-U shua para 19 viteve në 21 Janar 2006/

-Intervistat ekskluzive që kam zhvilluar me Presidentin historik të Kosovës,  Dr. Ibrahim Rugova që nga e para e Shtatorit 1994 deri te e fundit në Shkurt 2005 dhe deklarata tjera/

  -Disa nga raportimet që kam bërë në Janar 2006/

SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË,  Janar 2025/ Dr. Ibrahim Rugova – Presidenti historik dhe i Pavarësisë së përjetshme të Kosovës, ideator dhe arkitekt i së cilës ishte, u shua para 19 viteve në 21 Janar 2006. 

Në këtë vit 2025 të 26 vjetorit të Lirisë së Kosovës, veprimtaritë përkujtimore zhvillohen në prag të 17 vjetorit të Pavarësisë së Kosovës, të shpallur në 17 Shkurtin historik 2008. Në veprimtaritë përkujtimore theksohet se  në Lëvizjen për Liri e Pavarësi Dr. Ibrahim Rugova u bë simbol i rezistencës me përkrahjen e popullit të Kosovës, elitës intelektuale, patriotëve dhe të botës demokratike perëndimore.

  Që para më shumë se tre dekadave, Rugova hapur përcaktonte pozicionin gjeopolitik kosovar dhe shpallte idenë për Kosovën shtet të pavarur. “Zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Shqipërisë e Serbisë dhe një administrim civil ndërkobëtar si fazë kalimtare”, theksonte e ritheksonte ai.

Dr. Ibrahim Rugova, derisa ishte kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, në 23 Dhjetor 1989 u bë themeluesi dhe lideri i Lidhjes Demokratike të Kosovës, e cila më shumë se parti politike lindi si lëvizje gjithëpopullore për liri, pavarësi e demokraci.

Pas Deklaratës Kushtetuese të 2 Korrikut e Kushtetutës së 7 Shtatorit 1990, që shpallte Kosovën Republikë, si dhe Referendumit për Pavarësi të fundshtatorit 1991, në 24 Maj 1992 Rugova në zgjedhjet e para pluraliste nacionale parlamentare e presidenciale u zgjodh President i Republikës së Kosovës, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

Si gjithmonë, edhe në 4 Mars 2002, duke u inauguruar në Parlamentin e Kosovës President i pas zgjedhjeve të para nacionale të pasluftës – në liri, Rugova shprehej: “Çdo ditë ne të gjithë duhet të zgjohemi me një mendim të bukur: ‘Çfarë të mire mund të bëjmë sot për Kosovën?’”.

Pavarësia e Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të saj, dhe si i vetmi kompromis, theksohej e ritheksohej vazhdimisht nga Rugova.

 “I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë  Ibrahim Rugova në  6 Tetor 2005, në takimin e parë  me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.

Presidenti historik i Kosovës, Ibrahim Rugova në intervistën e parë ekskluzive që kam zhvilluar për Agjencinë Telegrafike Shqiptare (ATSH) ditën e enjëte të 22 Shtatorit 1994, në zyrën e tij, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, po edhe në raste të tjera, e falënderonte e vlerësonte shumë Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë, korrespondent i së cilës isha mëse çerek shekulli, nga dita e 24 Majit 1992 kur u zgjodh President.

“Falënderoj Agjencinë Telegrafike Shqiptare për informimin nga Kosova e për Kosovën. Edhe kjo që pata rastin të bisedoj për këtë agjenci, që reprezenton Shqipërinë dhe çështjen shqiptare, është një hap në politikën globale, në integrimet shqiptare. Edhe ne bëjmë përpjekje që këtu në Kosovë përmes Qendrës sonë për Informim të kemi një agjenci të vogël, e cila raporton për situatën e përditshme në Kosovë. Duhet një bashkëpunim midis këtyre dy institucioneve dhe institucioneve të tjera në Kosovë dhe në Shqipëri”, theksonte Presidenti Rugova në intervistë.

Ajo intervistë e parë e një Presidenti të Kosovës për Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë zhvillohej në kohë të rënda të okupimit e dhunës kundër shqiptarëve të Kosovës. “Një represion masiv në Kosovë ka rritur tensionet politike këtu dhe në rajon, ndaj është e domosdoshme prania ndërkombëtare”, e përshkruante situatën dhe e kërkonte zgjidhjen Presidenti Rugova, në intervistën ku fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”.

Në intervistë, Presidenti Rugova tek fliste atëherë si për ëndërra parashikonte ngjarjet që pasuan, theksonte se “kishte kërkuar një mbrojtje për Kosovën para një viti e gjysmë, një protektorat ndërkombëtar civil, një administratë civile, që do të vendosej për një kohë në Kosovë, që të normalizohet jeta dhe më pas të bisedohej me serbët për ardhmërinë e Kosovës”. 
“Bisedimet shqiptaro-serbe duhet të zhvillohen në prani të një pale të tretë të autorizuar, që do të garantonte edhe dialogun edhe rezultatet e dialogut dhe që natyrisht do ta udhëhiqte atë. Kjo palë e tretë duhej të gjendej nga SHBA-të, Kombet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian”, theksonte Rugova. 
Ai besonte se mbrojtja ndërkombëtare në Kosovë do të mbërrinte. 

“Në planin ndërkombëtar ideja për mbrojtje ndërkombëtare në Kosovë shqyrtohet, do të thotë është marrë në konsiderim, dhe shikohen mundësitë si të aplikohet kjo dhe si të veprohet në këtë drejtim”, shprehej Presidenti Rugova.
Pyetjes se çfarë do të thotë politikë globale shqiptare dhe si mund të realizohet ajo në praktikë, në kushtet e ndarjes së shqiptarëve me shumë kufij, Presidenti Rugova iu përgjigj: “Kjo politikë do të shembë muret mes shqiptarëve”.

“Praktikisht mund të themi se politika globale shqiptare ka nisur të realizohet. Përkundër pengesave të shumta, që ka sidomos Kosova, sot kemi kontakte të ndryshme, bashkëpunim, qoftë në planin kulturor, në planin arsimor, në planin politik. E kam thënë disa herë, por vazhdimisht duhet të përsëriten gjërat, se për herë të parë ne shqiptarët po bashkëpunojmë në planin politik”, theksonte Presidenti historik i Kosovës. 
 “Në këtë politikë globale shqiptare respektohet vullneti politik i shqiptarëve të Kosovës, pastaj i shqiptarëve në Maqedoni, i shqiptarëve në Mal të Zi e në Preshevë, Bujanovc e Medvegjë. Do të thotë se kemi një vizion se ç’duhet të bëjmë në këtë drejtim. Dhe, mund të them se politika globale shqiptare përditë është prezente dhe realizohet hap pas hapi, nuk është diçka abstrakte”, shprehej ai. 
Rugova vlerësonte se, “politikë globale është se sot Shqipëria më shumë se kurrë e ndihmon çështjen e Kosovës dhe çështjen shqiptare në planin ndërkombëtar”. 

“Po ashtu, edhe Kosova me institucionet e saj, brenda dhe jashtë, e ndihmon Shqipërinë dhe në këtë plan ka një bashkëpunim, një mirëkuptim dhe një marrëveshje, që nuk e kemi pasur më parë ne shqiptarët”, vijonte ai. 

Në 11 Tetor 1991, në Prishtinë, ishte miratuar Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, kryetar i të cilit ishte kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Ibrahim Rugova.  Deklarata kishte tre opsione për zgjidhjen e çështjes shqiptare.

Presidenti Rugova në intervistën për Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë vlerësonte se, “ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar”, se “opcioni i parë ishte një Kosovë e pavarur e neutrale”, dhe “që shqiptarët në Maqedoni si element i rëndësishëm i atij shteti apo asaj republike, që është në zhvillim e sipër,  të jenë shtetformues, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi dhe në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë të kenë një vetadministrim, një autonomi lokale”.

Presidenti i Republikës së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova në konferencën për shtyp të 6 Shkurtit 1998 duke u përgjigjur në pyetjet që i bëja theksonte se Bashkësia ndërkombëtare duhet të ndërhyjë në Kosovë para se të ndodhë konflikti, ndërsa reagimi si komb i shqiptarëve është normal dhe e drejtë e çdo populli të rrezikuar.

E pyeta se, duke pasur parasysh intensitetin e shpejtësinë e zhvillimeve të rrezikshme në Kosovë, a priten masa të mjaftueshme e me kohë të bashkësisë ndërkombëtare për parandalimin e konfliktit, ndërsa Presidenti Rugova u përgegjegj:

“Ne kemi kërkuar që bashkësia ndërkombatare të intervenojë në Kosovë para se të ndodhin konfrontimet, e jo pasi të ndodhin, sepse do të bëhej vonë, dhe kemi bërë apel që të çmohet ajo që ka sakrifikuar populli i Kosovës për shumë vite që ta evitojë konfliktin. Masat parandaluese ndërkombëtare në radhë të parë duhet të jenë një presion shumë më i madh mbi Beogradin që ka përqëndruar forca të mëdh dhe kërcënon që edhe ushtarakisht ta godasë Kosovën”.

Në pyetjen tjetër që i bëra, se si i komenton deklaratat e politikanëve shqiptarë në Shqipëri, Maqedoni, etj., për reagim si komb në rast konflikti në Kosovë, presidenti Rugova u përgjegj:  “Është i natyrshëm dhe mëse normal ky qëndrim i Shqipërisë, përkundër vështirësive që ka ajo sot. Shqiptarët janë të organizuar si shtet e si shoqëri edhe në Kosovë, edhe pse nën okupim. Edhe shqiptarët në Maqedoni kanë një organizim, që dita-ditës po përparon më shumë. Kemi tërhequr vërejtjen dhe të gjithëve u është bërë e ditur se po të fillojë diçka, më e keqja, në Kosovë, atëherë i gjithë rajoni do përfshihej, edhe Shqipëria, Maqedonia, Greqia, gjithësesi Serbia,  Mali i Zi dhe vende të tjera. Prandaj, është një kujdes i shtuar i bashkësisë ndërkombëtare”.

Presidenti Rugova i bëri thirrje Beogradit që t’i kthehet dialogut me ndërmjetësim ndërkombëtar për Kosovën, që të  mos e provokojë edhe më tej situatën dhe të ndërpresë dhunën. Ai tërhoqi vërejtjen edhe për seriozitetin e pohimeve se në Vojvodinë (krahinë në Serbi) regjimi serb po rekruton rezervistë për t’i dërguar në Kosovë…

Me Presidentin historik Dr. Ibrahim Rugova kam zhvilluar intervista ekskluzive, së pari për Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë e pastaj të tjera për gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja, isha edhe në konferencat e shumëta për shtyp që mbante para, gjatë e pas luftës në Kosovë, ku bëja pyetje e merrja përgjigje, jam takuar edhe në raste të tjera.

Në dokumentarin televiziv “Fakte – Konferencat për Shtyp të Presidentit Rugova”, autori Adnan Merovci – udhëheqësi i Protokollit të Presidentit të Kosovës Ibrahim Rugova gjatë viteve ’90-ta dhe deri në vitin 2000, mes gazetarëve të rregulltë që vendin ku do uleshin e kishin thuese të paracaktuar të parin më përmend mua…

Në 5 Mars 1999, një takim i Presidentit historik të Kosovës Ibrahim Rugova me Senatorin Amerikan Robert Doll – të Dërguarin e Posaçëm për Kosovën të Presidentit të SHBA Bill Clinton, ishte edhe një paralajmërim lirie. Takimi shumë i rëndësishëm u mbajt në Shkup, pasi regjimi kriminal okupator serb e kishte pamundësuar në Prishtinë.

Ishte koha kur konferenca ndërkombëtare për Kosovën – Konferenca e Rambujesë, e nisur në 6 Shkurt 1999,  u ndërpre në 23 Shkurt pa rezultate përfundimtare, ndërsa vazhdimi i saj u thirr për datën 15 Mars në Paris.

Presidenti historik, Dr. Ibrahim Rugova,  në Prishtinë i kthyer nga Rambujeja e para nisjes përsëri për atje drejt Parasit në një konferencë shtypi në 5 Mars paralajmëronte nënshkrimin  para 15 Marsit 1999 të Marrëveshjes së Rambujesë, për të cilën një ditë më vonë dha miratimin edhe Kuvendi Republikës së Kosovës së Deklaratës së 2 Korrikut e Kushtetutës së 7 Shtatorit 1990. Në konferencën për shtyp ku isha atëherë korrespondent i Agjencisë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë,  tani korrespondent i Gazetës DIELLI – organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, Presidenti Rugova paralajmëronte edhe vendosjen e NATO-s në Kosovë…

Dhe, vetëm pas më pak se tre javësh, në 24 Mars 1999 filloi fushata ajrore e NATO-s kundër caqeve ushtarake serbe në Kosovë, Serbi dhe Mal të Zi, pas së cilës nga mëngjesi i  Ditës së Lirisë -12 Qershorit 1999 forcat paqeruajtëse e shpëtimtare të NATO-s nisën të hynin në Kosovë,  në vendin që në 2025-tën feston 26 vjetorin e Lirisë e 17 vjetorin e Pavarësisë së shpallur në 17 Shkurtin historik 2008.

Ashtu si paralajmëronte Presidenti Rugova, në mes të marsit përfaqësuesit e Kosovës nënshkruan Marrëveshjen e Rambujesë/Parisit për Kosovën, ndërsa Beogradi – pala serbe refuzoi ta nënshkruajë. Ishte hapur rruga për ndërhyrjen ushtarake për Kosovën të NATO-s, forcës ushtarake më të madhe planetare, prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

 Në 29 Maj 1998, Presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova në Uashington ishte takuar me Presidentin Amerikan Bill Clinton. “Ne ritheksuam se zgjidhja më e mirë për Kosovën do të ishte shteti i pavarur”, deklaronte Presidenti Rugova pas takimit. Ndërsa, Presidenti Clinton tha se Kosova është një nga shqetësimet amerikane dhe se SHBA-të do të intensifikojnë angazhimin për zgjidhjen e çështjes së Kosovës në kuadër të Grupit të Kontaktit dhe të NATO-s…

Në mbrëmjen e 24 Marsit 1999, kur ndodhi ndërhyrja shpëtimtare e NATO-s me bombardimin e caqeve të forcave kriminale serbe, në terrin e natës dhe të okupimit të egër, drita e shpërthimeve të goditjeve nga qielli të aviacionit të forcës më të madhe planetare shihej si një shpresë e besim për të ardhmen e ëndërrave për lirinë e paqen derisa në Kosovë kishte marrë përmasa gjenocidi terrori i spastrimit etnik kundër shqiptarëve.

“Tani, bindja jonë e fortë për gjithçka që po ndodhë në Kosovë është e vetmja shpresë e popullit të Kosovës”, theksone në atë ditë e orë historike Presidenti i SHBA-ve, Bill Clinton,  derisa nga Shtëpia e Bardhë  i drejtohej kombit amerikan, duke folur për zhvillimet tragjike në Kosovë dhe ndërhyrjen shpëtimtare të  NATO-s…

 Njëmbëdhjetë vite pas takimit në Uashington, në 1 Nëntor 2009 në Kosovën e lirë Presidenti Amerikan Bill Clinton, në fjalën e tij në Kuvendin e Republikës kosovare, por edhe në Sheshin me Emrin e Shtatoren e tij në Prishtinë, ka përkujtuar Presidentin historik Ibrahim Rugova dhe një gurë kristali të cilin ai ia kishte dhuruar. 
“Ai gurë kristal të cilin ma dha Rugova i është dhuruar një universiteti, por për një kohë ai ishte i njohur edhe në SHBA me emrin ‘Guri i Rugovës’”, tha Presidenti amerikan Clinton. 
“Atëherë, ai (Rugova), më tha se duhet të na ndihmosh”,  ka përkujtuar ish-Presidenti i SHBA-ve, Clinton gjatë vizitës në Kosovë.

Me rastin e shuarjes në 21 Janar 2006 të Presidentit historik të Kosovës Rugova, Presidenti Amerikan Clinton shprehej: “Kam pasur nder ta mbështes luftën e tij për paqe dhe liri”…

 
Në Kosovën e lirë nga Qershori 1999 i hyrjes së NATO-s në Kosovë,  për Presidentin historik e kryetarin e Lidhjes Demokratike të Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, ngjarje e vitit 2000 ishin zgjedhjet lokale të 28 Tetorit në Kosovë, ndërsa ngjarja që do ta shënojë vitin 2001 do të jetë mbajtja e zgjedhjeve nacionale presidenciale e parlamentare.

“Të mira, të mira…”, përsëriti disa herë Presidenti Rugova, derisa e pyeta të deklarojë për gazetën Rilindja se cilat janë parashikimet e tij, në prag të Vitit të Ri 2001, për njohjen e pavarësisë së Kosovës.

Për njohjen e pavarësisë së Kosovës “e presim momentin më të mirë, momentin e duhur, në kohën e duhur”, theksoi Rugova duke shtuar se “vendi është, është vendi i duhur”.

Përgjigja u shoqërua me duartrokitje të gazetarëve të pranishëm dhe me urime, në një atmosferë të gëzuar të pritjes së organizuar në Rezidencën e Rugovës në prag të Vitit të Ri 2001 dhe të fillimit të Milenumit të Tretë.

