Pas ngritjes së flamurit kombëtar në majën më të lartë në botë ate te Everestit (8.848 metra lartësi mbidetare), alpinisti shqiptar Fation Plaku ka ngritur flamurin kombëtar edhe në majën më të lartë të kontinentit të Afrikës, Kilimanxharo.
Këta alpinistë kanë për qëllim pushtimin e majave më të larta të botës dhe ngritjen e flamurit kombëtar në të gjitha këto maja.
Kilimanjaro është maja më e lartë në kontinentin e Afrikës, me 5.895 metra lartësi mbi nivelin e detit.
Fation Plaku së bashku me ekipin e tij janë shqiptarët e parë që janë ngjitur në majën më të lartë në botë Mont Everest dhe këtë e kanë bërë në 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë.
Tutini i Sanxhakut është vendstrehimi i Mbretëreshës Teutë?
A do të ndriçohet historia deri më tani e fshehur e Sanxhakut dhe a do të argumentohet se rrënjët e këtij populli nuk janë aq të cekëta siç janë paraqitur deri më tani? Falsifikatorët e historisë së Sanxhakut me dekada të tëra kanë falsifikuar dhe i kanë fshehur faktet historike. Megjithatë, historia për këtë rajon dhe njerëzit do të ndriçohet nëpërmjet të punimeve të hulumtuesve siç janë: Alia Xhogoviqi, Ibrahim Pashiqi dhe Sulejman Aliqkoviqi./
Nga Ismet Azizi/
Dëshmitë të panumërta për shtrirjen e fiseve ilire në Sanxhakun e sotshëm na bëjnë të kuptojmë se jo rastësisht Sanxhaku gjatë gjithë historisë ka qenë i banuar nga ilirët e mandej në vazhdimësi nga shqiptarët. Në fshatin Pruzhanj në Rrafshnaltën e Peshterit, në Sanxhak, arkeologët kanë zbuluar prushin (nga edhe e ka marrë emrin ky vendbanim) e trupave të vdekurve të djegur, i cilit datojnë mijëra vjet para Krishtit, që me siguri u përkasin ilirëve. Ky fakt dëshmon për autoktoninë dhe prejardhjen ilire të kësaj popullate .
T’i kthehemi onomastikës dhe historisë të cilat disa historianë të caktuara nuk i kanë shfrytëzuar në punimet e tyre. Nga të parët që janë bazuar në të dhënat e onomastikës dhe historisë janë Alia Xhogoviqi dhe Ibrahim Pashiqi. Xhogoviqi dhe Passhiqi tregojnë se si t’i qasemi materialeve onomastike, si t’i regjistrojmë ato gjatë punës në terren dhe se si të jemi të guximshëm në marrjen e konkluzioneve gjuhësore në mënyrë që të arrijmë rezultate të mira, shkruan etnologu nga Tutini, Sulejman Aliqkoviqi.
T’i kthehem hulumtimeve të Sulejman Aliqkoviqit të bëra në rrethinën e Tutinit. Sipas tij në këtë territor janë ruajtur toponimet e shumta me origjinë ilire, si dhe të kulteve të sistemit mitik ilir: për shembull ato nga kulti i diellit, mitrizmit, nga disa kulte kozmike. Përmbajtja onomastike e këtij toponimi jep të dhëna të besueshme se në relievin alpin të kësaj treve ka jetuar një popull i cili ka kultivuar kultin e Mitrës, pra në radhë të parë kultin e diellit, dhe në këtë rast edhe kultin e hapësirës kozmike. Dëshmi për kultin e Mitrës në Dardaninë antike kemi të konsiderueshme.
Sipas Aliqkoviqit në rrethinën e Tutinit gjithashtu gjejmë vende interesante si: Gradina – afër Tutinit, ku janë gjetur mbetjet e një qyteti të vjetër. Gjithashtu Bander i cili na asocon me zotin ilir Bando. Velepole (nga greq. Velepo = pamje, pikëpamja.), Biohane, Jelicë, Dedilovë – fshatrave në komunën e Tutin, pastaj emrat e shumë orononimeve (maleve, kodrave) dhe emër vendeve në Peshter. Aliqkoviqi habitet me falsifikimet e tipit si në rastin e vendbanimit Sjenica, kinse e ka marrë emrin nga fjala sena (sana) e cila, sipas tij, është jo vetëm një falsifikim laik por synim perfid me aspirata politike dhe të përfitimit me qëllime nacionaliste. Një absurd onomastik është se emri i vendit Misa kinse është krijuar nga Stefan Nemanja kur ia kishte përkëdhelur flokët vogëlushit Rastka, duke i thënë “Muskuli im” ( Misicu moj). Këto falsifikime paralajmërojnë historianët e sotëm, arkeologë, etnologë dhe gjuhëtarë që nën llupë t’iu qasen studimeve të reja në rajonin e Sanxhakut dhe më gjerë.
Në popull ekziston një besim që Tutin është emëruar sipas onomatopesë së gjëmimit të kuajve. Kinse Husein Gradashqeviq kishte “hipur” në Peshter duke shkuar drejt Tutinit, për të vazhduar për Kosovë, është dëgjuar gjëmimi i kuajve të kalorësve të tij aq larg sa që ka arrit deri te lugina e Ibrit.
Sigurisht se rajoni Tutin dhe rrethina, që është gjeografikisht i përshtatshëm për strehim, mund të jetë argument sigurt se ka qenë vendqëndrimi i Mbretëreshës Teutë. Mandej, mbretëresha Teutë, mund të jetë varrosur fshehurazi diku në këto troje (siç ka qenë rasti edhe me varrimin e fshehtë të Atil-ës, – që është e zakonshme te disa popuj të lashtë dhe të disa qytetërimeve ). Arkeologëve iu mbetet për të hulumtuar këto lokalitete dhe literaturën e mundshme.
Etnologu Sulejman Aliqkoviq shpreson që supozimi i tij, se ky vend ka qenë vendqëndrim i mbretëreshës ilire Teuta, të argumentohet në tëardhmen. Në lidhje me emërtimet ai k adeklaruar se nuk është e pamundur që disa kujtime të tjera si Baton, bir i Mbretëreshës Teuta t’i hasim në disa toponime në territorin e Sanxhakut dhe më gjerë si: Batinci (pranë Shkupit), Batusha ( fshat afër Gjakovës) Batrage (fshat pranë Tutin), Batun (mbi fshatin Ribariq në rrugën për në Novi Pazar), Batnjik, Batinci (në Vushtrri), Batoçina, Batajnicë. “Mendoj se boshnjakët duhet të fillojnë të merren me studimin e kulturës, historisë së tyre dhe nuk guxojnë të ndahen nga kultura evropiane. Ata kanë të drejtë të marrin pjesë në trashëgiminë e të gjithë popujve dhe kulturave evropiane”, thotë etnologu Sulejman Aliqkoviq.
Rrafshnalta e Peshterit, (njihet edhe si vetëm Peshter), është rrafshnaltë karstike me një lartësi mbidetare prej 1250 m në veriperëndim të Kosovës, gjegjësisht në veriun e trojeve shqiptare. Rrafshnalta e Peshterit është e pasur me kullosa kurse popullsia kryesisht merret me blegtori. Janë të njohura prodhimet e qumështit, sidomos djathi i Sjenicës, si dhe të mishit të terur. Në kuadër të Rrafshnaltës së Peshterit është edhe Fusha e Peshterit (lartësia mbidetare e së cilës është 1150 m), me një sipërfaqe prej 65 kilometra katrorë.
Popullsinë e Peshterrit, në lashtësi e banuar nga Dardanët, e përbëjnë kryesisht boshnjakët që janë pasardhës të shqiptarëve, por shumica prej tyre jozrtarisht deklarohen shqiptarë. Emri Peshter rrjedh nga fjala shqipe peshë – rëndë, ter – thatësi, tersi, tersi e rëndë.
Lugina e lumit Rashka me rrethinën e vet, e cila i takon komunës së Pazarit të Ri, paraqet njërën ndër hapësirat më interesante ballkanike për shkencën e historisë së mesjetës. Procesi i kolonizimit të sllavëve në këtë hapësirë nuk është hulumtuar sa duhet nga historianët tanë. Kolonizimi është bërë në etapa. Por, kolonozimi kryesor është bërë përgjatë luginave të lumenjve. Në fillim të shek. të VII-të sllavët depërtuan në këto vise, pasi që sundimi i Bizantit gati nuk ekzistonte.
Para ardhjes së sllavëve këto vise kanë qenë të populluara nga ilirët për çka flasin hulumtimet e shumta arkelogjike: Në Pazarin e Ri në vendin e tanishëm të kombinatit të Tekstilit “Rashka” si dhe të mbeturat nga ari dhe qelibari të gjetura para shumë viteve te Kisha e Petrovës. Kjo e fundit na jep njohuri për mundësinë e ekzistimit të një lidhjeje të fiseve ilire, selia e secilës ka qenë në vendin e kishës së përmendur.
Toponimet e shumta në këto vise ruajnë kujtimet për ilirët. Emrat: Ras, Ibër, Peshter, Bishevë,Vapa, Lim etj. janë me prejardhje nga gjuha shqipe (ras-rrasë, lim-Lumi; Ibër- i bardhë; Vapë – vapa,-ë; Peshter: Pesh- peshë; ter- terr (terësi), ter – thatësi).
Kur serbët u vendosën në luginën e lumit Rashka, e detyruan popullsinë vendase të tërhiqen në male dhe ua morën tokat. Natyrisht, vendasit nuk janë tërhequr të gjithë po një numër i tyre kanë mbetur në viset malore përreth duke vazhduar të merren me blegtori. Në vazhdimësi ata jetuan në këto vise dhe kjo gjë na bënë me dije edhe për prezencën e tyre të sotshme në këto vise.
Ndërsa, për ekzistencën e Stari Rasit serb, gjegjësisht për Arsën, qytetin e vjetër të mbretërisë ilire, Myftiu i Madh i Bashkësisë Islame në Serbi, Muamer Zukorliq, në një konferencë, kishte deklaruar: “Ne boshnjakët jemi me prejardhje ilire. Dhe ajo kalaja mbi Novi Pazar, për të cilat ata (serbët) pretendojnë se ishte selia dhe djepi i shtetit serb, në fakt është Arsa, kryeqyteti i vjetër i ilir dhe nuk ka asnjë lidhje të vetme me Ras-in dhe me shtetit e vjetër serb Rashka.
Në Colonial Williamsburg, Virxhinia, në shekullin e 18-të
Nga Keze Kozeta Zylo/
Historia amerikane si të gjitha historitë e vërteta në botë është tejet impresionuese, befasuese dhe frymëzuese.Duke jetuar përreth dy dekada në New York plus duke i shtuar dhe vitet e gjyshërve që ishin në Amerikë në fillim të shekullit të kaluar bëhemi një gjysmë shekulli në këtë tokë të bekuar, për rrjedhojë ja vlen të vizitosh dhe të mësosh historinë e vendit ku po punojmë dhe jetojmë. Fundjava e Ditës së të dashuruarve e Shën Valentinit më 14 shkurt dhe e ditës së Presidentit na gjeti në krahët e Williamsburg në shtetin e Virginias, nje ndër vendet më historike të Amerikës, por dhe në Virginian në vendin e të dashuruarve siç dhe shkruhet kudo se Virxhinia është për të dashuruarit, është rreth dashurisë, e pastër e thjeshtë.
Kjo ndërthurrje e historive duket gati si diçka hyjnore, sikur krijojnë një fushë magnetike dhe nuk të lenë pa vajtur t’i vizitosh ndonëse ishte hera e dytë për ne që shkonim së bashku me miqtë tanë që e dashurojnë artin, kulturën, historinë me çiftet Likollari dhe Pira. Edhe pse një e dielë e acartë me temperatura nën zero vetë Williamsburgu të krijon imazhin se s’pyet nga ngricat, bora, akulli, por ruan ate ngrohtësi dhe dashuri si në shekullin e 18 -te, ndryshe nuk ka se si shpjegohet që vizitorët nuk ndaleshin së shkuari për të mësuar rreth historisë dhe revolucionit amerikan.
