotti, prefektit të Propaganda Fides. 139 dokumente.

Peter Bartl me këto vëllime ka vendosur një gurë tjetër të rëndësishëm themeli në lidhje me historitë e këtyre dioqezave. Nëpër këto relacione klerikët katolikë shkruanin çdo gjë që kishte rëndësi për famullitë e vizituara. Ata përveç se merreshin me gjendjen e kishave, të klerit dhe të numrit të besimtarëve, nuk linin pa përshkruar edhe gjendjen ekonomike të krahinave në fjalë. Marrëdhëniet e këtyre banorëve që kishin me sunduesit osmanë ishin gjithashtu edhe një aspekt tjetër që përshkruhej në mënyrë të detajuar nëpër relacione. Ata ishin të vëmendshëm ndaj abuzimeve të të gjitha llojeve që përfaqësuesit e pushtetit osman u shkaktonin këtyre krahinave. Pra, duke lexuar këto relacione që janë dëshmi okulare të asaj kohe, arrijmë të kemi një pasqyrë mjaft të qartë të situatës që ka ekzistuar sidomos në shekujt XVII, XVIII, XIX të Periudhës Osmane.

Por kontributi i Peter Bartl-it nuk fillon tek “Albania Sacra”. Krahas artikujve të shumtë, disa të dhëna mund t’i gjejmë dhe tek monografitë e tij, si për shembull, tek “Ballkani Perëndimor midis monarkisë spanjolle dhe Perandorisë Osmane” (Der Westbalkan zwischen spanischer Mornarchie und osmanischem Reich); “Myslimanët shqiptarë në Lëvizjen për pavarësi kombëtare (1878-1912)” (Die albanischen Muslime zur Ziet der nationalen Unabhängigkeitsbewegung), dhe ndonjë të dhënë ka edhe tek “Shqipëtarët – Nga Mesjeta deri në ditët tona” (Albanien: vom Mittelalter bis zur Gegenwart),

Si përfudnim mund të themi që Peter Bartl është një ndër historianët më të censhëm që bota evropiane perëndimorë, sidomos ajo gjermanishtfolëse, ka nxjerrë qoftë për historinë e trojeve shqiptare nën sundimin osman, qoftë për historinë e Kishës Katolike gjatë kësaj periudhe.

MARK GJOMARKAJ – “THEROR I TRADITËS” DHE SHQIPËRIA E KOHËS SË TIJ

June 24, 2023 by s p

Nga Eugjen Merlika/

“Flijimi vullnetar me vetëdije të plotë dhe I lirë nga çfarëdo detyrimi, flijimi i vetëvetes për të mirën e të gjithëve, është simbas meje, treguesi I zhvillimit më të madh të personalitetit, të epërsisë, të zotërimit të plotë të vetëvetes, të më të madhit vullnet të lirë.” – FIODOR DOSTOJEVSKI

Nga Eugjen Merlika

(Vijon nga numuri i kaluar)

Më 13 tetor 1943 u bë një atentat në Tiranë kundër ish kryeministrit Mustafa Kruja, tashmë pa asnjë funksion e i larguar nga politika vepruese. Mbrëmjen e asaj dite, mbasi u muar vesh se ai kishte marrë një plagë në krah pa pasoja e ishte kthyer në shtëpi, afër mesnatës, trokiti dera e jashtëme e shtëpisë së tij, e pyetjes së nuses së shtëpisë se kush ishte, i u përgjigj një zë burri: “Hape nuse derën se jam Kapidan Gjoni”. Nusja hapi derën e oborri u mbush me rreth treqind mirditorë të armatosur, të prirë nga Kapidani e dy bijtë e tij, Marku dhe Aleksandri. Mbas përshëndetjes së zakonëshme dhe urimeve të miqve për shpëtimin e tij nga e shtëna e guerrilasve tiranas, ata së bashku me të zotin e shtëpisë u mbyllën në studion e këtij të fundit dhe mbetën deri në të gëdhirë, duke biseduar për gjëndjen e Shqipërisë me ndërrimin e pushtuesve e pritmëritë për t’ardhmen edhe në dritën e atentatit të asaj dite.

