Histori – Page 195 – Dielli

DITA E FLAMURIT

November 25, 2021 by s p

Mendime e kujtime

LUIGJ GURAKUQI

KUVȆNDI Romë, 30 Nëntor 1919

Paris më 20 nânduer 1919

Në nji ditë t’errtë e të trishtueshme të Kallëndorit, i lodhun nga vjetët, e, mâ fort, nga mundimet e të vështirat e nji jete të kalueme, pa ndalim, mbi brigje e nën shatorre në mest të fushavet të luftës luâni i Krues, Skandërbeu, ulte kryet madhështuer, e dirgjej e rënkonte në shtrat të vdekës atje në Lesh. Rriba e murrânit i sillte në vesh ushtimën e tmershme të luftës s’ashpër që ziente në breg të Kirit, pranë Drishtit ndërmjet Turqvet e të Shqiptarvet. Gjaku i ndezun i valonte ndëpër dejt e çeliktë, e zemra trimoshe i dridhte parzmën tue rrahun me rrëmbim, e i pëlciste nga dëshiri për të fluturuem si rrufeë në ndihmë të vllazënvet të vet. Por trupi i tij i rândë nuk tundej dot nga vendi. I mundun nga sëmundja, por jo nga luftat e rrebta e të parreshtuna nga të cilat kishte dalë gjithmonë Burri i famshëm mbyllte syt, e me tê errej e shuhej edhe fati i Atdheut !

Trimat, shokët e tij, qi bashkë me tê kishin ndamun, për sa e sa vjet gëzim e rreziqe, e luftarët e tij mâ të përmendunit mirrshin udhën e mërgimit e përndaheshin në të katër anët. Qytetet e tija mâ të fortat, fole sokolash e sqifterësh, bijshin njena mbas tjetrës nën sulmin e anmiqvet. Shqipja rregjineshë, qi kishte fluturuem gjithnji ngadhnjyese mbi ajrin e lirë të Shqipniës, përmblidhte kthetrat, varte krahët e strukej në shpellat e maleve të larta ; e flamuri kuq e zi, shenj lirie e ngadhnjimi, përmbysej e zhdukej, e mbyllej i palosun në zemrat e Shqiptarvet të veshun në të zeza.

Në atë ditë të vajtueshme e fatkeqe, robnia mâ e ashpër e dhunore nisi të rândonte mbi kryet e kurrusun të Shqiptarvet të mjerë. I ndrydhun e i shtypun nga pushtuesi barbar, komi i ynë ra në shkretnim e në vobeksië. Të harruem prej të gjithve, edhe prej atyne të cilvet u kishin dhânë pa kursim ndihmën e vet në ditën e rrezikut, e të mbetun pa mbështetije e pa shpresë, Shqiptarët u shtrenguen, mâ në fund, t’i shtroheshin fatit e të hyjshin në marrëveshje me pushtuesin. Por edhe në qoftë se gjyshat t’anë e harruen, pak nga pak, mëniën kundër anmikut qi të parët u kishin lânë trashigim, me gjithë këtê nuk e buerën kurrë ndiesiën e liriës. Sado herë qi u erdhi rasa e qi i a pan gjasën, Shqiptarët nuk e kursyen kurrë jetën e vet e nuk prituen kurrë me ngritun krye kundër Turqvet qi kërkojshin me u rrëmbyem edhe gjurmat mâ të mbrâme të të drejtavet kombtare.

Po nga nji tok shkajqesh, qi nuk âsht nevoja t’i përmendim këtu, Shqiptarët, që lypsej t’ishin mâ të parët me shpëtuem nga sgjedha e Turqiës, nuk e patën fatin e mirë të fqinjve të vet. Këta, jo vetëm qi u liruen mâ parë se na nga robnia e përbashkme, po mbasandaj, tue harruem gjakun e derdhun prej burravet t’anë për liriën e tyne, nisën të ndêjnë dëshiret e veta lakmuese mbi tokët e Shqipniës. Gâdi gjithmonë të duruem, e shumë herë edhe të mbështetun e të përkrahun nga Qeveria turke qi nuk donte t’a shihte varrin qi ditë për ditë po i hapej përpara, fqinjt t’anë, në vend qi të na tregojshin mirënjohsiën e vet e të na shpërbleshin me të mirë ndihmën qi u kishim dhânë, rrokën propagandën e shkomsimit ndë mest të popullit t’ënë të padishëm tue përdorun ç’farë do mjeti e dhelpnie e tue bâmun vegël edhe feën e shkollat për të na helmuem gjakun, për të na prishun zemrat, për të na rrëmbyem trashigimet kombtaret mâ të shtrenjtat.

Mjerimet e salvimet qi ka hekun komi shqiptar, sidomos në pesdhjetë vjetët e mbráme të robniës së vet, janë të panjehuna.

Ndonse kom më vete e të ndamun prej Turqvet për nga gjuha e nga zakonet, Shqiptarët qén dënuem të bâheshin flîja e lajthimevet dhe e fajevet të Turqiës me të cilën vetëm fati i zi i kishte pjekun. Kështu ndodhi kohën e Traktatit të Berlinit e kështu do të ngjante edhe mbas luftës balkanike, kur Europa, tue mohuem të drejtat e Shqiptarvet, mendohej me shpërblyem, me copa t’Atdheut t’ënë, fitimin e beslidhunvet të Balkanit mbi Turqiën, atë fitim të cilin Shqiptarët e kishin pregatitun me kryengritjet e veta të fundit.

Mbase 450 vjetë kishin kaluem, 450 vjetë të gjata pësimesh e të vështirash, që kur se flamuri i kuq me shqipen e zezë dykrenshe, ai flamuri i lumnueshëm i Skandërbeut, ishte shdukun prej qiellit të kaltër të Shqipniës. Anmiqt shekullorë të komit shqiptar kishin shkelun me kâmbë dhunuese tokën arbnore të lame me gjakun e bijvet të vet, mbi trupat e të cilvet topitej pareshtun tehi i shpatavet e i thikavet të pushtuesvet barbarë. Të dehun nga fitimi i papritun kundër Turqiës, e të ndezun prej mëniës gjakpijse kundër fisit t’ënë, ushtarët beslidhun të Balkanit kishin urdhën qi të mos kurseshin asfare jetën vllazënvet t’anë, pse kështu qeveriët e tyne do të mundshin mâ vonë me mbretnuem e me sunduem mâ lehtas mbi pakicat shqiptare të shpëtueme prej atyne therjeve të pamëshira.

Përpara këtij rreziku të kobshëm qi varej mbi fatin e Atdheut, Shqiptarët, ndonse të turbulluem e të turitun prej rrjedhës së vrulltë t’atyne ngjarjeve të papandehuna e të trishtueshme, e mblodhën mendjen, i bashkuen zemrat e i dhan besën njeni tjetrit qi me u përpjekun e me marrë masat e duhuna për shpëtimin e vendit të të parvet.

