LE FIGARO-DEKLARATA E ISMAIL QEMALIT

November 8, 2017 by dgreca

LE FIGARO (1914) : DEKLARATA E ISMAIL QEMALIT NË LIDHJE ME ITALINË, KOMISIONIN E KONTROLLIT, PRINC VIDIN DHE GREQINË./

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Nëntor 2017

Prestigjiozia franceze, “Le Figaro”, ka botuar, të mërkurën e 28 janarit 1914, në faqen n°2, intervistën e Ismail Qemalit, dhënë në Bari për gazetën italiane, “Corriere del Puglia”.

Çfarë ka shprehur më konkretisht kreu i parë i shtetit shqiptar ? Në vijim, do të gjeni tekstin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

“Deklarata e Ismail Qemalit

Bari, 27 janar.

Ismail Qemal Beu, i intervistuar nga Corriere del Puglia, shprehu mirënjohjen e popullit shqiptar ndaj Italisë për “dashamirësinë e thellë dhe të paharrueshme që ajo dëshmoi”.Ismail Qemal Beu deklaroi se e kishte dorëzuar pushtetin në duart e Komisionit të Kontrollit për të mirën supreme të atdheut të tij.Ai shtoi se pas një qëndrimi në Nice, do të takohet me Princ Vidin për t’i paraqitur homazhet e bashkëatdhetarëve të tij.

Ismail Qemal Beu mendon se nuk duhet të shqetësohemi nga komplikimet për sa kohë që Greqia do të vazhdojë bisedimet me Fuqitë : por nëse vendimet e Fuqive nuk ekzekutohen, shqiptarët do të zmbrapsin armikun nga territori i atdheut të tyre.”

“Kryengritja e përgjithshme shqiptare kundërosmane e vitit 1912”, Monografi gjithëpërfshirëse

November 7, 2017 by dgreca

Shkruan: Prof. Dr. Lush Culaj/Monografia gjithëpërfshirëse me titull “ Kryengritja e përgjithshme shqiptare kundërosmane e vitit 1912 ” është një arritje shkencore e rëndësishme, rezultat i një pune këmbëngulëse hulumtuese e shkencore disavjeçare të autorit.Ajo pasqyron përpjekjet dhe luftën e popullit shqiptar për shkëputje nga sundimi pesëshekullor osman dhe për formimin e shtetit te pavarur kombëtar.

E veçanta e kësaj monografie voluminoze është se ajo, më shumë se asnjë publikim i kësaj natyre, bazohët në dokumente të dorës së parë të arkivave të vendeve ballkanike dhe të Fuqive të Mëdha, si dhe në studimet më të arrira të autorëve shqiptarë dhe të huaj. Kjo i ka mundësuar autorit për ta konceptuar në mënyrë origjinale strukturën e monografisë dhe përmbajtën e saj, duke pasqyruar në mënyrë të gjithëmbarshme kryengritjen në të gjitha rrjedhat e saj, si dhe qëndrimin e shteteve ballkanike dhe të Fuqive të Mëdha ndaj çështjes shqiptare. Të gjitha këto autori i ka ndërthurur me mjeshtëri, me një ndarje kronologjike dhe problemore shumë origjinale, më një gjuhë dhe stil të rrjedhshëm dhe të kuptueshëm për të gjithë.

Në hyrje të monografisë autori ka përkufizuar kufijtë e trojeve shqiptare, madhësinë dhe ndarjën administrative osmane për të katër vilajetet shqiptare, numrin e banorëve dhe strukturën etnike e fetare;

– Rrethanat politike në Shqipëri me theks të veçantë në politikën e xhonturqve, aleancat e tyre me pjesëtarët e pakicave, shtetet e të cilave po formonin një aleancë politike e ushtarake kundër Perandorisë Osmane për gllabërimin e trojeve shqiptare.

– Përgatitjen për kryengritje (shkaqet dhe motivet e veçanta të angazhimit bazuar në strukturën fetare e krahinore të vendit);

– Përpjekjet për aleancë me fqinjët dhe për sigurimin e përkrahjes nga Fuqitë e Mëdha;

– Rrjedhat e kryengritjes me specifikat e saj nëpër krahinat të vendit, në javë e muaj, prej nismave të para e deri në fund;

– Përpjekjet për formimin e një qendre drejtuese dhe rolit të saj për njoftimin e opinionit publik dhe për koordinimin e kryengritjes brenda vendit;

– Gjendjën numerike të forcave ushtarake osmane në vilajetet shqiptare, dislokimi, pajisja, organizimi i armatimit, mënyra e regrutimit dhe kompletimi i formacioneve, qëndrimi i ushtrisë ndaj shqiptarëve etj.

Një vend i veçantë i është kushtuar Lëvizjes se Oficereve dhe bashkëpunimit të Lëvizjes Shqiptare me të dhe me Lëvizjen kundër xhonturqve në kuadër të Perandorisë Osmane. Autori evidenton faktin se lëvizja shqiptare nuk u identifikua me strukturat e Lëvizjes antixhonturke, sikur që ishte rasti kur ajo u fuzionua me revolucionin xhonturk, por ruajti autonominë e saj dhe u zhvillua paralel me zhvillimet në kreun e Perandorisë dhe në ushtrinë osmane. Sipas autorit me bashkëpunimin me Lëvizjen e Oficerëve, Lëvizja Shqiptari i iku izolimit dhe denigrimit dhe u bë faktor vendimtar për rrëzimin e qeverisë xhonturke dhe për çlirimin e pjesës më të madhe të trojeve etnike shqiptare.

Në këtë monografi për herë të parë del në pah se gjatë bisedimeve shqiptaro-osmane në Shkup përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha në Stamboll, me përjashtim të Austro-Hungarisë, bënin presion të vazhdueshëm në qeverinë osmane që shqiptarëve të mos u jepen të drejta që do i veçonin nga kombësitë e tjera, duke e kërcënuar Portën me reagime të dhunshme të shteteve ballkanike. Krahas kësaj autori ka qartësuar sidomos rolin e Serbisë dhe të përfaqësuesve të komunitetit serb të vilajetit të Kosovës, në bisedimet shqiptare osmane që mund të krahasohet me rolin destruktiv dhe antishqiptar të Listës serbe në Republikën e sotme të Kosovës.

Vlen të theksohët se autori ka pasqyruar qartë dhe me fakte të pakontestueshme specifikat dhe angazhimet e përbashkëta të të gjitha trevave të Shqipërisë, në këtë ngjarje madhore në historinë e kombit tonë. Në mënyrë të veçantë është evidentuar kontributi dhe roli i drejtuesve lokalë dhe të përgjithshëm të Kryengritjes. Mbi të gjitha autori ka evidentuar rolin e intelektualit e atdhetarit të shquar Hasan Prishtina, duke e cilësuar si shpirtin e kryengritjes të vitit 1912, për t’iu dhënë vendin e merituar edhe drejtuesve të tjerë politikë e ushtarakë të Kryengritjes.

