Histori – Page 612 – Dielli

FJALËT E ISMAIL QEMALIT EDHE SOT TINGËLLOJNË SI ZILE ZGJIMI PËR ÇDO SHQIPTAR KUDO QË NDODHET…

November 26, 2013 by dgreca

Në kuadër të 101 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë/

Shkruan: ZYBA HYSEN HYSA/

Është bërë e traditës, që për çdo 28 nëntor, të kujtojmë me nderim dhe respekt të pakufishëm Ismail Qemalin, gjithë punën dhe përpjekjet e patriotëve shqiptarë në shërbim të kombit. Kjo është vërtet në nderin tonë, në nderin e çdo shqiptari, se të nderosh veprën e të parëve do të thotë që të vlerësojmë punën dhe qëndrimin e tyre në momente të rëndësishme për kombin shqiptar, kjo na bën të jemi më shumë vetvetja dhe mendoj se 101 vjet janë shumë pak për të harruar bëmat e patriotëve, por edhe mijëra vite të kalojnë, përsëri ato do jenë po kaq të gjalla e të prekshme, do apo nuk do bota, do apo nuk do politika pragmatiste shqiptare, jemi, apo nuk jemi formuar si komb i bashkuar, ato mbeten themeli i pa shembur i kombit, ato transmetohen nga brezi nw brez, ashtu si flamuri, si këngët, si gjuha… por kam vënë re, që kjo festë po bëhet rutinë: organizohen sesione shkencore, pa zbuluar të vërtetat shkencore, vetëm duke përsëritur vit pas viti të njëjtat gjëra, shumë fjalë, aq shumë fjalë vlerësuese, por për fat të keq aspak fjalë të reja që zbulojnë të vërtetat e vërteta të historisë sonë shqiptare, ato të vërteta të hidhura që ishin shkak i shkatërrimit të ëndrrave të shqiptarëve për liri e pavarësi kombëtare.Historia e një kombi, një kontinenti, a më gjerë… kurrë nuk mund të shkruhet me laps majëhollë, ajo vetëm mund të pikturohet me dritë – hije, në momente më të veçanta që kanë sjellë ngjarje me rëndësi të madhe për përparim, drita shkëlqen më shumë e në ato momente që kanë prerë udhën e këtij zhvillimi, hija shndërrohet në njolla, kështu në çdo përvjetor lexojmë atë pjesë të historisë që shfaqet në dritë e ndjehemi krenarë, por mbetemi atje pa pasur kurajë të depërtojmë në këto njolla të errëta për të gjetur pigmentin e zi që shkaktoi dëmet e kohës, regreset e historisë, që pengojnë dhe sot progresin e kombit shqiptar…

Meqë 28 nëntori lidhet direkt me veprën e Ismail Qemalit, si themeluesi i shtetit të parë shqiptar më 1912 – ën, të ndalemi pak tek jeta dhe vepra e tij si politikan me ngjyra të theksuara demokratike, një model perfekt për të marrë shembull sot politika jonë shqiptare, se ai përmes një rrugëtimi të gjatë e të rrezikshëm nga Stambolli, në Bukuresht, më pas në Vjenë e Budapest e përsëri në Vjenë drejt Triestes, në Durrës, Kavajë, Çermë, Divjakë, Libofshë, Fier, Novoselë, më në fund në Vlorë, ku nuk qe rastësi, apo fat i saj, por aty ishin patriotët më largpamës që përkrahën ideatorin Ismail Qemali në Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.

Dihet që veprimtaria e Ismail Qemalit, para se të mblidhej kuvendi historik në Vlorë, ishte diplomatike, serioze dhe këmbëngulëse për të realizuar idenë e kahershme të popullit shqiptar, shpalljen e Pavarësisë. Këto përpjekje të vazhdueshme deri në aktin e Madh të shpalljes së Pavarësisë i ka shpalosur fort qartazi Ilir Ikonomi në librin “Pavarësia – Udhëtim i paharruar i Ismail Qemalit”, ku del, se përveç përpjekjeve diplomatike ndërkombëtare, ai diti të bashkojë shqiptarët mrekullisht pa dallim feje, krahine në mbledhjen e kuvendit. Në këtë libër në faqen 216 – 217 thuhet: “Ishte gjë e rrallë të shihje parinë shqiptare të mbledhur në një konak. E rrallë sepse shqiptarët ishin të ndarë në fise dhe klane, nderonin tri besime të ndryshme dhe nuk kishin gjuhë të njehsuar kombëtare… sepse shqiptari individualist dhe krenar, që nuk duron dot as hijen e vet, e kishte të vështirë të pranonte një shqiptar tjetër mbi krye… Megjithatë, kishte diçka të padukshme, që i bënte veriorët dhe jugorët të mblidheshim bashkë në këto rrethana të veçanta, kur po turrej e liga… Pra, sado të ndryshëm të ishin këta njerëz, si rrjedhojë e atij brumi të përbashkët ata nuk ishin shkrirë me kombe tjera, as nuk e kishin holluar gjakun. Ata ishin thjesht shqiptarë.”

Të ndalemi, se si është e si punohet në drejtim të bashkimit të shqiptarëve sot? Me dhembje konstatoj që në këto vite të “demokracisë” shqiptare, dëgjohen shpesh shprehjet “Veriu, Jugu, apo malokët, jugorët , pak dëgjohet për shqiptarët e Maqedonisë, të Malit të Zi, Çamërisë, thua se këta nuk kanë ekzistuar ndonjëherë. Në një kohë që feja për ne, është thjesht një preference personale, shpesh kthehet për ndasi territoriale, ku befasohem me pikëpamje anadollake, saqë shpesh mendoj se kemi shkuar qindra vite pas, ku herë ngrihet islamizmi, herë krishterimi, bile bëhen edhe debate publike me dite e muaj me radhë në lidhje me fenë e shqiptarëve nga koka të intelektualëve shqiptarë (këtu vlen të përmend edhe debatin Qose – Kadare), në një kohë që ka pasur dhe ka probleme jashtëzakonisht të mprehta për të diskutuar e për të marrë zgjidhje.“Pa ngrihen dhe “kokat” tona e bëjnë be/ Njëri krishterë – rreth prerë, tjetri myslimanë/ Përplaset kokë – Qosja, mbi Kadare/ Betohet për Krisht, tjetri si muhamedan…/ Betohen e flasin për fe të pafetë/ Se dhe foshnjat e dinë prejardhjen tonë/ Me broçkullat e tyre, dikujt i bëjnë fresk/ Si partitë politike, fetë vijnë e shkojnë…”Nëse do diskutohej problemi i ngritjes së kishave greke përgjatë Vorio Epirit , apo manastiret serbe në kosovë, ruajtja e monumenteve dhe vendeve historike në gjithë trojet tona shqiptare, apo figura të ndritura në fusha të ndryshme, të trokisnin në portat e atyre që na copëtuan për të rishikuar, diskutuar dhe qëndruar seriozisht për çështjen shqiptare, por bëhen leva të qëllimeve të politikës botërore antishqiptare. Kështu më vjen në mendje Rambujeja, ku shqetësimi i Kadaresë ishte firmosja e jo ngritja e zërit për të drejtat tona, apo Qosja që shprehet që ta ndërrojmë veriun e Kosovës me Luginën e Preshevës, sikur ai t’i kishte prona të babait. Mora si shembull, se këta më erdhën në mendje teksa po shkruaj, se kur personalitete kaq të mençur të kulturës shqiptare veprojnë kaq pa dinjitet, kaq pa gjak shqiptari, të mos futemi pastaj se sa gjynahe i kanë Kombit tonë qeveritë që vijnë e ikin, qeveri që përveç interesave të tyre personale as që duan të dinë dhe sa shtetas kanë e jo më të ndihmojnë në ngritjen e tyre ekonomike dhe kulturore… “Ëh”, rënkonte vendi/ Sa herë vinin mizoritë/ “Ëh”, rënkon edhe qielli/ Sa herë hipin, zbresin qeveritë!”Duke gërmuar nëpër histori për të gjetur përpjekje serioze për përparim dhe bashkim të shqiptarëve këto vite që pasuan aktin e firmosjes së Pavarësisë sonë në këtë copë Shqipëri, përveç Marrëveshjes së Mukjes në 3 gusht 1943, marrëveshje që u prish nga diktati antishqiptar ruso – jugosllav, nuk shoh asgjë që të më ngazëllejë zemrën, të më ndezë shpresën e një të ardhmeje të ndritur për shqiptarët e në këto kushte përpjekjet dhe vepra e Ismail Qemalit me shokë janë fakte të pamohueshme që na bëjnë ne të jemi krenarë për personalitete kaq të larta të kombit tonë, por si mundet vallë që për një personalitet kaq të rëndësishëm të mos jetë folur dhe të mos jetë shqetësuar njeri që të ndjekë vazhdën e ngjarjeve para vdekjes së tij për të gjetur vrasësit e vërtetë të Ismail Qemalit, se pas tij fshihet dora që na mban duart dhe sot e kësaj ditë për të mos arritur aspiratën e popullit për bashkim kombëtar, si e vetmja alternativë për zhvillim dhe përparim. Kështu lindin pikëpyetjet e historisë e pikëpyetja më e madhe, është vdekja e Ismail Qemalit me anë të së cilës mendonin se do varrosej aspirata e shqiptarëve për liri dhe pavarësi. “O Kaninë… o moj mike/ Si s’u trete, si nuk vdiqe!?/ Kur në ’19 – ën/ Shtyllën e shtëpisë ta helmuan/ Dritën e syve ta verbuan…/ Si s’u trete si nuk vdiqe/ Si s’u hodhe përmbi dete/ Si nuk plase… ç’ilaç gjete? /- Kur më erdh’ vigani shtrirë/ Të kisha vdekur qe më mirë/ I thashë vetes: “Qëndro!/ Nuk është fikur zjarr’ i zemrës,/ Nuk është shuar mjalti i këngës/ S’është tharë gjiri i nënës/ Viganë tjerë për të lindur/ Shtyllën e shtëpisë për të ngritur…/ Po… moj motër… kaluar motër/ Kur kam parë bijtë e mi/ Ngritur pushkët njëri – tjetrit/ Skish më tmerr… lebeti/ Veç atëherë kam shpëtuar/ Nga idhnia pa u shuar/ Pa u hedhur përmbi det/ Që zhdukesha për jetë/ Qumështi i gjirit, gjak për peshq…/ Por… një zë… një dritë më bindi/ Nga të gjithë bijtë më i dituri/ (bëhet fjalë për Isuf Luzajn)/ Të qëndroja… të shpresoja…

– Mos u tut, e dashur mëmë/ Do të rilindësh si një këngë/ Do të këndohet:/ Herë e fshehur, herë mbi skena/ Gjer të shfaqet ndër bedena/Si flamur i Kastriotit/ Amanet i Ismailit,/ Lajtmotiv… bir pas birit…!”