Pa humbun kohë, burrat e krenët e tyne mâ të vjefshmit u mblodhën në Vlonë ku, nën kryesiën e të ndëjyemit Ismail Qemal Bej, prokllamuen mvetësiën e Shqipniës e ngritën flamurin të kuq e të zi, qi shtërgjyshat u kishin lânë trashigim të palosun e të mbyllun në varret e veta.

Kujtimin e kësaj dite gazmore, të cilën të parët t’anë e kishin pritun me aqë dëshir e qi na, mâ të lumë se ata, patëm fatin e bardhë qi t’a shohim me sy, komi shqiptar po pregatitet t’a kremtojë me lulzim më 28 të këtij mueji.

Po të hedhim një sy mbi të ndodhunat e panumërta, të ndryshme e të vajtueshme qi kanë përsjellun jetën e Shqipniës së lirë e qi na vërtiten përpara me shpejtim si fytyrat mbi pëlhurën e nji kinematografi, nuk duem t’i besojmë vetes s’onë, na duket si të jemi n’andërr : e shtatë vjetët, qi na ndajnë prej ditës së proklamimit të mvetësiës s’onë, na bâhen mâ të gjata e na dalin mâ të hidhuna se 450 vjetët e robniës së vjetër.

Përpara mjerimit t’Atdheut të cunguem prej Konferencës së Londonit, e tue pamun vendin e të parvet e vllaznit e vet akoma të paliruem prej thonjvet t’anmiqvet, Shqiptarët e humbën shpresën, e buerën guximin. Të lânun prej Qeverivet të mëdha pa atë mbështetje e pa atë ndihmë për të cilat ka pasun nevojë çdo komb i vogël në kohët e para të të mkambunit të vet, Shqiptarët muerën prapë tatpjetën e nisën përsëri t’u vên veshin propagandavet të hueja e, sikurse pësimet e të ligat e vuejtuna të mos u kishin vjeftun fare mësim, ran për prapë në fajet e përparshme.

Edhe nji herë gjaku i Shqiptarvet nisi me shkuem rrëkeë, edhe nji herë flamuri i ynë u rrëzue e u shduk, edhe nji herë anmiqt e pushtuen tokën e Shqipniës e sunduen edhe mâ rreptësisht mbi popullin t’ënë të ndamun në çeta e në partië gjithfarësh. E as sot të zezat t’ona nuk kanë marrë fund, e fati i Atdheut t’ënë ndodhet akoma i padalluem.

E kremtja e 28 Nândorit duhet të jetë pra për né të gjithë, jo vetëm nji ditë gëzimi e dëfrimi, por edhe nji ditë pendimi në të cilën të mbledhim mendjen e të bâjmë sqyrtimin e vetdijes s’onë. Në këtë ditë duhet të vêmë të gjithë dorën në zemër e të pyesim veten t’onë ndë a kemi bâmun gjithkund e gjithmonë detyrën qi kishim përpara Atdheut. T’i tregojmë pa turp e t’i njohim fajet t’ona, të harrojmë hidhnimet e anmiqsiët qi na ndajnë, t’i japim vllaznisht dorën njeni tjetrit e të betohemi mbi besën e gjyshavet t’anë se sot e mbrapa do të përpiqemi për të mirën e Atdheut, për lulzimin e komit, për nderin e flamurit t’ënë.

Në veprimin e në sjellën t’onë të mbajmë gjithnji ndër mend këshillet e vlerta urtësie, vllaznie e atdhetarie qi, në veprën e tij profetike, u jipte Shqiptarvet, ndëpër gojë të Marash Ucit, vjershëtori i ynë kombtar tue u thânë :

Armët e mbushme mos me i dhânë,

Me shokë t’uej kurr mos me u zânë.

Kurr ujt turbull mos me i rá,

Mos me dalun n’và t’pa và.

Vendin t’uej me e dashtë për ore,

Me ruejt besë, mos me çartë ndore.

T’huejnë me fjalë mos t’a poshtnoni,

Bukën para por t’i a shtroni

Në Shqipní si âsht qênë zakoni ;

Me i besue mos i besoni !

Paris më 20 nânduer 1919 LUIGJ GURAKUQI

KUVȆNDI Romë, 30 Nëntor 1919

THE NEW YORK HERALD (1933) / SIR ROBERT MACLEODE HODGSON, AMBASADORI I BRITANISË SË MADHE NË SHQIPËRI : “JA ARRITJET E SHQIPËRISË NËN UDHËHEQJEN E MBRETIT ZOG”

November 24, 2021 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 24 Nëntor 2021

“The New York Herald” ka botuar, të martën e 3 janarit 1933, në faqen n°5, deklaratën e Sir Robert MacLeode Hodgson (ambasador i Britanisë së Madhe asokohe në Shqipëri) mbi arritjet e kombit tonë nën udhëheqjen e Mbretit Zog, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar : (Speciale nga The Herald.)
Tiranë, e hënë. — Vlerësimi i Evropës për përparimin e shpejtë që ka bërë Shqipëria nën mbretërimin e Mbretit Zog I u ilustrua këtu në festën kombëtare, kur Sir Robert MacLeode Hodgson, ministër britanik dhe dekan i trupit diplomatik, bëri një homazh sinjalizues për vendin.
Në prani të monarkut, i cili argëtoi diplomatët, Sir Robert kujtoi çrregullimin dhe prapambetjen e Shqipërisë 20 vjet më parë.
“Ne, kolegët e mi dhe unë, e shohim me sytë tanë përparimin e këtij vendi,” tha ai. “Njëzet vjet më parë çrregullimi ishte rregulli i vetëm, të gjitha llojet e ndërlikimeve dobësonin kombin, nuk kishte mjete lëvizjeje dhe nuk bëhej fjalë për një qeveri qendrore.”
“Tashmë rendi dhe paqja janë siguruar, një rrjet rrugësh krejt i mbaruar ose në ndërtim e ka përhapur (zhvilluar) vendin, shkollat dhe gjykatat e drejtësisë ekzistojnë kudo dhe është krijuar një sistem administrimi në të gjitha degët. Në një 20 vjet Shqipëria arriti të ngjitet në vendin e saj të duhur.”
“Unë jam për të gjitha reformat që janë të dobishme për komoditetin dhe prosperitetin e Shqipërisë,” tha Mbreti Zog para asamblesë.
Spitale të reja janë ndërtuar, po hapen shkolla, po kultivohen arat dhe lindi një letërsi e re shqipe. Është formuar një shoqëri e arteve, ndërsa një teatër kombëtar dhe një akademi muzikore pritet të pasojnë institutin e ri dramatik të hapur së fundmi në Tiranë.
https://www.darsiani.com/la-gazette/the-new-york-herald-1933-sir-robert-macleode-hodgson-ambasadori-i-britanise-se-madhe-ne-shqiperi-ja-arritjet-e-shqiperise-nen-udheheqjen-e-mbretit-zog/

Veprimtaria diplomatike e Midhat Frashërit në Konferencën e Paqes në Paris dhe Lidhjen e Kombeve

November 19, 2021 by s p

Nga Lindita Komani

Nëntor 2021/

Rindërtimi i kontributit të Midhat Frashërit në letra, kulturë, politikë dhe diplomaci po ndodh që prej disa vitesh përmes punës së palodhur të Dr.Uran Butkës dhe bashkëpunëtorëve të Institutit “Lumo Skëndo” në Tiranë.

