Shkruan: MSc. Eraldo MEÇALLA*/
Master i Shkencave në Marrëdhënie Ndërkombëtare/
Lufta e Ftohte është një nga ngjarjet më kardinale dhe me më ndikim për rendin ndërkombëtar të kohës, nga origjina e cila daton në fund të Luftës së II-të Botërore dhe deri në përfundimin e saj në vitin 1989. Roli i saj si tensionues për sigurinë dhe paqen ndërkombëtare e bën tepër të rëndësishme studimin e detajeve, që të kuptojmë mesazhin që ajo solli dhe atë që trashigoi.
Origjina e Luftës së Ftohtë lidhet drejtëpërsëdrejti me vitet 1944 – 1949, sepse menjëherë pas muajve pasardhës së Luftës së II-të Botërore ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimit Sovjetik, kishte përplasje të fuqisë ideologjike, gjeografike dhe politike. Sovjetikët e bazonin vazhdimsinë e shtetit në arenën ndërkombëtare tek konflikti, ndërsa Amerikanët kishin ideale demokratike prandaj ishin të bindur për një qëndrim dhe koalicion perëndimor kundër BRSS.
Josif Stalini për dominimin territorial në Europën Lindore kërkonte nga Britania e Madhe dhe SHBA-ja : 1.) Njohjen e pushtimeve territoriale të viteve 1939 – 1940. 2.) Krijimin e një rripi sigurie, me anë të kontrollit të qyteteve të Europës Lindore. 3.) Kontrollin e së ardhmes së Gjermanisë. Por pas ndarjes së Gjermanisë në zona okupimi u ra dakort për spostimin e kufijve Polakë, për prespektivën e zhvillimit të zgjedhjeve të lira dhe për këtë arsye SHBA-ja aplikoi “Bretton Woods”, kjo do të konsolidonte regjimet demokratike dhe do ti jepte baza solide paqes. Ideologjia Amerikane nënkuptonte një gjëndje natyrale të paqes, ndërsa Ideologjia Sovjtike e quante konfliktin ndërkombëtar si normalitet, pra paqja këcënohej nga agresiviteti i diktaturave. Vizionet dypalëshe përplaseshin fort, përpara detyrës së ridizejnimit të të gjithë sistemit ndërkombëtar. Në vitet 1945 – 1947, të gjëndur përreth tavolinave të negocimit mosbesimi ndërmjet SHBA-së dhe BRSS-së u rrit jashtëzakonisht. Në fillim të vitit 1947, në Uashington përherë e më tepër po bindeshin për ndryshimin e frymës në Europë drejt pro-ameikanëve dhe kapitalizmit dhe sa më larg komunizmit dhe BRSS-së. Për këtë SHBA-ja, aplikoi “teorinë e rimëkëmbjes” dhe instrumentin e saj Planin Marshall, kjo do të sillte rënien graduale ose të menjëhershme të fuqisë Sovjetike, pengimin në Europë të përhapjes së “Stalinizmit Sovjeitk” dhe do të ndihmonte Europën Perëndimore. Ishte konfiguruar një situatë që nga njëra anë ushtrohej forcë brutale difensive dhe nga ana tjetër kapacitete dinamike për të ndërtuar konsensuse dhe kompromise.
Problemi qëndror i Luftës së Ftohtë ishte Gjermania, Berlini ishte nën okupimin e katër fituesve dhe e rrethuar totalisht nga zona e okupuar nga Sovjetikët nga e cila varej për furnizime dhe shërbime jetësore. Trupat sovjetike kishin bllokuar hyrjet tokësore dhe kishin ndërprerë energjinë elektrike dhe për të mos shkaktur shpërthimin e luftës, SHBA-ja dhe Britania e Madhe i furnizuan ato nga ajri me ndihmat bazë jetësore. Zgjidhja e përkohëshme erdhi me lindjen në zonën perëndimore të Republikës Federale Gjermane nën kujdesin e tre aleatëve e cila ishte parimisht sovrane së brëndëshmi dhe e çarmatosur, ndërsa Republika Demokratike Gjermane ishte e kontrolluar nga Moska me një regjim komunist.
Më 4 prill 1949, u krijua Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), si një traktat mbrojtje kolektive në rast agresioni të njërit prej shteteve aleate dhe si kundërpërgjigje BRSS-ja krijoi më vonë “Paktin e Varshavës”.
Në vitin 1949, shpërthimi i bombës së parë bërthamore nga Sovjetikët dhe konkludimi i ofensivës finale të luftës civile të Partisë Komuniste Kineze kundër forcave kombëtare ishin ngjarje që alternonin terrenin e konfrontimit bipolare. Dy ngjarje të tjera që rritën tensionet ishin: 1.) Traktati i Aleancës ndërmjet Kinës dhe BRSS-së në vitin 1950. 2.) Autorizimi i operacionit ushtarak nga Stalini kur trupat Koreano Veriore pushtuan Korenë e Jugut. Si kundërpërgjigje globale kundër-komunizmit SHBA-ja në vitin 1953 me anë të CIA-se, organizoi një operacion të fshehtë në Iran për të rrëzuar qeverinë Mossadeq, më pas një tjetër operacion në Guatemala dhe disa të tjerë në përgjatë Luftë së Ftohtë.
Në vitin 1953, menjëherë pas vdekjes së Stalinit u hap një fazë e re në marrëdhëniet ndërkombëtare sepse Nikita Hurshovi pasardhësi i tij, solli një fushatë ndryshimesh dhe idenë e një “Bashkjetese Paqësore”. Deivid Eisenhowe presidenti i SHBA-së, u shpreh se nëse Sovjetikët dëshironin paqen duhet të lejonin ribashkimin e Koreve, zgjedhje të lira në Europën Lindore dhe ribashkimin e Gjermanisë, por BRSS-ja nuk ishta gati për këtë ajo nuk donte të humbiste dhe mbi të gjitha nuk donte të përfundonte Luftën e Ftohtë.
Hurshovi, vuri theksin tek Raketat Interkontinentale të armatosura me koka nukleare, kjo e bëri çdo bllok vunerabël, tashmë lufta ishte një opsion vetëvrasës. Tendenca për të përdorur “Diplomacinë Bërthamore” që të perfitonin fitore simbolike, pozicione më të avantazhuara dhe influencë në vendet e Botës së Tretë çoi në krizat më të rrezikshme të Luftës së Ftohtë.
Më 1 nëntor 1952, Amerikanët kishin shpërthyer bombën e parë termonukleare por edhe Sovjetikët po kryenin eksperimente të shumta në këtë drejtim. Pas prishjes Kino-Sovjetike, Hurshovi takoi Fidel Kastron që ishte drejt keqësimit të marrëdhënieve me SHBA-në. Duke qënë se SHBA-ja, kishte në Turqi dhe Itali rraketa me rreze të mesme për të goditur BRSS-në, Hurshovi vendosi si presion armë analoge në Kubë. Situata u bë shumë kritike por pas presioneve Amerikane, më pas Hurshovi pranoi të tërhiqte raketat por vetëm pasi president i SHBA-së Xhon Kenedi pranoi që nuk do ta sulmonte Kubën. Më 13 gusht 1961, u inicua ndërtimi i “Murit të Berlinit” që të ndalonte qytetarët e Republikës Demokratike Gjermane të largoheshin nga vendi. Pas revolucionit Kinez, Uashingtoni kishte parë tek Vietnami një front kruçial në Azi, por ishte kjo që e çoi SHBA-në drejt disfatës politike e psikologjike më shumë se ushtarake. Nga viti 1961, SHBA-ja mbështeti Vietnamin e Jugut me furnizime, ndihma, këshilltarë ushtarak por ishte President i SHBA-së Lyndon Johnson që e ktheu Vietnamin në një luftë Amerikane.
Në vitin 1967, Çekosllovakia kishte filluar një moto reformatorësh dhe lidhi një marrëdhënie tregëtare me Gjermaninë Perëndimore dhe SHBA-në, si kundërpërgjigje menjëherë Moska e pushtoi ushtarakisht Çekosllovakinë, por e njëjta dëshirë egzistonte në Romani, Poloni, dhe Hungari. Në vitin 1970, filluan edhe protestat e para të punëtorëve në bllokun komunist, kjo sinjalizonte një pakënaqësi popullore. Në këtë kohë pozita e SHBA-së po forcohej, duke parë konfliktet e brëndëshme të Kinës me “revolucionin kulturor” dhe prishjen e saj me BRSS-në. Mao Ce Duni, la menjëanë radikalizmin ideologjik dhe i dha sinjale interesi SHBA-së, kjo ishte një kartë diplomatike tepër e fuqishme për SHBA-në kundër BRSS-së. Nga fundi i viteve 1970, SHBA-ja dhe BRSS-ja ishin përfshirë në një spirale antagoniste të armatimit dhe akuzoheshin reciprokisht që të kultivonin strategji të rrezikshme zgjerimi, ekspansioniste.
Në vitin 1979, BRSS-ja pushtoi Afganistanin, ndërsa më 30 prill 1975 pavarësisht veprimeve të presidentit të SHBA-së Richard Nixon, Vietnami i Jugut kapitulloi dhe u ribashkua nën regjimin komunist. Në diplomacinë trekëndore SHBA, BRSS, Kinë ishte Amerika që luante në të dyja tavolinat. Interesante ishte edhe kriza e Lindjes së Mesme në vitin 1973, Izraeli ishte i lidhur me SHBA-në ndërsa Egjipti me BRSS-në.
Në vitin 1975, u nënshkrua “Akti i Helsinkit” nga 37 shtete Europiane së bashku me SHBA-në dhe Kanadanë, akti obligonte respektimin e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Një marrëveshje historike ishte edhe ajo e paqes ndërmjet Egjiptit dhe Izraelit në vitin 1978 e ndërmjetësuar nga presidenti i SHBA-së Jimi Carter. Ndërsa nga viti 1981, presidenti i SHBA-së Ronald Regan kërkonte të detyronte Sovjetikët për të negociuar në një pozitë më inferiore sepse ideologjia komuniste ishte në rënie. Gjithsesei rreziku qëndronte tek arsenali bërthamor që zotëronin palët dhe që ishin të gatshme të lëshoheshin brënda disa minutave nga të dy shtetet. Viti 1983, shkoi drejt një tensionimi nga frika bërthamore dhe Ronald Regan mendoi të rihapte dialogun me Sovjetikët. Nga ana tjetër Mikail Gorbaçovi e njihte situatën dramatike dhe vështirësitë e sistemit sovjetik dhe ishte i hapur për zgjidhje të reja.
Në vitin 1986, Gurbaçovi publikisht propozoi një plan reduktimi gradual të armatimit bërthamorë, për herë të parë Moska dhe Uashingtoni dialogonin jo për stabilizimin e Luftës së Ftohtë por për të prapësuar mekanizmin e rivalitetit ushtarak që e ushqente. Më pas Gurbaçovi lejoi hapjen e kanaleve radio të huaja dhe të televizoineve. Në nëntor të vitit 1989, u mendua për një hapje të pjesëshme të kufijve Gjerman por në rastin e një regjimi në rënie një komunikim në media ndikoi që televizionet të shpallnin hapjen totale të kufijve. Miliona Berlinez shkuan përgjatë pikave të kufirit dhe përgjatë “Murit të Berlinit” dhe rojet pa urdhra ju dorëzuan presioneve dhe hapën kalimet. Perandoria Sovjetike e Stalinit nuk egzistonte më, kishte marrë fund ndarja e Europës në dy blloqe të kundërta ku “Muri i Berlinit” ka qënë simboli më solid dhe bashkë me të ra edhe ideologjia politike.
Lufta e Ftohtë i mori njerëzimit një gjysmë shekulli të mbushur me luftë ideologjike ndërmjet sistemit kapitalist dhe atij komunist dhe me një garë armatimi bërthamorë të ashpër por pa i përdorur ato. Zhvillimet dhe inovacionet tekonologjike, politike, ekonomike ishin në krahun e duhur përgjatë Luftës së Ftohtë. Kjo luftë mund të kishte shkuar në një përplasje të drejtëpërdrejtë, por fati dhe koha ishin përkrah koalicionit perëndimor dhe demokracisë, të cilat me anë të mjeteve diplomatike dhe presioneve ushtarake arritën të ruanin paqen, stabilitetin, sigurinë dhe krijuan Rendin e Ri Ndërkombëtar për mbarë globin.
*Master i Shkencave në Marrëdhënie Ndërkombëtare/
E-mail: mecallaeraldo@yahoo.com
Tiranë, Shqipëri
Tiranë më 11 / 07 / 2015
NJE DORUNTINE E KOHEVE TE REJA- MOTRA NGA SHQIPERIA GJETI VELLANE NE AMERIKE
NGA DALIP GRECA/
Nuk është baladë si ajo e Kostandinit me Doruntinën, e ndërtuar mbi legjendën e mbajtjes së besës së dhënë prej vëllait të vdekur, Kostandinit, që çohet nga varri dhe kthen motrën tek nëna, jo, është një baladë tjetër dhimbjeje, ku motra, ka mësuar për gjëmën që i ka ndodhur vëllait, Veteran Amerikan i Luftës në Korenë e Veriut, i plagosur atje dhe i kthyer në invalid, që vuante në një keqtrajtim jo njerëzor, shkaktuar nga një bashkatdhetar, që e shfrytëzonte si kafshë punë.