Nëse në shtetet e ndryshme të botës ka pozitë dhe opozitë, në Shqipëri ka patriotë dhe politikanë të shitur, politikanë që në qeveritë e tyre kurrë nuk mbrojtën interesat e shqiptarëve, kurrë nuk qenë vazhdues të Ismail Qemalit e pse për çdo 28 nëntor shkojnë e i vendosin kurora me lule tek varri, mbajnë dhe fjalime, puthin dhe flamurin dhe kaq. Hipokrizi! “Unë kam parë shpesh pranë monumentit/ Kalojnë nëna qëndrojnë bëjnë kryq me dorë/ Disa të tjerë, qëndrojnë, përulen, puthin vendin/ Plot njerëz vinë, në shenjë nderimi qëndrojnë… /Po, kam parë edhe shumë pushtetarë/ Venë kurorë, buzëqeshin, flasin me letër/ Radhitur veprimet bukur me skenarë/ Ikin më në fund pa e përshëndetur…Po të shohësh politikën botërore aktuale aty – këtu lulëzojnë po ato qëndrime ndaj shqiptarëve si para 101 vjetësh, mos vallë ka ardhur koha që shqiptarët të hapin sytë nga letargjia dhe të shkojnë atje ku u helmua dëshira e shqiptarëve dhe të gjejnë helmuesin dhe të kërkohet këmbëngultas për të zgjidhur një herë e mirë çështjen shqiptare, se kaluan 101 vjet dhe situata jonë mbetet po ajo; vend i pazhvilluar, varfëri, emigrim, korrupsion, diktat nga jashtë dhe ku ishim asgjëkund, ku po shkojmë… Zoti e di, e pse fjalimet fillojnë: “Për të shkuar drejt BE…” drejt një BE – je që kurrë nuk i ka respektuar shqiptarët, kurrë nuk u ka lënë vendin që meritojnë si autoktonë nga më të hershmit në Ballkan. “Qysh kur perëndia gatoi tokë/ Rrënjëzohet… këtu, lashtësia/ Zoti në këtë tokë na bëri zot/ Që nga Pellazgët, nis historia…/ Gjithë kombet janë krijuar/ Askush nuk mund të rikrijojë/ I falemi Zotit të lavdëruar/ Që krijoi dhe kombin tonë…/ Kombet tjera kudo që janë/ Me fat janë, kanë mëmëdhe/ Po kombin tonë pse duan ta hanë/ Si korbat vërsulen të na bëjnë pre!/ Na thonë se jemi një racë pa taban/ Na thonë të tjerë jemi të krishterë/ Ortodoksë, katolikë, bektashian…/ Emri shqiptarë s’përmendet një herë…”

Edhe po të kishim qenë kriminelë, do na jepej dënimi kapital me 101 vjet burg, por ne kurrë s’kemi qenë kriminelë, por i kemi trajtuar kombet tjera si veten, i kemi pritur dhe përcjellë si miq, por ne na doli si bilbilit me qyqen. Bilbili i ndërton folenë, lëshon vezët, i ngroh vetë, dalin zogjtë dhe i ushqen po vetë, ndërsa qyqja vjen lëshon vezën në folenë e bilbilit dhe bilbili duke vepruar me natyrën e tij që kurrë nuk i lë vezët në folenë e tjetrit dhe as që e mendon, kështu bashkë me vezët e tij, ngroh dhe të qyqes, por zogu i qyqes del më i madh dhe jo vetëm u ha ushqimin të vegjëlve të bilbilit, por me krahë e hedh poshtë. Kështu ka vepruar dhe vepron Serbia me ne, Greqia me ne… gjithë ndërkombëtarët; vijnë si miq, bëhen pushtues e sot janë këmbëkryq në trojet tona e ne përsëri besojmë në miqësinë e tyre dhe përsëri u ngrohim vezët, ata na hanë zogjtë… “Si një pemë, as çelë, as tharë/ Rrugë, pa rrugë, o Shqiptarë/ E pse pini nga një dorë tjetër/ S’ka kulloshtër, t’u rrisë jetën!/ Një dorë, u jep për të pirë/ Një shiringë, gjakun u thith/ Eh, shqiptar, kurrë s’ke gjetur/ Rehatinë për të fjetur/ Në gjumë të natës si një hënë/ Nga errësira, ndrin një nënë/ Është e plotë pesëmbëdhjetë/ Thotë: ” Shqiptar, mos rri tuj fjetë!”

Nëse bota do kishte dëshirën e mirë për të ndihmuar kombin tonë, nuk do merrte shpatën duke na ndarë në 6 copa, por të na bënte bashkë dhe atëherë të provonin vitalitetin e kombit tonë bujar dhe paqedashës. Asnjëherë bota nuk u interesua për të studiuar vitalitetin e kombit tonë, por ecën duke dëgjuar këngën qyqes, një këngë antishqiptare, një këngë si këngë qyqeje…

Edhe sot janë aktuale fjalët e Ismail Qemalit ku thotë: “Paqja në Ballkan nuk do të mund të rivendoset duke sakrifikuar të drejtat e kombeve të tjera në interes të synimeve ekspansioniste, pa iu shtuar Shqipërisë nga ana e veriut Kosova dhe nga ana e Jugut Çamëria, nuk mund të shtrohet qetësia në sinisinë e Ballkanit…”

Në kohën që Konferenca e Paqes në Paris do të vendoste fatet e popujve, fati i shqiptarëve mbeti pa fat, se strategu dhe ideatori i kombit tonë u helmua dhe vdiq duke lënë në zemrat e shqiptarëve të ndershëm amanetin e tij për bashkim e përparim. Ismail Qemali nga Madriti, në fillim të tetorit 1918, tërhiqte vëmendjen se “Detyra jonë imperative (urdhëronjëse) është sot t’i vihemi punës pa mëri dhe pa përtim për të vënë themelitë e të drejtave tona politike dhe për t’i vulosur me vulën e Konferencës së Paqes”Kuptimet e historisë janë për ne të rëndësishme e pse rrallë herë në histori ndeshim një teori, e cila mund të vërtetohet shkencërisht, por mendoj se mjaftojnë 101 vjet për të vërtetuar teorinë e Ismail Qemalit, se edhe sot fjalët e tij tingëllojnë si zile zgjimi për çdo shqiptar që të ngrihet e të kërkojë fijet e këputura dhe të mbledhë lëmshin e historisë në dobi të çështjes sonë kombëtare. Safo Vlora shkruan në kujtimet e saj për ditën e ardhjes së trupit të Ismail Qemalit në Vlorë: “… Nëse masim madhështinë e një personaliteti politik me dashurinë e popullit të thjeshtë, duhet të pohojmë se asnjë nuk i afrohet Ismail Qemal Vlorës se në ceremoninë e përmotshme… as fshatar as qytetar nuk qëndroi në shtëpi, tërë faqet e maleve dhe brigjeve, që qëndronin gjatë udhëtimit, ishin mbushur me njerëz, ishte një apotezë madhështore e të gjithë popullit, pa dallim, dhe një kurorë që Ai e fitoi me punën e tij të madhe në shërbim të vendit të tij, derisa dha frymën e fundit…”

Ismail Qemali ka qenë dhe mbetet babai i kombit shqiptar, deri më sot nuk ka dalë një i dytë, koha do sjellë në skenë një bir shqiptari që siç thotë historiani, filozofi, poeti dhe patrioti i madh Isuf Luzaj në poemën “Glorja e Çmendjes” se: “Ashtu si këta, yje Historie,/ Që kanë pas tyre legjione rinie,/ Në shpirtin e popullit kanë mbetur dëshmi,/ Ashtu, sigurisht, një ditë do të vijë,/ Një djalë shqiptari, prej mëme shqiptare,/ Ndoshta i panjohur as në fshatin e tij,/ Do ujdisë përpjekje me histori fatbardhë,/ Në një çast të papritur do bëjë mrekulli,/ Do ta ngrejë në këmbë racën tonë krenare,/ Do ta vërë në radhë në mes të Evropës,/ Shembull e pasqyrë, për popujt e botës,/ Të binden, të besojnë që ka Perëndi.”

Mendoj se nuk kemi vepruar ashtu si duhet për ta nderuar aq sa duhet këtë burrë shteti, përderisa asnjë shqiptar deri më sot nuk u shqetësua për rrethanat në të cilën vdiq Ismail Qemali. Pyetje të shumta na godasin si çekan çdo vit e më shumë, çdo ditë e më shumë, se ekzekutimi i Ismail Qemalit, ka qenë thika më e madhe që i është futur kombit tonë në trup (fatmirësisht nuk shkoi në zemër) dhe ashtu si një pemë që i ngulin një gozhdë që as thahet dhe as lulëzon më, ashtu ka mbetur kombi ynë, as zhduket dhe as zhvillohet si gjithë kombet tjera në botë. Më vjen në mend një rrëfim i një burri të moçëm nga Vlora: “Tregojnë se një herë e një kohë njërit i vrasin vëllanë dhe siç ishte zakoni, ai duhet të merrte gjakun e për këtë, mbushej një shishe e vogël me gjak dhe varen në mur si portret i të vdekurit e hiqej pasi ishte marrë haku, por i vëllai me ndërhyrjen e miqve e fali gjakun, por shishja mbeti në mur. Kaluan shumë vite, mbase 101, dhe tek flinte një pasdite i del vëllai në ëndërr dhe i thotë: “Si fle gjumë, kur unë jam i vdekur dhe hasmi fle poshtë lisit pranë arës sonë…” Vëllai ngrihet i trembur, merr pushkën, hipin kalit dhe rend si i çmendur tek lisi dhe vërtet e gjen hasmin duke fjetur në hije. I thërret e ai ngrihet nga gjumi i trembur. Vëllai i thotë: “Unë ta fala gjakun, por nuk ta fal gjaku i vëllait dhe e vrau.” Me këtë nuk dua të them që të shpallim luftë ndaj gjakësorit (as fuqi nuk kemi për ta bërë këtë), por ta dimë se cili është dhe ta gjykojë e drejta, se nuk jemi në kohërat e gjakmarrjes e pse gjakmarrjen na e kanë futur mes njëri – tjetrit, për të mos pasur mendjen tek gjakësori i të gjithë shqiptarëve.

Ne duhet të bëjmë të pamundurën për të njohur të kaluarën, me qëllim që të kuptojmë se ku e patën nisjen të gjitha problemet e kombit tonë e kështu duke gjetur shkakun, duke kuptuar pasojat shkatërruese që kemi pasur fatin e keq të përballemi këto 101 vjet shtet shqiptar si një pjese krahu e kombit tonë, vetëm kështu do të jemi të kthjellët për të hedhur hapa të sigurt drejt së ardhmes. Në rrjedhën e historisë ka ngjarje të rëndësishme dhe më të rëndësishme që ne duhet t’i kujtojmë në ditë festash, që për fat të keq disa nga këto ngjarje kanë qenë shkatërruese për kombin tonë, por për fat të mirë nuk qenë asgjësuese.

Nëse do të shkonim në vitet 1912 e deri 1919 me vdekjen e Ismail Qemalit e të analizojmë situatat historike ndërkombëtare, situatën nevralgjike të kombit tonë, trazirat dhe pazarllëqet e fuqive të mëdha në prag të Konferencës së Paqes, duhet të analizojmë me kthjelltësi, pa ngarkesa emocionale politike, por thjesht si studiues, do na dalë përpara puna e ndershme e Ismail Qemalit për të përfunduar projektin e nisur më 28 nëntor 1912 për bashkimin e trojeve etnike shqiptare, që më pas të ishte i sigurt zhvillimi dhe përparimi kombëtar në harmoni me gjithë kombet tjera në botë.

Duke e parë historinë nga ky këndvështrim vit pas viti festa e 28 nëntorit nuk do të organizohej me brohoritje, por me heshtje zije dhe me angazhime për të zbardhur të vërtetat e historisë së fshehur të rrjedhjes së ngjarjeve antikombëtare, ngjarje që për fat të keq, sot disave u duken normale. Nëse nuk zbardhet historia e vërtetë e cila është nxirë aq shumë nga antikombëtarët shqiptarë dhe antishqiptarët botërorë, saqë edhe deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë kanë fshehur e për fat të keq shteti hesht e kjo heshtje ka dorën brenda. Si mundet vallë shteti hesht , kur nga goja e Kristo Frashërit dalin fjalët: “Dokumenti i Pavarësisë ka qenë në Tiranë deri në verën e vitit 1962. Për një arsye që s’dua ta them na iku nga dora. I iku nga dora qeverisë. Tani as që jam në gjendja ta ndjek. Unë s’lëviz dot nga vendi. Ai që e kishte na u lut që të mos e zinim në gojë emrin e tij. Dhe unë ia kam dhënë fjalën e s’e tregoj” Ka shtet shqiptar, apo ka vetëm barbarë. Po si u lejuaka një person, që ka marrë tituj dhe dekorata deri në “Nder i Kombit” të bëjë deklarata të tilla dhe të mos merren me të?? Oh, sa fatkeq paskemi lindur! Që pas Ismail Qemalit kemi mbetur bonjakë dhe bonjaku mbështetet herë tek halla, herë tek daja, por asnjë nuk e mban si birin e vet, e kthen në shërbëtor.Ndaj, jo vetëm të kujtojmë heronjtë, por të frymëzohemi prej tyre. Nuk do kishte kuptim festa vetëm për festë, por ashtu si në ditë Krishtlindjeje, Bajrami… që shkojmë në kishë, xhami, apo teqe, ku rrimë pak çaste nderojmë Zotin, ndezim qiri, bëjmë lutje dhe në fund themi “Amin”, për të ndezur shpirtrat tanë dhe më pas futemi në të përditshmen… po do na realizohej dëshira që u lutëm para Zotit nëse çdo njeri nuk do përpiqej pa u ndalur për ta realizuar atë? Kurrsesi jo, ndaj çdo ditë e 28 nëntorit le të quhet festa e fesë sonë, e fesë së shqiptarizmit, ku pa dallim, të gjithë shqiptaret të shkojnë në Vlorë, se Vlora është Meka e Kombit tonë, ashtu siç jemi lutur para Krishtit, Muhametit, para gjithë varreve të profetëve, ne të bëjmë homazhe tek varri i Ismail Qemalit, se ai është Profeti i shqiptarëve. “Ka ardhur koha, të shpallim Profet/ Të dërguarin e zotit Ismail Bej Vlorën/ Që s’dalloi e s’pyeti aspak për fetë/ Në emër të Zotit na vuri kurorën!/ Siç jemi lutur deri tash përmbi varre/ Që s’dimë nga janë, emrin s’e kanë shqiptar/ Të bëhemi bashkë, të vihemi në radhë/ Tek varri Ismailit çdo vit, pelegrinazh…./ O Tokë e të parëve tanë, o Shqipëri/ Mbaje fort shtrënguar në gji profetin/ Kërko ndër bij, nxirr një profet të ri/ Ta çojë me guxim gjer në fund amanetin…/ Vetëm Profetët kuptojnë amanetet/ Xhepmëdhenjtë njohin vetëm paranë/ “U lamë një copë tokë, kufijtë t’i gjejnë vetë”/ Ismail Qemali, në Sheshin e Flamurit ka thënë.”