Mbërritur në vëllimin VI që sjell një pjesë të leterkëmbimit të Midhatit prej vitit 1896 deri në korrik të vitit 1921, njihemi dhe përjetojmë zërin më intim, më të thellë, më elokuent dhe njëkohësisht më të rreptë të tij si një personalitet i epërm i botës shqiptare. Ia ndiejmë më të fortë dhe më të afërt shqetësimin për zhvillimet kombëtare, për shpalljen e pavarësisë, qeveritë e krijuara pas shpalljes të pavarësisë, për luftën dhe paqen, për ngjarjet e ditës, për hulumtimet në zhvillim e sipër, për informacionin e munguar nga Shqipëria, për përpjekjet e përditshme për të çuar përpara çështjen shqiptare në marrëdhënie me miq e personalitete të huaja dhe shqiptare. Ia ndiejmë butësinë dhe finesën e spikatur në marrëdhënie me njerëzit më të afërt, të familjes, të dashurat në disa vende të Europës, miqtë në ideale.

Në vëmendje të këtij punimi qëndron rindërtimi i veprimtarisë diplomatike së Midhat Frashërit në marrëdhënie me Konferencën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve në vitet 1919 – 1921. Për këtë qëllim shqyrtuam letërkëmbimin që nis më 20 nëntor 1918 me letrat dërguar Zotit Pichon, Ministër i Punëve të Jashtme të Francës dhe Zotit Harry Lamb nga Foreign Office në Londër, në vijim Zonjës Edith Durham dhe kolonelit Audrey Herbert dhe mbyllet në vitin 1922 me disa letra që në fakt do të publikohen sipas kronologjisë në vëllimin e shtatë të veprës së Midhatit, por që na u vunë në dispozicion nga Dr.Butka për qëllim të këtij punimi.

Punimi është i përbërë nga tri pjesë. Në pjesën e parë bëjmë një sistemim dhe grupim të letërkëmbimit. Në pjesën e dytë paraqesim disa karakteristika të Midhat Frashërit dhe çështje që dalin në pah gjatë leximit e hulumtimit të letërkëmbimit. Në pjesën e tretë rindërtojmë veprimtarinë diplomatike të Midhat Frashërit në periudhën e viteve 1919-1921.

Sistemimi dhe grupimi i letërkëmbimit

Janë mbi 250 letra të ruajtura nga periudha 1919-1921, të cilat vijnë në sytë tanë përmes këtij vëllimi. Sistemuar në mënyrë kronologjike, të fusin në ritmin e kohës dhe të ngjarjeve, të lidhjeve dhe përpjekjeve që Midhati zhvillonte paralelisht dhe në vijimësi në shumë drejtime e me shumë personalitete të kohës: politikanë, diplomatë, studiues intelektualë, veprimtarë të huaj dhe shqiptarë. Është një vendim me vend nga ana e redaktorit që ka zgjedhur kronologjinë kohore si kriter për sistemimin, sepse aty ku përjeton Midhat si diplomat, politikan, studiues dhe intelektual, e përjeton edhe si njeri me pasione dhe kujdes për njerëzit e afërt dhe miqtë e idealit kombëtar.

Nga këndvështrimi i sotëm ndoshta 250 letra nuk të japin përshtypjen e një veprimtarie aq të madhe, për shkak se teknologjitë moderne i kanë dhënë politikës, diplomacisë dhe komunikimit publik një ritëm shumë më të shpejtë, si në veprim, ashtu edhe në reagim dhe pasqyrim e komentim mediatik të zhvillimeve. Por në kohën për të cilën flasim, sidomos duke pasur parasysh që Midhati vepronte si individ, pa një ekip nga pas, dhe pa pasur informacione të përditësuara çdo ditë, ritmi që përftojmë përmes leximit tregon për një angazhim personal të jashtëzakonshëm nga ana e tij, si në periudhën kur iu pengua përfshirja në Delegacionin Shqiptar në Konferencën e Paqes ashtu edhe në vijim kur përfaqësoi pranë tij Vatrën, ashtu edhe kur u zgjodh kryetar këtij delegacioni nga qeveria e Shqipërisë nën drejtimin e Iliaz Vrionit.

Sistemimi që kemi bërë me rastin e këtij punimi na lejon që ta lexojmë këtë letërkëmbim duke i grupuar letrat në:

Letërkëmbimi me diplomatë dhe politikanë kyçë të kohës, në funksion të Konferencës së Paqes dhe Lidhjes së Kombeve.

Letërkëmbimi me qeverinë e Shqipërisë.

Letërkëmbimi me bashkëpunëtorët e afërt në punën e tij diplomatike ku bën pjesë: letërkëmbimi me Mehmed Konicën, Dhimitër Beratin, i cili pas përpjekjeve të përsëritura të Midhatit u bë sekretar i delegacionit në Paris dhe ndihmës i afërt i tij, Asdrenin, Fan Nolin.

Letërkëmbimi me miqtë e idealit ku bën pjesë: letërkëmbimi me Rexhep Mitrovicën, Eshref Frashërin, Bedri Pejanin, me të cilët i lidhte jo vetëm cështja shqiptare por edhe qëndrimet e afërta politike dhe miqësi edhe përtej politikës me përkujdesje gati vëllazërore. Janë këta miq që në kohën kur Midhati u zgjodh deputet i Gjirokastrës (1921) i bënin vërejtje dhe thirrje të përsëritura për t’u kthyer nga Parisi në Shqipëri dhe për t’u angazhuar politikisht në vend, gjë për të cilën Midhatit iu desh të jepte edhe sqarimet e veta se pse nuk mund të ndodhte.

Letërkëmbimi me miqtë e mëdhenj britanikë: me Audrey Herbert, Edith Durham dhe I.S.Barnes, pa ndihmën dhe përkushtimin e madh të të cilëve qeveria britanike mbase do të kishte mbajtur tjetër qëndrim për Shqipërinë, sidomos për kufijtë e saj, duke pasur parasysh punën e fortë propoganduese të fqinjëve tanë.

