Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ilir Qirici, Shqipëria i dha tri ditë jetë

by

Amerika i ktheu jetën dhe e integroi ne jeten e perditshem…/

nga Dalip Greca/

E merrni do me mend se si një njeri,i paralizuar, që ka humbur aftësitë lëvizëse, i ulur në karrocën e tij të sofistikuar, të kryej detyra të vështira në televizion, të jetë organizator i një programi televiziv, të jetë përgjegjës për ndriçimin,të drejtoi të ftuarit në sallë, dhe të kryej veprime të tjera gjatë trasmetimit të shfaqjes? E merrni me mend që ky invalid të jetë shpallur dhe regjisori më i mirë për Amerikën Verilindore? Pra ai ka fituar çmimin  e parë në kategorinë e programeve të bisedave në Aleancën për Median e Komunitetit, në festivalin rajonal të videos në Verilindje të Amerikës. Gjithçka është e mundshme, madje si ç’shprehet Liri,gjithçka kryehet shumë lehtë.Po çfarë magjie zotëron ky Ilir Qirici,(shokët e thërrasin Liri) që veprimet i kryen në mënyrë të sinkronizuar.

Ja si e shpjegon ai mrekullinë e kryrjes së veprimeve gati në mënyrë automatike: Unë kam një karrocë të sofistikuar që më lejon të lëvizë, kam një program kompjuteri të veçantë që më lejon të përdorë dhe kontrolloj kompjuterin, kam teknologji ndihmuese në shtëpi që më lejon të kontrolloj krevatin, dritat, televizorët dhe pajisjet e tjera vetëm nëpërmjet zërit dhe teknologji të ngjashme në punë ku kam një pajisje kufje me valë e kombinuar me programe të tjera që më lejon të kontrolloj kompjuterin, të bëj dhe marr telefonata vetë dhe kjo nëpërmjet përdorimit të vetëm të zërit. Interneti është bërë pjesë e rëndësishme e jetës sime dhe falë teknologjisë ndihmuese jam më i pavarur. Siç thonë, vetëm në Amerikë ndodhin këto mrekullira.

Shtypi ka shkruar shumë për Lirin, madje gazeta e njohur”The Boston Globe” e ka pasur radhazi personazhin e vet, siç e kanë pasur dhe shume revista rajonale. Gazetarja e ”The Boston Globe” Diana E. Lewis, në shkrimin e saj botuar me 11 nëntor 2001,  ka arritur që të përcjellë si në vidio veprimtarinë e Lirit.

Liri punoi në MATV dhe në Cyber Cafe’ në Malden, ku ai mësoi frekuentuesit e saj sesi të përdorin internetin në kompjuter. Në një mbasdite të zakonshme, ai ”shkruan” informacionin në ekranin e kompjuterit duke i dhënë komandat me zë, pastaj më një pikë të argjendtë në ballin e tij, çvendos shigjetën kompjuterike duke lëvizur kokën. Pra një dritë infra të kuqe në një kanal pranë kompjuterit të tij bie mbi pikën e argjendit, e cila kthehet në sinjal, duke i lejuar atij që të manipulojë shigjetën të shkruaj. Një telefon i lidhur me një pajisje kontrolluese aty pranë dhe me një kufje dëgjimi në kokë, i mundësohet që të presë thirrje të ndryshme telefonike. Kufjet dhe telefoni janë të lidhur me një kuti telefonike pranë tij,vetë telefoni është i lidhur me kompjuterin, i cili gjithashtu ka të programuar në software një qendër zëri.Komandat janë të tilla: si”përgjigju në telefon” dhe kalon sinjalin menjëherë te kufjet.

“Aktivizuesi i zërit më lejon mua të shkruaj, të kontrolloj shigjetën dhe të përdor telefonin, thotë Liri. Pastaj shton:Gjithçka që të tjerët e realizojnë me duar, unë e realizoj nëpërmjet zërit”.

Po çfarë bën tjetër Liri? Përgjigjet ai vetë: Në MATV, unë bëj produserin, drejtoj, montoj, jap leksione, punoj me grafiks, kordinoj të ftuarit në studio, marr pjesë në projekte të ndryshme. Kam bërë shumë programe dhe projekte të cilat kanë pasur sukses, kam realizuar programe dhe projekte për”public service Announcements”,”PSA”, bëj kërkime dhe takoj organizata të ndryshme shoqërore etj. Më pas ai tregon për progarmin”VISTA”, ku pranoi të merrte pjesë. Pse e bëre këtë? E para unë mundesha të punoja në Stacionin televiziv, i cili në bazë ka një lloj pune të cilën mua më pëlqen ta bëj, të shkruaj, të organizoj, drejtoj, dhe të përgatis grupe pune.