Qëndrimi i autorit ndaj pikëpamjeve aktuale antishkencore, sidomos për rolin e Perandorisë Osmane në raport më shqiptarët është një aspekt tjetër që i jep legjitimet të plotë vlerës se punimit. Nga kjo del se autori nuk është nga ata historianë që për interesa të caktuara individuale apo grupore e paraqesin pushtimin dhe sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane e si një lloj asistence miqësore e të dobiprurëse për popullin shqiptar. Për më tepër autori ka nxjerrë në pah politikën armiqësore, sidomos të regjimin xhonturk, i cili në zgjedhjet parlamentare të pranverës së vitit 1912 me dhunë dhe shantazhe ka penguar zgjedhjën e përfaqësuesve të vërtetë të popullit shqiptar dhe ka bërë aleancë me strukturat drejtuese të elementit vendor serb, bullgar, grekë e vlleh kundër shqiptarëve. Me intriga e shantazhe ka bërë që shqiptarët e besimit katolikë në sanxhakun e Shkodrës të mos kenë asnjë përfaqësues të vet ndërsa shqiptarët e besimit ortodoksë kanë mbet të përfaqësohen nga deputetët grekë e vlleh. Profesor Shatri në mbështetje të metodologjisë së punës shkencore evropiane ka spikatë përcaktimin e vendosur dhe angazhimi vetëmohues i të gjithë shqiptarëve qe edhe me luftë të armatosur të siguroj të drejtat e natyrshme si të çdo populli tjetër për të jetuar i lirë dhe i pavarur në një shtet të përbashkët. Nga pasqyrimi i betejave dhe luftimeve sidomos ato për çlirimin e Pejës, qëndresa heroike e forcave të Isa Boletinit, pastaj luftimet në Malësinë e Gjakovë, në Rrafshin e Dukagjinit, e Hasi në rrethinat e Dibrës del se vetëm gjatë vitit 1912 shqiptarët kanë luftuar më shumë se asnjë popull në Ballkan kundër Perandorisë Osmane.

Duke analizuar faktet historike autori ka arritur të sqarojë në detaje lëvizjen kryengritëse shqiptare. Duke pasur parasysh faktin se disa kombe, sidomos ato në Ballkan, kanë arritur që edhe nëpërmjet faktorit fetar të arrijnë formimin dhe konsolidimin e shteteve të veta, autori ka specifikuar edhe këtë aspekt në kuadrin e shoqërisë shqiptare dhe rëndësinë e tij në funksion të zgjidhjes së çështjes tonë kombëtare. Lidhur me këtë autori ka evidentuar më saktësi shkencore specifikat dhe kontributin e përbashkët të të gjitha komuniteteve fetare, duke spikatë rolin e pakontestueshëm të figurave më markantë nga radhët e tyre. Kështu në këtë studim shumëdimensional evidentohen përkrah Isa Boletinit, Sadik Ramës edhe Mehmet Pashë Derallës edhe Zefi i Vogël, Zef Gjidoda e Pjetër Çeli, në sanxhakun e Shkodrës nxirrën në pah qëndrimi konsekuent kombëtar i Imzot Serreqit, angazhimi luftarak i Zef Haberit; në Shqipërinë e Mesme, Dom Nikollë Kaçorri, Mustafa Kruja, Abdi dhe Refik Bej Toptani, Hafëz Ibrahim Dalliu; në Mirditë Preng Bib Doda, Gjon Marka Gjoni; në krahinën e Dibrës Basri Beu, Mersim Dema etj; në sanxhakun e Janinës, Kadri Kumbaro Gjata, Muharrem Rushiti, Spiro Bellkameni (këtë të fundit, kryetarët e çetave të Kolonjës dhe të Korçës, ndonëse shumica qenë myslimanë, e zgjodhën për komandant të tyre).

Autori ka trajtuar në hollësi edhe kuvendet shqiptare duke filluar nga ato me karakter lokal krahinor e duke përfunduar me kuvendet mbarëshqiptare si Kuvendi i Junikut për të cilin ka saktësuar se ka zgjatë edhe dy ditë me tepër sesa që është evidentuar në të gjitha shkrimet e deritashme prej 21 – 27 maj etj. Këtu për herë të parë janë evidentuar shumica e delegatëve të Kuvendit të Junikut dhe gati për çdonjërin janë dhënë shënime që pasqyrojnë angazhimin e tyre edhe para kryengritjes por edhe në ngjarjet e mëvonshme, duke pasqyruar edhe fatin e tyre tragjik të pësuar nga makineria vrastare e Serbisë, Malit të Zi, Greqisë, të Mbretërisë Jugosllave, por edhe të Jugosllavisë së Titos dhe Shqipërisë së Enver Hoxhës.

Një vend të veçantë autori i ka kushtuar përkrahjes se kërkesave të Hasan Prishtinës nga drejtuesit e Lëvizjes kombëtare të vilajetit të Manastirit dhe të trevave të tjera shqiptare. Nga kjo del se ata e njihnin Hasan Prishtinën si përfaqësues të tyre në bisedimet që po zhvilloheshin me Komisionin Qeveritar, në gusht të vitit 1912. Komiteti Revolucionar i Elbasanit shkoi edhe një hap më tej, kur e njoftoi udhëheqjen e kryengritjes në Kosovë se e autorizonte Hasan Prishtinën ti përfaqësonte në bisedimet e Shkupit. Në vazhdim të kësaj monografie pasqyrohen edhe kërkesat specifike të Shqipërisë së Jugut të cilat u shtruan në formë Memorandumi drejtuar Qeverisë Osmane. Por sidoqoftë qëllimi i udhëheqësve të Shqipërisë së Jugut ishte adoptimi i një programi politik të tyre, të njëjtë me atë të Shqipërisë Verilindore.

Është meritë e autorit që ka evidentuar edhe angazhimin e “Shoqërisë së Zezë për Shpëtim” dhe të Komitetit të Shkupit, në takimin e 14 tetorit, ku është përcaktuar qartë qëndrimin i shqiptarëve në Luftën Ballkanike. Edhe në takimin në Durrës, më 12 nëntor 1912, krerët e Kryengritjes në Shqipërinë e Mesme miratuan Memorandumin drejtuar perandorit Franc Jozefit të Austro-Hungarisë, të cilin e hartoi kleriku atdhetar Atë Nikollë Kaçorri. Me këto dy takime është parashtruar jo vetëm qëndrimi ndaj Luftës Ballkanike, por edhe platforma e vendimeve të Kuvendit të Vlorës e kompletuar nga Ismail Qemal Beu e Luigj Gurakuqi, me miratimin e diplomacisë austro-hungareze.

Qëndrimi i Fuqive të Mëdha ndaj Kryengritjes por edhe preferencat për satelitët e tyre ballkanas kanë zënë një vend të rëndësishëm në këtë monografi, duke e pasuruar dhe kompletuar historinë diplomatike shqiptare. Në këtë kontekst autori spikatë qëndrimin miqësor të Austro-Hungarisë ndaj Perandorisë Osmane por edhe ndaj popullit shqiptar, por duke mos e përkrahur kryengritjen e armatosur. Edhe Gjermania si aleate e Vjenës ishte për reforma në Shqipëri. Por nuk e mbështeste kryengritjen. Anglia konsideronte se shqiptarët nuk do të mund të arrinin objektivat e tyre sepse ende nuk ishin të bashkuar sa duhet, problematikë që është aktuale edhe deri më sot, ndërkaq Rusia dhe Franca kishin qëndrim shumë armiqësor ndaj shqiptarëve dhe lëvizjes së tyre për pavarësi, qëndrim të përafërt kishte edhe Italia, ndonëse ishte aleate e Austro-Hungarisë.