ESAT PASH TOPTANI ME USHTARAKËT E LARTË SERB, 1917

November 25, 2013 by dgreca

Shkruan: Arben LLALLA*/

Gjatë Luftës së Parë Botërore Shqipërinë dhe shqiptarët i gjeti të hutuar nga luftrat e brendëshme politike, por edhe humbja e disa territoreve shqiptare gjatë luftrave ballkanik. Ai që shpresonte të përfitonte nga këto luftra ishte Esat Pash Toptani cili më fillimin e Luftës së Parë Botërore i rreshtoj trupat e tij ushtarave përkrah ushtrisë franceze në frontin e Selanikut. Është shkruar dhe folur shumë kohët e fundit për rehabilitimin e figurës së Esat Pash Totanit, por faktet historike nuk i ofrojnë askujt dëshmi për ti dhënë lavdi figurës së këtij tradhëtari të kombit shqiptar. Këtë herë po botojmë këto foto të rralla, fotot me oficerët e lartë serb janë të panjohura për publikun shqiptar të cilat janë bërë në Selanik, por edhe në frontin e luftës përkrah oficerëve të lartë serb. Foto origjinale gjenden në arkivën e ministrisë së kulturës së Francës.

Nga Gushti i vitit 1916 e deri nga fundi i vitit 1917 qëndroj Esat Pash Toptani qëndroj në Selanik të Greqisë. Në rezidencën Vila Mehmet Kapandzi nga dhe komandonte disa forca ushtarake shqiptare të cilët shërbenin në mbështetje të ushtrisë franceze gjatë Luftës së Parë Botërore. Esat Pash Toptani mbërriti në Selanik më 27 Gusht 1916 dhe u prit me paradë madhështore nga gjenerali francez Emanuil Serraili. Për shërbimet që i bëri Francës Esat Toptani, do të nderohej nga gjeneral Serrail me Kryqin e Luftës në një ceremoni të madhe të organizuar më 18 Gusht 1917, në qendër të Selanikut.

*Ne Foto: Esat Pash Toptani në Selanik pranë oficerëve të lart serb, 18.8.191

KONGRESI I PARË MBARËKOMBËTAR I ALFABETIT NË MANASTIR-BASHKOI KOMBIN DREJTË PAVARËSISË

November 22, 2013 by dgreca

Nga: Prof. dr. Vebi Xhemaili/

Menjëherë pas shpalljes së Kushtetutës, ku faktori shqiptar luajti një rol të rëndësishëm në jetën konstitucionale të Perandorisë Osmane, nisën përsëri kërkesa dhe konsultime midis rretheve atdhetare për thirrjen e një mbledhje mbarë kombëtare, ku do t’u jepej zgjidhje problemeve arsimore por do të shqyrtoheshin edhe probleme tjera të kohës. Vendosja e një alfabeti unik u përgatit gjatë kohë nëpër shoqëritë shqiptare u gatua gjerë e gjatë, shpeshherë midis rilindësve tanë pati edhe polemika tejet të ashpra, pasi bëhej luftë për vendin e parë se cili alfabet duhet të dominojë në trevat shqiptare. Këto tone polemizuese vazhduan për një kohë të gjatë, pasi duhej kaluar “vija” midis jugut, veriut dhe asaj turke-arabe. Ky tranzicion shqiptar dhe përzierja e pushtetit turk, së bashku me kishën greke, kishin lënë pasoja të rënda në mentalitetin e vetë shqiptarëve, pasi shumica shqiptarëve në këtë kohë nëpër shtëpitë e tyre flitnin me kurajë gjuhën turke, bile disa krenoheshin me turqishten dhe fare nuk donin të dëgjonin për gjuhën e nënës, e cila duhej të ishte si gjuhë zyrtare në Shqipëri. Pas vdekjes së Skënderbeut, gjuha shqipe ishte në margjina të vetë intelektualëve dhe nëpunësve shqiptarë, që flitnin vetëm turqisht dhe krenoheshin me këtë gjuhë aziatike. (V.Xh.) Për fat të keq të popullit, nëpunësit shqiptarë, apo më mirë thënë, klasa sunduese politike shqiptare e cila luftonte për të mbrojtur interesin e Perandorisë, kurrë nuk e përdorte gjuhën e nënës, as edhe në biseda private sa për t’i bërë qejfin pushtetit dhe administratorëve turq. Në të shumtën e rasteve edhe këta nëpunës dhe ushtarakë, identifikoheshin me ata, si osmanlinj, duke e harruar kombin dhe origjinën e vet.

Por, falë rilindësve historiku i kombit dhe Flamuri i Skënderbeut nuk u lanë në harresë, ashtu siç dëshironte politika asimiluese turke. (V. Xh).

Rilindësit aktualizuan gjithnjë e më shumë këtë çështje kombëtare, problemi shqiptar për gjuhën u aktualizua deri në organet më të larta të pushtetit, aktual turk. Rol të rëndësishëm kanë luajtur disa shoqëri e shoqata të ndryshme kombëtare gjatë epokës së Rilindjes. Ky problem jetik ndër shqiptarë do të përfshijë edhe revistat dhe gazetat e ndryshme të kohës. Në këto momente tejet kritike për kombin shqiptar, kur administrata turke favorizonte vetëm ata qytetarë që deklaroheshin osmanlinj, atdhetarët shqiptarë i thanë jo kësaj politike antikombëtare dhe morën iniciativën për mbajtjen e Kuvendit mbarëkombëtar në Manastir. Në këto kthesa të mëdha historike, kur ishte në pyetje mbrojtja e identitetit kombëtar, rol historik ka luajtur Klubi Shqiptar i Manastirit “Bashkimi”. Ky klub ndër të parët ngriti zërin lart, duke i dalë zot kombit brenda dhe jashtë Shqipërisë, u bë një ndër klubet më të rëndësishme që luajti rol të veçantë në formimin e klubeve të tjera dhe në zhvillimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në periudhën e regjimit xhonturk.[1] Prandaj, shumë shpejt mori mbështetjen edhe të klubeve të tjera në tërë Shqipërinë etnike dhe të diasporës shqiptare.

KONGRESI I MANASTIRIT

Thirrja e këtij Kongresi historik u bë në qendrën diplomatike të shqiptarëve në Manastir, prej 14-22 nëntor 1908. Në Kongres morën pjesë përfaqësues të shtresave të ndryshme shoqërore: intelektualë e personalitete të dalluara të Lëvizjes sonë kombëtare, numri i mysafirëve arrinte në më shumë se 300 veta, por nga ata që përfaqësonin të katër vilajetet ishin 50 përfaqësues, prej tyre kishin të drejtë vote 32 ku bënte pjesë edhe Emin bej Shkupi dhe 18 përfaqësues të tjerë pa të drejtë vote, një ndër ta pa të drejtë vote ishte edhe Rog Berisha që vepronte në Shkup.[2]

Në Kongres kishin përfaqësues edhe shoqëritë shqiptare nga Egjipti, Stambolli, Selaniku, Italia, Bullgaria, Rumania dhe Amerika. Sipas raportit të konsullit rus I. Zhivnojevit, në Kongres morën pjesë së bashku myslimanë, katolikë dhe ortodoks nga të gjitha trojet e Shqipërisë Etnike.[3] Në Kongres merrnin pjesë edhe ushtarakë me grada të larta; si gjeneral Fadil Pasha, Zija Pasha dhe valiu i Vilajetit të Manastirit, Hivzi Pasha dhe udhëheqës të çetave shqiptare; Çerçiz Topulli dhe Mihal Grameno.[4] Në këtë Kongres nuk ishte i pranishëm atdhetari i palodhshëm i çështjes kombëtare, Dervish Hima, i cili nuk mundi të marrë pjesë, pasi që turqit e rinj mbanin të burgosur në Selanik, me akuzë se ka kërkuar ndarjen e Shqipërisë nga Perandoria Osmane, shpalljen e autonomisë së Shqipërisë dhe zyrtarizmin e shkollave dhe përdorimin e gjuhës shqipe.[5]

Kongresi i Manastirit u hap në mënyrë solemne më 14 nëntor 1908. Në seancën plenare, Kongresin e ka udhëhequr dhe përshëndetur Fehim Zavalani, kryetar i Klubit të Manastirit, ku ishin të pranishëm mbi 400 veta, mysafirë dhe përkrahës të Kongresit.[6] Sipas të dhënave më të reja historiografike dhe dëshmive nga terreni, Kongresin e ka përshëndetur edhe myftiu nga Tetova, Rexhep Nuredin Voka, i cili në këtë kohë ka qenë aktiv edhe në Klubin politik “Bashkimi” të Manastirit.[7] Ky nga viti 1900 mbante lidhje të ngushta me familjen Qiriazi, para se të emërohet myfti në Manastir, për të mësuar shkrimin dhe leximin e gjuhës shqipe.[8]

Nga Manastiri merrte pjesë si delegatë edhe Selahedin Beu[9], sëbashku me Gjergj Qiriazin, ky i fundit ishte edhe anëtar i Komitetit të Fshehtë Shqiptar për lirinë e Shqipërisë, themeluar në Manastir, në vitin 1905. Në këtë Kongres, Qiriazi ishte zgjedhur për nënkryetar, po ashtu këtë post e mbante edhe në klubin “Bashkimi”. Shtëpia e tyre ishte qendër e Lëvizjes Kombëtare për çlirimin e Shqipërisë, ku mblidheshin patriotët më të shquar të kohës, si Bajo Topulli, kolonel Halit Berzeshta, Fehim Zavalani e të tjerë.

