Histori – Page 139 – Dielli

7 UDHËTIMET E REPORTERIT REUBEN HENRY MARKHAM NËPËR SHQIPËRI RRËFYER NË GAZETËN AMERIKANE MË 1931 — PJESA E DYTË : “SHKODRA DHE LUMI QË “NGACMON” TË GJITHË ZONËN. QUHET DRIN, POR MENDOJ SE DUHET TË QUHET DRIN PASHA, PASI U NGJAN PUSHTUESVE TË EGËR…”

May 5, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 4 Maj 2023

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të premten e 20 shkurtit 1931, në ballinë, rrëfimin e dytë të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Drini, i padisiplinuari i Shqipërisë, duhet të kontrollohet në regjimin modern të rendit dhe ligjit

Burimi : The Christian Science Monitor, e premte, 20 shkurt 1931, ballinë

Kullat e rrënuara të bëhen shtëpi

Fiset e kullave do të kenë shkolla, rrugë dhe gjykata

Nga R. H. MARKHAM

Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor

Shkodër, Shqipëri — Shkodra, ose siç quhet zakonisht në botën perëndimore Scutari, ka qenë prej kohësh një qytet sovran, megjithëse tani është rrëzuar, ose të paktën reduktuar në gradën e një princeshe modeste.

Ajo ndodhet në skajin veriperëndimor të Shqipërisë në skajin e poshtëm të një liqeni që mban të njëjtin emër. Liqeni dhe qyteti bashkëjetojnë me vështirësi, sepse është një trup ujor me temperament, edhe nëse nuk është plotësisht përgjegjës për dëmet që shkakton.

Këtu është një lumë që “ngacmon” gjithë rrethin. Quhet Drin, por mendoj se duhet të quhet Drin Pasha, pasi u ngjan pushtuesve të egër të vjetër, të cilët vendosën fortesa në të gjitha këto kodra dhe për shekuj me radhë morën haraç nga tokat përreth.

Drini, i cili përshkon gjithë Shqipërinë, është i egër dhe i furishëm në pjesën më të madhe të rrjedhës së tij dhe ka një mënyrë të çuditshme dhe të pakëndshme për të dalë në det. Deri para një gjysmë shekulli më parë, ai thjesht përshëndeti kalimthi qytetin e Shkodrës, dërgoi përshëndetje për liqenin afër, u kthye në jug dhe derdhej i qetë në Adriatik përmes një duzinë degësh (grykësh), të cilat nuk i shkaktuan askujt dëm. Por gjatë një pranvere jashtëzakonisht të lagësht, ai doli nga shtrati dhe nxitoi në lumin e shkurtër të Bunës që mbart ujërat e liqenit të Shkodrës.

Grumbullon tonelata zhavorri

Dhe ky rezultoi të ishte një nga pushtimet më shkatërruese që ka pësuar ndonjëherë kjo luginë, e mësuar prej kohësh të shkelej nga këmbët e pushtuesve. Sepse kanali i vogël modest i Bunës nuk ishte aq i madh dhe as i thellë sa duhet për Drinin e egër të vjetër.

Duke mbledhur tonelata zhavorri dhe rërë në rrugën e tij nëpër më shumë se 100 milje male, ai i derdhi të gjitha në shtratin e tij të ri, duke e mbushur atë shpejt, në mënyrë që ujërat të mos arrinin në det.

Megjithatë Drinit plak nuk i interesonte asgjë për këtë; asgjë nuk mund ta ndalonte atë. Nëse do të ishte në gjendje ta drejtonte tufën e tij të shkumëzuar e të leshtë nëpër malet më të padepërtueshme të Ballkanit, me siguri do t’u gjente një shtëpi (stan) në fund dhe meqenëse nuk mund t’i fuste në liqen.

Por atje nuk ka vend për to; liqeni është plot pa to. Rrjedhimisht në stinë të caktuara bëhet pothuajse një det; ai shtrihet në të gjitha brigjet e saj, mbulon pemët në breg, dërgon qindra fshatarë në male, pret tregjet në rrugët e Shkodrës dhe madje pushton gjysmë duzine qytetesh jugosllave, si çdo pasha tjetër pushtues, duke bërë një çështje ndërkombëtare për këtë.

Kështu Drini i vullnetshëm i shqetëson mjaft diplomatët dhe kur ata e qortojnë, ai përgjigjet se fillon në Jugosllavi dhe ka të drejtë të mbarojë aty nëse do, duke pretenduar se në pasaportë ka vetëm një vizë tranziti shqiptare.

Megjithatë, kjo është konsideruar si një përgjigje shumë e pakënaqshme dhe do të merren masa për të kulluar Bunën dhe për të mbajtur brenda kufijve rrjedhën e padisiplinuar. Duhet të mësojë se ligji dhe rendi sundon në Shqipërinë e re.

Këtë e ka mësuar vetë Shkodra. Për shekuj ishte një zonë e vogël autonome dhe shërbeu si kështjella e shumë zotërve të fuqishëm. Është e njohur në mbarë Ballkanin. Zotërit e saj dominonin dikur pjesë të Malit të Zi, të gjithë Shqipërinë veriore dhe pjesën më të madhe të Maqedonisë. Ata shkëmbenin me Kostandinopojën, Venedikun dhe Vjenën.

Përzierje e shumë racave

Shkodra ka shumë ngjyra, një qytetërim të caktuar, një farë begatie. Të gjitha gjuhët fliten në të, të gjitha monedhat kalojnë këtu. Në të përzihen shumë raca. Qytetarët e saj udhëtojnë shumë larg, kthehen dhe enden përsëri. Në dyqane shiten mallra të huaja.

Disa nga shkollat e saj janë të shkëlqyera dhe sigurisht që ka qenë një qendër jetike e kulturës shqiptare. Por ajo ka qenë viktimë e kapriçove dhe çrregullimeve. Liqeni mbi të cilin është ulur është i padisiplinuar, lumi që vërshon pranë saj është shkatërrues; kështjellat shkëlqejnë nga të gjitha majat rreth saj, malet madhështore që e rrethojnë kanë qenë foletë e Robin Hoods-ve më të guximshëm të Evropës. Dhe gratë në të, madje edhe të krishterët, përzihen me ndrojtje me fytyra të mbuluara ose të shmangura.