Autori i ka kushtuar kujdes të veçantë qëndrimit të shteteve ballkanike ndaj kryengritjes dhe çështjes shqiptare përgjithësisht. Ai ka specifikuar politikat e çdonjërit prej këtyre shteteve por edhe synimin e tyre të përbashkët për gllabërimin e trojeve etnike shqiptare. Paralel me këtë është sqaruar me shumë saktësi edhe qëndrimi i drejtuesve të Kryengritjes dhe kontaktet e tyre më përfaqësuesit diplomatikë-agjenturorë e ushtarakë të këtyre shteteve. Në shumicën e rasteve, përkundër nevojës së madhe për armë e mjete të tjera materiale, prijësit shqiptarë e ruajtën pavarësinë e veprimit dhe nuk u bënë vegla të fqinjëve grabitqarë. Spikat në këtë drejtimin Hasan Prishtina, por edhe Isa Boletini, i cili ndonëse i pashkollë mbrojti me konsekuencë pavarësinë e lëvizjes, përkundër angazhimit të përfaqësueseve më të shquar të shërbimeve diplomatike, agjenturore e ushtarake të Serbisë, duke përfshirë edhe shefin e “Dorës së Zezë”, Dragutin Dimitrijeviq Apisin që ka organizua Grushtshetin e vitit 1903 në Serbi, por edhe atentatin e Sarajevës, më 1914. Ky aktivitet kishte mbështetje të fuqishme të ministrit rus në Beograd, Hartvig, që kishte përkrahjen e pa rezervë të Car Nikollajt II dhe dukej se ishte më i fuqishëm se vet ministri i Jashtëm rus Sazonov. Vend i veçantë i është kushtuar edhe qëndrimit të Bullgarisë, e cila në fillim, sidomos mbreti Ferdinand dhe shtypi e përkrahën kryengritjen, por kur shqiptarët hynë në Shkup, në gusht 1912, dhe kur shkuan deri në Veles dhe në Selanik, qeveria dhe opinioni bullgar u bënë kundërshtarët më të zeshëm të saj. Autori me të drejtë konstaton se qeveria malazeze dhe sidomos mbreti Nikollë kishin arritur të bindnin disa nga prijësit malësorë se Mali i Zi ishte një aleatë i tyre i sigurt në luftën kundër Perandorisë Osmane, por kleri atdhetar në krye me Atë Gjergj Fishtën, Imzot Serreqin dhe Nikollë Kaçorrin nuk u mashtruan nga lajkat e mbretit plak; ata i sqaruan dhe arritën ti bindin shumicën e malësorëve –spartanëve të Shqipërisë, se fati i kësaj pjese të tokës shqiptare është në shtetin e përbashkët në Shqipërinë e të gjithë shqiptarëve. Krahas kësaj autori ka evidentuar edhe çështjen e ratifikimit të kufirit të Perandorisë Osmane më Malin e Zi në rreth fshatit Rrzhanicë, ratifikim që nuk e lejonin banorët e Rugovës ,të Plavës e Gucisë, sepse këtu ishte fjala për një fshat thjeshtë shqiptar. Sipas autorit problemi i kufirit që është gati identik me çështjen e demarkacionit sot mbeti aktual deri në fillim të Luftës së Parë Ballkanike sepse palët kontraktuese nuk i kishin konsultuar fare shqiptarët nëpër trojet e të cilëve kalonte vija e kufirit. Prandaj mbetëshin të kota përpjekjet e Malit të Zi për ta detyruar Portën ta ratifikonte Protokollin e nënshkruar më herët në Cetinë sepse këtë nuk donte ta zbatonte as komisari i saj, një shqiptar i dinjitetshëm e atdhetar. Rëndësi të veçantë autori i kushton qëndrimit të Greqisë ndaj kryengritjes shqiptare dhe synimeve të saj shumë agresive ndaj trojeve shqiptare. Sipas tij shpërthimi i kryengritjes dhe sidomos zgjerimi i saj në Shqipërinë e Jugut nuk mirëpritet nga qeveria e Athinës dhe qarqet ekspansioniste helene të cilat me një qarkore të veçantë u bënin me dije përfaqësuesve diplomatikë e konsullorë “përcaktimin gjeografik të nocioneve Shqipëri dhe Epir!, të cilat sipas tyre ishin pjesë të veçanta e nuk kishin lidhje me njëra-tjetrën. Në vazhdim autori thekson se, për dallim nga shtetet tjera ballkanike që i lajkatonin shqiptarët, shovinistët grekë intensifikuan aktet diversioniste me grupe të armatosura të andartëve grekë nëpër pjesët jugore të vilajetit të Janinës, sidomos në Çamëri. Përkundër kësaj, sipas autorit, pala shqiptare në krye me Ismail Qemalin vazhdojnë përpjekjet për bashkëpunim me Greqinë por kjo nuk mundi të arrihej. Edhe përpjekja për caktimin e një vije ndarëse etnike në mes të grekëve dhe shqiptarëve ishte pothuajse e parealizueshme. Pengesa ishin megalomania dhe mosbesimi i grekëve, por edhe fakti se marrëveshja do të ishte e vështirë të pranohej edhe nga pjesa më e madhe e rretheve drejtuese të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, që nuk pranonin përfshirjen e Çamërisë në sferën e influencës greke; gjithashtu marrëveshja do të kundërshtohej me vendosmëri edhe nga vetë popullsia çame , e cila në burimet e kohës cilësohej si “ armiku më i madh i helenizmit ”.

Autori ka meritën, që burimet e vjela i ka integruar natyrshëm brenda shkrimit historik, i ka menaxhuar me kujdes, i ka përdorur në vendin e duhur dhe mbi të gjitha, u është dhënë përparësi burimeve parësore ndaj dytësoreve. Si i tillë ai ka mundur të tërheq prej dokumentacionit historik embrionin e problemit. Pra, ajo çka është e fshehur në këtë dokumentacion është zbuluar, interpretuar, analizuar, përgjithësuar e së fundmi është pasqyruar me një shkrim të rrjedhshëm e bindës për lexuesin.

Kësaj i shtohet fakti që prof Shatri ka gati një gjysmë shekulli përvojë të pasur në fushën e studimeve dhe hynë në mesin e historianëve më të mirë, jo vetëm në Kosovë por në mbarë arealin shqiptar. Në rrjedhën e studimit dukët çartë se autori ka jo vetëm një përgatitje të mirë teorike, por edhe një mjeshtëri të spikatur shkencore.

Në rrafshin metodologjik-hulumtues, me qëllim që lexuesi ta ketë para vetes një pasqyrë të ngjarjeve sa më komplete në vazhdimësi, duke mos i shkëputur ato nga konteksti historik, autori brumin e lëndës në këtë libër e organizon në njëzet ndarje, të cilat janë të lidhura ngushtë mes veti dhe përbëjnë boshtin e këtij studimi.

Përmbajtja e konkluzioneve dhe krahasimeve për morinë e problemeve që përmbledhë kjo tematikë ka bërë studimin një monografi me të vërteta historike dhe shkencore të pakontestueshme.

Duhet shtuar se autori gjatë shkrimit të tekstit ka dhënë shënime sqaruese për shumicën e protagonistëve të këtyre rrjedhave, duke e bërë kështu këtë monografi edhe një enciklopedi të vogël, që do jetë ndihmesë për lexuesin dhe për studiuesit e kësaj periudhe si dhe të periudhave të mëhershme e të mëvonshme të historisë sonë. Monografia shoqërohet me përfundime, burime, literaturën ndihmëse dhe nga fjalorthi i termave osmanë dhe të tjera.