Ndërsa, duke u përgjigjur në një pyetje tjetër, Rugova tha: “Unë nuk i ndërroj fjalët shumë, por kur ndryshojnë gjërat i ndryshoj edhe fjalët. Jam duke punuar në ndryshimin e gjërave të mëdha, pra, si pavarësia, etj, që të njihen”.

Presidenti historik Rugova edhe në Kosovë, edhe në Shqipëri, edhe në Amerikë e në shtetet e Bashkimit Evropian, kudo, fliste për Pavarësinë e Kosovës si zgjidhja më e mirë dhe kompromisi i shqiptarëve.

 “Kosova e pavarur në NATO e në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA”, citoja kështu Presidentin Dr. Ibrahim Rugova në kryetitull të ballinës së gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja në fundvitin 2002, në intervistën ekskluzive që kisha zhvilluar pas kthimit nga festimet në Vlorë të 28 Nëntorit dhe takimit që kishte me Sekretarin Amerikan të Shtetit Igëllberger.

 Në Rezidencën Presidenciale në Velani – Prishtinë Presidenti Ibrahim Rugova mbante në duarë dhe në tryezë gazetën Rilindja botim special festiv për jubileun e 90 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, të 28 Nëntorit 2002, derisa në atë kohë kur isha kryeredaktor i gazetës historike në fund të Dhjetorit 2002 zhvilloja intervistën ekskluzive për Rilindjen festive të Vitit të Ri.

Më pak se një muaj para përurimit të Shtëpisë së Pavarësisë në Prishtinë, Presidenti Rugova në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare kishte dalë me propozimin për simbolet shtetërore, për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës.

“Gjithsesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës”, thoshte Rugova në intervistën ekskluzive që zhvillova në prag të Vitit të Ri 2003 për gazetën Rilindja.

Mes pyetjeve që i bëra Presidentit Rugova, në bashkëbisedim, iu drejtova: “Kosova po bëhet edhe me simbolet shtetërore. Në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare dolët me propozimin për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës. Para pak ditësh, në 13 vjetorin e LDK-së, partisë që e udhëheqni Ju që nga fillimi si një lëvizje për liri, pavarësi e demokraci, përuruat edhe një monument, një shenjë shtetërore – Shtëpinë e Pavarësisë së Kosovës. Ju lutem të na flisni edhe për këto momente të rëndësishme në rrugën e bërjes së Kosovës shtet”.

Presidenti Rugova u përgjegj: “Gjithësesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës. Siç e dini, flamurin qe sa vite unë e përdor edhe si stemë të Presidentit të Kosovës, pra si emblemë, edhe në komunikime ndërkombëtare zyrtare, po edhe të brendshme. Edhe flamurin shtetëror duhet ta kemi, flamur që shpreh specifikën e Kosovës. Tani shenjat kombëtare i përdor Shqipëria si shtet aktual.

Për himnin, do përkujtuar se është ajo kënga e dashur e 1912-tës, që e kanë kënduar të gjithë shqiptarët. Natyrisht do të ketë përpunim artistik, po them standarde artistike, po edhe standarde shtetërore. Për këto do të ndiqen procedurat, pra në konsultim me institucionet e Kosovës, me Parlamentin, me Qeverinë. Po edhe njerëzit le të diskutojnë, le t’i thonë hapur mendimet e veta. Por, besoj se shumica në Kosovë – e popullit, e intelegjencies, e klasës politike – janë dakord që të kemi simbolet tona. E kam marrë këtë si një inisiativë të Presidentit. Është në detyrën time t’i eci këto punë dhe besoj se së shpejti do të kryhen. Në këtë vazhdë ishte edhe përurimi i Shtëpisë së Pavarsisë. Dëshiruam të lëmë një monument, një traditë, atje ku janë krijuar institucionet e para të Republikës së Kosovës. Do të ketë një kompleks të Pavarësisë aty, që do të ketë objekte përcjellëse, ndërsa po ajo shtëpi nismëtare do të ruhet dhe do të ketë edhe karakter muzeal, po edhe aktiv. Do ta mbajmë gjallë atë kompleks. Pra, të krijojmë edhe një traditë. Ne kemi një traditë me Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit, pastaj në Shqipëri është Shtëpa e Pavarësisë në Vlorë, edhe këtu tash Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, që ka simbolikën e vet. Kemi edhe një shenjë të veprimit, sepse të gjithë, i gjithë populli i Kosovës, kemi kaluar nëpër atë shtëpi që ka qenë një shtëpi e shpresës, e pavarësisë, e lirisë dhe e demokracisë”.

Edhe tani dhe përjetshëm Flamuri i Dardanisë, i dizajnuar sipas idesë së Presidentit historik Rugova dhe Flamuri Kombëtar Shqiptar janë në të dy anët e Flamurit Shtetëror të Republikës së Kosovës në Shtëpinë e Pavarësisë me emrin e Ibrahim Rugovës.

Presidenti Rugova kaherë theksonte idenë për autostradën Shqipëri-Kosovë, Rrugën e Kombit, nëpër shtigjet e vjetra historike, derisa shprehej se, “nëpër vendin tim kalojnë rrugë të rëndësishme evropiane, sikur ishte rruga antike Via Egnatia”.

Me vendimin e Qeverisë kosovare, është emërtuar “Ibrahim Rugova” autostrada në Kosovë, e ndërtuar në vazhdim të autostradës në Shqipëri nga bregdeti shqiptar-Durrësi deri në portën kufitare në Morinë-Vërmicë, mes qytetit të Lidhjes së Prizrenit dhe Kukësit.

Në Tetorin e vitit 2005,  Presidenti Rugova në takim me projektuesit thoshte se se ndërtimi i autostradës Prishtinë-Durrës tregon se, “ne jemi të aftë të bëjmë dhe mbajmë shtet, dhe se e meritojmë pavarësinë”.

 “Kosova dhe populli i saj janë sot këtu që të kryhet edhe formalisht, apo zyrtarisht, si doni t’i themi, edhe njohja e pavarësisë, të jemi një anëtar i bashkësisë së kombeve të botës së lirë”, më thoshte Presidenti Dr. Ibrahim Rugova në një intervistë tjetër eksluzive në jubileun e 60 vjetorit të gazetës Rilindja, të 12 Shkurtit 2005, ku poashtu fliste edhe për autostradën dhe marrëdhëniet me Shqipërinë, edhe për garancitë e shtetit të Kosovës për pakicat kombëtare, për të gjithë qytetarët.

“Pavarësia e Kosovës do të kishte efekt pozitiv edhe për të gjithë fqinjët tanë”, theksonte Rugova në intervistën eksluzive që në ballinë të gazetës Rilindja kishte kryetitullin: “Pavarësia e Kosovës është e mira e të gjithë qytetarëve dhe do ta qetësojë rajonin”.

“Njohja sa më e shpejtë e pavarësisë së Kosovës do të ndihmonte edhe qetësimin e të gjithë shqiptarëve në këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, theksonte Rugova.

Ndërsa, i pyetur për marrëdhënet e realiteteve të reja mes Kosovës dhe Shqipërisë, edhe sipas shumë vlerësimeve, shembull për rajonin dhe se si e shihte të ardhmen e këtyre dy vendeve, jo vetëm në marrëdhëniet e tyre, por edhe në integrimet euroatlantike, Rugova thoshte:

“Po, ne gjithsesi do të kemi gjithnjë e më shumë marrëdhënie të mira me Shqipërinë në të gjitha fushat. Ju e dini, tashmë kemi edhe Marrëveshjen për Tregti të Lirë, pastaj, marrëveshje të ndryshme për bashkëpunim ekonomik, kulturor, etj., dhe gjithsesi do të ndikojë pozitivisht ndërtimi, nuk është e tepërt ta themi, i Autostradës Prishtinë-Durrës, që do të hapte edhe një lidhje tjetër të Kosovës me botën. Dhe, gjithsesi synimet tona, të të dy vendeve, janë integrimi në Bashkimin Evropian, pra Shqipëria, Kosova dhe vendet e tjera, dhe kjo është perspektiva dhe në këtë plan po punojmë me të gjithë”.

Me rastin e pritjes që më bëri dhe intervistës ekskluzive në prag të 12 Shkurtit 2005 – ditës së 60 vjetorit të gazetës Rilindja, në cilësinë e kryetarit të Këshillit Drejtues e Kryeredaktorit Presidentit Rugova i dhurova Pllakatin e Jubileut të 60 vjetorit të Rilindjes, punar me ar e argjend nga zejtarët e Prizrenit, qytetit ku ka dalë numri i parë i gazetës tradicionale e historike të Kosovës.

Kjo ishte intervista e fundit ekskluzive që kam zhvilluar me Presidentin historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, nga i cili  kam regjistruar edhe deklaratën e fundit  para përfundimit të vitit 2005.

Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në ditën e përvjetorit të themelimit të LDK-së,  partisë-lëvizje, që e udhëhiqte që nga fillimi, ritheksonte se pavarësia është e padiskutueshme, tek fliste jepte mesazh, si një amanet, në Rezidencën në lagjen Velania të Prishtinës, në 23 Dhjetor 2005, më pak se një muaj para se të kaloi në amshim në 21 Janar 2006.
“Objektivi kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të Kosovës”,  theksonte Presidenti Rugova në atë takim të fundvitit të tij të fundit, ku  paralajmëronte formimin edhe të dy ministrive të reja – të Ministrisë së Mbrojtjes dhe asaj të Punëve të Jashtme të Kosovës.

Në Rezidncën Presidenciale në Velani, ku regjistrova për të fundit herë deklaratat e Presidentit historik Rugova,  në 23 Dhjetorin 2005, ai kishte takime të veçanta – priti kryetarët e degëve të LDK-së në Kosovë dhe diasporë me rastin e 16 vjetorit të themelimit të LDK-së, e më pas kishte takim pune me kryeministrin e atëhershëm të Kosovës Bajram Kosumi.

Ibrahim Rugova u lind në 2 Dhjetor 1944 në fshatin Cerrcë, të komunës së Istogut, në një familje të madhe që kishte prejardhjen nga krahina e Rugovës, ndërsa u shua në 21 Janar 2006.

 “Presidenti Ibrahim Rugova ndërroi jetë”, bënte të ditur Presidenca e Kosovës në komunikatën e dërguar në 21 Janar 2006, në mesditë.

 “Presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova, prijësi i Kosovës në vitet e mëdha të procesit për pavarësi të vendit tonë,  ndërroi jetë sot (e shtunë) në ora 11:38.

Presidenti Rugova ndërroi jetë në shtëpinë e vet në Prishtinë, duke pasur përreth familjen e tij, mjekun personal me stafin ndihmës nga vendi, si dhe mjekë amerikanë”, thuhej mes tjerash në komunikatën e Presidencës së Kosovës.

Më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik Dr. Ibrahim Rugova, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit, të kryeqytetit të Kosovës, Prishtinës.

GAZETA RILINDJA E 27 JANARIT 2006: BOTA NDEROI PRESIDENTIN HISTORIK TË PAVARËSISË SË KOSOVËS, IBRAHIM RUGOVA

  Para 19 vitesh, gazeta tradicionale e Kosovës, Rilindja, kryeredaktor i së cilës isha, ka raportuar se, më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik të Pavarësisë së Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit, të kryeqytetit.

Gazeta Rilindja në botimin special, në kryelajmin lart krahas logos-emrit shkruante: 500.000 NJERËZ – MË SE 500.000 NJERËZ NËPËR RRUGËT DHE SHESHET E PRISHTINËS, NË SALLËN “1 TETORI”, TE VARREZAT E DËSHMORËVE E HERONJËVE TË KOMBIT NË LAGJEN VELANIA NË BREGUN E DIELLIT I SHPREHËN NDERIMET MË TË LARTA KOMBËTARE E NDËRKOMBËTARE PRESIDENTIT HISTORIK TË PAVARËSISË SË KOSOVËS, DR. IBRAHIM RUGOVA.

Kryetitulli i ballinës në gazetën Rilindja ishte BOTA NDEROI e nëntitulli NDERIMET MË TË LARTA KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE.

Në ballinën e gazetës Rilindja paralajmëroheshin tre intervista ekskluzive të gjata që ribotoheshin në faqet e brendshme, e që i kisha zhvilluar me Presidentin historik Ibrahim Rugova në kohën e lëvizjes e luftës së Kosovës për liri, pavarësi e demokraci dhe pas luftës në Kosovën e lirë: PRESIDENTI RUGOVA PARASHIKOI DHE KRIJOI TË ARDHMEN E KOSOVËS DHE TË SHQIPTARËVE. TRI INTERVISTA EKSKLUZIVE, E PARA PARA 12 VJETËVE.

Fotoja e vetme në ballinën e gazetës Rilindja ishte pamja nga Prishtina, kryeqyteti i Kosovës, para Kuvendit e Qeverisë, ku tash është sheshi me emrin e shtatoren e Presidentit të parë e historik të Kosovës, Ibrahim Rugova. Në atë pamje-fotografi, në plan të parë ishte një pano-bilbord-kornizë ngjyrë ari me portretin e Presidentit historik me Flamurin e Dardanisë në anën e djathtë, nën të cilën ishte shkruar: Dr. IBRAHIM RUGOVA President i Kosovës (1944 – 2006).

DR. IBRAHIM RUGOVA PRESIDENT HISTORIK I PAVARËSISË SË KOSOVËS PËRGJITHMONË, shkruante me shkronja të mëdha gazeta Rilindja nën fotografi dhe me këtë përmbyllej imazhi i faqes së parë.

KOMEMORACION NË RILINDJE – NDERIMET MË TË LARTA PËR PRESIDENTIN E PAVARËSISË, DR. IBRAHIM RUGOVA

Prishtinë, 24 janar 2006 /TN /QIK – Ndërmarrja Rilindja në një mbledhje komemorative ka shprehur sot nderimet më të larta për Presidentin e Kosovës, Dr.Ibrahim Rugova.

Presidenti historik i Pavarësisë së Kosovës me penën, fjalën e veprën e tij madhore gjithmonë ishte dhe do të jetë në Rilindje, tha krytetari i Këshillit Drejtues e Kryeredaktori Behlul Jashari, duke përkujtuar se kishte nderin që Dr. Rugovës t’i dhuronte Pllakatin e Jubilet të 60 vjetorit të gazetës tradicionale të Kosovës, të shkruar me ar e argjend. Drejtori i Shtypshkronjës Vesel Makolli në fjalën e tij tha se Rilindja, shtypshkronja e saj, ishte botuesi më i madh i librave – veprës së madhe letrare të Dr. Ibrahim Rugovës, Presidentit të Kosovës.

Të pranishmit e shumtë në koomemoracion i shprehën ngushëllimet më të thella e më të sinqerta familjes Rugova.

