Histori – Page 220 – Dielli

KUJTESA-MITINGU I 10 JANARIT 1991

January 9, 2021 by dgreca

Nga KOLEC TRABOINI/

Duke ditur se manipulimet e historisë janë arti i fallxhorëve të politikës, prej vitesh e kisha lënë në heshtje mënyrën e organizimit e zhvillimit të mitingut madhështor të krijuesve e intelektualëve të Tiranës në kapërcyell të vitit 90-91 kur ende diktatura mbahej në këmbë, mirëpo tani që ish-kryeministri i Shqipërisë e cilësoi si “mitingun tonë”, ndërsa kryetari i PS, edhe ai nga ana e tij në librin e vet “Kurban” e konsideron si një miting partiak, unë edhe më tej nuk mund të hesht, sepse tashmë kjo heshtje do të ishte e pakuptimtë. Këta liderë partish janë në të drejtën e tyre të bëjnë kurban bëmat e veta gjatë këtyre dy dekadave, por jo të personalizojnë apo privatizojnë ngjarje në të cilat kanë qenë thjesht të ftuar e jo organizatorë. As njëri e as tjetri. Kanë aq shumë merita mbi shpatulla këta burra të telikosur shteti sa do të qe e pakuptimtë të rëndoheshin edhe si nistore mitingjesh të bëra prej të tjerëve. Mos vallë me këtë duan të nënkuptojnë se jashtë partive nuk ekzistonte asfare aspirate për liri e demokraci dhe se kurrkush tjetër veç partiakëve nuk mund të shkruajë histori? Në librin që botuesja Arlinda Dudaj përcolli me eufori në mediat televizive, “Kurban” të Edi Ramës, kryetarit të opozitës së djeshme, thuhet tekstualisht: “…pak ditë më pas kur ( nënkuptohet Sali Berisha- shënimi im K.T.) donte të na pengonte Ardianin (Klosin), Kasemin( Trebeshinën) dhe mua të flisnim në mitingun ku për herë të parë u godit në fjalën time hapur në shesh figura e Enverit, te Stadiumi “Qemal Stafa”, ku na drejtoi gishtin në sy pa u mbledhur ende njerëzit duke na thënë se “ju s’mund ta merrni fjalën sot se s’kemi kërkuar leje në polici për ju…” Këtë pjesë libri botuar në gazetën “Panorama” viti X. Nr.3248 datë 28 tetor 2011, redaksia ose autori e kanë shënuar me titull: “Si më largoi Berisha nga mitingu i PD në `91”. Ne nuk dimë çfarë t`i themi Edi Ramës, as nuk mund t`i japim ndonjë këshillë, sepse ai është në majë të piramidës socialiste e tash edhe pushtetit e zor se i shkon zëri ynë aq lart, por gjithsesi e mira do të qe që ata këshilltarë që i mban me bukë, që mesa shihet janë të painformuar, nuk lexojnë as çfarë shkruhet në gazetat shqipe, apo në TVSH pikërisht për këtë njoftim të gabuar që përcjell tek lexuesit e vet. Është shkruar në shtyp se Mitingu që përmend Edi Rama nuk është iniciuar e as organizuar nga PD dhe as ndonjë organ tjetër përpos se prej krijuesve të Kinostudios. Do ta shtjellojmë këtë ngjarje të para dy dekadave më me hollësi, por le të shohin se çfarë mendimi kanë për këtë çështje pala tjetër antagoniste e politikës konfliktuale shqiptare. Mesa duket për gjithçka janë në kundërshti këto dy forca politike që zotërojnë vendin, por në një gjë janë në një mendje, që mitingun e parë të krijuesve dhe intelektualëve të Tiranës në përkrahje të zhvillimeve demokratike janë bërë nga PD. Po të mos isha unë që e kam inicuar e organizuar ketë miting, padyshim që nuk do të kisha marrë mundimin t`i përgënjeshtroj këta dy burra shteti, dy kryeministra të Shqipërisë që turp është të them se ma vodhën metingun. Mu ka mbush mendja top se në Shqipëri gjithçka vidhet, përderisa edhe mitingjet. Para se të hedhim dritë mbi këtë ngjarje, le të shohim çfarë thotë kryeministri i shkuar, që aso kohe ishte këmborë e madhe. * * * “Ky njeri, – thotë në një konferencë shtypi kryeministri Berisha për opozitarin e vet të kolltukut, Edi Rama, – do të vinte në vitin `90 në mitingun tonë, pas Bibliotekës së Universitetit dhe do të më thoshte se ky fjalimi yt nuk është gjë, është i butë, sepse ata duhen varur. E pashë drejt e në sy e i thashë: – kë duhet të varim? Ata, – më tha – Komitetin Qendror dhe Byronë Politike. Unë iu përgjigja se nuk kam krijuar partinë e varjeve, por kam krijuar Partinë Demokratike.” Në pikëpamje partiake e vetmja gjë që mund të them është si nistori edhe i formimit të degës së PD për Kinostudion, se as në atë kohë e as sot nuk kam qenë e nuk jam i mendimit se ne, veprimtarët e lëvizjes demokratike në terren, po formonin degët e partisë së liderëve të rinj. Ky nocion nuk ekzistonte në kokën time e të kolegëve të mi, sepse na ishte shpifur ideja e themeluesit të partisë komuniste dhe nuk na pëlqente të notonim në ato ujëra kultesh. Sa i përket bindjeve të mia, dhe besoj jo vetëm të mia, që i kam shprehur që në numrin 3 të gazetës RD, janar 1991, ku kërkoja heqjen e yllit të kuq komunist nga Flamuri dhe kallëzave të grurit nga stema e Republikës, Partia Demokratike e atyre ditëve është formuar si një imediat historik, si parti e demokracisë dhe e kurrnjë individi të përveçëm në këtë vend të rënduar nga kulti gjysmë shekullor i individit. Kulti i Enver Hoxhës,(pse jo dhe i Zogut) i kishte lodhur aq shumë psiqikisht njerëzit (flas më tepër për intelektualët e jo turmat që nëpër tërë shekujt vetëm kanë brohoritur), saqë nuk kishim dëshirë të dëgjonim për liderë në ballë të tribunave. Por kjo çështja e personalizimit të partive, tashmë nuk është në preokupimin tim, sepse nuk bëj pjesë në asnjë prej tyre, kryekreje për faktin se nuk janë ato për të cilën mendoja se do të ishin. Le ta marrë mbi shpatulla kushdo që dëshiron të bëjë karrierë e të luftojë për mirëqenie e lavdi personale, sepse tashmë partitë janë leva Arkimedi për të marrë pushtetin dhe pushteti mjeti me të cilin mund të bëhen para me bollëk duke përdorur të dyja duart, në njërën duke mbajtur pankarta kolosale të luftës kundër korrupsionit, ndërsa në tjetrën duke mbushur xhepat e vet, ndërkohë që boshatisen xhepat e shtetit. Që në atë kohë, soj-soj beniaminësh e ligavecësh të rinj të politikës, vinin rrotull dhe me lajka përpiqeshin të ngjiteshin në shkallët e pushtetit e mund të themi se ia arritën mjeshtërisht. Luftëtarët më të mëdhenj zë buçitës me bla-bla-bla oratorike gjatë daljeve nëpër podiume ishin komunistët, bijtë e rrethi i afërt i tyre, por edhe ish-spiunët e sigurimit. Ata më shumë se kushdo kishin nevojë të shfaqeshin si liderë të rinj dhe të mbulonin erën e keqe të së kaluarës së vet të palavdishme. Dihet që politikanët e interesit e jo të idealit janë si minjtë që braktisin të parët anijen që mbytet. Kështu ndodhi edhe në Shqipëri. Minjtë e kuq nisën të zhargiten e llangosen blu. Kjo blujadë nuk ishte e vështirë të binte në sy. Kushdo që ishte ndryshe, që nuk kishte të tilla orekse, por vepronte thjesht nga dëshira për të parë popullin e lirë pasi të shembej komunizmi, e ndjente veten të huaj në mjediset e këtyre liderëve të rinj që, kush e kush t’i ngrinte shpatullat më lart se njëri-tjetri. Koha e tregoi se lufta për pushtet që u bë në mes të liderëve të rinj të vetëquajtur demokratë, ishte aq e ashpër dhe e pa kompromis sa të duket se më shumë luftonin njëri-tjetrin se sa me farën e keqe të komunizmit, e cila vërtet ishte tek kuadrovikët e Partisë së komunistëve shqiptarë, por edhe këta liderë të rinj ishin të molepsur jo pak me sporet e kuqe. Tani le të shqyrtojmë shprehjen e kryeministrit që tekstualisht thotë: -“Ky njeri do të vinte në vitin `90 në mitingun tonë, pas Bibliotekës së Universitetit”.