Pra, ky libër është mjaft voluminoz dhe ka 960 faqe të formatit të madh dhe është shkruar me një stil të qartë dhe të rrjedhshëm. Struktura e botimit përgjithësisht është e drejtë dhe e punuar me të gjitha kriteret më të avancuara të metodologjisë shkencore. Përveç hyrjes dhe shtjellimit të kësaj periudhe me mjaft interes, librin e pasuron përmbyllja në gjuhën angleze dhe bibliografia mjaftë e pasur si dëshmi e punës vetëmohuese dhe frytdhënëse të autorit.

Nga analiza e hollësishme e përmbajtjes dhe pasqyrimi i aparatit shkencor mund të përfundohet se monografia “Kryengritja e përgjithshme shqiptare e vitit 1912” shënon një arritje të rëndësishme në historiografinë shqiptare, në të janë sqaruar shumë dilema lidhur me gjendjën dhe statusin e shqiptarëve në fund të sundimit të Perandorinë Osmane dhe për domosdoshmërinë e kryengritjes së armatosur. Gjithashtu janë pasqyruar në mënyrë të qartë edhe objektive synimet gllabëruese të shteteve ballkanike, por edhe qëndrimi i Fuqive të Mëdha ndaj çështjes shqiptare me gjithë nuancat e vetëkuptueshme.

Parlamenti Shqiptar- Kur kërkohej zi per Leninin, Wilsonin dhe Van Kosturin

November 7, 2017 by dgreca

Parlamenti 1924-kur J.Erebara kerkoi zi per Leninin, Fico shenje zie per Wilson, A.Kelcyra zi per Vani Kosturin/

1 parlamenti1924-300x180

Nga Gëzim Llojdia/

Bisedimet e Kuvendit kushtetues. Faqe 63-65.Mbledhja e VII. E hanë me 4 Fruer 1924.Ora 3 m.dr.
Në parlamentin shqiptar në vitin 1924 është mbajtur zi për tre personazhe krejt të ndryshme me njëra-tjetrën. Reuf Fico sapo ka filluar seanca e pasdrekes ka kërkuar që të mbahen 5 minuta zi për vdekjen e Presidentit amerikan Ëilson .Ndërkaq z.R.Fico ka kërkuar ti dërgohet një telegram në shenjë ngushëllimi familjes. Pas kësaj zie, parlamenti është mbledhur sërish. Jashar Erbera ka kërkuar që të mbahen edhe 5 minuta zi për vdekjen e Leninit. Duke e shqyrtuar këtë propozim me thëniet se Lenini do të fliste më tepër për një Shqipëri të madhe. Ky propozim ka bërë që në sallë të dëgjohen të qeshura. Deputeti Avni Rustemi ka marrë fjalën ku midis të tjerave ka thënë se Shqipëria nuk duhet të jetë bolshevike, por sipas A.Rustemit,Lenini ishte i pari që denoncoj traktatin e fshehtë të 1915 për copëtimin e Shqipërisë. Ndërhyrja e E. Vlorës kaironike : Për nderin e kaq mij shpirtrave që therri me duar të tija….replikoi ai.
Ndërhyrjet e deputetit A.Këlcyra ka qenë për të mbajtur 5 minuta zi për Vani Kosturin të cilët i ishin vrarë djali dhe nipi nga ushtritë e huaja.

Tekësti i plotë

Bisedimet e Kuvendit kushtetues. Faqe 63-65.Mbledhja e VII. E hanë me 4 Fruer 1924.Ora 3 m.dr.

Z.Reuf Fico: Z. kryetar! Pa hy në bisedime të rendit të ditës,dua të bëje një proponim..Me hidhërim muarrmë vesht se ish-kryetari i Shteteve të Bashkuara t’Amerikës Ë.Ëilson-i vdiqë. Duke marrë parasysh shërbimet e mbëdha që I kas bërë Shqipërisë, proponoj të bëhen 5 minuta pushim si shenjë hidhërimi edhe t’ i hiqet një telegram ngushëllimi familjes së ndyerit.
Pranohet.
Bahen 5 minuta pushim dhe pas 5 minutash mbledhja mbështjellet prapë. Z. Jashar Erebara: para se të hymë në bisedim proponoj të bahen 5 minuta pushim edhe për Leninin, se në qoftë se Wilson do flitet për të mirën e Shqipnis,ma tepër do të flitte Leninin për një Shqipni të madhe.
Ilaritet.
Z. Avni Rustemi:Më vjen shumë keq Z. Kryetar, që kur përmendet emri i Leninit, ndigjohen qeshje nga anë e disa përfaqësuesve të kombit. Nuk due që Shqipëria të jetë bolshevike, sepse gjendja dhe pozita e saj nuk e don po për principet e larta njerëzore duhet që me një respect të zihet në gojë emri i tij.E dini fare mirë zotërinj se qysh ay mproj principet e larta të njerëzisë e se kje i pari që denoncoj traktatin e mëçeft të 1915 që ishte për copëtimin e Shqipërisë. E dinja se proponini i bërë prej z Erebarës nuk do të pranohej,po neve me gjithë atë e kemi për detyrë të proponojmë që të bëhen 5 minuta pushim si shenjë hidhërimi për vdekjen e tij.

Z.Eqrem Vlora:Për nderin e kaq mij shpirtrave që theri me duar të tija….

Z.A.Këlcyra: Z.Kryetar! Në ket rast që po nisim të bëjmë 5 minuta pushim për njerës të huaj më duket se se do t’ishte më e drejtë të bëjmë 5 minuta pushim për ata që kanë derdhë gjakun për krijimin e Shqipërisë e që ketë tokë e kanë vaditur me gjakun e tyre .Mbasi sot po shkojmë nga jeta e armiqësisë e intrigave fqinjore, propozoj të bëhen 5 minuta pushim për Vani Cico Kosturin të cilët i kanë dekë të vrarë i biri nga ana e Grekërve dhe nipi nga ushtrija turke dhe ti hiqet një telegram ngushëllimi familjes së tij.

DEKLARATË E NIKOLLË IVANAJT PËR TURQIT, NË SOFJE, PËR GAZETËN FRANCEZE (GUSHT, 1912)

November 3, 2017 by dgreca

DEKLARATA E NIKOLLË IVANAJT, NË SOFJE, PËR GAZETËN FRANCEZE (GUSHT, 1912) : “TURQIT NUK MUND TË NA MARRIN MË TRI GJËRA : NDËRGJEGJEN, ZEMRËN DHE ARMËT TONA !”/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 3 Nëntor 2017/

Gazeta franceze, “Le Temps”, ka botuar, të mërkurën e 21 gushtit 1912, në faqen n°2, deklaratën e patriotit shqiptar nga Tuzi, Nikollë Ivanaj, në lidhje dy qëllimet kryesore të lëvizjes shqiptare për pavarësi si dhe me problematikën e krijuar nga korrespondentët e gazetave të huaja, të cilët shkruanin se mes shqiptarëve kishte mosmarrëveshje.Cilat kanë qenë këto qëllime ? A kishte mosmarrëveshje mes shefave shqiptarë ? Në vijim, do të gjeni tekstin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

Korrespondenti ynë në Sofje na telegrafon :Agjitatori shqiptar Ivanaj Beu, i cili mori pjesë në rolin e sekretarit në një konferencë të rëndësishme në Prishtinë, sapo ka mbërritur në Sofje me misionin për të marrë pjesë në komitetet maqedonase. I pyetur për situatën në Shqipëri, ai na dha deklaratën në vijim :“Kemi çdo arsye për të qenë të kënaqur me rezultatet e arritura nga lëvizja jonë. Siç ju thashë vitin e shkuar, ne po procedojmë sipas etapave.Qëllimi ynë i parë ishte aktivizimi i zgjimit të ndërgjegjes kombëtare mes popullit tonë, duke e futur atë në konflikt me turqit, ku një traditë e gjatë e bëri të dukej si vëllezër me ta. Partia Bashkim dhe Progres, nëpërmjet çmendurive terroriste të shovinizmit të saj dhe manisë centralizuese të politikës së saj, na i ka lehtësuar shumë gjërat. Aktualisht, për patriotët tanë, Turku nuk është më, si dikur, vëlla në fe dhe aleat në sundim; ai është armiku i vdekshëm i racës sonë dhe aq i urryer sa që urrejtja jonë për të është tani pjesë e përpjekjes që na çon drejt lirisë.