Shqipëria e re nuk mund të ndërtohej në krahët e këtyre maleve të egra, në hijen e despotëve. Shkodra është e rrethuar si Orienti dhe e kërrusur nën një të shkuar të rrëmujshme. Është një qytezë e pashallarëve me mjekër të thinjur.

Por tani Shqipëria është e re dhe virile, me fytyrë të pambuluar dhe shpatulla të ngritura. Pra, ka një mbret të ri, ka ndërtuar një kryeqytet të ri në fusha të hapura dhe shikon nga perëndimi. Burrat e fisit të Shkodrës do të fitojnë rrugë, shkolla, gjykata dhe rend, lumenjtë do të kthehen në shtëpi dhe rinia do të flakë peshën e përkuljes së epokave kaotike skllavëruese.

Pjesa e parë : “Arritjet e Shqipërisë nuk duhet të krahasohen me Zvicrën apo Holandën, të cilat kanë qenë të lira për shekuj, por me atë që ajo vetë ishte dje dhe pardje”

Rozeta si simbol i kultit

May 3, 2023 by s p

Dr. Qazim Namani/

Simboli Rozeta nga gjuha latine ka kuptimin e trëndafilit. Në arkitekturën popullore haset mjaftë shpesh i skalitur në gurë, dru dhe qëndisur në tekstile.

Ky simbol i kultit bënë pjesë në grupin e simboleve solare që simbolizon diellin dhe është i përhapur qysh në lashtësi te shumë popuj.

Simboli i rozetës identifikohet me shpirtin e njeriut dhe paraqet kultin e diellit.

Si simbole të kultit, rozetën e hasim në monumentet mbi varre në periudhën e antikitetit, mesjetës e deri më sot.

Rozetën e hasim dhe në objekte profane e sakrale të arkitekturës mesjetare. Simboli i rozetës e ka formën e lules me shumë petale!

Në arkitekturën tonë popullore përveç rozetës më shumë petale, mjaftë shpesh e hasim të skalitur rozetën edhe me tetë petale, gjashtë petale, pesë petale katër petale. dhe është simbol i besimit gjatë jetës, por edhe pas vdekjes. E hasim në qëndisje, piktura murale, në gdhendje në gur, në mozaikët Ilire – Dardane dhe në shumë vepra të arkitekturës dhe të artit popullor dardan.

Rozeta si simbol i diellit, është simbol i kultit, i adhuruar prej te gjithë popujve mesdhetar, duke i përfshirë dhe Ilirët.

7 UDHËTIMET E REPORTERIT REUBEN HENRY MARKHAM NËPËR SHQIPËRI RRËFYER NË GAZETËN AMERIKANE MË 1931 — PJESA E PARË : “ARRITJET E SHQIPËRISË NUK DUHET TË KRAHASOHEN ME ZVICRËN APO HOLANDËN, TË CILAT KANË QENË TË LIRA PËR SHEKUJ, POR ME ATË QË AJO VETË ISHTE DJE DHE PARDJE”

May 2, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 2 Maj 2023

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të shtunën e 17 janarit 1931, në ballinë dhe në faqen n°5, rrëfimin e parë të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shqipëria po ecën përpara drejt progresit

Burimi : The Christian Science Monitor, e shtunë, 17 janar 1931, ballinë dhe faqe n°5

Përparim i ngadalshëm, por i pagabueshëm, pavarësisht pengesave të shumta

Gjuha e përbashkët po zhvillohet

Në fushën e rendit, vendi është tashmë një nga më të sigurtit në Ballkan për udhëtime

Nga R. H. MARKHAM

Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor

Tiranë, Shqipëri — Shqipëria po përparon. Progresi është me të vërtetë i ngadalshëm, por i pagabueshëm. Kushdo që e viziton rregullisht vendin, siç e bën autori i këtij artikulli, gjithmonë sheh prova bindëse për këtë.

Për të vlerësuar atë që po arrijnë liderët e Shqipërisë, duhet të krahasohet vendi siç e gjen sot, jo me Zvicrën apo Holandën, të cilat kanë qenë të lira për shekuj, madje as me Bullgarinë, të çliruar 50 vjet më parë, por me atë që vetë Shqipëria ishte dje dhe pardje.

Krijimi i shtetit të pavarur të Shqipërisë ishte një arritje shumë heroike, që kërkonte një besim të madh, sepse Shqipëria kishte shumë pak gjëra në fillim. Në radhë të parë është jashtëzakonisht i varfër ekonomikisht. Padyshim që ka pasuri të mundshme. Nëse zhvillohet mirë, ajo mund t’u ofrojë prosperitet njerëzve që e banojnë. Por në fakt është dëshpërimisht e varfër. Duket si dollapi i Nënës Hubard.

Megjithatë, populli i Shqipërisë duhet të gjejë para për rrugë, shkolla, ura, një forcë policie, një ushtri dhe një trupë administrative gjyqtarësh, zyrtarësh, prefektësh, etj. Për shkak se janë kaq të varfër dhe shumë prapa, kanë nevojë të veçantë për fonde të mëdha për shtetin, por për shkak të varfërisë së tyre mund të paguajnë pafundësisht më pak taksa se popujt e tjerë me më pak nevoja.

Përballje me detyrën gjuhësore

Për më tepër, shqiptarët nuk kishin një gjuhë të vendosur. Me rritjen e nacionalizmit në Evropë, kombeve iu desht të formonin gjuhët zyrtare, të pranuara përgjithësisht. Dhe Shqipëria tani është përballë kësaj detyre.

Pastaj tradita shqiptare është dëshpëruese. E kaluara ekonomike dhe politike e Shqipërisë nuk ishte shumë e rëndësishme. Pronarët e mëdhenj e mbanin vendin në nënshtrim ekonomik, duke përjetësuar varfërinë, ndërsa krerët e fiseve dhe “fisnikët” e privilegjuar e sundonin vendin në një mënyrë të padrejtë dhe kapriçioze.