* * *

Biblioteka e Universitetit gjendet pranë sheshit që tashmë quhet “Nënë Tereza“ dhe nga pas ka stadiumin kombëtar. Tërë gjasat janë që ish-kryeministri Berisha t’i referohet jo mitingjeve të Partisë që e ka formuar ai, sepse nuk dimë të ketë bërë partia e tij ndonjë miting në atë shesh, përkundrazi më i spikaturi ka qenë mitingu madhështor i intelektualëve të institucioneve artistike të Tiranës në përkrahje të zhvillimeve demokratike në Shqipëri. Mirëpo nëse është fjala pikërisht për këtë miting, ish-kryeministri është i paqartë sepse e personalizon. Madje shkon edhe më tej kur thotë se ky njeri, pra Edi Rama, atëbotë pedagog i Insitutit të Lartë të Arteve, paska shkuar në mitingun e PD-së. Përkundrazi, ishte kryepartiaku Sali Berisha që shkonte në atë miting ku Edi Rama ishte në mjedisin e vet prej intelektualësh të institucioneve artistike të kryeqytetit (ani pse në mënyrë habitore edhe vetë Edi Rama në “Kurbanin” e tij e bën kurban këtë miting duka ja faturuar PD-së dhe duke ia mohuar vetvetes), çfarë tregon se të dy këta kanë rreth vetes këshilltarë të paaftë, sepse Kryeministri dhe Kryeopozitari ( tashmë anasjelltas ne kolltuk qeveritar) sjellin referenca të gabuara në Median Publike që vetë i kanë nën pronësi e vetë i quajnë kazan e hale. Ai miting nuk ka qenë iniciativë e asnjë partie, ai është organizuar nga krijuesit e Kinostudios, por thënë saktë ka qenë nisiativa ime personale dhe nuk ka njeri që i del për zot kësaj pune veç meje. Po pse e bëra këtë? Sepse po vija re se pak intelektualë të institucioneve artistike të kryeqytetit po solidarizoheshin me partinë e re demokratike që sapo ishte formuar. Po krijohej përshtypja se intelektualët krijues ishin indiferentë, gjë që nuk ishte e vërtetë. Aq më tepër neve si kineastë na takonte të ishim nisiatorë për faktin se kushdo në Shqipëri e dinte sesi kolektivi krijues i Kinostudios e kishte përcjellë me bisht ndër shalë, sekretarin e Komitetit Qendror të Partisë dhe anëtarin e byrosë politike, Foto Çami, sa u përhap fjala nga kuadrovikët e partisë diktaturë se në Kinostudio kish bërë fole armiku. Ndër veprimtaritë që kam zhvilluar ato ditë të fundit të dhjetorit 1990, ka qenë edhe hapja e një fushate ndihmash monetare për PD-në. Mblodha një grup punonjësish dhe kërkova të krijonim degën e PD-së për Kinostudion. Për këtë kam shkuar e takuar Azem Hajdarin, i cili e pëlqeu dhe e përkrahu idenë e krijimit të degës së PD dhe më pajisi me një autorizim të posaçëm me firmën e tij. Atë ditë që e kam takuar, e kam pritur gjatë të zyrat e PD në rrugën “Fortuzi”, sepse më thanë se është në një mbledhje tek Presidenti Ramiz Alia. Kur Mark Topallaj e pyeti për Sali Berishën, Azemi na tha se “Saliun e mbajti Ramizi në zyrë”. Vërtetë nuk jam në gjendje të vërtetoj se si e pse e mbajti në zyrë Ramiz Alia Sali Berishën dhe çfarë kanë qenë bisedat e tyre, por fjalët e Azem Hajdarit i kam dëgjuar me veshët e mi. Pra takime kokë më kokë Sali-Ramiz vërtetohen në mes të dhjetorit 1990. Deri me sot nuk kam lexuar askund rrëfime të Sali Berishës për këto takime të mbyllura e biseda kokë me kokë me diktatorin Ramiz Alia. Dua të sjellë në kujtesë edhe diçka, duke i parë lëvizjet e mia, sepse edhe Kinostudio ka patur të paktën 12 spiunë me “500”, dy oficerë sigurimi të veshur civilë, kanë shkuar në Kinostudio dhe kërkuan të më takojnë, por atë ditë kam qenë me xhirime jashtë Tirane. Kanë takuar drejtorin duke kërkuar prej tij të dhëna për personin tim. Viktor Gjika më ka thirrur e njoftuar se të kanë në sy të keq ata të Ministrisë së Brendshme, ndaj bëj kujdes për vetën dhe shtoi se u përpoqa sa munda të marr në mbrojtje. Pa patur parasysh këtë presion, vazhdova punën për formimin e degës së PD-së për institucionin tonë. Fotografitë e asaj dite janë ende në fondin e kameramanit Spartak Papadhimitri në Tiranë. Kjo sa për njoftim që të mos ngrihet ndonjë i vonuar, që ka hyrë në PD nja dhjetë vjet më pas dhe brenda natës na u gjend ministër e të na thotë ky i përkëdhelur i tarafit -“Po, ne s’të njohim fare”. Se këta, fillimin e historisë së partisë blu apo rozë e llogarisin nga dita kur kanë nxjerrë lugën nga brezi e kanë nisur të hanë mjaltë qeverisje sa janë dendur mirë. Nga fundi i dhjetorit 1990 kam shkuar në Ministrinë e Brendshme dhe ata ma prenë shkurt se nuk japim leje për mitingje se ato janë ekskluzivitet i partive të miratuara me legjislacion prandaj të shkoni e të bëni kërkesën nëpërmjet tyre. Siç dukej ishin marrë të gjitha masat nga Partia Punës mbase në marrëveshje edhe me krerët e PD-s, që çdo veprimtari të mbikëqyrej duke mbyllur çdo shteg të iniciativave qytetare prej të cilave kishin frikë. Duke mos pas rrugë tjetër kam shkuar në selinë e PD ku kam takuar një dibran që rrinte në holl si punë sekretari për informacionin me emrin Zenel Hoxha, sot është drejtues i Dhomës Shqiptare Britanike të Tregtisë dhe Industrisë (ABCCI). Zenel Hoxhës i kam kërkuar ndihmë që të nxjerrë një leje për zhvillimin e mitingut, për arsye se lejet për mitingjet nuk mund tu jepeshin drejtpërdrejte qytetarëve, por duhej të kalonin për tu vërtetuar nëpërmjet zyrave të partive. Zenel Hoxha më ka kërkuar të mbush një formular ku duhej të përshkruaja qëllimin e mitingut, ditën , orën, dhe kush do të ishin organizatorët që do mbanin përgjegjësi ligjore në rast incidentesh gjatë zhvillimit të tij. Pasi e kam mbushur e firmosur formularin me kërkesën për një miting krijuesish e intelektualësh të Kinostudios, më ka kërkuar edhe emrat e dy personave të tjerë që do të shënoheshin si garant në atë letër e që bashkë me mua do të ishin përgjegjës para ligjit për zhvillimin e mitingut, fjalët e tij. Kërkesë që ai me emrat tonë do ta paraqiste në Ministrinë e Brendshme. I kërkova ndihmë regjisorit Mark Topallaj që u shpreh i gatshëm ta firmoste. Duhej edhe një i tretë, të cilin duke mos pasur mundësi ta gjeja menjëherë, sepse duhej të shkoja sërish në Kinostudio, vendosa të shënoj regjisorin Saimir Kumbaro dhe ta lajmëroja më vonë, i bindur që Saimiri nuk do të kundërshtonte vënien e emrit të tij në atë listë, ani pse pa e lajmëruar. Kësisoj si nismëtar i atij mitingu bëra dhe një akt të kundra ligjshëm, i ndërgjegjshëm se do te dënohesha penalisht, duke firmosur në vend të një tjetri. Falsifikim i dënueshëm. Ndoshta koha dhe rrjedhimet historike më shfajësojnë. Shënova datën për zhvillimit e mitingut 10 janar 1991, ora 4 pas dite, tek sheshi para stadiumit “Qemal Stafa”. Të gjitha detajet i kisha menduar më parë. Vendosa këtë orë qëllimisht sepse shumica e ndërmarrjeve e mbyllnin punën në 3 e një orë na duhet për tu mbledhur, por gjithashtu në atë orë ishin të lirë të gjithë studentët e Universitetit dhe Akademisë së Arteve. * * * Tërë problemi ishte se Ministria e Brendshme në fillim