Qëllimi i dytë i lëvizjes sonë ishte diplomatik, ne kemi dashur të paraqesim problemin shqiptar përpara Evropës; tashmë është bërë. Ne ishim në pritje të kushteve ligjore për përfundimin e rilindjes tonë kombëtare nëpërmjet shkollës dhe për organizimin e forcave tona popullore në mënyrë që të fitonim pavarësinë. Ky ështe qëllimi i kërkesave që kemi bërë aktualisht dhe ku disa prej të cilave do të pranohen domosdoshmërisht nga Porta e Lartë.

E di fare mirë që shkruajnë se udhëheqësit shqiptarë nuk janë dakord për qëllimin që duhet arritur dhe se ka pasur të paktën tre parti. Madje është thënë se shumë nga bashkëkombasit e mi dëshironin kthimin e Abdul Hamidit. Këto thashetheme janë përhapur nga korrespondentë, ku nuk dyshoj në qëllimin e tyre, por dua t’ju shpjegoj keqkuptimin e tyre.

Shqiptarët nuk janë të ndarë nga parimet, por nga oportunizmi. Ata janë të bashkuar me pasion idealit të vetëm për pavarësi, megjithatë, hamendja e tyre e përbashkët u thotë që të moderojnë kërkesat e tyre për momentin për t’i bërë ato të realizueshme. Kjo arsye praktike është veçanërisht e dukshme në mesin e shefave të moshuar, si Isa Boletini, i cili kombinon instinktin e thellë politik me njohurinë e madhe që ka ndaj turqve. Pra, korrespondentët e huaj, sipas faktit që janë njohur me intelektualë, ku ëndrra kombëtare është plotësisht e afirmuar, apo me udhëheqësit e vjetër të lëvizjes, të rezervuar, ata kanë marrë më vete përshtypje të ndryshme.

Çfarë mendoj për qeverinë e re turke? Është e pamohueshme se ajo përbëhet nga burrështetasit më të mëdhenj të Turqisë; por këta shtetas janë turq, dhe kjo është e mjaftueshme për të na bërë skeptikë ndaj tyre. Ne kemi qenë aleatë të opozitës, po, por për një vendim paraprak : shpërbërjen e Dhomës Parlamentare, në të cilën ne pamë një pengesë ligjore për suksesin e kërkesave tona. Ajo nuk ekziston më, aq më mirë; por kjo nuk është e mjaftueshme për ne që të dorëzojmë armët.

Lufta do të përfundojë vetëm kur Shqipëria të administrohet nga zyrtarë shqiptarë, të arsimuar në gjuhën e saj dhe të lirë në zhvillimin e saj drejt kulturës kombëtare. Ne kemi planifikuar çdo gjë, madje edhe një humbje. Turqit mund të shkatërrojnë përsëri shtëpitë tona. Por ka tri gjëra që ata nuk mund ti marrin më : ndërgjegjen, zemrën dhe armët tona !”

Shqipëria do të bëhet…

November 3, 2017 by dgreca

Një tregim për mikun tim/

Nga Reshat KRIPA/E njoha shumë vite më parë në kondita të jashtëzakonshme. Isha i burgosur në qelinë nën rampën e shkallës, që të çonte në katin e dytë të godinës së sigurimit. Fare pranë saj, nën shesh pushimin, ndodhej një qeli tjetër, që formonte me qelinë time germen L. Dritaret e vogla me hekura ndodheshin aq pranë njera tjetrës, sa nëpërmjet tyre mund të komunikoje ose shkëmbeje ndonjë send. Atë e prunë një natë vonë. Duhet të kishte kaluar mesi i natës. Dëgjova këmbët e gardianëve që zbrisnion shkallët dhe mendova se mos vinin për të më marrë mua. U ngrita ngadalë dhe pashë nga dritarja. Atë po e binin duke e hequr zvarrë. E kishin torturuar aq shumë, sa nuk mund të qëndronte dot në këmbë. E përplasën në qelinë ngjitur dhe u larguan nga kishin ardhur.

U afrova në dritare dhe i fola me zë të ulët që të mos më dëgjonte roja e brendëshmje që kishte kaluar nga qelitë e tjera:

– Hej, kush jeni? Nga vini?

Asnjë përgjigje. Nga qelia pranë vinte një rënkim i mbytur, por atë nuk e shikoja. E përsërita edhe një here pyetjen. Mbas pak pashë një fytyrë të gjakosur, që u ngrit me vështirësi dhe duke u mbajtur mbas hekurave të dritares

– Ujë! – tha me gjysmë zëri.

Vështrova rreth e rrotull dhe kapa shtëmën e vogël që mbaja me ujë dhe u mundova t’ia jepja, por hekurat nuk e lejonin. Sytë më vajtën te këpucët e mia. Mora njerën, e mbusha me ujë dhe ia dhashë. E piu me një frymë. Ia mbusha përsëri dhe e piu po ashtu deri sa e mbaroi të gjithë shtëmën.

– Faleminderit, nuk do t’ju a harroj kurrë! – më tha.

Mbasi e mori pak veten më tregoi emrin e tij. Ishte një moshatari im, nxënës i vitit të parë të shkollës tregëtare. Biri i një ish tregëtari të njohur të qytetit. Ishin gjashtë veta në familje., dy prindërit, një motër dhe tre vëllezër. Motrat e tjera ishin të martuara. U kishin shtetëzuar gjithçka, fabrikën e vajit, dyqanin, ullinjtë dhe tani jetonin vetëm me rrogën e së motrës apo duke shitur herë mbas here plaçkat e vyera të shtëpisë. Një vit më parë i kishin dënuar edhe njërin nga vëllezërit.

Çfarë krimi kishte kryer që e kishin burgosur? Asgjë më tepër, por vetëm e vetëm se kishte guxuar të shkruante nëpër fleta fletoreje, vargje patriotike të marra nga poetë të ndryshëm, të cilat i ngjiste nëpër muret e qytetit, së bashku me dy shokë të tjerë të moshës së tij. Ja se çfarë shkruante në njerin prej tyre:

“ E dashura mëmëdhe,

Të dua dhe kështu si je,

Por kur të të shoh të lirë,

Do të të dua më mirë! “

Kaluam së bashku në qelitë pranë njëra tjetrës për gjashtë muaj. Pastaj mua më dënuan dhe më hoqën prej andej. Mbas pak kohe u dënua edhe ai, por fati e solli që të endeshim nëpër burgje dhe kampe të ndryshme, por asnjëherë të mos takoheshim së bashku.

U takuam mbas shumë vitesh. Ishte martuar, lindur fëmijë. Punonte si murator në sektorin e investimeve të ndërmarrjes bujqësore “ Vlora “.