Miqtë e shquar i vunë në dispozicion Mustafës forcat e tyre për të zhvilluar një përndjekje të ashpër në komunistët e Tiranës, të cilët ishin autorët e shtënies me armë mbi të. Në orët e mesditës, mbas plagosjes, i mjekuar nga dentisti Xhevdet Asllani, para se të hipte në ambulancën që do t’a çonte në shtëpi, i ishte dashur t’i përgjigjej pyetjes së oficerit gjerman se çfarë duhej të bënin me shoferin të cilin e kishin zënë gjermanët. Ai ishte përgjigjur: “Lereni të lirë. Nuk bëhet hakmarrje me gjakun s shoferit!”. Kështu do të shkruante vite më vonë Genc Korça, që kishte përkthyer fjalët e mikut të babait të tij, Dr. Xhevat Korçës, drejtuar oficerit gjerman.

Ky qe thelbi i arsyetimit të tij edhe në bisedën e natës së 13 tetorit 1943, me miqtë e vyer të ardhur nga Shkodra, ish zv.ministrin e tij të besuar, babanë e tij, Kapidanin e Mirditës dhe djalin tjetër, Lleshin, i cili ishte më i prirur nga hakmarrja, për më tepër se i njihte të rinjtë e njësiteve guerrile. Por vendosmëria e ish kryeministrit ishte e plotë dhe pa asnjë mëdyshje: asnjë pikë gjak shqiptari nuk do të derdhej për hakmarrje të tij, atë e kishte goditur partia komuniste shqiptare, me të cilën ishte në luftë të hapur që kur mori vesh se ishte krijuar me ndërmjetësimin e drejtimin e dy jugosllavëve, aq sa theu betimin që kishte bërë për të mos marrë pjesë në asnjë qeveri të Vëndit të pushtuar e mori përgjegjësinë e formimit të qeverisë së 16-të të shtetit shqiptar të pavarur. Ai falënderonte nga zemra miqtë e vyer që i u gjëndën pranë në çastin më të vështirë, si miku mikut. Biseda vazhdoi për disa orë e miqtë pranuan arsyet e të zotit të shtëpisë, por për sigurinë e tij i kërkuan që t’a merrnin me vete në shtëpinë e tyre në Shkodër për disa kohë. Mustafai pranoi dhe të nesërmen u nis së bashku me ta për në kryeqendrën veriore, i strehuar në kullën e Gjomarkajve për rreth tre muaj.

E gjithë kjo histori nuk dëshmon vetëm për miqësinë e shëndoshë që ishte ndërmjet tyre, por tregon edhe si konceptohej ajo nga zbatuesit e Kanunit në malet shqiptare, sepse ishte e themeluar mbi respektin e ndërsjelltë që arrinte deri në detyrim në raste të veçanta rrethanash të jashtëzakonëshme, e vendimet merreshin nëpërmjet rrahjes së fuqishme të mendimeve, të shtyra nga arsyeja e mirëfilltë e dhomës së burrave, ku secili kishte të drejtën e shprehjes së pikëpamjeve, deri sa bihej në një ujdi që shprehte urtësinë shekullore shqiptare.

Tregon edhe një gjë tjetër: ndryshimi ndërmjet klasës politike të asaj kohe dhe pasardhësve të tyre në drejtimin e Shtetit shqiptar. Mbas tetë vitesh nga kjo ngjarje ndodhi “hedhja e bombës” n’oborrin e ambasadës sovjetike në Tiranë dhe qeveria e Enver Hoxhës, ndaj një dëmi krejt të paqënë, vendosi të pushkatojë pa gjyq, në kundërshtim me mendimin e ministrit të saj të Drejtësisë, 21 intelektualë shqiptarë, ndërmjet të cilëve edhe zonjën Sabiha Kasimati, një shkencëtare biologe tejet të çmuar për dijet e saj, për më tepër ish shoqe klase e kryeministrit shqiptar.

Ndërsa Mustafa Kruja, viktimë e një atentati kur nuk kishte më asnjë funksion shtetëror, dhe miqtë e tij kombëtaristë ndërmjet të cilëve edhe ish ministri Mark Gjomarkaj, vendosën të mos kishte asnjë lloj hakmarrjeje kundrejt atentatorëve komunistë, këta të fundit gjetën një shkak për të vrarë 21 shqiptarë të pafajshëm, vetëm për të treguar miqësinë me Bashkimin Sovjetik.