rrinte duke i lëvizur datën mitingut e kur përfundimisht u caktua një datë, nisi odiseja e vendit ku do të zhvillohej. Në shtatë ditët e fundit, shtatë herë është ndërruar vendi i zhvillimit të tij. Kjo nxirrte shumë problem, sepse sa herë ndërrohej vendi, aq herë isha i detyruar të shkoja e të lajmëroja tërë institucionet artistiko-kulturore të Tiranës. Na thanë, nuk ua japim sheshin pas Bibliotekës Universitare, por do të shkoni ta zhvilloni tek Fusha e lagjes “Ali Demi”. Ditën tjetër, kërciste telefoni i Zenelit e një zë i rëndë oficeri thoshte: “Nuk do ta bëni atje, por do të shkoni tek fusha e druve në Qytetin e Nxënësve, tek kazermat e Ali Rizait”. A është e saktë? – i thosha Zenelit. “Eja nesër prapë më thoshte Zeneli, i cili bënte punën e ndërmjetësit. Pas kësaj niste vrapi im nëpër institucionet që nga Kinostudioja tek Opera, Biblioteka Kombëtare, Teatri Popullor, Estrada e Cirku, Radio Televizioni, Ndërmarrja Botuese, Instituti i Kulturës Popullore, Insituti i Monumenteve të Kulturës ku më priste me shprehjen “Prap e anulluan, derrat!”- e ndjera Fatbardha Shkupi. Pastaj me vrap tek Filologjiku, Universiteti dhe Instituti i Lartë i Arteve. Ishte një lodhje e rraskapitje e krijuar me qëllim që të na bënim të hiqnim dorë ose më e pakta, duke e ndërruar vendin shtatë here, njerëzit do të futeshin në konfuzion dhe nuk do të mblidheshin në një vend, por do të shpërndaheshin në tre vende. Ditën e fundit, datë 10 janar 1991, aty nga ora 11:00 u gjenda me një fryme tek Zenel Hoxha për të pyetur për herë të fundit ai me tha se Ministria e Brendshme na njoftoi se ishim të lejuar ta bënim atje ku kishim kërkuar, por do të mbanin përgjegjësi të plotë personale nëse devijonte nga programi. Merreni me mend çfarë tensioni. Kishin mbetur vetëm pak orë. Të gjitha institucionet e dinin se mitingu do të zhvillohej tek Qyteti i Nxënësve tek “Kazermat e Ali Rizait!. M`u krijua përshtypja se ky miting ishte paracaktuar të dështonte. Bëra vrapimin e fundit atletik, një maratonë e vërtetë nëpër Tiranë dhe si njoftova kë munda, shkova drejt e tek sheshi pas Bibliotekës Universitare. Isha i pari. Krejt vetëm. I rraskapitur dhe i pangrënë. U ula në një shkallë guri e po qetësoja frymën, kur nisen tek-tuk të duken njerëz që më pyesnin se a do të ketë këtu një miting. Më së fundi arritën të mblidhen jo më shumë se njëqind vetë. Nisën ta marrin fjalën njerëz që e kishin dhënë emrin në listën që kisha në dorë, por edhe spontanisht. Kisha ndërmend të flisja dhe unë por nuk kisha pikë fuqie, pastaj i thashë vetes, nëse ky miting zhvillohet mirë, unë e kam thënë fjalën time më mirë se më oratori në megafon. Nuk shkoi shumë dhe erdhën studentët Akademisë së Arteve dhe ata të Universitetit Politeknik. Nisa të shoh njerëz që mund të ishin çfarëdo, por jo intelektuale. I kisha thënë një të njohurit tim inxhinier në kombinatin e drurit dhe ai i kishte njoftuar të gjithë, por edhe në ndërmarrje të tjera kish shkuar fjala. Kur mitingu ishte në gjysmën e kohës së caktuar, në shesh nuk mund të lëvizje prej dendësisë së njerëzve. Më kot e mbaja letrën në dorë, kurrkush më nuk mund ta drejtonte atë miting. Çdo gjë ishte në dorën e spontanitetit. Edi Rama tha atëherë këto fjalë: “Na skuqën si indianë, na zverdhën si kineze e na nxinë si afrikanë”, por ama, ai nuk është përzënë nga ai miting. Kundërshtitë dhe meritë vetjake që kishin ata që aspironin për të ngjitur shkallët e pushtetit( a ishin caktuar për atë punë nga diktatori) janë çështje që nuk kanë asnjë lidhje me këtë miting historik, të cilin dikush mbase qëllimisht e ka harruar ngaqë nuk e kanë bërë vetë dhe as dine fare si është organizuar. Kaq shumë thirrje kundër diktaturës nisën të lëshohen nga qytetarët, sepse ata të tribunës ishin të përmbajtur, sa fjalimet u bënë jo vetëm të padëgjueshme por edhe të pakuptimta. Në mes të atyre që nguteshin për të folur vura re dy kategori, njëra përbëhej nga ata që ëndërronin të ngjisnin shkallën e karrierës, tjetra nga ata që kërkonin të mbulonin diçka pas vetës. Ky ishte stili, ky ishte e vazhdon të jetë karakteri i shumë laskandraqve që flasin nëpër foltore partish e shoqatash, madje edhe në Kuvendin e madh të Popullit, duke spekuluar me hapjen e dosjeve, kur spiunët e deklaruar i mbanin pranë vetës, i përkrahnin e ju gjenin edhe ndonjë vend të ngrohtë për të bërë allishverishe e korrupsion. Deri dhe ministra e deputetë spiunë. Mbyllja e mitingut, ishte jo fund por fillimi i shprehjes së revoltës popullore. Ishin mbledhur mijëra njerëz në sheshin para Universitetit rreth e qark shatërvanit. Kish nisur të errësohej dhe disa njerëz kishin gjetur qirinj dhe i kishin ndezur. Dikush ndizte gazeta të vjetra duke i bërë si pishtarë. Turma prej mijëra vetësh po derdhej si një lumë. Ishte një lum vigan që kërkonte shtrat dhe hapësirë për të vërshuar. Dëshira ishte që ky lumë njerëzor të vërshonte në bulevardin kryesor, mes Kryeministrisë dhe selisë së Komitetit Qendror për t’i bërë sfidë atyre që tashmë dridheshin si minjtë duke kujtuar kufomën e pushkatuar të Çausheskut të Rumanisë. Sigurimi e nuhati dhe bllokoi rrugën kryesore duke lejuar vetëm kalimin e pjesshëm në trotuar. Turma prej mijëra vetësh duke kënduar “Se mjaft në robëri,/e mjera Shqipëri,/o djem rrëmbeni pushkët-ë,/ja vdekje, ja liri”, ktheu drejtim dhe mori nga rruga e Librit Universitar drejt kryqëzimit të Tiranës së Re. E tërë Tirana buçiste. Nuk e di pse atë natë ndjehesha më i lumtur së kurrë e më dukej se kisha bërë gjënë më të mirë në jetën time. Dhe këtë mendim e ndjenjë kam edhe sot kur i kujtoj ato skena, që nuk mund të përsëritën kurrë më. Në mitingu i 10 janarit 1991 ishte pararendësi i një zhvillimi tjetër madhështor, populli, punëtoret dhe studentet e intelektualët me pas do te guxonin dhe e plandosi përdhe duke e hequr zvarrë bronzin e diktatorit më të egër e të paskrupullt të Europës pas Luftës se Dytë Botërore. Mirë të gjitha këto që i mori historia, po çfarë kanë dy kryeministra që edhe pas 27 vjetësh dalin e na e vjedhin mitingun antikomunist të Tiranës se ashtu ishte domethënia e tij? Ndoshta se ai që vidhet gjithnjë është populli. E popullit gjithherë i vidhet jo vetëm pasuria por edhe historia. Dhe ja shpërblejnë duke vënë buste e monumente sharlatanësh nëpër rruge e sheshe të cilët vjen koha prapë për ti rrëzuar. Aspirojnë bronz të lavdishëm politikanët tanë, ndaj hedhin mbi supe e veta gjithfarë historish e trimërisht të sajuara e shfaqen si Don Kishotë më armë të ndryshkura. Për të qeshur, por edhe për të qarë gjithashtu… © Kolec Traboini “Vitet 1990-1991 në memorien time”. Dorëshkrime. Në foton poshtë në Kinostudio, dhjetor 1990, me grupin e lëvizjes demokratike, Kolec P. Traboini, Reiz Cico,Vasil Tabaku e tjerë. Foto nga Spartak Papadhimitri.