Viti 1990. Një erë e re lirie filloi të fryjë mbi vendin tonë. Sytë e mikut tim filluan të

ndriçojnë nga shpresa për të ardhshmen,. U angazhua me përkushtim në Shoqatën e të Përndjekurve Politikë të vendit si antar i forumeve drejtuese të saj. Nuk u angazhua në asnjë prej forcave të reja politike të krijuara në atë kohë.

Ngjarjet e vitit 1997 e tronditën së tepërmi. U tërhoq nga të gjitha aktivitetet dhe u mbyll brënda vetes së vetë. Vitet e fundit nuk e takova më. Më thanë se kishte shkuar për të banuar në fshatin e gruas së tij.

Vendosa të shkoj për ta takuar. Mora autobuzin e linjës dhe u nisa. Banonte në shtëpinë e vjehrit të tij. Kur u afrova te porta e shtëpisë dëgjova një zë që këndonte një këngë të vjetër. Trokita. Asnjë përgjigje. Trokita për së dyti dhe përsëri asnjë përgjigje. Atëhere hapa portën dhe hyra brënda. Bëra disa hapa dhe qëndrova pranë portës së hapur të njërës nga dhomat e shtëpisë. Aty pashë mikun tim të ulur pranë një tavoline me kokën të futur midis pëllëmbave të duarve të tij. Disa letra të shkruara ishin përhapur mbi tavolinë. Miku po këndonte me një zë të ulët:

“ Në kohën e pleqërisë,

Më zunë hallet e rënda,

Për shkakun e Shqipërisë,

Që s’u bë si ma kish ënda! “

U kollita që ta zgjoja nga ëndrrat ku ishte zhytur. U kthye, më pa me habi dhe u ngrit në këmbë. Për një çast mbetëm, të dy pa folur.

– A pranoni miq! – i fola më në fund.

– Miqtë e mirë në shtëpi të mirë, – u përgjigj duke më përqafuar me mall.

U ulëm dhe filluam të bisedojmë. Sejcili tregonte ngjarjet e veta. Folëm dhe qamë hallet ashtu si nuk i kishim qarë ndonjëherë. Për herë të parë aty mësova disa anë të karakterit të tij që nuk i kisha njohur më parë.

– Kur u lirova nga burgu, – filloi të tregonte miku për veten e tij, – kërkova të vazhdoj shkollën e mesme. Ishte një dëshirë e madhe e imja. Pas shumë pengesash më në fund më lejuan. Por gjatë katër viteve të shkollës ndieja mbas vetes diskriminimin që më bëhej nga një pjesë e mësuesve apo edhe deri nga nxënësit e klasës. Vendosa që kësaj t’i kundërvihesha me rezultate të larta. E mbarova shkollën shkëlqyeshëm.

U ngrit hapi një sirtar dhe nxorri prej andej dëftesën e pjekurisë që e ruante me kujdes të madh. Ma tregoi pa më thënë asnjë fjalë. Kur e hapa një drithtërimë më përshkoi të gjithë trupin. Dëftesa fliste vetë. Pranë çdo lënde ishte shënuar nota “ 10 “ dhe pranë saj shënimi “ shumë mirë “.

– Po pastaj? E pyeta pa e ditur edhe vetë përse.

– Pastaj? Asgjë. Isha i vetmi i klasës që nuk m’u dha e drejta e studimit për shkollën e lartë. Megjithatë një gjë të tillë e prisja.

Mbasi qëndroi një cope herë pa folur vazhdoi:

– E paharruar do mbetet për mua mbrëmja e maturës. Meqënëse ne, maturantët e shkollës së mbrëmjes, ishim pak, këtë e zhvilluam së bashku me ata të ditës. Kur mbrëmja arriti kulmin e saj, siç ishte zakon në raste të tilla, filloi ndarja e fletëve të nderit. Emri im nuk u dëgjua. Nxënësit filluan të pëshpërisin me zë të ulët. Të gjithë i dinin rezultatet e mia. Unë qëndroja i heshtur në qoshkun ku ndodhesha. Atëhere drejtori i shkollës për të përmbysr këtë gjendje, ndërhyri me shpejtësi dhe propozoi që, sipas dëshirës, të recitohej ndonjë poezi, të tregohej ndonjë anekdote, a po gjëra të tjera të këtij lloji. Për të dhënë

shembullin e filloi vetë me një të tillë. Pastaj vazhduan dhe të tjerë. Gjëndja ndryshoi.

Papritmas më lindi idea se duhej të bëja diçka., duhej t’i kundërvihesha këtij diskriminimi. U ngrita dhe thashë se do recitoja diçka. Nuk foli asnjeri. Fillova të recitojë poezinë “ Ultima Verba “ të Viktor Hygoit, strofën e fundit të së cilës e kisha përdorur dikur në traktet e mia:

“ Njëmijë po të mbeten, do mbetem edhe vetë,

Edhe njëqind të bëhen, nuk tundem jo q’aty,

I dhjeti do të jem, po qe se mbeten dhjetë,

E në mbet vetëm një, unë do jem ay! “

Një veprim i tillë nuk e di se si më shpëtoi nga një burgim i dytë. Ndoshta fati im.

U ngrit, hapi një dollap, nxorri dy gota dhe një shishe raki dhe mbasi i mbushi m’u drejtua:

– Gëzuar, le të pimë për këtë takim!

– Për miqësinë tone! – u përgjigja unë.

Biseduam gjatë. I tregova për jetën time. Folëm për shoqatën tonë, për partitë politike, për Shqipërinë.

– Kur hyra dëgjova që po këndoje një këngë të vjetër, – i thashë.

– Jetuam një gjysmë shekulli në skëterrë dhe kur shkrepi dita e lirisë, menduam se më në fund ajo do të na jepte edhe neve atë dritë që na kishte munguar. Por u zhgënjyem. Me lirinë u spekullua. Ajo u bë pronë e varrmihësve të saj. Ata u bënë papritur ithtarët e saj, kurse ne mbetëm në hije. Lirinë duhet ta administrosh mirë, përndryshe mund ta humbësh në çdo çast. Kështu e pësuam edhe neve.

Më 20 shkurt 1991 rrëzuam monumentin e diktatorit. Atëhere menduam se bashkë me të rrëzuam edhe përbindëshin që na kishte shtypur për gati një gjysëm shekulli. Por koha tregoi se kishim rrëzuar vetëm bronxin e atij monumenti, ndërsa shpirtin e zi të tiranit e kishim lënë të lirë të endej nëpër vendin tonë, për të komplotuar dhe përgatitur katastrofën e madhe kombëtare të vitit 1997. Ndaj më pëlqen shumë ajo këngë e vjetër të cilën e këndoj shpesh herë me veten time.

Më vjen shumë keq, por në këtë valle u futën edhe disa nga njerëzit tanë. Me siguri ata i kishin mbetur borxh diktaturës dhe tani po ia kthenin atë. Edhe njëherë liria pushoi së ekzistuari. Edhe njëherë filloi të shtypet mendimi i lire. Edhe njëherë filloi të sundojë shtypja dhe diskriminimi. U rikthyen përsëri vitet e para të mes shekullit të kaluar. I vetmi ndryshim ishte se ndërsa atëhere flitej me gjuhën e mbrojtjes së fitoreve socialiste, sot flitet me gjuhën e pseudodemokracisë që sundon vendin. Dhe kjo është shumë më e rrezikshme. Sot në Shqipëri mungon nocioni i ligjit dhe ku nuk ka ligj, nuk mund të ketë as shtet.