Por ajo klasë politike, në tërësinë e saj, nuk arriti të krijojë një platformë të përbashkët kundër-komuniste, në të cilën të ishte parësore mbrojtja, deri në fund të luftës, e kufinjve të 1941-shit dhe sigurimi i tyre në traktatin e paqës pasues. Për shumicën e saj mbetën të papajtueshme dasitë mbi ndikimet e huaja, kryesisht italiane, dasi që u zgjatën edhe në mërgim me ndërpretime e gjuhë komuniste, me termat “tradhëtarë” e “bashkëpuntorë” të fashizmit, edhe se dihej shumë mirë se bashkëpunimi me fashizmin kishte një qëllim të vetëm, interesin për çështjen kombëtare që, më së fundi, në një farë mënyre u sendërtua.

Lidhur me këtë këndvështrim të gjërave, besoj se libri “Vetvrasja e një Kombi” i Kol Bib Mirakajt, është një pasqyrë e plotë e pa asnjë dyshim e saktë e asaj periudhe dhe nyjeve më të rëndësishme të saj. Po sjell këtu një pjesë të arsyetimit të autorit të nderuar të kësaj vepre, që mbetet gjithmonë jo vetëm burim i mirëfilltë njohurish historike, por edhe nxitës i një përsiatjeje të thellë mbi atë epokë, të vlefshme për kohën kur është shkruar, po aq sa edhe për sot e po ashtu për t’ardhmen:

“Nuk ishin ushtritë partizane jugosllave ato që erdhën në ndihmë të komunizmit në Shqipni me marrë pushtetin e për të dëbue okupatorin, po ishin partizanët Shqiptarë (komunistët) që shkuen në Jugosllavi, me i ndihmue ata kundër gjermanëve, e kje Mehmet Shehu me divizjonet e tij, që pushtuen Kosovën tradhëtisht e ua dorzuen Jugosllavisë së Titos.

Nga sa asht thanë e që nuk mund të ketë kontestim përveç asaj të ndërhymjes s’ushtrive anglo-amerikane, asht e padyshim, se po të kishin kenë të bashkueme forcat kombtare antikomuniste, gja që na e kemi kërkue si në kohën qi kishim pushtetin në dorë, si ma vonë, (dhe siç po e kërkojmë edhe në mërgim), thomi e dëshmojmë për historinë, se kurrë e askurrë komunizmi nuk do të kishte mundë të marrë pushtetin në dorë në Shqipni, përveç me e pasë prue forcat ushtarake jugosllave ose sovjetike, në rasë se, nuk do të vijshin me pushtue vendin abglo-amerikanët, dhe do të lejoheshin fuqitë sllavo-bolshevike për një abuzim të tillë.

Sikur t’a përjashtojmë krejtësisht ndërhymjen anglo-amerikane, megjithse, kushdo që t’ishte në krye të qeverisë, tue dijtë rrezikun që mund t’i kërcnohej Atdheut nga fqinjët, do t’i ftonte aleatët. A nuk do të kishte kenë shumë ma e lavdishme për historinë, e ma e dobishme politikisht me e shejtnue me gjak të drejtën e bashkimit të shqiptarëve, në një shtet Shqiptar ndër kufinjt Etnikë, siç ishin realizue në Prill të 1941?

A nuk do të kishte kenë historikisht (në rasën ma të keqe) ma me vlerë që nacionalizmi Shqiptar, kombi Shqiptar, të mundej nga divizjonet e kolosit bolshevik, mbasi të kishte zbrue në gjak kufinjtë e Atdheut të zmadhuem, se sa të shpartallojë vetveten, tue i ra njani thumbit e tjetri patkoni, me grindje e ndasina që ishin fryt i bindjes verbsisht të urdhnave të disa agjentëve të huej?

A nuk ishte shumë ma nder e ma e dobishme-po themi-që qëndresa Shqiptare, të dërmohej nga divizjonet e hueja anmike se sa me ”varazhvara” ta linte veten (siç e la) të shpartallohej nga një grusht aventurierësh komunistë të pa plang e, të pa shtëpi, dhe t’urryem nga shumica e Popullit tonë?