LAMTUMIRË I DASHUR MIK, LUIGJ ÇEKAJ!

January 8, 2021 by dgreca

SOT, SHËRBIMET FUNERALE, TË SHTUNËN MESHA DHE CEREMONIA E VARRIMIT/

Nga Dalip Greca/DIELLI/

Siç ka njoftuar gazeta Dielli, me 5 Janar 2021, në New York, ndërroi jetë në moshën 70 vjeçare poeti Luigj Çekaj. Komuniteti është njoftua se sot e Premte 8 Janar 2021, nga ora 2.00 pm – 9 .00 pm, trupi i të ndjerit do të pushojë në Shtëpinë Mortore Farenga Brodhers INC në adresën: 920 Allerton Ave, The Bronx, NY 10469(Tel -718-654-0500).

Mesha e Dritës do të kremtohet ditën e Shtunë, 9 Janar 2021, në Orën 10.00 am në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”. Më pas organizohet ceremonia e varrimit në varrezat “Gate of Heaven”, në adresën 10 West Stevens Ave, Hawthorne, NY.

***

Luigj Kolë Çekaj u lind 28 Maj 1950 në Shkrel të Malësisë së Madhe, në fshatin Bzhetë, Çekdedaj. Ai u rrit jetim që nga mosha 2 vjeçare pasi babai Kola, për t’i shëptuar përndjekjes nga diktatura komunsite u arratis në SHBA. Siç e ka rrëfyer vetë në librin e tij “Unë Vij nga Shkodra”, Luigji 2 vjeçar përfundoi me gjithë nënën dhe motrën 6 muajshe të lidhur në djep në degën e punëve të brendshme në Shkodër. Shkëpus nga parathënia e librit shkruar prej meje në Janar 2004, koha e botimit të librit voluminoz prej 450 faqesh: ”Babai i Luigjit, për t’i shpëtuar kurthvdekjes , kishte kapërcyer kufirin, ndërsa familja shkonte për t’u kryqzuar. Hakmarrja u zbraz mbi gruan e pambrojtur të Kolë Çekaj,e cila do të plasej në birucat e ftohta. Ç’mund të mbetej në kujtesën e një fëmije 2 vjeçar, që provonte burgun në moshën e lodrave? …”

…Në burg qëndruam vetëm 5 ditë. Nëna ime nuk më ka folur asnjëherë për torturat, që iu bënë asaj në burg, ndoshta thjesht nuk ka dashtë t’më egërsojë me shtetin….