Që në fillim të këtij shkrimi më duhet të bëj një parashtrim: Motra e baladës quhet Burbuqe Idris Ruka (Mene), vëllai i saj Alexander. Sot Burbuqja jeton në Detroit, e lodhur pas kërcënimeve, kalvarit gjyqsor për mbrojtjen e vëllait nga kujdestari abuzues, e revoltuar nga mashtrimet, kurthet, padrejtësitë, indiferentizmi i shqiptarëve, por disi më e qetë, pasi besën që ia pat dhënë vetes dhe prindërve te vdekur, e ka mbajtur; vëllain e ka gjetur, paçka se aitani sjeton më, ka kaluar në jetën tjetër, pas një ceremonie solemne nderuese, duke u varrosur me të gjitha nderet, që u rezervohen veteranëve të Luftës. Shpirtin, motra e ka plagë nga dhimbjet që i rezervoi jeta.Diktatura komuniste i solli familjes së saj vetëm vuajtje, edhe pse ishte bijë e një intelektuali dhe patrioti, që e kishte provuar veten se e donte atdheun.Babai i saj pati fatin e shumë intelektualëve të tjerë, që u ndëshkuan, qoftë edhe pse kishin studiuar në Perëndim.
INTELEKTUALI QË U MBYLL NË BURGUN E BURRELIT
Babai i Burbuqes, Idris Ruka, është një emër i njohur. Në fakt u bë i njohur pas shembjes së diktaturës. Kishte studiuar për mësues në Janinë dhe shërbeu pak vite mësues.Në vitet 1928-31 kishte përfunduar me rezultate të shkëlqyera Shkollën e lartë të Karabinierisë pranë Akademisë ushtarake në Firence të Italisë. Kërkesës së autoritetve për të punuar në Itali, iu përgjigj prerazi sekishte studiuar për t’i shërbyer vendit të tij. U kthye në Shqipëri dhe nuk ishte thjesht një ushtarak, por një intelektual i spikatur.Zotëronte 6 gjuhë të huaja. Dy vite pas përfundimit të Akademisë hartoi të parin libër shkencor në gjuhën shqipe”Policia shkencore”, libër që e bija, Burbuqa e ribotoi pas 78 vitesh me shpenzimet e saj.Një kopjee këtij libri ka mbërritur në bibliotekën e Vatrës.
Diktatura për këtë intelektual, që gjatë kohës së luftës kishte luftuar në Kosovë, në rrethinat e Pejës, pas lufte i rezervoi si shpërblimin burgun-ferr të Burrelit, i dënuar me 20 vjet burg.Patrioti intelektual, jo vetëm u mësonte të burgosurëve gjuhë të huaja, po aty iu fut edhe punës për hartimin e Fjalorit Anglisht-Shqip. Në ato kushte të tmerrshme ai nuk u dorëzua , por e çoi punën deri në fund duke hartuar Fjalorin me 55 mijë fjalë dhe fraza. Po në burg Idris Ruka përfundoi edhe Metodën e thjeshtësuar të gjuhës angleze.Dorëshkrimin original të Fjalorit dhe Metodës, e bija, Burbuqja, i ka dorëzuar në Muzeun Historik në Tiranë.Tashmë edhe Fjalori edhe Metoda, të botuar nga e bija, ndodhen në bibliotekën e Vatrës, të dhuruar prej saj.
Idriz Ruka është një figurë me vizion të gjërë, atë do ta trajtojmë më vete në numrat e ardhshëm, le të kthehemi tek balada e motrës dhe vëllait.
ALEXANDRI, NJË YLL I SHUAR TRAGJIKISHT
Vëllai i Burbuqes, Alaxandri ishte një talent i rrallë, që shkëlqeu që në hapat e para të shkollimit. Në vitin 1940, në moshën 15 vjeçare kish përfunduar Liceun e Korçës, duke përfituar dy vite për një vit shkollor, edhe pse programi i rregullt shkollor ishte për katër vjet. Zotëronte që në bangat e Liceut dy gjuhë, italisht dhe frëngjisht dhe ishte i pasionuar pas violinës. Në vitin 1940, shkon për studime në Itali.Mbaroi fillimisht Institutin Silezian.Më pas vazhdoi studimet në Universitetin e Napolit. Aty studioi paralelisht nëdy degë; Teologji dhe Drejtësi. Edhe në atë Universitet ndjek përvojën e Liceut të Korçës, për një vit shkollor përfiton dy vite njëherëazi. Paralelisht jepte mësim në klasat më të ulta, ndërkohë që vetë merrte mësim në klasat më të larta. Në atë kohë Alexandri zotëronte katër gjuhë të gjalla; frëngjisht, italisht, anglisht dhe spanjisht si dhe dy gjuhë të vdekura; latinishten dhe greqishten e vjetër. Ishte kjo një pasuri intelektuale që ai e kishte vënë me mund.
Ndërkohë, në Itali ishte edhe e motra, Vitoria, që kishte përfunduar magjistraturën në Universitetin e Napolit. Tëdy motër e vëlla kishin mbetur peng sepse s’ishin paguar detyrimet e studimit në universitet. Familja në Shqipëri shiti gjithçka dhe i ktheu paratë në flori sepse Ministria e Jashtme e shtetit komunist kishte marrë përsipër se do t’i atdhesonte ata pasi të dorëzohej shuma e kërkuar, por gjithçka rezultoi një farsë. Ministria e Jashtme mori floririn dhe vëlla e motërmbetën peng në Itali.
Në këto kushte, në vitin 1949, kur ishte vetëm 24 vjeç, Alexandri merr rugën drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në këtë udhëtim të tij ai u ndihmua nga Hasan Dosti, që kur e mësoi faktin se dy studentë shqiptarë kishin mbetur në katër rrugët, u interesua dhe e nisi Alexandrin drejt Amerikës.
Amerika ishte plot alternative për Aleksandrin; në moshë të re, gjuhën e vendit e zotëronte (jo vetëm anglishten), i diplomuar në Itali;të gjitha këto ishin garanci për një të ardhme të garantuar. Në një periudhë të shkurtër ai dha provimin e anglishtes dhe konvertoi dy diplomat që kishte marrë në Itali. Që në vitin 1949 u sistemua me punë në Degën Ushtarake në Nju Jork. I motivuar nga aksioma, që ai e kishte moto tëtijën ”Jeta e njeriut nuk ka vlerë pa kulturë”, jep një provim shtesë dhe nis studimet për Filozofi. Djaloshi shqiptar ishte me dije të pakufizuara.Sukseset e tij i mrekulluan eprorët e degës Ushtarake që ndiqnin nga afër suskseset e shqiptarit.Ishte kohë lufte në Korenë e Veriut. Nuk kishte kaluar as dy vjet punë në Degën Ushatarake të Nju Jork-ut, kur Alexandri merr emërimin si oficer për anën financiare në Korenë e Veriut.Shkoi dhe punoi siç dinte ai; me pasion, vullnet e ndërgjegje.Njohuritë e Alexandrit në shumë fusha, gjuhët e huaja që zotëronte, i kishin dhënë një respekt të jashtzaknoshëm tek eprorët më të lartë.Por jeta i kishte caktuar fat të keq djaloshit inteligjent, që sapo kishte filluar të ndriste në mjediset e ushtrisë më të madhe e më të fortë në botë .
Tragjedia ndodhi një vit pasi ai kishte filluar detyrën në forcat ushtarake Amerikane.Ishte viti 1952.Pranë zyrave të ushtrisë, ku ishte edhe komanda e forcave amerikane, shpërtheu një eksploziv i fuqishëm.Dëmi qe i madh; shumë ushtarakë mbetën të vrarë, shumë të tjerë të plagosur. Fat të keq pat edhe Alexandri që u godit për vdekje dhe mbeti i shtrirë në zyrën e tij. Me avion special dërgohet nga komanda urgjentisht për mjekim në spitalin ushtarak, ndër më të mirë të asaj kohe në Nju Jork. Diagnoza ishte serioze; zhvendosje e dy qendarve të trurit nga forca plasëse e eksplozivit. Shteti amerikan bëri të gjitha përpjekjet për ta kthyer nënormalitet, por dëmitimi ishte i jashtzakonshëm.Për 13 vite ai qëndroi në spital, duke pasë mbi vete kujdes intensiv mjekësor, dhe përkujdesje njerëzore nga personeli i spitalit.
Aleksandri, që ishte plot ëndrra për jetën,që kishte studuar në tre fakultete, kishte tri diploma, që zotronte gjithë ato gjuhë të huaja, në moshën 27 vjeçare u kthye në një invalid, pa pasur mundësi që ta gëzonte jetën. Pat mbërritur në kohët e mjekimit të tij një letër nga spitali i Nju Jorkut në burgun e Burrelit, ku kryente dënimin e fajit të pabërë i ati i tij, Idrizi.Letrën e shkruante dr, Xhordano nga Spitali i Nju Jorkut. Nëatë letër mjeku i shkruante me dhimbje atit zemërplasur që dergjej në burg:”Është një fatkeqësi e madhe për djalin tuaj dhe mësuesin tonë tëpësojë një fat të tillë. Ky djalë, përveç shumë gjuhëve që fliten sot në botë, di dhe gjuhëtët vdekura si Latinisht dhe Greqishten evjetër.”
Shteti amerikan bëri të gjitha përpjekjet për ta rehabilituar Alexandrin, e çoi nëpër mjedise klimaterike,i krijoi kushte argëtimi, vallëzimi e dëfrimi, me qëllim që të ndihmohej që të rikthehej në jetën normale, por ishte e pamundur.
Babai i Alexandrit që komunikonte nga burgu me spitalin përmes letrave, natyrisht të kontrolluara, kërkoi që i biri të dilte nga mjediset spitalore në ajër të hapur dhe i caktoi një kujdestar, mikun e tij.
MOTRA TAKON VËLLANË
Burbuqe Ruka Mene udhëtoi nga Shqipëria për t’i ardhur në ndihmë vëllait të sëmurë dhe të braktisur.Historia që mësoi ishte tronditëse.Vëllanë e gjeti të braktisur, të veshur keq, me rroba të pista si ç’mbajnë të pastrehët që enden rrugëve, jetonte në një dhomë tepër të vogël, të papastër. E indinjuar e takoi”mirëbërsin” qëia kishte nxi jetën vëllait të saj.
Mëtregon Burbuqja: Kur pashë Aleksandrin të veshur si lypës, i grisur e i palarë, me këpucë më të vogla se këmba e tij, qëmezi ecte nga dhimbjet, me thonjtë e këmbëve të paprerë kurrë, me këmbët me kallo të mëdha, u tmerrova e u skandalizova. O Zot, a kanë shpirt këta lloj kujdestarësh?!
Sapo e takova kujdestarin B.M, mora prej tij kërcënimin:”Se mos guxosh t’i kërkosh paratë Aleksandrit se do ta keshë për të zezën e kokës tënde.”
Po ç’kishte ndodhur me Aleksandrin?
Fillimisht Alexandrin e mori në kujdestari Xh. M, me dëshirën e babait të Alaksandrit. Motra ka mësuar se kujdestari e mori Alexandrin nga spitali së bashku me financat qëia kishte ruajtur spitali. Shuma sipas saj ishte $ 500 mijë.E motra thotë se 350 mijë nga ajo shumë Xh.Mifuti në biznes, duke blerë një restorant luksoz, me hotel e pista vallzimi, ndërsa 150 mijëi mbetën Aleksandrit.Në kohën që mbahej nën kujdesin e Xh. Meçe, Aleksandri trajtohej njerëzisht, mbahej dhe vishej pastër. Por dikur kujdestari u sëmur dhe para se të ndërronte jetë, Alexandrin dhe hotelin i la nën kujdesin e një shqiptari tjetër, B. M. Kujdestari iri, tregon Burbuqja, e trajtonte shumë keq të vëllanë e saj; ia shpenzoi të gjitha paratë, madje edhe pensionin e veteranit ia merrte. Nuk u mjaftua me aq, por e futi në punëqë të lante pjatat në një restorant grek, duke irregulluar një orar që niste në pesë të mbrëmjes dhe përfundonte në pesë të mëngjesit. Gjithë kjo, arsyeton e motra, bëhej që të mos kuptohej nga Komisioni i veteranëve.Kjo punë sfilitëse për një njeri të sëmur si Aleksandri vazhdoi për 26 vjet.
E motra u ndje ligsht për vëllanë dhe trajtimin çnjerëzor qëi kishin bërë. Të vëllait ia kishin marrë jo vetëm paratë, por edhe dokumentet e identitetit, nuk kishte as Social Security, as pasaportë, përveç kartën e mjeku.
E kërkoi vëllanë por hasi në pengesa. E mori në shtëpi, pa pyetur kënd, dhe u kujdes duke u përpjekur që ta kthente në normalitet njerëzor, duke idhënëdashurinë e munguar familjare. Mirëpo u akuzua se e kishte marrë vëllanë në mënyrëjotë ligjshme dhe për këtë do të ndëshkohej. I kërkoi ndihmë Organziatës Katolike Arch Dioceses, e cila mori përsipër të sponsorizonte një avokat. Përmes avokatit, motra itelefonoi policisë për motivet e veprimit qëkishte bërë duke u thënë prerazi se :” vëllanë tim nuk ma merrni dot, pa kaluar më parë mbi trupin tim. Nëse më futni në burg, unë që aty do të ngre padi për policinë dhe shtetin. Do t’ju akuzoj për këto padrejtësi të mëdha qëi bëni këtij veterani të luftës, që jetën ia dha shtetit amerikan, ndërsa është lënë në dorën e një batakçiu të pamëshirshëm, pa e kontrolluar kurrë në abuzimet që bënte ndaj vëllait tim, që e kishte kthyer në skllav, që i sillte para.
