DITARI I LUFTES-KOSOVA , 30 KORRIK 1996, 98, 99

July 30, 2016 by dgreca

KOSOVA-LUFTA NË LAJME/ 3 LAJME TË 30 KORRIKUT 1996, 1998, 1999/

PRISHTINË, 30 Korrik 2016-Gazeta DIELLI-Behlul JASHARI/ Në vazhdim të Kosova-lufta në lajme, nga libri që bëhet prej raportimeve që kam bërë nëpër vite nga ora në orë e nga dita në ditë gjatë luftës, po edhe para e pas saj, sot po sjellim 3 lajme të tre 30 korrikëve – të viteve 1996, 1998 e 1999:

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1996/96-07-31.ata.html

[01] COOPERATION AGREEMENT BETWEEN PRISTINA AND TIRANA UNIVERSITIES

PRISTINA, JULY 30 (ATA)- By B.Jashari,

The Pristina and Tirana Universities have signed an agreement of cooperation, according to the Pristina University information service..

The agreement envisages cooperation in various fields as well as mutual aid in the exchange of university teachers and students, all-level consultations, participation in joint conferences, exchange of school texts, students’ meetings and other activities.

The agreement was signed on July 26 in Struga during a meeting of the two university delegations, headed by Pristina University dean Prof.Dr. Ejup Statovci and Tirana University dean Prof. Dr. Nestor Tereska.

The meeting was part of the talks held one month ago in Tirana about a comprehensive cooperation between the two universities.

Statovci thanked the Tirana University for the aid provided during many years for the Pristina University.

On this occasion the Tirana University was presented with the new emblem and flag of the Pristina University.

On its way back, at the Kosova-Macedonia border, the Pristina University delegation was detained for more than one hour by the Macedonian police. It confiscated the video cassette with aspects from the two delegations’ meeting and the ceremony of signing the agreement. p.ta/lm/Z/

Albanian Telegraphic Agency

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1998/98-07-30.ata.html

[16] Thousands of refugees from Junik headed for Albania

PRISHTINE, July 30 – ATA correspondent Behlul Jashari reported that Junik and the region around it are under siege and incessant attacks of the Serb forces for the fourth day.

All efforts are under way to evacuate the civil population and the Kosova Liberation Army (KLA) is determinably responding to the attacks and defending residents.

Over 1.000 civilians from Junik and the surrounding areas which are on their way to Albania are expected to cross the border today (Thursday). Other 2.000 are treading paths, mountains of Bjeshke te Namuna, without food and protection under the Serb artillery fire.

The KLA has caused increasing loss to Serb forces during the firefights in Junik area, sources on the ground said.

The Serb commander of the border area and some militaries have been killed. Four tanks and other military equipment have been destroyed.

Sources said that fighting has continued in Strelic i Eperm, Carrabreg i Poshtem, Prejlep and Rastavice villages. shdha/das/ak/

Albanian Telegraphic Agency

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1999/99-07-30.ata.html

[09] Greeting parade of KFOR forces in Pristine

PRISHTINE, July 30 – ATA correspondent, Behlul Jashari, reports: KFOR forces organized a hailing parade on Friday morning.

The parade was opened with the demonstrative parachute parade of parachutist troops of British battalion dislocated in Kosove capital, Pristine. Afterwards, 800 troops of British parachutist troops marched in the main boulevard in Kosove where they were applauded by thousands of Kosove citizens.

This is a greeting parade, is said in a press release of the headquarter of KFOR Peace-keeping forces.

British Premier, Tony Blair is expected to hold a visit today in Prishtine. /pas/A.A/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency

DITARI I LUFTES- 20 KORRIK 1998

July 29, 2016 by dgreca

KOSOVA-LUFTA NË LAJME/ Para 18 vitesh, në 29 korrik 1998: Diplomatë nga BE e SHBA takojnë Rugovën e UÇK-në/

-Pa lajme nga Malisheva, ku kishin hyrë forca të mëdha serbe, sulme të reja në Drenicë…/

-Para 17 viteve, të 29 korrik 1999, Sekretarja Amerikane e Shtetit, Madeleine Albright, erdhi në Kosovën e lirë/

PRISHTINË, 29 Korrik 2016-Gazeta DIELLI-Behlul JASHARI/ Nuk ka lajme nga Malisheva, ku kanë hyrë forca të mëdha serbe, derisa aviacioni luftarak serb fluturon ulët mbi Prishtinë e rajone tjera të Kosovës, raportoja para 18 vitesh, në 29 korrik 1998. Atë ditë kam raportuar edhe për përqëndrime forcash serbe te Skënderaj, me sulmet e reja të të cilave përballej Drenica, se Bashkimi Eropian kërkonte urgjentisht ndaljen e dhunës në Kosovë…Raportoja se një delagacion nga Bashkimi Evropian kishte mbërritur në Prishtinë për t’u takuar me Presidentin Ibrahim Rugova e përfaqësues tjerë të shqiptarëve, se diplomati nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës Christopher Hill është takuar me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës.

Sot po sjellim edhe lajme që kam raportuar para 17 viteve, të 29 korrikut 1999, kur Sekretarja Amerikane e Shtetit, Madeleine Albright, kishte mbërritur në Kosovën e lirë, pak kohë pas përfundimit të luftës. Dhjetëra mijëra shqiptarë u mblodhën në Prishtinë për ta përshëndetur me mirënjohejen e falënderimin e përjetëshëm…

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1998/98-07-29.ata.html

[07] EU delegation arrives in Prishtine

PRISHTINE, July 29 (ATA)-A European Union (EU) delegation, composed of senior officials from Austria, Great Britain and Germany, arrived in Kosova today.

The EU “troika” is due to meet with the president of the Republic of Kosova, Dr. Ibrahim Rugova, and hold other meetings with Albanian representatives. /bj/das/lm/

Albanian Telegraphic Agency

[08] No news available from Malisheve

PRISHTINE, July 29 /ATA correspondent B. Jashari reports: There is no information available from Information centre and the Council for the Defence of Human Rights in Kosova about what is happening in Malisheve, where heavy Serb military, police and paramilitary forces entered last night.

Sources from the spot say that the population have fled Malisheve and many villages.

Public opinion in Kosova and the Prishtine press express the fear that massacres might take place there. Serbian post office last night cut off mobile telephone links in Prishtine and other centres of Kosova.

Yugoslav army military planes are hovering over Prishtine today, while fighting is going on in many parts of Kosova. The most dramatic situation prevails in Junik, the biggest village in the area bordering Albania, which has been under the siege and attack of Serb forces for several days now. /la/das/lm/

Albanian Telegraphic Agency

[12] Yugoslav forces deployed around Skenderaj

PRISHTINE, July 29 (ATA) – Drenica is facing a new attack by large Serb military forces. Many tanks, rocket-propelled grenade launchers and heavy artillery weapons are moved in around Skenderaj and Llaushe village since midday.

The thumps of artillery rounds could be heard from Runiku surroundings engulfed by columns of black smoke. /bj/ak/

Albanian Telegraphic Agency

[14] EU urges immediate halt to violence, start of dialogue in Kosova

PRISHTINE, July 29 – ATA correspondent Behlul Jashari reported that a European Union (E.U) troika delegation headed by Albert Rohan, Secretary General at the Austrian Foreign Ministry urged in a meeting with President Ibrahim Rugova in Prishtina on Wednesday a prompt halt to violence in Kosova and start of Prishtine-Belgrade dialogue for a peaceful solution to the crisis there.

Rohan and Rugova said that the meeting was very important particularly in these difficult moments Kosova is facing and the latest Serb offensives in Malisheve, Junik and other parts.

Rugova asked for preventive measures by the European Union, United States and international community to prevent massacres and ethnic cleansing under way in Kosova.

“We are in unity with all the political groupings. We will include all political forces in a wide ranging coalition government to pave the way for dialogue,” Rugova said.

“Given the conditions Kosova is facing is very difficult to negotiate but, however we should negotiate,” Rugova said.

The delegation comprising political directors of the foreign ministries of Great Britain and Germany, held close door meetings with parliamentary deputies and the negotiating group of Kosova. It (delegation) was expected to meet with the U.S. diplomat on Kosova Christopher Hill. mima/ak/

Albanian Telegraphic Agency

[15] US diplomat meets KLA fighters

PRISHTINA, July 29 – ATA correspondent Behlul Jashari reported that the U.S. diplomat on Kosova Christopher Hill on Wednesday visited Drenica, the Kosova region engulfed by war.

Informal sources said that the U.S. diplomat, who was accompanied by representatives of political parties and associations in Kosova, held a close door meeting with the Kosova Liberation Army (KLA) fighters and no statement was made after it. rxh/mima/ak/

Albanian Telegraphic Agency

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1999/99-07-29.ata.html

[11] Albright meets with Thaci and other Kosova Albanian politicians in Prishtine

PRISHTINE, July 29-ATA Correspondent Behlul Jashari reports: Tens of thousands of Albanians gathered in Prishtine today in front of the U.N. and KFORF headquarters to greet U.S. Secretary of State Madeleine Albright.