Në nënshtresat e kujtesës së Luigjit, janë ruajtur pamjet tronditëse, ku në oborrin e degës së brendshme ishin grumbulluar më shumë se 30 familje”armike” të Shkodrës, të cilat degdiseshin në Gulagët e Myzeqesë apo kampin skëterrë të Tepelenës…Pikërisht përpara asaj mase të pafajshme shpirtrash të përvujtur, ka gjetur çastin kryetari i degës së brendshme të Shkodrës, i cili pasi ka vënë gishtin tregues mbi fëmijën 2 vjeçar, ka nisë një ligjërate, ku ka zbrazur të gjithë oratorinë e vet komuniste:”E shikoni se çfarë trëndafilash të njomë lënë pas armiqtë e popullit?…Trëndafila që më pas, ne i kthejmë në gjëmbaçe…”

Dhe djali i pafajshëm 2 vjeçar, që nuk ka kuptuar se ç’ndodh, ka kapur ca zaje (gurë të vegjël”, që ka gjetë përreth, dhe i ka hedhë në drejtim të oratorit gjithë zemrim….

E gjithë jeta e Luigjit u end nën ankthin e biografisë së babës së arratisur. Edhe pse e shkëputën nga nëna, për t’u përkujdesur për të daja dhe njerëzit zemërmirë të fisit, atij nuk iu hoq prej vetes përndjekja e biografisë; e kreu shërbimin ushtarak në repartet e xhenjos me pushkë druri e nën mbikqyrje të rreptë si biri i armikut, ku ishin të gjithë bijtë e “armiqëve”, dhe kur mundi të niste studimet me shkëputje nga puna në një çast zbutjeje të luftës së klasave, ata që shihnin biografitë me lupën e partisë, e thirrën dhe i kumtuan urdhërin: Ka qenë gabim, ti nuk mund të studiosh në shkollë të lartë! Largohu!

Një nga poezitë e vëllimit poetik”Vjeshta në aeroporte”, titullohet” BIOGRAFIA”. Ka vetëm 8 vargje; as 20 fjalë, por i thotë të gjitha:

BIOGRAFIA

Ndër shpikjet më të çmendura të këtij shekulli

Biografia,

Alkimi, sjellë fshehtas që nga Uralet larg…

Observatorët,

Teleskopët,

Tërë radioskopia

Njolla e gaverna

Zbuluan më pak…

Në shpinën tërë gjak…(1975)

Dhe Luigji nuk shpëtoi nga mbikqyrsit e biografive, as në momentin, kur mendohej se ia kishin harruar arratisjen e babait…Ja si i ka përjetuar momentet e vështira tek i libri i tij i parë poetik, “Vjeshta në Aeroporte”, ku botohej dhe poezia e shkruar që më 1975:

“Në prill vjen urdhëri: përjashtim nga Universiteti!

Në maj vjen urdhëri tjetër:të pushohet nga puna!

Dhe në qershor i treti: të dëbohet nga qyteti!

Kështu që dekanati, shefi i kuadrit, policia,

Shpirtrat tanë si dreqër i përzinin nga Shqipëria…

Në këto vargje përmblidhet kuintsentenca e fëmijërisë dhe rinisë së vrarë të Luigj Çekajt, i cili me kurajo denoncoi të keqen, krimet komuniste që kishte lënë pas në Shkodrën e tij dhe në të gjithë Shqipërinë.

Më 1998 Luigji botoi librin me perla poetike”VJESHTA NË AEROPORTE” i shkruar me dhimbjet e shpirtit, që u prit mirë nga bota letrare, por që ende prêt të studiohet nga kritika e munguar. Libri doli në dritë 5 vjet pasi Luigji kishte mërguar në SHBA (mërgoi më 1993).

Më pas, 2004, botoi librin “Unë vij nga Shkodra”. Isha nga lexuesit e parë që në dorëshkrim dhe iu përgjigja pozitivisht kërkesës së tij për t’i shkruar parathënien. Për 10 vite sa isha editor tek Gazeta Illyria, Luigji ishte ndër bashkëpunëtorët më të mirë, ku botonte poezitë e saposhkruara. Po ashtu kemi bashkëpunuar bashkë edhe në ngjarjet e komunitetit, siç ishte reportazhi i shkruar me rastin e ceremonisë së vendosjes së shtatores së Nënë Terezës në front të Kishës Katolike Shqiptare”Zoja e Shkodrës” në Neë York, dhuratë nga vëllezërit Gojçaj. Reportazhi mbante si autorë emrat:Luigj Çekaj dhe Dalip Greca.

Duke qenë se për 10 vite jetonim afër njeri-tjetrit në Pelham Park,në fundjavë shiheshim shpesh dhe diskutonim rreth Letërsisë dhe krijimeve të Luigjit.Edhe libri i tij “Humor Shkodran ne Pelham Parkway”, ka kaluar fillimisht nëpër duart e mia.

Luigji ka kryer edhe detyrën e redaktorit në revistën kulturore letrare “Jeta Katolike”, ndërkohë që në kohëkrijimin e Shoqatës së Shkrimtarëve dhe artistëve Shqiptaro-Amerikan, ai u zgjodh sekretar i saj.

Luigji na iku shpejt. Kishte ende shumë për t’i dhënë kulturës shqiptare.

Lamtumirë mik i dashur! Pushofsh në Paqë!

Ngushëllime familjes!

New York, 8 Janar 2021.

ALEKSANDRI I MADH

January 1, 2021 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/

A ka prova që Aleksandri i Madh nuk ishte evropian? Për këtë egzistojnë dy histori rivale me shumë gjëra të përbashkëta./

Aleksandri Egjiptian

Kjo histori qarkulloi gjerësisht në Evropën mesjetare, një koleksion me një lidhje të dobët me karrierën e vërtetë të Aleksandrit. Romanca na tregon se Nectanebo, Faraoni i fundit Egjiptian, i bëri magji Mbretëreshës Olimpia të Maqedonisë për ta bindur se do të vizitohej nga perëndia Ammon. Pastaj ai u vesh me një lëkurë dashi dhe një palë brirë dhe u shoqërua me Mbretëreshën, duke u bërë babai i Aleksandrit ndërsa mbreti Filip ishte larg.
Aleksandri gjithmonë dilte nga rruga e tij për të pajtuar ndjenjat egjiptiane: vizita e tij e famshme në oazin e Siwa ishte vendi ku ai filloi të kalonte nga komandanti i vdekshëm në zot të gjallë, dhe përqafimi i “babait” të tij Zeus-Ammon është baza historike për zbukurimet e tregimeve të mëvonshme. Siwa nuk ishte vetëm një vend i famshëm fetar egjiptian – ai kishte qenë gjithashtu një nga vendqendrimet e Nectanebo-s së vërtetë, i cili u dëbua nga Persianët kur Aleksandri ishte fëmijë. Pra, ky version pasqyron popullaritetin e Aleksandrit midis egjiptianëve, të cilët e donin atë për përzënien e persëve nga Egjipti dhe hakmarrjen ndaj “babait” të tij, Faraonit të fundit vendas.