DISA NGA RAPORTIMET E MIA PËR AGJENCINË SHTETËRORE ZYRTARE TË LAJMEVE TË SHQIPËRISË NË JANAR 2006:

PIKËLLIM I MADH NË CERRCË, TEK MOLIKA E MBJELLË NGA IBRAHIM RUGOVA

– Nga Behlul Jashari –

     PRISHTINË, 22 Janar /ATSH/ – Pikëllim i madh ka rënë në vendlindjen e Presidentit Ibrahim Rugova, në Cerrcë të Istogut, te molika që ai kishte mbjellë në oborrin e shtëpisë, kur ishte tetë vjeç. Presidenti Rugova vdiq në moshën 61-vjeçare, molika vazhdon të rritet në vendlindjen e tij edhe pas 53 vjetëve.
     Rreth asaj molike u tubuan njerëzit e fshatit, sapo morën lajmin për vdekjen e Presidenti dhe si në një vend të bekuar qëndrojnë të bashkuar edhe sot, kur kanë kaluar më shumë se 30 orë nga lajmi i hidhur. 
     “Me duart e veta e pat mbjellë këtë molikë”, thotë xhaxhai i Ibrahim Rugovës, Ali Rustë Rugova, njeriu që e rriti dhe e shkolloi dhe që sot pret ngushëllime. “A ende e paske molikën time?”, e kishte pyetur Rugova i lumtur xhaxhain  në vizitën e fundit që i bëri vendlindjes.
     Në luftën e fundit, forcat serbe dogjën e rrënuan shtëpitë e familjes Rugova. Aliu tregon me dorë andej ku tani nuk ka më shtëpi dhe thotë: “Në këtë vend ka lindur Ibrahimi, këtu e kemi pasur truallin e shtëpisë”.
     Por historia e familjes Rugova është edhe më e hidhur. Vetëm një muaj pasi lindi, foshnja që e kishin quajtur Ibrahim, mbeti pa babanë: Ibrahim Rugova lindi më 2 dhjetor 1944, ndërsa më 10 janar 1945, komunistët jugosllavë i pushkatuan babanë, Ukë Rugovën dhe gjyshin, Rustë Rugovën. Ky i fundit ishte luftëtar i njohur kundër grupeve çetnike që kishin depërtuar gjatë Luftës II Botërore në krahinën e Rugovës.
     “I kanë vra në Kullën e Popit. I vrau OZNA, UDB-ja. As sot nuk ua dimë eshtrat”, tregojnë njerëzit e familjes Rugova. Më e moshuara e Cerrcës, Rabë Rugova, mbi njëqind vjeçe, tregon edhe histori të tjera. “Uka, babai i Ibrahimit, ka pasë lindë pas gjashtë vajzave dhe ishte gëzim i madh për familjen e farefisin. Kur Ukën e vranë, për Ibrahimin u kujdes vëllau im, Aliu, si për djemtë e vet”.
     Në Cerrcë tregojnë se plaka Rabë shpesh çohet edhe natën dhe e puth fotografinë e të nipit, President i Kosovës. Tregojnë edhe histori të tjera. Tregojnë se tek i biri, Uka, Ibrahim Rugova ka përtërirë emrin e të atit, Ukës së vjetër. 
     Bashkë me të tjerët, pret ngushëllime edhe Ajet Hasanaj, shok i fëmijërisë dhe i shkollës i Ibrahim Rugovës. “Ibrahimi ishte i gjithë Kosovës”, flet ai me dhembje të madhe për humbjen e madhe. “Kosova do shkojë përpara edhe pas Rugovës, se ka veprën e tij të madhe. Ibrahim Rugova do mbetet përgjithmonë President i Pavarësisë së Kosovës”, thonë njerëzit në Cerrcë, në vendlindjen e Presidentit Rugova.
/pas/s.s./

KOSOVË, 15 DITË ZI KOMBËTARE PËR PRESIDENTIN RUGOVA
 

     PRISHTINË, 22 janar /ATSH-Behlul Jashari/ – Këshilli Organizativ i Varrimit të Presidentit Rugova ka shpallur 15 ditë zi kombëtare në Kosovë, duke filluar nga dita e hënë, 23 janar 2006, për nder të Presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili ndërroi jetë të shtunën, më 21 janar 2006. 
     Për katër ditë, prej të hënës deri të enjten, në datat 23-26 janar 2006, institucionet arsimore të të gjitha niveleve në Kosovë nuk do të zhvillojnë mësim. 
     Dita e varrimit të Presidentit Rugova, e enjte, më 26 janar 2006, do të jetë ditë kur nuk do të punohet në asnjë institucion. 
     Këshilli Organizativ i Varrimit të Presidentit Rugova njofton se homazhet publike fillojnë nesër, ditë e hënë, më 23 janar 2006, duke filluar nga ora 12:00, në Kuvendin e Kosovës.      
     Qytetarët do të mund të bëjnë homazhe deri në ora 18:00. 
     Në dy ditët e tjera, të martën dhe të mërkurën, orari për homazhe publike do të jetë prej orës 09:00 deri në ora 18:00. Homazhet bëhen edhe paraditën e së enjtes, deri para nisjes së funeralit për në ceremoninë qendrore dhe varrimin, që do të bëhet në Prishtinë. 
     Qytetarët e Kosovës do të mund të shkruhen në Librat e Zisë për Presidentin e Kosovës,  Ibrahim Rugova. 
     Librat do të vendosen në të gjitha komunat e Kosovës, në Bibilotekën Kombëtare dhe Universitare dhe në Teatrin Kombëtar në Prishtinë. Ndërkaq, Libri i Zisë për Trupin Diplomatik do të vendoset në Kuvendin e Kosovës./ a.jor. 

PRISHTINË, FLAMURI AMERIKAN ULET NË GJYSMË SHTIZË

     PRISHTINË, 23 Janar /ATSH-Behlul Jashari/ – Zyra e SHBA-së në Prishtinë uli sot (e hënë) flamurin amerikan në gjysmështizë, në nderim të Presidentit të ndjerë të Kosovës, Ibrahim Rugova, gjatë një ceremonie të shkurtër, të drejtuar nga Shefi i Misionit, Philip Goldberg.
     Në fjalën që mbajti me këtë rast, z.Goldberg tha se me ndarjen nga jeta të Presidentit Rugova, Kosova ka humbur një udhëheqës të madh, por edhe SHBA humbi një mik të madh e të përkushtuar. 
     “Në botë nuk ka shumë udhëheqës apo popuj, të cilët kanë aq shumë dashuri dhe respekt për Shtetet e Bashkuara, siç pati Presidenti Rugova dhe siç ka populli i Kosovës. Dhe, për shkak të respektit për të, për miqësinë e tij me Shtetet e Bashkuara dhe respektit për popullin e Kosovës, unë e ndjej se është me vend që edhe ne të ulim flamurin amerikan në gjysmështizë gjatë periudhës së zisë”, tha z. Goldberg. 
     “Kjo ka një domethënie të madhe për ne dhe jam i sigurtë se do të ketë edhe për popullin e Kosovës”, theksoi ai, ndërsa komandanti i njësisë së Marinës së SHBA-së uli flamurin amerikan në gjysmë shtize. 
    Shefi i Misionit Goldberg solli dhe kujtimet e tij të 18 muajve të fundit, nga koha kur ai drejton Zyrën Amerikane në Prishtinë, si dhe të takimit të parë me Presidentitn Rugova, para njëmbëdhjetë vitesh, në Uashington.
    “Veç asaj që ai bëri si udhëheqës – dhe me të vërtetë si një simbol i Kosovës për botën – unë e njoha atë edhe si një njeri shumë të këndshëm dhe të përzemërt”, tha shefi i Misionit të SHBA-së në Prishtinë, duke propozuar një minutë heshtje në nderim të Presidentit Rugova.
/klod/pas/

GEORGE W. BUSH: HUMBJA E RUGOVES NE KETE KOHE VENDIMTARE, TRAGJIKE

-Presidenti i SHBA i shkruan familjes së Rugovës dhe popullit të Kosovës-

     PRISHTINE, 23 Janar /ATSH Behlul Jashari/ – Zyra e Shtypit e SHBA-së në Prishtinë sapo ka shpërndarë për mediat letrën që Presidenti i SHBA-së George W. Bush i ka nisur  familjes së Presidentit Rugova dhe gjithë popullit të Kosovës. Në letrën e nisur nga Shtëpia e Bardhë shkruhet: “Me pikëllim të thellë e mora lajmin për vdekjen e Kryetarit Ibrahim Rugova. Kryetari Rugova për shumë vite udhëhoqi fushatën për paqë dhe demokraci në Kosovë dhe fitoi respektin e botës për qëndrimin e tij parimor kundër dhunës.
     Shtetet e Bashkuara kanë humbur një mik të vërtetë. Gjatë viteve të konfliktit, Ibrahim Rugova ishte zëri i arsyes dhe maturisë që i ndihmoi popullit të Kosovës për të vënë bazat për një të ardhme paqësore. Humbja e këtij zëri, në këtë kohë vendimtare, është posaçërisht tragjike për Kosovën. Më lejoni t’ju siguroj se Shtetet e Bashkuara mbesin të përkushtuara për të punuar me gjithë njerëzit e Kosovës për ndërtimin e një ardhmërie që është stabile, demokratike dhe përparimtare. 
     Në emër të popullit të Shteteve të Bashkuara, unë dhe Laura i shprehim ngushëllimet tona familjes së Kryetarit Rugova dhe gjithë popullit të Kosovës”.

AEROPORTI I PRISHTINËS DO NDIHMOHET EDHE NGA PISTA TE TJERA FQINJE

     PRISHTINË, 23 Janar /ATSH-Behlul Jashari/ – Aeroportit të Prishtinës do t’i vijnë në ndihmë edhe disa aeroporte fqinjë, pasi ky i vetëm nuk mund t’i përballojë fluturimet e shumta speciale të delegacioneve që do marrin pjesë në  varrimin e Presidentit Ibrahim Rugova. 
     Zyrtarë të këtij aeroporti thanë sot (e hënë) se kanë shumë kërkesa për ulje dhe se për shkak të kapaciteteve të kufizuara, shumë fluturime do drejtohen për në aeroportin e Shkupit, në Maqedoni. Sipas të njëjtave burime, do shikohen mundësitë që për këtë qëllim të shfrytëzohet edhe një pistë tjetër uljeje afër Gjakovës.
 /pas/

KOSOVE, RRADHË TË GJATA QYTETARËSH PRESIN TË BËJNË HOMAZHE PRANË TRUPIT TË PAJETË TË  PRESIDENTIT RUGOVA 
 
     PRISHTINË, 23 Janar /ATSH-Behlul Jashari/ – Shumë qytetarë kosovarë janë mbledhur sot (e Hënë) para Kuvendit të Kosovës, në pritje për t’i bërë homazhe Presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova.   
     Shumë prej tyre kanë ardhur nga e gjithë Kosova dhe hapësirat e tjera shqiptare dhe kanë mbushur sheshin Skënderbej dhe rrugën “Nënë Tereza” në Prishtinë.  Qindra qytetarë presin të nënshkruajnë Librat e Zisë, që janë vendosur në Bibliotekën Kombëtare e Universitare dhe në Teatrin Kombëtar në Prishtinë.
     Kosova mban zi sot për Presidentin e saj, Ibrahim Rugova, i cili vdiq të shtunën, në moshën 61 vjeçare, pas një sëmundjeje të rëndë.
/s.s./lira/  

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Teki Kurti/

Abstrakt

Mediet ndërkombëtare vënë në dukje se rebelimi i shqiptarëve të Kosovës filloi të mobilizohej në mbrojtje të etnisë së vet pas vitit 1988, vit kur presidenti i Serbisë Milosheviçi tërhoqi autonominë e Kosovës. 

Represioni serb filloi me pushimin nga puna të shqiptarëve në organet shtetërore dhe ndërmarrjet publike, si dhe mësuesit e fëmijët shqiptarë u ndanë nga nxënësit dhe mësuesit serbë. 

Rezistenca paqësore e shqiptarëve të Kosovës ndaj masakrave të autoriteteve serbe nga viti 1989-1995 u shndërrua në vetëmbrojtje të armatosur, nga e cila më pas u formua Ushtria Çlirimtare e Kosovës. 

Vitet 1998-1999 janë dhe vitet e krimeve masive të regjimit ushtarak serb mbi popullsinë e Kosovës.

Mizoritë e panumërta të kryera nga policia, grupet paraushtarake dhe ushtria kundër shqiptarëve krijoi valë të vazhdueshme refugjatësh, situatë që u bë e njohur në mbarë botën nga mediet ndërkombëtare. 

Mediet publikuan para opinionit botëror ofensivën masive të qeverisë serbe dhe jugosllave në Kosovë, e cila filloi katër ditë para se NATO-ja të niste bombardimin ndaj Serbisë me motivacionin për shpërngulje me forcë nga trojet e veta të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë.

Sipas mediave ndërkombëtare masakrat serbe ndaj shqiptarëve kishin tri motive të qarta: 

Së pari, procesi i spastrimit etnik.

Së dyti, vrasja dhe asgjësimi i luftëtarëve të UÇK-së dhe atyre që i ndihmonin ata. 

Së treti, masakra për hakmarrje. Tregues domethënës është masakra e Reçakut ndaj grave, fëmijëve e burrave, të cilët i vranë e më pas u gjymtuan trupat. Ambasadori Ulliam Uoker atë kohë u shpreh: “Nuk ngurroj ta përshkruaj ngjarjen si masakër, krim kundër njerëzimit.”Fjalët çelës: masakrat, mediat ndërkombëtare, civilët shqiptarë, NATO, lufta.

Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës vuri në lëvizje diplomacinë ndërkombëtare në të gjithë Evropën, ashtu edhe në ShBA, duke aktivizuar forcat e NATO-s për të ndërhyrë për çlirimin e popullit kosovar. Mediet ndërkombëtare dhe kryesisht ato të vendeve demokratike kanë ndjekur me vëmendje dhe kanë shkruar për masakrat serbe në Kosovë që në mars-prill 1981, kur kërkesat e shqiptarëve për liri e të drejta demokratike, për marrjen e Statusit të Republikës u shtypën me dhunë policore e me tanket e dërguara nga Beogradi, gjë që shkaktoi gjakderdhje. Mediet nënvizojnë gjithashtu edhe faktin se, Beogradi me ushtri dhe tanke në vitin 1989, si dhe me amendamente antikushtetuese i reduktoi Kosovës edhe autonominë që i siguronte Kushtetuta e vitit 1974.

Mediet theksojnë se shqiptarët revoltën e tyre e shprehën në mënyrë paqësore me një referendum për Republikë të pavarur. Media franceze (Prespecitive Monde) vinte në dukje faktin se dhuna dhe gjenocidi serb kundër shqiptarët u bënë të padurueshme dhe në skenë doli Ushtria Çlirimtare e Kosovës. “Serbia reagoi duke intensifikuar ndërhyrjen e saj. Qindra mijëra shqiptarë marrin rrugën e mërgimit, dhuna arriti një kulm të ri”, theksonte ajo. 

Shtypi francez në faqet e tij të datës 30 mars 1998, duke cituar Muhamedin Kullashi-n, shkruan se: Beogradi ka refuzuar iniciativat e diplomatëve evropianë dhe amerikanë për hapjen e dialogut për çështjen e Kosovës dhe se përdorimi sistematik i represionit tregon që Milosheviçi nuk e ka braktisur projektin e spastrimit etnik. Shkrimi mbyllet me indinjatën që “si ka mundësi që të habitet dikush për zgjedhjen e rezistencës së armatosur të shqiptarëve të Kosovës kur ky pitbull Milosheviçi edhe me kokën e prerë nuk e lëshon kockën e tij të përgjakur”. 

Edhe shtypi kanadez vlerëson se nuk duhet të ketë dyshim që problemi vjen nga Beogradi dhe çështjen e Kosovës e quan si “çështje ekskluzivisht serbe”. Pra kjo qasje e shtypit kanadez vjen si rezultat i mosnjohjes së historisë së zhvillimeve politike dhe problemit të çështjes së Kosovës.

Ndërsa disa medie të Greqisë në analizën që i bëjnë këtyre ngjarjeve, nënvizojnë se 24 marsi i vitit 1999 që lidhet me sulmet ajrore të NATO-s kundër pozicioneve ushtarake serbe është “operacioni i parë ushtarak kundër një shteti sovran që erdhi si përgjigje ndaj një vale të re spastrimi etnik të nisur nga forcat serbe kundër shqiptarëve.”

Në kundërshtim me faktet historike artikullshkruesi e cilëson Kosovën me tone të njëanshme duke vlerësuar se “Rajoni i Kosovës ishte në mesjetë, zemra e Serbisë”. Pra, kjo referencë vjen si rezultat i ndikimit dhe miqësisë së hershme në mes të Serbisë dhe Greqisë.

Gjithashtu, shkrimi mundohet të justifikojë represionin serb ndaj shqiptarëve si kundërsulm ndaj aksioneve të UÇK-së, të cilët me blerjen e armëve nga Shqipëria shtuan sulmet ndaj policisë dhe ushtrisë serbe. Shkrimi e vë theksin në vitin 1998, ku UÇK-ja nisi sulmet në gjithë hapësirën e Kosovës duke marrë kontrollin gati në gjysmën e saj. 

Kurse media kroate akuzon hapur Serbinë si shtet organizator i krimeve në Kosovë. Kështu për krimin monstruoz të 26 marsit 1999 të ndodhur në Suharekë ku u masakruan 48 persona, shkrimi akuzon Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë. Aty jepen të dhëna nga gjyqi i Hagës ku pranohet hapur se shqiptarët ishin civilë dhe nuk kanë qëlluar ndaj serbëve. Nga dëshmitë e të akuzuarve vihet në dukje se spastrimi etnik ishte krim i organizuar nga shteti. 

Disa medie ngrenë dyshime për numrin e viktimave të raportuara nga NATO-ja. 

Kështu, sipas “La Republica” italiane thuhet se, shifra njëmbëdhjetë mijë e deklaruar nga NATO-ja, mund të jetë mashtrim për të justifikuar luftën. Po sipas kësaj medie, mbështetur te vullnetarët e Grupit Ndërkombëtar të Krizave, të cilët kanë grumbulluar dëshmi për krimet e kryera gjatë dhe pas luftës, rezulton se: “forcat serbe kanë vepruar me synimin për t’i shpëtuar më pas një gjyqi ndërkombëtar. Kamuflonin uniformat e tyre, shpërndanin kufomat e të vrarëve.” Shkurt serbët u kujdesën për të fshehur krimet dhe përgjegjësitë. Forcat paramilitare u punësuan për reprezaljet më brutale: ku gjakoseshin trupa të gjymtuar të civilëve shqiptarë. Pra ky medium italian ngre alarmin se vetë shteti serb i ka përgatitur dhe paguar forcat paramilitare për të ushtruar dhunë e terror ndaj popullsisë shqiptare.

Media italiane jep të dhëna për 7000-8000 shqiptarë të masakruar e të zhdukur gjatë luftës. Po kjo medie ka konstatuar se Milosheviçi kishte marrë peng rreth 1800 shqiptarë, të cilët nuk i dorëzonte pasi frikësohej nga dëshmitë e tyre, pra nga ajo që ata dinin dhe kishin parë. 

Masakrat serbe në Kosovë, njoftojnë mediet, nuk kishin të sosur. Kështu mijëra shqiptarë u ndoqën përtej kufirit, djegia e shtëpive dhe dokumentet e identitetit kanë për t’i shkatërruar e për t’i shpërndarë, pra do të çrrënjoset një grup njerëzor që në jurisprundencë quhet gjenocid, konstatojnë mediet italiane. 