Përgjegjen e këtyne pyetjeve, le t’ua japin lexuesi e historia, e maparë, t’ia napin ndërgjegjes së vet ata Shqiptarë, që kanë kenë shkaktarë të mosbashkimit, pra të disfatës së nacionalizmit.”

Mbas një paraqitje të thukët të ngjarjeve dhe nënshtrimit gjakftohtë të tyre, në hapësirë vitesh të shkuar, kur autori hedh në letër kujtimet e tij, para lexuesit shpaloset një gjëndje e pakuptueshme, si një ëndërr e keqe që ngjall trishtim e zgjon mosbesim për absurditetin e saj. Autori ngre aty disa pyetje, të cilat ai u a beson shqiptarëve të brezave pasardhës e, krahas tyre, historisë, që do të gjykojë të shkuarën, kohën e tij, vendimet apo mungesën e tyre, amullinë e ideve dhe pasojat e tyre.

Para lexuesit ashtu si para shumë mijra dëshmitarëve të asaj kohe, ngrihet si një sfinks i stërmadh kryepyetja: a ishte një fatalitet i pashmangshëm për Shqipërinë 29 nendori 1944, me të gjitha pasojat e tij tragjike e dramatike në një gjysmë qindvjeti? Qe zgjedhja e shqiptarëve apo vendim i ardhur nga fituesit e luftës e , si i tillë, i pamundur të ndryshohej? A bënë shqiptarët gjithshka mundën për të mbrojtur shqiptarizmin në kufinjtë e pranverës së vitit 1941? Apo u treguan të mefshët, të paqartë në idetë, të pavullnetshëm, robër të iluzioneve e dogmave të një bote që kishte vetëm dy ngjyra: bardh e zi?

Janë pyetje që ende mbas tetëdhjetë vitesh nuk gjejnë përgjigje, aq janë të ndërlikuara në përbërëset e tyre, edhe se koha ka fshirë, pothuajse krejtësisht shkaqet e pasojat e asaj epoke, duke depozituar në sitën e historisë bëmat dhe personazhet e atyre viteve.

Por le të vazhdojmë, gjithënjë simbas librit të Kol Bib Mirakajt, kronikën e ngjarjeve të zhvilluara në kampin kundër komunist, në vitin e fundit të luftës për Shqipërinë:

“Nuk jam në gjendje të përcaktoj datën, por dihet se në muejin janar e kah fillimi i shkurtit 1944, personalitete të grupit Indipendent, morën nisjativën rishtas, për të mujtë me arrijtë në marrëveshje bashkpunimi me dy partitë e tjera, për të përballue rrezikun bolshevik…..

Mbas pak ditësh mbledhja u ba përsër në shtëpi të Kapidanit, ku kanë marrë pjesë:

Për Grupin Indipendent: z. Sylço beg Bushati, Gjon Markagjoni, Hafiz Ali Kraja, Shuk Gurakuqi e Maliq beg Bushati.

Për Legalitetin: Ndoc Çoba e Shefqet Muka

Për Ballin Kombëtar: Mit-hat Frashëri, Lec Kurti, Jup Kazazi, , Vasil Andoni, etj.

U arrijt në rradhimin e nënshkrimin e një protokolli në tri kopje origjinale, për bashkëpunim dhe që asht quejtë:

“BESËLIDHJA E SHKODRËS”

U morën vendimet e rastit ndër të cilat ishin këto:

1.”Beslidhja e Shkodrës” do të mbledhë dhjetë deri në dymbëdhjetmijë vullnetarë të parrogë nga krahinat e Shkodrës: Mirditë, Malësi e Madhe e Rranxa, Pukë, Dukagjin, Malësi e Lezhës e Fusha.

2.Forcat do të mblidhen nga “Besëlidhja e Shkodrës” me karakter kombtar e jo partish, dhe do të vihen në shërbim të qeverisë për luftën kundër komunizmit. Qendra e këtyne forcave, mbas spastrimit të Shqipnisë së Jugut, do të jetë Tirana.

3.Të ftohen sa ma shpejt Krenët e Maleve për një mbledhje në Shkodër, së bashku me Parinë e qytetit. Për këte qëllim u dërguen përfaqësues të “Beslidhjes” për çdo Nënprefekturë, për të bisedue me Krenët qëllimin e mbledhjes.