Aleksandri Persian

Një histori tjetër shfaqet në Shahnameh, eposin e madh persian të shekullit të 10-të, nga poeti Ferdusi. Këtu një mbret imagjinar Darab (afërsisht, Darius II historik) mposht një perandor me emrin Failakus (domethënë Filipi i Maqedonisë). Si pjesë e traktatit të paqes ai kërkon që vajza e Failakus të martohej me Darabin; ata bënë një djalë i cili do të quhej Sikandar (Aleksandër). Pasi të ketë studiuar me të urtin e madh Aristu (Aristoteli) Sikander do të kthehet dhe do të mposhtë gjysmë-vëllain e tij, një Darab të dytë, për t’u bërë mbret i Persisë dhe më pas pushtues i botës.
Jo ndryshe nga versioni egjiptian, kjo përpjekje për të gërshetuar Aleksandrin në historinë kombëtare persiane pasqyron një dëshirë për të kërkuar pushtuesin e madh për sundues vendas. Është veçanërisht interesante në Persi sepse ka lloje të tjera historishë në letërsinë persiane – veçanërisht në shkrimer fetare Zoroastriane – ku Aleksandri konsiderohet si armiku i madh kombëtar. Me sa duket versioni Shahnameh pasqyron fitoren përfundimtare të politikës së Aleksandrit në përpjekjen për të pajtuar Helenët dhe Persët.
Humbja, siç thonë Ferdusi, është jetim por fitorja – si Aleksandri, me sa duket – ka shumë baballarë. Fama e Aleksandrit gjithashtu i dha atij lidhje me banorët Sumatranë dhe Etiopianë, si dhe histori të trilluara në gjuhë nga Irlandishtja në Mongole, që, të vërteta ose jo, janë shembuj interesantë të jetës përtej të çuditshme të këtij kryekomandantiti. Dhe, duke pasur parasysh standardet e saktësisë historike që duket se na pëlqejnë në shekullin 21, kush jemi ne që të mos argëtohemi me ‘to?!

Një udhëtim i pamundur!

December 29, 2020 by dgreca

NGA ALMA LIÇO/

Belësh, 25 Dhjetor 1970\Autobuzi u ndalpërbri një lokali që mezi dallohej nga degët e dy shelgjeve që vareshin mbi çatinë dhe dritaret e tij. Në pjesën e pasme, ngjitur me tështrihej i përgjumur liqeni, i cili për shkak të shiut që atë ditë rridhte pa pushim, ishte ngjyrosur në gri. Vende, vende mjegulla dukej sikur e bënte atë njësh me retë që vareshin nga qielli. Përvajshëm ato shkarkonin lotët e tyre të pashtershme që pluskonin mbi sipërfaqe e krijonin rrathë që hapeshin e treteshin. Ndonëse udhëtimi në atë rrugë gjoja të asfaltuar, plot me dëmtime e gropa më kishte pështjelluar pa masë, mblodha veten dhe ndihmova gjyshen time të ngrihej nga sedilja e saj. Pasi mora edhe çantën e vendosur mbi kokat tona, pritëm rradhën për të zbritur. Njëra nga shkallët prej llamarine e atij autobuzi të vjetër ishte e çarë dhe gjyshja mënd u rrëzua teksa zbriste. E mbajti për fat njëpasagjer që kish dalë para saj. Pasi e falënderuam përzemërsisht, të zëna për krahu, hymë në lokalin gjithashtu të ftohtë, si gjithë ambienti rreth e rrotull atë mëngjes dimri.Tavolinat e lokalit ishin pothuaj të mbushura me klientë, të cilët seç rrufisnin në pjata të mbushura me një lloj lëngu ngjyrë kafeje tëkuqerremtë, qënuk e dija se çfarë ishte. Kishte dhe nga ata që pinin kafe ekspres, shoqëruar me cigare e ndonjë gotë raki. Tymi i llullave kish mjegulluar tërë ambientin dhe kudo qelbej era alkol e duhan. Për fat, gjetëm një tavolinë të lirë diku nga fundi dhe zumë vend në të.

Ndërsa kudo atë ditënë botën e krishterë festohej dita e madhërishme e lindjes së Krishtit, në Shqipëri as që guxohej të përmendej kjo gjë. Ishte herezi. Për shkak të moshës ende të mitur, njohuritë e mija rreth besimeve fetare ishin shumë të cekëta, pasi për to flitej fshehurazi, me zë të ulët në familje, apo mes miqsh të ngushtë.Qindra klerikë kishin përfunduar pas hekurave e po vuanin mizorisht në burgjet e komunizmit, për shkak të vokacionit dhe aktivitetit fetar të tyre. Kisha parë si kremtohej kjo festë në Romë, në një nga rastet e rralla të mundësisë për të ndjekur televizionin italian. Isha mrekulluar nga mesazhet e paqes dhe dashurisë që u përcollën në atë kremtim dhe nuk arrija të besoja se përçuesit e kësaj fryme në Shqipëri ishin dënuar e masakruar. Teksa po përpiqesha të përfytyroja dhimbshëm martirizimin dhe keqtrajtimin qëkishin pësuar, si për ironi në një kënd të lokalit dallova një slogan ku shkruhej: “Feja – opium për popullin”.

Ishte koha e pushimevedy javore të semestrit të parë tëatij viti shkollor dhe unë mezi kisha pritur t´i kaloja ato me familjen time në fshatin e internimit. Prindëtmë kishin rikthyer atë vit të jetoja me gjyshen në Tiranë, dhe ishte e para herë që unë ndahesha kaq gjatë me ta. Katër muaj pa i parë. Sa mall ndjeja. Por ndërkohë nuk dëshiroja aspak që gjyshja të mbetej e vetme gjatë mungesës time dy javore. Ju luta, ju përgjërova të vinte me mua në fshat, dhe të ktheheshim sërish sëbashku nëTiranë. Pas hezitimesh dhe kundërshtish të arsyeshme për vështirësitë e paparishikueshme të rrugës, për më tepër në mes të dimrit, më në fund arrita ta bind të vinte me mua.Madje për tërritur shancet e mundësive dhe për tëpatur tërë ditën përpara në rrugën e pasigurtë që na çonte në fshat, fjetëm një natë në qytetin e Elbasanit. Gjyshja kishte shume të afërm që banonin në atë qytet.

Kur mbërritëm nëBelësh, ishte ora 10 e mëngjesit. Në mungesë tëpërhershme tënjë mjeti publik, lipsej të ishim të vëmendshme se mos ndonjë automjet rastësor udhëtonte në drejtim të Dragotit.Kështu quhej fshati ku ishte internuar familja ime. Ndodhte shpesh të mos kishte një të tillë dhe jo rrallë na duhej të udhëtonim rreth katër orë në këmbë, në atë rrugë të pashtruar, që në ditët me shi bëhej akoma mëe pakalueshme. Sakaq u afrua kamerierja dhe na pyeti çfarë dëshironim të merrnim. Meqenëse nuk shërbehej çaj, porositi vetëm gjyshja një kafe. Ndonëse mundohej ta fshihte, kuptohej qartazi se sa e preokupuar ishte për aventurën e paparashikueshme që na priste atë ditë dimri aspak premtuese, me shi.

Disa tavolina me tutje dallova një mik të familjes, banor të fshatit tonë, i cili me sa dukej kishte të njëjtin shqetësim me ne, atë tëkthimit në shtëpi.