Policia, duke dëgjuar arsyetimin logjik të motrës, vendosi që ajo ta mbante vëllanë nështëpi , ndërkohë që kërkuan përshpejtimin e procesit gjyqsor, ku Burbuqja kishte hedhur kujdestarin për padrejtësitë që i kishte bërë vëllait, për shfrytëzimin si dhe grabitjen e pasurisë. Por procesi u manipulua nga avokatët mbrojtës, si ai akuzës edhe ai palës tjetër,që duket se u blenë nga kujdestari(kështu beson Burbuqja) të cilët, sipas saj, u blenë nga kujdestari qëkishte prishur gjithë atë pasuri. Vetë kujdestari kishte vdekur 3 ditë para gjyqit dhe u përfaqësua aty nga e shoqja.Mosditja e gjuhës inxori probleme Burbuqes.Nga të gjitha krahët mashtrime e kurthe. Edhe një shqiptar qëi kishte marrë përsipër t’i mbrojë si avokat mbrojtës, MD, i kishte braktisur, duke i nxjerrë nga salla e gjyqit, se gjoja ai gjyq do tështyhej e do të zhvillohej herë tjetër, në fakt gjyqi u zhvillua në mungesën e palës së akuzës.
Më vonë, u bë dhe një gjyq i dytë, i cili mori vendimin që motra ta merrte vëllanëpërgjithmonë në shtëpi dhe të përkujdesej për të, duke qenë ajo kujdestarja ligjore. Një odise e tërë që ende ia ndjenë dhimbjen Burbuqja.
ÇASTET E FUNDIT, VËLLA E MOTËR PRANË E PRANË
Motra e çoi vëllanë në shtëpinë e saj dhe mori frymë e çliruar, edhe pse shpirtin e kishte të ngarkuar nga helmi i padrejtësive qëikish bërë vëllait. Pyeste veten: A nuk besojnë në Zot këta njerëz që përfitojnë nga fatkeqësia e tjetrit?
Po nga ana tjetër e qetësonte shpirtin se vëllanë e kishte aty pranë dhe mund t’i shërbente me dhembshuri e përkujdes motre.Përkujdesejet e së motrës e rigjallëruan vëllanë.Për të parën herë ai ndjeu përkujdesje njerëzore.
Pas atij kalvari, ata jetuan pranë e pranë për 6 vjet.Vëllai ndërroi jetë më 12 nëntor 1977.Ceremonia e përmortshme u organizua me të gjithë përkujdesjet e së motrës, që e qau vëllanë për të gjitha fatkeqësitë qëiranë në këtë jetë.Por ndjehej dhe krenare për vëllanë e saj, që në rininë e vet shkëlqeu.
Nëceremoninë e varrimit, motra ndjeu dhe respektin e shtetit amerikan. Vëllai u varros me ceremoni nderimi në varrezat e veteranëve të luftës. Ceremonia u shoqërua me breshëri armësh. Aleksandri e meritonte atë ceremoni nderimi.
Edhe pse kanë kaluar vite që nga dita kur varrosi të vëllanë, e motra ende s’ndjehet e çliruar plotësisht nga dhimbja e keqtrajtimit të Aleksandrit. Pas vdekjes së Aleksandrit,çuditërisht janë gjetur dy numra social Security të Aleksandrit. Përse ijanë dashur ‘kujdestarit” këto?-pyet pafajsisht Burbuqja. Më pas shton:Po gjithë ata shqiptarë rreth e rrotull, aty në Detroit, a nuk e shihnin se çfarë trajtimi i bënte një bashkatdhetari të vetmuar një njeri ipa shpirt? Si e lejonin? Ndoshat do t’ia kishin lehtësuar vuajtjet, po tëëkishin nderhyrë ose të kishin sinajlizuar keqtrajtimin e tij.
Në fund të këtyre radhëve, një kujtesë: Për ata që kanë shkruar deri tani për veteranët e luftës, të mos harrojnë se që nga viti 1997, nuk rron më një veteran amerikan, me kombësi shqiptare, Aleksander Ruka. Në listat e veteranëve shqiptarë, që dhanë jetën për shtetin amerikan, është edhe emri i Aleksander Idris Ruka. Mos e harroni! Shqiptaro-Amerikanët në Detroit, të mos harrojnë që në Ditën e Veteranëve të Luftes, te shkojnë pranë varrit të tij dhe të vendosin një tufë lule!
TEFIK LIKAJ, DESANTI QË NUK PRANOI TË DORËZOHEJ I GJALLË TEK KOMUNISTËT E VLORËS
“Vdekja nuk ekziston. Njerëzit vdesin vetëm kur ne i harrojmë. Nëse do të dish të më kujtosh do të jem gjithmonë me Ty”.- Isabel Alende (1942)/
Nga Enver MEMISHAJ/
Tefik Zyber Likaj ishte një fshatar i varfër nga Lepenica e Vlorës, sikundër pohojnë vetë komunistët në raportin e tyre të datës 2 prill 1945, ishte i çveshur nga çdo pasuri, por ai kishte një zemër të madhe atdhetare. Ishte djalë i vetëm i Zyber Likaj. Një pjes e këtij fisi mbajtën më vonë mbiemrin Myslymaj. Babaj tij, për shumë arsye nuk kishte mundësi të bënte diçka për kujtimin e djalit tij të vetëm. Njerëzit e afërt të tij që patën mundësi të mos e linin të humbiste emëri këtij djaloshi trim nuk bënë asgje për të, dikur nga frika, por edhe sot në liri askush nuk u kujtua për të.
Me qëllim që emri i bukur i Tefik Likajt të mos fshihet nga kujtesa, pra të mos vdesë, siç thotë shkrimtaria e shquar me famë botërore Isabel Alende, por të kujtohet nga të afërmit, fshatarët e tij trima dhe nga të gjithë ata që e duan këtë vend, po e kujtoj me këtë artikull, këtë djal trim, me zemër të madhe, që luftoi për lirinë dhe vdiq për Shqipërinë në moshën 25 vjeçare.
1. Desantët.
Për rreth tre vjet, nga 1949 deri në 1952, Shqipëria ishte në qendër të vëmendjes të shërbimeve sekrete Anglo – Amerikane, si dhe të fqinjëve. Agjentë dhe grupe zbuluesish zbarkonin në Shqiperi nga toka, ajëri dhe deti. Synimi i tyre ishte të bënin të mundur rrëzimin e regjimit komunist. Por gati të gjitha këto përpjekje të agjenturave të huaja në bashkëpunim me emigracionin politik shqiptar që dëshironin rënien e regjimit komunist, dështuan. Kjo në saje të diktaturës dhe terrorit të vendosur në Shqipëri, lojës së shërbimeve sekrete shqiptare, të cilat arritën t’i neutralizonin gati të gjitha grupet diversioniste që mësyn në Shqipëri gjatë kësaj periudhe.
Ende është i diskutueshëm roli i agjentit të famshëm anglez Kim Filbi, në dështimin dhe eleminimin e grupeve diversionuiste të hedhur në Shqipëri.
Zbarkimi parë në Shqipëri është bërë në shkurt të vitit 1949 në malet e Mirditës.
* * *
Zbarkimi i dytë me një grup prej katër vetësh dhe disa parashyta me materiale për ta, zbarkoi
me parashyt nga ajëri, i nisur nga zbulimi italian, rreth orës 22 e 30 minuta të datës 8 korrik të vitit 1949, në vendin e quajtur “Arat e Verdha, midis katundeve Progonat dhe Golem të Tepelenës.
Në mëngjezin e datës 9 korrik, desantët pasi i fshehën materialet, muarën me vete ushqim dhe një radio transmetuese portative dhe u nisën për në malin e Progonatit. Në kërkim të ujit për të pirë ata takuan në udhë një djalë të ri me kafsh, ngarkuar me ujë, që shkonte në stanin e tij. Ata i thanë djalit se ishin ushtarë të Brigadës së Sigurimit të Shtetit dhe i kërkuan atij ujë, por Myrto Kurra babai i djalit, që ishte bashkpunëtor i Sigurimit të Shtetit, njohu njerin nga desantët, bashkfshatarin e tij Et`hem Çakon. Myrto Kurra, me gjith premtimet se nuk do t`i spiunonte, me t`u larguar desantët nisi djalin në Postën e Policisë, që që ishte 3 orë larg.
Me të marrë njoftimin Dega e Punëve të Brendshme Tepelenë, Gjirokastër dhe Vlorë, nën komandën e një oficeri me përvojë të Ministrisë së Brëndshme, që mbriti në Tepelenë më 9 korrik, kombinuan veprimet për të kapur apo asgjesuar desantët.
Më datën 10 korrik 1949 rreth orës 23 e 30 minuta ndërsa grupi desantëve ishte kthyer për të pirë ujë në një burim afër Progonatit u ndesh me forcat e Sigurimit. Pas një përpjekje të shkurtër desantët mundën të çanin rrethimin dhe u larguan por jo në grup. Ata u shpërndarë duke lënë në vend një automatik, harta topografike, xhaketa dhe plaçka të tjera.
Të nesërmen më datën 11 korik një nga desantët u paraqit në stanin e një bariu nga Progonati, i cili pasi premtoi se do ta fshihte dhe mbronte vrapoi dhe e spiunoi te forcat e Sigurimit, të cilin e rrethuan dhe i bënë thirrje të dorëzohej pasi nuk kishte shpëtim. Ai u përgjegj me armë por pas një rezistence të shkurtër u dorëzua pa bërë rezistencë dhe deklaroi se ishte Kasem Zhupa nga fshati Kopaçez i rrethit të Sarandës.
Duke u gdhirë 12 korriku forcat e policisë dhe fshatarët e Kuçit të Vlorës rrethuan dhe u bënë thirrje të dorëzoheshin dy desantëve të tjerë, të cilët edhe u dorëzuan pa bërë përpjekje me armë. Ata deklaruan se ishin: Et`hem Çako nga Progonati dhe Llukman Myftiu shqiptar nga Maqedonia.
Desanti i katërt, që ishte ndarë nga grupi në përpjekjen që u bë më datën 10 korrik 1949, në udhëtim e sipër ndofta për t`u fshehur në fshatin e tij në Lepenicë të rrethit të Vlorës, apo tek ndonjë mik i tij, i kërkoi ndihmë një bariu nga Kuçi i cili pranoi ta ndihmonte dhe e fshehu, por pas fjalës së dhënë, ky spiun i Sigurimit të Shtetit shkoi me vrap dhe e spiunoi.
Më datën 12 korrik 1949, desanti i katërt u rrethua nga forca të shumta të Sigurmit, të Mbrojtjes, të Policisë dhe të popullit dhe iu kërkua të dorzohet, duke i thënë se shokët e tij ishin dorëzuar dhe duke i bërë edhe premtime të shumta. Premtimeve të komunistëve ai iu përgjegj me armë. Ai nuk pranoi të dorzohet në duar e tyre dhe për këtë qëndroi dhe luftoi përmbi dy orë, kur edhe iu mbaruan fishekët, në përpjekje për të çarë rrethimin ai u vra barbarisht. Ky ishte trimi dhe atdhetari Tefik Likaj nga Lepenica e Vlorës.
Në fund të muajt maj 1950, para gjyqit Et`hem Çakua ka deponuar se “nga ora një e mesit të natës të 10 korrikut ramë në përpjekje në një përrua afër Progonatit, që këtu na u shkëput Tefik Likaj të cilin nuk e pamë më, po kështu ndodhi edhe me Kasëm Zhupën”.
Kështu forcat e Sigurimit të Shtetit në saje të pabesisë së fshatarëve, ndyshe nga tradita dhe zakonet shqiptare që miku nuk dorëzohet si dhe spiunimit të bashkëpuntorëve të tij, pas tre ditë e gjysëm kishin në duart e tyre të lyera me gjak shqiptari, grupin që kishte zbarkuar më 8 korrik të vitit 1949, prej katër vetësh:
Et`hem Çako, përgjegjës i grupit dhe shifrant. Ai kishte lindur në vitin 1905 në Progonat në Tepelenës. Ish nënoficer xhandarmërie dhe roje finance. Në vitin 1942 aderoj në organizatën e Ballit Kombëtar dhe pati funksione drejtuese në Delvinë. U arratis së bashku me gjermanët në Gjermani dhe më von në Itali.
Llukman Myftiu, zëvendës përgjegjës dhe zëvendës shifrant. Ai kishte lindur në katundin Dobrush, Maqedoni me kombësi shqiptare. Për t`i shpëtuar shtypjes serbe u arratisur nga Maqedonia në vitin 1946.
Kasëm Zhupa, radist i grupit. Ai kishte lindur në vitin 1923 në katundin Kopaçez të Sarandës. Gjatë luftës ai kishte shërbyer në radhët e milicisë deri në kapitullimin e Italisë dhe më pas ka milituar në radhët e Ballit Kombëtar. Arratisur në vitin 1944. Në vitin 1945 kreu një kurs spiunazhi në Grac të Austrisë, pastaj shkoi në Itali ku u bashkua me Ballin Kombëtar.