Në të gjitha shtëpitë historike që i vizituam njohëm dhe prekëm nga afër historinë dhe njerëzit e shquar që punuan me aq përkushtim në Williamsburg të themeluar në vitin 1632, e cila ishte qendër e ngjarjeve politike që udhëhoqi drejt revolucionit amerikan. Williamsburgu ishte kryeqendra e të gjitha kolonive që u krijuan në atë kohë. Shtëpitë e ndërtuara qysh nga viti 1699 -1780 të cilat ruhen me fanatizëm janë një pasuri jo vetëm e Amerikës, por edhe e botës. Ato janë shtëpi dhe histori… Shumë prej ndërtesave si Gjykata e lartë, taverna Wetherburn e të tjera janë qysh prej shekullit 18-të, të tjerat si pallati kryesor, pallati i qeverisë, janë ndërtuar mbi themelet e tyre origjinale. Disa shtëpi janë përdorur si banesa private dhe zyrat. Flamujt që janë vendosur përballë shtëpive tregojnë se janë të hapura dhe të mirëpritura për vizitorët e ndryshëm.
Kolegji i William dhe Mary, themeluar më 1693, është institucioni i dytë më i vjetër-i arsimit të lartë në Shtetet e Bashkuara. Në të kanë studjuar tre presidentë amerikanë si dhe shumë figura të tjera të rëndësishme në historinë e hershme të kombit.
Gjithë shërbimi dhe veshja ishte si në shekullin e 18-të çka është tejet impresionuese dhe frymëzuese… Rrobat ishin punuar në tekstile dhe në mëndafsh në tezgjah, argjendi. Veshjet e shtrenjta të grave për raste ceremoniale ishin në funde të gjata të plota në formë koni tek beli, Kurse për burrat ishin kostume të qëndisura me kilota gjer në gju pastaj u zëvendësuan me pantallona të gjata.
Shume takime të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare janë mbajtur në këtë vend si dhe personalitete të shquara vazhdojne ta vizitojnë Williamsburgun. Kështu në vitin 1983 ësthë mbajtur Samiti 9 i G7. Pjesëmarrësit e samitit diskutuan krizën e borxhit në rritje, kontrollin e armëve dhe bashkëpunim më të madh midis Bashkimit Sovjetik dhe G7 ( tani G8 ). Në fund të takimit, Sekretari i Shtetit George P. Shultz lexoi për shtypin një deklaratë që konfirmon dislokimin e raketave amerikane Pershing II – bërthamore në Gjermaninë Perëndimore.
Pallati qeveritar në Williamsburg
“Give me liberty, or give me the death” Patrick Henry
Pallati qeveritar në Williamsburg, Virginia ishte qëndrimi zyrtar i Guvernatorëve Mbretërore të Kolonive të Virxhinias, ndërtuar në vitin 1699.
Pallati ishte gjithashtu një shtëpi për dy postet e guvernatorëve te Virxhinias, Patrick Henry dhe Thomas Jefferson, derisa kryeqyteti u zhvendos në Richmond në 1780. Ciceronja e veshur me kostumin e shekullit të tetëmbëdhjetë filloi të fliste për historinë amerikane në Williamsburg se: “Në krye të revolucionit amerikan qëndronte gjenerali George Washington i cili vinte nga prindër latifondistë shumë të pasur, ai mjeshtërisht dhe me shpirtin patriotik udhëhoqi popullin amerikan drejt fitores dhe shpalljes së Pavarësisë nga Anglia”.
Të trembedhjetë kolonitë që u bënë aq të rëndësishme për Pavarësinë e Amerikës ishin: Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts Bay, Maryland, South Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, North Carolina, dhe Rhode Island. Ato u krijuan ndërmjet viteve 1607-1733 në Virxhinia dhe Georgia.
Nëpërmjet debateve të shumta dhe të ashpra midis ligjvënësve të kolonive amerikane ata
kërkonin një qeverisje të të gjithë Amerikës. Organizatorët kryresorë ishin George Washingtoni, Medison, Aleksander Hamilton etj…, ndersa Patrick Henry që u bë i famshëm me fjalimin e tij i cili kundërshtoi forcimin e qeverisë qendrore pasi siç thotë ai, ne e pamë dhe e hoqëm në kurriz shtypjen angleze që udhëhiqej nga mbreti i cili kishte shumë të drejta për të vepruar si tiran.
Kolonitë po luftonin të shkëputeshin njëherë e përgjithmonë nga Anglia. Mbreti i Anglisë George i Tretë, kishte një ndikim të jashtëzakonshëm dhe akoma ishte në fuqi duke i detyruar kolonistët të paguanin taksat. Kolonistë quheshin të gjithë anëtarët e 13 kolonive. Udhëheqësit e kolonive dhe politikanë të shquar si George Washingtoni, Thomas Jefferson, John Adams, Samuel Adams dhe Patrik Henry po i çonin kolonitë drejt një bashkimi dhe kundërshtim të hapur me qeverisjen dhe tiraninë angleze.
Por në dy grupet e ndara në të cilat njeri grup kërkonte që Kombi të udhëhiqej nga qendra dhe një grup tjetër të forconte qeverisjen e shteteve të ndryshme bëri që të ketë debate dhe mospërputhje në mendimet e tyre.
Kështu një nga kundërshtarët e fortë federale ishte Patrick Henry që do të ngelet përjetësisht në kujtesën historike amerikane i cili përpara përfaqsuesve në Virxhinia do të deklaronte: “Give me liberty, or give me the death” Më jepni lirinë ose më jepni vdekjen! Patrick Henry me profesion avokat ashtu si dhe shumë patriotë të tjerë që kryen revolucionin amerikan kishte lindur në Virxhinia si dhe presidenti i parë amerikan George Washington. Ai ka thënë se: “Kushtetuta nuk është një instrument i qeverisë për të limituar të drejtat e popullit, por është një instrument i popullit për të limituar veprimtarinë e qeverisë, përndryshe ajo do të sundojë jetën dhe të drejtat tona”.
Interesante ishte dhe jeta private e Henrit i cili nga martesa e parë kishte 6 fëmijë dhe nga martesa e dytë 11 fëmijë.
Ajo që do më bënte më shumë përshtypje ishte se pas shumë debatesh të ashpra ata kishin gjetur gjuhën e përbashkët kishin rënë në kompromis për t’u përfaqsuar në Kongres në mënyrë krejtësisht të barabartë. Ndërsa cicëronja fliste mua si shqiptare gjithmonë më shkonte mendja tek Kombi im që udhëhiqet nga politikanë që grinden dhe që njohin vetëm gjuhën e helmit, duke përfunduar në interesa të ngushta meskine dhe që mëria e tyre shkon për dekada të tëra për mos thënë gjithë jetën pa folur, pa i hapur rrugë njeri-tjetrit, ndaj dhe mjerimi dhe problemet politike janë të pandara për popullin shqiptar.
Kur dëgjon dhe lexon historinë amerikane dhe se si ka qëndruar kaq gjatë kushtetuta e saj si kushtetuta më e vjetër në botë medoemos që mendon se Amerika u udhëhoq nga një grup burrash të ndritur, shumë prej tyre nga Virxhinia, udhëheqës të kolonive që e çuan Amerikën drejt fitoreve të panumërta.
Politikanë si George Uashington, presidenti i Kongresit që firmosi Kushetutën, John Adams presidenti i dytë, Aleksander Hamilton, Franklin, John Jay, Thomas Jefferson hartuesi i Deklaratës së Pavarësisë dhe president i tretë, u bënë promotor të Lirisë dhe ëndrrës amerikane. Më 4 korrik, 1776 ato nënshkruan Deklaraten e Pavarësisë që shpalli përgjithmonë pavarësinë e tyre nga Britania e Madhe. Kjo datë festohet si Dita e Pavarësisë amerikane dhe sivjet populli amerikan feston 239 vjetorin e saj.
Në vitin 1789 u miratua kushtetuta e re me 10 amedamentet bazë që janë dhe të pandryshueshme gjer tani, si liria e fjalës, e fesë, e shtypit. Shtetet kryengritëse mposhtën Britaninë e Madhe në revolucionin amerikan nga lufta e kolonive për Pavarësi.
Ndonëse vizituam shumë ndërtesa si të parukeve, të qymyrit, të armëve, të librave, të këpucëve, etj është e pamundur ta përshkruash historinë e mahnitshme të Williamsburgut brenda pak ditësh, por sidoqoftë historia e saj është siç shkruan kryeministri anglez dhe nobelisti në letërsi Winston Churchill se: History will be kind to me for I intend to write it.” që do të thotë se: “Historia do të jetë e sjellshme me mua sepse kam ndërmend ta shkruaj atë”.
Burgu në Williamsburg
Midis të gjitha ndërtesave të shekullit 18 ishte dhe shtëpia burg, e ndërtuar me urdhër të Ansamblesë së përgjithshme publike në gusht 1701, kur Williamsburgu u bë kryeqyteti i kolonive. Gjatë revolucionit, spiunët, dezertorët ushtarakë, tradhtarët ishin të burgosurit politik. Ata qëndronin atje vetëm 90 ditë të cilët ose dilnin të gjallë dhe liroheshin ose dilnin të vdekur, kjo varej nga gjykimi i Gjykatës së përgjithshme dhe nga masa e dënimit që ata vendosnin si gjykatë supreme. Zinxhirët e rëndë me peshë të madhe, si dhe zinxhirët rreth qafës, ishin disa nga pajisjet që ju vihej të burgosurve politikë.
Burgu shërbeu si ndërtesë deri në vitin 1910 dhe në vitin 1936 përfundoi së rindërtuari. Dhoma e burgut që vizituam ishte me një dritare me dyfish hekurash pa xhama, përballë kishte një oxhak, ndërsa batanijet që hidhnin nga të ftohtit ishin përtokë.
Në cep tek dritarja ndodhej një sunduk druri që ngjiteshe me 3-4 shkallë të ulta për të shkuar mbi sunduk që kishte formën e nje tasi tualeti, për të kryer nevojat personale. Duke u hedhur përsëri në ndjenjat si shqiptare të gjithe ne thamë se nuk dukeshin keq dy dhomat e burgut që vizituam të cilat çuditerisht kishin oxhak që ngroheshin të burgosurit. Ato ishin të gjitha të veshura me dru dhe me dysheme me dërrasa, ndërkohë nga intervistat që kam marrë prej shumë të dënuarve politikë në Shqipëri ata tregojnë me tmerr dhomat e territ në burgjet si gogol, muret e akullta dhe të mykëta, mbipopullimin, minjtë përreth, lagështirën, ferrin e vërtetë, që mjerisht disa prej burgjeve politike, godinat e tyre si Ferr i shkatërruan dhe nuk iu gjendet nami e nishani.
Kur ne u larguam nga godina e burgut i thamë cicerones se burgjet shqiptare ishin më të tmerrshme se burgu që pamë këtu, ato ishin si gropa të zeza gëlltitëse që s’mund të krahasohen me këtë burg edhe pse ky është një burg i shekullit të 18-të ndërsa ata ishin burgje të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar. Ciceronja edhe pse nuk dinte ku binte Shqipëria ngeli e shtangur përballë kushteve cnjerëzore të burgjeve shqiptare.
Taverna King’s Arms e preferuara e George Washingtonit
Tavernat ishin tejet karakteristike dhe servirej me po atë ushqim, pjata dhe veshje si në shekullin e 18-të. Ne shkuam në njeren prej tyre që quhej “King’s Arms”.