Shqipëria po ecën përpara drejt progresit

Është e rëndë, por e drejtë të thuash se Shqipëria ishte një vend i çdo lloj anarkie dhe kapriçoje. Nuk kishte gjykata të mira, kishte një administratë të neveritshme, një injorancë thuajse të patejkalueshme midis masave dhe një përçarje e plotë.

Kësaj duhet t’i shtohen edhe grindjet fetare. Shqiptarët ortodoksë shiheshin nga shumë bashkatdhetarë të besimeve të tjera si grekë dhe deri më sot shumë shqiptarë të krishterë i quajnë vëllezërit e tyre myslimanë turq. Ky është termi i zakonshëm. Dhe le të mbahet mend se shqiptarët myslimanë i shtypën dhe keqtrajtuan të krishterët. Në shumë raste, armiqtë më të këqij të shqiptarëve kanë qenë shqiptarët.

Natyrisht, në rrethana të tilla njerëzit filluan ta shihnin forcën si autoritetin suprem, sepse zakonisht ishte. Dhuna mbizotëroi dhe u përgjigj me dhunë, kështu që burrat shkuan të armatosur, përçmuan ligjet dhe morën drejtësinë në duart e tyre. Njeriu duhet të përpiqet të kuptojë se çfarë idealesh solli kjo gjendje. Dhe veçanërisht në mesin e një populli të cilit qeveria turke i privoi absolutisht të gjitha librat dhe të gjitha shkollat. Shumë prej shqiptarëve janë ushqyer keq për dekada dhe një administratë kaotike dhe grabitqare e bëri të padobishme për këdo që të mblidhte më shumë se ç’duhej për të ngrënë.

Kërkohet besim

Nga një material i tillë shqiptarëve iu desh të bënin një shtet të begatë modern. Përpjekja kërkonte besim, sakrificë, devotshmëri dhe heroizëm. Por këto nuk kanë munguar dhe është duke u bërë përparim. Për shembull, është duke u formuar një gjuhë e përbashkët, mbizotëruese. Nuk do të krijohet menjëherë. Ajo do të vazhdojë të pësojë shumë ndryshime. Fjalët dhe format do të luftojnë për një kohë të gjatë për vende në ato shtëpitë e thesarit shoqëror më të sigurt nga të gjitha, gjuhën, por nuk paraqiten vështirësi të pakapërcyeshme.

Shqiptarët kanë mësuar të gjithë të kuptojnë njëri-tjetrin dhe qarkoret e dërguara nga qeveria e Tiranës janë të kuptueshme edhe në pjesët më të errëta të mbretërisë. Gradualisht po përgatiten dhe shtypen edhe tekstet shkollore. Po shfaqen shumë gazeta dhe revista.

Në fushën e rendit ka pasur arritje të mëdha. Pa diskutim që Shqipëria është aktualisht një nga vendet më të sigurta në Ballkan. Njerëzit vazhdimisht udhëtojnë nëpër të natën dhe ditën. Plaçkitja është praktikisht e panjohur. Administrata është imponuar gjithashtu në çdo cep të mbretërisë. Në Shqipëri nuk dominojnë më krerët e fiseve, as pashallarët dhe bejlerët despotikë.

Komunikimet përmirësohen

Qeveria e Tiranës është autoriteti final dhe i padiskutueshëm. Kjo është një gjë e re për vendin. Nëse dikush udhëton tani nëpër male, sheh kulla dhe kështjella të vjetra në të cilat jetonin bejlerët dhe pashallarët që ishin tiranë të bukur dhe kapriçiozë që mbanin njerëzit e thjeshtë të pafuqishëm në duart e tyre. Ajo situatë është shfuqizuar plotësisht. Dhe të gjithë në Shqipëri i thonë me gëzim dikujt sot se nuk u frikësohen më bejlerëve. Natyrisht, nuk dua të them se nuk ka pasur bejlerë të drejtë dhe të dobishëm. Ka vërtet shumë që kanë bërë shumë për Shqipërinë, por vetë sistemi ishte feudalizëm në rastin më të keq dhe shfuqizimi i tij është një fitim i madh.

Komunikimi në Shqipëri vazhdon të përmirësohet. Ky është një problem shumë i vështirë, sepse lumenjtë e Shqipërisë janë tekanjozë dhe shumë të rrezikshëm. Nevojiten shumë ura jashtëzakonisht të forta. Por ato janë duke u ndërtuar dhe edhe pse gjysmë duzine nga më të rëndësishmet kanë mbetur për t’u përfunduar, tashmë ka komunikime më të mira në qark të pakrahasueshme se kurrë më parë në histori.

Edhe në aspektin fetar Shqipëria ka bërë progres. Islami është çliruar nga çdo lidhje administrative me Lindjen dhe Kisha Ortodokse Shqiptare vetëudhëhiqet, ndërsa marrëdhëniet mes katolikëve romakë, myslimanëve dhe të krishterëve ortodoksë janë bërë të përzemërta. Nuk ekziston pothuajse asnjë intolerancë fetare.

Është formuar një Bankë Kombëtare, një monedhë kombëtare po imponohet gradualisht, është ndërtuar një kapital kombëtar, është trajnuar dhe organizuar një ushtri kombëtare.

Sigurisht, e gjithë kjo nuk është veçse korniza e Shqipërisë. Është një fillim i varfër dhe modest. Kushtet ekonomike janë të këqija dhe gjendja financiare është në fakt e pasigurt. Ka shumë për të bërë. Por gjëja e rëndësishme është se kaq shumë është bërë kaq mirë. Dhe praktikisht e gjithë kjo brenda pesë viteve, sepse më parë një revolucion ndiqte një tjetër dhe gjithçka ishte e pazgjidhur.

Shqipëria e vogël po mëson të ecë. Sido që të jetë, është në këmbë. Dhe kur kishte kaq shumë njerëz dhe rrethana që punonin për ta mbajtur atë poshtë, nuk mund të mos gëzohemi që po qëndron dhe që jep çdo premtim për të përparuar përgjatë rrugës së përparimit.