Në prag të Kongresit, Rexhep Voka tashmë ishte personalitet i njohur politik, pasi kishte marrë pjesë si përfaqësues i Tetovës, në Kuvendin e Ferizajt, më 23 korrik 1908. Në këtë Kuvend, Rexhep Voka kishte mbrojtur fuqishëm lëvizjen xhonturke, duke favorizuar “Hyrijetin” dhe ishte shprehur haptazi kundër absolutizmit të Sulltan Abdyl Hamitit. Nga kjo kohë, në qarqet xhonturke, Rexhep Voka gëzonte autoritet të madh si përkrahës i ideve liberale. Ky në saje të qëndrimit pro lëvizjes xhonturke, u emërua në postin më të lartë fetar, myfti i Vilajetit të Manastirit.[10] Ky vilajet, në atë kohë përfshinte Manastirin si qendër, me disa qytete të tjera të Shqipërisë Lindore, ku bënin pjesë edhe 2200 fshatra.[11]

Seanca solemne u mbajt në sallën e klubit politik “Bashkimi” të Manastirit. Në orët e pasdites kishte filluar seanca plenare e Kongresit, ku delegatët për mirëmbajtjen e punës së Kongresit, me vota të fshehta zgjodhën kryesinë e punës. Delegatët zgjodhën kryetar Mid’hat Frashrin, delegat i klubit të Selanikut dhe Janinës[12], për nënkryetar Luigj Gurakuqin dhe Gjergj Qiriazin nga Manastiri, për sekretar Hil Mosin, Toma Abrahamin dhe Nyzhet Vrionin.[13]

Është me rëndësi të theksohet se Kongresi mbajti gjashtë seanca të mbyllura, tejet sekrete. Më së shumti, këto seanca u mbajtën në hotelin “Liria” të Themistokli Gërmenjit, ku ishin vendosur shumica e delegatëve. Edhe pse Kongresi ishte i monitoruar nga pushteti i atëhershëm, delegatët arritën të diskutonin në këto seanca edhe për çështje politike. “Në këto seanca u morën vendime të rëndësishme politike në lidhje me statusin juridik-shtetëror të Shqipërisë”.[14] Pjesëmarrësit njëzëri u zotuan se këto vendime me peshë kombëtare nuk do të publikohen, por do të ruhen në sekretin më madh nga vetë anëtarët.[15]

Në ditët e para të mbledhjeve të kongresit dominuan diskutimet rreth zgjidhjes së çështjes së alfabetit unik të gjuhës shqipe. Rexhep Voka, pasi ishte myfti i Vilajetit të Manastirit, u bë nikoqiri dhe përkrahësi kryesor i Kongresit për alfabetin arab[16]. Rexhep Voka bashkë me Fehim bej Zavalanin ishin nikoqirë dhe drejtuesit kryesorë të këtij Kongresi. Të dy lexuan referate; Fehim beu lexoi referatin e tij me titull: “Përhapja e civilizimit dhe shkencës në Shqipëri”, ndërsa Rexhep Voka më 19 nëntor, mbajti kumtesën e tij me temë: “Dobitë e bashkimit të të gjithë shqiptarëve dhe bashkëpunimi i tyre me Komitetin xhonturk.[17]

Në ditën e tretë delegatët e zgjodhën komisionin për çështjen e alfabeti.[18] Siç dihet, që në fillim zgjidhja e këtij problemi dominues ndeshi në vështirësi, sepse ende fuqishëm ndiheshin ndarjet krahinore, të cilat luftonin për dominim lokal mbi pjesët e tjera të Shqipërisë. Disa veprimtarë shkuan aq larg sa që tentuan të tregonin alfabetet e tyre të shkruara deri në atë kohë, përpiqeshin me dhe pa argumente të tregonin për lashtësinë e alfabetit të tyre. Ata synonin që alfabeti i tyre të zgjidhet prej Kongresit si alfabet i vetëm i gjuhës shqipe.[19] Por, pas një kohe u qetësua paksa situata, filluan diskutimet koncize dhe të qenësishme nga ana e një pjese të delegatëve të shquar, siç ishin Hil Mosi, Luigj Gurakuqi, Gjergj Fishta e të tjerë. Në këtë situatë për qëllime kombëtare që ti kontribuojë unitetit në punën e Kongresit doli në foltore Gjergj Fishta, delegati i shoqërisë “Bashkimi” nga Shkodra. Në diskutimin e tij rreth alfabetit të shoqërisë së përmendur të Shkodrës tha: ”Unë s’kam ardhur këtu që të mbroj asnjërin nga alfabetet por kam ardhur që të bashkohem me ju dhe do ta pranoj atë alfabet të cilin do ta caktojë Kongresi si më të dobishëm për të mirën e popullit tim”. Këto fjalë bindëse të Gjergj Fishtës lanë përshtypje te delegatët e Kongresit. Pas mbarimit të fjalës së tij delegati i Shkupit, Hafëz Ibrahim efendiu u lëshua drejt tij dhe me dy duar e përqafoi fuqishëm me lot në sy. Ky shembull vëllazëror midis shqiptarëve pa dallim feje e kishte forcuar edhe më fortë unitetin e të gjithë delegatëve në sallë në ruajtjen e frymës kombëtare të Kongresit.[20]

Në këtë kongres, Parashqevi vepron si sekretare e komisionit të alfabetit që mblidhej në shtëpinë e Qiriazëve në Manastir.[21] Ishte nënkryetare e Klubit “Bashkimi” dhe njëherësh u zgjodh edhe nënkryetare e Kongresit të Manastirit. Me këtë rast, mes tjerash pat thënë: ”Ky kongres të na nxjerrë faqebardhë dhe me një vëllazëri dhe bashkim të pandarë”.[22]

Konsulli rus, atmosferën e punës në Kongres e përshkruan në mënyrë tejet objektive, pasi diplomacia ruse ishte e interesuar për të pasur ndikimin e saj në këtë Kongres. Ky, për delegatët deklaron: “Ata, delegatët, në seancat e Kongresit merrnin pjesë me veshje kombëtare, sipas krahinave që prezantonin”. Delegatët e Kuvendit, edhe në mbledhjet e hapura, nuk fshehin urrejtjen e tyre kundër Turqisë dhe haptazi kritikonin politikën asimiluese të qeverisë turke, e në veçanti me nxjerrjen e ligjit për zgjedhje, “e cila përpiqej me të gjitha mënyrat të asimilojë dhe çrrënjos vetëdijen nacionale të shqiptarëve, duke i ndjekur edhe për gjuhën e tyre”.[23]

Në Kongres u fol edhe për marrëdhëniet shqiptare-greke, ku u konstatua se Greqia po bën me të madhe propagandë kundër kulturës dhe historisë shqiptare. Ajo në Jug të Shqipërisë i trajton shqiptarët për grekë, posaçërisht më lehtë e kishte të asimilojë shqiptarët e besimit ortodoks. Patriotët shqiptarë të cilët i kundërviheshin kauzës greke, ajo kundër tyre organizonte atentate, duke vrarë edhe Mitropolitin e Korçës, Fotisin.[24] Shumë delegatë të Kongresit, në diskutimet e veta deklaruan se Greqia po bën haptazi masakrime të papara në territorin e Epirit. Për ta qetësuar atmosferën në Kongres, sipas raportit të konsullit rus, ndërhyri udhëheqësi i Kongresit, Mithat Frashri, duke ndërprerë oratorët shqiptarë, ku prekej armiqësia kundër grekëve.[25] Makineria e propagandës greke, në atë kohë vepronte me të njëjtin intensitet edhe kundër vllehve. Këta, për të shpëtuar nga terrori grek u bashkuan me shqiptarët, në luftë të përbashkët kundër terrorit dhe politikës asimiluese greke.[26]

Në atë kohë shqiptarët përveç vllehve, edhe me bullgarët kanë mbajtur marrëdhënie të mira miqësore. Në kongres u folën fjalë miradije për politikën e mirëkuptimit të shtetit bullgar. Sipas konsullit rus, Bullgaria e ndihmonte lëvizjen shqiptare në Vilajetin e Kosovës dhe të Manastirit, ku sipas tyre, Bullgaria kishte interesin e vet politik-strategjik. Ajo duke përkrahur kërkesat e atdhetarëve shqiptarë për Autonomi, shpresonte se do ndërpritej rruga e serbizimit dhe e përhapjes së influencës serbe në luginën e Vardarit. Po ashtu, Bullgaria nëpërmjet nacionalizmit shqiptar mbronte nga Jugu, depërtimin e fuqishëm të helenizimit-ortodoks grek drejt Shkupit dhe Manastirit, që në atë kohë këto dy qytete shqiptare ishin qendra diplomatike dhe administrative të Perandorisë Turke. Prandaj, bullgaria kërkonte aleatë kundër armiqve të përbashkët; Greqisë dhe Serbisë. Kjo ishte një ndër arsyet më kryesore pse diplomacia bullgare ndihmonte atdhetarët shqiptarë në luftën e tyre nacionale për autonomi në disa rrethe të Prilepit, Ohrit, Strugës dhe Manastirit.[27]

Pasi u dorëzuan ftesat në mënyrë zyrtare nga Klubi “Bashkimi” i Manastirit më 14 shtator 1908,[28] xhonturqit në këtë kohë mbanin të burgosur atdhetarin e flaktë të autonomisë shqiptare, Dervish Himën, në burgun e Shkodrës. Me përhapjen e lajmit për mbajtjen e Kongresit mbarëshqiptar, xhonturqit nga frika e masave shqiptare e transferojnë Dervish Himën në burgun e Selanikut, më 31 tetor 1908. Ata fshehurazi e nisën rrugës tokësore, natën, nga Shkodra për në Selanik.[29] Hima, më 17 nëntor duhej të dilte para gjyqit, mirëpo, si shënon gazeta “Korça”, kishte kaluar një muaj prej asaj dite “e puna e tij nuk kishte marrë fund, as për të mirë e as për të keq’’.[30]

Dervish Hima, kur gjendej në burgun e Selanikut, pat deklaruar: “Ne kërkojmë që Turqia të na pranojë si komb të veçantë dhe kërkojmë decentralizimin e vendit”.[31] Sipas raporteve të diplomacisë austriake, Dervish Hima, aty kah fundi i janarit 1909, u lirua nga burgu.[32]

Në të njetën kohë kur mbahej kongresi i të gjithë shqiptarëve në Manastir xhonturqit, për të frikësuar popullon shqiptar sulmuan me topa dhe dogjën kullat Isa Boletinit më 21 nëntor 1908. Turqit sulmuan me 18 topa dhe 5 kompani, ndërsa kullat e Isës mbroheshin vetëm me 14 vullnetarë, beteja zgjati tërë ditën, nga ushtarët e Isës u vranë tre veta dhe u plagosën 5, ndërsa nga pala turke ka pasur shumë më shumë të vrarë, por pala turke nuk ofron të dhëna.[33]

SHPALLJA E PROGRAMIT KOMBËTAR NË MANASTIR

Konkluzionet e diskutimeve që u zhvilluan në seancat e fshehta u përfshinë në Programin kombëtar, prej 18 pikave. Ky program iu paraqit Parlamentit turk në emër të popullit shqiptar, përmes deputetit të Korçës, Shahin Kolonja, i cili njëherësh ishte edhe pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit.[34] Ndër vendimet kryesore, përveç alfabetit, ishte edhe: Kërkesa për njohjen e Autonomisë së Shqipërisë dhe të gjuhës shqipe.[35]

Konsulli rumun nga Stambolli, në lidhje me vendimet politike të Kongresit të Manastirit, do të deklarojë; “Në ditët e kaluara, në një nga mbledhjet në përbërje të ngushtë të punës të Kongresit shqiptar, nga krerët e tij caktohet qartë Programi politik i shqiptarëve. Ky program i është besuar vetë Shahin Kolonjës, deputetit shqiptar nga Korça. Në të pohohet se qëllimi i shqiptarëve nuk ishte vetëm problemi i shkollave, hapja dhe zhvillimi i tyre në gjuhën shqipe, por problem kyç për ata ishte njohja e kombit shqiptar nga politika zyrtare e qeverisë turke, por edhe autonomia e Shqipërisë në kuadër të Perandorisë Osmane. Në kuadër të autonomisë u kërkua që nëpunësit shqiptarë të jenë civilë dhe me veshje kombëtare, që deri atëherë e kishin të ndaluar të shkonin në punë në administratën turke me veshje kombëtare. Po ashtu, u kërkua që shqiptarët mos të dërgohen nëpër vendet e largëta të Perandorisë, por shërbimin ushtarak ta kryejnë në vendlindje.[36]

Komisioni i Kongresit të Manastirit qi hartoi alfabetin

Kryetar i Kongresit është zgjedhur Mit’had Frashëri, Kryetar i komisionit të abece-së, Gjergj Fishta /1/, anëtar të komisionit janë zgjedhur këto personalitete: 2. Mit’had Frashëri, 3. Luigj Gurakuqi, 4. Gjerasim Qiriazi nga Manastiri, 5. Dom Ndre Mjeda, 6. Grigor Cilka, 7. Taq Buda, 8. Shahin Kolonja, 9. Sotir Peci, 10. Bajo Topulli, 11. Nyzhet Vrioni. 5