Një ndjenjë e bukur shpirtërore të krijohej kur hyje brenda tavernës. Të gjithë kamarjerët me nje ngrohtësi mirësardhje të ftonin të uleshe në tryezë që ishin me punime druri. Kamarjeri ynë i veshur me rrobat e shekullit të 18-të ku më bënë përshtypje më shumë këpucët, çorapet dhe gravata filloi të na pyeste se a kishim ardhur më parë në Williamsburg? Ai kishte 30 vjet që shërbente në këtë tavernë me të njejtën veshje të cilën e dashuronte dhe e kishte pjesën e jetës së tij. Elekuenca dhe mirësjellja e tij në të folur ja shtonin dhe më shumë bukurinë lokalit. Llambushkat e vogla përreth me një dritë të zbehtë, pjatat e dekoruara, pecetat, lugët, ibriku, gotat e verës ishin një pjesë e përvojës së bukur për atë ditë në këtë tavernë rrethuar nga miq të fjalës së bukur dhe të sinqertë çka e bënte atmosfterën dhe më të bukur dhe më tërheqëse. Kamarjeri tha se ju keni ardhur në tavernën më të preferuar të presidentit të parë të Amerikës George Washington, i cili kishte shumë të preferuar gatimet e detit. Unë ju kam ulur në tavolinë vazhdoi ai ku para disa kohësh u ul komedianja e famshme botërore Joan Rivers, njëkohësisht aktore, shkrimtare, producente dhe prezantuese Televizioni. Unë do t’ju shërbej vazhdoi kamarjeri me të njejtën dashuri dhe zell si për Joan River, por jo vetëm për atë, por për të gjithë njerëzit që vijnë këtu dhe respektojnë historinë amerikane. Për vizitën e Joan Rivers në këtë tavernë shkruajtën shumë gazeta ku ajo falënderonte të gjithë stafin për krijimin e një mjedisi magjik i cili ta çonte imagjinatën në tre shekuj të kaluar. Fatkeqësisht ajo ndërroi jetë në shtator 2014 në Manhattan gjatë një analize mjekësore që e çoi drejt një cardiaku arrest. Pas fjalës së kamarjerit erdhi pronarja e tavernës Christiana nje grua fisnike me moshë 75 vjeçe. Ajo foli për historinë e tavernës, jetën e saj që e kishte lënë burri në moshë shumë të re me dy vajza një 3 vjeçe dhe një në bark të saj të palindur. Ajo me guxim pasi bleu këtë tavernë pronësoi dhe 4 taverna të tjera dhe vetëm puna dhe durimi ndryshuan jetën time dhe të fëmijëve të mi, vazhdoi pronarja e cila fliste me një zë delikat dhe konfident. King’s Arms tavern është hapur në 1772 dhe filloi të jetë më e populluara ku zakonisht vinin njerezit me influencë të lartë politike. Taverna është hapur nga Jane Vobe. Në këtë tavernë shërbehet në mënyrë mjaft të kulturuar dhe me ushqime super të shijshme. Fotografitë me pronaren e tavernës ishin shumë të këndshme dhe ajo na ftoi për të ardhur përsëri në fund të marsit pasi do të kishte hapjen e një taverne të re. Le të shpresojmë.
Vizitën në Colonial Williamsburg e mbyllëm duke parë paradën madhështore tradicionale ushtarake me ushtarët të veshur si me rrobat e George Washington dhe komandantët që urdhëronin ushtarët të qëllonin me topa në nderim të të gjithë presidentëve të 13 kolonive që ëuan Amerikën drejt Pavarësisë nga Anglia.
Virxhinia, vendi i të dashuruarve
Ndonëse lindim vetëm dhe vdesim vetëm dashuria e vërtetë krijon magjinë që nuk të lë vetëm por të shoqëron gjer në momentet e fundit të jetës edhe pse shpesh herë mund të mendosh se do t’i mbyllësh sytë në vetmi, atëhere mbi qepalla si frymë e shenjtë të ulet dashuria si një ëngjëll i zbritur nga qielli. Secila pikënisje e një dashurie ka historinë e saj, të bukur apo të dhimbshme, por që nuk harrohet lehtë, se të harrosh dashurinë e vërtetë është njëlloj sikur të kujtosh një njeri që s’e ke takuar kurrë. Pikërisht në ditën e të dashuruarve ne zgjodhëm Virxhinian.
Historia e Vixhinias është tejet e pasur ku midis shumë historish nuk mungon dhe ajo e dashurisë. Gjysma e Amerikës gjer në vitin 1967 kishte ligjin kundër martesave të përziera çka do të thotë se dënoheshin kush do të thyente ligjin martesor.
Dashuria e pastër e dy të rinjve me ngjyrë si e Richard Loving i cili ishte i bardhë dhe Mildred Jeter e cila ishte me ngjyrë të zezë, një afrikano amerikane bënë që të ndryshonin ligjin martesor në vitin 1967 nga Gjykata e Lartë. Ata u lindën dhe u rritën në Virxhinia. Ata u dashuruan kur Mildred ishte 18 vjeçe ndërsa Richard ishte 24. Ata hoqën shumë peripecira së bashku pasi shikoheshin dhe përbuzeshin nga njerëz të shumtë dhe për më tepër fshiheshin nga policia se mos i arrestonte. Një natë në orën 2 të mëngjesit polici më tmerroi kur e pashë pranë shtratit tonë baskëshortor dhe na arrestoi të dyve pasi kishim thyer ligjin në shtetin e Virxhinias. Policët iu bastisën shtepinë gjatë natës. Më 6 janar, 1959, Lovings u deklarua fajtor dhe u dënua me një vit burgim, me dënim me kusht për 25 vjet, që çifti të linte shtetin e Virxhinias. Ata e bënë këtë , duke lëvizur në District e Columbias.
Së bashku linden 3 fëmijë, Donald, Peggy, dhe Sidney. Richard Loving vdiq në moshën 41 në 1975, kur një shofer i dehur goditi makinën e tij në Caroline County, Virginia. Mildred Loving humbi syrin e saj të djathte në të njëjtin aksident. Ajo vdiq nga pneumonia më 2 maj 2008, në Milford, Virxhinia, në moshën 68.
Ndonëse ata ikën shumë të rinj dashuria e pastër e tyre ngeli e përjetshme, në nderim të tyre jane ndërtuar skulptura ku shkruhet me shkronja të mëdha LOVE dhe ku vizitorët e shumtë pozojnë brenda dashurisë së tyre. Vetëm dashuria e çliron botën nga urrejtja, çka të kujton thënien e Martin Luther King Jr. i cili thotë se: “Hatred paralyzes life, love releases it. Hatred confuses life, love harmonizes it. Hatred darkens life, love illuminates it, që përkthehet: Urrejtja paralizon jetën, dashuria e çliron atë, urrejtja confuzon jetën, dashuria e harmonizon atë, urrejtja e errëson jetën, dashuria e ndriëon atë”.
Për rrjedhojë dashuria e zjarrtë e Richard dhe Mildred e çliroi ligjin e urrejtjes raciste që pengonte martesat me raca të ndryshme.
Shkurt, 2015
Colonial Williamsburg, Virginia
SHABAN POLLUZHA, KOLOSI QË PËR PESËDHJETË VJET U ANATEMUA
*SHABAN PALLUZHA (1871 – 1945)-Fotografi që për 50 vjet mbeti e ngujuar nën dërrasa të hambarit, ndërkohë që bloza, pluhuri dhe lagështia e grisën dhe e shkatërruan pothuaj tërësisht./
•Me rastin e rënies së tij heroike më 21 shkurt 1945./
Shkruar nga Muhamet Mjeku/
I blinduar nga divizione të shumta ushtarake të Serbisë, Malit të Zi, Maqedonisë dhe Kosovës, më 21 shkurt të vitit 1945, pas një lufte të ashpër në kullat e Hasan Sylës në Trestenik, ra heroikisht si legjendar Shaban Polluzha, njëri ndër koloset e historisë sonë kombëtare bashkë me një pjesë të luftëtarëve të tij dhe me trimin e njohur, Mehmet Gradica. Të gjitha këto divizione jugosllave, përkundër zjarrit me mortaja dhe artileri të rënda, vetëm pas 9 orësh, arritën ta rrënojnë fortifikatën, ku ndodheshin 150 kryengritës të guerilës shqiptare. Këtu mbaron një dramë dhe vazhdon drama tjetër e përgjakshme ndaj Kosovës: ekzekutime masive, burgosje, zhdukje, Tivari, Sremi, Trogiri… Viti 1945 konsiderohet viti më tragjik, bashkë me dimrin e egër që s’ mbahej mend.
Shaban Polluzha, një burrë me shtat mesatar, kokëthinjur me një natyrë të ngrysur, kishte kundërshtuar padrejtësitë ndaj shqiptarëve të Kosovës në kohë të ndryshme: gjatë Luftës së Parë Botërore, gjatë Mbretërisë Sebo-kroato-Sllovene dhe më 1945 organizoi kryengritjen kundër okupimit serbo-jugosllav. Në fushë-betejë nxjorri afro 10.000 luftëtarë.
Lindi në Polluzhë të Drenicës më 1871. Mibemrin e mori sipas fshatit të lindjes, ndërsa i përket fist Kastrati. U rrit dhe u edukua në një familje me traditë kombëtare, e njohur edhe për zgjidhjen e konflikteve ndërfamiljare e ndërnjerëzore. Qe edhe kryetar i Këshillit Pajtues në Drenicë dhe kryetar i komunës në Polac. Një personalitet i rrallë, shumë i respektuar me veti të jashtëzakonshme njerëzore. Në një rast kur i burgoset, njëri nga tre djemtë e tij, gruaja i thotë: “Djalin po duan ta pushkatojnë, ndërkohë që ti po sillesh si të mos kishte ndodhur asgjë”, ai i përgjigjet: “Edhe të tjerët që ndodhen aty, kanë dikënd të vetin, sikurse djali ynë”.
Ishte tejet i matur, por në momente dinte të rrebelohej. Një ushtar i tij e hedh bukën nga dritarja se ishte pak e pa pjekur, ai me ngritje të zërit i thotë:” A di se jemi në luftë, e jo në shtëpi”, ndërkaq kur i plagoset djali i madh, ndonëse e kishte prekur thellë në shpirt, shokëve të luftës u thotë” edhe tjerët janë plagosur dhe vrarë”.
Në dimrin e egër të atij viti, kur e shihte popullin duke vuajtur për bukë dhe të masakruar nga çetnikët dhe partizanët komunistë, i shkonin lotët.
Babai i tij, Rexhepi, u pushkatua më 1912 në Serbi, pasi ishte marrë dhunshëm me shumë burra të tjerë nga Kosova. Vrasjen e tij, dhe të burrave tjerë, e përjetoi rëndë dhe kjo ngjarje e motivoi më shumë t’i përkushtohej luftës në mbrojtjen e të drejtave kombëtare e njerëzore të popullit të tij. Kishte përjetuar katër pushtime, njërin pas tjetrit: turk, serb, bullgar, austriak dhe jugosllav. I kishte dalë në ndihmë Azem Bejtës, si mik që e kishte, dhe Lëvizjes së tij Kaçake, kur ishte kryetar komune në Polac. Në vitin 1941 xhandarmëria e udhëhequr nga italianët, ia internoi familjen në Kullat e Sheremetit në Pejë, ndërsa në Polluzhë i djegu të tijen trikatëshe bashkë me shtëpinë dhe objektet tjera.
Kulla e tij bëhet rrafsh me tokë edhe në vitin 1945 nga Brigada e KNOJ-it. Shumçka e vlefshme ishte shkatërruar nga flakët. Më 1941 organizon forcat e tij vullnetare ndaj depërtimit të çetnikëve në rajonin e Koleshinit të Ibrit, ndërsa më 1943 i priu një mase të madhe prej 3000 vullnetarësh në mbrojtje të Novi Pazarit, ku çetnikët kryenin masakra tmerruese ndaj boshnjakëve dhe shqiptarëve, si në Bihor e vende të tjera të këtij rajoni.
Në janar dhe shkur(1945) me luftë kundërshton projektin shfarosëse të Serbisë në Kosovë. Në fushë-betejë nxorri afo 10.000 luftëtarë, kryesisht nga Drenica për të ndalë krimet çetnike mbi gra, fëmijë e pleq që kryheshin gjithandej Kosovës.
Rrethanat shoqërore-politike në këtë periudhë ishin shumë të disfavorshme për Kosovën. Në Beograd dhe Podgoricë ishte projektuar një skenar i errët për shqiptarët jashtë Shqipërisë shtetërore, në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të zi. Në këtë skenar parashihej mobilizimi i shqiptarëve të moshave të ndryshme dhe dërgimi i tyre në frontin e Sremit,Trogirit dhe në vija të tjera të luftës në Jugosllavi, ndërsa brenda në Kosovës dhe në territoreve tjera shqiptare, të silleshin çetnikët e Drazha Mihaloviqit dhe bandat tjera serbe për të kryer krime masive mbi civilët shqiptarë.