Jeta e Lirit është plot me të papritura. Për t’i sjellë ato sa më të plota për lexuesit, i morëm atij intervistën e mëposhtme:

– Liri dhe Shqipëria, ëndërrat e vrara dhe vdekja që desh ju mori jetën, ç’përgjigje do të jepnit tani pas kaq vitesh, ku shumë gjra kanë marrë kahje tjetër?

– Çdo njeri ka dëshira dhe ëndrra për të ardhmen. Ëndrra ime ishte të bëhesha regjizor filmi. Megjithatë, duke jetuar në Shqipëri, Tiranë gjatë regjimit komunist mundësitë ishin të pakta. Ne kishim një industri shumë të vogël filmi dhe nuk kishte ndonjë shkollë filmi. Instituti i lartë i arteve në Tiranë ishte i vetmi vend për studime të avancuara arti dhe ata kishin vetëm një program për regjizurë teatri ku vetëm dhjetë vetë pranoheshin çdo vit në një konkurs ku merrnin pjesë pothuajse 100 kandidatë.

Unë u përgatita dhe studiova për pothuaj dy vjet dhe besoja se kisha talentin e mjaftueshëm, pasion dhe këmbëngulje që të isha një nga të zgjedhurit. Por, qartazi talenti nuk kishte të bënte asgjë me seleksionimin. Vetëm ata që kishin lidhje të mira u pranuan në atë program. (për shembull, në atë vit kur unë konkurova, 1988, në program u pranuan Dritan Agolli, djali i Dritëro Agollit, Diana Ndrenika, e bija e Robert Ndrenikës, Albert Budina, vëllai i Edmond Budinës  dhe Eno Milkani, i biri i Pirro Milkanit. Sa për informim, asnjë nga këta të zgjedhur nuk është marrë me regjizurë ose art që nga ajo kohë).

Mospranimi në atë program ishte dëshpërues dhe shumë i vështirë për t’u pranuar, sidmos kur e dija se çfarë isha në gjendje të bëja. Shkrimi i poezive, kalimi i kohës në plazhin e Durrësit ku kaloja kohë duke shikuar qetësinë e detit dhe shpresa për një të ardhme më të mirë ishin disa nga gjërat që risollën paqen në zemrën time. Gëzohesha kur shkoja në atë plazh dhe shkoja gjatë gjithë muajve të verës. Por, fati i keq më ndoqi edhe atje. Më 6 gusht 1989, pësova një aksident që më la të paralizuar nga gjoksi poshtë, duke më ndërruar kështu përgjithmonë jetën time. Siç mund ta keni lexuar në artikullin e revistës që keni, unë vrapova drejt detit dhe kërceva duke u përpjekur të bëja një sallto 360 gradëshe. Me qëllim që të bija në këmbë në fundin e detit. Megjithatë, unë pata një kërcim të keq që rezultoi fatal për mua. Unë isha nën ujë duke mbajtur frymën, i ndërgjegjshëm dhe me qafë të thyer…

 Mjekët ju dhanë vetëm 3 ditë jetë,si e kapërcyet ju dhe familja juaj fatkeqësinë?

– Për pothuajse 2 vjet luftova për jetën time duke kaluar dhimbje të rënda presioni dhe komplikacionesh të shumta, pa ndihmë nga mjekët të cilët kishin garantuar vdekjen time brenda tri ditëve pas aksidentit dhe të autoriteteve që nuk treguan kujdes as për mua dhe as për dhimbjen e madhe të familjes sime. Shkurt, ajo çfarë bënë doktorët ishte një radiografi e qafës, më dhanë një injeksion dhe pritën që të vdisja. Ata më nxorën nga spitali dhe më dërguan në shtëpi duke thënë: “Le të vdesë në shtëpi”. Por, unë nuk vdiqa. Unë mbijetova. Ishte besimi në Zot dhe mbështetja e jashtëzakonshme e familjes sime, përkujdesi dhe përpjekjet e mrekullueshme të prindërve të mi, Simonit dhe Angjelinës dhe si gjithmonë, shpresa se një ditë do të bëhesha më mirë dhe do të mund të eci përsëri. Është me të vërtetë një mrekulli që sot jam gjallë dhe mirë. Në të vërtetë, një numër mrekullishë ndodhën.

-Liri dhe Amerika, si u takuat me njeri-tjetrin?