Media britanike kur trajton masakrat serbe në Kosovë fokusohet në shumë drejtime, por në detaje trajton masakrën e Reçakut, si një rast të veçantë që ofron mundësinë për të analizuar në thellësi ndikimin që ka raportimi i medieve mbi faktorët politikë, me peshë për zgjidhjen e krizave ndërkombëtare.

Duke iu referuar ambasadorit të misionit verifikues të OSBE-së, William Wolker-it, mediet nënvizojnë faktin se, ai, menjëherë pasi vizitoi vendin e masakrës, e quan masakrën “krim kundër njerëzimit”.

Media britanike ironizon dhe medien serbe që kontrollohet nga Beogradi, e cila kërkon që krime të tilla t’i propagandojë si rezultat i luftës së forcave të sigurisë dhe “terroristëve”, ndërsa gjymtimi i kufomave kishte të bënte me një komplot të ndërtuar nga UÇK-ja në përpjekje për të diskredituar Serbinë. 

Media britanike jep fakte rrëqethëse rreth masakrës së kryer nga grupi “Çakallët” në fshatin Qyshk në vitin 1999. Shkrimi nënvizon faktin se, serbët mblodhën banorët, fëmijë, gra dhe burra dhe pasi i ndanë meshkujt, i mbyllën në shtëpi, i qëlluan me armë dhe ua vunë zjarrin duke djegur trupat e tyre.

Për masakrën e Reçakut kanë shkruar edhe dhjetëra medie nga e gjithë bota demokratike, të cilat u referohen drejtpërdrejt korrespondentëve të BBC-së e të CNN-it në terren, të cilët vëzhguan nga afër këtë masakër çnjerëzore. 

Sipas korrespondentëve të CNN-it pas deklaratës shokuese të William Wolker-it, si ish- kreu i misionit monitorues, e cila i kushtoi shtrenjtë, Beogradi urdhëroi largimin e tij nga vendi, ndërsa i gjithë ekipi i OSBE-së ishte i shënjestruar e nën vëzhgim.

Pamjet që transmetuan mediet nga terreni tronditën gjithë opinionin botëror. CNN-i nënvizoi faktin se Presidenti i SHBA, Bill Clinton, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Anan dhe Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana dënuan vrasjet çnjerëzore ndaj civilëve shqiptarë. 

Britania kërkoi një takim të Grupit të Kontaktit gjashtë vendesh për Jugosllavinë, që të diskutonte masakrën e fundit të 45 shqiptarëve etnikë në provincën e Kosovës, duke iu referuar këtu CNN-it që publikon deklaratën zyrtare të Sekretarit të Jashtëm, Robin Cook.

Për masakrat serbe në Kosovë një rol të veçantë në informimin e opinionit botëror kanë luajtur edhe njoftimet e herëpashershme në medien online të Organizatës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut. Ajo e informonte publikun mbi ndryshimet që ndodhnin në aparatin e sigurimit dhe të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Jugosllave, gjë që tregonte se Serbia po përgatitej për ofensivë. Ajo jep të dhëna për aksionet e policisë, ushtrisë dhe armatosjen e civilëve serbë etnikë. 

Media shkruan për aksionet përreth Vushtrrisë dhe Podujevës që filluan në fund të shkurtit dhe vazhduan gjatë marsit. Ajo vë në dukje se periudha e bombardimeve të NATO-s shënoi sulme të papara kundër civilëve dhe shpërnguljen me forcë të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë nga Kosova. 

Shkrimi nënvizon faktin që luftimet u zhvendosën nga zonat fshatare në ato qytetare dhe se Slobodan Milosheviçi, duke përfituar nga bombardimet, mendoi të shtypte UÇK-në dhe bazat e tyre në popull si dhe të shpërngulte me forcë një pjesë të mirë të popullsisë shqiptare të Kosovës. 

Media duke u mbështetur te të dhënat e Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (UNHCR), publikon shifra tronditëse, kur në harkun kohor prej tre javësh u shpërngulën nga Kosova 525 787 refugjatë, të cilët u vendosën në vendet fqinje. Në total shifra arriti 862 979 shqiptarë të larguar dhe mijëra të tjerë të zhvendosur brenda Kosovës. 

Informacioni jep të dhëna për masakrat e shumta ndaj civilëve sidomos në ato zona, të cilat ishin të njohura për lidhje e mbështetje të veçantë ndaj UÇK-së, si komunat e Gllogocit e Skënderajt në krahinën e Drenicës. Po ashtu flitet për vrasje masive, shpërngulje me forcë dhe shkatërrim pasurie për komunat jugperëndimore të Gjakovës, Rahovecit dhe Suharekës, si baza të UÇK-së. Komuna e Pejës dhe Lipjanit që kishin jo pak serbë ishin piketuar për shpërnguljen masive të shqiptarëve etnikë. Po ashtu shkrimi vazhdon të pasqyrojë edhe vrasjet e shumta në zonën e Sllovisë, Ribarit, Lubeniqit, Qyshkut dhe qytetit të Pejës.

Media nënvizon faktin që vrasjet ishin të mirëplanifikuara për të terrorizuar popullsinë që të largohej nga Kosova. Shkrimi trajton edhe faktin që në komunën e Istogut pati shpërngulje masive të shqiptarëve vendas drejt Malit të Zi, të nxitura nga djegia dhe grabitja e shtëpive të tyre. 

Në Istog ndodhi një ndër ngjarjet më të përgjakshme të luftës, ku forcat serbe vranë në maj të vitit 1999 më shumë se 90 shqiptarë etnikë të burgosur në Burgun e Dubravës. Qytete të mëdha u “spastruan” duke përdorur autobusë, trena dhe karvanë të gjatë traktorësh që u drejtoheshin kufijve. 

Human Rights Watch dokumentoi praktikën e njohur të “spastrimit të identitetit”: refugjatëve shpesh u merreshin dokumentet e identifikimit dhe u hiqnin targat e makinave e traktorëve para se të kalonin kufirin. 

Kështu, në këtë mënyrë serbët synonin të ndryshonin demografinë e Kosovës gjë që të çonte në ndarjen e Kosovës në dy pjesë, një për serbët dhe një për shqiptarët. Së dyti, serbët me shpërnguljen, mendonin të destabilizonin dy vendet fqinje Shqipërinë dhe Maqedoninë. Së treti, serbët synonin që të pengonin një sulm të NATO-s nga toka. 

Human Right Watch, duke analizuar vrasjet e civilëve, konkludon se ato kishin tre motive të qarta: 

  1 – Përshpejtimi i procesit të “spastrimit” nëpërmjet kërcënimit dhe frikës; 

  2 – Eliminimi i UÇK-së. Udhëheqësve politikë, aktivistëve të të drejtave të njeriut, biznesmenë etj.

  3 – Vrasje për hakmarrje ndaj humbjeve që pësuan prej UÇK-së.

Në këtë luftë për liri të shqiptarëve etnikë bien në sy, që në njërën anë, ishte NATO-ja e shqiptarët, nga ana tjetër, serbët, dhe të paidentifikuar ndoshta për një periudhë, Rusia dhe Kina. 

Por, njëkohësisht nga vargu i informacioneve nga të katër anët, rezulton dhe një qendër tjetër lufte, ajo mediatike, e cila kishte dhe ka si synim të sundimin e opinionit publik ndërkombëtar. “Lufta mediatike bëhet me fjalë ose më mirë me interpretime dhe ‘vlerësime’ të fakteve që kanë ndodhur”.

Si përfundim, konkludojmë, që roli i medies ndërkombëtare ka qenë i jashtëzakonshëm në informimin e opinionit botëror rreth masakrave serbe ndaj popullsisë civile të shqiptarëve të Kosovës. Në këtë kuadër konstatojmë se kishte edhe medie të njëanshme që nga mosnjohja ose për qëllime të caktuara ishin vënë në krah të demagogjisë dhe makinerisë vrastare serbe.

Mund të themi me bindje të plotë, që ishte media ajo që vuri në lëvizje organizatat më të fuqishme të botës, si OSBE-ë, Organizatën për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, Organizatën e Kombeve të Bashkuara, Këshillin e Sigurimit, të gjitha kancelaritë evropiane, e mbi të gjitha ShBA-ë, që udhëhoqën organizatën më të fuqishme politiko-ushtarake të botës, NATO-n në mbështetje të popullsisë së pambrojtur të Kosovës ku bashkë me UÇK-në dhe elitën kosovare, çliruan dhe themeluan ëndrrën e brezave të tërë, Republikën e Lirë të Kosovës.

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Frashër Demaj/

Abstrakt/

Sulmet e vazhdueshme të forcave serbe ndaj popullsisë civile shqiptare vazhduan me intensitet të shtuar edhe në fillim të vitit 1999. Më 15 janar 1999 forcat e policisë dhe ushtrisë serbe sulmuan fshatin Reçak të komunës së Shtimes. Në Reçak në fillim të vitit përveç banorëve të përhershëm ishin strehuar edhe banorë të fshatrave të tjera të zhvendosur për shkak të ofensivave serbe. Policia serbe u fut me dhunë nëpër shtëpitë e shqiptarëve, i kishin nxjerrë jashtë banorët, disa prej të cilëve ishin planifikuar që të ekzekutoheshin. Në Kodrën e Bebushit mbi fshatin Reçak u ekzekutuan dhe u masakruan 42 persona civilë të pafajshëm, kurse 26 të tjerë burra, gra e fëmijë mbetën të plagosur nga ndërhyrja brutale e forcave serbe.

Misioni i vëzhguesve ndërkombëtarë që funksiononte në kuadër të OSBE-së që drejtohej nga ambasadori Wiliam Walker doli në vendin e ngjarjes dhe e pa me sytë e vet masakrën e forcave serbe ndaj civilëve shqiptarë. Në deklarimin publik para mediave vendore e ndërkombëtare, Walker e cilësoi këtë brutalitet shtetëror të masakrimit të qytetarëve të pambrojtur si krim kundër njerëzimit. Më 17 janar pushteti serb kishte dërguar në vendin e ngjarjes prokuroren e Prishtinës për t’i marrë trupat e masakruar për obduksion në qendrën spitalore të Prishtinës. Kjo ngarendje e shpejtë nënkuptonte se regjimi serb po mundohej që të falsifikonte provat në mënyrë që Masakrën e Reçakut ta përdorte politikisht si një argument kundër shqiptarëve dhe ta fshehte dorën e krimit. Kurse shqiptarët kërkuan që obduksionin e trupave të masakruar ta bënin mjekët shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Në fund forcat serbe i morën trupat e shqiptarëve të masakruar i dërguan në Prishtinë, por e vërteta rreth kësaj masakre u përhap në gjithë botën. Për Masakrën e Reçakut dhanë lajme mediet më prestigjioze ndërkombëtare.

Fjalët çelës: Masakra e Reçakut, policia dhe ushtria serbe, misioni verifikues i OSBE-së, Wiliam Walker.

Mosrespektimi i njëanshëm i marrëveshjes
Hollbruk-Milosheviç

Në gjysmën e dytë të vitit 1998 dhe fillimin e vitit 1999, forcat policore, ushtarake dhe paramilitare serbe në të cilat bënin pjesë serbë lokalë nga Kosova, të tjerë të ardhur nga Serbia dhe forca mercenare, intensifikuan veprimet e tyre kundër shqiptarëve duke sulmuar fshatra të tëra me qëllim të vrasjes dhe dëbimit të shqiptarëve nga shtëpitë e tyre. Kjo situatë kishte alarmuar strukturat politike, diplomatike dhe ushtarake ndërkombëtare. SHBA-ja dhe shtetet më të fuqishme anëtare të NATO-s ishin të bindura se Slobodan Milosheviçi e kupton vetëm gjuhën e forcës dhe ka frikë nga ndërhyrja ushtarake e NATO-s në “RFJ”. Për të qartësuar pozicionet e Aleancës Veriatlantike, Richard Hollbroke dhe përfaqësues të Këshillit të NATO-s kishin vizituar Milosheviçin në Beograd. Synimet kryesore të politikës amerikane ishin arritja e një marrëveshjeje politike përmes “diplomacisë detyruese”. Milosheviçi kishte pranuar marrëveshjen me ndërkombëtaret që në përmbajtjen e saj parashihte hyrjen e Misionit Verifikues në Kosovë, zvogëlimin e numrit të trupave policore dhe ushtarake serbe dhe lejimin e kthimit të shqiptarëve civilë të zhvendosur në shtëpitë e tyre. 

Fillimi i vitit 1999 nisi me një fushatë terrori kundër popullsisë civile shqiptare, e organizuar ekskluzivisht nga shteti serb. Këto forca funksiononin në një hierarki të komandimit duke filluar nga presidenti i RFJ-së Slobodan Milosheviç, vartësit e tij politikë dhe struktura komanduese ushtarake dhe policore. Madje me miratimin e tij u funksionalizuan edhe forcat paramilitare të cilat organizuan edhe parada në prezencën e tij dhe strukturave shtetërore serbe. Forcat serbe duke ushtruar dhunë, terror dhe masakra kundër popullsisë civile shqiptare kishin për qëllim vrasjen, eliminimin fizik, frikësimin dhe futjen e panikut në popullsinë civile që sa më shumë të shpërngulen përmes deportimit masiv, konfiskimit të dokumenteve të identitetit dhe shkatërrimin e tyre për t’ua pamundësuar rikthimin për mungesë dokumentesh të identifikimit. Marrja e dokumenteve të identifikimit nga forcat serbe praktikohej në momentin e dëbimit nga shtëpitë e tyre në fshatra e qytete si dhe në pikëkalimet kufitare me Shqipërinë dhe Maqedoninë. Konfiskime të tilla u bënë edhe gjatë kalimit të shqiptarëve me qëllim strehimi në Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës. Pra tendenca kryesore e dëbimit ishte pastrimi etnik i Kosovës nga shqiptarët dhe rikolonizimi i saj që Serbia synonte ta bënte për të tretën herë brenda disa dekadave (reforma agrare dhe kolonizimi i Kosovës në periudhën midis dy luftërave botërore dhe kolonizimi me refugjatë serbë nga Kroacia dhe Bosnjë e Hercegovina gjatë luftërave të viteve 90).

Masakra e Reçakut dhe disa masakra të tjera në Kosovë ndodhën në një kohë kur ishte nënshkruar Marrëveshja Milosheviç-Hollbruk për tërheqjen e pjesshme të forcave serbe, armëpushimin dhe arritjen e paqes me ndërmjetësimin e diplomacisë amerikane. I dërguari i ShBA-së Riçard Hollbruk pas më shumë se nëntë ditë e pesëmbëdhjetë orë diskutimesh intensive, arriti marrëveshje për Kosovën me presidentin jugosllav Slobodan Milosheviçin duke arritur që të evitohet kërcënimi i NATO-s për sulme ajrore. Milosheviçi ishte i vetëdijshëm për veprimet politike që po ndërmerrte, sepse disa javë më parë NATO-ja shkoi në prag të përdorimit të fuqisë ajrore ndaj forcave serbe në Kosovë, Serbi dhe brenda Republikës Federale të Jugosllavisë. Milosheviçi pranoi edhe kërkesat e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara që Jugosllavia t’i japë fund luftimeve në Kosovë, të tërheqë forcat e sigurisë të dislokuara atje që nga shkurti i kaluar, të sigurojë qasje të papenguar në agjencitë ndërkombëtare të ndihmës, të bashkëpunojë me Gjykatën e Hagës për krimet e luftës dhe të fillojë një proces serioz të dialogut për zgjidhjen e problemit të Kosovës. Këto lëshime, Milosheviçi i pranoi si rezultat i kërcënimit të minutës së fundit të NATO-s për të nisur sulme shkatërruese ajrore kundër Serbisë. Kjo dinakëri tij e bindi edhe diplomatin më me përvojë të SHBA-së gjatë sesioneve të negociatave maratonë të zhvilluara në Beograd. Hollbruku pavarësisht se nuk besonte shumë në Milosheviçin, ishte i inkurajuar të vazhdonte procesin negociator për të mos lejuar një Srebrenicë të dytë e cila po përgatitej nga regjimi serb dhe mund të ndodhte lehtësisht në Kosovë.

Ndërkohë situata në Kosovë përshkallëzohej çdo ditë e më shumë. Ritmi relativisht i ngadaltë i vendosjes së verifikuesve ndërkombëtarë të paarmatosur nga OSBE-ja dhe një forcë reagimi të armatosur për t’i mbrojtur ata nga NATO-ja i inkurajonte forcat serbe. Pra, situata në Kosovë vazhdonte të jetë dinamike, ku serbët besonin se përdorimi i dhunës ende mund të sjellë përfitime për ta. Kurse shqiptarët besonin në forcat e pakta të tyre të organizuara nga UÇK-ja dhe në faktorin ndërkombëtar, kryesisht tek amerikanët. Ushtria dhe policia serbe sipas raporteve shqiptare dhe disa qarqeve ndërkombëtare shfrytëzonte mungesën e prezencës vëzhguese ndërkombëtare dhe çdo ditë ushtronte dhunë e terror të përcjellë me vrasje dhe masakra të popullsisë civile në gjithë territorin e Kosovës. Pra Milosheviçi hiqej se ishte i interesuar për bisedime paqësore, kurse nga ana tjetër vazhdonte çdo ditë të dërgonte forca ushtarake e policore në Kosovë. Me këto veprime ai njëanshëm hoqi dorë nga respektimi i marrëveshjes me diplomatin amerikan Hollbruk. Mosrespektimi i marrëveshjes dhe vazhdimi i luftës kryesisht kundër popullsisë civile irritoi edhe më shumë diplomacinë ndërkombëtare, sidomos amerikanët të cilët diskutonin çdo ditë edhe për opsione të tjera kundër Serbisë së pabindur në seriozitetin dhe gatishmërinë amerikane për ndërhyrje ushtarake. Milosheviçi inkurajohej edhe nga diplomacia ruse dhe ishte i bindur se ShBA-ja nuk do të futej në konflikt politik e diplomatik me Rusinë për shkak të Kosovës.