Albright met with the head of the Kosova interim government, Hashim Thaci, and his cabinet members, as well as with the LDK deputy chairmen.

Albright met earlier with academician Rexhep Qosja, head of the United Democratic Movement, and Hydajet Hyseni, one of the leaders of this party.

Albright arrived at Prishtine airport at 09:15 (local time) and at first met with the KFORF commander, British Lieutenant-General Mike Jackson, and the head of the United Nations administration running Kosova, Bernard Kouchner. /pas/lm/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency

[20] We will build a free and democratic Kosova – Albright

PRISHTINE, July 29 (ata) – ATA correspondent in Kosova Behlul Jashari reports: “We will build a free and democratic Kosova,” with tolerance and cooperation among all factors in Kosova, the U.S. Secretary of State, Madeleine Albright, told thousands of citizens gathered in Prishtine from all Kosova.

“Kosova will always be your house and never again will people with guns come in the night. Never again will houses and villages be burned and never again will there be massacres and mass graces,” she said.

She added that Milosevic will respond for his crimes, and voiced the hope that “there will be a birth of freedom based on tolerance, law and respect for human rights.”

In the afternoon, Albright will visit the U.S. sector where she will meet with U.S. officers in Gjilan. The U.S. Secretary of State is also expected to meet with Serb representatives in Kosova. /p.ta/xh/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency

SAID NAJDENI, ARKITETKT I DIJES SHQIPTARE

July 29, 2016 by dgreca

Ne Foto:SAID NAJDENI ( HOXHË VOKA )1864 – 1903/

Shkruan:Eugen SHEHU-Bern-Zvicër/

Ende sot,në kujtesën e gurëve të sokaqeve,në lagjen e pazarit të Dibës,ruhen gjurmët e një djaloshi të pashëm e të heshtur që kthehej nga shkolla fillore e qytetit.Ende sot,ata gurë e drurë, ruajnë zërin e ëmbël dhe vështrimin e menduar të birit të tyre,Said Najdenit.Kujtesa e gurëve është e çuditshme.Sado e ftohtë ajo gjithsesi ruan nën një simetri mahnitëse,dallgët plot tallaz të jetës së atyre që ecin e rrinë mbi ta.Në fundvitin 1864,kur lindi Said Najdeni (Hoxh Voka) NGA I ATI Islami dh e ëma Esma,Dibra e Madhe,padyshim ishte një prej qëndrave ku po ngritej një lëvizje madhore edhe kulturore.Në pamje të pare,qyteti me ato shtëpi të pastra e të bukura,me ato dyqane të pasura,me ato prodhime të bollshme të luginës së Drinit të Zi,të ngjante se ishte në rrjedhën e vet normale.Por së thelli,qyteti dhe dibranët që e popullonin ate,ndjenin një peshë të rëndë në supe.Sundimiet e një pas njëshme, sido të ishin,në çfardo forme të butë të shfaqej,ajo mbetej në mungesë lirie.Ndaj dibranët me ate zgjuarsinë dhe trimërinë që i pat karakterizuar,kishin nisur të mblidheshin nëpër shtëpitë e sho-shoqit,të bisedonin fshehurazi,të mendonin se si do të mund të flaknin prej supeve barën e sundimtarëve.Për këdo dibran të mençur,ishte e qartë lakmia e fqinjëve të lashtë të cilët për të kënaqur orekset e veta do të bënin ç’ish e mundur që pas rënies së Perandorisë Osmane,t’u vërsuleshin kufijve natyrorë shqiptare.Parë në këtë prizëm,Dibra sigurisht do të ishte kafshata e pare e tyre,sidomos prej pozicionit gjeografik.Po ndërsa serbët,grekët,bullgarët llogarisnin si të tillë,vetë dibranët e mendonin padyshim veten e tyre në radhët e para të bastioneve,aty ku trimëria shqiptare do të shfaqte vehten e saj.“Duke u nisur nga viti 1877 dhe mbas dështimit të Lidhjes së Prizërenit,për të arirtur autonominë,kombi shqiptar, përqendroi përpjekjet e veta në fushën intelektuale dhe morale.Shoqata letrare dhe patriotike u shtuan së tepërmi,ndërgjegjja kombëtare u orjentua drejt një ideali të ri dhe ky nacionalizëm bëri që të zhduken të gjitha dallimet klasore ose fetare.Ndjenja fetare,në çdo kohë është tërhequr para ndjenjës së races dhe shqiptarët myslimanë në fakt ishin të parët që treguan se nuk e duronin dot zgjedhën osmane”.(Mit’hat Frashëri,”Shqipëria” botuar në “La Revue de Geneve” më 1922).

Në konturet e këtyre viteve,u rrit dhe u shkollua Said Najdeni.Në shkollën fillore por sidomos në ate Ruzhdije,të Dibrës,ky kish nisur të dallohej nga moshatarët e tij për nga mënyra e seriozitetit me të cilin trokiste në dyert e diturisë.Babai i tij Islami,përkujdesej vazhdimisht që i biri i tij të mësonte sa ma shumë.Edhe pse vetë,Islami s’ish,pos një tregëtar i zakonshëm por i nderuar,ai i desh fëmijët e tij të urtë e të kulturuar.Ka qenë kjo arsyeja që pas mbarimit të shkollës Ruzhdije,ai e dëron të birin në Stamboll për të vazhduar studimet e mëtejme.Në vitin 1884,Said Najdeni rregjistrohet në shkollën e lartë teologjike në mederesenë e Hajdar Fatihut.Kurjoz për nga natyra dhe me një vullnet të madh,ky bir i Dibrës së Madhe,shumë shpejt do të hynte në misteret e fesë islame.Por të mos harrojmë se në Stambollin e viteve të fundit të shekullit të kaluar,ishte një plejadë e tërë e patriotëve shqiptarë të cilët me shpirt e vepra,tregonin,dashurinë e shenjtë të tyre për atdheun.Kësisoj,përveç miqësisë me dibranët,Said Najdeni do të kishte fatin e madh të njihej nga afër me dy kolosët e patriotizmit shqiptar,vëllezërit Naim e Sami Frashëri.Prej të parit,djaloshi i menduar i mederesesë do të mësonte përmendësh dhjetra poezi-perla,ndërsa prej Samiut do të mësonte historinë e të parëvet të tij,vlerat e atyre kohërave dhe të ardhmen e Shqipërisë.Shumë shpejt,nën ndikimin e drejtëpërsëdrejtë të vëllezërve Frashëri por edhe të mendimit të kristalizuar të dhjetra patriotëve të tjerë shqiptarë,Said Najdeni futet vendosmërisht në Shoqërinë e Shkronjave Shqipe të Stambollit, dihet tashmë se kjo shoqëri e atdhetarëve të vërtetë shqiptarë,mbronte në gjirin e saj jo vetëm vizionet e të nesërmes shqiptare,por sidomos,energjitë e mëdha të pashteruara e të pa friguara prej asnjë kërcënimi.Natyrisht të merrje pjesë aktive në këtë shoqëri nuk ishte e lehtë edhe për faktin se rreth saj silleshin disa shqiptarë të shitur tek Perandoria,të cilët bënin gjithshka për të shkatëruar veprimtarinë e saj.Said Najdeni do të burgoset dhe do të vuaj dënimin në burgun e Edrenesë ku do të njihej me shumë atdhetarë e mezin e tyre dhe me Hafiz Ibrahim Mitrovicën.

Në vitin 1888,teologu Said Najdeni,dallohet në krejt medresenë për njohuritë e fituara me ç’rast,i afrohen edhe disa vende ku mund të predikoje brenda Stambollit.Por ky preferon Dibrën e Madhe. Dhe këtu,jo thjesht për t’u mësuar dibranëve të vegjël se si të falen në xhami,por,për diçka edhe më të thellë,edhe humane e të përgjegjshme për fatet e Shqipërisë.Me nismën e vet,Said Najdeni me t’u kthyer nga Stambolli,çel në Dibër të Madhe shkollën e parë për mësimin e gjuhës shqipe.Me parat e tij,ai ka blerë fshehurazi në Sofje disa abetare në gjuhën amtare dhe këto ua fal nxënësve të vet,duke menduar se janë pikërisht ata që do të marrin dikur në duar fatin e mjerë të Shqipërisë.