-Familja ime së bashku me mua, përfituam nga gjendja trazuar që u krijua pas tronditjes së madhe që regjimi komunist pësoi më 1990 dhe eventualisht ikën nga ai sistem. I pari ishte vëllai im i madh Vasili që shkoi në Itali ku menjëherë kërkoi azil politik. Pak më vonë në mars 1991 pjesa tjetër e familjes arriti të shkojë në Greqi ku u operova dy vjet pas aksidentit të paktën për të stabilizuar qafën e thyer.

Megjithatë, ëndrra e familjes sonë ishte të vinim në SHBA, i vetmi vend në botë që ofronte kujdes të shkëlqyeshëm mjekësor për mua dhe eventualisht jetë më të mirë për gjithë ne. Im vëlla, Vasili, kishte bërë kërkesë në Ambasadën Amerikane për të ardhur në Amrikë si refugjat politik. Me ndihmën e organizatës mirëbërëse katolike, ai na dërgoi garancitë dhe më 11 mars 1992 ne erdhëm në Amerikë si refugjatë politikë. Sapo mbërritëm fillova të kuptoj pse Amerika ishte vendi më i madh në botë dhe sa fatlumë ishim ne që të jetojmë këtu. Amerika më kë dhënë çdo gjë që kam nevojë ku dëshiroj të shkoj dhe çdo mundësi të bëj çfarë dëshiroj të bëj në jetë. Nga shërbimi i mrekullueshëm dhe falas, shërbime teknologjike, shoqërore dhe të ndihmës,pa asnjë lloj diskriminimi të çfarëdollojshëm.

 – Çfarë ju dha Amerika?

– Vetëm në Amerikë një njeri me aftësi të kufizuara fizike, si unë, mund të marrë këso lloj shërbimesh të jashtëzakonshme dhe të ketë mundësi për të punuar ndërmjet njerëzve në gjendje normale dhe të jetë produktiv. Unë kam një karrocë të sofistikuar që më lejon të lëvizë, kam një program kompjuteri të veçantë që më lejon të përdorë dhe kontrolloj kompjuterin, kam teknologji ndihmuese në shtëpi që më lejon të kontrolloj krevatin, dritat, televizorët dhe pajisjet e tjera vetëm nëpërmjet zërit dhe teknologji të ngjashme në punë ku kam një pajisje kufje me valë e kombinuar me programe të tjera që më lejon të kontrolloj kompjuterin, të bëj dhe marr telefonata vetë dhe kjo nëpërmjet përdorimit të vetëm të zërit. Interneti është bërë pjesë e rëndësishnme e jetës sime dhe falë teknologjisë ndihmuese jam më i pavarur. Siç thonë, vetëm në Amerikë ndodhin këto mrekullira.

Amerika më ka trajtuar si birin e saj dhe së bashku me familjen time dhe unë, që kemi lulëzuar këtu, ne e duam Amerikën dhe nuk do ta ndërronim atë për çfardo vendi në faqen e dheut.

– Si arriti Liri, që të përballonte programin e vështirë dhe të diplomohej në Universitetin e Boston-it?

– Duke qenë në SHBA në vendin e lirisë dhe mundësive të mëdha, edhe një herë ëndrrat e thyera m’u ringjallën. Unë e mësova anglishten vetë nga televizori dhe leximet dhe në vitin 1995 frekunetova Universitetin e Massachusetts në Boston. Mësova bazat e realizimit të filmit dhe punova kryesisht si regjizor në një grup dhe shumë projekte filmike dhe videoje individuale. Frekuentimi i kolegjit ishte shumë i vështirë për mua në shumë drejtime; që nga ruajtja e shëndetit të mirë tek transportimi, të shkruarit e detyrave në anglisht. Në fillim shtypja germë pas germe me një makinë shkrimi të vjetër elektrike. Më duheshin disa ditë që të shypja një detyrë. Në vitin e dytë të kolegjit punët m’u lehtësuan pasi fillova të përdor “Dragon dictate” një program kompjuteri që punon me teknologjinë e zërit.

Në vitin 1997 vazhova arsimimin tim dhe hyra në programin më të mirë të filmit në Masachusetts, në Universitetin e Boston-it, ku forcova dhe çova më tej dijet e mia në regjizurë, në skenarë dhe në gjithë procesin e krijimit të filmit. Në Universitetin e Boston-it unë kisha rastin të punoja me kamera 16 mm dhe pajisje më të mira, i zgjerova dijet e mia duke studiuar filma dhe regjizorë të ndryshëm dhe përfitova përvojë të vlefshme, duke marrë pjesë në projekte grupi dhe duke drejtuar filmat e mi të shkurtër, përfshirë një projekt grupi të quajtur “Slices”.