Kongresi i Manastirit edhe pse nuk e zgjidhi përfundimisht çështjen e unifikimit të alfabetit, në përfundimin e Kongresit, në fjalën e tij Fishta i madh do të deklarojë: “Komisioni qe i detyruar të marrë dy abe-ceda”. Vendimet e tij patën rëndësi të madhe historike dhe politike për zhvillimin e mëtejshëm të arsimit e të kulturës shqiptare drejt bashkimit kombëtar. Një gjuhë, një komb, një shtet. Kongresi i Manastirit ka shqyrtuar më së shumti çështje me karakter politik. Në fund u vendos që Kongresi i ardhshëm të mbahet në vitin 1910.[37]

Në fund, Kongresi dha rezultatet e pritura, edhe pse vendosi pranimin e dy alfabeteve, por që mbështeteshin kryesisht në alfabetin latin,[38] që të përdoreshin bashkërisht në mesin e shqiptarëve, të dy alfabetet do të përdoreshin detyrimisht nëpër shkolla, me disa modifikime dhe me disa shtime germash. Më 22 nëntor, Kongresi vendosi që të thirret një kongres tjetër në Janinë në korrik 1910, për çështje të gjuhës.[39]

Vendimet e Kongresit të Manastirit kishin një rëndësi të veçantë, po të merret parasysh vendosmëria e shqiptarëve për të mbrojtur identitetin e tyre nacional. Nga ky aspekt historik, përfaqësuesit shqiptarë patën vizion të qartë në vendimin e tyre që për bazë të merret alfabeti latin. Në veçanti pati jehonë të fuqishme kombëtare diskutimi i profesorit të teologjisë në Stamboll, Haxhi Vildan Faik Dibra, i cili merrte pjesë së bashku me dy delegatë të tjerë të dërguar nga klubi xhonturk “Bashkimi” i Stambollit.[40] Gati të gjithë të pranishmit qëndronin me një skepticizëm, kur e mori fjalën Haxhi Vildani. Delegatët gati u shtanguan, pasi e dinin se ky ishte aktivist i fuqishëm i xhonturqve dhe se kishte ardhur me mision nga ana e tyre në këtë Kongres. Të gjithë pritnin se çfarë qëndrimi do të mbajë Haxhi Vildan Dibra në lidhje me alfabetin, a do të përkrah atë arab apo atë latin. Ky, në fjalimin e tij tejet patriotik, në mes tjerash, potencoi; “Se besimi dhe Kurani nuk kanë kurrfarë lidhje me alfabetin”. “Shqipëria tani është e lumtur, sepse tani ajo është e bashkuar me anën e alfabetit, që është një nga instrumentet më të fuqishme e më të mira, për të përhapur përparimin në mes të popullit”.[41]

Kongresi i Manastirit pati rëndësi të madhe për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Ai me vendimet e marra për një alfabet unik kombëtar, si dhe me programin e miratuar prej 18 pikash, bëri që Lëvizja kombëtare të hyjë në fazën përfundimtare të avancimit të çështjes sonë për autonomi. Klubet shqiptare të organizuara gati në çdo vend të banuar me shqiptarë u shndërruan në qendra të përhapjes së idesë kombëtare, të përhapjes së arsimit e të kulturës, me fjalë të tjera, këto vatra e bënë të mundur kalimin nga lufta me pendë në luftë të armatosur të kombit shqiptar për pavarësi. Klubet e para shqiptare që u hapën në trojet tona gjatë muajit gusht-shtator ishin nga Vlora, Elbasani, Pogradeci, Shkodra, Kumanova dhe Tetova.[42] Me rëndësi të veçantë është të theksohet roli i klubit shqiptar në Shkup. Ky klub, në bazë të aktit zyrtar, me titull: “Rregullorja e klubit shqiptar” në Shkup, është themeluar si “klub arsimor shqiptar”, më 1 tetor 1908.[43] Më vonë u hapën edhe 40 klube të tjera; si në Strugë, Ohër, Dibër, Gjilan, Vushtrri e tjerë. Në tërë Shqipërinë Etnike, pas Kongresit u hapën mbi 40 klube shqiptare.

Mbarimi me sukses i punimeve të Kongresit Mbarëkombëtar në Manastir dhe marrja e vendimeve jetike në favor të çështjes kombëtare, patën rëndësi jetike për zgjidhjen e rrugës drejt autonomisë. Këto vendime të rëndësishme historike në Manastir vulosën rrugën e Shqipërisë dhe popullit shqiptar, se ajo i takon Evropës dhe nuk ka asgjë të përbashkët me lindjen. Marrja e këtyre vendimeve kolosale nga krerët e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, me të madhe u pengonte reaksionarëve xhonturq. Ata tanimë ishin të bindur se vendimet e marra në Kongres çonin drejt vetëvendosjes, pra, ishte fillimi i rrugës drejt shkëputjes nga Perandoria Osmane. Prandaj, politika xhonturke për të penguar rrugën e unitetit politik të shqiptarëve të arritur me sakrifica të mëdha në Kongresin e Manastirit, i shtyri xhonturqit të veprojnë me të gjitha metodat për të përçarë Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Ajo përdori metodën e vjetër romake, devide et impera. Në radhë të parë ajo e filloi luftën për të përçarë klubet shqiptare, ndërsa disa udhëheqës të Lëvizjes i bleu me lekë (dukatë), që të propagandonin vetëm alfabetin Arab, në vend të atij Latin. Disa veprimtarë nga shqiptarët myslimanë ranë në grackë, të nxitur nga politika xhonturke, që të luftojnë për idenë panislamike, “një fe, një komb”.

Kongresi i Manastirit hyri në histori si “Kongresi i Abesë”. Kongresi i alfabetit mori vendime të rëndësishme në shumë fusha të jetës politike, shoqërore, ekonomike, arsimore dhe fetare. Duke zgjidhur rrugën e njësimit të alfabetit, ai zgjodhi edhe një problem të prehtë politik, duke i dhënë një kapital të fuqishëm Lëvizjes sonë Kombëtare në rrugën e tij për autonomi. Në këtë Kongres u bë bashkimi i shqiptarëve dhe krahinave të ndryshme të Shqipërisë Etnike. Ky tubim mbarëkombëtar forcoi lidhjet midis tyre. Kongresi forcoi edhe më shumë ndjenjat kombëtare, u dha mundësi atdhetarëve për një qëndrim unik në strategjisë politike të popullit shqiptar, të cilët me platformë shërbyen në rrugën e saj drejt pavarësisë së Shqipërisë.

Duke folur për rëndësinë e Kongresit të Manastirit, gazeta “Lirija” e Selanikut do të shënojë; “Ishte pra një ngjarje më rëndësi për ne, ku pamë shqiptarët të ardhur nga veriu, jugu, lindja e nga perëndimi, ku pamë krah për krah gegë e toskë, të krishterë dhe myslimanë…, atëherë kuptuam se vërtet paska një komb, dhe se ky komb qenka i gjallë”. Kjo gazetë, pas përfundimit të Kongresit, do të shënojë: ”Mbledhja e Manastirit na rrëfeu neve fuqinë tonë, ashtu edhe botës i tregoi qenien dhe rrojtjen e një kombi shqiptar”.[44]

Kundër këtij qëllimi të shenjtë kombëtar shërbente roli i klerit reaksionar me klerikët dhe institucionet e tyre fetare, të cilët duke u shërbyer të huajve, iu kundërvunë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Në këtë fushatë antishqiptare u përfshi edhe qeveria turke. Ajo vendosi të luftonte me të gjitha mjetet e saj kundër mësimit të gjuhës shqipe, përdori mjete financiare, u premtuan poste të ndryshme politike për deputetë dhe myftinj. Kleri mysliman, por edhe ai katolik, ishte vu në shërbim të të huajve. Po ashtu, shumë agresiv ka qenë kleri ortodoks, ndihmuar nga qeveria greke, e cila bëri çmos dhe aplikoi të gjitha mënyrat për mbylljen e shkollave shqipe, që ishin çerdhet nga ku përhapeshin çdo ditë e më tepër shkronjat shqipe. Ai ndihmoi me zell pushtuesit e administratës turke, për ndjekjen e gjuhës shqipe.[45] Rrënjët e kësaj politike ishin shumë më të thella se sa dukej në sipërfaqe, politika e tyre çonte në shkombëtarizimin e shqiptarëve. Këta ishin kundër përparimit të gjuhës dhe shkollës shqipe, ishin kundër shkrimit shqip përparimtar me shkronja latine. Këta ishin kundër klubeve dhe shoqërive të kohës dhe kundër çdo gjëje tjetër shqiptare, u munduan ta kanalizonin ujin në mullinj të huaj, të perandorëve të tyre. Kjo që u tha më lartë, më së miri do ta kristalizojë K. Kristoforidhi, kur do t’i shkruajë në një letër N. Naços, ku midis të tjerave i shkruante, “se ata që nuk duan fare të shkruhet gjuha shqipe janë; mitropolitët, dhespotët e priftëria”.[46] Ndërsa gazeta “Drita “ e Sofjes vinte me të drejtë shenjën e barazisë midis rolit negativ të fesë dhe të çështjes kombëtare dhe qëndrimit armiqësor të qarqeve reaksionare turke, greke e tjera.[47]Në këto rrethana të vështira politike për kombin shqiptar, qarqet qeverisëse turke organizuan në të njëjtën ditë, më 22 nëntor, një ekspeditë ndëshkuese kundër shqiptarëve, me qëllim që të kapet ose të vritet Isa Boletini, si kundërshtar i regjimit xhonturk. Ata dërguan kundër tij në Boletin 1 500 ushtarë të pajisur me artileri. Pas përleshjes që pati tërë ditën, në të cilën u vranë rreth 30 ushtarë turq dhe vetëm 3 shqiptarë, Isa Boletini u tërhoq natën në fshatrat për rreth për t’u vendosur më pas në Isniq të Pejës.[48]

Austria si gjithnjë deri në shpalljen e pavarësisë, financoi klerikët katolikë për interesa të saj politike, edhe pse ata kanë vepruar kundër alfabetit shqip. Këtë radhë diplomacia austriake kinse kontribuon për çështjen shqiptare[49], në të vërtetë ajo ishte shumë më e interesuar për të pasur një pasqyrë më të pastër në punët e Kongresit. Roli antikombëtar i klerikëve katolikë kundrejt njësimit të alfabetit u pa me rastin e mbajtjes së Kongresit të Manastirit. Jezuitët e Shkodrës, duke vazhduar më tej veprimtarinë e tyre armiqësore, nuk pranuan të dërgonin përfaqësuesit e tyre në Kongresin e Manastirit.[50]

Kleri mysliman shqiptar pas revolucionit xhonturk iu përshtat shpejt ndryshimit të gjendjes politike. Ata që kundërshtuan këtë regjim antishqiptar, turqit e rinj i burgosën, siç ishte rasti me Dervish Himën, i cili gjatë mbajtjes së Kongresit të Manastirit ndodhej në burgun e Selanikut. Ndërsa disa hoxhallarë fanatikë u vunë në shërbim të xhonturqve, u shitën për poste dhe interesa të ngushta personale, këta ishin elementë të korruptuar si Arif Hiqmet Kumanova, Sahit Hoxha i Shkupit dhe Rexhep Voka nga Tetova. Ndërsa Hafëz Ali Korça, shkonte edhe më larg, duke predikuar anë e mbanë Shqipërisë Etnike, “se mos u hupet dini me abecenë latine”, e tjera e tjera turpe.[51] Këta fanatikë injoronin kombin në emër të turqizmit, shumica nga këta nuk flisnin shqip. Organizuan “mitingje” kundër Alfabetit latin në Manastir, Selanik, Shkup, Kumanovë, Tetovë, e shumë qytete tjera të Shqipërisë Lindore.[52]

Kongresi i Manastirit, me zgjidhjen e çështjes së alfabetit, si dhe me shqyrtimin e çështjeve të tjera me karakter politik dhe nacional, konsiderohet si njëra nga ngjarjet më të rëndësishme të historisë së popullit shqiptar.