Letërkëmbimi me personalitete studiues, intelektualë dhe veprimtarë të huaj me funksion lobimin për çështjen shqiptare ku bën pjesë: letërkëmbimi me Eugene Pittard (antropolog zviceran), Louis Doufour (hartues i një metode për mësimin e gjuhës shqipe nga francezët), Margaret Hasluck (etnologe, gjuhëtare, antropologe skoceze), Leon Lamouche (ushtarak dhe erudit francez), irlandezin La Rive Bourchier, britanikun Burton, Administratorin e Shkollës së Gjuhëve Orientale në Paris, misionarin protestant amerikan Charles Telford Erickson, drejtorin e shoqërisë “Paqe me anë të së drejtës” Th. Rinpse, Lidhjen e të Drejtave të Njeriut, Dr.Marie Rusecko nga Zyra Ndërkombëtare për Mbrojtjen e të Drejtave të Popujve, Evan MacRury nga Komiteti Anglo-Shqiptar në Londër.

Letërkëmbimi me shtypin e kohës sidomos atë francez, ku bëjnë pjesë letra drejtuar drejtorëve, kryeredaktorëve botuar në këto organe shtypi: L’Europe Nouvelle, La Petite Republique, L’Humanité, L’Ere Nouvelle, Le Temps, Information, Paqe nëpër drejtësinë.

Njoftimet e Bureau de Presse Albanaise, për të cilat duhet thënë se bazoheshin në informacione të siguruara me vështirësi përmes letrave të miqve ndoshta më shumë sesa letrave zyrtare të qeverisë, si dhe përmes leximit të gazetave të huaja, një mangësi që shërben si shenjë e fortë treguese që shteti shqiptar ende ishte në fillesat e veta.

Letërkëmbimi me veprimtarë shqiptarë në Amerikë ku spikasin: letërkëmbimi me drejtuesit e Vatrës Kolë Tromara dhe Anastas Pandele si dhe shumë letra të dërguara nga veprimtarë në qytete të ndryshme të Amerikës pas vajtjes në SHBA të Midhat Frashërit në mision për llogari të qeverisë së Shqipërisë, për të “plasuar një pjesë të huasë kombëtare të brendshme midis shqiptarëve të atjeshëm, pa të cilën do të mos mundim të mbushim si duhet detyrën, që na ka vënë për barrë populli” (cit. letër e Mehmed Konicës, 27 gusht 1920).

Letërkëmbimi me veprimtarë të tjerë shqiptarë në Europë ku spikasin: letërkëmbimi me Dr.Ibrahim Temon (14 prill 1919), i cili e quajti gabim largimin e Midhat Frashërit për në Lozanë pas ndalimit nga Turhan Pasha dhe qeveria italiane që ai të shkonte në Paris bashkë me shokët e përfshirë në delegacionin shqiptar; Adhamidh Frashërin (1 gusht 1920), i cili i bën një raportim të detajuar të përpjekjeve e përparimeve të tij në raport me italianët; intelektualin, studiuesin dhe mësuesin kosovar Mehmet Vokshi, Ramiz Dacin, atdhetar dibran, senator i Këshillit Kombëtar në vitin 1920, i cili i kujton Midhatit çështjen e muhaxhirëve dibranë të cilët janë zhvendosur prej tokave të tyre për shkak se ato u pushtuan nga serbët.

Karakteristika të Midhatit si diplomat e politikan, çështje me interes kërkimor që dalin në lexim

Është me vend që para se të kalojmë në rindërtimin e veprimtarisë diplomatike të Midhat Frashërit bazuar në letërkëmbimin e tij të ndalemi tek disa karakteristika të tij që i zbulojmë gjatë leximit dhe të cilat vlerësojmë se kanë drejtpërdrejt të bëjnë me punën dhe suksesin e tij si diplomat si dhe tek disa çështje që meritojnë hulumtim të mëtejshëm me studime të mëvetshme.

Shumë talente të mbledhura në një gjeni. Duhet të kemi parasysh që veprimtaria diplomatike shqiptare para 100 vitesh nuk e kishte luksin të mbështetej në financa që sot shqiptarët mund t’i kenë më të shumta në dispozicion. Pak fonde viheshin në dispozicion nga bujaria e emigrantëve shqiptarë në Amerikë e më pak në Europë. Shteti shqiptar sapo kishte nisur të funksiononte dhe kishte një barrë të madhe për të ngritur institucionet në vend. Ndaj, me një buxhet të kufizuar, Midhat Frashëri kryente punën e një ekipi të tërë: si gjurmues e hulumtues i lajmit, si përpunues i të dhënave dhe hartues raportesh, shkrimesh, reagimesh, notash proteste, si lobues pranë institucioneve, organizatave e intelektualëve, si studiues dhe redaktor librash studimorë mbi Shqipërinë dhe shqiptarët, si përkthyes, si zëdhënës shtypi, si organizator i diasporës dhe anëtarëve të përçarë të delegacioneve shqiptare, dhe patjetër si diplomat.

Vetësakrifikues dhe jo oportunist. Karrierën e tij politike që mund ta kishte ngjitur shpejt në pozicionin e kryeministrit nisur nga të dhënat dhe prejardhja që kishte si bir i Abdyl Frashërit dhe nip i Naim dhe Sami Frashërit, ai e sakrifikoi në të mirë të çështjes kombëtare. Ndonëse u zgjodh deputet i Gjirokastrës, gjë që do t’i kishte dhënë mundësinë për një karriere në politikën e brendshme të Shqipërisë, që për shkak të aftësive të spikatura dhe prejardhjes tejet të vlerësuar, do t’i lejonte ngjitjen deri në nivelet më të larta shtetërore, ai qëndroi në Paris për të kryer atë punë për të cilën kishte më shumë nevojë: përfaqësimin dhe suksesin e Shqipërisë në Konferencën e Paqes. Pas kritikave të marra sidomos nga shokët e afërt të idealit, ai shprehej:

Letër Rexhep Mitrovicës (16 mars 1921):

“Mua më duket sikur po më qortoni tue më thane se nuk due me u nda nga Parisi. Po më duket se kam fillue nji punë dhe se dua me të vërtetë me hedh themelet e nji vepre pjellore, si politikisht dhe diplomatikisht. Kena me pasë kurdoherë nevojë për ndihmën morale dhe materiale të çdo Fuqie të Madhe e aq më tepër të Francës. Edhe nji punë sado e vogël që të jetë, nuk bëhet pa durim dhe perseverencë.”

Midhat Frashëri donte të gjithë shqiptarët, shqiptarët e donin dhe e pranonin të gjithë si figurë përbashkuese. Si diaspora e Amerikës, ashtu edhe ajo e Europës, si kosovarët, ashtu edhe çamët, e gjithë elita intelektuale e priste dhe e pranonte ndërhyrjen përbashkuese të Midhat Frashërit. Kjo karakteristikë e Midhatit shprehet më së miri në dy letra të Mihal Gramenos ku ai shpreh shqetësimin e thellë për gjendjen e përçarë të delegacionit:

Mihal Grameno në një letër të 23 prillit 1919 i shkruante:

“Qenia jote këtu do të kish për të vënë një rregull veprimi të përgjithshëm…”

Në një letër të 14 majit, Mihal Grameno thekson përsëri:

“Nuk të kam shkruar, se ta tregova gjendjen, edhe cilido që shkruan ndryshe, të gënjen. E vërteta është që është një Babiloni midis shqiptarëve edhe kështu ka për të vazhduar, posa që udhëheqësit e sotmë s’kanë dhimkë për atdhe.