GAZETA FRANCEZE (1822) / PËRKTHIMI FJALË PËR FJALË I SHKRESËS BASHKËNGJITUR POSHTË KOKËS SË PRERË TË ALI PASHË TEPELENËS, E EKSPOZUAR NË MESIN E TURMËS SË MADHE NË KOSTANDINOPOJË

April 29, 2023 by s p

Portreti i Ali Pashë Tepelenës (1818), nga Spyridon Ventouras

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 29 Prill 2023

“Journal des débats politiques et littéraires” ka botuar, të dielën e 31 marsit 1822, në ballinë, një shkrim rreth shkresës bashkëngjitur poshtë kokës së prerë të Ali Pashë Tepelenës, ekspozuar asokohe në mesin e turmës së madhe në Kostandinopojë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Turqi,

Kostandinopojë, 25 shkurt.

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

(Dje dhamë një pasqyrë të lajmeve nga Kostandinopoja; këtu janë disa detaje zyrtare në lidhje me Ali Pashën, të cilat ofrojnë një nuancë të zakoneve dhe institucioneve osmane.)

Lajmi i parë për kapjen dhe prerjen e kokës së Ali Pashës mbërriti këtu më 14 shkurt, por koka e tij, si dhe raporti zyrtar për ngjarjet e Janinës, u sollën vetëm më 23 nga silih-dari i Hurshid Pashës. Silih-dari solli me vete nipin tetë vjeçar të Ali Pashës, haremin dhe thesaret e tij. Marshimi i këtij oficeri drejt Portës dukej si një triumf. Dërgesat iu dorëzuan Madhërisë së Tij nga Veziri i Madh.

Më datë 24, në mes të një turme të madhe njerëzish, u ekspozua koka e Ali Pashës.

Këtu është përkthimi fjalë për fjalë i Jaftës (Yafta), ose shkresës, bashkangjitur poshtë kokës :

“Është e njohur për universin se Ali Pashë Tepelena, për 30 deri në 40 vjet, pati marrë favore të shumta nga Porta e Lartë : shumë prona dhe distrikte (krahina) i ishin besuar administrimit të tij; ai, fëmijët dhe prindërit e tij gëzonin shenja të panumërta dashamirësie nga Perandoria. Larg nga njohja e vlerës, ai guxoi, kundër vullnetit të shprehur të Portës, të shtypte popujt me dinakëri dhe me forcë; historia nuk paraqet shembuj të një të keqeje më të thellë se ajo e tij. I zënë pa pushim me përfundimin e projekteve të tij mëkatare, ai nuk kënaqej të mbështeste fshehurazi e haptas, me agjentë e mjete të tjera, rebelimin dhe tradhtinë kudo që gjente elementë; por ai shkoi përtej kufijve të territorit të tij, duke nxitur telashe kudo dhe duke i zhytur në rrënim nënshtetasit tanë fatkeq, zotimet e besuara në kujdesin tonë nga Gjykatësi Suprem dhe i Plotfuqishëm. Disave ua rrëmbeu mallin, të tjerëve jetën dhe nderin; qytetet Janinë, Manastir, Sarigol dhe të tjera kanë përjetuar efektet e tij të trishtueshme; rrëmbeu dhe shkatërroi familje të tëra atje dhe tirania e tij i dëboi shqiptarët e frikësuar nga shtëpitë e tyre. Porta kishte kohë që i kishte tërhequr vëmendjen; të gjitha kërkesat mbetën pa përgjigje; ai vazhdoi në sistemin e tij të urryer; ai grumbulloi krim mbi krim dhe më në fund e shtyu guximin e tij të pafytyrë deri aty sa që të qëllonte me armë ndaj disa kundërshtarëve të tij, me banim madje në Kostandinopojë, në rezidencën e kalifit, në qendër të sigurisë. Kur, pas kësaj shkeljeje të hapur të të drejtave të Madhërisë, që kërkonte hakmarrjen publike, atij iu hoq dinjiteti dhe një tjetri iu besua administrimi i qeverisë së tij, kështu ai hodhi tërësisht maskën, ngriti flamurin e rebelimit dhe u mbyll në kështjellën perandorake të Janinës; dhe duke besuar, në iluzionin e kotësisë së tij, se do të mund të përballonte fuqinë e Portës së Lartë, ai më në fund mori përsipër të zbatonte këtë plan tradhtie që kishte medituar për kaq gjatë. Kryengritja e grekëve shpërtheu dhe Aliu, duke u zhytur në skemat e tij të hakmarrjes, përdori shuma të mëdha për të armatosur rebelët e Moresë dhe krahinave të tjera kundër njerëzve të besimit (Islamit). Kjo provë e fundit e perversitetit e bëri të pashmangshëm dënimin e tij; ligji ynë i shenjtë dhe shpëtimi i perandorisë kërkonin gjithashtu shkatërrimin e tij. Prandaj ai u zu rob nga Seraskieri fitimtar i Romelisë, Hurshid Ahmet Pasha dhe dënimi me vdekje, i shqiptuar në « fetfahun » sublim të nisur kundër tij (nga myftiu), u zbatua në përputhje me urdhrat e Lartësisë së Tij. Ja koka e Ali Pashë Tepelenës, e ndarë nga trupi, e këtij tradhtari të fesë, dinakërisë, pabesisë dhe tiranisë nga e cila çlirohen përfundimisht rrëfimtarët e besimit.”

Tersana-emini (kujdestari i arsenalit) ishte përgjegjës për marrjen dhe vendosjen e pasurisë dhe korrespondencës së konsiderueshme të këtij njeriu që për kaq shumë vite konkurroi për pushtet dhe pasuri me princat më të mëdhenj dhe që ka pasur shumë lidhje në më shumë se një vend.

Ja çfarë dimë deri tani nga komunikimet zyrtare mbi rrethanat që çuan në ekzekutimin e tij :

“Pasi humbi të gjitha trupat dhe forcat e tij, Ali Pasha ishte mbyllur me pesëdhjetë burra në një kullë të fortifikuar të kalasë së Janinës. Është një ndërtesë trekatëshe; ai zinte katin e sipërm me suitën e tij. Thesaret e tij ishin në katin e mesëm, dhe kati përdhes ishte i mbushur me një sasi të madhe baruti.