Shkolla e çelur prej Said Najdenit,ndiqej fshehurazi nga dibranët e vegjël.Ata shkonin e në shtëpinë e patriotit të madh një nga një që të mos binin në sy të autoriteteve policore pasi kjo përbënte rrezik të madh për ato kohë.Aty mësonin jo vetëm të shkruanin gjuhën shqipe por merrnin edhe mësime historie e gjeografie.Në ndonjë rast Said Najdeni ndalej duke spjeguar me ate gjuhën e tij popullore dhe të ëmbël edhe teologji por kurdoherë duke ndezur përmes predikimeve të fesë,dashurinë e shenjtë të nxënësve të tij për Shqipërinë.E pandashme prej këtij misioni do të ishte krejt veprimtaria e tij në ato vite.Atdhetar i dimensioneve të mëdha,Said Najdeni kurrsesi nuk do të mjaftohej me çeljen e shkollës shqipe në Dibër të Madhe.Ai tashmë bashkëpunon ngushtë me Dervish Himën,Hamdi Ohrin dhe Iljaz Pashë Dibrën,mbledh fonde prej patriotëve dhe nis të çelë shkolla në trevat e Dibrës së Madhe duke i paisur këto me tekste shqipe.Arkitekt i këtyre shkollave shqipe,arkitekt i dijes shqiptare në krejt horizontet e saj,Said Najdeni,deri në çastet e mbrame të tij,do të kontribonte në iden e madhe të një civilizimi të bashkëkombasve.”Atdhetari i shquem dibran,Hoxhë Voka,kishte marëdhënie me shoqërin kombëtare të Sofjes,nëpërmjet Josif Bagerit prej Rekës së Epërme të Dibrës,prej kah i merrte të gjitha librat e fletoret shqipe që shtypeshin në atë kohë dhe i transmetonte nëpër degët e tjera të komiteteve kombëtare.Këto libra dhe fletore mbritshin deri në Shkup me anë të postave të Austris e prej aty vijshin në Dibër me qiraxhi besnikë”

(J.Starzimiri , “Lëvizja kombëtare në qarkun e Dibrës”,kujtime, Tiranë 1978, faqe 142 ).

Në vitin 1900,Said Najdeni boton në shtypshkronjën “Mbrothësia” të Luarasit librin “Fe-rrëfenjësja e myslimanëve”.Në çdo pasazh të këtij libri,rri zgjuar ideja se pa marrë dituri,pa mësuar gjuhën e vet,çdo komb mund të shuhet.”Fe-rrëfenjësa” e Said Najdenit,u shpërnda falas nëpër krejt Dibrën dhe sidomos ndër nxënësit e shkollave.Gjithashtu,në po këtë vit,në “mbrothësia”,Najdeni boton abetaren e gjuhës shqipe,frut i përpjekjeve disa vjeçare në këtë fushë.Megjithëse patën kushtuar shumë,të dy këto tekste u shperndan falas duke u pritur me interes të madh në rrethet e djelmërisë dibrane.Mandej këto dy tekste të tij do të shpërndaheshin fshehurazi deri në Kosovë nga ku lidhjet e Said Najdenit ishin të mëdha.Ndikim të madh do të kishte Saidi edhe në rastin e luftës greko-turke,në Kretë.Disa dibran të gënjyer nga propaganda e Portës së Lartë,vrapuan të marrin pjesë në këtë luftë,në këtë rast,qëndrimi i Saidit ishte mjaft i prerë, “Në vend që të luftojmë e të vritemi për të tjerë,u thosh ai miqve të vet,ne duhet të mendojmë se ç’duhet të bëjmë për Shqipërinë.Ne duhet të zgjohemi e të bashkohemi pse rreziku po na troket tek porta”.”Komiteti Shqiptar “ i Stambollit,ndërkaq kish filluar të punoje për krijimin e një organizate qendrore e cila do të mund t’i ngjaje asaj të Lidhjes Shqiptare të Prizërenit.Duke qenë se,në krye të këtij Komitetit në Stamboll,ishte Sami Frashëri,Said Najdeni shkon shpesh aty prej nga merr detyra e përgjegjsi të reja mbi supe.Ai niset prej Stambolli për të marrë pjesë në Lidhjen e Pejës,ideator i të cilës ishte Haxhi Zeka.Nga Stambolli ky patriot i Dibrës së Madhe,së pari shkon në Kosovë.Aty e presim karhëhapur disa miq të tij dhe kur e marin vesh se cilat ishin idetë,nuk i ndahen për asnjë çast Saidit.Janë të njohura sidomos takimet e këtij atdhetari në Mitrovicë e rrethinat e saj.Ulur këmbëkryq në odat e burrave,Said Njadeni bënte thirrje të hapura që të linin menjanë,gjakmarjet dhe përçarjet të bashkoheshin rreth burrave të mençur të Kosovës që s’u patën munguar asnjëhrë për të mbrojtur nderin e Shqipërisë. Natyrisht në rradhët e tyre dëgjonin fjalën e urtë të Said Najdenit,pati edhe të shitur tek Porta e Lartë,të cilët informonin rregullisht këta lidhur me propagandën që bënte biri i Dibrës së Madhe.Kështu në vitin 1899,një ferman i ardhur prej Stambolli,porosiste kajmekanin e Veleshtit(Strugë):

”Lajmërohemi nga burime të sigurta se Said Hoxha,i veshur me petkun fetar asht nisë në direksion të Kosovës,me qëllim që opinionin e atij populli të kulluet,ta përlyej me ndjenja revullucionare e të poshtra të idesë kombëtare shqiptare.Prandaj me shumë rëndësi ju porosisim që të merrni masat e shpejta për ta ba ndjekjet e rrepta që të shtihen në dorë medoemos”.(“Djelmëria dibrane”, dorëshkrimi,ruhet në arkivin e muzeut historik të Dibrës,Peshkopi).

Por nëse arrestimin e tij nuk arriti ta bëjë kajmekami i Veleshtit këtë akt e kreu Valiu i Shkupit i cili kishte të dhëna të plota të veprimtarisë atdhetare të Said Najdenit.Por edhe Valiu i Shkupit,pas disa ditësh e liroi Saidin.Si shkak ishte presioni i madh i personaliteteve shqiptare në Stamboll të cilët shihnin në veprimtarinë e Najdenit të ri dhe energjik,shembëlltyrën e një fatosi në rrafsh të shqiptarizmës.Dhe u deshën vetëm dy javë nga dita kur birit të Dibrës së Madhe i hiqen prangat,që ai të ngrerë këtu,në vendlindjen e vet,komitetin organizator në përgjigje të “Lidhjes së Pejës” me ç’rast u quajt “Besëlidhja e Dibrës”.Këtu fjala e ngrohtë e Saidit jo vetëm do të fitonte zemrat e bashkëkombasve të tij por do t’i ftonte ata të mendonin se si duhej punuar për ardhmërinë e Dibrës dhe krejt Shqipërisë.Lidhur me këtë eveniment të jetës politike e sociale të Dibrës,konsulli austriak,me 11 maj 1899 i shkruan ministrisë së punëve të jashtme në Vjenë se ;”Një pjesë e konsiderueshme e bisedimit ka qenë diskutimi mbi bashkimin e të gjithë elementëve pa dallim feje,të cilët gjithashtu flasin shqip,mbi trajtimin krejtësisht të barabartë të shqiptarëve të krishterë,mbi të folurën dhe të shkruarën e gjuhës së vet,si dhe domosdoshmërinë e çeljes së shkollave shqipe”.(Haus – Hof und ,stats – archiv ).

Për tu kujdesur për gjuhën shqipe,sidomos në aspektin leksikor të saj,Said Najdeni nuk rresht së punuari.ky ishte deri në fund shqetsimi i atdhetarit i cili donte të dëgjonte sa ma pak fjalë turke apo greke të futura në shqipen tonë të lashtë e të bukur.Edhe në biseda e takime me ptriotë të tjerë ai e shfaq natyrshëm këtë shqetsim.Madje deri larg,në rrethinat e Selanikut,më 1900,bisedon me Nexhip Dragën rreth këtij fenomeni me të cilin ka pak a shumë mendime të njejta.Natyrisht tërë kjo veprimtari nuk mund të kalojë pa rënë në sy të autoriteteve osmane.Pasi e kanë burgosur njëherë,tani ata e kërcënojnë birin e Dibrës së Madhe me internim në Anadoll.Pos kësaj,edhe pse është një student erudit,atij nuk i jepet mundësia të studijoi në Stamboll në fakulltetin e drejtësisë me pretendimin absurd se “ka hapur telashe i veshur me petkun fetar”.Natyrisht pas fjalës turke telash,duhet nënkuptuar krejt ajo veprimtari atdhetare në kahje të civilizimit të bashkëkombasve të Saidit,nëpërmjet udhëve të shumta të diturisë.Por edhe pse është kurdoherë nën kërcënimin fizik të jetës,aktivitetit i tij do synojë kurdoherë nivele të lartë e të rinj.Tashmë ai ka fituar një simpati në rrethet atdhetare.Me paratë e veta ai blen libra shqipe duke i shpërndarë këto fshehurazi dhe ndërmerr udhëtime të largëta,në Rumani,Bullgari e deri në Itali pranë arbëreshëve duke u përpjekur të ndërtojë ura të sinqerta komunikimi mes atdhetarësh të vërtetë.Edhe pse në mjaft raste,në biseda të hapura me popullin,ai shkonte i veshur me petkun fetar,kjo s’e pengoi aspak Said Najdenin të kërkonte që ndjenjat fetare të vireshin natyrshëm në shërbim të ndejnjës madhore,asaj të rilindjes së Shqipërisë dhe përparimit të saj.Madje në këto kontekste,me dy-tri rreshta ai gati të befason në ate çka nënkupton me dashurinë për atdheun.Më tepër se një dashuri eterike,ai ka parasysh një forcë të brendëshme vepruese e të dukshme kur shkruan se ; “Dashuni e mëmëdheut nuk bahet me të dhën fjalën se e due mëmëdhenë.Kjo dashuri ka nyjet e rranjët e veta.Për mëmëdhenë duhet me qenë gjithnjë shërbetorë”.(Said Najdeni(hoxhë Voka)”Fe-rrëfenjësja e myslimanëvet”,faqe 6).