Sulmet e policisë dhe ushtrisë serbe dhe
masakra e Reçakut

Masakra e Reçakut dhe masakrat e tjera në Kosovë ndodhën në praninë anëtarëve të Misionit Vëzhgues Ndërkombëtar që funksiononte në kuadër të OSBE-së dhe misioneve të tjera përfaqësuese siç ishte Misioni Vëzhgues Diplomatik (KDOM). ShBA-ja kishte angazhuar Të Ngarkuarin me Punë të ShBA-së në Beograd, Richard Miles. Miles dhe homologu i tij rus filluan Misionin e Vëzhgimit Diplomatik të Kosovës më 6 korrik 1998. Misioni kishte për qëllim të vëzhgojë dhe raportojë për lirinë e përgjithshme të lëvizjes dhe kushtet e sigurisë në mbarë Kosovën. KDOM synonte të ndihmojë në ndërtimin e besimit në të gjithë rajonin duke ofruar një prani të hapur ndërkombëtare të ekipeve të vëzhguesve jondërhyrës. KDOM ishte një institucion i krijuar dhe i integruar nën drejtimin politik të një grupi koordinues të përbërë nga ambasadorët e vendeve të Grupit të Kontaktit në Beograd, si dhe ambasadorët e Austrisë (që përfaqëson presidencën e BE-së) dhe Polonisë (që përfaqëson Kryesuesin në detyrë të OSBE-së). Pra, prezenca shumëkombëshe përmes misioneve të veta në Kosovë kishte për qëllim njoftimin e qeverive të tyre me të vërtetën që po ndodhte në Kosovë. Gjithashtu, kjo prezencë ishte oponencë serioze ndaj regjimit serb mbi të vërtetën e ngjarjeve në Kosovë. Misionet ndërkombëtare do t’ia pamundësonin Milosheviçit servimin e të pavërtetës përmes medieve të kontrolluara në opinionin demokratik ndërkombëtar.

Reçaku, një nga fshatrat e Shtimes shtrihej në një pozitë gjeografike rreth 2 kilometra në jugperëndim të qendrës komunale, në skajin lindor të maleve të Carralevës. Fshati kishte afër stacionin policor të instaluar nga Serbia dhe në afërsi rreth 350 metra nga Pishat e Shtimes ishin të stacionuara forcat ushtarake serbe që të dyja së bashku përbënin kërcënim serioz për banorët e komunës së Shtimes dhe komunave përreth. 

Forcat policore dhe ushtarake serbe në fillim të janarit 1999 intensifikuan veprimet e tyre të dhunshme në territorin e komunës së Shtimes dhe Ferizajt. Më 10.1.1999 një ekspeditë policore e ushtarake rrethoi fshatin Slivovë duke bastisur e demoluar rreth 70 shtëpi. Për pasojë u arrestuan 15 banorë dhe u rrahën e u maltretuan fizikisht shumë qytetar shqiptarë. Të nesërmen më 11 janar në Shtime u arrestuan 6 qytetarë shqiptarë dhe një numër i madh u keqtrajtuan, njërin prej të cilëve (Metush Hamdi Bislimin 25 vjeç) e fusin në bagazhin e automjetit dhe e marrin me vete në drejtim të postkomandës policore. Kurse 10 kamionë ushtarakë nga Shtimja u vazhduan në drejtim të Grykës së Carralevës. Të gjitha këto veprime brutale dhe lëvizje ushtarake e policore ishin një paralajmërim se forcat serbe po përgatiteshin të ndërmarrin aksione të mëdha në vendbanimet shqiptare. Konfliktit me përmasa të mëdha në relacionin Shtime-Ferizaj i druheshin edhe misionarët vëzhgues të cilët më vonë u deklaruan për situatën e sigurisë në prag të Masakrës së Reçakut. Më 15.1.1999 forcat serbe në orët e hershme të mëngjesit rreth orës 6:30, me transporterë, autoblinda, tanke, gjuajtës kundërajror dhe mjete të tjera luftarake sulmuan fshatrat Belincë, Reçak, Petrovë dhe Mollopolc të komunës së Shtimes. Forcat serbe fillimisht nisen granatimin e këtyre fshatrave nga pozicionet e tyre te Pishat e Shtimes, nga Kryqi i Belincit dhe Kodra e Gështenjave për të vazhduar pastaj me këmbësori. Ata kishin bllokuar hyrje-daljet në Shtime dhe bllokuar rrugët magjistrale Shtime-Suharekë e Shtime-Ferizaj. Këtë bllokadë e bënë për arsye strategjike duke krijuar perimetrin e sigurisë dhe duke e pamundësuar afrimin e forcave të UÇK-së që operonin në atë zonë. Këtyre sulmeve serbe iu ishin përgjigjur luftëtarët e UÇK-së që ishin numerikisht më pak dhe me armatime të lehta që nënkuptonte vështirësi të mëdha për t’u përballur me forcat serbe dhe për të mbrojtur me sukses popullsinë civile. Sipas dëshmitarëve ndërkombëtarë që ndodheshin në vendin e ngjarjes për të vëzhguar situatën, forcat serbe kishin zënë pozicione luftimi me tanke, autoblinda dhe mjete të tjera luftarake në vendin e quajtur Kodra e Gështenjave (Chesnut Hill). Kurse te Pishat e Shtimes kishte forca të tjera të mobilizuara dhe në gatishmëri ushtarake duke pritur urdhrin për sulm. 

Fshati Raçak, para masakrës kishte një popullsi prej rreth 2,000 banorësh. Gjatë ofensivës në shkallë të gjerë të qeverisë së Serbisë në gusht 1998, policia serbe granatoi Raçakun dhe disa objekte familjare u plaçkitën dhe u dogjën. Që atëherë, shumica e popullsisë ka jetuar në Shtime ose në fshatrat e tjera në rrethinën e Ferizajt. Në Reçak në fillim të vitit përveç banorëve të përhershëm ishin strehuar edhe banorë të fshatrave të tjera të zhvendosur për shkak të ofensivave serbe. Policia dhe ushtria serbe e shoqëruar edhe nga serbë lokalë që ishin mobilizuar, pas granatimeve u fut me dhunë nëpër shtëpitë e shqiptarëve. Ata i ndanë familjet, burrat të cilët kishin planifikuar që t’i ekzekutonin. Para se t’i vrisnin ata u torturuan mizorisht. Në Kodrën e Bebushit mbi fshatin Reçak u ekzekutuan dhe u masakruan 42 persona civilë të pafajshëm, kurse 26 të tjerë burra, gra e fëmijë mbetën të plagosur. Shqiptarët e ekzekutuar në mesin e të cilëve kishte edhe gra e fëmijë, u masakruan në mënyrat më çnjerëzore. Atyre iu prenë dhe iu hoqën pjesë të trupit, si: sytë, kokat, zemrën, thyerje këmbësh e shpërfytyrime nga më të ndryshmet. 

Misioni i vëzhguesve ndërkombëtarë që funksiononte në kuadër të OSBE-së që drejtohej nga ambasadori Wiliam Walker doli në vendin e ngjarjes dhe e pa me sytë e vet masakrën e forcave serbe ndaj civilëve shqiptarë. Ambasadori Walker shoqërohej edhe nga persona të tjerë që ishin pjesë e misionit dhe nga gazetarë të mediave të ndryshme vendore dhe ndërkombëtare. Ai hyri në oborrin e një shtëpie dhe me sytë e tij e pa trupin e pa kokë të Banush Azemit dhe deklaroi se “kjo është ngjarja më trishtuese në jetën time”. Walker i shoqëruar nga fshatarët civilë u ngjit shpatit për të shkuar te vendi ku sipas informacioneve ishte kryer masakra serbe ndaj popullsisë civile shqiptare, të cilët ishin marrë të gjallë dhe ishin dërguar aty për t’u vrarë e masakruar. Ai dhe shoqëruesit e tij panë me sytë e tyre duke u bërë dëshmitarë të drejtpërdrejtë të veprimeve kriminale të policisë dhe ushtrisë së shtetit të Serbisë. Shefi i Misionit të OSBE-së, ambasadori Wiliam Walker pasi pa me sy shumicën e të masakruarve në konferencën me gazetarë deklaroi: “Duke parë kufomat jam i bindur që ky është një ekzekutim. Këta njerëz të vrarë mua më duken si bujq, si punëtorë, si fshatarë që definitivisht nuk e kanë merituar të vdesin kështu dhe nuk më intereson cili ka qenë motivi”. Në vazhdim të komunikimit me medie ambasadori theksoi “Të shohësh kufomat me fytyra të shkatërruara që si duket janë bërë për shkak armëve që janë mbajtur në kokat e tyre, t’i shohësh 15 në gropë, dhe në një mënyrë të ekzekutuar mendoj që më nevojiten disa minuta para se të përcaktohem se çka dua të them” tha Wiliam Walker. Ambasadori pastaj u ndal me bashkëpunëtorët e tij për t’u konsultuar para se të ktheheshin në Prishtinë duke premtuar se pas marrjes së informacioneve të plota në vendin e ngjarjes do të organizonte sërish konferencë shtypi në Prishtinë. Në konferencën e dytë ambasadori Walker duke ripërsëritur qëndrimin e tij të bazuar në skenat e llahtarshme të Masakrës së Reçakut deklaroi “Personalisht nuk kam fjalë të përshkruaj revoltën time, si dhe të atyre që ishin me mua për atë që mund të cilësohet si krim i papërshkruar. Asnjëri prej tyre nuk ishte i veshur ndryshe përveç në rroba civile, të gjithë dukeshin si fshatarë të vuajtur dhe njerëz të thjeshtë. Edhe pse nuk jam jurist, nga ato që kam parë nuk ngurroj ta kualifikoj ngjarjen si masakër dhe krim kundër njerëzimit”. 

Vëzhguesit ndërkombëtarë konstatonin se ato ditë në disa lokalitete në Reçak ishin gjetur trupat e 45 shqiptarëve prej të cilëve 3 gra dhe 1 fëmijë. Bazuar në faktet e gjetura në teren misioni verifikues ndërkombëtar akuzuan forcat serbe për krimet e tmerrshme në rajonin e Shtimes që ishte rreth 30 kilometra larg nga kryeqyteti i Kosovës. Walkeri gjithashtu vazhdonte me akuza kundër shtetit serb duke ua rikujtuar se disa ditë më parë UÇK-ja ka liruar 8 ushtarët jugosllavë të zënë rob, kurse jugosllavët me këto veprime po i shkatërrojnë përpjekjet ndërkombëtare për ndërtimin e besimit reciprok në mes të palëve. Sipas tij Masakra e Reçakut e ka kthyer në pikën zero besimin e njerëzve se mund të krijohet një situatë e paqes dhe t’u hapet rrugë negociatave për zgjidhje paqësore të problemit. Prandaj komuniteti ndërkombëtar duhet t’i dënojë ashpër këto veprime kriminale, kurse Qeveria e RFJ-së duhet t’i identifikojë dhe t’i nxjerrë para gjyqit të gjithë pjesëtarët e policisë dhe armatës jugosllave që kanë marrë pjesë në këtë krim. Walkeri i bënte thirrje edhe Tribunalit Ndërkombëtar të Krimeve të Luftës për territorin e ish-Jugosllavisë që sa më parë të vijnë në vendin e ngjarjes, të mbledhin prova, t’i hetojnë krimet dhe akterët t’i nxjerrin para drejtësisë në mënyrë që ata të marrin dënimin e merituar.

Ambasadori amerikan kishte udhëzuar misionin verifikues për të qëndruar në Reçak edhe ditën e shtunë më 16 janar për të përcjellë situatën e sigurisë dhe pengimin e forcave serbe për të vazhduar masakrat ndaj civilëve shqiptarë. Gjithashtu, ai kishte kontaktuar edhe me forcat e UÇK-së të cilëve u kishte tërhequr vërejtjen se pavarësisht nga dhimbja, nervoza, emocionet dhe frustrimi të tregojnë vetëpërmbajtje dhe të mos hakmerren. Kurse qeveria e Beogradit në shenjë hakmarrjeje ndaj ambasadorit Walker, e shpalli person “non grata”, kurse prokurorës së Gjykatës Ndërkombëtare për krimet e luftës në Jugosllavi, Louise Arbour, nuk iu lejua hyrja në Kosovë. Konstatimi i Walker-it ishte përkrahur nga raporti zyrtar i Misionit Verifikues në Kosovë që deklaronte së forcat jugosllave janë përgjegjëse për krimin në Reçak. 

Për shkak të qëndrimeve të tyre korrekte në përshkrimin e ngjarjeve, shumica e anëtarëve të misionit vëzhgues dhe përkthyesit e tyre pavarësisht nga nacionaliteti ishin të kërcënuar nga policia, ushtria dhe paramilitarët serbë. Këto konstatime i vërteton edhe Edward Sullivan, vëzhgues i KDOM-it, i cili në një intervistë kishte deklaruar se “gjatë kryerjes së detyrës sime herë pas herë në gjoksin tim më janë drejtuar kallashnikovë nga policët serbë dhe ushtria jugosllave”. Pavarësisht nga tendencat për t’i frikësuar dhe kërcënuar me jetë, misionarët vëzhgues vazhduan misionin e tyre në shërbim të humanizmit duke e konsideruar si vlerë të civilizimit të demokracive të zhvilluara të qytetërimit perëndimor. Vëzhguesit, afër kufomave të të masakruarve gjetën letërnjoftime të dëmtuara nga plumbat dhe bajonetat, kuleta të zbrazëta, pako të zbrazëta cigaresh etj. që nënkupton se ata përveç se u vranë dhe masakruan, u vodhën për së vdekuri nga forcat serbe. 

Në anët tjetër pas ultimatumit serb ndaj ambasadorit Walker që për 48 orë ta lëshonte Kosovën, e vizituan Beogradin dy gjeneralët me të lartë të NATO-s, Wesley Clark komandant suprem i NATO-s dhe gjenerali gjerman Klaus Nauman kryesues i Komitetit ushtarak të NATO-s të cilët në takim me Milosheviçin kërcënuan se Aleanca është e përgatitur për të sulmuar ushtarakisht. Temë e rëndësishme e takimit ishte edhe çështja e ambasadorit Walker dhe hyrja e kryeprokurores ndërkombëtare Luis Arbor në Kosovë për të hetuar Masakrën e Reçakut. Megjithatë, sipas James Rubin-it, zëdhënës i Stejt Departmentit, ky takim nuk i dha rezultatet e pritura, prandaj gjeneralët do të takohen me ambasadorët e vendeve të NATO-s për të diskutuar rrjedhën e bisedimeve. Pra Milosheviçi vazhdonte tentativat e tij për fshehjen e krimeve serbe në Kosovë, kalkulimet politike e diplomatike për të evituar sulmet eventuale të NATO-s dhe mashtrimet në dialog me ndërkombëtarët. Ai nuk u përmbahej zotimeve të tij që dilnin si rezultat i dialogut me ndërkombëtarët, por gjithmonë pas largimit të tyre nga Beogradi “harronte” marrëveshjet dhe vazhdonte diskursin nacional-shovinist në opinionin publik serb për të përmbushur apetitet e qarqeve të ndryshme në kuadër të konsumit të përditshëm nacionalist në Serbi. 

Reagimi i politikës evropiane dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare ndaj veprimeve të forcave serbe në Reçak

Masakra e forcave serbe ndaj shqiptarëve civilë në Reçak u gjykua si veprim kriminal dhe i papranueshëm për shtetet dhe popujt e qytetërimit evropian. Shumica e shteteve evropiane reaguan me tone të ashpra ndaj Serbisë, përmes qeverive të tyre, ministrive të jashtme, ambasadave dhe përfaqësive të tjera diplomatike, si dhe përmes instancave të institucioneve të përbashkëta evropiane. Masakrën e Reçakut, me tone të ashpra e dënoi edhe kryesuesi i OSBE-së, norvegjezi Knud Volebek i cili deklaroi se përkrah fuqishëm konstatimin e ambasadorit Walker dhe mban përgjegjës forcat jugosllave për masakrimin e shqiptarëve civilë të paarmatosur. Edhe ministri i jashtëm gjerman, Joshka Fischer, në letrën e tij drejtuar presidentit jugosllav Slobodan Milosheviç, në emër të Bashkimit Evropian i quante shokuese ngjarjet dhe veprimet e policisë dhe ushtrisë jugosllave ditëve të fundit, sidomos vrasjet masive si në rastin e Reçakut që janë të pajustifikueshme dhe të papranueshme për Bashkimin Evropian.