Hurshid Pasha dërgoi “seliktarin” e tij tek Ali Pasha për ta bindur atë të dorëzohej vullnetarisht. Duke qenë se e kishte kërcënuar shpesh se do të hidhte në erë ndërtesën ku ndodhej, Hurshid Pasha, duke mos u shqetësuar nga ky kërcënim, e bëri të deklaronte se do t’i vinte zjarrin vetë, në rast se Aliu do të ngulte këmbë në refuzimin e tij. Ky i fundit më pas filloi të kapitullonte : ai kërkoi siguri për jetën e tij. Hurshid Pasha u përgjigj se kjo pikë varej vetëm nga vendimi i Sulltanit dhe se ai nuk mund të ndërhynte për të, vetëm, në rast se kishte ende kohë, ai do të dorëzonte menjëherë të gjitha thesaret e tij dhe do të shkonte të jetonte me familjen e tij në banesën e caktuar për të.

Pas shumë bisedimesh, Ali Pasha më në fund vendosi të dorëzohej. (Letra private njoftojnë se ai vendosi ta bënte këtë me kërkesën e njërës prej grave të tij.) Vetëm një nga të besuarit e tij mbeti në kullë, që e kishte ngarkuar në mënyrë sekrete, sipas një sinjali që do t’i jepej, për t’i vënë zjarrin magazinës së barutit ose për t’ia dorëzuar Hurshidit gjithçka që përmbante ndërtesa. Aliu u dërgua me suitën e tij, nën një shoqërim prej pesëdhjetë burrash, të cilëve shumë shpejt u shtuan njëqind të tjerë, dhe të cilëve Hurshid Pasha u bashkua me një numër të barabartë të trupave të tij, në një ishull të vogël në liqenin e Janinës dhe afër kështjellës.

Aty u trajtua me të gjitha nderimet që i takonin rangut të tij; ai priti një numër të madh vizitorësh dhe dukej se nuk e humbi shpresën për çlirimin e tij, edhe në ditën e katastrofës së tij të fundit; ai kërkoi verë, e cila ishte për të një nevojë e madhe, duke theksuar megjithatë se ishte kundër ligjit.

Ndërkohë, dënimi suprem ishte marrë në Kostandinopojë, me urdhër të Sulltanit për ta ekzekutuar atë menjëherë në vend. Mehmet Pashës, seraskieri i dytë dhe guvernatori i Moresë, iu desht ta ndërmerrte vetë këtë mision. Më 5 shkurt shkoi te Ali Pasha, foli me të për ca kohë dhe e vrau duke i ngulur kamën në anën e majtë të gjoksit; pastaj personat e suitës së tij hynë në dhomë dhe ndanë kokën nga trupi. Menjëherë trupat e Aliut dhe trupat e Sulltanit u përplasën dhe disa njerëz humbën jetën. Por luftimi ishte i shkurtër dhe përfundoi me thirrjen : Rroftë Sulltan Mahmudi dhe veziri i tij Hurshid Pasha!

Vendi që drejtonte Ali Pasha, sipas një ndarjeje të mëparshme, i është besuar administrimit të pashallarëve më poshtë. Omer Pasha u emërua guvernator i Janinës dhe djali i tij, Hysen Beu, u ngrit në gradën (rangun) e mirimiran-it. Qeveria e Elbasanit iu dha Mahmud Pashës dhe ajo e Ohrit Abaz bej Dibranit.

Porta, duke triumfuar kështu mbi armikun e saj më të rrezikshëm, dhe nënshtrimi i aleatëve të tij duke dhënë arsye për ta konsideruar luftën si të mbaruar, Hurshid Pasha u nis për të depërtuar nga Arta në More.

Ja deri ku arrijnë lajmet nga Kostandinopoja. Sipas një letre të besueshme nga Korfuzi, e datës 5 mars, ekspedita që u largua nga Dardanelet në fillim të shkurtit, hyri në Gjirin e Patrës më 20 ose 21 të po këtij muaji. Forca e saj u vlerësua në 60 anije (që përputhet me të dhënat e mëparshme); Nga ky numër kishte 40 anije transporti me 10.000 trupa zbarkuese; pjesa tjetër përbëhej nga anije të tjera luftarake.

Më 1 mars, një flotë prej rreth gjashtëdhjetë anijesh greke të armatosura mirë nga Hidra, Spezia dhe Ipsara u pa pranë Zantes, duke lundruar drejtpërdrejt kundër Patrës dhe dukej se po luftonte me anijet turke. Ndërkohë, trupat turke kishin zbarkuar në Patra dhe meqë ato të Hurshid Pashës duhet të kenë mbërritur në të njëjtën kohë në këto rrethina, ngjarje të rëndësishme mund të ndodhin shumë shpejt.”

Arkimandriti Theofan – Shkollimi dhe Dorëzimi në Murgjëri, Meshimi në Kishën në Bukuresht ku Meshoi Shqip Fan Noli

April 27, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Në një kohë kur feja ishte e ndaluar dhe sistemi jepte dënime të rënda për praktikimin e besimit fetar, “Nëna, siç e quante ai gjyshen nga ana e mamasë, i kryente fshehurazi por me përkushtim ritet ortodokse duke ngjallur kureshtjen dhe imagjinatën e tij. Pjesën më të madhe të fëmijërisë, Ariani (emri i tij i lindjes) i vogël e kaloi në Korçë nën kujdesin e familjes së mamasë veçanërisht gjyshes nga ana e mamasë. “Ajo e kishte emrin Vangjeli-a që do të thotë Ungjillëzim dhe ishte vërtet shumë besimtare, por edhe shumë e përgatitur si nga ana teologjike ashtu edhe gjuhësore. “Kur isha i vogël e shikoja të hante bukë me ujë, dhe e pyesja: Nëna, pse ha bukë me ujë ti? Ajo më thoshte: Jam plakë unë të keqen nëna. Nuk kam dhëmbë.” Unë përsëri vazhdoja me timen: Po përse nuk ka supë? Më vonë e kuptova se kur ajo hante bukë me ujë ishte koha e kreshmës së madhe, ose java e zezë,” kujton Arkimandriti duke pohuar se “Nëna mundohej të mbante ritet e fesë fshehurazi nga ne.”