Është fakt i pamohueshëm se në vitet e para të këtij shekulli malina e madhe e dhunës së Portës së Lartë,iu vërsul mizorisht synimeve të atdhetarëve shqiptarë që kërkonin zgjim të vetëdijes kombëtare.Kështu në vitin 1902,autoritetet osmane bënë çështë e mundur për çeljen e shkollave turke.Me anë të kësaj nisme ata donin të goditnin drejtpërsëdrejti dinjitetin e etnisë shqiptare duke paraparë me ç’rast një taktikë të re që mund t’i mbante ende në këmbë rrënojat e Perandorisë së madhe.Numëri i shkollave turke,të paramenduara për tu çelur në Dibër ishte 100 por ai askurrë nuk u arit pse atdhetarët si Said Najdeni,bënë ç’ishte e mundur të qytetëronin kombin me gjuhën,historinë dhe gjeografinë e vet.Aq dukshëm ishte kjo lëvizje përparimtare në Dibër,sa po këtë vit,Sulltan Hamiti i II-të dërgoi aty,Nuri Beun,ndër më të besuarit e oborrit.Por ky,dy javë pasi kishte ardhur në Dibër të Madhe ngase filloi të ndjekë bijtë e shqiptarizmës,ngase kërkonte të vendoste terror ushtarak,u vra një ditë me diell,në mes të pazarit të qytetit,prej patriotëve trima të Dibrës.Për të kundërshtuar turqizmën e rrezikshme që mund të mbillej aso kohe,Said Najdeni u mbështet jo vetëm në atdhetarët e vendosur por edhe tek klerikët e çdo religioni.Në mënyrë të veçantë,Hoxhë Voka,mbajti lidhje me baballarët e teqeve në Dibër,të cilët gëzonin respekt të madh ndër njerëzit e atyre anëve.Mbase nuk duhet të harrojmë se edhe në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizërenit,ishin këto teqe që u shëndruan në vatra të pashuara të nacionalizmit shqiptar.

Ndërkohë mbi Perandorinë Osmane,po binte një muzg dyshues.lavdia e saj sa vinte dhe po rrudhej,madje në horizontet e largme shfaqej sëmundja e pasherueshme e coptimit të trojeve shqiptare.Ballkani më tepër se kushdo prej territoreve të kësaj perandorie,parandjente të ardhmen shpërthyese.por ashtu siç ishin mpleksur interesat,etnitë,të vërtetat dhe legjendat ballkanike,vështirë se do të gjendej një orakull për të përcaktuar fatin e këtyre trojeve.Ndër ata shqiptarë që parandjenë rrjedhat befasuese të ngjarjeve ishte padyshim edhe Said Najdeni.Ai përgaditet për t’u nisur nga vilajetet e Manastirit e Kosovës (Duke patur mandatin e “Besëlidhjes së Dibrës”) të shkojë në Itali ku e priste Ismali Qemali për një organizim mbarëkombëtar,në ate mbledhje Hoxhë Said Najdeni përfaqsonte Dibrën dhe Kosovën,Refik bej Toptani Shkodrën dhe Ismail Qemali Janinën mbledhja kryesohej nga Xhemajl Pasha.Por nga Porta e Lartë,tashmë ka ardhur urdhëri i arrestimit të tij.Këtu fillon edhe odiseja e gjatë dhe plot mundime e rrugës.Në ilegalitet të plotë,i rrethuar prej miqve që i kish gjithkund,pas dy jave peripecish ai mundi të shkojë në Itali.”Një nga miqtë e mij të vjetër,Said Efendiu,erdhi të më shohë në Romë,për të shkuar më pas në Tripoli”.(Ismail Qemali,Kujtime,faqe 209 ).

Pas bisedave me Ismail Qemalin,Said Najdeni i drejtohet Tripolit ku takon gjeneralin Rexhep Matin. Natyrisht,në bisedat e këtyre burrave ka qenë i parnishëm meraku se si mund të organizohej e mbrohej Shqipëria e vogël,përballë lakmive të mëdha të monarkive të krishtera ballkanike,e në të njejtën kohë si mund të hidhej tutje të kalohej sa ma butë nga sundimi osman.Por në Tripoli,Said Najdeni do të sëmurej rëndë.Mesa duket vitet e vështirë që pat kaluar,të ftohtit dhe borra e dimërave,rrugët e largëta herë me bukë dhe herë pa bukë,burgosja disa mujore,kishin bërë të vetën.Ndërsa kthehej për në shtëpi, në vendlindje,ligej çdo ditë si një lis që synojnë t’i presin rrënjët.Aty e presin krahëhapur.Madje autoritetet vendase duke parë shëndetin e tij nuk rrendin ta arrestojnë duke menduar se mund të hapnin shumë telashe.Njerëzit e shtëpisë e rrethojnë me një dashuri madhore por pa mundur t’i kthenin birit të tyre të shtrenjtë,shëndetin dhe bukurinë trupërore.Në një çast ligështimi të tyre ndofta,në dhomën ku dergjej shtrirë,zëri i Said Najdenit kumtoi,ngadalë nën një butësi engjëllore ;

“Edhe në vdeksha,ju të mos u vije keq,sepse po vdes me dashurinë e atdheut në zemër.Qëllimit,për të cilit u mundova,s’mund me ma kalb as toka.Në vorrin tem mos me veni gurë deri sa të lirohet Shqipëria dhe kur të fitohet liria,më veni gurrë,t’ue mi shkrue shqip.Në këto gurrë të ngrini edhe flamurin e kombit,të cilin une për fat të keq,s’un po e shof për së gjalli,po mund barem ta kem afër”

Më 21 nëntor të vitit 1903,kur ishte vetëm 39 vjeç,Said Najdeni ky pishtar i pashuar i dritës dhe shqiptarizmës,mbylli sytë.Mbaronte kësisoj një jetë e cila deri në çastin e mbramë u jetua e tillë,respekti i krejt shqiptarëve për te ishte mjaft i madh.Kështu në korrikun e vitit 1909,të gjithë delegatët nga të gjithë krahinat dhe religjionet,vajtën me lule në duar tek varri i thjeshtë i Said Najdenit.Ata u betuan aty për vazhdimin e asaj udhe të gjatë,plot sakrifica,të shqiptarizmës.

Dhe nëse në vitin 1948,komunistët jugosllav rrënuan nga themelet shtëpin ku Saidi lindi dhe çeli më pas shkollën e parë shqipe në Dibër,kjo nuk do të thotë aspak se vepra e tij u harrua.Me qindra nxënës të tij e ruajtën të gjallë kujtimin siç ruhet ende sot në kujtesën e kombit dhe atyre gurrëve të theshtë që mbuluan fillimisht varrin e tij.

Bern-Zvicër

NJË HISTORI 65 VJEÇARE ME PËRMASAT E LEGJENDËS

July 28, 2016 by dgreca

FAMILJA BALAJ, 65 VJET NGA IKJA PREJ RRETHIMIT KOMUNIST, NË BOTËN E LIRË GJATE FESTËS SË SHËN PALIT E SHËN PJETRIT ME 28-29 QERSHOR 1951/

NGA DALIP GRECA/

Të Martën e 28 Qershorit 2016, një grup vatranësh së bashku me familjet tona, ishim mysafirë të familjes së madhe Balaj në Royal Regensy Hotel në Yonkers, NY. Ftesa na kishte ardhë prej vatranit të kahmotshëm Zef Balaj. Si për çdo vit familja kremtonte festën e Martirëve- Apostuj: Shën Pali e Shën Pjetri. Festimi i këtij viti ishte i veçantë sepse përkonte me 65 vjetorin e ikjes së familjes nga rrethimi i forcave të ndjekjes të sistemit komunist. Edhe në 28-29 Qershorin e largët të vitit 1951 familja përkujtonte në Mëzi të Pukës, në vendlindje, të njëtën festë, që është e shenjtë për Fisin Kabashi. Ndoshta mrekullia ndodhi nga që apostujt e morën në mbrojtje këtë familje fisnike për ta shpëtuar nga rrethimi komunist dhe për të realizuar ëndrrën e lirisë amerikane.Edhe pse për dy net shtëpia u mbajt e rrethuar nga Forcat e Ndjekjes,familja Balaj, e ndihmuar nga nacionalistët e arratisur në mal, ia arriti që ta çajë rrethimin pa viktima….Të gjashtë pjestarët e familjes dolën shëndosh e mirë edhe pse ranë në pushkë…Por le të përshkruajmë fillimisht festën, për t’u kthyer më vonë tek historia që ndodhi para 65 viteve.