Në bazë të këtij skenari famkeq insistohet të bindej Shaban Polluzha që, me brigadën e tij, të nisej në luftë kundër nazistëve gjermanë në rajonin e Sremit në Vojvodinë, kurse çetnikët dhe partizanët të bënin çdo gjë të keqe në Kosovë, pa u penguar nga askush. I zënë ngusht, para përgjegjësië së madhe ndaj popullit, Shaban Polluzha që kishte një moshë 75 vjeçare, fillimisht kishte pranuar dhe, ende sa ndodhej në Podujevë në rrugë për në Srem, i arrijnë lajme të frikshme se çetnikët kishin hyrë në Drenicën veriore dhe në disa pjesë të Kosovës në kufij me Srebi e po ekzekutonin njerëz në familjet shqiptare, duke i therrur edhe me bojaneta. Pas këtyre informatave, edhe përkundër urdhërit të prerë të Shtabit të LNÇJ që të vazhdonte rrugën për në Srem, se më nuk do të ndodhte më asnjë vrasje e njerëzve të pafajshëm, ai kishte refuzuar kategorikisht pohimin e tyre dhe në bisedë u kithte thënë se ju më pretë në besë. Në këtë “besë” ai kishte dyshuar vazhdimisht!. Këtë dyshim e kishte nga përvoja e tij e gjatë. Derisa ky po kthehej, Shaban Haxhia me Brigadën e 7 të “Kosovë e Metohisë”, në të njëjtën ditë, po udhëtonte për në frontin e Sremit.
Gjatë kthimit nga Llapi për në Drenicë, brigada e tij sulmohet në pritë nga njësitë partizane, por pa pasoja dhe kapërcen Çiçavicën, duke u përqëndruar në Drenicë ngaqë aty, ditë më parë, ishte likuiduar paria dhe njerëzit më autoritativ dhe luftëtarët ishin nga kjo pjesë e Kosovës. Serbia këtë rajon e konsideronte të rrezikshëm, duke kujtuar rezistencën shumëvjeçare të Azem Bejtës.
Më 8 shkurt 1945 Shtabi Suprem i UNÇJ, Kosovën e futi nën administrimin e hekurt ushtarak dhe shpall gjendjen e luftës. Tani shqiptarët pushkatoheshin në shtëpi, në rrugë dhe aty ku ndodheshin e lëvizeshin.
Shaban Polluzha, me luftëtarët e tij vendoset në Drenicën Perëndimore dhe aty organizohen në formacione ushtarake: në çeta, batalione, togje dhe njësi më të vogla. Në fillim, për shkak të raporteve jo të mira mes tij me Mehmet Gradicën, luftën kundër brigadave partizano serbe e
zhvilluan ndaras, por ideali kombëtar i bashkoi në një front. Aksionet u organizuan sipas terrenit dhe strategjisë në vende të ndryshme, të përqëndruar në Rezallë, Likovc, Obri, Plluzhinë, Ticë, Açarevë, Tërstenik, Llaushë, Prekaz dhe më vonë në fshatrat tjera të Drenicës Lindore, rrëzë Çiçavicës. Në brigadën e Drenicës kishte luftëtarë edhe nga rajoni i Vushtrrisë, Mitrovicës, Artakollit, Llapushës dhe më pak nga viset tjera. Divizionet dhe brigadat ushtarake serbe, malazeze, maqedone dhe ato, ku kishte të inkuadruar edhe shqiptarë nga Kosova, si dhe Brigada e pestë e Shqipërisë që u kthye në Kosvovë pas Vishegradit, kryen krime të frikshme kundër popullatës civile, në pamundësi që të hakmerrshin drejtpërdrejt për humbjet e tyre nga kryengritësit shqiptarë të Polluzhës. Komandanti i Administratës ushtarake, Sava Derljeviq, kohë më pas, shkruante për kryengritjen e Drenicës. “…nga ana jonë ishin të angazhuar së paku 4 divizione, brigada e 46 serbe, e 52 e Kosmetit, grupi operativ i brigadave (e I-ra e Bokelit, e 6 malazeze, dy brigada të Kosmetit) dhe Brigada e KNOJ-it. Kohë pas kohe ishin të angazhuar edhe divizioni i 24-të serb dhe 41-të dhe ai 50 maqedon. Krejt këto forca kishin mbi 40. 000 ushtarë. Në këto përleshje edhe ne kemi pësuar humbje serioze”, thotë Derljeviq.
Janë tmerruese masakrat në Terstenik, në Skenderaj, në Polac, Rezallë, Drenas,… Druar dhe në fshatrat tjera të Drenicës dhe Kosovës.
Në këtë luftë brigadat serbe, malazeze, ato Maqedone dhe ajo e Kosmetit, kanë psuar humbje të konsiderueshme në njerëz, sidomos në pjesën e fundit të janarit dhe në fillim të shkurtit 1945. Konsiderohet se në luftimet e ashpra kundër Brigadës së Shaban Polluzhës, janë vrarë 1500 luftëtarë të armikut dhe një numër tjetër është zhdukur. Luftimet më të mëdha janë zhvilluar në Terstenik, Obri, Rezallë, Likofc, Tërrnafc, Makermal, Çiçavicë dhe tek ura e Pestovës.
Një popull i varfër siç ishte Drenica, e kishte të vështirë t’ i mbante me bukë aq luftëtarë sa kishte Shaban Polluzha, prandaj ai u detyrua të lëvizte me brigadën e tij, duke kaluar në fshatrat rrëzë Çiçavices, e pastaj në Shalë të Bajgorës e prapë në Drenicë.
Shaban Polluzha dhe Shtabi i tiji luftës, i vendosur tek Malajt në Rezallë, ishte ndihmuar edhe nga disa intelektualë nacionalistë, si Selman Riza, Ymer Berisha, Marije Shllaku, Ibrahim Lutfiu, dhe klerikët Mulla Ilaz Broja, Mulla Brahim Polaci-Hoti etj, ndërsa u masakruan Asim Luzha dhe Qamil Hoxha, i pari në Terstenik, i dyti në në Skenderaj nga brigadë e KNOJ-it.
Të tërbuar me sindromin e urrejtjes ndaj shqiptarëve dogjën dhe shkatërruan çdo gjë që ndodhej para tyre. Në këtë dimër, më të egrin që mbahej mend, gra dhe fëmijë morën plaçkat në dorë, duke mos ditur kah të shkonin.
Pas shurjes me gjak të Luftës së Drenicës, në Kosovë intensifikohet dhuna dhe terrori. Në pranverë të atij viti (1945) ndodhi masakra e Tivarit, u pushkatuan pa gjyq e me gjyq intelektualë, nacionalistë, idalistë dhe civilë.
Nën Administrimin ushtarak u mbajt edhe Sesioni i Dytë i Këshillit “Nacionaçlirimtar” i Kosovës, i njohur si Kuvendi i Prizrenit, korrik 1945 dhe këtu Kosova u aneksua nga Serbia. Në këtë kuvend u përmbysën vendimet e Bujanit. Pro aneksimit, në Prizren votuan shqiptarë e serbë, ata të cilët refuzuan u burgosën dhe u likuiduan.
Shtëpia e Shaban Polluzhës disa herë është bërë rrafsh me tokë. Shumçka e vlefshme është djegur dhe shkatërruar. Bashkë me shumë sende të tjera janë djegur edhe ato pak fotografi të Shaban Polluzhës. Siç thotë Ramadani, djali i tij, dikush babait ia kishte bërë dy tri fotografi dhe deri para Luftës së Dytë Botërore kanë qenë në shtëpi. Nga to ka shpëtuar vetëm një. Meqë shtëpia jonë bastisej nga OZN-a, ne atë fotografi e mbshtollëm në letër dhe e shtimë në mes dy dërrasave të hambarit për ta ruajtur kujtimin për babain. Mirëpo, kohëzgjatja në kushte jo klimatike eresioni e kishin dëmtuar. Fotografia e vetme e tij, nga dërrasat e hambarit, u nxorr në vitin 1990, atëherë kur unë kërkoja një foto për botim. Nga kjo fotografi e mbetur vështir se mund të fitohet imazhi për babain, thotë Ramadani, i cili ishte me të deri sa ra heroikisht në kullat e Dvoranëve në Terstenik, më 21 shkurt 1945 bashkë me një numër luftëtarësh.
Kufomën e Shaban Polluzhës, djali i tij Ramadani me një grup shokësh e kishte hedhur në lumin Drenica, duke thyer një pjesë të akullit, dhe vetëm pas 6 javësh do tw nxirrej dhe varrosej. Në gurin e varrit figuronte viti i lindjes, 15 vjet më i vjetër sesa që kishte pasur. Kjo ishte bërë me qëllim nga familja në mënyrë që të mendohej për ndonjë person tjetër. Shaban Polluzha për 50 vjet ishte temë tabu.
RRËFIMI TJETËR: RRËZIMI I MONUMENTIT SIPAS KICO MUSTAQIT; NGJARJET NË SHKOLLËN E BASHKUAR, PËRDORIMI I HAXHI LLESHIT PREJ RAMIZ ALISË….
DOSIER nga Albert ZHOLI/ Flet ish-Minsitri i Mbrojtjes Kiço Mustaqi/
-Monumentin nuk e rëzuam ne, ne kishim në plan ruajtjen e RTV-së/
-20 shkurti Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”./
-Ngjarjet e sikletshme të Shkollës së Bashkuar,ku ishte dhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”/
-Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit, ishte një moment tepër i rrezikëshëm për Shqipërinë, sepse mund të përfundonte në një gjakderdhje, vëllavrasje/
-Për mendimin tim Shkolla e bashkuar nuk sulmoi por u sulmua. /
-Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë/
-Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin/
….Po t’ju referohemi informacioneve të atyre ditëve, skenari i zhvillimit të ngarjeve ishte ky: Turmat e njerëzve që do të niseshin nga qyteti Studenti do të merrnin së pari godinën e Radio Televizioinit, prej andej do të drejtoheshin në Kryeministri e në Komitetn Qendror të PPSH. Në dritaret e zyrave të Adil Carçanit, Enver Hoxhës e Ramis Alisë, nga krahu i bulevardit Dëshmortë e Kombit, do të vendosnin flamurët e PD-së e pastaj demostruesit do të futeshin në Bllokun e Udhëheqjes për të shkatërruar banesat e bllokmenëve “ një neologjizëm mjaft i përhapur ditëve të para të 1991-shit. Turma prej 100.000 vetësh (këtë shifër dha në mbrëmje një agjenci prestigjioze lajmesh), nuk mundi të hynte në godinën e Radiotelevizionit, ku nuk pati ndonjë incident. Lumi njerëzor, nëpërmjet rrugës së Elbasanit vërshoi në drejtim të sheshit “Skëndërbej” ku u rrëzua monumenti . Pastaj u kthye në bulevardin kryesor të Tiranës, duke thirrur: “Te Blloku! Te Blloku!” Bulevardi ishte bllokuar nga tanket e Gardës së Republikës. Ramiz Alia mbaj mend se i kishte sugjeruar komandantit të Gardës, Dane Binajt, që t’i jepte efektivit vetëm muncionin manovre. Kur Dane Binaj e paralajmëronte turmën të zbrapsej, se ndryshe do të hapte zjarr, drejtuesit e turmës bërtisnin: “Mos kini frikë” kanë predha manovre!”. Vetëm kur njëri prej tankeve shtiu në drejtim të plepave buzë Lanës dhe degët e plepave ranë përdhe njerëzit e kuptuan se Dane Binaj e kishte seriozisht. Atëherë njëri prej drejtuesve të atëherëshëm të PD-së Neritan Ceka, u ngjit tek njëri nga tanket dhe me megafon i bëri thirrje turmës që të kthehej mrapsht, çka dhe u bë. Në një nga pushimet midis seancave të Kuvendit, (prill 1991), i thashë Arben Imamit ( në atë kohë deputet i PD-së), se po të mos kishit rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, do t’I kishit fituar ju zgjedhjet”. Arben Imami më dha një përgjigje që më vuri në mendime :” Monumentin nuk e rëzuam ne, e rrëzoi Ramiz Alia, ne kishim në plan ruajtjen e RTV-së, Komitetin Qëndror, Kryeministrinë dhe Bllokun”.Po qe se të dy janë shprehur sinqerisht, dhe me shqyrtimin dhe të fakteve që u përmendën më parë, atëherë mund të konkludohet se vërtetë partia Demokratike e konsiderointe si kurth rrëzimin e moinumentit të Enver Hoxhës dhe i ishte shmangur një lëvizjeje të tillë.