[1] Historia e popullit shqiptar…, f. 391; Nexhat Abazi, Zhvillimi i shkollave.., f.196.

[2] Raporti i konsullit italian nga Manastiri, dërguar kontit de Visari; nga Shkupi merrnin pjesë tre delegat; me të drejtë vote ishin të dërguar nga Klubi i Shkupit, Emin Beu dhe Hafëz Ibrahim Efendiu. Ndërsa Rok Berisha po ashtu përfaqësues nga Shkupi bënte pjesë në grupin e delegatëve pa të drejtë vote, së bashku me Parashqeva Qiriazin, Abdyl Yipn, Lef Nosin Çerçiz Topullin e tjerë; Grup autorësh, Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, Instituti i Studimeve Pedagogjike, Tiranë 2003, f. 175.

[3] Raport i konsullit rus nga Manastiri, më 14 nëntor 1908; Stjepan Antoljak, Prillog historijatu albanaca za svoj alfabet, “Gjurmime albanologjike’, nr. 1, Prishtinë, Prishtinë, 1969, fq. 46-48; Historia e Shqipërisë, vëll. II. 1908-1912…f. 10-11.

[4] Po aty, raport nga Manastiri.Poashtu në këtë Kongres ka marrë pjesë edhe i riu Rauf Fico, që më vonë ka luajtur një rol të rëndësishëm në diplomacinë shqiptare, veçanërisht kur ishte i emëruar në Beograd. Pati disa takime me studentët shqiptarë dhe disa krerë të nacionalizmës shqiptare që vepronin në Jugosllavinë e para luftës, në ngritjen e nacionalizmës shqiptare dhe luftën e tyre për çlirim dhe bashkuim kombëtar.

[5] Manol Pandevski, Politiçkite partii…, vep. e cit. f. 287; Shukri Rahimi, Shkaqet e konfliktit në mes lëvizjes shqiptare dhe Turqve të Rinj, “Jehona”, Shkup 1968, nr. 6, f. 143.

[6]Shaban Demiraj, i Kongresi i Manastirit…, 87. Në këtë kohë përmendet vetëm një Rexhep Hoxha. Por nuk thuhet asgjë për biografinë e tij. Si ka mundësi të përshëndes Kongresin një person që në atë kohë nuk ka pasur ndonjë funksion shtetëror apo fetar. Ndërsa ky, Rexhep Hoxha ishte i lindur në Prilep, që në kohën e Kongresit ka qenë Profesor i Medresesë në Stamboll, e quajtur “Medrese Fatihut”. Shi, Hasan Kaleshi, Disa aspekte të luftës për alfabetin shqip në Stamboll, “Gjurmime albanologjike”, nr. 1, Prishtinë, 1969, f. 106.

[7]Hasan Kaleshi, Neki problemi izuçavanja kulturne istorije Pologa za vreme turskog perioda,“ Bigorski nauçeno-kulturni sobiri”, Gostivar 1971, f. 182.

[8]HHStA, PA XXXVIIi/390, Raport i Konsullit Kral nga Manastiri, më 15.07.1900); Konsulli austriak në raportonte: se Gjergj Qiriazi i cili kishte një librari të “Bible society: ”Në shkurt të vitit 1900 gjatë muajit ramazanit, në dyqanin e tij kishte hyrë një hoxhë që duke u ruajtur e kishte pyetur nëse kishte libra shqip; ai mori ato që lejoheshin, ungji, psallme, etj, dhe meqë ai kërkonte ndonjë gjë tjetër, iu dha së fundmi me kujdes edhe një abetare, sepse ai mund të ishte një agjent sekret, siç ndodh shpesh tani. Hoxha pyeti nëse dikush mund ti mësonte alfabetin dhe u gëzua kur u ftua që të vinte çdo ditë për të mësuar nga pak me vëllain e të zotit të dyqanit. Me një zell djaloshar ai u fut punës dhe mësoi kaq mirë sa që pas disa leksionesh ai mundte që të lexonte shqip në mënyrë të mjaftueshme. Shumë shpejtë ai zuri miqësi me patriotët lokalë dhe iku nga Manastiri me një pako të vogla librash (për shkak të mungesave), libra që në shumicë ishin fetarë dhe të krishterë. Ky njeri është Rexhep Çudi Hoxhë nga Tetova.

[9] Rauf Fico, Shtetar dhe diplomat i shquar shqiptar (monografi), Tiranë 2007, f. 182.

[10] Natalyie Clayer, Në fillimet nacionalizmit shqiptar, Tiranë 2009, f. 561-562.;

[11] Feti Mehdiu, Vilajeti i Manastirit në Kamus Al-A’Lam, “Gjurmime albanologjike”, Prishtinë 1983, f.240. Në atë kohë vilajetit të Manastirit përfshinte këto qytete; Manastir, Prilep, Florinë, Ohër, Korçën, Starova Kolonja, Elbasanin, Peqin, Strugë, Dibër, Mat, Dibra e Poshtme, Krahina e Rrekës, Kërçova me gjithsejtë 2 220 fshatra.

[12] Gazeta “Dituria”, nr.3, v,1908, f.41.

[13] “Leka”, nr. VIII-XII, 1937, f. 35.

[14] Manol Pandevski, Politiçkite parti…, vep. e cit. f. 287.

[15] Po aty, raporti i njëjtë. Mahir Domi, Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit, Tiranë 1972, f.. 35.

[16] Reshat Nexhipi, Prespa dhe Manastiri nëpër shekuj, Kërçovë 2003, f.152.

[17] “Bashkimi i Kombit” (nacionallno Edinstvo), Shkup 2001, f 20; Ali Vishko, ndante mendimin se ky ka qenë nikoqir kryesor në Kongres në bazë të pozitës fetare që ka pasur në atë kohë. Në fillim poashtu ka qenë shumë i afërt me të gjithë veprimtarët që vepronin në Manastir dhe Shkup. Tetovë, deklarata e tij në dhjetor 2002.

[18] Stjepan Antolak, Prilog historiatu borbe albanca za soj alfabet, “Gjurmime albanologjike”, nr. 1 Prishtinë 1969, f. 48.

[19] Stavro Skendi, vep. e cit, f. 370-371; Shaban Demiraj-Kristaq Prifti, Kongresi i Manastirit Tiranë 2004, f. 76.

[20] Stavro Skendi, vep. e cit, f. 371.

[21] Gjergj Qiriazi, vëlla i Sevastisë dhe i Parashqevës. Motrat Qiriazi pas luftës jetuan të izoluara në Tiranë nga pushteti komunist, Sevastia vdiq në vitin 1949 dhe u varros vetëm nga katër gra. Pasi pushteti e kishte shpallur si armike të pushtetit komunist.

[22] Milto Sotir Gura, Kongresi i Manastirit për alfabetin shqip, (nga kujtimet e Mihajll Gramenos), “Bashkimi i Kombit”, Tiranë 12 gusht 1944.

[23] A.M. Shkup, Raport i konsullit rus nga Manastiri, më 14 nëntor 1908.

[24] Po aty, raporti i njëjtë.

[25] Po aty. Qysh në fillim të Kongresit Mithat Frashëri, Abdyl Ypi, Ferid Ypi, ndanin mendimin se në këtë Kongres të Alfabetit të shqyrtohet vetëm çështja e alfabetit jo edhe probleme të tjera të karakterit politikë.

[26] Po aty.

[27] Po aty, raporti i njëjtë.

[28] Nexhat Abazi, Zhvillimi i arsimit…, f.196.

[29] Raport i konsullit. astro-hungarez nga Selaniku, nr. 2852, 27 dhjetor 1908.

[30] ‘’Korça’’ nr.2, 24 dhjetor 1908.

[31] ”Konstituciona Zarja”,1/23, Selanik, më 15 nëntor 1908.

[32] Raporti i konsullit austro-hungarez nga Shkodra, nr. 5, 3 janar 1909.

[33] Raport i konsullit rus nga Manastiri, dërguar ambasadorit rus në Stamboll N.V. Carikov. 24 nëntor 1908.

[34] INI-Tiranë, Raport i konsullit austro-hungarez, nga Manastiri dërguar Vjenës, më 30 nëntor 1908.

[35] I. G. Senkieviç, osvoboditelnoe dvizhenie albanskogo naroda…, f. 123; Aktet e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vep. e cit dok. 113.

[36] Raport i konsullit rumun Breileanu nga Manastiri, dërguar Ambasadorit Rumunisë në Stamboll, më 19 nëntor 1908.

[37] Manol Pandevski, Politiçkite partini i organizaciji…, f. 286.

[38] Falë kontributit të Gjergj Fishtës, shqiptarët sot përdorin shkrimin latin.

[39] Raport nr.85 i konsullit A. Ristovskit nga Manastiri, dërguar Zinojevit, më 14 (22) gusht 1908.

[40] Stavro Skendi, the albanien National-Aveking 1878-1912, Printon Univesity Press, 1967, f. 373; Nga Kubi “Bashkimi” ishin edhe Fazli Pashë Toptani, nga Tirana dhe Riza Beu nga Dibra, kolonel i shtabit madhor osman.

[41] HHStA, PAA. Raport i konsullit austriak në Manastir, më 30 nëntor 1908; Hasan Kaleshi, Disa aspekte të luftës për alfabetin shqiptar në Stamboll, “Gjurmime albanologjike”, nr. Prishtinë 1969, f. 82; Veprimi i Haxhi Vildan Efendiu nga Dibra, që kishte ardhur nga Klubi “Bashkimi” i Stambollit, me gjashtë përfaqësues në Kongresin e Manastirit të cilët ishin: Manastirasi Ismail Hakiu, Shaqir Efendiu, Fazli Pashë Toptani, deputeti i Prishtinës Fuat pashë Prishtina, Riza bej Dibra, dhe Maliq bej Luma. Diskutimi patriotik i Haxhi Vildanit zhduki skepticizmin që kishin shumica e delegatëve të Kongresit, veçanërisht midis anëtarëve të Klubit “Bashkimi” të Stambollit.

[42] Historia e populli Shqiptar…, f. 381.

[43] AQSH, Tiranë, Fondi 102, viti 1908, dosja, 201 f. 1 (Rregullorja e Klubit Shqiptar në Shkup); rregullorja ka 8 faqe e 26 nene dhe është shtypur në shtypshkronjë me Alfabetin e Stambollit. Sipas nenit 1 “Klubi Shqiptar i Shkupit është një vend për mbledhjet shqiptare ku shokët nuk do të shikojnë punë tjetër veç atyre qëllimeve që ka klubi dhe të cilat janë të shënuara me program”.[43] Anëtari i klubit kishte të drejtë të bëhet çdo shqiptar nga Shkupi dhe jashtë tij (neni 2). Ky klub, në kongresin e Manastirit, kishte dërguar si delegat Hafëz Ibrahim Efendiun dhe Emin Beun

[44] Gazeta “Liria”, nr.17, Selanik , 22 nëntor 1908.

[45] Gazeta “Atdheu”, Konstancë, nr. 2, 15 gusht 1912.

[46] Petro Nino Luarasi, Mallkimi i shkronjave shqipe dhe përfolja e shqiptarit, Manastir 1911, f.31.

[47] Gazeta “Drita”, Sofje, nr. 81,15 korrik 1908.

[48] Historia e popullit shqiptar, vep. e cit, f. 398.

[49] HHStA, PA, Raport nr. 128, i konsullit Kral, dërguar Erentalit, më 22 nëntor 1908.

[50] AQSH Fondi, Klubi Shqiptar në Manastir, Dos. 5, dok. 50092: Revista “Leka”, nr. i veçantë, vj. XII, 1940, Shkodër 1942, f.14.

[51] Nexhat Abazi: Nga veprat e tradhtarëve edhe atdhetarëve shqiptarë, gazeta “Nacional” Tiranë 2011.

[52] Hysni Myzyri, Lufta e Shqiptarëve të Maqedonisë, (Botuar në librin Shqiptarët e Maqedonisë), punim i cit. f. 300.