Tefik Likaj ndihmës radist dhe përgjegjës materiali. Ai kishte lindur në Lepenicë të Vlorës në vitin 1924. Si gjith fshati tij ai ishte një nga ushtarët dhe aktivistët e shquar të
Ballit Kombëtar, si dhe anëtar i njësiteve guerile të Ballit Kombëtar të qytetit të Vlorës. Ai u arratis në fund të vitit 1944 në Itali.
2. Kush ishte Tefik Likaj
Tefik Likaj ishte një djalë me pak shkollë por me një zemër të madhe atdhetare dhe inteligjencë të lartë natyrale. Kjo bëri që ai që në fillimet e Lëvizjes Antifashiste të ishte një nga aktivistët dhe luftëtarët e parë kundër fashizmit italian. Ai luftoi trimërisht në Luftën e Gjormit, 31 dhjetor 1942 deri më 2 janar 1943, kundër fashizmit italian.
Sapo filluan mosmarrëveshjet ndërmjet Partis Komuniste dhe Ballit Kombëtar Tefik Likaj me zgjuarsinë që e karakteizonte u bë një nga ushtarët e vendosur të Ballit Kombëtar. Ai mori pjesë në të gjith luftimet antifashiste që kanë kryer forcat e Ballit Kombëtar të Vlorës.
Komandanti i Ballit Hysni Lepenica me mëndjempreftësinë që e karakterizone dalloi tek Tefik Likaj vetitë e një luftëtari trim dhe atdhetari besnik dhe prandaj e mori me vete dhe e mbajti pranë vetes si roje sypafjetur të tij. Tefik Likaj e justifikoi besnikërinë e komandantit jo vetëm gjatë luftës por edhe në çastet e fundit të jetës së tij ai nuk pranoi të dorëzohej i gjallë tek komunistët.
Xhemil Beharaj, duke folur për Vakthi Shemen (1950 -1990), nga Fieri, kompozitorin e këngës së njohur “Bardhësi”, tregon për një rast interesant. Vakthiu talentin e kishte trashëguar nga babai tij Tefik Sheme, i cili kur i binte violinës bilbilat uleshin mbi supet e tij. Tefiku e kishte mësuar violinën nga Bilbil Vlora, i njohur në atë kohë si violinist.
Më tutje Xhemil Beharaj vazhdon: “Në kohën e luftës, 1939 – 1944, beu i zonës së Roskovecit Isa Toska kishte kapur rob Tefik Lepenicën dhe do ta varte. Ka qënë prill ose maj tregojnë fëmijët e Vakthiut, Erjoni dhe Iliri, pasi e kanë histori të treguar nga vetë gjyshi i tyre Tefik Sheme. Ai tregonte se ishte duke u kthyer nga një drekë ku ishte ftuar me saze. Kur mori vesh për robin Tefik Lepenica, mbajti këmbët dhe iu drejtua Isa Toskës me fjalët:
– Ç`ke o Isa bej. Lere se bën mëkat.
Beu ia kishte kthyer:
– Tefik aga, unë e fal nëqoftse ti i bie violinës dhe ul bilbilat mbi supet e tu.
Isa beu mendonte se kjo gje nuk do të ndodhte.
Tefiku nisi menjëherë një melodi me vaj duke i rënë shumë ëmbël violinës. Një bilbil që ndodhej aty pranë në një pemë shkon dhe i ulet mbi sup Tefikut.
Isa Toska u habit dhe e la të lirë Tefik Lepenicën, por i thotë:
– Mos mendo se po të zura prap s`do të të var. Ik. Sot e ke jetën nga Tefik Sheme”.
Kështu ky djalosh 19 vjeçar, nuk iu nda për asnjë ditë Komandantit legjendar Hysni Lepenica dhe luftoi me trimëri për lirinë e vendit të tij.
Në fund të vitit 1944, Tefik Likaj së bashku me shumë luftëtarë të Ballit Kombëtar të Vlorës emigroi jashtë vendit me dhimbje që atdheun e kishte lënë nën diktaturën komuniste.
3. Shpronësimi i Tefik Likaj
Pushteti komunist, masën e parë që mori ishte burgimi dhe shpronësimi i ”armiqve të popullit”, pra kundërshtarëve të tij politik. I tillë konsiderohej edhe Tefik Likaj. Për interesa të lexuesit po japim të plotë vendimin e sekuestrimit të pasurisë së Tefik Zyber Likaj:
Vendim Nr. 59 datë 22.6.1945 ”Mbi sekuestrimin e pasuris të të arratisurit politik kriminel luftë Tefik Zyberi nga katundi Lepenicë i nënprefekturës së Kotës”.
Komiteti Ekzekutiv i nënprefekturës së Kotës, tue marrë parasysh se nga informatat e sigurta që ka ky Komitet, ashtu edhe nga hetimet që janë kryer prej Komisionit mbi zbulimin e krimeve dhe të kriminelëve të luftës në këtë rreth i quajturi Tefik Zyberi nga e banues në katundin Lepenic ndodhet në arrati jasht ose brenda shtetit për arsye politike.
Tue marrë parasysh nenet 1 dhe 2 të ligjës datë 15 dhjetor 1944 mbi konfiskimin e pasuris private të të arratisurve politik;
U r d h ë r o n:
Sekuestrimin e pasuris të sipërpërmëndurit Tefik Zyberi kudo që ndodhet dhe në dorën e cilitdo që të jetë, tu qënë të detyruar nëdorasit t`ia dorzojnë këtij Komiteti. Pasuria përshkruhet në raportin bashkangjitur këtij vendimi.
Drashovicë, më 22.6.1945 Komuiteti Ekzekutiv i Nënprefturës së Kotës”.
Raport
“Tefik Zyberi nga katundi Lepenicë.
I arratisur me okupatorin më 15 tetor 1944. Vendbanimi i tij në Vlorë. Aktiviteti tij politik: Xhandar i qeverisë kuislinga. Gjendja familjare: Është i xhveshur nga të gjitha.
Drashovicë, më 2.4.1945
Komisioni për Regjistrimin dhe Administrimin e Pasurive të të Arratisurve Politik të Nënprefekturës së Kotës”.
4. Tefik Likaj në emigracion.
Tefik Likaj fillimisht ka qënë në kampin e Reggio Emilia, Itali në shoqëri të Sami Ngucaj dhe nën kujdesin e fshatarëve të tij më të mëdhej në moshë Nebi dhe Hysen Lepenica. Ky djalë trim dhe inteligjent kishte rënë në sy të Mid`hat Frashërit i cili e mbante me dashuri pranë vetes. Kjo gjë duket edhe nga një fotografi që Tefik Likaj ka bërë me udhëheqësin e Ballit Kombatar Mid`hat Frashërin.
Ai ishte i betur për luftën kundër komunizmit dhe i betuar për të mos rënë i gjallë në duart e tyre, gjë që e provoi duke dhënë jetën me armë në dorë në një moshë të re 25 vjeçare.
Mbi bazën e kësaj bindje dhe vendimi ai pranoi të hidhej me parashyt në Shqipëri për të marrë informacione dhe për të ngritur baza agjitacioni dhe propogande kundër sistemit diktatoril komunist.
Me porosi të Mid`hat Frashërit, Qenan Hyska, një nga komandantët e Ballit Kombëtar të Vlorës, e bindi Tefikun për t`u hedhur në Shqipëri.
Po kështu edhe Et`hem Çakua, Llukman Myftiu dhe Kasem Zhupa pranuan të hidheshin në Shqipëri bazuar në urrejtjen që kishin ndaj sistemit diktatoril komunist dhe u lidhën me zbulimin italian nëpërmjet De Agostinit, kuadër me përvojë i këtij zbulimi.
Të katër të përmëndurit u vendosën në një vilë që emërtohej “Linda”, në një vend të fshehtë, 8 kilometra larg qytetit të Barit. Këtu ata kryen një kurs që filloi më 2 janar të vitit 1949 dhe përfundojë më 7 korrik po të këtij viti.
Në kurs mësuan për mënyrën e rekrutimit të agjenturës në Shqipëri, përdorimi radios transmetuese, përdorimi i shifrës sekrete, shifrim e deshifrim etj.
Për t`u hedhur në Shqipëri, grupi u pais në mënyrë të përsosur. Vetëm me materialet që kishte marrë me vete grupi kish mundësi të jetonte dhe vepronte pa kërkuar asgjë për 6 muaj, ndërsa ndërlidhjen mund ta mbante nëpërmjet radjos më tepër se dy vjet.
Për trasmentim dhe informacion grupi ishte paisur me kode sekrete p.sh. Të fala Filipit, do të thoshte: Jemi mirë me shëndet, radjot s`punojnë, etj.
Po kështu sejcili anëtar i grupit identifikohej me pseudonime: Et`hem Çakua = Fiore Guizeppe, Kasëm Zhupa = Moska, Llukman Myftiu = Fusko, Tefik Likaj = Bomba.
Të katër desantët ishin paisur me letra njoftim fallco. Tefik Likaj kishte letër njoftimi me emrin Hysen Ademaj.
Sejcili prej tyre mbante një hartë topografike, busull, elektrik dore. Rroba civile dhe rroba ushtarake, 50 napolona flori dhe ushqim për 6 muaj.
Armatimi tyre: një automatik gjerman me 4 karikatore dhe 240 fishekë, një rovolver italian me14 fishekë dhe 4 granata amerikane.
Të gjitha këto materiale ranë në duart e Sigurimit të Shtetit.
5. Radioloja “Buza e Bredhit”
Të tre desantët që u dorëzuan tek Sigurimi i Shtetit: Et`hem Çako, Llukman Myftiu dhe Kasem Zhupa, bazuar edhe në dokumentat dhe materialet e kapura treguan gjithçka për qëllimin e ardhjes në Shqipëri dhe për të shpëtuar jetën e tyre, pranuan të bashkëpunonin me Sigurimin e Shtetit.
Drejtuesit e lartë të Organet e Sigurimit te Shtetit Kadri Hazbiu me pseudonimin “Besniku” dhe Mehmet Shehu e shfrytëzuan këtë rast dhe organizuan radiolojen “Buza e Bredhit”, me qëllim që të mësonin veprimtarin e zbulimit italian, të depërtonin në emigracionin politik shqiptar dhe të kapnin të arartisur të tjerë si dhe të përfitonin materiale për të cilat ishin shumë të varfër.
Radioloja “Buza e Bredhit” është e para lojë e ndërmarrë nga organet e Sigurimit të Shtetit. Ajo u zhvillua prej 15 korrikut1949 deri më 1 nëntor 1949.
Zbulimi italian ra në këtë kurth dhe nuk besonte se Fiore Guizeppe, alias Et’hem Çako, të ishte kapur i gjalle nga organet e Sigurimit te Shtetit shqiptar. Per ta vertetuar këtë ata dërguan në Shqiperi me anen e zbulimit grek një grup prej 14 vetësh me shqiptarë, të kryesuar nga Izet Vrazhdo. Nga ky grup mezi shpetuan të gjallë 7 vete me Izet Vrazhdon, të cilët kaluan në Greqi. Shtatë vetë të tjerë u asgjesuan apo u dorëzuan. Por edhe Izet Vrazhdo si rezultat i radiolojës, u fut në burg nga zbulimi grek.
Në saje të radiolojës, jo vetem zbulimi italian, por edhe zbulimi grek filloi te mos kishte besim tek ddesantët qe kishin derguar vete ne Shqiperi. Gjendja e Fiore Guizeppes mbeti e erret per spiunazhin italian dhe radioloja vazhdoi me sukses edhe per disa kohe. Ata derguan municione ushqime, medikamente, veshmbathje për Fioren, të cilin e kujtonin se ndodhej i lirë në malet e Shqiperisë.
Për organizimin e këtij kurthi duhej shmangur demaskimi publik që kishte bërë Kryetari i Degës Punëve të Brendshme të Vlorës i cili me t`u kapur Et`hem Çakua dhe Llukman Myftiu i nxuarrën përpara popullit për të bërë sipas zakonit çnjerzor komunist demaskimin publik të tyre.
Me qëllim që populli të bindaj se desantët nuk ishin kapur, u publikua se ata që ishin demaskuar përpara popullit nuk ishin diversantë por udhëtarë që shkonin në punë të tyre dhe gabimisht ishin arrestuar dhe për të bindur popullin, ose më mirë për ta gënjyer atë, Sigurimi organizoi ndjekje në shkallë të gjerë me masat e popullit për të kapur “diversantët” Këto veprime bënë që populli të besonte se Et`hem Çakua me shokë nuk ishte kapur, por vepronte i lirë nëpër male.
Në ditët e para të shtatorit 1949 hyri nga Greqia edhe grupi Izet Vrazhdos që përbëhej prej 14 vetash dhe ishte ndarë në katër grupe në krahinën e Kurveleshit dhe Lumit të Vlorës, ndërmjet të tjerave edhe me qëllim që të merrte informata për grupin e Et`hem Çakos.
Mbas disa ditësh që grupi kishte hyrë në Shqipëri, agjenti i Sigurmit të Shtetit “Manushaqia”, nga Gjirokastra, ra në kontakt me desantin Manxhar Hoxha nga katundi Kolonjë i Gjirokastrës, pjestar i grupit të Izet Vrazhdos.