Fisher kërkonte nga Milosheviqi që menjëherë të anulohet vendimi për shpalljen person non grata të kryesuesit të Misionit Verifikues Ndërkombëtar Wiliam Walker; të respektohen në tërësi të gjitha marrëveshjet e nënshkruara me OSBE-në dhe NATO-n; të ndërmerren masa konkrete për sigurimin e jetës së personelit ndërkombëtar në Kosovë; të bashkëpunohet pa asnjë kusht me Gjykatën Ndërkombëtare të Krimeve të Luftës dhe të lejohet hyrja dhe veprimtaria e papenguar e prokurores Louis Arbour. Ai në emër të Bashkimit Evropian kërkonte nga Milosheviçi që të mos manipulohej me Masakrën e Reçakut sepse të vrarët dhe të masakruarit nuk ishin pjesëtarë të UÇK-së. Kjo bie në kundërshtim me të vërtetën sepse vëzhguesit e paanshëm të OSBE-së, raportojnë për 45 civilë të paarmatosur shqiptarë të cilët u vranë dhe masakruan në fshatin Reçak.

Dhe në fund kërkohej që ekzekutorët e masakrës së Reçakut bashkë me urdhërdhënësit dhe ushtarakët që kanë marrë pjesë të pezullohen nga detyra deri në zbardhjen e plotë të ngjarjes. Masakra e Reçakut u dënua ashpër edhe nga kryeministri italian Massimo D’ Alema, i cili këto akte i konsideronte të papranueshme. Në këtë linjë u deklarua edhe ministri i Punëve të Jashtme të Italisë, Lamberto Dini, në komunikim me homologët e tij evropianë. Ministri i Jashtëm britanik, Robin Kuk, duke dënuar aktet e dhunshme të forcave serbe dhe masakrimin e shqiptarëve civilë të paarmatosur kërkonte që palët të ulen në dialog për të gjetur zgjidhje paqësore. Kurse Sekretari gjeneral i NATO-s Havier Solana deklaronte se “është i shokuar nga kjo masakër”.

Masakrën e Reçakut e dënoi edhe Këshilli i Sigurimit i OKB-së dhe bëri thirrje për një hetim të menjëhershëm të vrasjeve. Në mbledhjen e KS të OKB-së u kërkua nga Milosheviçi edhe shfuqizimi i vendimit për dëbimin e ambasadorit Walker. Në vazhdimësinë e gjykimeve ndërkombëtare ishte edhe reagimi në unison i vendeve të Grupit të Kontaktit të cilët dolën me një deklaratë të përbashkët ku dënuan masakrimin e shqiptarëve në Reçak dhe kërkuan hetimin ndërkombëtar të ngjarjes dhe iu bënë thirrje palëve për uljen e tensioneve dhe për vazhdimin e dialogut në tavolinën e bisedimeve. Të gjashtë vendet e Grupit të Kontaktit i bënë thirrje qeverisë së Beogradit dhe shqiptarëve që të ulen së bashku për të diskutuar në mënyrë konstruktive një plan ndërkombëtar për ta zgjidhur krizën. 

Edhe Human Rights Watch si një organizatë prestigjioze hidhte poshtë pretendimet e qeverisë së Beogradit dhe konstatonte se të masakruarit ishin civilë të vrarë e jo siç pretendon qeveria serbe dhe jugosllave se ata ishin luftëtarë të UÇK-së. Pra forcat serbe janë përgjegjëse për krimet e luftës në Reçak, sepse ata bënë ekzekutime të kundërligjshme. Notë proteste i kishte dërguar Ambasadës së “RFJ”-së edhe Ministria e Punëve të Jashtme e Shqipërisë. Diplomacia shqiptare hidhte poshtë spekulimet dhe propagandën e Beogradit për “vrasjen e bandave terroriste“, duke akuzuar policinë dhe ushtrinë serbe për vrasjen e civilëve të pafajshëm dhe kërkonte ndërhyrjen urgjente nga bashkësia ndërkombëtare për të ndihmuar popullin e Kosovës që po masakrohej nga forcat serbe. Kryeministri i Shqipërisë Pandeli Majko i kishte dërguar letër presidentit të ShBA-së Klinton që i kërkonte ndërhyrjen ushtarake të ShBA-së dhe NATO-s për të shpëtuar popullin e Kosovës nga shfarosja që po i kanosej çdo ditë e më shumë nga brutaliteti dhe masakrat e forcave serbe anembanë Kosovës. Reagime të ngjashme pati edhe nga organizata të tjera joqeveritare që në fokus të veprimtarisë së tyre kishin mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut.

Reagimi i Departamentit të Shtetit dhe presidentit Klinton për Masakrën e Reçakut

Informatat për Masakrën e Reçakut në pasditen e 15 janarit, i pranoi me shqetësim edhe Shtëpia e Bardhë në Uashingtonin. Lajmin e kishin trajtuar këshilltarët kryesorë të politikës së jashtme të Presidentit Clinton kurse Sekretarja e Shtetit Madeleine K. Albright po bënte presion për t’i bindur presidentin për të rritur presionin për ndërhyrjen e ShBA-së dhe NATO-s në Kosovë. 

Të gjithë autoritetet e Shtëpisë së Bardhë atë ditë kishin nxjerrë një konkluzion të përbashkët duke konstatuar se presidenti jugosllav Slobodan Milosheviç nuk po i mban, premtimet e tij por vazhdon me aksione kundër shqiptarëve etnikë. Albright deklaronte se me Milosheviçin nuk funksiononte dhe kishte ardhur koha për të lidhur kërcenimin e forcës me një zgjidhje politike gjithëpërfshirëse midis Serbisë dhe Kosovës, sepse kjo ishte e vetmja mënyrë për të siguruar një paqe të qëndrueshme. Sekretarja e shtetit kërkoi gjithashtu që sa më shpejt të revidohet vendimi për dëbimin e ambasadorit Walker në mënyrë që ai të rifillojë punën e tij në drejtimin e rreth 700 monitoruesve ndërkombëtarë. Ajo i rikujtoi Milosheviçit se “urdhri aktivizues” për përdorimin e forcës ushtarake ndaj RFJ mbetet në fuqi.

Albright-i dhe disa personalitete të tjera të Stejt Departamentit kërkonin rishikim të vendimmarrjes në Uashington dhe Bruksel. Sipas tyre Reçaku e transformoi politikën në Ballkan të Perëndimit, duke qenë një ngjarje e veçantë dhe e papranueshme dhe demaskoi demagogjinë dhe politikën e dhunës serbe ndaj shqiptarëve. Ajo duke marrë shkas nga brutaliteti i forcave serbe në Masakrën e Reçakut dënonte me forcë regjimin e Beogradit dhe kërkonte që ShBA-ja të merret me thelbin e problemit që është zgjidhja e çështjes së Kosovës dhe rënia e Milosheviçit i cili përdori kartën e Kosovës dhe nacionalizmit serb për të forcuar pushtetin e tij, prandaj Kosova duhet të jetë fundi politik i tij.

Presidenti amerikan Klinton pas marrjes së informacioneve për masakrën e Reçakut, më 16 janar 1999 e dënoi vrasjen e civilëve shqiptarë duke e quajtur si masakër të qëllimshme të forcave serbe. Në deklaratën e plotë të presidentit thuhej:” Ky ishte akt i qëllimshëm i vrasjes, i disejnuar për të mbjellë frikë te popullsia e Kosovës. Është qartazi një përdhunim i premtimeve që autoritetet serbe i dhanë NATO-s. Nuk mund të ketë asnjë justifikim për këto veprime”. Në fund të deklaratës së tij presidenti amerikan deklaroi se është në kontakt të përhershëm me sekretarin e NATO- s dhe do të punohet intensivisht për ndalimin e dhunës dhe represionit në Kosovë. Nga ana tjetër presidenti i bënte thirrje palës kosovare dhe asaj serbe që të ulen në tavolinën e bisedimeve për gjetjen e një zgjidhjeje paqësore.

Përpjekjet serbe për fshehjen e krimit

Që nga fillimi i luftës në Kosovë, politika serbe përdori strategjinë e stigmatizimit të shqiptarëve si terroristë, për t’i pasur duart e lira të ushtronte dhunë e terror ndaj tyre. Krimet e njësiteve të uniformuara serbe, si policë, ushtarë e shpesh herë edhe paramilitarë të kryera ndaj civilëve shqiptarë paraqiteshin nga propaganda serbe si “dëm kolateral”. Bazuar në këto konstruksione propagandistike, pushteti okupator serb akuzoi shqiptarët dhe bashkësinë ndërkombëtare për kurdisje të masakrës së Reçakut. Propaganda serbe e quante inskenim të shqiptarëve dhe Wiliam Walker-it gjithë ngjarjen e tmerrshme të ndodhur në Reçak. 

Beogradi pas protestave ndërkombëtare për masakrën, u mundua që të fshehë dorën e krimit sepse druhej nga një gjykim kolektiv ndërkombëtar. Pushteti serb instrumentalizoi mediet në gjuhën serbe në Kosovë e posaçërisht ato në Serbi që ishin të lidhura me pushtetin, që të propagandonin edhe më shumë dhe masakrën e Reçakut ta paraqesin si luftë të forcave serbe kundër “bandave terroriste” të UÇK-së. Në të njëjtën linjë me politikën ditore të qeverisë së Beogradit ishin edhe disa medie malazeze të afërta me regjimin e Milosheviçit.

Më 17 janar 1999, pushteti serb kishte dërguar në vendin e ngjarjes prokuroren e Prishtinës, Danica Marinkoviç, për t’i marrë trupat e masakruar për obduksion në qendrën spitalore të Prishtinës. Kjo ngarendje e shpejtë nënkuptonte se regjimi serb po mundohej që të falsifikonte provat në mënyrë që Masakrën e Reçakut ta përdorte politikisht si një argument kundër shqiptarëve dhe ta fshehte dorën e krimit. Tendencat e prokurores serbe e cila kishte marrë urdhrat politikë i demaskoi Michael Pedersen nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian, i cili ishte informuar nga të afërmit e viktimave për manipulimet e prokurores Marinkoviç, e cila kishte refuzuar që t’ua dorëzonte familjarëve kufomat e të vrarëve. Autoritetet serbe druheshin nga publiciteti negativ që do të shkaktonte funerali dhe varrosja e viktimave në të njëjtën ditë dhe në të njëjtin vend. Kurse shqiptarët kërkuan që obduksionin e trupave të masakruar ta bënin mjekët shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Në fund forcat serbe i morën trupat e shqiptarëve të masakruar i dërguan në Prishtinë, por e vërteta rreth kësaj masakre u përhap në gjithë botën. Pavarësisht nga pretendimet serbe për të fshehur dorën e krimit, forcat ndërkombëtare-vëzhguesit i kishin përgjuar radiolidhjet dhe lidhjet telefonike në të cilat ishin dëgjuar të jepeshin urdhra për ndërhyrje brutale ndaj shqiptarëve pas vrasjes së tre ushtarëve serbë. Në këto përgjime ishin dëgjuar edhe Nikolla Shainoviçi, zëvendëskryeministër dhe gjenerali Sreten Llukiçi, ministër i Punëve të Brendshme të Serbisë duke urdhëruar oficerët e policisë dhe ushtrisë që këto vrasje të duken si pasojë e luftimeve në mes trupave qeveritare dhe forcave separatiste të UÇK-së. Forcat serbe i morën kufomat dhe i dërguan në Institutin e Patologjisë në Prishtinë për obduksion në mënyrë që t’i nxirrnin rezultatet e falsifikuara me porosi të politikës milosheviçiane. Për shkak të presionit ndërkombëtar ata u detyruan të ftonin ekspertë ndërkombëtarë. Në fillim u ftuan patologë bjellorusë e pas tyre edhe specialistë finlandezë të patologjisë. Serbët duke u bazuar në miqësinë e tyre me bjellorusët shpresonin në rezultate të favorshme për ta. Mirëpo ishte grupi finlandez i kryesuar nga dr. Helena Ranta që kishte bërë ekzaminimin e disa kufomave të masakruara, dhe pas rezultateve të analizave konstatuan se këta njerëz nuk janë vrarë në luftime, por janë ekzekutuar nga afërsia. Me këto konstatime përpjekjet e Beogradit nga 15 janari kur u ekzekutuan dhe masakruan civilët shqiptarë e deri me 11 shkurt shkuan huq. Politika milosheviçiane përfundimisht humbi çdo shpresë për manipulimin e rezultateve të obduksionit dhe fshehjen e dorës së krimit.

Të masakruarit, të vrarët dhe të plagosurit në Reçak

Në masakrën e Reçakut u vranë dhe u masakrua në mënyrën më mizore: 

Ahmet Izet Ahmeti

Ahmet Zenun Mustafa

Ajet Minush Brahimi

Arif Murat Metushi

Bajram Haki Xheladini

Bajram Sokol Mehmeti

Bajrush Nesret Shabani

Banush Azem Azemi

Bujar Hanefi Hajrizi

Eshref Halim Jakupi

Fatmir Faik Ramadani

Hajriz Brahim Brahimi

Haki Murat Metushi

Hakip Imer Imeri

Halim Riza Beqiri

Hanumshahe Bajram Mehmeti

Hanumshahe Sadik Mujota

Haqif Shefki Hysenaj

Jashar Milaim Salihu

Lutfi Hasan Bilalli

Lute Asllani

Mehmet Qerim Jakupi

Mufail Mehdi Hajrizi

Muhamet Faik Syla

Muhamet Hafiz Mustafa

Murtez Ramiz Ymeri

Mustafë Beqë Asllani 

Nazmi Nuhë Imeri

Nexhat Faik Ramadani

Njazi Sherif Zymeri

Ragip Jahir Bajrami

Raif Milaim Salihu

Rizah Maliq Beqiri

Sabri Murat Metushi

Sadik Xhemë Osmani

Sahide Haki Metushi

Salih Faik Ramadani

Sheremet Shyqeri Syla

Shukri Milaim Salihu

Shyqeri Ismajl Syla

Skender Sylejman Halili

Xheladin Ahmet Jakupi

Zenel Shefqet Beqiri

Duke mbrojtur trupat e të masakruarve në vendin e krimit, më 19 janar 1999 u vranë edhe Ahmet Kaçiku dhe Vezir Jashari.

Përveç të vrarëve dhe të masakruarve në Reçak, gjatë ofensivës serbe mbetën të plagosur edhe 12 qytetarë të tjerë me plagë të lehta dhe të rënda.

Bajram Fazli Qerimi

Destan Rashit Rashiti

Elhami Bajram Mehmeti (fëmijë 10 vjeç)

Fetihe Shefqet Beqiri

Florie Hajriz Hajrizi

Hamdi Bilall Bilalli (fëmijë 14 vjeç)

Hasan Maliq Bilalli

Haxhi Banush Azemi (fëmijë 15 vjeç)

Hysen Sabri Metushi

Makfire Kadri Hajrizi

Nazmi Nebih Mehmeti

Zuhrie Shefqet Beqiri

Të mbijetuar të masakrës së Reçakut të cilët u rrahën dhe u torturuan me metodat më çnjerëzore janë:

Ali Qazimi

Alush Mustafa

Arben Jakupi

Bilall Bilalli

Hetem Rrustemi 

Imer Hakipi

Imri Jakupi

Mehdi Bilalli

Nusret Shabani

Osman F. Osmani

Ramë Shabani

Sabit Shaqiri

Në përpjekje për të mbrojtur popullsinë civile nga masakra serbe u vranë edhe 9 ushtarë të UÇK-së:

Ali Rakip Beqa

Enver Hyzri Rashiti

Ismail Luma

Kadri Shyqeri Syla

Mehmet Zenun Mustafa

Nazim Kokollari

Sadik Murat Mujota

Shaqir Zejnë Berisha

Skender Nezir Qarri.

Të plagosur nga radhët e UÇK-së, të cilët luftuan kundër forcave serbe në mbrojtje të popullsisë civile prej 15 deri më 20 janar 1999 ishin:

Afet Hasan Bilalli

Ramadan Mehë Hysenaj

Njazi Sadik Mujota

Shaban Zymer Ndrecaj

Zaim Halim Jakupi

Afrim Xhemajl Syla

Luan Salihu

Adem Musli Musliu

Xhevat Qarri

Zymer Jemin Lubovci

Xhevdet Zeqir Sejdiu.

Deri në fund të luftës kur u nënshkrua Marrëveshja e Kumanovës dhe hynë trupat e NATO-s në Kosovë, nga Reçaku, Shtimja dhe Zona Operative e Nerodimës u vranë dhe u plagosën edhe shumë qytetarë civilë dhe ushtarë të UÇK-së. 