Unë hyra në kolegj shumë i vendosur për çfarë doja dhe duke e ditur se çfarë duhej të bëja për t’iu afruar një hap tjetër më pranë ëndrrës sime. Besoja se do të mund të bëja sa kisha mundësi pavarësisht nga pengesat dhe rrethanat. Ishte shumë e vështirë por jo e pamundur. Dhe, unë e dija këtë, pasi e kisha mësuar nëpërmjet rrugës së vështirë.

-Ju jeni një njeri me emër tani në fushën televizive dhe për aftësitë tuaja kanë shkruar gazeta e revista të shumta, si shkuat tek suksesi?

– Pasi mbarova shkollën, punova si vullnetar pa pagesë në Televizionin Publik të Malden-it, eventualisht fillova për të punuar atje si koordinator i prodhimit të programeve të komunitetit. Krahas dhënies së mësimit dhe përgatitjes së anëtarëve, unë prodhoj videopromovimi, gjithashtu prodhoj dhe drejtoj shfaqje të Televizonit të Komunitetit.

“Çfarë është kjo…?”

Është një seri për Televizionin e Komunitetit rreth çështjeve shëndetësore, paaftësisë fizike dhe parandalimit të sëmundjeve, të cilën e krijova një vit më parë dhe e prodhova dhe e drejtova vetë, fitoi çmimin  e parë në kategorinë e programeve të bisedave në Aleancën për Median e Komunitetit, në festivalin rajonal të videos në Verilindje të Amerikës. Kështu që krahas prodhimit të videove dhe filmave, unë kam edhe përvojë prodhimi televiziv. Gjithmonë përpiqem të bëj ç’është më e mira e të jemë ndërmjet më të mirëve. Tani po punoj për të prodhuar një seri tjetër për televizionin e Komunitetit, e cila mendoj se  do të jetë e suksesshme.

-Ç’farë keni tani në mendje për teleshikuesit tuaj?

– Nga fundi i pranverës planifikoj të filloj filmimin e një filmi të shkurtër, të cilin e kam shkruar dhe dërguar tek disa festivale prestigjioze filmi. Përgjithësisht e kaloj ditën duke shkuar në punë, duke kaluar kohën në familje dhe me shokë, duke lexuar, shkruar dhe shikuar filma.

Gjithashtu organizoj pritje duke bashkuar miq e të afërm në përpjekje për të qëndruar pranë njëri tjetrit dhe për t’u adaptuar në një kulturë të re, ndërkohë që të ruajmë traditat e mrekullueshme shqiptare.

-Liri dhe Shqipëria,cilat janë lidhjet e paslargimit?

-Nuk kam qenë në Shqipëri asnjëherë që kur jam larguar në mars 1991. Por, kam mbajtur kontakte me të afërmit dhe miqtë atje dhe në botë. Pavarësisht se jam larguar nga Shqipëria në rrethana të vështira, unë nuk ruaj asnjë ndjenjë lëndimi. E fajësoj atë sistem. Kam nja dy histori shumë të mira të cilat m’i pëlqen t’i kthej në skenarë, eventualisht në filma. Që të dyja janë histori shqiptare, të cilat mendoj t’i shkruaj së shpejti dhe është e kuptueshme t’i filmoj në Shqipëri një ditë në të ardhmen e afërt. E kjo në një farë mënyre do të jetë kontakti im direkt me Shqipërinë nga që do të më duhet të shkoj atje për të filmuar dhe nga ana tjetër do të kërkoj mbështetje financiare në formën e investimit vecanërisht nga komuniteti shqiptaro – amerikan, në atë frymë që të bëjmë Shqipërinë dhe shqiptarët të njohur kudo në botë.

Më së fundi, dëshiroja të thoja se gjatë gjithë jetës sime, pengesat kurrë nuk më kanë ndaluar. përkundrazi ato më bënë më të fortë. Gjithmonë them se pengesat mund të të ngadalësojnë por nuk mund të ndalin kurrë nëse ti ke shpresë, këmbëngulje, dëshirë të zjarrtë për të eur përpara në rrugë të drejtë dhe arritur qëllimet dhe ëndrrat. Për mua, ecja përpara në drejtimin e duhur do të thotë të shikosh edhe prapa. Të kuptosh se kush je, se si mbërrite këtu dhe s e ku dëshiron të shkosh. Gjithë jetën time, veçanërisht pas aksidentit, kam kuptuar se ka shumë gjëra të cilat nuk mund t’i ndryshoj. Por, kam bërë çështë e mundur të punoj fort që të ndryshoj gjërat të cilat mundem…

Liri ka mbaruar Universitetin e Bostonit per Film dhe Televizion. Ilir Qirici u lind në vitin 1962. Ilir aktualisht jeton në Eureka, Missouri. Para kësaj, ai ka jetuar në Eureka, MO në vitin 2011. Para kësaj, ai ka jetuar në Saint Louis, MO 1998-2006.