4.Të dërgohen tre përfaqësues në Tiranë, për të lutë qeverinë të marrë mbi vete shpenzimet që parashiheshin për mbledhjen e rekrutimin (ushqim, banim etj.). Hafiz Ali Kraja, Ndoc Çoba e Jup Kazazi u dërguen në Tiranë për t’i parashtrue Këshillit të Naltë e Qeverisë sa u tha, ndërsa Mit-hat Frashëri dha premtimin me dhanë përkrahjen e Tij, pranë autoriteteve shtetnore për përmbushjen e këtyne nevojave.

Në bisedimet e para që u banë me Këshillin e naltë e Kryetarin e qeverisë, autoritetet në fjalë e pëlqyen nisiativën e Shkodrës dhe premtuen me vue në dispozicion të “Beslidhjes” mjetet e nevojshme financiare. Me këte premtim këthehej dërgata e Shkodrës nga Tirana.”

Dukej sikur marrëveshja që solli “Beslidhjen e Shkodrës” ishte vënë në rrugë të mbarë, mbasi pjesëmarrja ishte në nivel të lartë nga të gjitha forcat politike kombëtariste, madje edhe zotimet e marra ishin premtuese. Shuarja e miklimeve për një bashkëpunim me Frontin Nac. Çl., në pritmërinë e luftës së përbashkët kundër pushtuesit gjerman dhe qeverisjes së gjërë mbas mbarimit të luftës që dukej se anonte tashmë nga fitorja e Aleancës Angli-SHBA- BS., si pasojë e hedhjes në kosh të marrëveshjes së Mukjes, duhej t’i shtynte të gjithë atdhetarët shqiptarë që duhej të kishin si synim kryesor të çastit e të perspektivës ruajtjen e gjëndjes së krijuar në pranverën e vitit 1941, me bashkimin e trojeve shqiptare, që ajo marrëveshje të ishte themeli mbi të cilin do të ngrihej Shqipëria e mbas luftës.

Fatkeqësisht nuk ndodhi ashtu. Arsyet i tregon hollësisht Kol Bib Mirakaj në përimtimet e tij:

“Pse vepra e “Beslidhjes së Shkodrës” u sabotue, kjo gja u kuptue e asht marrë vesh në hollësina. Autoritetet e Nalta të Shtetit e Mit-hat Frashëri me ta, nuk deshtën të mblidheshin forcat e Malësivet të Shkodrës, pse dyshonin që kur t’arrinin gjithë këto forca në Tiranë, mbasi të kishin spastrue Shqipninë e Veriut, së bashku me forcat e Dibrës, Lumës, Matit e Elbasanit, që mund të shkapërcejshin numrin e tridhjetmijë luftarëve, do të kërkojshin ramjen e Këshillit të Naltë dhe të qeverisë, për të marrë pushtetin në dorë Sylço beg Bushati e Gjon Markagjoni me miqtë e vet. Kjo e asgja tjetër, kje arsyeja e sabotimit të programit të Beslidhjes së Shkodrës, e të nji tjetër nisjative po aq me randësi në mbarim të gushtit 1944….

Mit-hat beu i preu krejtësisht marrëdhaniet me “Beslidhjen”, mbas ardhjes së At Anton Harapit e Gjylbegut në Shkodër.

E sabotueme dhe e paralizueme si u pa atëherë, “Beslidhja” arrijti në Maj 1944, të mbledhë një pjesë të ndijshme të Krenëve të Maleve në Shkodër. Krentë pranuen të marrin pjesë në lëvizje e t’japin kushtrimin kurdo t’u jepej lajmi nga “Beslidhja”, tue vue njizani kushtin që u tha: Të merrshin pjesë edhe qyteti i Shkodrës me Sylço beun e Kapidan Gjon Markagjonin, e tjerë Parësi shkodrane në krye. Të gjithë, përveç Krenëve të Malësisë së Madhe, deklaruen se nuk kërkojnë asgja tjetër prej qeverisë, veçse pushkë, fishekë e bukë….”

Vijon

Loris Castriota Scanderbegh “We are all one people”

June 23, 2023 by s p

Interviewed by Rafaela Prifti/

Working for decades as a journalist of the Italian media and as a descendant of the Kastrioti family, you may have had an opportunity to go deeper into the needs of the old-time Arberesh community and the new generations? What are those needs?