20 shkurti Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”.
Për Ramiz Alinë, 20 shkurti ishte “ një nga ditët më dramatike e më të rënda” në jetën e kryeqytetit”.Në një mesazh që u transmetua nga televizioni mbrëmjen e po asaj date , Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”. Ramiz Alia ka thënë disa herë se ai dha urdhër të mos qëllohet kundër turmës, për të mos shkaktuar gjakderdhje e vëllavrasje. Ministri I atëhershëm I Punëve të Brendëshme Hekuran Isaji pretendon në një intervistë (korrik 1991), se Ramizi I dha urdhër të qëllonte, por ai nuk e zbatoi. Vetë Ramiz Alia ka deponuar edhe para hetuesit për këtë çështje. Në librin “Ditari I burgut” ai e riprodhon këtë deponim:
“Kur demostruesit dolën në sheshin Skëndërbej dhe kishte gjasë që ata të sulmonin për të rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, Hekuran Isai më mori në telefon, “Ç’të bëjmë?”. I them: “Sipas ligjit, kundër atyre që përpiqen të prishin monumentet si dhe kundër organizatorëve të demostratave të paligjëshme, policia duhet të ndërhyjë . Mirëpo, a mund të bëhet kjo atje, në sheshin Skëndërbej? A mund të evidentohen organizatorët?”. “Është e pamundur, m’u përgjigj Hekurani,-Në shesh ndodhen mbi 10.000 vetë, prandaj nuk mund të dallohen organizatorët, përveçëse nëse bëhet kasaphanë”. Atëherë i thashë: “Kasaphana dhe gjaku nuk na nevoiten, prandaj përpiquni ta shmangni të keqen me mënyra të tjera. Kur mbërriti lajmi se monumenti ishte rrëzuar, unë ndodhesha në mbledhjen e Komitetit Qëndror të Partisë dhe ua thashë edhe të tjerëve . Nëse Hekurani kishte vepruar kundër urdhërave, domethënë se ai nuk lejoi të përdoreshin armët, ndonëse e kishte urdhërin prej meje që t’i përdorte, atëherë gjëja më e thjeshtë që do të bënim ne apo çdo anëtar tjetër i Komittit Qëndror, do të ishte të thirrej Hekuran Isai e të jepte llogari apo t’i bëhej një vërejtje, siç e parashikonin rregullat e kohës. Mirëpo asgjë nga këto nuk u bë. Pse?Sepse të gjithë shokët e dinin se ishte mendim unanim i Komitetit Qendror që të mos përdoreshin armët kundër popullit . Kjo ishte vija e Partisë.
Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit
Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit, ishte një moment tepër i rrezikëshëm për Shqipërinë, sepse mund të përfundonte në një gjakderdhje, vëllavrasje . Sepse ishte një moment kur njerëzit ishun të revoltuar: njëra palë kërkonte rrëzimin, pala tjetër kërkonte mbrojtjen. Gjithkujt i kujtohet organizata “Vulletarët e Enverit”- pra ishte një rrezik vëllavrasjesh në përmasa të mëdha …Në momente të tilla themelore të historisë ka gjithmonë njerëz që i kuptojnë proçeset, ashtu sikurse ka edhe njerëz që nuk i kuptojnë . Prandaj dhe reagimet janë simbas mentalitetit të tyre. Në fund të fundit ishin masa të tëra njerëzish që dilnin dhe kërkonin një ndryshim rrënjësor të zhvillimit. Dhe nuk mund të mbrohej asgjë me armë; ajo vetëm do të ishte nja katrastrofë kombëtare dhe asgjë më tepër. Në rastin konkret, e vërteta mund të ketë pak rëndësi, po të meret parasysh se në mesazhin e 20 shkurtit Ramiz Alia theksonte :’Tashmë ka dalë krejt e qartë që forcat antidemokratike kanë një strategji të përpunuar. Ata duan shkatërrimn e Shqipërisë. Ata duan të shkulin me rrënjë çdo gjë që kemi ngritur. Ata janë gati të profanojnë edhe varret e të parëve …Këto forca nxiten e shtyhen për të vepruar për interesa politike. Synimi i tyre është armiqësimi i masave me pushtetin popullor. Një lojë cinike po zhvillohet me ndjenjat e poullit’. I gjithë mesazhi në fjalë I Ramiz Alisë karakterizohet nga një patetikë patriotike, që megjithatë mbart një ngarkesë të pazakontë konfliktuale. Ai gati-gati sa su thotë troç njerëzve : Rëmbeni armët për t’u treguar vendin ayre që arritën të rrëzojnë përmendoren kushtuar themeluesit të shtetit tonë , Enver Hoxhës. Në një pasazh mjaft ekuivok Ramiz Alia theksonte: I bëj thirrje popullit të marrë në dorë fatin e vet. Sot është dita të tregohet kush është patriot, kush e do me zemër Shqipërinë, kujt i dhemb mundi e djersa e derdhur, kush e don me të vërtetë demokracinë”. Bashkimi I fjalive është në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar, nga njëra anë dhe nga ana tjetër “Sot është dita të tregohet kush është patriot dhe e do me zemër Shqipërinë”, ishte mjaft i rrezikëshëm dhe mund të interpretohej fare mirë si një thirrje që njëra pjesë e popullsisë të rrëmbente armët kundër pjesës tjetër që ‘luante me ndjenjat” e pjesës së parë… Rrjedha e ngjarjeve të ardhëshme dëshmoi se taktika e Ramiz Alisë për të sensibilizuar masat në favor të regjimit komunist, me shpresën se inciativa për konfrontimin do të merrej nga vetë këto masa, nuk ishte krejt pa bazë. Dominimi gjysmëshekulor I komunistëve nuk mund të fshihej brenda një dite nga ndërgjegjet e njerëzve . Kjo vërehej më shumë në zonat ku PPSH kishte pasur vazhdimisht influencën më të madhe dhe njerëzit kishun lidhje farefisnore e krahinore me spiralet e nomenklaturës. Veç kësaj, në kushte e paralizimit të vendit, e vetmja propogandë që arrinte tek masat ishte ajo që bëhej nëpërmjet radios e televizionit shtetëror. Megjithatë monumneti i Enver Hohës në qendër u rrëzua. Roli i Ramiz Alisë tashmë dukej fare i zbehtë. Ai nuk kishte asnjë fuqi në drejtimin e shtetit. Roli i tij kishte përfunduar. De fakto ai nuk ishte më një udhëheqës.
Gabim, se vendi po kërcënohej realisht me puç ushtarak
Duket se pas rrëzimit të monumentit të Enver Hoxhës Ramiz Alia e kuptoi se ishte i izoluar, prandaj vendosi që edhe formalisht ta merrte në duart e veta drejtimin e pushtetit dhe u vu në krye të një këshilli presidencial që përbëhej prej 9 vetash. Në këshillin presidencial, me përjashtim të Fatos Nanos, emri i të cilit sapo kishte nisur të shkëlqente , gjithë të tjerët , ose qenë konservatorë të betuar, ose nuk kishin realisht asnjë lloj peshe në marrjen e vendimeve . Këshilli përbëhej , ( veç Nanos) nga: Haxhi Lleshi- ish kryetari presidiumit të Kuvendit Popullor, Kleanthi Koçi-Kryetar I Gjykatës së Lartë, Kiço Blushi shkrimtar, Lufter Xhuveli- petagog kryetar i partisë Agrare, Rexhep Meidani-petagog, Minella Dalani gazetar në pension, Xhenet Muço- ushtarak. Menjëherë pas krijimit të tij, Këshilli Presidencial lëshoi një deklaratë, ku kërcënonte se do të shpallej gjendja e jashtëzakoinëshme, nëse nuk vendosej rendi dhe qetësia publike. Të nesërmen e rrëzimit të monumentit u hapën fjalë se efektiva të shkollës së Bashkuar do të marshonin për në qendër të Tiranës, ku do të rivendosnin shtatoren e diktatorit që ndodhej në oborrin e shkollës. Por nuk ishte e gjithë Shkolla e Bashkuar. Por, nga ana tjetër duhet theksuar se kjo nuk mund të ishte një inciativë spontane, aq më tepër në një shkollë të tillë ushtarake, ku nuk diskutohej disiplina e hekurt. Madje në një thirrje të efektivave të shkollave ushtarake të Tiranës drejtuar presidentit, partive politike dhe gjithë popullit, thuhej në fund se me përmbajtjen e thirjes u njohën komandat e shkollave ushtarake dhe janë plotësisht dakort. Kërkesa e parë e kësajë thirrje lidhej me Enver Hoxhën, për figurën e të clit kërkohej që të përcaktohej me anë të një referendumi mbarëpopullor, dhe ajo të vlerësohej ashtu siç e do populli. Përmbajtja e thirrjes tingëllonte si ultimatum , dhe pati njerëz që kur u njohën me përmbajtjen e saj, menduan të tmerruar se vendi po kërcënohej realisht me puç ushtarak.
Ja teksti i thirrjes;
“Efektivi i shkollave ushtarake Tiranë , bij të punëtorëve , fshatarëve dhe intelektualëve të ndershëm, të shqetësuar seriozisht dhe indinjuar thellë nga veprimet krimnale dhe forcavce të errëta, ndaj të cilëve partitë politike dhe shoqatat e ndryshme me deklarata janë distancuar prej tyre publikisht, por fatkeqësisht jashtë dëshirës dhe kërkesave të panumërta të populit shqiptar, gjerndja në vend jo vetëm nuk po qetësohet , por keqësohet gjithnjë e më shumë, ndaj kërkojmë :
1. Figura e Enver Hoxhës të vendoset menjëherë me anën e një referendumi mbarëpopullor, dhe ao të vlerësohet ashtu siç e do populli.
2. Në kushte e demokratizimit të mëtejshëm të vendit dhe të pluralizmit politik, kërkojmë departizimin e ushtrisë.
3. Kërkojmë që figura e ushtarakut të mbrohet me ligj ajo të jetë e paprekëshme.
4. Të zbatohet me reptësi ligji për mbrojtjen e objekteve që kanë vlera ekonomike, sociale, kulturore, historike, që janë ndërtuar me gjakun dhe djersën e popullit.
5. Kërkojmë që sot, më datën 22.2 1991, ora 17.00 përfaqësues të Presidiumit, të partive plitike, të Ministrive të Mbrojtjes e të Punëve të Brendëshme , si dhe të mjeteve të propogandës, Radiotelevizionit, organeve , organeve të shtypit të takohen me studentët dhe kuadrot e shkolave ushtarake . Takiki do të bëhet në sheshin e Shkollës së Lartë të Bashkuar të Oficerëve ‘Enver Hoxha”.
6. Radio-Televizioni të kalojë nëndrejtimin e Këshillit Presidencial dhe të japë informacion të plotë për gendjen në shkallë vendi dhe jo vetëm për ato çka zhvillohen në Tiranë.
7. Efektivat e shkollave ushtarake në Tiranë u bëjnë thirrje të gjitha partive politike, organizatave dhe subjekteve të ndryshme të largohen nga fjalët e deklarata e mëdha dhe të ulen me masat e poullit për t’u siguruar atyre qetësinë dhe stabilitetin në vend, për t’I ndërgjegjësuar me qëllim që të kapërcehet pa dhimbje e gjak situata e rëndë që është krijuar.
Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar,ku ishte dhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”.