Përkushtimi i gjyshes manifestohej me shumë të panjohura në sytë e një fëmije por ishte thellësisht autentik. Ajo kishte mbaruar shkollën e vashave në Korçë që ishte shkollë greke dhe ishte e përgatitur nga ana teologjike dhe gjuhësore. Ai thotë se familja e ka ruajtur edhe sot e kësaj dite kandilen e saj të improvizuar në të njëjtin filxhan bashkë me ikonën e shamisë (Mandilit të Shenjtë) ku paraqitet fytyra e Krishtit. “Siç shkruhet në Dhjatën e re, Veronika ishte ajo gruaja që vuante nga gjakderdhja prej dymbëdhjetë viteve dhe që u shërua menjëherë sapo preku robën e Krishtit. Në momentin kur Atë e tërhiqnin zvarrë të torturuar dhe me kurorën me gjemba në kokë përgjatë Rrugës së Dhimbshme (Via Dolorosa) ajo iu afrua dhe i vuri shaminë në fytyrën e tij për të fshirë gjakun, dhe në atë moment fytyra e Krishtit mbeti e stampuar në të.” Një nga kujtimet më mbresëlënëse të fëmijërisë së tij ishte vajtja natën në kodrat e Shën Thasanit dhe Shën Mëhillit në Korçë. Aso kohe vetëm emërtimi sugjeronte praninë e objekteve fetare sepse aty nuk kishte mbetur asgjë tjetër përveç gurëthemeleve të kishave të shembura. “Nëna, e cila i prodhonte vetë qirinjtë me spango dhe parafinë, i bënte të holla fare dhe, përpara nisjes, i mbështillte lëmsh e i fuste në xhep. Kur arrinim në majë të kodrës, Nëna më thoshte: Po të shikosh dikë, më lajmëro. Dhe unë ruaja se mos vinte njeri.” Në kujtesën e tij ka edhe momente të tjera si psh enët e pjatat e veçanta që përdoreshin vetëm një herë në vit (për ditën e Kreshmës) dhe mbaheshin në dollap gjatë gjithë pjesës tjetër të vitit, ngjyerja e vezëve dhe lutjet e gjyshes në errësirë: “ajo i bënte vezët e kuqe dhe na i jepte të qëruara nga frika se mos padashje thoshim diçka jashtë. Ndërsa kur lutej natën, ajo e shuante dritën dhe ndizte kandilin për tu falur. Mesa duket mendonte se unë nuk e shikoja në errësirë.” Si fëmi mbase mund të ketë dëgjuar fragmente nga meshimet e së dielës në transmetimet radiofonike që gjyshja këmbëngulte t’i dëgjonte kur erdhi të jetonte për tre vjet tek familja e vajzës në Tiranë. Ai kujton sesi “Nëna dëgjonte meshën e së dielës nga stacionin radiofonik i kishës greke në një nga ato Radiot e atëhershme Iliria me bateri. Duhej të ishte transmetimi nga Selaniku ose Athina që arrinte ta përcillnin sinjalin në Shqipëri. Ajo i thoshte tim eti: “Aristidh, vëre një çikë të dëgjojmë radion e kishës.” Babai, i cili vinte nga një familje vllehe e Voskopojës e ardhur shumë herët në Tiranë, nuk ia prishte, por i thoshte: Do na marrësh në qafë se këtu edhe muret kanë veshë! Nëna ia kthente: Ma jep radion me vete se futem në krevat unë dhe e dëgjoj aty.”

Një “zbulim” i madh nga ana ime i një arseli të tërë me ikona në fillim të viteve 80 në shtëpitë e vjetra ndodhi dy javë përpara se të ndërronte jetë gjyshja. “Unë kisha hipur në çatinë e shtëpisë ose “baxho” si i thonë në Korçë dhe, ngaqë kisha vënë një karrige në musandër, kur po zbrisja mesa duket u bë pak zhurmë. Nëna u ngjit lart në katin e dytë, dhe kur më pa, shtangu e trembur. “Kush të shpuri atje mor malukat?” thoshte dhe filloi të qante. Pasi vdiq, gjetëm edhe ikona të tjera të fshehura në vende të ndryshme të shtëpisë.”

Shumësia e mbresave dhe akteve të tilla ku manifestohej veçanërisht palëkundshmëria e besimit fetar dhe përkushtimit nga ana e gjyshes dhe e anëtarëve të tjerë të familjes do ketë qenë shtysa e brendshme për edukimin formal teologjik të Arkimandritit. “Hapi i parë ishte aktivizimi me Komitetin e Hapjes së Institucioneve fetare teksa vazhdoja marrëdhëniet e punës në inspektim, që për shkak të orarit fleksibël më lejonte të kryeja edhe angazhimin tjetër,” vëren Arkimandriti. Gjatë kësaj periudhe tyre ai dhe At Artur Liolini kishin telefonata të shumta ndërkombëtare Tiranë – Boston dhe për shkak të ndryshimit të orëve në një vend ishte mbrëmje, ndërsa në tjetrin ditë. Tabloja e përgjithshme e rikthimit të ortodoksisë fetare në Shqipëri kishte filluar të merrte trajtat e para, sipas tij. “Strukturimi i kishave kishte hyrë në rrugë të mbarë. Gjatë asaj kohe, At Artur Liolini nga Bostoni kreu një vizitë të gjatë në Shqipëri për të organizuar në mënyrë edhe më sistematike këshillat kishtare. Për sa kohë zgjati vizita, ai udhëtoi në shumë qytete të Shqipërisë së mesme dhe të jugut, dhe përveç se bëri shumë pagëzime, drejtoi edhe punën për organizimin e këshillave kishtare. Përsa i takon kuadrove, atëherë kishte dy priftërinj të vjetër në Korçë që i kishin shpëtuar persekutimit, si At Raci në Korcë, At Kotnani, dhe pak të tjerë si Papa Gaqi në Tiranë, At Kozma Qirjo edhe dy dhjakonët, Spiro Findiku, i cili ishte pak shëndetlig dhe Sotir Kanxheri, që kishte qenë edhe kryedhjakoni dhe që u kthye në shërbesë sepse kishte ende një zë të bukur. Të dy ishin të dorëzuar sipas protokolleve dhe riteve kishtare por ishin zhveshur nga rrobat e dhjakut në kohën e mbylljes së kishës.” Shqiptarët si brenda ashtu edhe jashtë Amerikës e kishin të njohur figurën e At Artur Liolinit dhe të familjes së tij të nderuar.