Agjenti Manushaqia, sipas porosive që kishte marrë prej oficerëve të Sigurimit i tha Manxhar Hoxhës se “ Kapia e Et`hem Çakos nuk ishte e vërtetë, por Sigurimi për të bërë që Et`hemit të mos i besohej dhe të mos ndihmohej nga populli, ka hapur fjalë se është kapur. Ai që u demaskua përpara popullit nuk ishte Et`hemi me shokët e tij, por dy ushtarë të veshur si diversantë. Këto ia kish thënë një fis i Et`hemit në Tepelenë” .
Pas këtij takimi Manushaqia u raportoi shefave të tij dhe shtoi se Manxhari e kishte besuar dhe e kishte shpërblyer me një napolon flori të cilin ia morën oficerët e Sigurmit! Manushaqia u tha shefave të tij se sapo mbarova bisedën me Manxhar Hoxhën ai shkroi diçka në një letër ia dha nje desanti tjetër dhe i tha transmentoje.
Në këtë mënyrë Sigurimi u bind se Manxhar Hoxha i kishte raportuar qëndrës se Et`hem Çakua nuk ishte kapur. Ky ishte sukses i parë i Sigurimit.
Agjenti Manushaqia me dredhi e futi në kurth grupin prej katër vetëve të Manxhar Hoxhës. Ata nuk pranuan të dorëzohen dhe pas përpjekjeve me armë u vranë Manxhari me dy shokë të tij, i katërti u dorëzua.
Nga deponimet e këtij desanti Sigurimi mori të dhëna të hollësishme veçanërisht njoftimin që i ishte bërë se Et`hem Çaku ishte shëndosh e mirë dhe në veprim kështu që Sigurimi mund të vazhdonte lojën e tij.
Si rezultat i informacioneve të spiunëve të Sigurmit u arrit të vriteshin edhe tre anëtar të tjerë të grupit të Izet Vrazhdos. Në këto rrethana Izeti u detyrua të kthehej në Greqi me 7 vetë që shpëtuan të gjallë.
Pasi Izeti u kthye në Greqi, Sigurimi i Shtetit urdhëroi Et`hem Çakon, tashmë agjent i tyre, që ti transmetote zbulimit italian se në Shqipëri kishte mbritur grupi Izet Vrazhdos përj 14 vetë, se Izeti ishte takuar me oficerë të Sigurimit shqiptar në Qishbardhë të Vlorës dhe si rezultat ishin vrarë 7 vetë të grupit të tij, dhe se ai Izeti kryente dopio rol.
Sigurimi i Shtetit ia kishte arritur qëllimit të tij djallëzor, Izeti me të mbritur në Greqi u burgos dhe rreth fatit të tij pati shumë mjergull.
Pas këtyre veprimeve Sigurimi i Shtetit synonte ta vinte Et`hem Çakon në lidhje me Legatën Italiane në Tiranë. Për të arritur këtë synim Sigurimi duhet të organizonte takimin e Et`hem Çakos me nënën e tij në Progonat së cilës Et`hemi i tha se ishte i lirë dhe vepronte në male dhe i kishte dhënë asaj edhe një napolon flori, po kështu u organizua edhe takimi tij me gruan në Durrës.
Këto takime u kryen sepse zbulimi italian me agjentë të dërguar në Shqipëri mund të takonte nënën apo gruan e Et`hem Çakos, për të marrë informacion rreth veprimtarisë sëtij.
Pas këtyre takimeve, për të besuar në lojën që organizonte Sigurimi i Shtetit, në mbrëmjen e 2 shtatorit 1949 organizoi gjoja një përpjekje me armë me një grup diversantësh në Bënç të Tepelenës.
Në përfundim të “përpjekjes” forcat e Sigurimit kaluan triumfalisht, në mënyrë demostrative në mes të fshatit duke patur mbi një mushkë “një trup njeriu” të një diversanti të vrarë, të cilin e varrosën në afërsi të këtij fshati, pranë Postës së Policisë, me qëllim që varri të mos hapej nga askush. Papagallët e Sigurimit popullarizun “përpjekjen” dhe “vrasjen” e diversantit, profka të cilat populli i besoi.
Për të konfirmuar suksesin e përpjekjes së 2 shtatorit, Sigurimi më 6 shtator 1949 botoi në gazetën “Zëri i Popullit” dhe “Bashkimi”, komunikatën e Ministrisë së Punëve të Brendshme:
“Në mbrëmjen e datës 2.9.1952 ndërmjet katundeve Bënç e Lekdush të rrethit të Tepelenës nga organet e Sigurmit të Shtetit në bashkpunim me forcat e Mbrojtjes së Popullit u vra armiku i popullit dhe spiuni i imperializmit Tefik Likaj (Zyberaj) nga katundi Lepenicë e Vlorës.
I përmënduri qysh me krijimin e forcave bashibozuke të Ballit Kombëtar ka marrë pjesë aktive me armë në dorë kundra Luftës Nacionalçlirimtare duke qënë roje besnike e kriminelit me damkë Hysni Lepenica, me von anëtar i njesiteve guerile të Ballit Kombëtar për qytetin e Vlorës… “
Më poshtë komunikata vazhdon me gjuhë komuniste të shpifjeve te paskrupullta me sharje dhe me numurin e krimeve të pa numurta që kishte kryer ky djalosh 20 vjeçar në vitin 1944… dhe se ai kishte përfunduar në prehrin e imperializmir italian kundër vendit të tij…
Gjithçka që thuhej në këtë komunikatë për Tefik Likajn ishte gënjeshtër dhe hipokrizi, karakteristike komuniste. Ai ishte një ushtar trim i Ballit Kombëtar, roje sy pafjetur i Komandantit të tij Hysni Lepenica. Tefik Likaj nuk mund të akuzohej për asnjë krim dhe që ishte vrarë më 12 korrit 1949 duke luftuar trimërisht për të mos rënë i gjallë në duar të komunistëve. Oficerët kriminel e kishin xhveshur duke i marrë të gjitha rrobat e trupit, e lanë vetëm me brekë dhe e kishin varrosur duke e shtirë me shqelma në gropën e varrit, në vendin që edhe u vra. Varri tij humbi përgjithmonë.
Sigurimit të Shtetit, për të vazhduar radiolojën “Buza e Bredhit”, i erdhën në ndihmë edhe dokumentat që iu kapën katër diversantëve të vrarë në krahinën e Vlorë në nëntor të vitit 1949. Në dokumentat e tyre transmetuar zbulimit italian ata raportonin se nuk kishin pasur mundësi të informoheshin me saktësi mbi fatin e grupit të Et`hem Çakos dhe premtonin se do të punonin në këtë drejtim.
Radioloja e Sigurmit të Shtetit e organizuar me kontributin e Et`hem Çakos, Kasem Zhupës dhe Llukman Myftiut u ndërpre nga tradhëtia e një oficeri të Sigurimit i cili kishte marrë dijeni për radiolojën disa ditë më parë se të fillonte afati caktuar për takimin e Et`hem Çakos me agjentë të Legatës Italiane. Ky oficer kishte shkuar në Itali me shërbim dhe i kishte dhënë gjithçka zbulimit italian. Informacionet e tij përcaktuan mbylljen e radiolojës.
Në fund të muajt maj të vitit 1950, Et`hem Çako, Kasem Zhupa dhe Llukman Myftiu dolën në gjyq të hapët propogandistik. Trupi gjykues komunist përbëhej nga: Kryetar kolonel Shuaip Panariti, anëtar kapiten Vangjel Korça, kapiten Nonda Papuli.
Të tre të pandehurit u bënë qesharak përpara popullit, aq sa kuptohej sheshazi se ata gënjenin apo deklaronin ato që u kërkonte Sigurimi i Shtetit.
Në përfundim Gjykata vendosi që Et`hem Çakua, Kasem Zhupa dhe Llukman Myftiu të dënoheshin me vdekje. Ekzekutimi i dënimit me vdekje për të tre të bëhej me pushkatim. Ky vendim është i formës së prerë. Tiranë më 6 qershor 1950.
Sigurimi i Shtetit, sepse në fakt ai i vendoste dënimet, u fali jetën por i dënoi me burgime të rënda dhe ata u kalbën në burg. Vetëm Et`hemi mundi të dilte dhe të banonte në Durrës duke mbetur deri në fund agjent i Sigurmit të Shtetit.
— F u n d —
Shkrimtare e shquar Kiliane. Në vitin 2004, Allende u pranua në Akademinë Amerikane të Arteve dhe Letrave. Në vitin 2010, ajo mori Çmimin Kombëtar letrar të Kilit. Nw vitin 2014, Presidenti Barak Obama i dha asaj medaljen Presidenciale të Lirisë.
Internet: Xhemil Beharaj fieri. Com, dt. 24. 11. 2009
Gazeta Zyrtare, nr. 61, datë 11.10.1945
M.P. Brendshme “Para gjyqit te popullit”, Tirane 1950
Arkivi Ministrisë së Punëve të Brendshme “Buza e Bredhit”, Tiranë 1970. Vetëm për përdorim të brendshëm. Hartuar nga major Pilo Shanto, nw Tiranw, mw 1 nwntor 1952.
Gazetat “Zëri i Popullit” e “Bashkimi”, Tiranë, dt. 24. 5. 1950, 7. 6. 1950
Vëllai i pengut- Reshat Agajt rrëfehet tek amerikanët: Sigurimi më ka mbajtë vëllanë peng
Nga Dalip Greca*/
…Kur mbaruan pyetjet dhe proçeset investigative të policisë greke, Asim Jakova e njoftoi Reshat Agajn se shpejt do të shkonin në Kampin e Lavrios, aty ku ishin mbledhur të gjithë të ikurit shqiptarë, bullgarë e jugosllavë. Para se të nisej për në kamp, në shtëpinë personale të Asimit, Reshati, Asimi dhe gjenerali amerikan Beck, kaluan plot gjashtë orë intervistë, me pyetje e përgjigje, të cilat i përkthente Asimi. Në këtë intervistë, ai shkruan në ditar se u hapi amerikanëve zemrën dhe zbrazi tërë tragjedinë e vet dhe të vëllait, Pertefit.
Kur kaloi në kampin e Lavrios, një ditë policët grekë e çuan në disa zyra të Misionit Amerikan, ku iu nënshtrua provës së makinës, që nxjerr gënjeshtrat në shesh (lie detector). Zhveshur nga brezi e lart, ata i lidhën për trupi disa fije të ndryshme teli, që ishin lidhur me këtë makinë, e cila dridhej sa herë që jepte përgjigjet e pyetjeve në shqip, po ose jo. Një teknik amerikan do të shqyrtonte pyetjet e përgjigjet dhe do të përcaktonte nga dridhjet e makinës, nëse ai kishte thënë të vërtetën, apo kishte fshehur ndonjë sekret. Asimi i tha më vonë se tekniku kishte thënë në raportin e tij se Reshati në pyetjet e para kishte fshehur të vërtetën dhe në pyetjet e tjera kishte thënë të vërtetën.
– Unë,- i tregoi Asimi më pas,- u zura me të, se jam i sigurtë se ti je një intelektual nga shtëpi fisnike dhe nuk je agjent komunist, i udhëzuar për të na mashtruar ne. Kam vënë firmën, duke i siguruar amerikanët me jetën time, që, në rast se ti je agjent komunist, unë të dënohem njësoj me ty.
Firmën personale të Asim Jakovës, ia konfirmoi më vonë kapiteni amerikan Johnson, që kryesonte zyrën për shqiptarët, kur Asimi nuk shërbente më aty, por ishte transferuar në një vend tjetër.
Çështja e Reshatit u mor në konsideratë të vecantë nga ana e amerikanëve nëpërmjet të gjitha kanaleve të tyre dhe e tërë ajo situatë iu raportua qendrës në Washington, sikurse ia tha atij në mirëbesim Asim Jakova. Kur zyra amerikane e Athinës u propozoi atyre të Washingtonit që ta përcillnin Reshatin në Itali dhe ta përdornin për kontakte me komunistët e misionit shqiptar në Romë, ata të Washingtonit iu përgjigjën kështu: Nuk kemi asnjë interes në shërbimet që mund të na sjellë Reshat Bajram Agaj. Ne jemi të interesuar vetëm të shpëtojmë jetën e Pertef Bajram Agajt!
Reshati shkruan në ditar: ”Ky telegram i ardhur nga Washingtoni, si më tha Asimi, bëri kaq shumë përshtypje në shpirtim tim, saqë kurrë në zemrën time s’kam pasur veçse ndjenjat më të larta të admirimit dhe mirënjohjes së thellë për popullin e vërtetë amerikan, për atë që mbron dhe ruan në shpirt traditat e shkëlqyera të këtij populli të ri, tradita njerëzimi, mëshire dhe lirie.
“Vëllezërit” e mi shqiptarë si Kadri Hazbiu me shokë kërkonin pa mëshirë e pa dhimbje, që unë të zhgrryhesha përdhe dhe të bëhesha vegla e tyre e ndyrë kundër të ikurve të mjerë, që luftonin kundër një regjimi, që ishte kokë e këmbë në shërbim të rusëve e sllavëve, ndërsa amerikanët e panjohur të përtejdetit ushqenin ndjenja shumë të larta njerzillëku dhe mëshire për mua dhe vëllanë tim. Mirënjohja ime për ta kalon çdo kufi dhe u jam mirënjohës përjetë. Drita dhe shpëtimi i Zotit u derdhtë mbi këtë komb e mbi këtë popull.”