Miku heshti përsëri. Kthyem gotat e rakisë. Pinim dhe vazhdonim bisedën tonë, e cila sa vinte dhe bëhej më interesante.

– Sot Shqipërinë e sundon dora e zezë. Eshtë po ajo dorë që masakroi mijra qytetarë shqiptarë, që shkatërroi çdo gjë të mirë që kishte ky komb. Hidhe vështrimin nëpër Shqipëri. Rinia po fluturon nga sytë këmbët, për të siguruar një jetë më të mirë, por që shpesh herë gjen vdekjen. Ata që qëndrojnë këtu janë të uritur dhe nuk gjejnë mjet për të shpëtuar nga kjo gjendje. Korrupsioni po futet në çdo qelizë të jetës. Po kryhen vrasje nga më mafiozet. Trafikimi i njerëzve dhe drogës, si dhe prostitucioni janë në rend të ditës. Kjo dorë e zezë duhet prerë.

– E si mund të arrihet kjo simbas teje? – e ngacmova unë.

– Natyrisht jo ashtu si ëndërronte shoferi furgonit të mishit në “ Dimrin e Madh “ të Kadaresë. Më vjen keq që shkrimtari i madh nuk arriti të kuptojë karakterin tonë. E ç’është për ne hakmarrja e vogël kundër spiunëve pa moral, hetuesve të pashpirt apo gjykatësve kukull, karshi përçmimit të madh të kombit kundër sistemit të urryer që e shpërfytyroi nëpërmjet krijimit të të ashtuquajturit njeri të ri socialist?

Heshti sa për të marrë pak frymë, pastaj vazhdoi:

– Kur u emërua komandant i forcave aleate në Gjermani, gjenerali Ajzenhauer i vuri si detyrë të parë vetes denazifikimin e Gjermanisë. Kurse ne nuk e bëmë dekomunistifikimin e Shqipërisë. Për këtë mungonte dëshira sepse njerëz të ndershëm për këtë ka plot. Por ata janë lënë në hije. Vendin e tyre e kanë zënë ata që në vitin 1992 fshiheshin si struci, ndërsa sot kanë veshur petkun luksoz të demokratit.

– Pendë këndezi kunadhja vënë, – e ndërpreva unë duke

cituar vargjet e fabulës së famshme.

– Pikërisht ashtu. Para pak kohe gjatë një ndeshje futbolli në stadiumin e Romës u çfaqën disa parrulla naziste. Kjo mjaftoi që të ngrinte në këmbë opinionin publik dhe bashkë me të edhe qeverinë italiane. Kurse te ne vazhdon të hymnizohet diktatura nëpërmjet gazetave dhe televizioneve, nëpërmjet shkollave dhe konferencave. Në rradhë të parë të kësaj fushate janë vetë pushtetarët.

Padashur vura buzën në gaz. Ai e vuri re, më pa me vëmendje dhe vazhdoi:

– Ata nuk kanë kurajon të pranojnë se ishin dritshkurtër, kur besonin verbërisht në komunizmin e dështuar që në lindjen e tij. Ata nuk kanë kurajon të pranojnë të vërtetën edhe atëhere kur janë të bindur për ekzistencën e saj. Ata janë gati të pranojnë çdo lloj flirti, vetëm e vetëm të mos u preken interesat e tyre të ngushta.

– Po e vërteta? – e pyeta unë.

– Ajo do të dalë kur të vendoset demokracia e vërtetë. Kur të shkrijë dëbora do të zbulohen si lulet edhe plehrat. Kështu është edhe demokracia. Ajo shpërndan mjegullën, ndan të vërtetën nga gënjeshtra, tradhëtinë nga patriotizmi. Ajo ndëshkon fajtorët.

– Çfarë po shkruan ? – e pyeta mikun duke dashur të ndërrojë temën e bisedimeve.

– Jetën time dhe të miqve të mi. Shtrydh kujtesën dhe nxjerr ngjarjet më të rëndësishme që më kanë ndodhur mua, apo m’i kanë treguar miqtë e mi. Janë ngjarje që nuk duhen harruar. Janë një dhuratë për brezat e ardhshëm. Eshtë detyra e jonë t’i shkruajmë, për t’iu a kaluar atyre. Nuk janë kushedi se çfarë, por mendoj se duhen treguar. Por më parë lejomë të të tregoj një ngjarje që më ka ndodhur shumë vjet më parë.

Përplasëm përsëri gotat e rakisë duke uruar njeri tjetrin, pastaj miku vazhdoi:

– Vazhdoja vitin e parë të shkollës së mesme të mbrëmjes. Mësues Milo Duni, mësues i nderuar i letërsisë që, mbas disa vitesh, do provonte edhe ai burgun, po shpërndante fletoret e hartimit. Ishte një temë e lirë mbi fillimin e vitit të ri shkollor. Për habinë time vura re se në fletoren time nuk kishte vënë notë. Në vend të saj ishte shkruar me laps blu:

– Gjuhë dhe stil i sigurtë. Vazhdo të shkruash tregime.

Ndërsa më poshtë vazhdonte të shkruante me laps të kuq të vendosur në thonjëza

“ Po të kesh kohë të lirë! “

Më bëri përshtypje ky detaj. Isha relativisht i ri, pa preokupime të mëdha familjare dhe si rrjedhojë kisha plot kohë të lirë. Ç’donte të thoshte mësuesi me fjalët në thonjëza, shkruar me laps të kuq?

Megjithatë ndoqa këshillën e tij. Shkrova një tregim ku personazhi kryesor ishte një

fëmijë jetim, prindërit e të cilit ishin vrarë gjatë një bombardimi në kohën e luftës. E dërgova për botim në gazetën “ Letrari i ri “ që botohej në atë kohë. Mbas disa ditësh mora një përgjigje lakonike ku thuhej se shkrimi im nuk mund të botohej mbasi i mungonin disa kërkesa të kohës.

Atëhere e kuptova se ç’donte të thoshte mësuesi me fjalët në thonjëza E kuptova se për shkrimet e mia do të qëndronte e ndezur drita e kuqe që do ndalonte botimin e tyre. Kështu që nuk shkrova më. Ndoshta bëra gabim. Mund të kisha shkruar dhe t’i ruaja në shtëpi pa i botuar. Por kështu e mendova.

Solla një shembull fare të rëndomtë ku sistemi totalitar mbyste mendimin e lirë që në lindjen e tij. Për t’ia arritur kësaj ai kishte shpikur një formulë po aq totalitare të artit, për t’iu kundërvënë mendimit të lirë, formulën e realizmit socialist, një formulë absurde që ndrydhi talentet e mëdha dhe që krijoi vepra standarte që në me të shumtën e rasteve nuk kishin asnjë vlerë.

Ktheu goten e rakisë dhe e piu të gjithën. Unë e vështroja me vëmendje. Nuk kisha dëshirë të flisja, por rrija dhe dëgjoja atë me një endje të madhe.

– Diktatura përdori të gjitha mjetet për mbytjen e çdo shkëndije të lirisë. Ajo i shpalli luftë inteligjencës së trashëguar nga e kaluara e vendit, duke e eliminuar atë plotësisht. Nuk janë të rralla rastet kur shkencëtari, fillozofi, shkrimtari, gazetari apo artisti dërgoheshin para togave të ekzekutimit. Të tjerë do provonin për vite me rradhë qelitë e errëta të burgjeve, denigrimet e kampeve të internimit, nga ku një pjesë e mirë prej tyre nuk do të ktheheshin më kurrë.