FESTË DHE PËRKUJTIM

… Salla ku organizohet kremtimi është dekoruar si për festë.Në dekorin e saj,një banner që zotëron pamjen, ka në qendër portretet e vëllezërve Balaj: Pjetër, Zef, Gjelosh, dhe nënës Zoja, si dhe shkrimin në dy gjuhë, shqip e anglisht, për përvjetorin e 65-të të ikjes nga rrethimi komunist.

Zef Balaj, u ka uruar mirëseardhjen mysafirëve. Ai kumton mesazhin e festës, që përbën një mrekulli për familjen Balaj dhe të gjithë fisin Kabashi, që e përkujton çdo vit. Mrekullia qëndron në faktin se familja jonë, tha ai, shpëtoi pikërisht në një natë të shenjtë tek kremton festën e Shën Palit e Shën Pjetrit, ndërsa ishte e rrethuar nga forcat komuniste. Më pas ai prezanton dom Nikolin Përgjinin për ndezjen e qirit dhe Lutjen fetare. Pas lutjes dom Nikolini bekon familjen Balaj, dhe drejton një uratë të veçantë për Pjetër Balaj, duke e uruar atë që të bëhet 100 vjeç dhe ta gëzojë ditën e emrit.

Kur u arratis Familja Balaj kishte 6 anëtarë që kapërcyen kufirin, sot janë në SHBA 60-70 anëtarë(një pjesë e anëtarëve të familjes nuk janë në fotografinë e përbashkët të mbrëmjes festive për shkak të largësive apo dhe pushimeve). Pasardhësit, nipër e mbesa, janë edukuar me dashuri për vendlindjen, gjuhën, këngët e vallet, me nderimin për kombin Shqiptar. Tek i sheh që kërcejnë e këndojnë shqip, dhe tek mëson se sa të informuar janë për prejardhjen e tyre, sa krenarë ndjehen për origjinën, bindesh se ç’familje fisnike është.Rrugëtimi 65 vjeçar nuk e ka shpërbërë familjen, nuk e ka larguar nga traditat e të parëve, nuk ia ka zbehë ndjenjat kombëtare. Njëri ndër ta, Gjergj Balaj,(djali i vogël i Pjetrit, i lindur në SHBA) i njohur si aktivist i papërtuar i komunitetit shqiptar,i cili flet një shqipe të pastër(të cilën e ka mësuar në familje), moderoi festën.

Gjergji përcjell shkurtazi në gjuhën angleze historinë se çfarë ndodhi me familjen Balaj, natën e 28 dhe 29 Qershorit 1951, dhe netët e ditët që pasuan, ç’ishte ajo mrekulli që i shpëtoi nga rreziku komunist, nga ai rrethim me shumë forca ushtarake. Gjergji e njeh me themel historinë e fisit Kabashi, historinë e kishës së vjetër të Shën Palit, dhe tërë historinë që mbart familja së cilës i përket.Ai ndjehet krenar për të, siç ndjehet krenar që ka gjak e gjuhë të Kombit të Gjergj Kastriotit e Nënë Terezës. Njeh historinë e Kishës dhe Kombit, flet për Kishën e Kabashit, e për Udhëtimin e tretë të Shën Palit në Iliri, duke kaluar nga Durrësi.

Asgjë nuk i mungoi festës, as këngët, as vallet, as fjalimet. Krahas humorit që përcjell Gjergji me grupin e djemëve dhe vajzave Balaj, bëhen edhe përshëndetjet e radhës. Danieli, me barcoletat plot humor me rrëfenja ndër shqiptarë e Amerikës, e bën sallën që të qeshë për një kohë të gjatë.

Lush Binaku me çiftelinë e tij ngriti në valle gati të tërë sallën, duke luajtur bukur me Gjergjin në duetin e këndshëm: ngrehu Zef na merr një valle ….!

Një festë e bukur që u mbyll pas mesit të natës….

PERSHENDETJET

Më pas Zef Balaj paraqet njeriun e afërt të familjes, kryetarin e Vatrës, dr. Gjon Buçaj për të bërë përshëndetjen e rastit.Duke iu drejtuar Pjetër Balaj, që para 65 viteve ishte djalë i ri, por me rol kyç në atë arratisje, paçka se sot është i ulur në karrige, dr.Buçaj uroi: Mirë se të kemi gjetë , o Pjetër Gjoni!

Gëzuar Festën e Shën Palit,- që po kremtojmë sonte! Gëzuar Festën e Shën Pjetrit që e festojmë nesër, – dita e emrit tënd!

Kjo është festa që e mbanë bashkë fisin e Kabashit. Është kremtim,por është dhe festë. Fati e desh që kjo familje ta çante rrethimin komunist dhe ta kapërcente kufirin pa viktima, edhe pse ra në pushkë me ndjeksit. Atë kohë unë e mësova lajmin nga Shqipëria, por dy javë më pas, familja ime së bashku me mua, e kapërcyem kufirin dhe u takuam në Kosovë. Natyrisht që emigrimin nuk e ndjemë aq shumë në Kosovë se ishim mes vëllezërve të gjakut. Ishim me fat që pasi kaluam në Itali, vazhduam rrugëtimin drejt tokës se bekume, tokës së lirisë, Amerikës. Jam pjesë e afërt e kësaj familjeje dhe ndjehem mirë për përparimin e familjes Balaj këtu në SHBA; ndjehem mirë edhe për faktin se ajo si shumë familje të tjera, ka ruejtë traditat, siç është edhe ky kremtim i Shën Palit e Shën Pjetrit, ku shumë fise i janë bashkuar fisit Kabashi, e mbylli përshëndetjen e tij kryetari i Vatrës..

Një tjetër person i afërt me familjen Balaj, është vatrani Sergio Bitiçi. Ai tregon se ka 60 vjet që njihet me Zef Balaj dhe familjen e tij. Madje kujton edhe kohën kur me Zefin studionin në një klasë në gjimnazin e Prishtinës, në Kosovë, dhe kur atje shkonte e i takonte Pjetër Balaj, që aso kohe ishte një djalë i hijshëm, i gjatë dhe fjalëmbël. Më pas, Bitiçi kujton se Zefin me familje, UDB-ja i dërgoi në kampin famëkeq të Gerovës në Kroaci, një kamp ku kishte emigrantë politik nga Hungaria, Shqipëria, Rumania e vende të tjera të Ballkanit. Ai tregon se në atë kamp kishte kushte të vështira, dhe masat shtypse ishin represive.

Sergio sjell copëza kujtimesh nga jeta e përbashkët në Kosovë dhe këtu në SHBA, ku miqësia mes dy familjeve është e pandarë.

NACINONALISTËT PËRBËNIN YNDYRËN E KOMBIT

Simon Qafa flet plot emocion tek uron familjen Balaj, familjen Mhilli (Bëhet fjalë për familjen e Tom Kol Mhillit, djali i të cilit u martua me motrën e Kujtim dhe Simon Qafës,familjes që u arratis së bashku me familjen Balaj), dhe familje të tjera që festojnë këtë festë. Ai thotë se ndjehet i emocionuar, por nuk mund të rrijë pa i thënë ca fjalë për ata burra që lidhën besën kundër komunizmit dhe nuk e thyen premtimin. Baba i tij, Pjetër Qafa, u arrtis dy vjet para familjes Balaj. Por ajo çfarë e ngroh zemrën time,thotë Simoni, është se këta burra vinin jetën e tyre në rrezik për të shpëtuar familjet kundërshtare të komunizmit.Edhe pse ata e patën kaluar rrezikun duke i kapërcyer familjet e tyre në Ish Jugosllavi, ktheheshin pas për të marrë grupet e familjeve të tjera të rrezikuara.Pra ata rrezikuan shumë herë jetën e tyre sepse e cmonin lirinë.

Ajo ç’ka e emocionon edhe sot Simon Qafën është fakti se të gjithë ata nacionalistë që patën lidhë besën që në Shqipëri se nuk do të thyeheshin në luftën kundër komunizmit,nuk do ta tradhëtonin kauzën e lirisë, e mbajtën atë edhe në Jugosllavi, edhe në Itali, e derisa erdhën këtu në SHBA. Burra si ata, Pjetër Gjon Balaj, Pjetër Çup Qafa, Pjetër Nua Beqiri, Mark Zogu, Çun Jakiçi Kuraj( ky i fundit ishte shpëtimtari i Genc Korçes natën e Vitit të Ri 1952) ,e dhjetëra të tjerë si këta, ishin yndyra e Kombit, komentoi Simoni.

Duke u kthyer nga Pjetër Balaj, Simon Qafa tha: Ja, shiheni atë Pjetër Gjonin që qëndron sot në karrige i pafjalë! Ai është yndyra e Kombit pse rrezikoi gjithçka, familjen, jetën e tij, dhe e mbajti premtimin për të mbetur deri në fund i papërkulur kundër komunizmit, rrezikoi duke ndihmuar familjet nacionaliste për të kapërcyer kufirin.