Ju afrova dhe e ftova në tavolinën ku kishim zënë vend. Prania e tij sikur na dha zemër, duke nakursyeredhe vështrimet e çuditshme ezhbiriliuesetë klientëve të tjerë. Ishim të vetmet femra në atë lokal. Në vijim të bisedave me karakter familjar, ai na siguroi se do të qëndronte me ne, si do që të paraqitej situata e mundësisë apo pamundësisë së udhëtimit. Orët po rrokulliseshin njëra pas tjetrës, dhe asnjë automjet në drejtim të fshatit nuk po dukej. Përveç disa qerreve që dukej sikur hiqeshin zvarrë me kërkëllimë dhe qerrexhinjve majë tyre, mbuluar me pelerina mushamaje të zezë, asnjë zhurmë makine apo zetori nuk dëgjohej. Sikur të mos mjaftonte ankthi i pasigurisë, duhej të gëlltisnim edhe qesëndisjen e kamarieres, që dukej tejet e bezdisur nga qëndrimi ynë i gjatë atje. Të gjitha lëvizjet e mjeteve kontrolloheshin lehtësisht nëpërmjet xhamave tëdritareve të pjesës ballore të lokalit. Dy-tre orë më pas do tëpllakoste nata dhe ne do mbeteshim në atë vend, të bllokuar si nëçark. Gjyshja, së cilës i ishte nxirë buza nga të ftohtit, u ngrit e mpirënga vendi dhe me gjysëm zëri, tha:

Të kërkojmë ndonjë mjet që unë të kthehem në Elbasan. Nuk mund të pres më. Zere sa na zuri nata këtu. Ju mund ta bëni edhe në këmbë. Unë nuk mundem.

Nuk kisha asnjë argument ta kundërshtoja. Madje ndjehesha në faj që e kisha përfshirëe tërhequr gjyshen në një aventurë të tillë në mes të dimrit. Për të më lehtësuar barrën që ndjeja, më përkëdheli flokët, duke më thënë:

Mos u mërzit shpirt i nanës. Do vijmë sërish bashkë në pushimet e verës. Dhe sigurisht do ta kemi më të lehtë , pasi në verë lëvizin më shumë mjete dhe dita është më e gjatë.

Dolëm jashtë lokalit në kërkim të ndonjë mjeti për gjyshen. Shiu vazhdonte të binte pa pushim. Pesëmbëdhjetë minuta më pas, shoferi i një makine rastësore që udhëtonte për nëElbasan, pati mirësinë ta merrte atë me vete. Ajo u largua duke na përshëndetur me dorë, ndërsa unë ja plasa të qarit. M´udhims aq shumë gjyshja tek kthehej e vetme në shtëpinë tonë në Tiranë.

Miku i familjes u kthye nga unë dhe më tha:

Nuk kemi ç´presim më. Duhet të nisemi në këmbë. Në këtë orë nuk ka më asnjë shpresë për ndonjë mjet që udhëton në atë drejtim.

Nuk e zgjatëm më tej. Pasi vendosëmçantatnë kurriz, hapëm çadrat dhe morëm rrugën drejt fshatit. Madje duhej të nxitonim që të mos na zinte nata në mes të baltës. Lluca dhe gropat me ujë e kishin vështirësuar në mënyrë të tejskajshme atë rrugë që dukej e pafund. Pothuajse nuk folëm fare gjatërrugës. Përveç zhurmës karakteristike të gjerbave të shiut, atë heshtje e prishnin edhe të lehurat e qenve të shtëpive të fshatrave të vendosura gjatë rrugës. Ndonjëherë ndjeheshin aq afër, sa me mbërthente frika se mund të përfundonim të sulmuar prej tyre dhe nuk kishim asgjë për t´u mbrojtur.

Isha aq e dëshpëruar për zhgënjimin dhe dështimin e pësuar, sa nuk më bëhej të shkëmbeja asnjë fjalë. Megjithë nxitimin, nata na zuri rreth gjysëm ore para se të mbërrinim në fshat. Rruga në errësirë ishte plot të papritura. U rrëzova disa herë dhe u përbalta kokë e këmbë. Isha njomur deri në palcë. Ndonëse në familjen time më prisnin, rënia e natës ua kishte prerë shpresat se mund të mbërrija atë ditë. U befasuan sa më s´ka kur trokita dheu çfaqa pas derës së shtëpisëdhe më mbuluan me të puthura e përqafime plot mall e dashuri. Më ndihmuan të hiqja rrobat me baltë dhe pasi u pastrova dhe ndërrova, më së fundi u rehatova pranë tyre. Me lot në sy i tregova për aventurën e gjyshes dhe kthimin mbrapsht në Elbasan. Ata nuk dinin gjë se ajo do vinte me mua. Dëshiroja tua bëja surprizë. Por nuk qe e thënë. Nuk qe e shkruar gjithashtu që gjyshja të kthehej më në atë fshat. Pas asaj eksperience të mbrapshtë, ajo u ndje e pamundur të përballej me një udhëtim aq tëpasigurtë, dhe hoqi dorë përfundimisht. Dy vite më pas do të mbyllte sytë përgjithnjë duke lënë në zemrën time thesarin e dashurisë nga më të bukurat që kam jetuar e provuar në jetë, atëgjyshe- mbesë.

Mërgatë legjendare

December 21, 2020 by dgreca

Nga Qemal SAKAJEVA*/

Para se të kishte mërgatë shqiptare në Amerikë, pati emigrim të hatashëm arbëror në Kalabri, pas vdekjes së Skënderbeut, – janë Arbëreshët.

Para se të mbërrinte shqiptari i parë në SHBA, kishin shkuar me mijëra në Greqi, -janë Arvanitasit.

Para se të bëhej e pandërprerë udha e shqiptarëve për në Amerikë, nuk u ndal kurrë – ndërsa pat nisur herët – mërgimi i shqiptarëve në Turqi, por i menjëhershëm dhe masiv ishte sidomos pas spastrimit etnik serb të Kosovës veriore, të fshatrave të Nishit dhe nga Toplica, gjatë viteve 1878- 1880, – ishin Arnautët.

Kësisoj, edhe në shekullin e 20-të e më vonë, vijoi pa u ndalur në tri periudha të gjata: që nga fundi i shekullit të 19-të e deri në vitin 1945 të shekullit të 20-të, emigrim në SHBA ishte përgjithësisht ekonomik, por pati edhe emigrim domethënës të karakterit politik.

Pas vitit 1945, sistemi komunist e ndaloi emigrimin me ligj, mirëpo nuk u ndërpre dot krejtësisht. Në rreth gjysmë shekulli kohë, përpjekjet për të ikur nga vendi nëpërmjet arratisjeve ishin me sakrifica të jashtëzakonshme, dhe të gjitha për arsye politike, në mospajtim me regjimin, në shumë raste me përfundime tejet tragjike: të vrarë te gardhi i klonit në kufi; të kapur e të burgosur gjatë; apo si mësuesi dhe poeti Havzi Nela, i arratisur në Jugosllavi, të cilin shteti jugosllav e ktheu dhe ai u dënua me varje në litar mu në mes të qytetit të Kukësit dhe mu në fund të ekzistencës së sistemit, enkas për të përcjellë terror.