Mediet ndërkombëtare për masakrën e Reçakut

Mediet ndërkombëtare i kushtuan vëmendje të veçantë Masakrës së Reçakut dhe ngjarjeve që vijuan në ditët në vazhdim. Agjencitë prestigjioze në ballinat e tyre botuan tmerret e përjetuara nga popullsia civile në masakrën e Reçakut. “Washington Post” krahas shkrimit kishte botuar edhe një fotografi të familjarëve me trupat e pajetë të masakruarve. Ky medium kishte realizuar edhe një reportazh dhe intervistë me ambasadorin Walker, i cili e kishte krahasuar masakrën e Reçakut me vrasjen brutale të 6 priftërinjve jezuitë dhe dy grave të pafajshme në El Salvador nga ushtria, në kohën kur shërbente si ambasador i SHBA-së në këtë vend. Prandaj thoshte Walker-i nuk mundet dhe nuk do të hesht për vrasjen e fshatarëve të pafajshëm nga forcat serbe. Gazeta franceze “Liberation” më 27 janar 1999 në një artikull të gjatë të titulluar “Masakra në Reçak-tregim i një dëshmitari kyç” kishte realizuar intervistë me një vëzhgues ndërkombëtar i cili kishte deklaruar se ata e kishin përcjellë ofensivën serbe nga një largësi prej 2 kilometrash nga vendi i ngjarjes. Pas tërheqjes së forcave serbe vëzhguesit kishin parë me sytë e tyre se ishin masakruar tmerrësisht shumë fshatarë të paarmatosur. Më 21 janar 1999 “Le Monde” shtronte pyetjen: “ nëse forcat serbe kanë luftuar kundër UÇK-së dhe kanë vrarë terroristë, atëherë pse Serbia nuk i lejon prokurorët për të bërë hetim të paanshëm ndërkombëtar” për të gjetur të vërtetën rreth ngjarjeve në Reçak. Kurse “Newsweek International” më 1 shkurt 1999 duke iu referuar burimeve të Human Rights Watch akuzonte për urdhërdhënie direkt zëvendëskryeministrin jugosllav Nikolla Shainoviç dhe ministrin e Punëve të Brendshme të Serbisë Sreten Llukiç.

Masakrës së Reçakut i kushtuan vëmendje të veçantë edhe medie e tjera ndërkombëtare si: “The New York Times”, BBC, CNN, “Euro News”, “The Associated Press”, “Reuters”, “The Times”, “Newsweek”, “Die Welt”, “Der Spiegel”, “Frankfurter Allgemeine”, “Tageszeitung”, “Sudeutche Zeitung”, “Berliner Zeitung”, “Le Figaro”, etj. Këto mediume në lajmet e para dhe në ballinat e tyre botuan tmerret e përjetuara nga popullsia civile në masakrën e Reçakut.

Lidhjet e tij me komunitetin shqiptaro-amerikan dhe mërgatën në përgjithësi.

Nga Frank Shkreli

50-vjet më parë, me 15 Janar 1975 ka ndërruar jetë shkrimtari dhe poeti dhe ndër të tjera edhe ministër i arsimit (1941-42) gjatë të cilës periudhë dërgon në Kosovë dhe në vise të tjera shqiptare nën ish-Jugosllavi. Me atë rast u hapën një numër i madh shkollash fillore dhe të disa të mesme, anë e mbanë trojeve shqiptare. “Ishin këto shkolla që do bëheshin baza me rëndësi për zhvillimin e përparimin e gjërë dhe të shumëanshëm të arsimit dhe të kulturës shqiptare në ish-Jugosllavi”, do shkruante më vonë Dr Rexhep Krasniqi, Kryetari i “Komitetit Shqipnia e Lirë” në Nju Jork, njëri ndër mësuesit që shkoi në Kosovë dhe njëri prej bashkpuntorëve të Koliqit.  Frank Shkreli: Thirrje për njohjen e rolit të Ernest Koliqit në përhapjen e arsimimit kombëtar (1941-1944) anë e mbanë trojeve të robëruara shqiptare | Gazeta Telegraf

“Qe pishtari kryesor dhe frymëzuesi i vendosur i mësimit të gjuhës shqipe në Kosovë. Në atë krahinë deri në 1941, shkrimi i gjuhës shqipe ishte privilegj i një pakice mikroskopike”, ka shkruar Dr Hamdi Oruçi për kontributin e Koliqit në përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe në trojet shqiptare nën Jugosllavinë asaj kohe. “Ai rekrutoi miqë e dashamirë të gjuhës shqipe dhe i dërgoi në Kosovë. Sot kjo krahinë është bërë prap një shesh përparimesh e studimesh letrare, është ringjallë fryma e poetënve dhe e shkrimtarëve, fryma e Imzotve Mazrreku, Bogdani e Kazazi, e të tjerë aapostuj të gjuhës shqipe. E si konsekuencë e asaj aradhe mësuesish të Ministrisë së Arsimit në Tiranë me 1941, sot nderohet Shtëpia  ku u mblodh Lidhja e prizrenit dhe sot kuptohet rendësia e Kongresit të Manastirit që caktoi alfabetin e sotëm shqqip në ato krahina shqiptare”, do të kujtonte doktori i nderuar shqiptaro-amerikan, Dr Hamdi Oruçi me rastin e kalimit në amshim të bashkvendasit të tij Shkodran, Ernest Koliqit, me 15 Janar, 1975.

Duke marrë parasysh përjashtimin e tij nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, i akuzuar si “bashkpuntor i fashizmit”, i anashkaluar dhe zyrtarisht, i kritikuar madje edhe në periudhën post-komuniste të “demokracisë” shqiptare,  Frank Shkreli: Fletërrufeja kundër Ernest Koliqit dhe Martin Camajt | Gazeta Telegraf.  Me kënaqësi vura re se një ent zyrtar më rendësi, siç është Biblioteka Kombëtare në Tiranë, njoftoi një, “Ekspozitë me rastin e 50-vjetorit të ndarjes nga jeta të shkrimtarit shqiptar Ernest Koliqi. Në këtë 50-vjetor të ndarjes nga jeta të shkrimtarit, studiuesit, kritikut e përkthyesit Ernest Koliqi, Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë çel një ekspozitë e cila risjell në vëmendje krijimtarinë artistike, publicistike dhe përkthimet më të mira të Koliqit, për të përkujtuar kështu një figurë që jo vetëm i dha letërsisë dhe kulturës shqipe, por arriti të shndërrohej në një nga përfaqësuesit më të mëdhenj të zenitit të shkrimtarëve të viteve ’20-’30 të shekullit të kaluar. 

Ekspozita ka në fokus botimet e para të shkrimtarit, përkthime, ese, publicistikë, përzgjedhje poetike, si dhe shkrime nga revista periodike “Shêjzat”.

                 “T’rrzuemin due t’a çoj nga balta;

                 due m’u ngjit’ mbi maje t’nalta

                 me shtegtar’ qi kërkojn’ Dritën…”*

Ekspozita do të qëndrojë e hapur për publikun në Katin I të BKSH-së, thuhet mëtej në njoftimin e Bibliotekës Kombëtare.  Është ky një lajm inkurajues që tregon se ndoshta diçka po ndryshon në Shqipëri, 35-vjet pas shembjes së komunizmit zrytar në atë vend – trajtimi pra më i drejtë i të figurave të Kombit dhe kontributit të tyre historik, siç është Ernest Koliqi.

Një shënim personal përkujtimor nga ana ime, në këtë 50-vjetor të kalimit në amshim të Ernest Koliqit. Në atë kohë, unë kisha filluar punën në Zërin e Amerikës.  Më kujtohet si të ishe dje, kur i përndershmi Dom Prenk Ndrevashaj më ka telefonuar nga Detroiti ku i shërbente komunitetit katolik shqiptar atje dhe më dha lajmin e keq se miku i ynë i përbashkët, por edhe i mbarë komunitetit shqiptaro-amerikan dhe më gjerë, shkrimtari dhe poeti i njohur Profesor Ernest Koliqi, kishte ndërruar jetë në Romë, në mërgimin e pa dëshiruar, siç thonte shpesh ai vet. Më kujtohet se humbja e Profesor Koliqit dhe zbrazëtia që ai la pas — si shkrimtar, poet e politikan — por mbi të gjitha si një atdhetar dhe njeri i thjesht dhe i ndershëm për të gjithë ata me të cilët ai erdhi në kontakt, u ndie për së tepërmi në radhët e komunitetit shqiptaro-amerikan. Ai la pas një mungesë e boshllëk të madh në radhët e komunitetit shqiptaro-amerikan, të cilin ai e vizitonte, nga hera në here, nga Roma ku ishte vendosur që prej mbarimit të Luftës së Dytë Botërore.

Ernest Koliqi kishte vizituar disa Shtetet e Bashkuara. Komuniteti shqiptaro-amerikan e kujton ende Ernest Koliqin, sidomos, për rolin e tij në shënimin e dy përvjetorëve me rëndësi për historinë e shqiptarëve në shekullin e kaluar: 500-vjetori i vdekjes së Gjergj Kastriotit (në vitin 1968) dhe 60-vjetori i gazetës Dielli (1969).  Profesor Koliqi si kryeorganizatori i festimeve kastriotiane të 500-vjetorit të Fatosit të Madh Kombëtar, ishte kujdesur që festimet në Romë me atë rast të ishin gjithëpërfshirëse dhe mbarëkombëtare, për aq sa ishte mundësia dhe mesa lejonin rrethanat politike të kohës. Ishin të ftuar Arbëreshët dhe shqiptarët nga të gjitha trevat. Por për arsye që dihen, ishin të pranishëm vetëm shqiptarët nga diaspora, përfshirë edhe një grup nga komuniteti shqiptaro-amerikan, të përfaqësuar nga organizata Vatra dhe krerët e saj. Në një artikull në revistën Shëjzat (4-6, 1968), pjesëmarrjen mbarëshqiptare në ato festime, Profesor Koliqi shkruan me entuziazëm për “pushtimin” e Romës dhe të Vatikanit nga shqiptarët mërgimtarë: “Kujt nuk i gufoi gjaku hov krenarie tue pa kah valviteshin me 24 prill në Sheshin e Sh’Pjterit gjithë ata flamuj kuq e zi? Shqipja kumbonte në atë Shesh madhnuer, përziheshin ligjirimet e sotëshme të Shqipnisë me ato të motshëme t’Arbërit, t’asaj cope t’Atdheut që lëshoi rrajë e lulzon në tokën italiane si degë e trungut të Kombit. Arbëreshët jo vetëm mbajtën mbrekullisht gjuhën tonë – për ma tepër – e banë me lulzue në vepra letrare dore së parë, tue dishmue se palci fisnuer i kombit të Skënderbegut levizë jetsues kudo në botë, dhe rreth nji votre arbnore mbahen doket e të Parvet”.  Duke përshkruar festimet madhështore të atij përvjetori, Profesor Ernest Koliqi shkruante se për herë të parë në kryeqytetin Italian, “Emni i Shqipnisë e i Kastriotit tingulloi si za burije…tue u përmend an’e kand emni i Shqipënisë”, duke shtuar se, “Nji të përqethun mallëngjimi e krenarije na rrëshqiti shtatit e shpirtit kur Ati Shejt (Papa Pali I VI) përdori në ligjiratën italishte fjalët shqipe, ‘besë’, e ‘burrni’. Këto vetina dalluese të kombit dhe shprehjen ‘gjaku i shprishur’, që skalitë shpërndamjen e gjindes s’onë në rrokullinë tokësore”. 

Duke shkruar për një pjesë të këtij “gjaku të shprishur”, i shpërndarë anë e mbanë botës, Profesor Ernest Koliqi përshkruante kështu pjesëmarrjen e komunitetit shqiptar në Amerikë, në festimet në Romë me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit:  “Prania e vatranëve, ardhë nergut nga Shtetet e Bashkueme, ia shtoi shkëlqimin kremtimeve. Nji tubë zojash të ndritshme e zotnijsh të zgjedhun përfaqsoi në rrethe arbëreshe e shqiptare, shoqatën e mirënjohun Vatrën, që dikur aqë hov i dha përpjekjeve për rilindje të Atdheut dhe sot mban naltë zanin e Shqipnisë në botën perëndimore. Hijet e madhnueshme të Nolit e të Konicës na shfaqeshin para syve, tue vërejtë ndër rrjesht tonë kryesinë e vatranëve, që në këto kohna të turbullta të sotëme, orvatet me ndjekë gjurmat e mëdhaja të atyne dy Patriotave të paharrueshëm, themeltarë të Shoqatës. Kishim përshtypjen se drita e agimeve të Rilindjes, atë ditë po rreshte mbi Bashkimin e Arbreshve me Shqiptarë. E bashkë me atë dritë, shëndriste edhe rrezja e bekimit të Perendisë”, shkruan Ernest Koliqi në revistën Shëjzat, për praninë e vatranëve në festimet e 500-vjetorit të Skënderbeut në kryeqytetin Italian dhe në Vatikan ku u pritën edhe nga Papa Pali i VI, në vitin 1968.

Një vit më vonë, më 1969 Vatra shënon 60-vjetorin e themelimit të organit të saj Dielli dhe për të marrë pjesë në këto festime në Amerikë, ftohet ndër të tjerë, edhe Ernest Koliqi dhe një delegacion përfaqësues arbëresh, gjithsej nja 60 veta nga Italia. Duke shkruar mbi përshtypjet e tija dhe pritjen madhështore që vatranët i bënë atij dhe grupit arbëresh në Boston dhe në Nju Jork, Profesor Koliqi e cilëson takimin e dy diasporave shqiptare si një rast me rëndësi të madhe simbolike, duke theksuar: “Shqiptarët e Italisë dhe Shqiptarët e Amerikës përtrinë vulosjen e vëllaznimit shqiptar, pohuen gjallninë e rrajve ethnike të zanafillës dhe u besatuen heshtazi me pasë përhera në kujdes fatet e dheut të të Parvet. Arbreshët e Italisë, stërnipa të luftëtarvet që rreth Skënderbegut, në nji varg përleshjesh titanike, shkruen me gjak në faqet e historisë s’Evropës, se Shqipnia ashtë e Shqiptarëve, mbas pesë shekujsh, gjatë të cilave ruejtën gjallë gjuhë e doke. Arbëreshët erdhën në Amerikë me sigurue Vatranët se në veprën e tyne, të djeshme e të sotëme, njohin vazhdimin e përpjekjes ideale të Jeronim de Radës”. 

Profesor Koliqi vazhdon me përshtypjet nga pritja që vatranët dhe komuniteti shqiptaro-amerikan i bënë atij dhe grupit të Arbëreshëve në Amerikë, duke komentuar se, “Sot dy gjymtyrët kryesore të diasporës, ende plot fuqi e vrull veprues, u bashkuen e shkrinë deshirë e qëllime, me u përpjekë për naltësimin e kombit prej të cilit rrjedhin”, shkruante profesor Koliqi në Shëjzat, (10-12, 1969).

Në mbresat e tij gjatë asaj vizite në Katedralen e Shën Gjergjit në Boston, “Në atë Falëtore orëmirë, ku meshoi dhe predikoi Fan Noli, lutën Perendinë për Shqipni e bijt e saj,  shqiptarët e Bostonit dhe Këshilltarët e Kishës Orthodokse shqiptaro-amerikane… e me ta në shumicë të madhe Shqiptarë besimesh të tjera. Zemrat mbarë të pranishmëve u shkrinë në thirrje mëshire që i naltohej Perendisë, i cili ashtë nji për të gjithë…Shpirtnat vëllaznoheshin në nji flakërim të pastër atdhetarie, mesa fytyrimi i Nanës Shqipni vizatohej i shëjtë në avullime të thimjanës, që valvitej erandshëm nepër kishë”.

Për festimet e këtyre dy përvjetorëve, që shqiptarët e Amerikës dhe Arbëreshët e Italisë bënë së bashku me nismën e Koliqit, Profesor Ernest Koliqi shkruante me entuziazëm aso kohe se, “Gjaku arbnuer njofti nji triumf të papritun ato ditë — Shqiptarë e Arbëreshë — tue u përqafue ndienë e kuptuen veten se me një marrveshje vëllaznore mund u plotësonte porosia që na la Skënderbegu”.

Në shënim personal përkujtimor: 

Po të më lejohet në këtë 50-vjetor të kalimit në amshim të këij gjigandi, një moment kujtimi personal të Profesor Koliqit. Unë e njoha Profesorin në Romë gjatë qëndrimit tim si refugjat në Itali, nëpërmjet Dom Prenk Ndrevashajt, i cili kujdesej për refugjatët shqiptarë. Si rrjedhim, vazhdova të isha në kontakt me Profesor Koliqin, duke shkëmbyer letra edhe pasi erdha në Amerikë.  Në fillim të 1970-ve, unë kisha filluar një nismë tepër modeste për botimin e periodikut, “Rinia Shqiptare në Mërgim”, për të cilën ai më dha kurajo dhe këshilla dhe për të cilën pat shënuar në revistën e tij, (Shëjzat 1-4 1972) për sa vijon: “Më kanë ra në dorë dy numrat e parë të periodikut, “Rinia Shqiptare në Mërgim”, që del në Nju Jork. Ashtë një përpjekje për t’u trimnue e përkrahë. Të rijtë që qenë të shtërnguem me lanë atdhenë, të kenë nji palestër të veten ku të munden të shprehin mendime e ndiesi dhe t’ushtrojnë gjuhën e atdheut në shkrim. Natyrisht, këtyne nisjativave botuese që tregojnë vullnet të mirë dhe shkas idealistik, do t’u kushtohet kujdes i madh si në zgjedhje të landës ashtu në përpunim të stilit. Na jemi të sigurtë se botuesat e këtij perjodiku, tue kërkue e ndjekë këshillat e atyne që kanë përvojë ma të gjatë shtypi, do t’a përmbushin nevojën e nji pranie të masës së re mërgimtare në jetën mendore të diasporës. Na, prej anës s’onë u urojmë redaktuesvet të Rinisë Shqiptare në Mërgim”, veprimtari të mbarë dhe sukses”.  Profesor Koliqi edhe nëpërmjet korrespondencës derisa ndërroi jetë, vazhdonte të interesohej për periodikun, “Rinia Shqiptare në Mërgim” dhe më jepte zemër e këshilla që të vazhdoja studimet dhe duke përcjellur një porosi: Në një prej letrave Koliqi më shkruante:  

“I dashtun Fran,

Më ra në dorë si letra ashtu edhe periodiku Rinia Shqiptare në Mërgim. Gëzohem pikë ma së pari që je mirë, që pëpiqesh të ndjekish studimet, e në fund për botimin kushtue masës së re që larg atdheut ka shumë nevojë të ushqehet me shkrime të shëndosha shqipe. Të lumtë! 