Flamuri ynë kombëtar,nga Kruja e Skënderbeut te Vlora e Pavarësisë

November 21, 2013 by dgreca

“Skënderbeu, kujt istoria s’i tregon ndonjë shok a shëmbëll në trimërit,në diturit të luftësë, në forcët si dhe në dijet,në mendim të drejtë, në njerëzi, në ëmbëlsit të zemrësë e në madhërit të shpirtit, Skënderbeu q’i ka dhënë edhe do t’i japë gjithë jetën nder Shqipërisë..” – (Sami Frashëri,1899) /

Shkruan: Skënder Blakaj/*

a.Pamja e kryeheroit tonë/

Pothuaj të gjitha përshkrimet pamjen e jashtme të Gjergj Kastriotit e japin si diçka krejt të jashtëzakonshme. Këtu do të mjaftohemi me një sintezë që bënë historiani gjerman J. Ph.Falmerajer : „Të flasësh për mjeshtërinë e tij në të gjitha artet luftarake dhe ushtrimet kalorësiake, për trimërinë e tij të natyrshme dhe për instinktin e luftës të këtij nxënësi të turqve, do të ishte po aq e tepërt, sa do të ishte e padobishme të lavdëroje forcën fizike, shtatin e lartë dhe simetrinë e mrekullueshme të ndërtimit të trupit, mençurinë e natyrshme, vështrimin e shpejtë dhe pjekurinë e parakohshme, mendjemprehtësinë dhe vendosmërinë e më të madhit dhe më të famshmit nga të gjithë shqiptarët. Sipas dëshmive të njëzëshme të atyre që kanë jetuar tok me të, Gjergj Kastrioti ishte një nga shfaqjet më të bukura të shekullit të tij. Që në moshën e djalërisë, çdo tipar i fytyrës, çdo lëvizje e tij tregonte birin e mbretit dhe burrin e bëmave që po piqej. Krahë më të bukur, thotë jetëshkruesi i tij, nuk ka parë kurrë askush te një njeri. Dhe, që krahët e Skënderbeut ia kalonin edhe në forcë të gjithë të tjerëve, këtë turqit e ndjenë shpejt dhe madje mjaft shpesh“.

Për dijetarin e madh gjerman, Falmerajerin (1790-1861), Fan Noli shkruan se “na dha historinë më të mirë shkruar ndonjëherë për Skënderbeun”( “he gave the bet story of Scanderbeg ever writen”), Eqrem Çabej thotë se ishte nga njohësit më të mirë të historisë së Bizantit dhe të popujve ballkanikë, i thelluar “veçanërisht në fatet historike të shqiptarëve”, kurse Aleks Buda për veprën e tij thekson se “mund të quhet e para histori e mirëfilltë tërësore e shqiptarëve “. I veçova këto mendime për te, mbasi brenda këtij shkrimi do të na duhet prapë ky dijetar gjerman. Vepra e tij u mbyll me 1861, kur vdiq. Duke hulumtuar për grekët dhe për Greqinë, aty i dolën shqiptarët aq me shumicë dhe faktor aq i rëndësishëm për rrjedhat historike evropiane deri në epokën e Skënderbeut, sa që nuk mund të mos thellohej në historinë e tyre të lavdishme, duke tërhequr mbi vete pezmin e grekëve. Për paradoks, vepra e tij “Elementi shqiptar në Greqi” na vjen shqip tek me 2003,pothuaj një shekull e gjysmë mbas botimit gjermanisht.

Duke radhitur emrat që përdor historiani i tij më i lavdishëm, Marin Barleci,në veprën që njihet shkurt si “Histori e Skënderbeut”, për kryeheroin tonë, për madhështinë dhe lavdinë e tij,duket sikur nuk i mjafton vetëm një emër. T’i shohim: Gjergji, Kastrioti, Gjergj Kastrioti, Epiroti, Skënderbeu, Gjergj Skënderbeu, i Krishteri, Kapedani, Arbërori, Princi i Arbërit…Në një pjesë të madhe të librit të vet, M.Barleci edhe ushtarët e Kapedanit të madh i quan skënderbegasit. Që në hyrje të botimit gjermanisht të “Historisë së Skënderbeut”të Marin Barlecit, Frankfurt 1577, mbas shumë fjalëve madhëruese për protagonistin dhe autorin, botuesit nënvizojnë: “Skënderbeu, përshkrimi i vërtetë , origjinal dhe i shkurtër i të gjitha luftërave dhe bëmave kreshnike e të famshme… përshkruar së pari në gjuhën latine prej fort të diturit Marin Barlecit nga Shkodra e Epirit, njohës i mirë i gjithë historisë, pastaj përkthyer gjermanisht prej Johan Pinicianit, tani u pa rishtas, me zell të veçantë, u përmirësua dhe u botua për të mirën e mbarë kombit gjerman”. Botimi i parë i këtij përkthimi ka dalë me 1533 në Augsburgun e famshëm të Martin Luterit. Në Gjermaninë e shumë principatave dhe të grindjeve për reformat fetare, Skënderbeu ynë nuk hynte vetëm si simbol i bashkimit, por edhe si model i rezitencës kundër osmanëve të cilët po i rraseshin Vjenës dhe zemrës së Evropës. Këtu gati që nuk mund të kapërcehet së paku një fragment nga Rezoluta e Kongresit Amerikan, e vitit 2005, me rastin e 600 vjetorit të lindjes së Skënderbeut: “Në nderim të 600 vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit, burrështetasit, diplomatit dhe gjeniut ushtarak, për rolin e tij për shpëtimin e Evropës Përendimore nga pushtimi otoman”. Dhe patjetër që trashëgimia e tij posaçërisht domethënëse është programi i tij për shqiptarët dhe gjithë ballkanasit-orientimi drejt perëndimit. Le ta mbyllim këtë pjesë të shkrimit me një fragment nga Ismail Kadare: “Sot, në shekullin 21, kur Shqipëria bashkë me fqinjët e saj të Ballkanit përendimor, bëhet gati për të hyrë në Evropë,programi i tij mbetet i vetmi për të gjithë. Ai është i vetmi prijës shqiptar që komandoi trupa të bashkuara shqiptare e evropiane kundër shtetit osman. Ndaj, më natyrshëm se kurrë rri sot shtatorja e tij në kryeqytetet Tiranë dhe Prishtinë,përbri shenjave shqiptare dhe evro-atlantike, që më mirë se atij s’i shkojnë askujt”.

b. Pamja dhe shtatlartësia si pjesë e famës së Skënderbeut

Me pamjen fizike të Gjergj Kastriotit, dhe me shtatlartësinë e tij, pothuaj 550 vjet radhas janë marrë shumë autorë. Edhe Kristo Frashëri, te vepra „Skënderbeu“, e diskuton këtë çështje e, ndër të tjerë, edhe Musa Ahmeti te revista “Ekskluzive”. Ndoshta nga inercioni i refuzimit komunist, ose që të quhen vetë zbulues të dokumenteve që ruhen në Venedik për këtë çështje, nuk përmendet fare At Zef Valentini. Zef Valentini, te revista „Shejzat“, nr. 1-3, në vitin 1971, botoi shkrimin „Një dokument kurioz mbi shtatin e Skënderbeut“. Këtu e morëm nga libri „At Giuseppe Valentini”, Plejad, Tiranë, 2005. At Valentini aty shkruan: „Sot ne kemi arritur më në fund të shohim një dritë në tunelin e errët të një enigme si kjo (për shtatin e Skënderbeut – s.b.) falë një kërkese, që midis shumë të tjerave Gjergj Kastrioti i drejtonte Senatit të Venedikut, në datë 8 korrik 1457 (dokumenti gjendet në Regjistrin numër 6 dhe përmban 26 fletë) nëpërmjet të të dërguarit të tij, priftit apostolik Gjergj Pelini, abat i Shën Marisë së Ratacit, pranë Antivarit.

Sipas dokumentit të mësipërm, Zef Valentini konkludon: “Skënderbeu duhet të ketë qenë me një shtat më tepër gjigantesk se sa të lartë“. […]

Prova e një dëshmie të tillë nuk mund të arrihet kurrsesi nga trupi i varrosur i heroit, përderisa ai u copëtua nga pushtuesit e Krujës, të cilët, siç dihet, kërkuan të merrnin secili nga një pjesë për ta pasur për hajmali“, shkruan ai.

Kërkesa që po e dokumentojmë është e dyta midis 9 kapitujve të dërgesës dhe është e formuluar përpikmërisht kështu: “Në lidhje me rrobat që siç na është premtuar do të na jepen dy herë në vit, ju lutem të më dërgoni rroba të përshtatshme për trupin tim, ashtu siç iu janë dhënë edhe zotërinjve të tjerë, sepse thonë që mund të më mjaftojnë 16 krahë (rroba) për dy palë veshje. Mirëpo zotërinj, llogarisni pak me kujdes se sa krahë më duhen për dy palë veshje, e aq jepmëni. Sidoqoftë, bëni çka t’i pëlqejë Zotërisë Suaj, në lidhje me rrobat që më duhen…”

Nga relacioni në fjalë dëshmohet se në atë kohë Venediku u dhuronte princërve kryesorë shqiptarë, çdo vit nga 16 krahë rroba për dy palë veshje, d.m.th., 8 krahë rroba për veshje.

Gjithnjë sipas Z. Valentinit, kërkesës së Skënderbeut Senati i përgjigjet: „Responsio. Et si capitulum sit clarum et aperte loquatur, inclinati tamen ad ea que sibi grate sint, ordinabimus quod sibi denture brachia 18 scarlatini secundum consuetudines pro duabus vestibus pro Magnificentia sua prout in capitulo continetur.“

Le të bëjmë tash një llogari të vogël, thotë Valentini: përderisa 1 krah venedikas ishte 0,58 m, 9 krahë bëjnë 7.12 m., për një veshje të bukur e të gjerë e të gjatë deri te këmbët, për të qenë sa më dinjitoze. Përpjestueshmërisht, kur për një lartësi 1.75 m nevojiten 8 krahë rroba, lartësia së cilës i nevojiten 9 krahë është 1.98 m.

Në fund Z. Valentini thekson: “…është për të ardhur keq që nga 40 veshje që Skënderbeut duhet t’i jenë dhuruar, për një periudhë prej rreth 20 vjet relacionesh, pak a shumë të mira me Venedikun, nuk ka mundur të mbetet asgjë, ndaj s’na mbetet veçse ta imagjinojmë një të tillë.“

Le të shtojmë-ta imagjinojmë edhe heroin tonë që i ka veshur ato, në momentet solemne, në Krujën që ishte bërë qendër e rezistencës evropiane kundër vërshimit otoman. Të gjithë i kishin sytë aty. Mbas fitoreve të mëdha të Kastriotit, nga Evropa vinin në Krujë si në pelegrinazh. Ose i bashkoheshin ushtrisë së Skënderbeut si vullnetarë. Në ushtrinë e Gjergj Kastriotit kishte luftëtarë nga shumë vende të Evropës.

Dhe ja prapë gjermani i madh J.F.Falmerajer: “Pal Engjëlli, kardinal dhe kryepeshkop i Durrësit dhe legat i Papës në Shqipërinë katolike, ka qenë, në kuptimin e plotë të fjalës, këshilltar i fshehtë dhe sekretar shteti i Skënderbeut. Ai ka ndjekur shpesh Shtabin e Përgjithshëm, ka udhëhequr politikën e jashtme dhe ka hartuar të gjitha shkrimet diplomatike, që i qenë dërguar Portës së Lartë të padishahut, si dhe oborreve të krishterimit perëndimor nga Porta e Lartë e Krujës.”

c. Udhëtimi i simboleve të Skënderbeut nga Kruja te Vlora e Pavarësisë

Simbolet e Skënderbeut dhe të shtetit të tij ishin në vulën e madhe, në vulën e vogël personale dhe flamuri me shqiponjë të zezë dykrerëshe në fushë të kuqe. Sipas Kasem Biçokut, vula e madhe zyrtare ka qenë në formë rrethore, me diametër 41 mm dhe perimetër afërsisht 125mm. Në qendër ajo e kishte shqiponjën dykrenore dhe yllin me gjashtë cepa, të vendosur ndërmjet krerëve të saj. Anash, vula e kishte rrethin me shkronja të mëdha GEORGIUS CASTRIOTUS SCENDARBIG. Në krye të rrethit vula kishte shenjën e diellit, një yll me tetë cepa ose rreze, që ndanin fillimin dhe mbarimin e emërtimit GEORGIUS CASTRIOTUS SCENDARBIG. Shenja e diellit, ylli me tetë cepa, ka qenë simbol shtetëror i Aleksandërit të Madh. Skënderbej është emri osman për Aleksandrin e Madh. Nën krerët e shqiponjës dhe mbi krahët e saj ishin inicialet D’AL, që d.m.th., Dominus Albaniae, Kryezot i Shqipërisë.