L.C.S – The risks of loosing the language and traditions are present. The effect of the social media has corrupted the interests of the young generations in terms of studying their history and cultivating the language of their ancestors. So we have to focus our efforts on projects directed at preserving the language. The legislature allows for the municipalities to fund programs to minorities for the purposes of keeping alive the language. In some cases, it is done through schools but also other projects.

What would be effective in countering today’s fast media consumption with respect to drawing in young people in the community?

L.C.S – By finding out what their interests are and what draws them in, whether is dancing in traditional costumes like we saw at the Albanian Worcester Festival in early June or singing old Albanian songs at different music events.

In your town, with your own family, how do you see the youth connecting with you and your interests?

L.C.S – I admit it is a tough job to pass down the traditions and responsibility that comes with being a member of this family. I have long maintained that we deserve to have this respectful name in Albanian history and be representatives of carrying it in the community. For that, we have to act properly and cannot be a negative example. In this regard, I believe that organizing speaking events and town meetings on various historic topics is very important. A targeted approach would be necessary for a good outcome.

Such an approach would imply among other considerations one or more platforms that allows for a greater reach. So there is the issue of platforms where each age group has preferential differences. More importantly, whose job is that? Who would take on such projects?

L.C.S – I think all the people that love Albanian people, history and culture. For us, it starts with loving your roots. When it is genuine, others respond to that. Communication is at the heart of this. When it is done professionally, then you can reach any target.

Do you see yourself as an interlocutor between the young generation and your ancestors, or between your sons and their grandparents or great great grandparents? https://gazetadielli.com/i-ftuar-ne-festivali-i-usterit…/

L.C.S – I hope that I have placed myself in that sport because it has been my goal through my profession, my hobbies including historical research. The times we live in does not make it easy. Yet since I am journalist I think that I can reach larger audiences.

So, talk to me about your family? How do you reach to them?

L.C.S – I have two brothers, two sons. My father’s name was George and also my brother. Since there are many family members called George, they have two or three middle names to tell them apart. I am an exception because my mother loved the name Loris.

What was it like for you to take part at the Albanian Worcester Festival this year and your first visit to the US?

L.C.S – First of all, the great enthusiasm of the event. The organization that runs it is amazing. The mayor of Piana degli Albanesi Rosario Petta, and I, as representatives of the Arberesh community were received so warmly. We were told that is the oldest festival in the Albanian American diaspora, and the number of the participants was truly impressive. Only the first two nights out of the three day event saw around 13 thousand people gather on the grounds. At this time we don’t have the exact numbers.

What is the take away for you? What would you tell people back home about the visit and the 2023 Festival? https://gazetadielli.com/prurje-te-reja-ne-historine-e…/

L.C.S – Number one is the family-like atmosphere. We became brothers at first sight. We went into people’s homes and got an especially warm welcome everywhere. That is what I will say to the people of “the Arberia land”. Furthermore, I will confirm what I have said in my speeches that as descendants of Albanian origin who have derived from Illyrian tribes, therefore we are all one people, divided by 1000 years of history and the sea. Yet I say that the sea is now a bridge not a divider.

Will you bring your sons through that bridge next time you visit here or Albania?

L.C.S – That would be my hope. And also to see the new street named after the national hero.

What was it like to see the name of Gjergj Kastrioti Skenderbeu as an honorary street sign in Worcester?

L.C.S – The mayor of Worcester was so kind to invite us inside the chambers at the City Council. He gifted us the street signs and will take it home with us.

Do you have a lot of streets named after Gjergj Kastrioti in towns back home?

L.C.S – Yes, many. Corso Georgio Castriota Skenderbeg is the main street in many Southern Italian towns.

You said that you were touched by the hospitality of the community here. I would point out that the Arberesh hold a special place for Albanians all over the world. Part of it, if I may, is because you represent a great part of our history, and we honor you for that.

L.C.S – I hope that it will always be this way!

Thank you and safe travels!

Saint George Albanian Orthodox Cathedral, Boston, June 7, last full day of the visit in the US

Photo Credit Ardian Murraj: Loris Castriota Scanderbegh standing next to a miniature sculpture of Gjergj Kastrioti Skenderbeu