Në shënimet e veta, Reshati nuk e harron ndihmën me të holla që dha për të Asim Jakova.Kur Asimi u largua për në Amerikë, ai e rekomandoi Reshatin tek Kapiten Johnson, një burrë nordik, i gjatë afro dy metra, nga Milwaukee. Gjatë luftës Johnson kishte kaluar katër vjet në malet e Hungarisë, në prapavijat gjermane dhe kish shpëtuar për mrekulli nga ndjekjet e Gestapos, në sajë të një kundëragjenti amerikan, që ishte në Budapest me gradën e majorit të ushtrisë gjermane. Historia e kapitenit Johnson ishte me të vërtetë një histori, që gati dukej legjendare. Duke kaluar nëpër Hungari, Kroaci dhe Itali, veshur si diplomat kroat, ai mundi të arrijë në vijat e ushtrisë amerikane në Itali. Dëshira e parë, që u shfaqi superiorëve pas gjashtë vitesh shërbimi dhe ndarjeje nga familja e tij, ishte, që të kishte mundësi të shkonte të shihte nënën e tij në Milëaukee. Komanda e lartë e kënaqi Kapitenin Johnson, duke i vënë në dispozicion një aeroplan të veçantë për të udhëtuar drejt nënës së tij.
Kapiteni Johnson njihte shumë gjuhë. Edhe italishten e fliste shumë mirë. Me këtë gjuhë komunikonte Reshati me të, se në këtë kohë anglishtja i çalonte. Me Kapiten Johsonin bisedonin vetëm punët e kampit dhe asnjëherë, megjithëse e dinte fare mirë, nuk ia zuri në gojë ngatërresat me komunistët e Tiranës. Në këtë kohë, pas ikjes së Miftar Spahiut, Reshati ishte bërë kryetari i Legalitetit në kamp dhe shpeshherë shkonte në Athinë në lidhje me problemet e kampit, mbasi në këtë kohë amerikanët kishin lëshuar fonde për t’u shpenzuar në favor të refugjatëve politikë dhe natyrisht ngjanin mosmarrëveshje se si do të ndaheshin këto fonde.
Kur Kapiteni Johnson merrej me punët e tjera, ai që kish të bënte me Reshatin ishte një djalë i ri shqiptaro-amerikan, lindur në Amerikë, që ai i njihte vetëm emrin Peter. Ai fliste një shqipe të bukur korçare.
“A u kthye Papa në Vatikan?”
Ishte janari i vitit 1952. Pas një qëndrimi prej një vit e gjysëm në Greqi, qendra vendosi që Reshatin të shkonte në Itali. Para se të nisej për në Romë, shqiptaro-amerikani Peter e mori nga kampi dhe e mbajti në një hotel të bukur në Pire për afro një javë. Çdo natë ai e ftonte për darkë, duke e çuar në restorantet e bukura të Pireut.
Nisja nga Athina u bë me anë të një avioni britanik. Në aeroport e përcolli Peter me makinën e tij. Kur ishin në mes të rrugës, Peter ndali makinën dhe kontrolloi imtësisht valixhen e Reshatit. Ishte hera e parë që Peter bënte detyrën, ashtu si e bëjnë agjentët e punëve të fshehta, se deri atëhere puna e tyre kishte shkuar në mirëbesim.Peter i mori me vete bllokun e shënimeve, një pare floriri, që ia kish dhënë bashkshortja Drita si kujtim dhe një bonde- me lireta italiane. Bondet dhe floriri i’u kthyen në Itali me anë të Gaqo Gogos, por blloku i shënimeve nuk iu kthye kurrë.
Kur Peter i dha pak dollarë dhe pasaportën dhe u përqafua me Reshatin, ky i tha këto fjalë në anglisht:
– Unë shkoj të punoj për Shqipërinë, për Amerikën dhe për Lirinë. Peter u kënaq shumë dhe, duke e përqafuar dhe një herë, u ndanë për të mos u takuar më.
Arriti në Romë në orët e para të mbrëmjes. Hipi në një autobus, duke i dhënë shoferit adresën që i kishte dhënë në Athinë Peter, në marrëveshje me zyrën e Romës. Kur arriti atje, u ndodh në një situatë të vështirë; adresa ishte fallso. I dëshpëruar zuri vend në një hotel aty afër.Kjo ishte e papritura e parë që i bënë zotërinjtë italianë dhe u dëshpërua shumë. Priste t’i vinte agjenti italian, zotni Marconi, i cili duhej t’i jepte parullën: “ A u kthye Papa në Vatikan, apo jo” dhe Reshati do t’i përgjigjej: “Po, u kthye”. Mirëpo askush nuk iu paraqit.Të nesërmen doli jashtë. Një zotni me trup mesatar i afrohet dhe i flet në emër. U habit dhe s’diti si të vepronte nga që priste parullën. Por ai, si e kanë zakon italianët, që çdo gjë e marrin me shaka, kur pa se Reshati po mendohej dhe mëdyshej, tha duke qeshur:
– Eja, eja këtu se e dimë që Papa erdhi në Vatikan.
Italiani e çoi në shtëpinë, që kishin zënë me qira për Reshatin. Pas pak ditësh në Romë u takua me Gani Tafilin. Ata të policisë u zemëruan, sepse duhej të kishte qëndruar akoma i padukur. Dalja e tij jashtë ishte me zarar, pasi në atë kohë aty kishte shumë shqiptarë rrotull. Italiani Markoni dhe shefat e tij nuk kishin aq besim tek Reshati.
Takimi me Abaz Kupin
Reshati po e ndjente se qëndrimi i tij në Romë, ku të gjithë shqiptarët silleshin kafeneve, krijonte thashetheme të pafundme për të dhe sigurisht fliteshin e çfliteshin fjalë sokaku sa të duash. Fjalët e ardhura nga Shqipëria nga Laze Bërdo dhe Ahmet Belushi, të cilët kishin thënë se nuk ishin pushkatuar të gjithë ata të procesit të Pertefit, kishin qarkulluar. Atëhere Komiteti i atjeshëm i Shqiptarëve ishte i plotë dhe merrej me punë subversive brenda në Shqipëri dhe dyshimet, natyrisht, ishin të mëdha. Kulmi i këtyre thashethemeve arriti, kur agjenti amerikan Lee, pranë Komitetit, i tha Abas Kupit se Reshati ishte i dërguar nga qeveria komuniste dhe se emri i tij i fshehtë qenkish Remo Giovannini. Kur shkoi tek Abazi, ky i tregoi Reshatit emrin të shkruar në një bllok. Iu përgjigj Abas agës aty për aty:
– “Unë nuk jam as tradhëtar i nacionalizmit shqiptar, as tradhëtar i Lëvizjes së Legalitetit, por, po pate durim, dua të fjalosem me ty sy më sy të të shpjegoj si është puna.U hoqa mënjanë me plakun e madh të maleve tona dhe ia kthjellova fill e për pe të gjithë tragjedinë time dhe të vëllait tim. Pasi më dëgjoi, më puthi, duke më thënë me zemër prindi:
– Ti më ke mua e mos e çaj kryet fare.”
Për aq kohë sa qëndroi në Romë dhe nëpër kampet e Italisë, sofra e Abas Kupit dhe porta e shtëpisë së tij qenë të hapura dhe mikpritëse për Reshatin.
Ai shkruan në ditar “Nga zemra e falenderoj shpirtin e tij. Zoti e ndjeftë atje, ku i treten eshtrat! Ndërsa kur i shpjegova Abas agës takimin e fundit me vëllanë dhe me oficerët e Sigurimit, Bazi lëshoi një psherëtimë të sinqertë dhe tha:I shkreti… “
Kaloi pothuaj tre muaj në Romë, pa i ndodhur asgjë. Reshati shkruan në ditar:”Unë isha vetëm një gozhdë e vetme në atë rrotë të madhe të shërbimeve të fshehta.”
Një ditë i shkon një polic dhe i thotë të paraqitej në policinë e Romës, se duhej të largohej nga ai qytet. Mori valixhen dhe shkoi në polici. Ata i thanë që, meqenëse s’kishte ku të shkonte, do ta fusnin në kampin e refugjatëve pa atdhe, në Fraschette, kamp i mbyllur për njerëz të dyshimtë dhe të rrezikshëm. Një polic e shoqëroi atë natë për në Frosinone, ku e ndalën në burgun e qytetit. Në Fraschette arriti të nesërmen. Në burg takoi qindra italianë e të huaj të çdo kombësie, mbetur rrugëve.
Të nesërmen e shoqëruan për në kampin e Fraschettës.Aty e kap një mërzi e thellë. Në ditar gjejmë këtë shënim:”Këtu mbaroi ekzistenca ime si individ i veçantë. Të gjithë ata që mbylleshin këtu thërriteshin me një numër e jo më me emër.Numuri im ishte 6339.Mbyllja imë këtu bëri përshtypje të keqe nga çdo anë dhe sigurisht shumë menduan se unë isha agjent komunist dhe i rrezikshëm, mbasi më mbyllën në këtë kamp, që s’kish liridalje, veçse me leje të veçantë.”
Në atë kohë, kushëriri i tij, Ago Agaj ishte në Egjipt. Ai u bë shumë merak dhe me anë të Mbretit Zog, u interesua që Reshati të bënte një lutje për t’u marrë në shërbim të shërbimit të lajmeve angleze B.B.C., meqenëse ata kërkonin një stenograf.I ktheu përgjigje se nuk e bënte dot më atë punë. Agoja nuk e dinte se Reshati s’mund të bënte asnjë lëvizje pa leje. Sidoqoftë, me anë të Ali Këlcyrës, Agoja i dërgoi nga Egjipti një palë rroba. Nga Roma, nga Partia e Legalitetit, i dërguan ca para që i shërbyen shumë për të shkuar në Fiuggi për kurën epastrimit të veshkave. Kur shkoi në këtë kamp, veshkat filluan t’i dhimbnin shumë dhe një ilaç që kishte marrë në Romë, s’i bëri efekt.
Dëshmitar për dhunën komuniste
Në kamp i vijnë një ditë të dërguar nga Abaz Kupi, Gani Tafili dhe Selim Damani, të cilët e vënë në dijeni se Komiteti Shqipëria e Lirë kishte kërkuar që Reshati të shkonte në Romë të demaskonte kampet e përqëndrim-internimit që kishte ngritur qeveria komuniste e Shqipërisë. Ata s’kishin ku gjenin tjetër njeri që të dëshmonte me saktësi dhunën komuniste.Reshati kishte kaluar nëpër ato kampe pune të detyruar.Ai kishte dalë gjallë nga kampi i Kënetës së Maliqit, nga vendi i skëterrës.Partia Agrare e Ballit Kombëtar kishte paraqitur Skënder Dumën, i cili kishte qenë i burgosur dhe kish punuar një vit në Kampin e Maliqit. Në fillim plani kish qenë që të dy të shkonin për të dëshmuar para Komitetit të veçantë të Organizatës të Kombeve të Bashkuara për shkeljen ose mohimin e të drejtave njerëzore me qendër në Gjenevë të Zvicrës, por, siç i spjeguan Selimi dhe Ganiu, qeveria e Zvicrës nuk e kish lejuar vajtjen e tyre atje, se nuk donte t’i shtonte telashe vetes, duke armiqsuar vendet e perdes së hekurt dhe veçanërisht Rusinë, e cila atëhere i delte zot Shqipërisë. Komiteti kish vendosur ta paraqiste Reshatin para një konference shtypi në Romë, ku do të merrte pjesë e gjithë kryesia e Komitetit Shqipëria e Lirë, me Hasan Dostin në krye, diplomatë të huaj me qendër në Romë dhe gazetarë italianë e të huaj. I tërë fjalimi i Reshatit do të bëhej në gjuhën italiane, që e njihte si gjuhën shqipe.
Në gazetën “Flamuri” , korrik-dhjetor 1952 , shkruhej:” Mandej z. Hasan Dosti paraqiti një burrë të ikur fushave të përqëndrimit të Shqipërisë së roberuar, z. Reshat Again, i cili përshkroi vuajtjet, torturat dhe varrosjet për së gjalli me një mënyrë rrënqethse. Gazetarët u interesuan shumë për këtë kontakt direkt me fakte e nejrëz që janë prova të rralla dhe të gjalla të barbarizmit komunist.(Marrë nga libri “Hasan Dosti, një jetë për çështjen shqiptare”, faqe 203).
Tregimi i Reshatit mbi Maliqin, sepse atje kishte kaluar gjashtë muajt më të frikshëm e më të tmerrshëm të jetës së vet, ishte përkthyer në italisht dhe ai duhej veçse ta lexonte. E morën një ditë para dëshmisë në Romë dhe, me urdhër të amerikanit Lee, që ishte përgjegjës pranë tij, duhej të ishte i veshur keq.
Dalja e Reshatit para personaliteteve, që ishin atje, me rrjedhshmërinë e gjuhës italiane, bëri një përshtypje të madhe dhe të nesërmen të gjitha gazetat e Romës,disa dhe me fotografinë e tij, dhanë lajmin e kësaj konference shtypi.Komiteti Shqipëria e Lirë nxorri në këtë rast një buletin special në tri gjuhë, shqip, anglisht e italisht, me tregimin dhe historinë e Reshatit.