Ndalimi yt zgjedh nga të gjithë, se nuk duan honxho-bonxhot të jesh këtu, duke ditur simpatinë që ushqen për gjithë shqiptarët.”

Në një letër të 22 shkurtit 1921, veprimtari Kosovar Mehmet Vokshi i shkruante:

“Të falem nderit shumë për ndjenjat që i ruani gjithnjë për të shkretën Kosovë.

Kam më shumë siguri, që, sidomos na djelmëria e Kosovës, kemi me ua kthye me të mirë e me mos me i harrue ato mundimet, që z.jote i hjek e digjet ne zemër larg atdhet të dashun.”

Zgjidhës dhe jo krijues problemesh. Turhan Pasha e përzuri nga delegacioni në bashkëpunim me qeverinë italiane dhe ndonëse mund të kishte bërë skandal e ndoshta krijuar probleme të tjera, ai pavarësisht se u kritikua nga bashkëpunëtorët (sidomos Dr.Ibrahim Temo), u vendos në Zvicër dhe zgjidhi nga distanca dy probleme të mëdha: (1) shkroi brenda pak muajsh disa libra për Shqipërinë që u botuan me shpejtësi dhe u shpërndanë tek të gjithë delegatët në Konferencën e Paqes dhe kudo ku mund të bëhej lobim për Shqipërinë dhe shqiptarët; (2) bashkoi delegacionet shqiptare që ishin të përçarë dhe në bashkëpunim me disa veprimtarë (Rasih Dino, Sotir Kolea, Pandeli Cale dhe Hilmi Këlcyra) hartoi një apel drejtuar anëtarëve të delegacioneve shqiptare (9 maj 1919) nga i cili shkëpusim sa vijon:

“Dëshirat dhe synimet e populli tonë sot, përmblidhen në këto fjalë:

“Bashkim nën flamurin e lavdishëm të Skënderbeut për gjithë vëllezërit e një gjaku e të një gjuhe, në të gjitha tokat e banuara nga stërgjyshërit tanë – prej Tivari deri në Prevezë, nga Mitrovica në malin Pindus – në një shtet absolutisht dhe tërësisht i lirë, pa ndërhyrje në qeverinë tone, si nga brenda ashtu edhe nga jashtë””.

…

“Ju, të nderuar Zotërinj, jeni ngarkuar me përpjekjen për integritetin dhe pavarësinë e vendit, që e kemi trashëguar prej kohërave që s’mbahen mend. Populli pret që përpjekjet Tuaja galopante do të sjellin çlirim për vëllezërit tanë trima të Kosovës dhe të Çamërisë, që po rënkojnë nën zgjedhën e të huajve.”

…

I bëjmë këto lutje nga thellësia e zemrave dhe duart tuaja janë shenjtëruar nga ne dhe nga ata që ju kanë besuar mandatet dhe me gjithë zemër ju urojmë: bashkim zemre, bashkim frymëzimit dhe bashkim për qëllimin e përparimit të Shqipërisë.”

Bindës dhe fitues në argument për shkak të zgjuarsisë, intelektit, elokuencës, oratorisë dhe frëngjishtes së përkryer. Kjo karakteristikë spikati jo vetëm në letërkëmbimin që ka pasur në këto vite me intelektualë, politikanë e diplomatë të huaj e shqiptarë por veçanërisht në Konferencën e Ambasadorëve që u mbajt në korrik dhe nëntor 1921 ku ai përfaqësoi Shqipërinë në përballje të drejtpërdrejtë me ambasadorët e Fuqive të Mëdha.

Ja se si shkruan Roger Lévy për Midhatin në sesionin e jashtëzakonshëm të Këshillit të Lartë të Konferencës së Ambasadorëve, mbledhur me kërkesën e Britanisë së Madhe për shkak se Serbia nuk pranonte vijën kufitare të caktuar nga Konferenca:

“Më pastaj ngrihet z.Midhat Frashëri, delegat shqiptar: zërin e ka elokuent, gjuhën frëngjishte të përkryer. Shpreh me fjalë që i dalin nga shpirti dhe mjaft prekëse, mjerimin e madh të Shqipërisë, ndryshimet që i janë bërë vijës kufitare që prej 1913-ës, “vijë etiketuar automobilistike, vijë elastike…vijë hipotetike!”.”

Vizioni i tij për marrëdhëniet me jashtë. Midhati kërkonte vëmendje për nga SHBA dhe Britania e Madhe, shkëputje nga Italia dhe shkëputje të plotë dhe mbrojtje nga provokimet turke siç ishte rasti me deklaratat e Mustafa Kemalit, “sipas së cilave oficerë me origjinë shqiptare që shërbenin në ushtrinë turke na qenkan lejuar të kthehen në Shqipëri, me qëllim që të shkaktojnë konflikt midis këtij vendi dhe Greqisë” (cit. Njoftim i Zyrës Shqiptare të Shtypit, 24 qershor 1921).

Kohën e “burgosjes në Romë” (shkurt-prill 1919) Midhati e shfrytëzoi për t’u takuar me konsullin amerikan në Torino, z.Emerson Haven, i cili ishte edhe shkoi në mision në Shqipëri për të raportuar në vijim në Washington dhe në delegacionin amerikan në Paris. Në këto biseda, sikurse ai shkruan në letër, ka theksuar “se Amerikës i duhet bërë apel për ndihmë, mbështetje ushtarake në kufijtë e vendit, që të pengohet tradhtia greko-sllave; ky kontingjent i vogël amerikan, duhet të përforcohet nga shqiptarët, që kanë marrë pjesë në luftë në Francë, në radhët e amerikanëve” (cit. Letër për Kolë Tromarën, 8 mars 1919). Ky vizion i Midhatit lidhur me Amerikën gati tetëdhjetë para luftës së Kosovës apo edhe njëqind vjet nga viti 2021 kur politika shqiptare si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë e më gjerë në krejt rajonin thërret për vëmendje e mbështetje nga Amerika, e dëshmon qartë sesa shumë vizionar ka qenë Midhati.

Vizioni i tij përparimtar politik, por njëkohësisht kuptimi i tij i drejtë i shqiptarëve dhe mentalitetit të tyre. Me vizionin e tij ai ishte ekzaktësisht në qendër të spektrit politik, pak i anuar djathtas. Ky vizion shprehet thjesht e bukur në një letër që Midhati i dërgonte Morton Frederik Edenit, anëtar i komitetit anglo-shqiptar, konsull i Shqipërisë në Gjenevë, i cili kishte shprehur shqetësimin se në Shqipëri kishte një lëvizje bolshevike:

“Para së gjithash e quaj të nevojshme t’ju them se do të ishte gabim të mendohet se ka një lëvizje bolshevike në Shqipëri. Është kjo mendësi e mjerueshme të ngatërrosh liberalizmin, demokracinë për ndarjen e tokave, me sistemin e sovjetëve. Shqiptari është shumë konservator për t’u bërë bolshevik e leninist. Ndoshta, duhen shtuar, gjithashtu, edhe ndjenjat e të krishterëve kundër bejlerëve dhe agallarëve myslimanë, gjë shumë e natyrshme pas shembjes së regjimit turk e mysliman.”