Monumenti i Enver Hoxhës në qendër të kryeqytetit ishte rrëzuar, por asgjë nuk kishte përfunduar. Jo vetëm në Shkollën e Bashkuara të Oficereve, por dhe në segmente të tjera gjakrat ishin ndezur ethshëm. Vendosja e një busti në miniaturë, që do të zëvendësonte monumentin e derdhur në 8 ton bronx special, dukej se do të rivendoste nderin e humbur. Dhe ndërsa disa qindra studentë ushtarakë të armatosur ishin të gatshëm ta bënin këtë edhe forcat jashtë territorit të Shkollës bënin një presion të madh. Ndoshta vetëm një shkrepse dhe konfrontimi i palëve do të realizohej me “sukses të plotë”… por kjo nuk ndodhi. Është e nevojshme të themi që në fillim se flitet për ngjarjet e Shkollës së Bashkuar, por atje ishin edhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”. Pra, tre shkolla. Kështu që më e drejtë është ta quajmë: “Ngjarja në shkollat ushtarake të Tiranës”. Gjithashtu, jam pyetur për grushtin e shtetit të shkollës, ndërsa unë dua të bëj të ditur se grusht shteti quhet ajo goditje që rrëzon pushtetin dhe merr në dorë drejtimin e tij. Pra, ne e kishim pushtetin dhe nuk kishim asnjë arsye që të rrëzonim vetveten. Në qoftë se këtë ankesë do ta kishte Ramiz Alia dhe qeveria e Adil Çarçanit, do të ishte ashtu siç pyesni ju dhe siç e ka pagëzuar PD-ja e Sali Berisha. Por e vërteta qëndron krejt ndryshe.
Më 21 shkurt më telefonoi drejtori i Televizionit
Janë thënë shumë për këtë shkollë. Midis të tjerave se ajo po përgatitej për sulm për rivendosjen e monumnetit në qendër të Tiranës dhe vendosjen e qetësisë. Por, për mendimin tim Shkolla e bashkuar nuk sulmoi por u sulmua. U sulmua nga forca regressive që drejtoheshin nga PD. Ndaj kësaj shkolle filluan provokimet. Provokimi apo sulmi ndaj saj ishte i organizuar dhe kishte për qëllim që forcat e shkollës të dilnin në rrugë e të gjakosnin popullin. E pastaj të thuhej se, ja ç’bën ushtria e Enverit, vret populin Midis shkollës së Bashkuar dhe turmës u vendos policia, pra policia kishte kontaktin me njerëzt. Policia hante gurët dhe të paktën një polic u vra, kur një udhëheqës i PD hapi portën e një furgoni. Para kësajë ngjarjeje ishte krijuar një bërthamë, në krye të së cilës ishte një petagog shumë I mirë I Akademisë dhe disa petagogë të shkollës së bashkuar. Meqenëse se Ramiz Alia dhe udhëheqja kishin shprehur keqardhjen për rrëzimin e monumentit, Shkolla e Bashkuar mori përsipër të vendosin shtatoren në qendër të Tiranës. Po qe nevoja e mbrojmë ne dhe kush të dojë, le të vijë dhe ta rrëzojë, thoshnin ata. Më 21 shkurt më telefonoi drejtori i Televizionit e më tha se kishin shkuar dy studentë të Shkollës së Bashkuar me një peticion dhe donin të transmetohej tekstualisht siç e kishin shkruar. Madje e kishin kërcënuar ose transmetojeni kështu siç është, ose do ta marrim ne televizionin e do ta transmetojmë vetë . Unë iu përgjigja nuk kishte gjë të keqe të transmetohej, përderisa çdo natë transmetoheshin dhjetëra peticione nga shoqata me dy-tre anëtarë, megjithatë, i thashë, unë nuk jam kopetent, se urdhërat i marr nga lart, nga shoku Ramiz. Sa për televizionin i thashë, mos ki frikë, nuk meret me forcë, pasi televizioni drejtohet nga komiteti Qendror e shoku Ramiz. Pas pak më merr në telefon Vaskë Çifliku , sekretari i Ramiz Alisë e më thotë të njëjtat gjëra . ‘Ti urdhërat i merr nga shoku Ramiz”. Po, i thashë, e di këtë dhe s’kam dhënë urdhër të veçantë. Pastaj, shtova se, ajo që duan të bëjnë studentët e Shkollës së Bashkuar është gjë e mirë, meqë juve ju ka ardhur keq që u rrëzua monumenti , ata duan ta venë prapë në vend. Pra ngrihen për atë që ju qan zemra. Përfundimisht peticioni nuk u transmetua nga radiotelevizioni. U botua, pa pikën që fliste për rivendosjen e shtatores, vetëm në gazetën Zëri i Popullit, më 22 shkurt 1991.
Takimi në Shkollën e Bashkuar (21 shkurt 1991)
Në mbrëmjen e po asaj date, në Shkollën e Bashkuar po zhvillohej një takim me pjesëmarrjen e studentëve dhe petagogëve, një përfaqësuesi nga Ministria e Mbrojtjes, (më duket Shefi i Shtabit), Neritan Ceka nga PD, e të tjerë. Ndërsa po vazhdonte takimi u dëgjuan krisma . Ata të PD-së, thanë e ndërpresim diskutimin sepse shkolla hap zjarr dhe në kushte lufte nuk mund të diskutojmë . U ngjitën të gjithë në tarracë dhe panë se të shtënat vinin nga jashtë, ku plagos dhe një oficer i Shkollës së Bashkuar. Pasi u bindën se shkolla nuk kishte hapur zjarr , ata u kthyen dhe mbledhja vazhdoi. Shkolla ndërkaq ishte nën komandë dhe ndodhej e pozicionuar. Në shkollkën e Bashkuar kishte petagogë e studentë ,(ndonjë edhe në Akademi), që ishin komprementuar nga PD. Ishin togat e zbulimit , të prapavijës, që përbrenda shkollës ishin rrezik, sepse kisha frikë që po të ndodhte ndonjë situatë Brenda shkollës, mund të shkaktohej vëllavrasje. Në të vëretë, kur u rrethua Shkolla e Bashkuar nga njerëz provokatorë, këta ishin të parët që u ngritën kundër rrugaçëve që donin të sulmonin shkollën. Togat e zbulimit e të prapavijës që ishin më të kompromentuarat, u bënë më luftaraket, pse ata konsideruan se u shkel nderi I ushtarakut.
Rrëzimet e statujave të Enver Hoxhës ishin të orientuara
Fakti se rrëzimet e busteve në Tiranë, në Durrës, në Fier, në Korçë, Vlorë u bënë të gjitha rreth orës 11.00, na vuri në mendime. E diskutuam dhe në një rreth shumë të ngushtë në shtabin e përgjithshëm dhe gjykuam se kjo ishte bërë me orientim. Unë ende mendoj se ishte orientim nga Ramiz Alia. Pra, përshtypja ime ishte se ato qenë të organizuara . Dhe meqenëse ishte kështu, kjo mund të ndodhte edhe Brenda në Shkollën e Bashkuar. Vrisja mendjen se çfarë duhej bërë dhe vendosa që edhe unë ta organizoja heqjen e shtatores nga shkolla. Kam thirrur shefin e shtabit e drejtorin e Xhenjos e u kam thënë: Unë akoma nuk kam marrë lejen e Ramiz Alisë, por do t’I marr leje dhe vetëm ju do ta dini. Në rast se na japin urdhër për ta hequr shtatoren e Enver Hoxhës nga Shkolla e Bashkuar, ti si drejtor I xhenjos do të marrësh masa që në mëngjes atje të jetë bërë një lulishte, nuk dua që të mbetet gërmadhë.. Pasdite mora Ramiz Alinë në telefon dhe I thashë : “Mesa duket rrëzimi I busteve ka qenë I organizuar. Nëse është vënë në program që të rrëzohet edhe busti në Shkollën e Bashkuar , ne të marrim masa që në mëngjes të gdhihet lulishte “. Ai më bërtiti fort: “Si shoku Kiço ke mendimin të na heqësh komandantin e përgjithshëm ?!. Unë kuptohet, nuk I besova . Busti u hoq pas disa muajsh nga qeveria e stabilitetit, dhe nuk u hoq siç e mendoja unë.
Ramizi ndofta merrte raporte nga ndonjë burim tjetër
Edhte dhe sot më duket paksa e çuditshme. Gjatë gjithë asaj kohe të tensionuar nuk kemi komunikuar me njeri-tjetrin. Vetëm në mbledhjen e qeverisë unë raportova se situata ishte e ndezur. Nuk më kujtohet, por nuk kam marrë asnjë lloj detyre. Ne kishim punën tonë, të cilën e kishim shumë të qartë . Ramizi ndofta merrte raporte nga ndonjë burim tjetër, por unë nuk e di. Mua nuk më pëlqeu që brenda në shkollën e Bashkuar ishte futur zëvendësministri i brendshëm (Haredin Shyti) bashkë me kryetarin e PD-së të Tiranës dhe unë s’isha lajmëruar. Dhe në një moment, kur pati një të shtënë tanku, shoku Haredin Shyri më mori në telefon : “Jam këtu me kryetarin e PD-së për Tiranën” e më bënte vërejtje për veprimn e tankut. Atëherë nuk mu durua dhe I fola shumë ashpër, duke I thënë se, nuk jam në varësinë tuaj, kështu foli ministrit tënd, ç’pune ke me kryetarin e PD-së brenda në shkollë , ju merruni me policët përjashta , prandaj largohuni menjëherë , mos përfitoni nga mirësjellja e komandës së shkollës, etj. Unë nuk mund ta kuptoj edhe sot e kësajë dite se përse MPB dhe degët në rrethe , për çdo gjë informonin PD-në apo i merrnin leje asaj, duke mos menduar se kështu viheshin më keq fitilat. Kështu ndodhi edhe në Shkodër e rrethe të tjerë.
Pushtetin PD-së ja dhuroi vetë Ramiz Alia
Kjo është e vërtetë. Turma nga jashtë herë pas here provokonte Shkollën e Bashkuar. Ata kishin siguruar armë, qoftë të vjedhura, qoftë edhe nga jashtë. Për çudi atëherë, në duart e turmës janë gjetur armë Zastava , armë që nuk qarkullonin në Shqipëri. Por në kohën e përgatitjeve tremujore nuk ishte e vështirë të gjeje armë në Shqipëri, në kuptimin se ishin kompromentuar edhe disa oficerë, ishin kompromentuar edhe disa ushtarë, apo nënoficerë, që gjoja do t’i shërbenin demokracisë, ose mund të shiteshin armët. Por ato armë ishin të tjera tipa, të tjera kalibra . Nuk ishin të ushtrisë. Turma shtinin nga tarracat përballë shkollës së Bashkuar, ku na u plagos edhe një oficer. Megjihatë, ngjarja e Shkollës së Bashkuar ishte ajo që e shpjeguam, dhe qëllimet e atyre ishin që ta nxirrnin shkollën jashtë e të akuzohej pastaj ushtria për gjakderdhje dhe të përfitonte Partia Demokratike, ku më pas të akuzohej Partia e Punës (PS), dhe të thuhej se PD që e mori me gjak demokracinë, se ajo nuk iu dhurua. Ndërsa unë kam mendimin se pushteti iu dhurua dhe nuk e mori as me djersë, pa le me gjak! Pushtetin PD-së ja dhuroi vetë Ramiz Alia.
Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin
Ramiz Alia thotë në një intervistë se ushtria do të marshonte drejt Tiranës dhe se ai e shpëtoi vendin nga gjakderdhja. Kjo nuk është aspak e vërtetë dhe ishte e pamundur të bëhej në ato situate, kur rezervistët që kompletonin ushtrinë , “marshonin” siç thashë, drejt kufirit e largoheshin si refugjatë nga Shqipëria. Atëherë shtrohet pyetja se cilat forca do të marshonin drejt Tiranës? Ku e paskësh marrë apo parë Ramiz Alia këtë informacion që unë, si ministër i Mbrojtjes nuk e dija? Nëqoftëse ashtu, do të thotë se unë nuk e kisha në dorë situatën. Atëherë pse e bëri (apo e ka bërë) këtë deklaratë Ramiz Alia? Përgjigja ime është se e bëri për të justifikuar shthurrjen, anarkinë dhe shkatërrimin e Shqipërisë. Domethënë, i duhej një maskë për të mbuluar mangësitë dhe kjo maskë ishte ushtria. Pra, për mendimin tim, nuk kemi të bëjmë me sinqeritet të Ramiz Alisë, por me të kundërtën. Unë as sot e kësajë dite nuk e kuptoj urdhërin për të moblizuar 18 brigadat që do të marshonin drejt Tiranës. Ashtu sikurëse urdhëroi për shumë kompani të specializuara që erdhën në Tiranë pa asnjë qëllim e objektiv e pastaj u kthyen. Për këto të fundit ekzistojnë urdhëra të arkivuar. Të tillë urdhëra e lëvizje ushtarake nuk vlejnë as për veprime demonstrative e psikologjike, por ato ama vlejnë për të akuzuar. Për mobilizimn e forcave nga Dibra , Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin, i cili edhe në shtëpinë e vet qëndronte ato ditë i armatosur me automatik e pistoletën në brez dhe plot krehëra fishekësh mbi tavolinë… Për këto urdhëra që jepeshin pa u konsultuar e pa objektiva duhet të japë shpjegime Ramiz Alia. Ju si leues mund të pyesni; Po Kiço Mustaqi, si ministër i Mbrojtjes Popullore, ç’bënte me këto urdhëra ? Mund t’ju përgjigjem se unë i zbatoja ato deri në atë pikë që nuk kiste rreziqe.Për shembull, kompania speciale të përqëndrohet në Tiranë dhe të rrijë në gadishmeri. Nuk u jepja asnjë urdhër tjetër dhe i ktheja mbrapsht. Këto janë të dokumentuara.
Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar ishin një turp i madh për ato forca që i organizuan
Provokuesit, apo rrebelët (s’di si ti quaj), u larguan nga Shkolla e Bashkuar se panë qëndrimn e vendosur të Shkollës së Bashkuar. Panë qëndrimin që nuk binte në provokacion, panë se as shkolla, as Ministria e Mbrojtjes nuk mund të binin në provokacion. Edhe “dasma” pritej të bëhej brenda në shkollë, jo jashtë shkollës, sepse ata kërkonin ta organizonin ne “dasmën”. Ndërsa ne prisnim të na vinin brenda e atje të bëhej gjithshka, domethënë do të mbrohej shkolla. Do të mbrohej edhe me gjak. Ndërsa jashtë ne s’kishim punë . Sa më shumë të qëndronin ata jashtë, për ta ishte edhe diskretitim politik. Sepse nuk ka bërë vaki në asnjë vend të botës që turma civilësh të sulmojnë një repart ushtarak. Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar ishin një turp i madh për ato forca që i organizuan . Të sulmosh qeverinë , Televizionin, Komitetin Qendror, këto kishin një kuptim, por të merrje Shkollën e Bashkuar s’kishte kuptim. Ç’kuptim kishte të sulmoje një repart ushtarak. Ajo do të thotë të kërkosh gjakderdhje për të justifikuar rezistencën e madhe që ke pasur ti për të sjellë demokracinë në Shqipëri. Nga ana tjetër, nëqoftëse këtë e ka organizuar dikush i PPSH, atëherë ai e ka bërë për të fituar pikë, dmethënë, shiko, të tillë ushtri kemi pasur, që e gjakoste njeriun, për të fituar vlera të tjera.Por më tepër ishte kundërshtari. Kam përshtypjen që ishin edhe të drejtuara, edhe të organizuara, por realiteti është që unë nuk e di kush i drejtonte forcat e jashtëme . Por që shkolla e Bashkuar ishte plotëssht në urdhërat dhe nën kompetencat e urdhërave të mia, kjo nuk diskutohet, domethënë s’kishte asnjë rrezik për të jashtmit. Bile-bile, shkolla pati durimin që iu shkatërruan tërë muret dhe nuk goditi njeri. Iu thyen tërë xhamat, edhe të komandës, e s’vrau njeri. Nëse kjo do të ishte bërë amerikanëve apo rusëve , do të kishin vrarë shumë njerëz. Shkolla e Bashkuar s’ka pse akuzohet . Pse?! Sepse dihet kush e bëri sulmin, janë fotografuar, janë filmuar ato ngjarje.
Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë
Do të doja këtu të sqaroj se sulmi ndaj shkollës ishte i pamotivuar, ndërsa mbrojtja nga ana e efektivit të shkollës ishte e motivuar, “do mbronin shkollën armatimin, veteveten, repartin ushtarak”. Në mëngjesin e 21 shkurtit 1991 Shtabi i Përgjithshëm I Ushtrisë ishte informuar se një numër i madh oficerësh në brigadën e tankeve të Zall Herrit, kishin dorëzuar teserat e Partisë së Punës në mënyrë demonstrative, dhe në shenjë proteste për rrëzimin e monumentit të Ever Hoxhës. Vendosa të mblidh efektivin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe t’i porosisja që të lidheshin me të gjitha njësitë e Repuplikës, për t’u shmangur aventurat si dorëzimet e teserave apo uljen e gadishmërisë luftarake. Në kohën që hidhja në letër disa pika për të disiplinuar materialin, mendimet që do të shprehja më merr në telefon sekretari i parë i Komitetit të Partisë të rrethit të Skraparit Elmas Puto. Ai më thotë: Gjihë populli i Skraparit është mbledhur para Komitetit të Partisë dhe kërkon të dijë se përse u lejua rrëzimi I bustit. Njerëzit, kërkojnë armë që të mbrojnë Enver Hoxhën. Cfarë tu them unë?.
-Lidhu me shokun Ramiz, pasi si Sekretar i parë i rrethit tek ai i merr detyrat ,-iu përgjigja. E kam marrë disa herë, po atje s’më del njeri, ngriti supet matanë telit Elmas Puto dhe pastaj shtoi: “Po sikur të bëhem bashkë me 2-3 sekretarë të tjerë (e kishte fjalën për Gjirokastrën, Përmetin dhe Tepelenën) a na çon tek shou Ramiz?”Hajdeni dhe vij dhe unë bashkë me ju, i them. Pastaj u ngrita dhe u nisa për në mbledhje. Rrugës u futa në mendime të thella. Gjthshka po shkatërohej. Partia, Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë. Në këto kushte të shpërbërjes a mund të kishte ushtri të fortë? Çfarë argumenti tu sillja oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes …
Në Shkodër u dogjën dy autoblinda
Në mars 1991 kur po transportonin me “Skanie” një kompani tankesh nga Vora për në Durrës më informuan se kolona u sulmua nga njerëz të pakënaqur që ktheheshin pasi ishin shkarkuar nga vaporet dhe nuk u lanë për të ikur jashtë. Nga ky sulm u thye vetëm një xham makine. Unë u habita me kaq pak dëm dhe thirra menjëherë komandantin e batalionit të tankeve që shoqëronte kolonën shokun Cane Nanaj (një officer i shkëlqyer që kemi mbaruar bashkë shkollën dhe kemi raporte shumë të mira shoqërore). E thirra Canen jo për dëmin por si kishte vepruar ai? Desha të dëgjoja nga goja e tijë si kishte vepruar. (Kur sulmohjet një kolonë tankesh e hipur mbi makina “skanie” unë e përfytyroja të paktën gjysmë të djegur e të asgjesuar). Në fillim Canen e sulmova duke e kritikuar si ju thyen xhamin, flinit gjumë ju? Po ma spjego si vepruat? Cania: Unë me të parë këtë situatë fillestare, ndërsa tankun e zbrita nga skania dhe ju drejtova turmave në drejtim të tyre, gjatë manovrimit me tankun, theva dhe nja dy plepa, kështu që turmat nuk panë se nga vanë dhe kolona marshoi e qetë deri në Durrës. Këtë desha të dija prandaj të thirra. Kritikën e fillimit ta bëra që të më trego të vërtetën. E falenderova për veprimin e shkëlqyer taktik, teknik e psikologjik dhe pa pasoja në të dy palët. Ja ç’bënë oficeri specialist.
Për të përballuar situatat e ndërimit të sistemeve, ministria e punëve të brendëshme na kërkoi tanke, autoblinda etj. Ja dhamë sipas kërkesave, por ata nuk morën oficerët për përdorim megjithëse ju lutem disa herë me gojë e me shkrim. Për rrjedhim në Shkodër u dogjën dy autoblinda, shyqyr që shpëtuan shoferët. Në Durrës kur kryetari i PD pa një anije në det e urdhëroi tankun ta kapte ç’të bënte shoferi? E futi në det dhe mbeti në ujë tanku. Tanku nuk është mjet luftarak detar por tokësor. Këtë e sqarojnë më mirë oficerët specialist, prandaj ne këmbëngulnim që në PB ti merte oficerat dhe ti dëgjonte për veprimet për taktikën e teknikën e çfarë ti duhej atyre. Duhej ruajtur bashkpunimi me specialistët dhe me Ministrinë e Bendshme. Ishin momente inkadeshente. Një lëvizje e gabuar dhe…Gjakderdhja ishte në çdo hap. Fjalë, mendim… Situatë lufte do ta komentoja. Duhej ruajtur me çdo kush gjakftohtësia.
Mbledhja e fundit e qeverisë Çarcani
Me këto mendime hyra në sallën ku ishin mbledhur oficerët eMinistrisë së Mbrojtjes. Sapo hyra, u paraqit forca, më me entuziazëm se zakonisht. Në ato momete mendova se gjithshka kishte marë fund, situata mund të shpërthente nga çasti në çast. Shoku Ramiz nuk komunikonte me mua fare. Ishim në mes katër rrugëve. Qava para 500 oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes. Ata u ngritën në këmbë dhe brohoritën “Parti Enver, jemi gati kurdoherë”.E mora më në fund fjalën, dhe u dhashë udhëzimet, me një frymëzim që nuk e kisha patur ndonjëherë tjetër. U fola për gadishmerinë që duhej të kishte ushtria dhe u theksova se ndofta ka forca të tjera që e dëshirojnë shthurjen e ushtrisë. Pasi mbarova fjalën , më duhej të largohesha për mbledhjen e fundit të qeverisë Çarcani. Me vete mendoja se ishte hera e fundit që u flisja si ministër. Oficerët më thanë: “Duam të vijë këtu shoku Ramiz”. Në mbledhjen e qeverisë asistonte edhe Ramiz Alia , i cili për postin e ministrit të Mbrojtjes kishte caktuar Manxhar Binajn. Kur dëgjova këtë emërim, u ngrita dhe thashë se Manxharin e kam shumë shok dhe e respektoj pa masë, mirëpo situatat e sotme kërkojnë që në krye të Ministrisë së Mbrojtjes të qëndrojë një ushtarak, i cili të jetë i orientuar me suituatën e tanishme dhe të bindet plotësisht për urdhërat që do të japë . Ka shumë kuadro të aftë, shefi I shtabit, zëvendësit, qoftë dhe një drejtor drejtorie i Ministrisë së Mbrojtjes. Teksa po I thoja këtë sugjerim, Ramizi bëri një lëvizje mospërfilljeje . Atëherë unë I kujtova se në kohë lufte Ministria e Mbrojtjes kthehet në organ të Këshillit të Mbrojtjes dhe situata aktuale është pothuaj si në luftë, dhe I paraqita kërkesën efektivit për takimin me Ramizin. Atëherë ai më tha “shko e mblidhe efektivin”. E lashë Ramizin në mes mbledhjen e qeverisë dhe shkova në zyrë. Thirra edhe komandatët e divizioneve të Tiranës dhe pastaj erdhi Ramizi. Oficerët e pritën mjaft ashpër. Pyetja e parë që i bënë ishte se përse u lejua të rëzohej Enveri, pse lejohet shthurja dhe anarkia. Për monumentin, Ramiz Alia u përgjigj: “I kam dhënë urdhër Hekuran Isait ta mbrojë me çdo kusht, po nuk e ka zbatuar. Pyetja tjetër ishte përse lejohet gjithë kjo shthurje, veçanërist në Tiranë? Përgjigja e Ramizit që se policia nuk I përballon dot të gjitha situatat. Oficerët u kundërpërgjigjën se policia është në gjendje t’i thyejë demostratat , mirëpo mer urdhër të tërhiqet. Më pas Ramiz Alia foli për ndryshimet në qeveri. Kur tha se në krye të Ministrisë së Mbrojtjes do të vihej një person tjetër, atëherë oficerët iu hodhën: “Akoma nuk është tharë boja nga vendimi për emërimin ministër të Kiço Mustaqit, pse doni ta hiqni?!. Ne nuk duam ministër tjetër. Atëherë Ramiz Alia formuloi akuzën se kam tre muaj që Kiços dhe Hekuran Isait u kam dhënë detyrën të marrn masa për të përbaluar shthurjet dhe demonstrmet, dhe se kanë bërë. Iu hodha aty për aty dhe i thashë se unë asnjëherë se kam marrë një detyrë të tillë. Dhe vazhdova, se edhe tani sikur ta marr një urdhër të tillë, me ushtrinë nuk do të veproj. Sepse ato janë detyra për Ministrinë e Brendëshme që dsisponon ligjet, forcat dhe mjetet për ta bërë. Atje ku i kanë munguar forcat dhe mjetet Ministrisë së Brendshme, i ka marrë nga ushtria, për t’i përdorur sipas ligjit. Ministria e Brendëshme ka agjenturën, ka sigurimin dhe mund të përcaktojë kush janë organizatorët, që të marë masat kundër tyre.. Më pas Ramiz Alia tha se a e kishte gati dekretin për shpalljen e gjendjes së jashtëzaknëshme, dhe ngriti në dorë një letër me nja dhjetë rreshta. Unë jam gati ta shpall gjendjen e jashtëzakonëshme, tha, por pa ushtrinë nuk e bëj dot dhe ushtria nuk ka fuqi ta ndërmarrë gjendjen e jashtëzakonëshme. Kur Ramiz Alia u tha oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes se “ unë jam gati ta shpall gjendjen e jshtëzakonëshme”, por pa ushtrinë nuk e bëj dot dhe ushtria dhe ushtria nuk ka fuqi ta ndërmarrë gjendjen e jashtëzakonëshme” unë ju hodha Ramizit aty për aty: “Shpalle gjendjen e jashtëzakonëshme dhe unë do ta përballoj vetëm me oficerët dhe nënoficerët e ushtrisë. Por më parë duhet aprovuar ligji mbi gendjen e jashtëzaknëshme, projektin e të cilit ne ua kemi dërguar që prej 3-4 muajsh”.