Më vjen keq, tha Simon Qafa, që edhe sot, këtu në demokracinë amerikane, ka shqiptarë që simpatizojnë partinë komuniste apo trashëgimtarët e saj. Historia do ta tregojë se kush ishte në rrugën e drejtë të Zotit dhe të Kombit, e kush në rrugë e shtrembër. Kurrë më komunizmi, kjo mortje, që ia bëri të zezë jetën shqiptarëve të Shqipërisë, atyre të Kosovës, të Maqedonisë dhe kudo!-e ka mbyllë fjalën e vet Simon Qafa…

PERSONAZHET E ASAJ NATE KUJTOJNE

…Personazhe të gjallë që i shpëtuan rrethimit të 28 -29 qershorit 1951 dhe më pas kaluan kufirin, janë sonte në sallë: Zefi me vëlla Pjetrin, motrën Mire dhe kunatën Lula, bashkëshorten e të ndjerit Gjelosh Balaj. Secili e kujton në mënyrën e vet atë ikje dhe shpëtimin prej rrethimit.Pjetri ka më shumë për të treguar, por ai zgjedh heshtjen kur i biri, Gjergji i afron mikrofonin.

Kur Gjergji e përsërit pyetjen, Pjetri jep përgjigje të shkurtër:- Po ja, ikëm,shkuam në Kosovë, në Itali dhe… erdhëm këtu!

– Faleminderit,që erdhët, i thotë i biri. Rrezikuat ju, por shpëtuan fëmijët.

Pjetri buzqesh…

Lula kujton gjithçka, që nga rrethimi, jeta e vështirë në mal, kapërcimi i frikshëm i kufirit, rënia në pushkë, jeta në Kosovë… Ajo e ka një peng që nuk e harron: pesë ditë para ikjes i kishte vdekë një foshnjë,djali 1 vjeç e 3 muajësh, që mbeti andej. Njërin djalë e ka lindë në kampin famkeq të Gerovës. Pjetri ka në kujtese dy foshnje, që u shuan në Kosovë nga kushtet e vështira. U varrosën atje, dhe atje mbetën….

– A të kujtohet ajo natë?-e pyet Gjergji, hallën Mire.

– Po si nuk më kujtohet, i kthehet ajo. Si të ishte dje. Më kujtohet gjithçka: Çasti më i vështirë ishte kur erdhën ata të malit e shtëpia ishte e rrethuar nga forcat e ndjekjes. Edhe në mal kemi vuajtë. Më kujtohet kur u bashkuam me famlijen Mhilli. Nuk mund të harroj kalimin e kufirit. Më kujtohet Pal Biba kur na tha se po ramë në pushkë, të mos friksoheshim por të binim barkas.Kur krisën pushkët Zefi na iku para me Pjetër Smajlin. Ne mbetëm aty. Erdhi më pas Pal Biba që na mori.

Me familjen Balaj u bashkua në Kosovë edhe familja e Nua Ademi Perpepaj. Prele Përpepaj, kujton se familja e tyre kanë ikë në të njëjtin vit me Balajt, në vitin 1951. E kanë lënë sofrën shtruar, ashtu si Balajt, dhe kanë mbyllë derën. Kur kanë shkuar fqinjët të nesërmen, e kanë mësuar të vërtetën e arratisjes. Në Kosovë u takuan me familjen Balaj dhe prej asaj kohe nisi dhe vazhdon edhe sot kumaria. Shkojnë sikur të ishin një familje, sikur te ishin të një gjaku. Në kampin e Gerovës ishin bashkë të dyja familjet. Prel Perpeaj kujton edhe arratisjen nga Gerova në Itali. Pjetër Balaj, tregon ai, e mori Zojën(nënën) ne shpinë… Zefi kujton mëngjesine parë pas ikjes nga Gerova. Kishte rënë vesë dhe lëndina ishte e lagur. Pjetri me nënën në shpinë…Mëngjesi i parë në Perëndim…Po preknin lirinë.

Jetë e vështirë më përmasat e legjendës….Ndiqeni historinë…

HISTORIA-LEGJENDË, ÇFARË NDODHI MË 28 QERSHOR 1951?

Në kujtesën e Zef Balaj, aso kohe një fëmijë 9 vjeçar, ngjarja ka ndodhë kështu: Familja Balaj në Mëzi të Pukës po përgatitej për të festuar Festën e Shën Palit dhe Shën Pjetrit. Familja e madhe po mblidhej bashkë,kishin ardhur edhe vajzat e dhëndurët. Njëri djalë i familjes, Pjetri, ishte roje pyjesh aso kohe.Ndërsa kthehej për në Mëzi atij i çon fjalë dhëndri, Jak Mirakaj, që të merrte të shoqen, vajzën e Balajve në Iballë dhe do të takoheshin për festë në Mëzi. Pjetri dhe motra udhëtojnë për më shumë se dy orë prej Iballe. I ka zënë nata në Arest-Miliska. Ecin nëpër terr. Diku në qafë Grie,afër shtëpisë Balaj, Pjetrin e ndalin ushtarët e Mbrojtjes. Pasi e verifikojnë se kush është e urdhërojnë: Motra të shkojë në shtëpi, ndërsa ti na duhesh, do të qëndrosh sonte me ne për një detyrë të veçantë!

Për Pjetrin nuk ka zgjidhje tjetër, urdhëron motrën të shkojë në shtëpi dhe vetë qëndroi me ta. Komandanti, duke e konsideruar Pjetrin të sigurtë, njeri të besuar,i tregon se atë natë në Mëzi pritej të vinin diversantët për tu furnizuar me ushqime.

Madje ai ka treguar edhe planin që kanë hartuar:- Do të rrethojmë shtëpinë, bazën ku ata do të shkojnë dhe do t’i kapin në befasi ose do t’i vrasin.

Pjetrit i ther në shpirt, ndërsa komandanti flet për shtëpinë, që do të rrethojnë. Fillimisht Pjetri nuk e di se bëhet fjalë për shtëpinë e tij.Kur e mësoi,heshti. I duhet të durojë, të duket i qetë dhe të presë momentin për ta ndihmuar familjen. Ushtarët e mbrojtjes i afrohen shtëpisë dhe qëndrojnë para saj, në distancë nga hyrja, përrreth gardhit.

-Ja kjo është shtëpia-, thotë komandanti.

Pjetri guxon dhe e pyet: A e keni verifikuar mirë se mos nuk është e saktë informata? A është kjo shtëpia ku do të vijnë diversantët?

-Po po, thotë komandanti, pse po dyshon?

Pjetri nuk e jep veten. Mirë që nuk ia shquanin fytyrën në errësirë. Një luftë e brendshme zhvillohej në shpirtin e tij duke menduar rrethimin, ardhjen e mysafirëve të malit…Situatën në të cilën do të ndodhej familja dhe ai vetë…

Po i thotë edhe një herë komandantit: -Ndoshta ata që ua kanë dhanë informatën, kanë dashtë me u çorientuar, se kjo që kemi rrethuar s’mund të jetë bazë për diversantët, ajo është shtëpia ime.

– Kemi urdhër të rrethojmë këtë shtëpi, thotë komandanti prerazi.

Pjetri ka heshtë sërish… është ulë me komandantin nën hijen e manit dhe po mendohet. Dikur po i thotë:- Me sa shoh kemi për të qëndruar gjatë këtu. A po më lejon të hyj në shtëpi dhe të sjell ca mish ferliku që është gati për festë e ca raki?

– Mirë i thotë komandanti,- shko, por kujdes, asnjë fjalë….

Pjetri sapo hyn i afrohet vëllait Gjelosh dhe i tregon me një frymë për rrethimin jashtë shtëpisë. Shtëpia ishte e mbushur plotë, ishin aty edhe tri vajzat e shtëpisë me burrat e tyre, dhëndurët e familjes Balaj.

– Po po, e mora vesh, po i thotë i qetë Gjeloshi, ma tregoi motra Lusha, dhe shton: dy kaçakë do të vijnë sonte për furnizim me ushqime. Kjo dihet, jemi njoftuar.

– Po si do t’ia bëjmë?- e pyet Pjetri. Po sikur të vjnë ata të malit dhe të bien në rrethim?

Bëhej fjalë për Pashk Ademin, Nua Lush Mirakaj e të tjerë që priteshin nga çasti në çast.

-Shohim e bajmë,ata do të vijnë, është e sigurtë se kanë nevojë për ushqime, po ti shko që të mos tërheqësh vemendjen e komandantit. Shpejt e shpejt u lidh fjala: Kush të shpëtojë, takimi në Bjeshkë…

Pjetri merr mish e raki dhe kthehet tek forcat e mbrojtjes.

Ndërsa jasht hahej e pihej raki , kanë ardhë fshehtazi për furnizime njerëzit e malit,duke lëvizur barkazi përmes arës me misër dhe kanë hyrë nga dera e pasme e shtëpisë Pashk Ademi edhe Nush Lush Mirakaj.

Gjeloshi, pasi i ka furnizuar me ushqime, u thotë që të ktheheshin sa më shpejt, që të mos tërhiqnin vëmendjen e ushtrisë që e mbante të rrethuar shtëpinë. Ata lënë vendin e takimit për të nesërmen në darkë,në bjeshkë dhe largohen pa ra në sy.