Qysh nga vitet 1990 dhe më vonë, përmasat e emigrimit masiv janë të paimagjinueshme, madje edhe në kohën e shkrimit e të botimit të librit “Mërgata legjendare e Amerikës”, të autorit Shefqet Saliu, numri i shqiptarëve që kanë aplikuar lotarinë amerikane, arriti të rrokë shifra të frikshme: sipas informacioneve të botuara e të transmetuara në media numri i tyre vetëm në një vit arriti në 285 000 – 300 000 vetë!

Pikërisht në këto kohëra më rastisi të lexoja librin voluminoz “Mërgata legjendare e Amerikës”, të Shefqet Saliut. Dhe, duke parë se vajza e tij është në SHBA, si dhe dy mbesat e tij të vogla amerikano-shqiptare, – se një degë e kanë nga Shqipëria, – kujtova se shtysë për të shkruar këtë libër të vështirë duhet të ishin edhe të tre këta individë: vajza e dy mbesat, si dhe qenia e tij rezident atje për rreth 20 vite. Por kur ia shpreha autorit këtë pikëpamje, Shefqeti më largoi nga e sotmja dhe të vërtetën e vërviti thellë në kohë, madje përtej një shekulli duke thënë: “Jo, unë jam përmetar dhe në familjen time kurrë nuk është pushuar së biseduari për kurbetin. Gjysma e pjesëtarëve të trungut të familjes time kanë emigruar që në vitin 1914, nën trysninë e luftës pushtuese greke”.

Të shkruash për mërgatën legjendare të shqiptarëve në SHBA është ndërmarrje tejet e vështirë. Për t’iu futur kësaj punë, të cilës nuk i delet lehtë në krye, Shefqeti ka pasur disa faktorë ndihmues.

Së pari, ai është autor i disa librave, më i veçanti i tyre “Hulumtime për Luginën e Sipërme të Përmetit (Rrëza dhe Shqeria).

Së dyti, me emigracion familjar e shqiptar të pandërprerë që nga viti 1914, të shkruarit e këtij libri është si në thënien “Ku dhemb dhëmbi vete gjuha”.

Së treti, vajza, sidomos miqtë e tij amerikanë, i kanë krijuar mundësinë e udhëtimeve nëpër SHBA, në këtë shtet sa një kontinent. Dhe, për habi, përmes përpjekjeve për informim në të gjitha mënyrat, nga libra, arkiva, muzeume, gazeta, revista, shoqata, veprimtari, interesimi plot kërshëri për të mësuar e njohur edhe hollësi e imtësi, personazhe të jashtëzakonshëm si Fan Noli, dijetarë të tjerë e patriotë të mëdhenj të mërgimit të hershëm shqiptar deri të sotmit, ai ndeshi në një fakt të panjohur jo vetëm për të: mërgimtarë shqiptarë në Amerikë gjenden thuajse në të gjitha shtetet e SHBA-së, deri në ishullin e ngrohtë Hawai’i në Oqeanin Paqësor e në shtetin e Alaskës së akullt, që shqiptari mesdhetar do ta karakterizonte si vend me gjysmëviti terr e gjysmëviti me diell që nuk perëndon.

Sidomos në vitet ’90-të – pas rrëzimit të sistemit komunist në Shqipëri dhe nga Kosova gjatë luftës në vitin 1999 – emigracioni shqiptar është bërë shumë i madh, mjaft veprues e ndikues, ai është plotësuar me individë në mënyrë masive nga të gjitha trojet shqiptare. Gazetarja e njohur amerikane Stacy Sullivan ka botuar librin “Nëna mos ki frikë se ke djemtë në Amerikë” (edhe në gjuhën shqipe, përkthyer nga Etleva Sakajeva), një titull i nxjerrë nga formulimi i famshëm i Fan Nolit për diasporën shqiptare, por edhe i fushatës nën emërtimin “Jepni për Nënën” (viti 1917), në të cilin shkruan se si mërgimtarët nga Kosova në SHBA kryen një vepër historike e heroike duke marrë pjesë me dollarë, me armatim dhe si luftëtarë trima për çlirimin e Kosovës.

Libri shtjellon formimin e këtij emigracioni duke u nisur nga vajtësi i parë në SHBA, vështirësitë dhe përpjekjet për t’u organizuar përmes shoqatash, hapjes së shkollave shqipe, ngritjen e kishës ortodokse, pastaj të kishës katolike, xhamisë së myslimanëve dhe teqesë së bektashinjve shqiptarë, integrimit të mërgimtarëve në jetën amerikane, pjesëmarrjes në luftëra në radhët e ushtrisë së SHBA, ndërtimit të bizneseve, studimeve në universitete, dhe ia arritën: janë të panumërt mërgimtarët shqiptarë të suksesshëm në Amerikën e madhe, si dijetarë të shquar, astronautë zbritur në Hënë, mjek nobelist, biznesmenë të suksesshëm, inxhinierë të njohur dhe artistë me famë botërore.

Por, ndaj mërgatës, autori nuk mban vetëm qëndrim brohoritës. Nëse ndikimi i shqiptaro-amerikanëve ka qenë i jashtëzakonshëm për fatet e atdheut – sidomos mbrojtjes së Shqipërisë nga copëtimi, si dhe çlirimi e pavarësia e Kosovës, – së brendshmi edhe kjo mërgatë vuan dukuri të atdheut: atje vijon ndarja e ballafaqimi për çështje të politikës historike dhe të ditës, gjë që i dobëson shoqatat, mjaft individë i mbanë larg tyre dhe veç njëri-tjetrit.

Megjithkëtë, mërgata shqiptaro-amerikane është legjendare për disa arsye: Ajo është e madhe numerikisht. Ka shoqata me ndikim të veçantë si Vatra historike. Janë edukuar individë dhe personalitete të fuqishëm e mjaft ndikues dhe këta i përkasin këtij vendi – Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Me këto faktorë, kjo mërgatë ka mundur të bëjë shumë për çështjen shqiptare në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoninë e Veriut, në Mal të Zi, gjë që nuk kanë arritur ta bëjnë mërgimtarët në shumë vende europiane, sepse politikat e atyre shteteve janë pa ndikim botëror, dhe mërgimtarët shqiptarë pa ndikimin e duhur në politikën e shteteve ku gjenden.

“Mërgata legjendare e Amerikës” , i autorit Shefqet Saliu, të fut në botën e kësaj mërgate duke e vështruar atë nga brenda përmes sistemit kapilar në territorin e Shteteve të Bashkuara, organizimit në shoqata të panumërta dhe përfshirjes të individëve me personalitet të lartë; shërbehet mjaft informacion; sillen plot rrethana; jepen deri hollësi që paraqesin interes; dhe në mbyllje një shtjellim me pretendime, ku e gjen veten secila familje dhe çdo individ, për arsyen e njohur , ngaqë Shqipëria tashmë është vend tipik emigrantësh në shkallë botërore: s’ka rëndësi se ku janë mërgimtarët shqiptarë, në SHBA, në Kanada, në Australi, në shtete të Europës Perëndimore, apo në çdo vend tjetër të planetit, por sepse – siç thuhet jo krejt me humor – ata i gjenë edhe te eskimezët.

* U botua ne Tirane libri “Mergata legjendare e Amerikes” me autor Shefqet Saliu dhe redaktor letrar Qemal Sakajeva.