“Ashtë një fillesë plotë premtime. Mbaj mend veç fjalën e moçme: ‘Trimi i mirë, me shokë shumë’! Afro moshatarë sa ma shumë që të mundesh. Në ashtë se kjo fletore do të merret edhe me letërsi, mos harro auktorët që regjimi komunist i Tiranës ka përjashtue nga historija e letërsisë shqipe”.

Ky ishte amaneti i tij, ky ishte Ernest Koliqi që njoha unë, i gatshëm për të ndihmuar, i gatshëm për të ndarë përvojën e tij të gjatë e të frytshme me letrat shqipe dhe në gazetari, megjithëse, fatkeqësisht, e njoha për një kohë tepër të shkurtër, por ama ajo njohuri më la mbresa të përjetshme dhe të paharrueshme për këtë burrë të madhe të Kombit.  Ky ishte Ernest Koliqi që njohu komuniteti shqiptaro-amerikan, ky ishte Ernest Koliqi, këshillat e mësipërme të të cilit i kujtoj gjithmonë me mall dhe të cilat me mundësinë time jam përpjekur, modestsisht, t’i përcjellë gjithë jetën time sipas mundësive.  Ky, pra ishte Ernest Koliqi, për mua dhe për të gjithë shqiptarët, sidomos mërgimtarët. Ishte njëri ndër interpretuesit më të spikatur të shpirtit të fisit arbëror dhe të trashëgimisë stërgjyshore, si dhe mbrojtës i vlerave të shpirtit arbëror dhe të prirjeve natyrore të tij, gjithmonë si pjesë e thesarit të vlerave kulturore dhe shpirtërore të njerëzimit, sidomos të vlerave perëndimore.

Në këtë 50-vjetor të kalimit të tij në amshim, me nderim e mall përkujtojmë Profesor Ernest Koliqin. Ka ndërruar jetë, papritmas në banesën e tij në Romë me 15 janar, 1975 – ku edhe u varros tre ditë më vonë. Në Romë janë varrosur gjithashtu edhe prindërit e tij dhe bashkshortja. Në ceremoninë e varrimit 50-vjet më parë, kanë marrë pjesë personalitete të ndryshme, kolegë, Shqiptarë e Arbëreshë. Mërgimtarë të ardhur nga Amerika dhe nga shumë vende të Evropës Perendimore, përfshir nga shumë qytete të Italisë. 

Frank Shkreli

                        Njoftim i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë për ekspozitën me rastin e 50-vjetorit të ndarjes nga jeta të shkrimtarit, studiuesit, kritikut e përkthyesit Ernest Koliqi

Inesa Sulaj/

Mjeda politikan – Gjatë viteve 1912-1915, Mjeda u angazhua kryesisht me politikën kombëtare, ndërkohë që eshte“thyer”pendën poetike. Pas 1912-ës kishin ardhur kohë vendimtare për fatet e Shqipërisë, prandaj Mjeda vendosi të sakrifikojë punët dhe planet e vjetra:ai iu kushtua plotësisht politikës kombëtare. Mjeda mori pjesë aktive në jetën parlamentare 1921-1924 duke u rradhitur në opozitën shqiptare,ku u shqua për opsionet,për përgatitjen e gjithanshme, për hartimin e ligjeve, për drejtimin me kompetencë të komisioneve parlamentare, si dhe për debatet në seancat plenare. Mjeda u zgjodh si deputet i Shkodrës që në krijimin e Parlamentit të parë Shqiptarë në vitin 1921.Që në fillimet e parlamentit, Mjeda u zgjodh si anëtar i komisionit parlamentar të bujqësisë, ku u dallua per kontributin e tij. Ai qe mjaft aktiv në debatet për bujqësinë shqiptare dhe për ndihmesën që dha për hartimin e projektligjit mbi favorizimin e bujqësisë shqiptare. Mjeda interesohej për Zadrimën, fshatrat në zonën e Luginës së Drinit, Barbullushin në periudhën që ishte deputet në Tiranë , për të zgjidhur ankesat dhe problemet e fshatarëve. Më 20.07.1921, Mjeda votoi kundër projektit të qeverisë së Xhafer Ypit për futjen e duhanit të huaj në Shqipëri,me qëllim mbrojtjen e prodhimit vendas.

Angazhimet e Mjedës në bujqësi lidheshin ngushtë me aspiratat e tij atdhetare e demokratike. Ai ishte i pari që solli veglat bujqësore për fshatrat e Zadrimës dhe shpenzoi një pjesë të mirë të kohës për tu marr me bujqësi. Mjeda synonte përmirësimin e jetës së popullit , kryesisht përmes punës së vetë njerëzve. Pas drejtimit të komisionit bujqësor, Dom Ndre Mjeda së bashku më Mustafa Krujën u caktuan në Komisionin Parlamentar të Drejtësisë. Mjeda pati një veprimtari të gjerë në këtë komision parlamentar kryesisht për hartime projektligjesh. Mjeda u përfshi dhe në çështjen e Mirditës , në 03.07.1921 Mjeda dhe deputetët e Shkodrës , i drejtohen Kryeministrit, Iliaz Vrioni ku përshkruanin gjëndjen e vërtetë Mirditës, duke treguar rrugët e zgjidhjes së çështjes së Mirditës. Ai ishte krejtësisht i angazhuar në drejtim të ruajtjes së pavarësisë dhe integritetit kombëtar.

Në 11 tetor të këtij viti u krijua me iniciativën e Avni Rustemit Bashkimi i Shenjtë që përbëhej nga 40 deputetë ku morën pjesë dhe Ndre Mjeda, Gjergj Fishta dhe Luigj Gurakuqi të cilët punuan për krijimin e një qeverie të aftë për të përballuar situatën e rëndë të krijuar nga ndërhyrjet jugosllave. Bashkimi i Shenjtë u shpërbë dhe filloi lufta mes dy partive politike të dy partive të mëdha: popullores dhe asaj përparimtares ku bënte pjesë dhe politikani Ndre Mjeda. Nuk ishin të gjithë deputetët në nivelin e Mjedës që të arrinin të përcaktonin bashkëjetesën në mes të diversitetit dhe unitetit , asaj që ishte e tanishme dhe asaj që do ishte e ardhme, e vetjakes dhe përgjithshmes.

Mjeda është ndër politikanët shqiptarë ndoshta i pari që solli praktikën e lobingjeve në Shqipëri, praktikë kjo e vendeve të qytetëruara, ku lufta politike dallohej për tolerancë e civilizim. Në vitin 1923 Ndre Mjeda së bashku me Hilë Mosin përgatitën projektligjin për zbritjen e taksës për lejet e gjahut të peshkut . Mjeda ngriti zërin në seancat e parlamentit, në mbrojtje të interesave të vegjëlisë, të qytetarëve katolikë, për shtresat e varfëra të popullit si dhe për arsimimin e tyre. Në 05.03.1923 Mjeda u zgjodh në Komisionin e Arsimit, Punëve Botore e Bujqësi. Mjeda u tregua ndër më vepruesit në punimet e parlamentit duke punuar njëkohësisht në 2 ose 3 komisione parlamentare.

Ndre Mjeda që kishte njohur rregullat e lojës në perëndim, këmbëngulte për hartimin e ligjeve, rregulloreve që rregullonin veprimtarine e parlamentit. Njohës i mirë i ligjeve si dhe gjuhëve të mëdha europiane , ai kishte mundësi të shfrytëzonte përvojën e shteteve me tradita demokratike. Mjeda u caktua nga Komisioni i Drejtësisë dhe hartoi ligjin e Këshillit ligjgatitës të cilin e ndau në 4 kapituj me 25 dispozita , kapitulli 1 përmbante Krijimin dhe organizimin e Këshillit, kapitulli 2 përmbante Sekretarinë, kapitulli 3 përmbante Të drejtat dhe detyrat e Këshillit dhe kapitulli 4 përmbante Dispozitat tranzitore. Ndre Mjeda hartoi rregulloren e parlamentit Rregullorja e brendshme e Parlamentit e cila u miratua nga Parlamenti Shqiptar. Këto dispozita përcaktonin ligjin për formimin e komisionit për shqyrtimin e zgjedhjeve të deputetëve, si dhe funksionimin e tij.

Mjeda kryesoi komisionin parlamentar të arsimit , ai shqyrtoi organikën e Ministrisë së Arsimit , nga pozita e tij si specialist i vjetër i kësaj fushe . Ai paraqiti në cilësinë e kryetarit të komisionit të arsimit, 3 projektligje të rëndësishme për arsimin kombëtar: ligji organik për profesorët e shkollave të mesme, ligji mbi mësuesit shëtitës dhe ligji mbi revistën pedagogjike.

Në vitin 1923 Parlamenti Shqiptar krijoi komisionin parlamentar të posacëm, Komisionin e Arkeologjisë me në krye Ndre Mjedën. Mjeda njihej për interesimin e tij për gjetjet arkeologjike në vendin tonë, i cili i konsideronte si një nga burimet më efikase për të vërtetuar autoktoninë e shqiptarëve. Me këtë rast u angazhuan studiuesi nga Viena, Dr. Karl Patsch, Justin Godart i cili ishte shef i kërkimeve arkeologjike franceze në Shqipëri dhe Leon Rey arkeologu francez. Ndre Mjeda së bashku me ministrin e arsimit bënë përpjekje për të kufizuar zonat në të cilat ishte planifikuar për të bërë kërkime arkeologjike nga pala franceze në Durrës edhe pse qeveria franceze donte të kishte të drejtë të bënte kërkime në gjithë territorin shqiptar.

Në 12.05.1923 në parlament pasi filluan bisedimet mbi projektligjin mbi komunitetet fetare , Mjeda ngriti zërin për të drejtat e qytetarëve katolike ndërkohë që njihet për përpjekjet për të respektuar besimet e të tjerëve, për të bashkëpunuar e dialoguar me të tjerët.16 Përpjekja e Mjedës për të biseduar me deputetët ortodoksë, flet për botëkuptimin e tij demokratik. Në 1925 Mjeda u tërhoq përfundimisht nga jeta politike , dhe vendos ti shërbejë atdheut në një fushë tjetër në atë të gjuhësisë.

Mjeda Teolog – Ndre Mjeda filloi të shquhej që në moshë të rë për një talent natyror në fushën e letrave dhe shkencave humane.Kjo gjë u dallua dhe u kultivua në kohën e studimeve të gjata të viteve 1880-1895,kur që në moshën 16 vjecare ai u dërgua për studime nga jezuitët në vende të ndryshmë të Europës si: Itali Cremona,Chieri), France(El Pog ,Cosse-le,Vivien),Kroaci (Kraljevica), Spanjë (Porta Coeli,Ara Christi) dhe deri në Poloni)Krakow. Këtu Mjeda përfundoi studimet e larta u shugurua për meshtar të kishës katolike e më pas u laurua dhe Doktor në Teologji. Me kthimin në atdhe , Ndre Mjeda realizoi një prej planeve të tij më të zjarrta: të bëhej misionar. Ai ishte një nga teologët më të shquar të etërve jezuite. Ai botoi shumë libra në ndihmë të meshtarëve si dhe katekizma për të mësuar doktrinen e krishterë. Në 15 qershor 1895 Ndre Mjeda merr kungimin si prift dhe shpallet At i Shoqërisë së Jezuitëve në Kroaci.

Disa prej hartimeve dhe përkthimeve biblike që u botuan gjatë jetës së tij studentore: Jeta e Shën Gjon Brechmansit(1888), Përngjasimi i Zojës së Bekuar përkthyer nga spanjishtja në Romë (1888). Këtë aktivitet Mjeda e vazhdoi dhe pas kthimit në atdhe , duke qënë kjo edhe një fillim i mbarë për zhvillimin e mëtejshëm të arsimimit kulturor e fetar, të cilin ai e kultivoi tërë jetën. Gjatë punës shumëvjeçare baritore e shpirtërore në famullitë: Vig , Mnelë (1899-1900), Dajç të Zadrimës (1902-1906), Kukël (1907-1937) dhe disa famulli të tjera përreth , duke parë nevojën e mësimeve biblike në shqip Mjeda vazhdoi të merrej me përkthimin dhe hartimin e librave shpirtërorë e teologjik. Në vjeshtë të vitit 1898 Mjeda u largua nga Shoqëria e Jezuitëve , një ndarje me karakter të qetë e diplomatik.Në 1899 me kthimin në atdhe , ai u vendos famulltar i Vigut ku qëndroi deri në 15 mars 1902. Gjatë periudhës që Mjeda ishte famulltar i Vigut, krahas angazhimeve të shumta në fushë të letërsisë, gjuhësisë e historisë, ai reformoi gjithë veprimtarinë e tij famulltare. Në këtë mes përfshihet dhe puna e tij për restaurimin e banesës së famulltarisë, dhe kishës.

Në vitin 1901 ai hartoi një doracak të vlefshëm me alfabetin e jezuitëve për famulltaritë e fshatrave, por edhe besimtarët, me titullin “E diela ndër kisha t’katundeve” me një gjuhë të pastër e të kuptueshme duke shpjeguar veprimet që bëhen në kishë,si nga prifti ashtu dhe nga besimtarët. Ndërsa pjesa e dytë që përfshihej në këtë doracak ishte një katekizëm i shkurtër i doktrinës së krishterë më titull T’mbledhunit e vocërr e msimit t’Kshten”. Në prill të vitit 1902 Mjeda vendoset sekretar i Ipeshkvit te Sapës dhe qëndroi në këtë detyrë deri në vitin 1906.

Dom Ndre Mjeda ishte kryetar i Apostullimit të Uratës, si dhe anëtar i Komisionit të ndërtimit të kishave. Mjeda vetë ndërtoi kisha e qela të ndryshme, si Kishën e Shën Mëhillit në Vig , Kishën e Mnelës, Kishën e Kodhelit, Kishën e Nënshatit ku mori pjesë dhe drejtpërdrejtë në ndërtimin e saj. Mjeda ka kontribuar dhe ka qënë bashkëpunëtor i revistave Elcia, Kumbona e së Diellës, Leka, Hylli i Dritës dhe Zani i Shna Ndou. Ndërkohë që jepte mësim në Dajç të Zadrimës në vitin 1904 Ndre Mjeda ka bërë shërbime fetare në ndihme të një famulltari Imzot Lazër Lisma .

Në 17 mars 1905 Mjeda mori detyrën në një nga famullitë më të vjetra në Grash , ku hartoi dhe ndërtoi një qelë me dy kate ku banoi dhe vetë. Në vitin 1907 kur Mjeda u vendos në Kukël, kisha qelë ashtu sikurse i gjithë fshati ishin në gjëndje të vajtueshme . Ai shërbeu plot për 30 vjet në famullinë e Kuklit . Fillimisht ai filloi ndërtoi shtëpinë famullitare dhe më pas Kishën me ndihmën financiare të Perandorisë së Austro –Hungarisë. Mjeda për nevojat e kishës ,për shtresën rinore përktheu dhe botoi, librin Historia Shejtë të teologut të njohur të Kishës Katolike Roberto Ballarminit dhe Katekizmi i Madh e cila ishte një përmbledhje e shkurtër e mësimit të krishterë, i cili gjatë vitit 1927 pati 4 botime. Për edukimin e brezave të rinj shqiptarë, Mjeda përktheu edhe librin e njohur për rininë europiane “Shën Luigi Gonxage”, botuar në Shkodër 1927. Duke vlerësuar rolin që në historinë shqiptare kishte Zoja e Bekuar –nëna e Jezu Krishtit , Mjeda e vuri pendën e tij të mbrehur në funksion të kësaj shenjtëreshe. Ndaj botoi në Shkodër në vitin 1929 edhe pjesën e parë të librit Lumni e Zojës së Bekueme, libër që u përkthye që nga koha studentore. Më pas ai përgatiti një libër tjetër Jeta e se Lumës Virgjin Mri nxjerrë nga vepra Ceta e Profetëve P.Bogdan, botuar në Shkodër 1930. Mjeda, me anë të shkrimeve, hartimeve, përkthimeve të shkëlqyera, shpalosi njohuritë e thella që kishte në fushën e teologjisë.