I lindur në kohën kur Kisha ishte në prag të mbylljes në Shqipëri, Ariani nuk ishte i pagëzuar, ndërsa vëllanë e tij për shkak se e kishte ditëlindjen pak vite më parë e kishin cuar nga Tirana në Korçë për ta pagëzuar. Duke hedhur dritë mbi një nga pasojat e hyrjes në fuqi të Nenit kushtetues numër 55, të cilin e quanin edhe Sfinksi 55, Arkimandriti Theofan përshkruan një moment kyç të jetës së tij lidhur me pagëzimin dhe shkollimin e tij formal teologjik. “Në qershor të vitit 1991 pikërisht në Kishën Katedrale të Ungjillëzimit, ku ishte meshuar Pashka e parë postkomuniste në Tiranë, At Arturi më pagëzoi duke u bërë edhe kumbari im. Për nder të heroit dhe shenjtit mbrojtës të Shqipërisë, Shën Gjergjit, më pagëzoi me këtë emër. Një muaj më vonë, ardhja e Peshkopit Janullatos në Shqipëri mundësoi hapjen e Seminarit të parë teologjik për përgatitjen e klerikëve. Unë isha në grupin e parë me 52 a 53 vetë që hynë aty si studentë në shkurt 1992. Seminari u vendos për herë të parë në një ndërtesë që ia dhanë autoritetet shtetërore. Deri atëherë aty kishte qenë kampi i punëtorëve të Bashkimeve Profesionale te zona e plepave në Durrës. Trupi pedagogjik përbëhej nga kuadro greke, murgj nga Mali i Shenjtë, profesorë nga Athina e Selaniku, murgj nga Manastri i Shën Ekaterinës në Sinai të Egjiptit si edhe klerikë nga Amerika.”

Kur po përfundonte faza e parë e kurseve intensive në Seminarin Teologjik, ai tregon se u bënë intervistat e para me çdo student për të dhënë drejtimin se ku do të vazhdonin më tutje. Prej këtu, ajo që kishte menduar se do të ishte rruga e tij merr drejtime të paparashikuara duke hapur mundësi të reja. “Unë isha piketuar nga Kryepeshkopata Ortodokse e Amerikës, me At Arturin në atë kohë, për të ardhur me studime në shkollën Holy Cross në Brookline në Boston. Më ishte akorduar edhe një bursë nga Fondi Fan Noli për Studentët. Ndërsa vazhdonin përçapjet dhe përgatitjeve me At Arturin dhe drejtorin e atëhershëm të shkollës At Ilia Ketrin, vjen në një nga vizitat e tij të shumta në Tiranë Krypeshkopi Kalinik i Dioqezës së Arxheshit në Rumani bashkë me Ambasadorin rumun. Në fund të meshës në Katedralen e Ungjillëzimit, Peshkopi më kërkoi të bëhesha gati të udhëtoj me të për Rumani. Por unë e kisha vendosur të përfundoja atë që kisha nisur. Kur erdhi koha e ndarjes së studentëve për të vazhduar shkollimin, mu tha se do shkoja në Athinë. Unë refuzova sepse atëkohë ishin bërë përgatitjet për të vajtur në Brookline. Mu komunikua se nuk do të lejohesha të shkoja në Amerikë, megjithatë unë po bëhesha gati për rrugë. Dhe një javë përpara udhëtimit kisha dalë me mamanë të blija valixhe te tregu. Kur u ktheva në shtëpi, babai më thotë se më kishin thërritur të shkoja në Ambasadën rumune. Po atë ditë në takimin tim me Ambasadorin George Micu, ai më tha se kishte ardhur një ftesë zyrtare nga Patriarku i Rumanisë për të kryer studimet në Universitetin e Bukureshtit ku më ishte akorduar bursë e dyfishtë, nga Patriarkana dhe nga Ministria e Punëve të Jashtme të Rumanisë. I thashë Ambasadorit, me të cilin ishim shumë miq se unë po bëhesha gati të shkoja në Amerikë, por megjithatë do ta bisedoja me prindërit mundësinë që më ishte ofruar. Në shtëpi babai më tha “Dëgjo plakun, lëre Amerikën dhe shko në Rumani, se atje janë si ne, janë njerëzit tanë, të dashur, të mirë. Jam i sigurtë se do të trajtojnë mirë dhe do ndihesh si në shtëpi. Amerika është botë tjetër, mor bir. Dhe është shumë larg, kushedi kur shihemi, kurse Rumania është afër dhe me siguri do vijmë të të shohim.” Atë natë vonë bisedova me At Arturin dhe ia komunikova vendimin tim. Ai më tha se Instituti Universitar Teologjik i Bukureshtetit është shumë i mirë dhe i njohur me tradita shumëshekullore. Më uroi Suksese dhe më tha se bursën time do t’ia jepnin dikujt tjetër. Kështu, në datën 1 shtator arrita në Rumani dhe u vendosa në një manastir. Për të më ndihmuar për gjuhën, të cilën nuk e njihja, erdhi me mua për disa muaj Thoma Çomorra, për të cilin fola në fillim të bisedës. Në nëntor u kthyem të dy në Shqipëri bashkë me Thomain, por ai qëndroi aty ndërsa unë erdha në Rumani. Ishte koha e Krishtlindjeve kur unë kisha filluar të flisja pak më rrjedhshëm por jo shumë korrekt. Në janar filloi sezoni dimëror i studimeve katërvjeçare në Universitetin e Bukureshtit.”