Kur ka ra drita komandanti i ka thënë Pjetrit: Shko ti Pjetër fli e shlodhu se na duhesh natën tjetër prapë. Ata nuk erdhën mbrëmë por jam i sigurtë se do të vijnë sonte natën, thotë komandanti.

Shkoi Pjetri. Natyrisht që nuk mund të flinte. E diskutuan me Gjeloshin se si do të vepronin. Patjetër duhej vepruar shpejt. I pyetën dhëndurët dhe motrat se kush ishte gati me dalë në mal e me u arratisë.Kush nuk kishte mundësi për shkak të lidhjeve familjare, gjendjes shëndetësore, e gjendjes së familjeve, duhej të largoheshin menjëherë, pa u kompromentuar, pa ra në sy të pushtetarëve komunistë. Nue Marashi prej Fierze, që ishte martuar me njërën nga vajzat e shtëpisë Balaj, thotë se nuk mund të arratisej. Edhe Palok Marku, dhëndri tjetër, tha se nuk kishte mundësi të arratisej.

-Ju , u thotë Gjeloshi dhe Pjetri, duhet të largoheni sa më shpejt, që të mos u zërë nata këtu se, ndryshe u piu e zeza. Mos u bëni pjesë e arratisjes tonë.

Familja Balaj qëndroi atë ditë në shtëpi duke kryer secili punët e veta. Në mbrëmje sapo nisi terri, kanë lënë sofrën e festës shtruar, dhe kanë dalë e janë ngjitë në bjeshkë, pa ra në sy të askujt. Në Bjeshkën e Dardhës u takuan me kaçakët e Pukës dhe të Mirditës.

Nga ana tjetër forcat e mbrojtjes kanë mbërritë pak ma vonë, pa e lajmëruar Pjetër Balën dhe e kanë rrethuar shtëpinë njësoj si natën e mëparshme. Kanë ndarë detyrat mes ushtarëve dhe po presin të sigurtë se atë natë nuk do të dilnin bosh. Janë të sigurtë se “mysafirët” e malit do të vinin. Komandanti kishte thënë se ndoshta informatori kishte ngatërruar natën e ardhjes së tyre. Pritën ashtu në heshtje të thellë deri në mëngjes kur ra drita. Bagëtia nisi të blegërinte. Pulat po zbisnin nga kotecët.Qetësi… Asnjë lëvizje njerëzish…Asnjë frymë e gjallë njerëzore…Komandanti vetë në krye urdhëron ushtarët dhe nisen drejt shtëpisë të shohin se çfarë po ndodh brenda saj. Kur hapën dyerët e mësuan të vërtetën. Sofra ishte shtruar, plot me ushqime. E kuptuan se familja është larguar gjatë mbrëmjes, pak më përpara se ata të vendosnin rrethimin. Menjëherë dha urdhër për zënien e shtigjeve nga mund të kalonin. Caktoi një fshatar që t’i merrte bagëtitë për t’i dërguar në qendër të lokalitetit, në Iballë. Familja, nga maja e bjeshkës,ku po qëndron e fshehur, po i sheh bagëtitë që ecin varg të shoqëruar nga bashkëfshatari i tyre Mëzias. Nxehet Pjetri dhe bën gati pushkën: – Do ta vras,- thotë.

-Jo i thotë Gjeloshi, nuk është ai fajtori. Atë e kanë detyruar….harroji bagtëitë, të shpëtojmë njerëzit…

Në zonë ishte dhënë alarmi. Forcat e Mbrojtjes kërkonin gjithandej. Masa e parë që morën ishte bllokimi i Vaut të Dardhës, ku mendohej të kalonte Drinin familja e arratisur. Për rreth tre javë familjes i duhej të qëndronte në mal e fshehur. Ushqimet u mbaruan pas dy javësh. Nuk kishin rrugë tjetër veçse të ushqeheshin me lende dushku, kujton Zefi.

Ndërsa forcat e Mbrojtjes po i kërkonin, luftëtarët e Pashk Ademit, përgatisnin mbartjen e familjes dhe shpëtimin e saj duke menduar për ta nxjerrë përtej kufirit. Pal Bib Mirakaj, Gjon Gjinaj, Marka Zef Ndreca, rreth 20 luftëtarë janë bashkuar, kanë marrë edhe familjen Mhilli dhe të dyja familjet i kanë përgatitë për të kaluar vaun e Dardhës, ndërkohë që luftëtarët e tjerë nacionalistë vazhduan rezistencën në bjeshkë me forcat e ndjekjes, duke siguruar murin mbrojtës.

Zefi, që aso kohe ishte një fëmijë 9 vjeçar, kujton se nacionalistët kanë marrë me vete edhe një viç(tek shtëpia Mhilli) dhe pasi e kaluan Drinin mbërritën në Qafë të Zogajt të Gjakovës dhe atje e prenë viçin dhe e gatuan për të shuar urinë.

-Aty, thotë Zefi, kam pa se si zihej viçi në plëncin e vet, pa pasë nevojë për enë kuzhine.

Në kujtesën e Zefit ka mbeti momenti i kalimit të kufirit. Ishte natë. Qetësi që trembte. Pal Bibë Mirakaj u ka dhënë udhëzime se si duhej të kalohej kufiri dhe ka bërë përpjekje për t’u larguar frikën të vegjëlve. Ai porosit të vegjlit që të kapeshin përdore me të rriturit dhe të mos i lëshonin.Ai i parapriu të vegjëlve për ndonjë përplasje me forcat e kufirit, duke u thënë se ne bëjmë edhe lojra e qesim pushkë… Ju, nëse dëgjonin ndonjë të shtënë, të mos frikësoheshin por shtrihuni përtokë dhe prisni.…Pikërisht në një moment të atillë, kur kanë plasë krismat, Zefi nuk është shtrirë batrkas, por ka ecë përpara me Pjetër Smajlin. Ka humbë për një moment, kur të tjerët kanë qëndruar në vend. Kthehet pas Pal Biba dhe i merr ata që kishin mbetë pas dhe i bashkon të gjithë bashkë.

… Kështu shpëtuan nga forcat e ndjekjes dhe u dorëzuan në postën më të afërt….

I çuan në Kosovë në Bobajt e Brokës, prej andej i lëvizën disa herë. Në Kosovë qëndruan 10 vjet. Familja u dërgua në kampin famkeq të Gerovës, nga ku u arratis së bashku me familjen Perpepaj. Nga Kosova në Itali(ku qëndruan dy vjet) e prej andej në Amerikë. Kur arritën në Amerikë familja Balaj përbëhej prej 11 vetash, sot janë rreth 60-70. Në Kosovë lanë një pjesë të dhimbjes, dy fëmijë të Pjetrit dhe një të Gjeloshit, të cilët vdiqën foshnje të parritura…Ja kjo ishte historia që familaj Balaj e kujton gjatë çdo feste të Shën Palit e Shën Pjetrit! Një histori për të mos u harruar, me të cilën ushqehen brezat! Një histori me përmasat e legjendës, që përcjell mesazhin se mrekullitë ekzistojnë….

Epitafi i Balshajve – Kryevepra e mesjetës shqiptare

July 28, 2016 by dgreca

Nga Moikom ZEQO/

Simpoziumi shkencor ndërkombëtar i Muzeut Historik Kombëtar, organizuar nga unë si Drejtor i MHK-së në 2005-ën mbi Epitafin e quajtur konvencionalisht si i Glavinicës qe i frytshëm, dobiprurës, sensibilizues, idelindës, horizonthapës. Për hir të së vërtetës, duke e studiuar përherë dhe me ngulm në plan krahasimtar dhe kuptimor Epitafin, dalim në disa ide të reja.

1. Emërtimi i këtij monumenti si “Epitafi i Glavinicës” nuk është i saktë sipas mendimit tim. Pse? Vetë mbishkrimi i Epitafit nuk e mbart aspak këtë emërtim. Emërtimi ka lidhje me Peshkopin Kalist, i cili quhet i Glavinicës dhe i Beratit, sipas qarkut dhe ndarjes peshkopale. Kjo nuk ka të bëjë me vendin ku është bërë dhe ekspozuar për të parën herë Epitafi. Emërtime të tilla kishtare ekzistojnë edhe sot. Por emërtimi i titullarit nuk është domosdo edhe emërtimi i objektit. Edhe nëse do nisemi nga formula titullare e Peshkopit Kalist, nuk kemi të drejtë ta quajmë Epitafin as si “Epitaf i Glavinicës” dhe “i Beratit”.

2. Në mbishkrim del qartë që Epitafi është porositur në kohën e zotërimit të dy princërve shqiptarë të familjes princërore Balshaj, Gjergjit dhe vëllait të tij Balsha i Dytë në vitin 1373. Pra ky Epitaf mund të quhet në mënyrë më logjike si “Epitafi i Balshajve”. Balshajt qenë pushteti politik, që zotëronte në fakt ngjarjen fetare. Pra Balshajt përjetësuan emrin e tyre në këtë Epitaf? Ku qëndron marrëveshja e Balshajve me një Peshkop autoritativ dhe shumë të ditur si Kalisti, i cili është titullar i një qarku peshkopal? Për ç’arsye të thellë politike, por edhe kishtare, u përurua ky Epitaf, çfarë ceremonish të kohës u bënë për të në momentin e ekspozimit, si një instrument ritual shumë i rëndësishëm?