Vite më vonë, kur Reshati ishte në Kanda, Senati Amerikan nxorri një broshurë të vogël mbi Shqipërinë dhe okupacionin e saj nga ana e komunizmit. Në këtë broshurë, dy faqet e fundit janë mbushur me tregimet e tij rreth kampit të punës së detyruar në Maliq dhe jetën e të burgosurve në atë kamp.
Jo shumë kohë më pas ai u transferua në kampin e Marcatellos, afër Napolit, ku ishin strehuar dhe shumë shqiptarë të tjerë.
Shkoi aty në gushtin e vitit 1953 dhe më 1 mars të 1954-ës u nis për në Kanada, në kontinentin e Amerikës së Veriut, në vendin e liqeneve dhe akujve.
Provokimi, letër nga vëllai dhe nisja për Kanda
Një ditë i dërguan një letër nga Milano me emrin e një njeriu fare të panjohur. Kur e hapi këtë letër, njohu shkrimin e Pertefit, vëllait peng. Ai shkruante se ishte mirë dhe besonte që edhe Reshati të ishte mirë. Sigurisht që kjo letër ishte diktuar nga ata të Sigurimit të Tiranës dhe i dërgohej nga Milano, që të mos zgjonte ndonjë dyshim, ose të çensurohej. Letra e qetësoi shumë se i dha lajmin se Pertefi ishte gjallë dhe se punët shkonin jo keq në lidhje me qëndrimin e tij jashtë dhe çdo gjë ishte në rregull.Mirëpo Reshati i gjorë nuke dinte se vëllai ishet pushkatuar që në vitin 1951!
Mbasi mori garancinë për të shkuar në Kanada, Reshati iu drejtua Ministrisë së Jashtme, që t’i lëshonte një dokument udhëtimi si refugjat për të udhëtuar drejt vendit të panjohur, ku do të ishte streha e tij e re. Roma e refuzoi kërkesën tij. Atëhere iu drejtua Ministrisë së Jashtme Greke në Athinë, aty ku ai doli për herë të parë dhe ata ia dërguan menjëherë dokumentin që kërkonte dhe kështu, pas vizitave të doktorëve dhe intervistës në Ambasadën e Kanadasë në Romë, u përgatit për t’u nisur në Kanada, më 31 Mars 1954, ku e priste Hekuran Shaska, që i kish dërguar garancinë.
U nis nga Napoli me vaporin “Vulcania” për në Halifax të Kanadasë bashkë me qindra italianë dhe me shokun tij, Zija Boriçi nga Shkodra. Kaluan 15 ditë lundrim të ashpër, të fuqishëm dhe të rreptë në mes të oqeanit, dallgët e të cilit e ngrinin dhe e ulnin tërë atë bina vapori si një varkë të vogël. Pas shumë mundimesh mbërrijnë në Kanada.
JETA E RE NË TORONTO TË KANADASË
Më 1 prill 1954, së bashku me shkodranin Borici, zbritën në Halifax, qyteti bregdetar i krahinës së Nova Scotia, ku u pritën prej njerëzve të Këshillit Botëror të Kishave, që ishin ndërmjetësit e ardhjes së tyre në Kanada. Ata i ndihmuan për të marrë trenin, që nisej për Toronto. Pas afro katër ditë udhëtim treni arriti në Toronto, ku i priti Hekuran Shaska dhe Veledin Capoj. I tërë vendi ish mbuluar me borë të madhe. Reshati u sëmur nga të ftohtit dhe qëndroi brenda një javë. Kishte kollë të fortë dhe ethe.Jeta ishte e vështirë, saqë kalonte shpesh në dëshpërim të thellë, ngaqë puna në këtë kohë nuk gjendej dhe gjuha angleze e tij ishte ende e pasigurtë.Provoi të punoi si pjatalarës dhe ndërroi shumë vende, ngaqë e nxirrnin nga puna për shkak se merrnin të tjerë më të rinj që ua bënin më mirë punën.U shkroi letër në të katër anët Jakovës e të tjerëve për të patur ndonjë ndihmë në gjetjen e ndonjë pune sipas profesionit, po asnjë ndihmë nuk i’u dha. Edhe aty ku filloi të punonte si pjatalarës dërguan një informator shqiptar, që ta vëzhgonte. Dukej se ishet i futur ngase ai u zhduk shpejt dhe kur e takoi më pas përpiqej t’i fshihej Reshatit.
shikonte se çfarë do të bënte e si do reagonte ndaj punës si pjatalarës.
Reshati pyet veten: “E kush e dërgoi atë? Kush e di! Sigurisht, shërbimet kanadeze të nxitura nga kushërinjtë e tyre të jugut. Këtë e kuptova mirë se, ai, që më vërente mua si punoja tek pjatat, iku të nesërmen dhe s’e pashë më të vinte. Më vonë këtë zotëri e njoha fare mirë. Ai ishte një farë vagabondi shkodran dhe, kur i zura njëherë në gojë restorantin e grekut, ku kish qenë të më vërente mua, nuk ia pati qejfi fare të bënte fjalë dhe e bëri veshin e shurdhër. Ai ishte një shqiptar që kishte shërbyer në shërbimet angleze në Greqi. Emrin nuk ia ze në gojë, se s’ka rëndësi.”
Vuajti shumë derisa gjeti punë të rregullt në Dominion Citrus, në verë të vitit 1955. Këtu u qetësua mjaft, se 13 vjet punoi në verë në St. Davids dhe në dimër në Toronto. Në St. Davids ishte edhe kryetar i zyrës, edhe arkëtar, pra ishte një zyrë ku një njeri i bën të gjitha. Atje ndjehej mirë se fshati ishte i bukur e me pemë tërë verën.
Në Toronto atëhere ishin mjaft shqiptarë të ikur si Reshati dhe aktivë në Lëvizjen Mbretërore të Legalitetit. Në atë kohë nxorrën disa numra të ndryshëm të një gazete lokale me emrin “Djalëria”, bashkëpunëtori kryesor i së cilës ishte Reshat Agaj.
Reshati u aktivizua në politikë, duke qenë një aktivist i gjallë në Partinë e Mbretit. Mirëpo duket se ishte penduar për këtë kohë të shpenzuar. Ai shkruan ”26 vjet të tërë …mendoj se aktivizimi në parti ka qenë një gabim shumë i madh, që më ka kushtuar shumë si financiarisht, si në nervat e shkatërruara dhe në kohën e humbur, duke bërë armiq ata që s’duhej të bëheshin, armiq se ishin edhe njerëzit e mi, edhe njerëz që më kanë bërë e u kam bërë mirë e jo keq. Përzierja e shqiptarit me politikën është një përzierje harame, një përzierje eksplozive e shumë e hidhur, se shqiptari nuk e kupton e nuk e praktikon politikën, veçse në funksion të egos së tij të tmerrshme dhe të individualizmit të tij ekstrem e pa asnjë farë principi njërëzor dhe moral. Duke parë këto vite të gjatë politike shqiptare në mërgim, nuk ngurroj të them se demokraci të vërtetë në Shqipëri nuk do të ketë dhe s’do të ketë kurrë. Vetëm nëqoftëse një ditë fuqia supreme e Krijuesit të Gjithësisë do të urdhërojë që të ndryshohet themelisht brumi i qënies së shqiptarit, brum i ashpër dhe i egër, brum i krijuar për ngatërresa, luftra pa princip, shpifje, kryeneçësi të pavend dhe të pa shkak. Në themel të individualitetit të shqiptarit, janë influencat e huaja greke, italiane dhe të tjera më të largëta, plus ndasitë fetare të kohës. Prej këndej na del një çorbë e tmerrshme nastradini, që vihet re më mirë se kudo në babiloninë e mërgatës së sotme shqiptare.”
***
* Autori e shkroi shkrimin kur ishte editor i sec Shqip në Gazetën Illyria në Nju Jork. Teki Gjonzeneli me bashkshorten, mbesën e Reshat Agaj-it, Filnlandën, (që jetojnë në Nju Xhersi), e bija e Pertef Agaj, i pushkatuar nga diktatura komuniste, ia besuan Ditarin e zverdhur nga koha gazetarit. Shkrimi u ndërtua nga Ditari i Reshat Agaj, i cili së bashku me 50 mijë dollarë ua kishte lënë amanet miqve tij në Kenosha, Wiscans, SHBA, që t’ia dërgonin familjes në Vlorë pas vdekjes së tij, por me kushtin-pasi të binte komunizmi. Pikërisht ky ditar, u kompjuterizua nga Dardanesha Andoni Gashi dhe u redaktua nga Dalip Greca. Ditari-Libër”Vëllai i pengut”, pati shumë sukses në Shqipëri dhe ka njohur deri tani tre botime dhe sërish ka kërkesa. Po ashtu me ditarin u ndërtuan disa dossierë, që u botuan në Gazetën Illyria dhe në gazetat e Tiranës. Reshat Agaj,i diplomua në Itali, një intelektual nacionalist, ishte viktimë e sistemit, por pati kurajo që ta denonconte atë tek amerikanët dhe nuk bashkëpunoi me Sigurimin e Shtetit, që i mbajti vëllanë peng,e më pas ia pushkatoi.Për disa kohë Reshat Agaj kreu detyrën e Kryeredaktorit të gazetës”Atdheu”. Ai bashkëpunoi me Gazetën Dielli, Gazetën “Shqiptari i Lirë” i komitetit Shqipëria e Lirë dhe gazeta të tjera antikomuniste në diasporë.Eshtrat e Reshat Agaj prehen ende në Detroit. Ashtu si shumë nacionalistë të tjerë dhe ai pret kthimin në Atdhe.
AGO SHERO AGAJ – “DIKUSHI”
Nga Luan Çipi/
Po e them që në fillim: nuk është fjala për të rehabilituar çdo “kolaboracionist”, po për të shpjeguar jetën e gjithkujt, që duke rrojtur gjatë dhe mandej edhe me veprimtari atdhetare dhe shoqërore të dobishme edhe pse gaboi diku, nuk mund t’ia shuash krejt veprimtarinë e tij dhe t’ia asgjësosh anët e mira, duke e dënuar me heshtje e deri me mohim, pa e gjykuar dhe analizuar.
Nga ana tjetër, jo për çdo gjë duhet trajtuar vetëm politikisht, nga mendimi dhe pozicioni partiak, ose thjeshtë nga ç’rrymë politike apo filozofike priret, por se si janë marrëdhëniet e tij me Atdheun, për mëvetësinë dhe lulëzimin e tij.
Kështu do gjykoja edhe për Ago Shero Agajn, vlonjatin që kaloi peripeci të shumta në jetën e tij të gjatë, po që punoi dhe u përpoq shumë për kombin shqiptar, pa i përjashtuar gabimet dhe fajet ku shkau…
AGO AGAJ lindi më 7 Mars 1897 në fshatin Ramicë të Krahinës së Mesaplikut (Vlorë), në një familje të pasur e me tradita të lashta atdhetarie dhe vdiq në qytetin Florida, Sh.B.A, në 24 dhjetor të vitit 1994. Babai i tij, Shero Emin Agaj, spikati veçanërisht në vitet e pavarësisë, si mbështetje e fuqishme e Ismail Qemal Beut, pastaj për organizimin e frontit antiterrorist e antigrek pas vitit 1913 dhe ishte në kulmin e shkëlqimit, në “Luftën e Vlorës”, si shefi policisë me Osman Haxhiun në krye, po dhe, më tej, në përkrahje të “Revolucionit Demokratiko- Borgjez të Fan Nolit, me armë në dorë në vitin 1924, pa u ndalur në veprimtarin e pareshtur atdhetare edhe me pas, deri në vdekje.
Ago Agaj, një nga djemtë më aktiv të Shero Emin Agajt, shkollën fillore e kreu në Vlorë (turqisht), shkollën e mesme e përfundoi në Vjenë dhe po atje, vazhdoi e përfundoi me sukses studimet universitare për inxhinieri agronomike,. kurse stazhin dhe specializimet i mbylli në Gjermani, në Silesien e Sipërme.
Më 1920, i kthyer në Atdhe, merr pjesë në Luftën e Vlorës, në çetën e Shullërit dhe komandant kishte Bajram Qamil Agajn e Ramicës. Atje, në fushat e betejës, kur ishte krah për krahu me heronjtë e luftës, me Kanan Mazen, Zigur Lelon dhe Kapedan Sali Vranishtin me shokë, grumbulloi të dhëna dhe fakte historike direkt, që më vonë i hodhi në një libër më vete.
Gjatë viteve 1920 – 23 bashkëpunon me Prof. Dr. Ernst Nowak, të Universitetit të Kölnit (Gjermani), për hartimin e Kartës Gjeografike, Topografike dhe Gjeologjike të Shqipërisë, dhe më 1924 bën pjesë në Komisionin për caktimin definitiv të nomenklaturës së Hartës së Shqipërisë.
Punon edhe dy vjet në Poloni e Moldavi dhe kur kthehet në Vlorë, emërohet agronom i zyrës së bujqësisë fillimisht dhe ngrihet dora dorës, deri në shkallët më të larta ministrore. Në vitin 1924 është një nga përkrahësit dhe mbështetësit kryesor të “Revolucionit Fanolist”.