Edhe gjatë viteve të studimeve, kontaktet me At Arturin ishin të rregullta madje në dy raste të deleguarit e Kryepeshkopatës shqiptare të Bostonit erdhën për vizitë në Rumani. Një nga të dërguarit ishte At Mihal Sotiri, Sekretar i Kryepeshkopatës. Këto vizita kishin rëndësi për të shprehur përkrahjen nga Kryepeshkopata. Por si student ai ishte krejtësisht i fokusuar në studime dhe i shkëputi të gjitha kontaktet me shqiptarët përveçse në raste të rralla siç ishte Dita e Flamurit dhe ndonjë vizitë në Ambasadën Shqiptare. Për nga madhësia, numri i tanishëm i shqiptarëve në Rumani llogaritet të jetë diku rreth 10,000. Meqë njihen zyrtarisht si minoritet etnik, shqiptarët kanë një deputet në Dhomën e Deputetëve të Rumanisë. Shumica e anëtarëve të bashkësisë shqiptare jetojnë në Bukuresht, dhe pjesa më e madhe janë familje ortodokse me prejardhje nga trevat përreth Korçës. Disa bashkësi më të vogla janë vendosur kryesisht në qendra urbane si në Temishvar, Jash, Konstancë dhe Kluzh-Napokë. Rumanisë.

Ndër episodet kulmore të periudhës rumune, nëse mund ta quajmë kështu kohën e studimeve dhe të shërbesës në Rumani, ishte dorëzimi i tij si dhjak, që i parapriu ceremonisë së qethjes në murgjëri. “Në vitin 1995 kur isha në vitin e dytë të studimeve teologjike u vendos dorëzimi. Ishte 1 janar, Dita e Shën Vasilit të Madh. Mbaj mend se kisha veshur si zakonisht kostum e kravatë. Aty erdhi Sekretari i Kryepeshkopit që më thotë të vij në altar se ai donte të fliste me mua, por përpara duhet të hiqja xhaketën dhe kravatën. Kur hyra brenda Kryepeshkopi Kalinik më tha: Sot kam vendosur të të dorëzoj dhjak. Më pyeti nëse kisha ngrënë atë ditë. Dhe unë ju përgjigja se ai e dinte që unë nuk ha mëngjes. Në kohën e Liturgjisë së Shenjtë të asaj dite u bë dorëzimi im. Më pas u vendos se qethja në monakizëm do bëhej në datën 6 janar, Dita e Ujit të Bekuar, e njohur ndryshe si Theofania, me qëllim që të më jepej emri i Theofan Nolit. Siç dihet Fan Noli ka qenë në Rumani në vitin 1911. Ai qëndroi në Bukuresht, Konstanca, Galac dhe Breila ku u takua me atdhetarë dhe veprimtarë të shquar të bashkësisë shqiptare të Rumanisë,” thotë Arkimandriti. Kaq i rëndësishëm ka qenë kryeqyteti rumun si pikëmbështetje e patriotëve shqiptarë sa historianët e kanë quajtur “qendër të lëvizjes kombëtare për pavarësinë e Shqipërisë”. Për breza me radhë mund të përmenden shumë shqiptarë të njohur në Rumani si: Kristaq Antoniu, Aleksander Stavre Drenova, Naum Veqilharxhi, Familja Gjika, Viktor Eftimiu, Lasgush Poradeci, Ilo Mitkë Qafëzezi, Viktor Ponta.

Kur tregon për qethjen në monakizëm në Ditën e Theofanisë vëren se befasia që ndodh aty mund të jetë kuantitative në dukje por ka me një dimension më të thellë në brendësi të rrëfimit: “Ndonëse kishte qenë një ditë me dëborë, natën e 6 janarit në manastir kishin ardhur Ambasadori me bashkëshorten, konsulli dhe i gjithë personeli i Ambasadës shqiptare në Bukuresht. Shërbesa u bë në mesnatë dhe çdo gjë ishte e përgatitur. Por kur Kryepeshkopi hapi derën dhe pa gjithë ata vetë të mbledhur në Kishë, ai u kthye nga unë, duke më thënë me iritim: Ç’ke bërë kështu? Ne ramë dakort se kjo do ishte një ceremoni private, kurse ti i paske thënë gjithë qytetit?? Unë nuk i kisha thënë njeriu por ngaqë këndoja asokohe me murgjit, ata e kishin marrë vesh dhe kishin lajmëruar njerëzit që kishin ardhur në ceremoninë time të qethjes në murgjëri.”

Arkimandriti Theofan tregon sesi në zemër të Bukureshtit ndodhet Kisha e Shën Nikollës ku ka meshuar në gjuhën shqipe Fan S. Noli për herë të parë në 1911. Në hyrje të saj është vendosur një pllakë përkujtimore në shqip dhe rumanisht: “Në këtë kishë, në periudhën 1911-1945, janë kryer rite fetare nga komuniteti ortodoks shqiptar i Bukureshtit, Këtu ka meshuar në gjuhën shqipe, Fan S. Noli (1882- 1965), personalitet i shquar i letrave dhe kulturës shqiptare, kryeministër i Shqipërisë në periudhën Qershor-Dhjetor 1924″. Në vitin 1996 Arkimandriti bëri meshimin shqip në atë Kishë. “Isha aq i emocionuar, saqë kur Kryepeshkopi më kërkoi të dilja përpara besimtarëve dhe t’i udhëhiqja në “Lutjen Zotërore” në gjuhën shqipe, e fillova ta them në shqip, por në gjysmën e saj u bllokova dhe atëherë gjysmën tjetër e vazhdova në rumanisht. Kur u ktheva brenda në Altar më tha: “Po ti ç’pate”? “Nuk e di” i thashë, “por kisha shumë emocione kur mendova se 85 vite më parë kjo lutje u tha për herë të parë në gjuhën shqipe nga Fan Noli po në këtë kishë dhe po nga i njëjti vend,” tregon Arkimandriti.