XHAMIA E PLUMBIT MONUMENT BESIMI NË SHKODËR

November 16, 2021 by s p

Shënime historike me rastin e 31 vjetorit të rihapjes të Xhamisë së Plumbit, (16 nëntor1990-16 nëntor 2021).

NGA NDUE BACAJ

Që nga viti 1773 në historinë e besmit të Shkodres ka zënë një vend të rendesishem objekti i kultit Islam , “Xhamia e Plumbit”. Kjo Xhami ishte ndertuar në lagjen e vjeter “Qafe “ , sot “Tabake”, në breg të lumit Drin afër Kalasë…Historia e ndertimit të kesaj Xhamie i perket periudhes më të sukseshme të Pashallekut të Shkodres e më gjërë kur drejtohej nga Dinastia famemadhe shqiptare e Bushatelinjëve , që me luftë e perpjekje kishte fituar autonomin substanciale nga perandoria Osmane , duke marrë trajtat e një shteti të pavarur me shumë kufijë Etnik – Arbënor e njohur edhe nderkombetarisht…Perfaqësuesi më sinjifikativ i kësaj dinasti ka qënë Karamahmud Pasha i cili me dy prill të vitit 1786 (nga Potgorica) kishte shpallur Konfederaten Ilirike me pjesmarrjen e 500 delegatëve shqiptarë , të besimit katolik e musliman , të cilet ishin betuar me dorë në bibel e me dorë në kuran..

HISTORI NDËRTIMI E VLERSIMI

Studiuesi shkodrane Hamdi Bushati shkruan se Xhamia e Plumbit është monumenti historik ma i bukur ndër të gjitha objektet e tjera të lagjes “Tabake”, është ndertesa madhështore e artistike në stilin turko-arab , që ka terheq interesimin e vazhdueshem të vizitoreve…Xhamia e Plumbit është veper e Mehmet Pashë Plakut … Pllaka e gdhendur mbi porten e xhamisë është një dokument i padiskutueshem që shkruan se kjo xhami është një veper e ndertuar në vitin 1187 Hixhri , që me kalendarin e sotem Gregorian korespondon me vitin 1773 …1.Të dhënat e kronikaneve të kohes tregojnë se Mehmet Pashe Plaku xhaminë e ndertoi me gurë të gdhendur e të sjellur prej popullit me sistemin zinxhir (dorë më dorë) prej Gurit të Zi e deri në vendin e ndertimit…Mustafa Pasha jo vetem investoi , por edhe mori pjesë direkt në ndertimin e Xhamisë Plumbit , ku per ketë tregojnë edhe një “anektodë” e cila thotë se : “Kur një fshatare donte me i paraqitë Pashës një ankesë personale ,dhe e kishte marrë vesh se ai ndodhej në mes puntoreve , por nuk e dallonte , sepse ai ishte i veshur thjeshtë… Rastisi që personi ta pyeste (vet Pashën) se ku gjindej Pasha dhe mori pergjigjen që të priste pak. Pas perfundimit të punes , Pasha u vesh zyrtarisht dhe i doli perpara hallexhiut , që mbeti i prekur nga thjeshtësia e tij..” 2. Studiuesi tjeter shkodran Smajl Bala “tregon” se Xhamia ishte e ndarë në dy pjese: pjesa e jashtme ,që ishte pjeserisht e pa mbuluar, dhe salla e faljes e mbuluar me një Kube të madhe… afersisht 15 metra të lartë , aq sa është edhe lartesia e xhamisë…Në pjesen e jashtme (pjesa e hyrjes në xhami ) , faleshin besimtaret që vinin me vonesë dhe kishte këto përmasa : gjatësi 15 metra dhe gjerësia 13 metra. Kjo sallë kishte katër dyer…katër dritare në ball të hyrjes , katër në anësoren majtas dhe tre dritare në anesoren djathtas. Të gjitha dritaret ishin me grila hekuri e të stilizuara.. Kishte edhe dy dritare nga një anësore , që janë të salles së faljes. Harqet dhe bordurat anësore të dritareve që gjinden në pjesen e hyrjes të xhamisë janë të zbukuruara me dekoracione “bimore” (Imitime në forma të bimve dhe luleve, N.B.). Pjesa e Brendeshme ( salla e faljes)..është në formë katerore 10 X 10 metra. Ajo ka derën e hyrjes dhe një paradhomë të hapur nga salla .., ose vendi ku rrinte Imami në xhami… Në fasadë ka pesë dritare të vogla , ku njera është më e lartë , gjithashtu salla ka tetë dritare poshtë dhe kater lartë. Kubeja është tetëkëndëshe ,ku secili kend ka nga një dritare te vogel… Ka pasur edhe çardakun prej dërrase… parmakë dekorativ… shkallë dërrase per tu ngjitur në çardak dhe që komunikonte me deren për t’u ngjitur në minare. Në mes të Kubes që mbulonte sallen e faljes kishte të varur në vargj (zinxhirë) hekuri një shandan me kandila qelqi , që fillimisht funksiononin me vaj ulliri , me vonë me vaj guri e llampa elektrike… Dyshemja ka qenë e shtruar me çimento dhe me matriale izoluese nga lageshtira. Përsipër ishte e shtruar me qilima. Ka pasur edhe rafte per vendosjen e këpucëve…3. Por më interesantja ka qenë se Salla e faljes ka pasur edhe kanalin e zërit që deportonte nepermjet mureve në të gjitha ambientet e Xhamisë… Minarja është ndertuar me gurë të gedhendur të lidhur me hekur dhe pikur me plumb.

XHAMIA NË FOKUSIN E STUDIUESVE TË HUAJ

Ky objekt kulti me vlera të medha besimi ka terhequr vemendjen e studiuesit dhe ish konsullit francez në Shkodër, Hekard (Hecquard) i cili shkruan se vetem njëra nga Xhamit të terheq më shumë vemendjen , Xhamia e Plumbit e ndertuar nga Pasha Bushatli i Shkodrës. Kjo xhami kupolat e saj i ka të mbuluara me plumbë dhe të mbeshtetura mbi kolona graniti , me kapitele të uredherit Korintas… Në të njejten kohë (me xhaminë ) Pasha ndertoi uren e Kirit…Ura ka qënë e ndërtuar (mbi lumin Kir) në vitin 1768 jo shumë largë vendit ku ujrat e tij derdhen në Bunë . Ajo urë sherbente per të lidhur qytetin me fshatin e madh Bahçallek . Konstrukti i fortë i kesaj ure , harqet e larta e të guximeshme , si dhe gjigantizmi i saj paraqesin një pamje që gjithsesi të imponohet…4.