*(Te plote mund ta lexoni ne Gazeten Dielli, botim special me rastin e 101 Vjetorit)

* Shkrimi u pergatit nga autori enkas per DIELLIN me kerkese te Editorit/

50-VJETORI I VRASJES SË PRESIDENTIT XHON F. KENEDI

November 20, 2013 by dgreca

Nga Frank Shkreli/

50-vjetë më parë, më 22 Nëntor,1963 presidenti amerikan Xhon F. Kenedi u vra në Dallas të shtetit Teksas. Ishte ditë e Premte, ora 12:30 pas dreke kur pëlumbat qëlluan në qafë presidentin e ri amerikan Xhon Kenedi. Kombi amerikan po shënon 50-vjetorin e vrasjes së tij me evenimente dhe shërbime të ndryshme anë e mbanë vendit. Televizonet kanë parlajmëruar programe të posaçme dokumentarë, ndërsa media në përgjithësi është plotë e përplotë me shkrime e komente mbi jetën dhe veprimtarinë e tij në kujtim të vdekjes së tij tragjike. Presidenti i Shteteve të Bashkuara Barak Obama bëri sot nderimet e tija duke vendosur një kurorë me lule tek varri i Presidentit Xhon Kenedi së bashku me ish-presidentin Bill Klinton në varrezat kombëtare në Uashington. Pak më heret, Presidenti Obama, duke hapur një koncert në këtë përvjetor, foli për “Jetën e pambaruar” të Presidentit Kenedi dhe shtoi se fjalët e tija me rastin e inaugurimit president, përfshirë thirrjen e tij drejtuar amerikanëve për t’i shërbyer atdheut, “na frymëzon dhe na ndriçon gjithnjë në udhën tonë.”

Xhon Kenedi qe zgjedhur president në një periudhë, plotë turbullira të mbrendshme dhe të jashtëme, të historisë së Shteteve të Bashkuara. Në politikën e jashtëme ai përballua me luftën e ftohët që po bëhej gjithnjë e më e ashpër midis vendeve demokratike perëndnimore dhe komunizmit ndërkombëtar. Mbrenda vendit, tensionet raciale kishin përfshirë shumë qytete dhe shtete anë e mbanë Amerikës, ku një numër gjithnjë më i madh zezakësh kërkonin, me anë të protestave, trajtim të barbartë me të bardhët.

Në këtë atmosferë pasigurie ndërkombëtare dhe tensionesh të mbrendshme, që karakterizonte Amerikën dhe botën në fillim të 1960-ave, Presidenti më i ri i Amerikës për nga mosha dhe i pari president katolik i këtij vendi me një shumicë protestane, ringjalli një frymë idealizmi dhe aktivizmi e angazhimi për bashkombasit e tij duke i frymëzuar ata që t’i shërbejnë, jo vetëm kombit të vet, por edhe botës. Thirrja e tij me rastin e inaugurimit si president i 35-të I Shteteve të Bashkuara, në Janar të vitit 1961, ”Mos pyet se çka mund të bëjë vendi ytë për ty, por pyet veten se çfarë mund të bëjshë ti për vendin tëndë”, janë fjalë që kanë marrë tanimë përmasa biblike, dhe jo vetëm në Amerikë. Në atë fjalim, që konsiderohet një ndër 3 ose 4 fjalimet më të rëndësishme të inaugurimit, presidenti i ri Amerikës Xhon Kenedi angazhohet për një politikë të jashtëme në mbështetje të lirisë dhe demokracisë anë e mbanë botës. Në fjalimin drejtuar vendit dhe botës, ai theksoi rëndësinë që ai i jepte “mbrojtjes së lirisë kudo dhe në momentin kur asaj i kanoset rreziku më i madh.” Me atë rast, ai njëkohësisht u kërkoi vendeve të botës që së bashku të luftojnë ato që ai i quajti, “armiqët e përbashkët të njerëzimit: tiraninë, varfërinë, sëmundjet dhe luftën”, i vetdijshëm se këto ishin objektiva, që sipas tij, nuk mund të realizoheshin mbrenda një kohe të shkurtër, dhe “as në mandatin e administratës së tij dhe ndofta as në jetën e këtij planeti, por të pakën le të fillojmë”, tha ai. Gjithnjë, duke iu drejtuar amerikanëve dhe popujve të botës, Presidenti i ri, Xhon Kenedi, tha se, qofshi ju qytetarë të Amerikës apo qytetarë të botës, ”Kërkoni prej nesh të njëjtat standarde të larta angazhimi dhe sakrificash, që ne kërkojmë prej jush.” Politika e jashtëme e administratës së Xhon Kenediut ç’prej fillimit u karakterizua nga ballafaqimet me Bashkimin Sovjetik në fushën ndërkombëtare. Si një paralajmërim mbi faktin se në cilën anë të luftës së ftohtë do të ishte Amerika, dhe si një angazhim i Shteteve të Bashkuara për të mbështetur vendet që dëshirojnë liri e pavarësi, ai qe shprehur se “ne i përkrahim ato sepse edhe ne kemi themeluar një komb të ri lindur nga revolta kundër kolonializmit.”

Kriza e raketave sovjetike në Kubë e pat sjellur botën në prak të luftës bërthamore, por më në fund arsyeja fitoi mbi arrogancën dhe si rrjedhim, Presidenti Kenedi fitoi kredibilitet dhe njëkohësisht edhe imazhi amerikan u përmirësua në botë. Historianët thonë se Xhon Kenedi mësoi shumë mbi luftën dhe paqën gjatë krizës së raketave në Kubë. Këjo vihet re edhe në njërin prej fjalimeve më me rëndësi të tij si president, fjalimi që ai mbajti në Universitetin Amerikan në Uashington, ku ai tha se dëshironte të fliste për paqën në botë, duke thënë se, “në një periudhë kur helmet vdekjeprurëse nga një shkëmbim bërthamor do të përhapeshin anë e mbanë botës nga era, toka dhe farërat dhe të afektonin gjenerata të tëra… unë dua të flasë për paqën së një qëllim i nevojshëm dhe racional i njerzëve të arsyeshëm”. Ai shtoi se “paqa në botë, si dhe paqa në një komunitet, nuk nevojitë që çdo njëri të dojë të afërmin e vet, por vetëm nevojitë që ata të jetojnë së bashku duke toleruar njëri tjetrin.” Probleme tona, shtoi ai “janë krijuar nga njerëzit dhe si të tilla mund të zgjidhen nga vetë njerëzit.”

Në fillim të luftës së ftohët kur komunizmi kishte robëruar Europën, Presidenti Kenedi me 26 Qershor, 1963, si udhëheqës i botës së lirë, shkoi në Berlinin Përendimor për të mbështetur Gjermaninë nga kërcënimet komuniste dhe nga agresioni sovjetik në lindje. Ai u prit nga më shumë se një milion banorë të Berlinit dhe gjatë fjalimit anti-komunist të rastit, që tani njihet si fjalimi, i titulluar “Edhe unë jam berlinas”, ai kritikoi ndërtimin e Murit të Berlinit nga komunistët sovjetikë, duke e karakterizuar atë mur si asgjë tjetër veçse një shembull të dështimit të sistemit komunist. “Liria”, tha ai me atë rast në Berlin, “ka shumë probleme dhe demokracia nuk është një sistem i përfeksionuar. Por ne nuk detyrohemi të ndërtojmë një mur si ky për të mbajtur popullin tonë të rrethuar ose për të ndaluar njerëzit tonë të largohen nga vendi ynë nëqoftse dëshirojnë një gjë të tillë.” Me fjalimin e tij në Berlin, presidenti Kenedi vuri në dukje për të gjithë botën absuditetin e Murit të Berlinit dhe njëherazi theksoi shpresën se ai mur eventualisht do të zhdukej dhe se Europa nuk do të qëndronte e ndarë për gjithëmonë.

Arritjet e Presidentit Xhon Kenedi në politikën e mbrendshme dhe në arenën ndërkombëtare, duke marrë parasyshë mandatin e shkurtër të administratës së tij, janë të shumëta, por krijimi i Korpusit të Paqës dhe angazhimi i tij ndaj programit të hapësirës së lartë Apollo, për të dërguar njeriun në Hënë, mbeten si kryesore ndër trashëgimitë e përjetësuara të tij. Në fillim të administratës së tij, ai i kërkoi Kongresit miratimin për themelimin e Korpusit të Paqës, që sot njihet si një program i cili rekruton amerikanë të profesioneve të ndryshme që dërgohen për të ndidhmuar vendet në zhvillim e sipër në fusha të ndryshme, përfshirë bujqësinë, arsimin, përkujdesjen shëndetsore, ndërtimtarinë e të tjera. Mbi 250.000 amerikanë, anëtarë të Korpusit të paqës kanë shërbyer dhe shërbejnë në rreth 140 vende anë e mbanë botës.

Një ndër aktet e para të presidentit Xhon Kenedi ishte angazhimi i tij largpamës dhe i vendosur për të dërguar një amerikan në Hënë, fundin e dekadës së 1960-ave. Ai i tha Kongresit se ky program do të jetë shumë i rendësishëm për njerëzimin dhe për eksplorimin afatgjatë të hapësirës, duke shtuar se “Ne kemi vendosur për të shkuar në Hënë mbrenda kësaj dekade dhe për të ndërmarrë shumë gjëra të tjera, jo sepse ato janë të lehta, por përkundrazi, për arsye se ato janë ndërmarrje të vështira. Sepse një ndërmarrje e tillë do të shërbejë si një qëllim për të organizuar dhe për të venë në dukje energjitë dhe aftësitë tona më të mira. E kemi ndërmarrë këtë sfidë pasi jemi të gatëshëm të përballemi me të, një sfidë të cilën e pranojmë dhe të cilën do e fitojmë.”

Ëndërra e Presidientit Kenedi u realizua ashtu si parashikonte ai. Brenda një dekade, Shtetet e Bashkuara, pothuaj gjashtë vjetë pas vrasjes së presidentit Kenedi dërguan me sukses në Henë anijën Apollo11 me astronautë dhe i këthyen ata në tokë shëndosh e mirë.

Fjalimet e presidentit Xhon Kenedi konsiderohen si ikonike, ndër më të mirat ndër fjalimet më të dalluara të udhëheqësve të të gjitha kohërve të këtij vendi, ndërkohë që amerikanët edhe sot e kësaj dite e konsiderojnë presidentin Xhon Kenedi si njërin prej presidentëve më të admiruar të këtij vendi, duke e krahasuar atë me Xhorxh Uashingtonin, Abraham Linkolnin dhe Franklin Ruzveltin.

Vrasja e Presidentit Kenedi më 22 Nëntor, 1963 në qytetin Dallas të shtetit Teksas 50-vjetë më parë, fiku realizimin e një ëndërre, shënoi mbarimin parakohëshëm të jetës së një princi të politikës amerikane dhe njëherazi edhe përfundimin e përgjakshëm të mandatit të tij plot premtime për Amerikën dhe botën, si president i Shteteve të Bashkuara. Por trashëgimia dhe idealizmi me të cilin ai qeverisi dhe frymëzoi miliona amerikanë dhe popuj anë e mbanë botës, nuk ka vdekur me të. Siç ka thënë edhe ish-presidenti Ronald Reagan duke folur për presidentin Kenedi, se historia ka “Shumë burra të mëdhënj, por shumë pak prej tyre magjepsin imagjinatën dhe frymën e kohës. Ata që bëjnë një gjë të tillë, nuk harrohen kurrë.” I tillë,tha ai, ishte edhe Xhon Kenedi.