Rikthim tek mbledhja dhe letra e dorëheqjes
…Që t’i kthehemi përsëri mbledhjes, pas debatit për gjendjen e jashtëzakonëshme, Ramizi u largua dhe unë e përcolla deri tek makina. Rrugës më tha: “Ti Kiço do të mbetesh ministër i Mbrojtjes”. Në atë moment e kuptova që mua ajo udhëheqje nuk më donte për Ministër. Qëndrimi im në qeveri ishte rezultat i presionit të oficerëve në mbledhje . Atëherë u detyrova t’i bëj një analizë vetvetes. Kur këta njerëz nuk më duan për ministër, si mundem unë të zbatoj urdhërat e tyre? Ose, nga ana tjetër, si munden ata të drejtojnë pa një ministër “të tyrin”? Unë u kisha thënë hapur që urdhëra në kundërshtim me ligjin nuk zbatoj! Do të kisha dëshirë të më thëriste edhe Fatos Nano, t’ia shpjegoja këtë, por Nano nuk më thirri, pasi ai merte urdhërat nga Ramizi. Pasi i mendova gjithë këto, vendosa të jap dorëheqjen. U ula dhe shkruajta me dorën time një letër në drejtim të udhëheqjes, ku nënvizoa se për shkak të situatave të ndryshme, e gjykoja të arësyeshme të jap dorëheqjen. Përafërsisht, pasi nuk kam mabjtur kopje, në letrën e dorëheqjes shkruaja këto pak fjalë:
“Në gjendjen aktuale tepër të rënduar për të gjithë vendin,pavarësisht nga riqëndrimi im në qeveri për shkak të dëshirës së oficerëve për të mos më ndërruar me ndonjë njeri tjetër, jam I gatshëm ta jap vetë dorëheqjen,në çdo moment që të shikohet e arësyeshme nga ju.
Ministri i Mbrojtjes Popullore:
Kiço Mustaqi
Pesë pikat e dorëheqjes
1-Ushtria nuk duhej drejtuar nga një ministër, i cili mund të ishte civil, pra, qytetar i thjeshtë.
2-Në ato kushte tepër të vështira dhe të rrezikshme në krye të Mnistrisë së Mbrojtjes duhej zgjedhur njëri nga anëtarët e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, i cili e njihte mirë situatën dhe e kishte ndjekur atë nga afër.
3-Ministri i ri i Mbrojtjes duhej të ishte i tille që të dinte mirë të zbatonte urdhrat në bazë, në varësi të situatave dhe të vinte firmën e tij vetëm për ato gjëra që ishte i bindur.
4-Gjendja ishte tepër e rëndë dhe në qoftë se ushtria dhe Forcat e Armatosura do të dilnin jashtë kontrollit atëherë mund të kishim edhe gjakderdhje.
5-Oficerët e lartë të Ministrisë së Mbrojtjes duhet të bëjnë një takim me ju.
Letrën e shkruajta vetë , me shkrim dore, nuk doja ta merte vesh njeri, as daktilografistët. Edhe numrin e protkollit e vendosa vetë, për të njëjtin qëllim. Letrën e nisa me shefn e protokollit të dokumentave tepër sekrete me Rëndësi të Veçantë (TSRV), Nezhdet Kambo. Letra u dërgua me emër: një kopje shoku Ramiz dhe një kopje shokut Fatos nano si Kryeministër. Pasi kaluan 2-3 ditë, më telefonoi Xhelil Gjoni Sekretar I KQ të PPSH, që mbahej afër nga Ramiz Alia dhe bashkëpunonte për cdo gjë me të, dhe më tha: “Pse e ke bërë letrën e dorëheqjes, kur ty të duan gjithë oficerët dhe mbete përsëri ministër?”Unë iu përgjigja se e bëra këtë gjë për ta patur ju më të letë, nëse largimi im kërkohet nga interesi i përgjithshëm. Nga ana tjetër nuk dëshiroj që ndokush të mendojë se unë kam qëllime karrieriste. Nga Fatos Nano nuk mora përgjigje,por kam përshtypjen se e kishte diskutuar me shokun Ramiz.
Deklarata e Sali Berishës ne ‘Zëri i Amerikës”
Më 7 shkurt 1991, Sali Berisha i deklaroi radios ‘Zëri i Amerikës” se ka përherë e më shumë shenja se Kiço Mustaqi po përgatit grusht shteti. Berisha u bëri apel forcave të armatosura , duke theksuar se Partia Demokratike ka besim të plotë, se ju kurrë në asnjë rrethanë nuk do të ngriheni kundër fëmijëve tuaj, kundër nteresave të atdheut. Natyrisht, e përgënjeshtrova liderin e opozitës, duke theksuar se ‘nuk më habit fakti që “Zëri I Amerikës” flet për grusht shteti…, bile financuesit e tij amerikanët, sipas mendimit tim, ishin edhe organizatorë të grushteve të shtetit në vende si ato të Amerikës Latine apo në Afrikë. Po më bëri përshtypje që ushqyes i një shpifjeje të tillë në drejtim të Shqipërisë, u bë një shqiptar , një udhëheqës kryesor I PD-së, Sali Berisha”. Paralajmërimi për grusht shteti nuk ishte produkt i Berishës. Kur ai tha për mua, indirekt u tha ushtarakëve të përgatiteshin për grusht shteti. Kjo teori nuk ishte produkt i Berishës, pasi Berisha nuk kishte pushtet që t’ia merrja unë me ushtrinë. Pushtetin e kishte Ramiz Alia. Kjo mund të ishte një farë parapregatitje, pse kishte ndonjë llaf nga njerëz kompetetë atje brenda, që Kiçoja është I përshtatshëm për këtë punë. Përsa më përket mua, kjo do të ishte një aventurë e madhe, dhe nuk më ka shkuar kurrë në mend. Së dyti, asnjë ushtarak nuk mund ta merrte me dhunë pushtetin, sepse veprmet e ushtrisë nuk mund të drejtoheshin kundër popullit, sepse populli që bënte i gjithë shërbim ushtarak, aktiv apo reservist i njihte shumë mirë ligjet ushtarake. Ndokush në udhëheqje mund ta kishte një mendim të tillë. Nuk dua të bëhem cinik, por ndofta kishte njerëz që e prisnin një grusht shteti. Këtyre unë u them: Ja, e bëra grushtin e shtetit. Do të ndërpriteshin ndihmat nga Europa, athere çfarë do t’i jepja unë popullit për të ngrënë? A s;do të ngriheshin kundër meje të uriturit?! Pastaj, kë do të komandoja , të gjithë kishin ikur në Greqi, në Itali, kishin marrë rrugët e botës. Dhe tjera, cili grusht shteti në botë ishte quajtur i drejtë nga sistemi ynë komunist?!. Ramizi u pozicionua shumë ashpër ndaj meje, a thua se gjithë përgjegjësitë për çfarë kishte ndodhur deri atëherë i kisha unë, Kiço Mustaqi. I binte edhe tavolinës me grusht. Në ato momente kisha përshtypjen se po imitonte Enver Hoxhën.
Si e argumentonte Ramiz Alia qëndrimin e vet të ashpër ndaj meje
Kur e kujtoj dhe sot çuditem. Ai argumentonte që ne nuk kemi marrë masa për krijimin e disa brigadave. Këtu do të zgjatem pak. Nga fundi i shkurtit apo fillimi i marsit 1991, morëm një urdhër nga Ramiz Alia që të krijonim disa brigada të lehta, me ushtarë të zgjedhur, të cilat të kishin mundësi të realizonin detyra të ndryshme, që do t’i merrnin më vonë. E morëm urdhërin në mbrëmje dhe të nesërmen në mëngjes përgatitëm gjithë dokumentacionin, me detajet më të hollësishme, deri tek caktimi i ushtarëve në formacione, fjetina e krevate. Vepruam në gjendje alarmi, për mos i dhënë shkas Komandantit të Përgjithshëm (Ramiz Alisë), të na akuzonte për moszbatim urdhëri. Në këto formacione të reja ushtarake përfshiheshin 2-3 brigada në Tiranë, dy në Durrës dhe nga një në Shkodër, Vlorë, Elbasan, etj. I telefonova Ramizit dhe i thashë se dokumentat i kishim dërguar në sekretariatin e Këshillit të Mbrotjes dhe duheshin nënshkruar nga ai vetë. Krijimi i brigadave ishte në kompetencë të Këshillit të Mbrotjes, ndërsa, Ministri i Mbrojtjes kishte të drejtë të krijonte deri batalion. Këtë Ramiz Alia e quante moszbatim urdhëri dhe i binte tavolinës me grusht. Kërkonte të më vinte para përgjegjësisë, ndërsa në fakt ishte ai që nuk e kishte nënshkruar urdhërin. Pastaj, diskutuan të gjithë sa ishin atje, (7-8 vetë), të cilët argumentuan se përse nuk ishin zbatuar detyrat, pasi pritej nënshkrimi nga Ramiz Alia, etj, etj. Pasi e morën fjalën edhe zëvendësshefat e Shtabit, drejtori politik (që gjithashtu më mbështetën), Ramiz Alia e ktheu pllakën 180 gradë, dhe më falenderoi për punën e mirë që kisha bërë gjatë gjithë asaj kohe. Kështu përfundoi ajo mbledhje. Nuk është protokolluar asgjë, por ishin gjithë ata dëshmitarë. Besoj se nuk ka nevojë të komentohet se përse e bëri Ramiz Alia atë mbledhje….Por ajo që dua të komentoj në këto debate me Ramiz Alinë është se, ai më kritikonte pa të drejtë dhe hidhte pa të drejtë baltë mbi ushtrinë e cila mbante peshën kryesore në këto ngjarje. Më dukej sikur hapur kërkohej gjaku i ushtrisë. Kërkohej gjaku i ushtrisë që të justifikohej vendosja e demokracisë. Domethënë, të kërkosh që të ndeshet ushtria, të vrasë popullin, që nesër të dalësh e të thuash: Demokracia erdhi nga unë, pasi ushtria ishte kundër meje.
- « Previous Page
- 1
- …
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- …
- 693
- Next Page »