Është interesant se sipas Hekardit Ura dhe Xhamia janë ndertuar në vitin 1768 , pra pesë vite më heret se shkrimi i gjetur në pllaken e derës së xhamisë. Per ketë ne mendojmë se viti 1768 eshte koha e fillimit të projektimit e ndertimit të xhamisë, ndersa viti 1773 është viti i inagurimit të ndertimit të plotë. Studiuesi dhe albanologu i njohur i shekullit XIX-të Johan Georg Hahn pershkruan me nota brilante natyren dhe xhamin e plumbit ,ku ndër të tjera citoj: ”Nga Juglindja syri të sheh fushen e Drinit dhe vargjet e bukura të maleve që si në panoramë vijnë njeri pas tjetrit.. Perpara shkon rruga e gjatë e lagjes së Tabakeve, në mes kodrave dhe Kirit ,i cili në perendim të kodrës së Kalasë bashkohet me Drinin. Mbi lumin Kir është e ndertuar një Urë Guri …me të cilen lidhen me lagjen e Bahçallekut… Lagja e Tabakeve ka një xhami të bukur të mbuluar me pllaka plumbi..5. Një studiues i njohur italian (Ermanno Armao) duke shkruar per disa vepra ndertimi me vlera (si Ura e tjer) në Shkoder do të “thoshte” ; Vëreni harten tonë dhe shihni se që në atë kohë (shekulli XVII), ishin Dy Ura, ndoshta prej druri ; njera mbi Bunë më poshtë se ajo e sotmja prej hekuri , dhe tjetra mbi lumin Kir , e zevendesuar njeqindë vjet më vonë me një urë guri, kur u ndertua edhe Xhamia e Plumbit në vitin 1773… Ura e gurit mbi Kir është rrezuar nga ujerat e rrembyeshem të Drinit në vitin 1880 , kjo urë gjindej në mes Xhamisë Plumbit dhe ures së sotme të Bahçallekut ..6. Vlen të kujtohet se Ura e ndertuar nga Mehmet Pash Plaku (Bushatliu) kundrejt lagjes “Ajasem” ose “Tabake” kishte lidhje me rrugën tregtare Shkoder-Lezhë të shekullit XVIII…

“FATI” I NDËRTUESIT TË XHAMISË

Ndertuesi dhe themeluesi i Xhamisë së Plumbit Mehmet Pasha ka pasur varrin (dhe tyrben..) ngjitur me xhamin në anën e djathtë të murit , në skuten për nën minare , në pjesen e qarkueme me hekura të trashë dhe që ishte e mbuluar me pullaz , siç e vertetojnë fotografit e vjetra. Si rezultat i permbytjeve të vazhdueshme , lymi i lumit ka arritur deri në dritare ,duke mbuluar edhe varrin e Pashes , per të cilin flitet se është vet i dytë..7, ku një studiues shkodran shkruan se varri i dytë ketu sipas gojdhenave ka qenë i Ibrahim Pashes. Ndersa në hyrje të oborrit të Xhamisë ka qenë një ndertese e vogel ku brenda saj ka pasur një saraxhë uji.8.

XHAMIA NË MES DEKADAVE E SHEKUJVE

Xhamia si çdo objekt tjeter i ndertuar nga dora e njeriut është ndeshur ndër dekada me pasojat e shekujve dhe shekullareve.. Ndaj per t’i perballuar këto pasoja ka pasur nevojë disa herë të riparohet , gjë që konfirmohet per herë të parë në vitin 1863. Në vitet e pushtimit Austro-Hungarez (1916-1918) xhamisë fatkeqesisht ju demtua shtresa e plumbit (duke ju grabitur) . Në vitin 1920 ky dem u riparua. Në vitet 1930 ranë disa gurë të minares, ndersa në revisten “ Zani i Naltë” të vitit 1938 jepet alarmi se Xhamia e Plumbit ndodhet në shkaterrim e siper prej vershimeve të lumit Drin per çdo vit , sa të thuash se krejt xhamia brenda është mbushur me lym (dhe), si dhe minarja e kësaj xhamie mbas pak kohet rrezikohet per të rënë… Xhamia e Plumbit në vitin 1930 e kishte pushuar aktivitetin fetarë..9. Me gjithë rrokopujat historike , xhamia e plumbit me ndihmen e besimtareve kishte mbijetuar dhe fituar statusin “ monument kulture “. Në vitin e zi atesit 1967 Xhaminë e Plumbit e goditen dy fatkeqësi , së pari një rrufe që i këputi pergjysëm minaren e bukur të ndertuar me gurë të latuar, që dukej madheshtore prej së largu, 10, dhe së dyti “lufta” kundër besimeve që shpalli shteti komunist. Në fakt Xhamia e Plumbit nuk u shkaterrua me kulm e themel , si shumë objekte kulti të besimeve muslimane e kristiane , por u la thuajse në harresë… Si për çdo veper që është ndertuar në emer të Zotit edhe per Xhamin e Plumbit me16 nentor të vitit 1990 vjen dita e rilindjes saj . Hafiz Sabri Koçi në një miting madheshtore (ku muaren pjesë besimtare musliman e kristian) ,”deklaron” rihapjen e e ketij tempulli të Zotit. Që nga ajo ditë kjo xhami me ndihmen e Krijuesit të gjithesisë dhe vullnetin e besimtareve ju kthye normalitetit , por ky normalitet sot rrezikohet jo më nga djajt e kuq që kanë rënë nga vakti , por nga vershimet e ujrave të Drinit ,që shpesh pa meshirë kerkojnë të perpijnë jo thjeshtë një objekt kulti ,por edhe një monument besimi , që rrezaton edhe qytetrim e bashkëjetesë ndëshekullore e sot , të Shkodranëve e Shqiptarëve…

Foto e “mitingut”me rastin e rihapjes së xhamisë së plumbit, 16 nëntor 199.0

R E F E R E N C A T :

1. Hamdi Bushati ,Shkodra dhe Motet .I. fq.56.

2. Hamdi Bushati ,po aty fq.58.

3.Smajl Bala ,Institucionet Islame dhe Hoxhallaret e Shkodres,fq.128-131.

4.Hyacinthe Hecquard ,Historia dhe pershkrimi i Shqiperise se Eperme ,ose i Gegerise ,fq.42-43.

5.Johan Georg Hahn ,Studime Shqiptare ,fq.136.

6.Ermanno Armao ,Vende , kisha , lumenj , male e toponime te ndryshme te nje harte te lashte te Shqiperise Veriore, fq.116.

7.Hamdi Bushati ,po aty ,fq.57.

8.Smajl Bala , po aty, fq.128-131.

9.Smajl Bala , po aty, fq.128-131.

10.Hamdi Bushati , po aty ,fq.57-59..