3. Nga mbishkrimi dimë se kisha ku është vendosur Epitafi dhe e ka poseduar këtë kryevepër i kushtohej Shën Marisë, “Hyjlindëses së patundur”, siç thuhet në mbishkrim. Padyshim që kjo kishë e Shën Marisë ka qenë shumë e rëndësishme. Por ne nuk e dimë ubikacionin e kësaj kishe. Në ç’pikë gjeografike kryeqëzuese për Shqipërinë e Jugut ka qenë kjo kishë? Nga ana tjetër, dimë me siguri se kisha titullare e peshkopatës në shek. XIV ka qenë pikërisht në Berat. Dokumentet heshtin për Glavinicën si qendër kishtare në shek. XIV. Mundet që titulli që lidh Glavinicën me Beratin të ruajë si një situatë më të vjetër reliktuare, pikërisht emrin e Glavinicës.

4. Ekuacioni barazues, që lidh emrin e Glavinicës me Ballshin nuk është i saktë. Është e vërtetë që Ballshi ka pasur një kishë e katedrale shumë të rëndësishme në shek. VI pas Krishtit, në epokën e artë të Justinianit. Në këtë kishë katedrale janë gjetur disa pilastra monumentale me relieve të gdhendura të Antikitetit të Vonë, madje edhe mbishkrime poetike kishtare, që lidhen me emrin e një Viktorini, qeveritar i njohur në kohën e Justinianit të Madh. Përkthimi gjoja i përgjigjet realitetit. Fjala “Balsh” nuk lidhet me emrin “ballë”, madje as me emrin e qytetit antik Bylis, si është thënë deri më sot. Fjala “glavinicë” do të thotë në sllavisht “kokë”, me mbaresën zvogëluese icë. Në të vërtetë nuk mund të kemi një ekuacion përkthimi nga shqipja në sllavisht. Toponimi “Balsh” lidhet logjikisht dhe shprehimisht me emrin e Balshajve, ashtu si toponimi “Myzeqe” lidhet me emrin e Muzakajve, ashtu si toponimi “Manskuri” lidhjet me emrin e Skurajve, apo toponimi krahinor “Dukagjin” me familjen princërore të Dukagjinasve. As ekuacioni gjuhësor Bylis-Balsh nuk qëndron, as morfologjikisht, as fonetikisht. Po ku vallë duhet lokalizuar dhe saktësuar vendi i Glavinicës?

I ndjeri Theofan Popa, në një studim të tij të hershëm thotë, se Ballshi i sotëm është Glavinica mesjetare. Por në ç’kohë qenka bërë ky ndërrim i emrit? Madje Ballshi është më i vjetër në ndërtimet kishtare dhe nuk është zhdukur gjatë mesjetës, ka ekzistuar paralelisht me Glavinicën. Nuk dimë qartësisht nëse ka ndërruar në një formë të dytë toponimi i Ballshit. Kjo gjë e përjashton identifikimin e tij me Glavinicën.

5. Në dokumentet bizantine përmendet emri i Glavinicës. Në biografinë e Klementit të Ohrit (që vdiq më 916) përmendet Glavinica me një emër tjetër grek. Kefalenia, që lidhet me greqishten “kefalo”, që do të thotë “kokë”. Klementi qe peshkop i Tiveriupolit, pastaj administroi zonën kishtare nga Selaniku deri në Jeriko dhe në Janinë. Pikërisht afër Jerikosë, që është Orikumi, ruhet edhe sot toponimi Glavinicë, vend që ka gërmadha kishash të pastudiuara. Glavinica, me emrin Kefalenia, përcaktohet në zonën nga brigjet e Vlorës deri në Ohër. Dijetari i shquar bizantolog Koço Bozhori në një shënim të tijin, për burimet bizantine, të lidhura me Shqipërinë, paraqet të gjitha tezat e mundshme të identifikimit të Glavinicës, ku krahas tezës se Glavinica është në Balshin e sotëm, ka edhe teza, që e vendosin Glavinicën në rrjedhën e sipërme të lumit Devoll, në jugperëndim të Ohrit.

Ana Komnena e shek. XI e përmend Glavinicën në një kontekst gjeografik, që e identifikon me fshatin Levan të Fierit. Bizantologu bullgar S.Ivanov e vendos në Gjirin e Vlorës, mendim që e mbështet edhe studiuesi Snegarov. Një tjetër studiues, V.Zlatarski e vendos Glavinicën ndërmjet fshatrave Gorea dhe Bubullima, pranë lumit Seman. Studiuesi Migater, por edhe Struevil e vendosin Glavinicën në veri të Ohrit. Në gjendjen e sotme të burimologjisë së shkruar, të gjitha këto hipoteza shkencore nuk janë mbushamendëse dhe të pranueshme. Mospërputhja e mendimeve shpreh qartë faktin, se kërkimet hulumtuese duhet të vazhdojnë edhe në të ardhmen.

6. Nga pikëpamja stilistikore e ikonografisë për herë të parë kemi shprehur mendimin se ky Epitaf i takon risisë artistike të stilit paleolog. Por këtu bie në sy diçka krejt e veçantë. Përgjithësisht është një normë ikonografike që në epitafët e ngjashëm bizantinë te koka e Krishtit të zbritur nga kryqi të jenë figurat e tri Marive, vetëkuptohet afërsia më e madhe hyjnore dhe intime e Shën Marisë Nënë me të Birin, Krishtin. Kjo formulë ikonografike ka një element të theksuar femëror, gjë që lidhet me kultin e Mariaizmit, karakteristikë e Kishës Lindore, që përbën një ndryshim konceptual ikonografik shpesh me Kishën Perëndimore.

Në Epitafin tonë figura e Shën Marisë është vënë në një medaljon të vogël anash dhe simetrikisht në një medaljon tjetër të vogël, është vënë Maria Madalena. Figurat kryesore mbi kokën e Krishtit janë mashkullore, Moisiu në moshë të re, Profeti Isaia dhe Josifi i Arimatesë. Mungon në këtë kuadër figura e Gjonit Ungjillor, që është gjithnjë i pranishëm pranë tri Marive në Epitafet me formula ikonografike bizantine. Një ndryshim tjetër shumë i rëndësishëm ikonografik është që fytyra e Krishtit është e një djali të ri, me shumë pak mjekër dhe me mustaqe të holla, jo sipas arketipit të rëndomtë të ikonografisë së fytyrës së Krishtit në Bizant. Fytyra e Krishtit në këtë Epitaf mua më kujton ikonografinë e Krishtit në miniaturat e kodikëve francezë koraliane. Është harruar fakti se dy kodikë me origjinë nga Vlora, shek. XII, që ruhen në Arkivin e Shtetit kanë miniatura, që lidhen me artin e Europës Perëndimore, siç i ka klasifikuar i paharruari Theofan Popa. Mos ndoshta ky është një argument, që i shtyn kërkimet tona pikërisht në kishat e zonës së Vlorës në shekujt XII-XIV?

Gjergj Arianiti ka mundësi të ketë qenë formuluesi i mbishkrimit dhe në hierarkinë kishtare të titullarit Kalist, pra një dijetar i Kishës. Kjo e përforcon më shumë tezën tonë që emërtimi i Epitafit duhet quajtur Epitafi i Balshajve, sepse ata janë zotëruesit politikë të zonës, apo të Kishës ku është vendosur për herë të parë Epitafi. Emërtimi i Epitafit si i Glavinicës është bërë nga Theofan Popa, bazuar gjoja në një legjendë popullore në fshatin Breshtan në fillim të shek. XX. Por legjenda popullore nuk ka saktësi shkencore. Është mëkat dhe jo e saktë, që ky Epitaf i mrekullueshëm të vazhdojë të emërtohet në mënyrë rutinore, pa asnjë bazë, si Epitaf i Glavinicës.

Së fundi Epitafi ka një varg poetik, që i drejtohet në vetën e dytë Krishtit, një varg që mban edhe një pasthirrmë: ah! “Ti që zotëron jetën ah! Si je trup i vdekur pa frymë!” Në fillim dhe në mbarim të këtij vargu është vendosur nga një kryq, por jo thjesht si dallim ortografik. A është ky varg i kopjuar nga poezia kishtare biblike apo është origjinal? Këtë gjë nuk e dimë! Ka shumë probleme të tjera që lidhen me këtë Epitaf. Analizat laboratorike dhe kimike e ndriçojnë këtë objekt nga brenda; ne nuk dimë origjinën e mëndafsheve të Epitafit, por dimë që teknologjia e qëndisjes me ar është e nivelit të lartë, siç është një stil i shkëlqyer realizimi me ndjeshmëri i strukturës ikonografike./Gazetashqiptare/