Prej vitit 1925-26 bashkëpunon me shkencëtarin svicerian, Dr. Miller, në kërkimet e shtresave vajgurore të nëntokës shqiptare, për llogari të Dutch Shell Oil Comp. Dhe ka fatin të jetë prezent në hapjen e pusit të parë vajguror shqiptar.
Në fund të vitit 1926 emërohet agronom në Shkodër, më vonë në Xhafzotaj (Shijak), dhe Drejtor i Shkollës Bujqësore në Lushnjë dhe pas mbylljes se shkollës, shërben si agronom direkt në Berat, Gjirokastër dhe Delvinë, duke plotësuar kështu një cikël të plotë teoriko praktik, të denjë për një studiues e shkencëtar.
Më 1936, Ago Agaj merr pjesë në disa revolta e së fundi, në “kryengritjen” e Ethem Totos, si anti Zogist dhe dënohet me burgim të përjetshëm. Dita 7 Prill 1939, kur Italia Fashiste pushtoi Shqipërinë, Ago Agajn e gjen në burg.
Me qeverinë kolaboracioniste të Shefqet Verlacit ai emërohet kryeagronom në Ministrinë e Ekonomisë Kombëtare dhe më pas Ministër i Bujqësisë. Ago Agaj, si anti Zogist dhe me “Dojç kulturë” e filo gjerman, e pa okupimin Shqipërisë si lehtësues së gjendjes se vet dhe u bashkua pa rezerva me pushtuesit dhe me Ballin Kombëtar, duke menduar se kështu do të ishte më mirë edhe për vendin amë, që ndryshe mund të rrezikonte copëtimin midis fqinjëve.
Dihet se pas okupimit fashist të Shqipërisë një pjesë nga territoret e Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë iu bashkuan Shqipërisë, por prefekturat e Mitrovicës, Vuçiternit, Podejevës dhe e Pazarit të Ri, megjithëse me popullsi shqiptare, kishin mbetur ende nën sundimin serb. Ishin edhe përpjekjet e Ago Agaj me shokë, si e Dr. Vehbi Frashërit, që edhe sepse ishin me kulturë e shkollë gjermane, ndërhynë pranë autoriteteve naziste dhe i bindën ata që ato krahina t’i ktheheshin Shqipërísë. Atëherë,. për meritat e sprovuara, me vota të lira, Ago Agaj, zgjidhet prej vendasve Prefekt i Mitrovicës dhe drejton organizimin e administratës shqiptare, atë të xhandarmërisë vendase dhe të hapjes së shkollave në gjuhën shqipe. Në të njëjtën kohë organizon rezistencën kombëtare, se i duhet të mbrohet edhe nga sulmet e çetnikëve të Drazha Mihaloviçit, me të cilët ndërmerr edhe përpjekje direkt, derisa edhe plagoset.
Duhet pohuar një e vërtetë historike se, gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, Mitrovica me rrethe, përjetoi një liri që nuk e kishte pasur asnjëherë më parë. Kjo liri, siç thotë vet Ago Agaj, e ndezi popullin aq shumë, sa edhe gratë morën pjesë në kremtimin e 28 Nëntorit të vitit 1941, kur ai ishte Prefekt atje. Ishte hera e parë që ato merrnin pjesë në një grumbullim të madh shqiptarësh. Për herë të parë, pas 500 vjetëve, ato dolën lirisht sheshit të veshura me kostume kombëtare e të zbukuruara me flori e gurë të çmueshëm e me qëndisje artistike, aq sa dhe të huajt mbetën të habitur.
Mirëpo, pas kësaj feste, siç tregon Agaj, ndodhi një ngatërresë e papritur me gjermanët. Komanda kishte marrë vendim të burgoste gjithë hebrenjtë dhe jevgjit. Në Mitrovicë nuk kishte shumë familje hebreje, por kishte rreth katër mijë jevgj që i quanin gabelë. Ata flisnin shqip dhe mbanin anën e shqiptarëve. Ago Agaj u shpjegoi gjermanëve se jevgjit ishin me origjinë egjiptiane, kurse ciganët ishin me prejardhje nga India dhe ishin nomadë, që nuk ngulen në asnjë vend. Ky shpjegim nuk mjaftoi dhe lypseshin fakte të tjera. Me anën e Vehbi Frashrit u gjet libri i prof.E.Novack-ut, i cili ishte marrë me studimin e këtyre popujve. Kështu, jevgjit shpëtuan dhe ata me këtë rast, bashkë me shqiptarët në shenjë falënderimi, dhanë një koncert siç dinë vetëm ata.
Edhe hebrenjve, në saje të angazhimit të Ago Agajt e Xhafer Devës, ua shpëtuan jetën, mandej i vendosën në mbrojtje në një ndërtesë të mirë. Pas largimit të Ago Agajt, Xhafer Deva gjeti mënyrën për t’i çuar këto familje në Shqipëri, ku gjetën strehim dhe mikpritje. Agaj ishte bërë shumë popullor në mes kosovarëve me të cilët ai bashkëpunoi aq mirë.
Ago Agaj qëndroi një kohë të shkurtër në krye të prefekturës, sepse Gjermania ndërhyri tek italianët, ngase “kjo liri e kjo administratë u mor si shembull edhe për Shqipërinë dhe rinia kërkonte edhe atje të njëjtin administrim”.
Në Shqipërinë e Okupuar, Qeveria e Mustafa Krujës, Ago Agajn, e emëron Drejtor të Përgjithshëm të Nozullimeve, që varej nga Kryeministria.
Në Qeverinë e Rexhep Mitrovicë, kur Shqipëria ishte shpallur e pavarur e neutrale, (mbasi fashizmi më 7 Shtator 1943 kishte rënë), Ago Agaj emërohet Ministër i Ekonomisë.
Në qershor të vitit 1944, Ago Agaj mori pjesë në mbledhjen e Dytë të Lidhjes së Prizrenit, si dhe në Kongresi i Dytë të saj, që u mbajt më 15 janar 1944.
Ai ishte aq i lidhur me Kosovën sa në një letër, disa muaj para se të ndërronte jetë, Ago Agaj shkruante:
“Jam në shtratin e vdekjes. Flas nga përvoja njëqindvjeçare e jetës sime. Kam pasur dhe kam bindjen se fati i Kombit Shqiptar do të vendoset në Kosovë. Nëse Kosova do të shpëtojë nga kthetrat e kuçedrës Serbe, atëherë do të kemi një komb tetë milionësh dhe askush nga fqinjët keqdashës nuk mund të arrijë atë që dëshiron. Në rast se Kosova, mos e dhëntë Zoti, mbetet nën pushtimin Serb, paraqitet rreziku edhe për Shqipërinë. Pra, unë kur përpiqem për Kosovën, përpiqem për Kombin, për Shqipërinë, për Vlorën… O sot, o kurrë, populli shqiptar duhet të bëjë përpjekje për shpëtimin e Kosovës. Kjo bindje i ka rrënjët te babai i kombit, Ismail Qemali, i cili, në mbledhjen e madhe me parinë e Vlorës, mori një telegram dhe, pasi e lexoi, filloi të qante. Ismail Aga Mezini, mik i tij, i tronditur i tha: “Mblidhe veten, na thuaj se ç’pësuan djemtë?” Ismail Qemali u përgjigj: “Jo, djemtë nuk pësuan gjë, po e pësoi atdheu ynë. Kosova mbeti jashtë kufijve të Shqipërisë”. Kështu shkruante personalisht Ago Agaj dhe shtonte: “Shpresoj se lotët e babait të kombit do të bëhen armë e fortë për realizimin e ëndrrës së tij”. Nga kjo dashuri pasionante për Kosovën, Ago Agajn, shpesh e kanë quajtur “Kosovari nga Vlora”.
Kur ishte prefekt në Mitrovicë ai tërhoqi atje për ndihmë vlonjate të shquar për t’i pasur ndihmësit e vet të besuar, duke i vendosur në vende kyçe: si prokuror Kudret Kokoshin, kryetar gjyqi, dr. Shefqet Shkupin (që më pas punoi për 20 vjet mjek në Vlorë) dhe në mjekësi, vlonjaten tjetër dr. Ibrahim Dervishin.
Si të gjithë nacionalistët aktiv, Ago Agaj, në nëntorin e vitit 1944 largohet nga Shqipëria. Emigroi në Itali e Austri për pak kohë dhe për shkak të njohjeve dhe të ndikimit personal, u vendos në Egjipt, ku qëndroi i suksesshëm 20 vjet, i zgjedhur si Këshilltar për administrimin e pasurisë së Aziz Izet Pashë Arnautit (origjinë shqiptare prej Familjes së Qiprilijve) dhe drejton sektorin «Vinicole e Viticole». Kur Egjipti anoi politikisht nga Rusia Sovjetike, atëherë Ago Agaj, si antikomunist konsekuent i deklaruar, emigroi në Shtete e Bashkuara të Amerikës.
Gjatë qëndrimit në Egjipt Ago Agaj, përgatiti dorëshkrimin e vëllimit «Lufta e Vlorës» të cilin e vuri në shtyp në vitin 1969, kur ishte në Amerikë. Pati sukses të madh, mbasi ishte hera e parë që flitej mbi luftën heroike të vlonjateve, nga një pjesëmarrës aktiv e direkt, siç ishte Ago Agaj. Ai, ka dhe botime të tjera letrare e historike për Kosovën dhe Shqipërinë, librin historik “Miloshi, heroi i Kosovës”, librin për jetën dhe veprimtarinë e Xhafer Devës, si dhe libra e dokumente ende të pabotuara.
Ago Agaj, përveç se ishte pajisur me një kulturë të gjerë në shkencat agronomike, ka pasur njohuri të shumta historike, jo vetëm nga studimet dhe përvoja, po nga që njihte mirë dhe zotëron thellë gjuhën gjermanishte, si dhe frëngjishten, italishten, arabishten, turqishten, greqishten, tregonte bukur si orator, dhe folklori e poezia ishin hobi i tij.
Ago Agaj ishte rritur me një kulturë evropiane, pa u shkëputur nga zakonet e bukura shqiptare, por i lidhur me Ballin Kombëtar dhe Nacionalistët shqiptar, ndaj ardhja e komunistëve e detyroi të marrë rrugën e mërgimit, duke lënë në atdhe në mjerim gruan dhe pesë vajza. Jetoi gati një gjysmë shekulli me ankthin se a do të mund t’i shihte ndonjëherë dhe se a do të kthehej më në atdhe. Rënia e komunizmit ia ngjalli shpresën, por mosha e kishte bërë punën e saj. Ai nuk mundi të realizonte dëshirën e tij shumë vjeçare. Ndërkohë e shoqja dhe dy vajzat e mëdha nuk jetonin më. Siç tregon, vajza e katërt, Marika, që pati mundësinë të shkonte në Amerikë e ta takonte:
Plaku 96 vjeçar sikur u përtëri. Ai pyeste për gjithçka. Midis të tjerave e pyeti se “kur do ta shihnin edhe Kosovën të lirë”. Si njeri me tradita ndershmërie kishte edhe një brengë tjetër që ia shprehu asaj:
– A i keni mbetur kujt borxh? Kur mori përgjigje negative, si model pastërtie, ndjeu një lehtësim në ndërgjegjen e tij. Ishte dëshira për t’i parë fëmijët, si shqiptarë, gjithmonë me kokën lart.
Ai deri në fund të jetës së ti ishte i rregullt dhe sistematik dhe merrte mjekime e barna.
– Me këto e mbaj gjallë shpirtin, thoshte, dhe për çdo ditë bënte gjimnastikë, çdo mëngjes dilte jashtë shtëpisë në lëvizje, qëndronte një orë dhe kthehej. Edhe në darkë nuk flinte para se të bënte një ecje të mirë. Në netët që i quante shumë të gjata, flinte për të tri-katër orë e nganjëherë hiç fare.
Dhe kështu, në vetmi, duke jetuar më së shumti pranë Teqes Bektashiane të Detroitit te Baba Rexhepi dhe së fundi në një Shtëpi Pensioni, pa mundur ta shikoj Atdheun të plotë, të lirë dhe të lulëzuar, u shua në moshën gati 98 vjeçare, një nga luftëtarët veprimtarët e shquar për “Shqipërinë e Madhe”, Ago Agaj, duke marrë me vete dhe pengun e gabimeve dhe fajeve të tij, (ai thoshte, p.sh. se aleatët, me fitoren e tyre e ndryshuan për mirë Gjermaninë). Përfundimisht, ngelemi me mendimin tonë, se Shqipërinë Ago Agaj, e donte më shumë nga çdo gjë dhe nga shumëkush, më të madhe (bashkë me Kosovën) e më të begatë.
Kaluan vite dhe Ago Shero Agaj u amnistua nga Dekreti i Presidentit Nr.2205, dt. 05.01.1956, si dhe ishte i 14-ti person në listë, që rifitoj të gjitha të drejtat qytetare, çka na jep edhe më shumë guxim, për t’i treguar skeptikëve dhe për ata që gjykojnë vetëm njëanësisht e vetëm politikisht, se dhe Ago Shero Agaj ishte DIKUSH, një veprimtar i palodhur për liri, pavarësi e zhvillim dhe se ai, meriton vlerësim pozitiv për gjithë jetën e tij të mundimshme dhe për sakrificat e tij sublime.
Vlorë, 10.07.2015
- « Previous Page
- 1
- …
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- …
- 693
- Next Page »