ALBANIAN CATHOLIC BULLETIN BULETINI KATOLIK SHQIPTAR (1993 – VOL. XIV, fq. 231)

November 16, 2021 by s p

Nga Fritz RADOVANI:

Prof. Gjon SINISHTA dhe Fritz RADOVANI (1994)

Prof. Gjon SINISHTA shkruen:

Radovani, Fritz: At Pjetër Mëshkalla, S.J.

Shtypshkroja “At Gjergj Fishta”, Tiranë 1993.

Me sa dij, ky asht libri i parë kushtue jetës e veprës së nji kleriku katolik që botohët në Shqipni mbas përmbysjes së komunizmit. Me shkrue për At Pjetër Mëshkallën, e në të vërtetë për secilin meshtar katolik të mbytun mizorisht nga plumbat ose torturat, puna e detyrueshme në kampët e vdekjes ose helmimi prej dorës së komunistave, do të duheshin volume të tana. Fritz Radovani, autor i këtij punimi të shkurtë, por të ndieshëm e plot inspirim human e fetar, e ka vu rruazën e parë në kollanën e artë t’atyne fatosave që ranë flijë për Fé e Atdhé. Tjerë autorë si Fritzi të marrin tash shembull e të vazhdojnë me ia shtue këto rruaza kollanës me shkrime e vepra të tjera për martirët tonë.

Libri At Pjetër Mëshkalla S.J., ndahet në tri pjesë.

Në pjesën e parë auktori përmbledhtas e me një gjuhë të thjeshtë e të afërme me lexuesin, si i thjeshtë e i afërm ka qenë vetë At Mëshkalla, paraqet jetën e tij si atdhetar, meshtar e jezuit me bindjet e tij të forta filozofike, fetare e humane. Radovani përshkruen këtu argumentat e të vërtetat të shqiptueme në rasa të ndryshme prej meshtarit jezuit, që janë ba tashma si legjendë e thesar shpirtnuer jo vetëm për katolikët, por për tanë shqiptarët e ndershëm e liridashës. Qé disa shembuj nga libri:

Prej melodise së lehtë të zanit të tij ruhen prap këta tinguj… “Vëllazën me të gjithë, pa dallim feje!” Asht Ati i madh, Ati i të gjithëve, muslimanë e të krishtenë, me fé e pa fé, që hapte krahët e u thontë… “Eni, eni djelmët e mij, durim, të lutemi për ta dhe t’i falim!” dhe, së bashku me të gjithë, vazhdonte vuejtjën e mjerimin e pakufi, gjithmonë si Féja e pat mësue, tue pritë delen e humbun… E kur tirani me sy të ngërthyem si mordja, na dukej n’ate skëterrë, e plot lakmi shihte rininë shqiptare, kah gjak në vetull vëllau vëllaut po i merrte si t’ishte i huej që kombin po i shklet; i Madhi Meshkalla, veç brofte në kambë e zani, si prej vorrit naltohej deri në qiell: “Na nën dhé e ju mbi dhé, por na jemi ma të fortë se ju!”….

Kur britën me djegë Ungjillin – një za u dëgjue – inkuizicion…! E Ati u tha: “Digjeni po deshët, se as ju nuk keni për t’ia dalë, si paraardhësit tuej, që tash 2000 vjet veç djegin Ungjijtë, por Fénë e Krishtit nuk kanë mujtë me e zhdukë!” Mizorët terbohen ma zi kur Burri dy pëllambë i shkurtë u thotë: “Unë në Zotin besoj e do të fitoj… Ju më dënoni sa të doni, se unë prap se prap do të dal, ju shoshojnë keni me hangër, e aty asht fundi juej! Feja e Krishtit nuk mbaron kurrë!”.

Kjo pjesë e librit përshkruen episode të tjera të fuqishme nga jeta e këtij martiri në pritje me u shpallë shpejt Shejt.

Episode me randësi e tronditëse, që sjell libri i Radovanit, asht ajo e mbledhjës së përgjithëshme të arsimtarëve me 1967, në Institutin e Naltë Pedagogjik të Shkodrës, gjatë fushatës së turpëshme të “Revolucionit Kultural”.

“Unë jam katolik e besoj në Zotin!”, ishte deklarata e Mëshkallës, “…Se po të shprehin lirisht mendimet e tyne (njerëzit), ky pushtet nuk ka për të zgjate shumë!”, kjo deklaratë i tërboi pjesmarrësit e shumë prej tyne bërtitën “Pusho, fashist reakcjonar!”. Ndër ata që folën dhe e shanë Mëshkallën me përkushtim e zell partiak, ishte edhe Jup Kastrati, që sot mban ligjerata i ftuem nga diaspora e New Yorkut!!!

Pjesa e dytë e librit përmban poezi e shkrime me tema të ndryshme shkrue prej At Pjetër Mëshkallës. Qé nji poezi të cilën auktori e ka shkrue gjatë burgimit të tij në Burrel, e asht në temën e Shën Augustinit:

JETË E RÉ

Në zemrën time lindi jeta

…………………………………….

BB(Burgu i Burrelit)1954 (Shif tek Pjesa e II-të, faqe 32.)

Pjesa e fundit e librit të Fritz Radovanit për At Meshkallën, riprodhon shkrime zyrtare nga “Bashkimi” e fletore të tjera komuniste kundër këtij tribuni të pamposhtun për fé, liri e drejtësi. Poashtu, botohen disa intervista, sidhe një biografi e shkurtë e martirit.

Në fund njoftohet për dekretin e Presidentit të Republikës së Shqipnisë, Dr. Sali Berisha, me të cilin:

At Pjetër Mëshkalla S.J. dekorohet me Medaljën e Artë “PISHTAR I DEMOKRACISË”.

Libri i Fritz Radovanit asht për t’u lexue nga çdo shqiptar që mban për zemër parimet e shejta të Atdheut, Fesë e Lirisë.

Palokë PLAKU

(Pseudonimi i Prof. Gjon Sinishtës)

I dashtun Fritz!

Palokë Plaku, Lul’ash Dajçi, sidhe Agim Kosova janë pseudonime të mija. Të falëmnderës për materialin “11 Mars 1948”, të cilin do ta botoj në numur XV (viti 1994), që do të jetë i fundit nga shkaku i sëmundjës së randë që kam.

Tue t’urue shëndet e çdo të mirë shpirtnore e trupore:

Të përqafoj,

Gjon Sinishta (firma)

Shënim FR: Vuna artikullin dhe letrën e të Ndjerit Prof. Gjon Sinishta, në shenjë mirënjohje dhe respekti të përjetëshem, për vlerësimin që i ka ba punës seme modeste.

Ky asht i vetmi artikull që u botue për librin tem mbrenda e jashtë Shqipnisë!

Me nderim të veçantë,

Melbourne 2004. Autori

Shenim FR: Botohet e plotë pa asnjë ndryshim nga origjinali.

Melbourne, 16 Nandor 2021.