Por talentet e mëdha i rezistuan çuditërisht shtrëngimeve abstrakte në format nga më të ndryshmet. Ata më stoikët pranuan më mirë plumbat apo prangat e hekurta në vend të nënshtrimit apo lirisë së përdhunuar. Të tjerë heshtën dhe nuk shkruan më. Një pjesë e tretë nuk bënë kurrë art të imponuar, duke marrë me vete edhe pasojat. Arti i tyre kishte të koncentruar brënda vetes një kod të brëndshëm demokratik të lirisë dhe bukurisë njerëzore. Një kategori tjetër zgjodhi një rrugë më të maskuar dhe më pak të rrezikshme. Brënda veprave të tyre që, natyrisht nuk mund të dilnin jashtë suazës në të cilën jetonin, nëpërmjet alegorizimeve apo formave të tjera indirekte, jepnin mesazhe të qarta të domosdoshmërisë së mendimit të lirë.

Veprat e këtyre talenteve patën meritën se mbajtën gjallë ndërgjegjen kombëtare të vendit, qoftë edhe si ushqim i ëndrrave më intime të individit, se një ditë ato do të bëheshin realitet. Ato frymëzonin dashurinë për kombin, që në atë varfëri shpirtërore ku e kishte katandisur sistemi, shqiptarët të gjenin veten duke pasuruar shpirtin me ndjenjën e së bukurës, urtësisë, dijes dhe mendimit të lirë.

Miku im vazhdonte të fliste e të fliste me një pasion të madh dhe unë rrija dhe e dëgjoja.

– Por çudia më e madhe më ndodhi në Marsin e vitit 1991. Ishin krijuar partitë e para opozitare. Kishin filluar të dilnin gazetat e para të djathta. Mendova se kishte ardhur koha e ime. Bëra një shkrim ku flitej për televizionin shqiptar dhe problemin e refugjatëve. E dërgova për botim në njerën prej tyre. Mbas një fare kohe mora përgjigjen e mëposhtme nga kryeredaktori i saj:

“ Ju faleminderit për bashkëpunimin tuaj! Nuk mund ta botojmë për dy arsye. E para ne nuk polemizojmë me televizionin shqiptar dhe e dyta ngjarja kryesore që përballoni në shkrimin tuaj, ajo e refugjatëve, është trajtuar te ne dhe tani mendojmë të trajtojmë probleme të tjera. “

U habita pa masë. Polemizimi i gazetës me televizionin vazhdoi edhe për një kohë të gjatë, ndërsa problemi i refugjatëve, vazhdon të trajtohet edhe në ditët tona. Siç e shihni ishte një përgjegje e ngjashme me atë të shumë viteve më parë.

Megjithatë kësaj here nuk hoqa dorë. Shkruaja dhe i botoja në gazeta të ndryshme që tani ishin shumuar, sidomos në gazetën “ Liria “.

Këto tregime i kam shkruar edhe për fëmijtë e mi. Dua që ata ta njohin më mirë periudhën në të cilën ka jetuar babai i tyre dhe të mos gabojnë aty ku unë mund të kem gabuar. Vajzat i kam shumë larg, në Amerikë, ndërsa djali punon në Tiranë. Jeton atje me gruan dhe vajzën. Nguli këmbë që të na mbante edhe ne atje, por unë e kundërshtova. Më ishte mërzitur jeta pa kuptim e qyteteve tona, zhurma e saj e madhe politike. Tani jetoj i qetë këtu, larg gazetave që nuk vinë kurrë, bile edhe lajmet i dëgjoj fare pak në televizor. Kështu shijoj këtë ajër të pastër dhe dëgjoj këtë këngë bilbilash, ku frymëzimi të vjen vetë. Gruaja ka shkuar për të parë vajzat dhe kthehet mbas dy javësh.

Vura re se ishte i kënaqur me këtë lloj jete. Kishte gjetur qetësinë shpirtërore. Në atë kohë ra zilja e celularit.që mbante me vete. Ishin vajzat. I qeshi fytyra dhe filloi të bisedojë me to me gjallëri.

– Vajzat, – më tha kur mbaroi bisedën. – marrin çdo dy javë. Dje mori edhe djali. Ai merr më shpesh. Ka merak për mua.

U ngrit, hapi një sirtar dhe nxorri prej andej një sërë shkresash të shkruara me makinë shkrimi.

– Janë krijimtaria ime, fjalime, kumtesa, tregime e të tjera të shkruara nga unë.

I mora dhe fillova të lexoj titujt e tyre. Pastaj iu drejtova atij:

– A mund t’i lexoj?

– Po, patjetër, – u përgjegj ai.

Atëhere u hoqa mënjanë dhe fillova të lexoj shkrimet e mikut tim.

Ora ra dymbëdhjetë. Kishte ardhur mesnata. Ndërkaq miku kishte përgatitur darkën. Vazhduam bisedën tonë deri afër mëngjesit.

– Përse nuk i boton? – i thashë

Nguroi të më përgjigjej. E pashë që nuk vendoste dot. Shkëputja nga jeta e përditëshme e kishte bërë të pavendosur.

– A t’i marrë unë për t’i botuar?

Nuk më ktheu përgjigje. Unë këmbëngula deri sa më në fund e bëra të pranonte.

Isha njohur me të shumë vite më parë, por vetëm sot po njihja karakterin e tij të lartë, shpirtin e tij të zjarrtë, mendjen e tij të hollë, mendimet e tij të thella. Vrisja mendjen se ç’mund të ishte bërë ky njeri po të mos e pengonte koha. Herë e përfytyroja si shkrimtar, herë si mjek, herë si psikolog dhe herë si financier, dhe kisha bindjen që në sejcilën degë që të kishte ndjekur ai do të shkëlqente. Mjafton t’i hapej rruga, t’i jepej dora që i mungoi. Por atë e rrëzoi burgu, e vrau diktatura. Edhe pas ndryshimeve nuk u kujtua njeri për ta ngritur, për t’i gjetur vendin që i takonte. Pas kaq vitesh diskriminimi ai kishte nevojë për këtë përkrahje. E krahasoja mikun tim me disa pseudo-intelektualë me tituj të fituar me tema absurde si ‘’ Lufta e klasave ‘’ dhe ‘’Kolektivizimi i bujqësise’’ e të tjera dokra si këto dhe më dukeshin fare të vegjël para tij. Megjithatë ata vazhdojnë t’i ruajnë edhe sot këta tituj dhe të drejtojnë shtetin, ndërsa miku im vazhdon të jetojë në fshat i vetmuar.

Çdo të bëjë shteti për të dhe për qindra të tjerë si ai? Ata kanë nevojë për drejtësi, për barazi, për integrim të plotë ekonomik dhe politik në jetën e vendit. Është detyra e shtetit t’i kthejë sytë nga ata. Përndryshe mjerë Shqipëria!

Të nesërmen u ndamë nga njëri-tjetri. Donte të më përcillte, por unë nuk e lashë. U largova duke shkuar në mendje gjithë atë natë të kaluar me të, ndërsa ai u ul përsëri në tavolinën e punës duke vazhduar këngën që ia kisha ndërprerë unë:

‘’ Shqipëria do të bëhet,

Po vallë do ta gëzoj unë??? ‘’

Tiranë, më 14 dhjetor 2003