(Arkiv)

PIKËTAKIMI ME SHQIPTARËT NË TOKËN E SHENJTË

by

Krahët të më thahen po të harrova ty Shqipëri!»- Jocef Jakoel/

Shkruan: Nga Luan Rama*/

“Hebrejtë, – shkruan një ndër poetët më të mëdhenj izraelit Jehuda Amishai, – janë si një rezervat i përjetshëm pylli, ku drurët rrinë ngjitur njëri me tjetrin, madje dhe të vdekurit. Nuk kanë vënd për tu shtrirë. Ata qëndrojnë drejt, mbështetur tek të gjallët.”… Pikërisht këtë simbiozë të të vdekurve dhe të gjallëve, të historisë së lashtë të krijimit të botës dhe modernitetit të fillimit të këtij mijëvjeçari, simbiozën e pikëtakimit të historisë së Shenjtë me njeriun e sotëm, duket se ndjen çdo vizitor kur shkel për herë të parë në Izrael. Një vënd padyshim mitik, pasi kryeqëndra e tij, Jeruzalemi është një referencë identitare jo vetëm për hebrenjtë, por dhe për kristianët dhe muslimanët. Tri fetë më të mëdha monoteiste të botës, judaizmi, kristianizmi dhe muslimanizmi i kanë kthyer sytë nga Jeruzalemi, pasi ky qytet, si asnjë qytet tjetër i botës është tri herë i shenjtë : aty janë varrezat më të lashta hebraike të botës dhe rrënojat e tempujve të Davidit e të Solomonit ; aty është varri i shenjtë i Krishtit ; dhe po aty është vëndi ku në kodrinën e shenjtë, në rrënojat e xhamisë El-Aksa, siç thotë Kurani, Profeti Muhamet u ngjit në qiell. Mitologjia, këngët e vjetra, luftrat, pushtimet, masakrat dhe djegjet e herëpasherëshme të këtij qyteti që rilindëte sërrish si feniksi, ritet, jetët dhe vdekjet, janë mpleksur në atë vënd në një lidhje të pazgjidhëshme.

Kur udhëton në Izrael e Palestinë, afërsia e dy popujve është e prekëshme dhe e përherëshme dhe së pari në gjuhën që flasin njerëzit që ndesh. “Selam alekum” thonë arabët, “shalom ala hem” thonë hebrenjtë. Ulliri quhet “zait” në hebraisht dhe “zeit” në arabisht. Emrat muslimanë si Ibrahim, Ismail apo Jusuf janë për hebrejtë Abraham, Ishael, Jocef. Edhe arabët muslimanë, edhe hebrejtë, të vdekurit i mbështjellin me qefin. Fëmijët e të dy popujve bëhen synet që të vegjël. Rite të ngjashme dhe afërsi kulturash mjaft të dukëshme. Të dy popujt agjërojnë: “Ramadani” dhe “Kipuri”. Ismaili dhe Isaku ishin vëllezër, thonë të vjetrit. Bijtë e Ismailit u bënë muslimanë tregon historia e vjetër e kësaj toke të lashtë. Bashkë i përjetuan dyndjet e ardhura nga larg, romakët, kryqëtarët, kryqëzatat. Tek udhëton, nga një rrugë në tjetrën, përshëndetjet që dëgjon ndryshojnë veç shqiptimin e tyre: ”shalom” apo “selam alekum”. Eshtë një potpuri e habitshme, e cila që dymijë vjet më parë ka qënë tepër e natyrshme dhe shumë e afërt. Jo rrallë buzë rrugës, ku shfaqet një fshat hebre, sheh nga ana tjetër dhe minarenë e një fshati palestinez. Nëpër rrugë njerëzit mpleksen pa arritur të kuptosh në se është arab apo hebre, nëse është druz (një sekt musliman, me rite krejt të tjera), beduin apo maronit i krishterë. Karmieli në kodër ka përballë një fshat palestinez ; në Bushhalam, hrebrenjtë banojnë në një fshat me palestinezët, në Nazaret po ashtu, ekështu me rradhë kur kalon nga një portë e Izraelit në tjerën apo kur del nga ky qytet për të shkuar drejt Detit të Vdekur.

SHQIPTARO-HEBRENJTË NË TOKËN E PREMTUAR

Miqtë e mij shqiptaro-hebrenj janë në Haifa dhe Tel-Aviv. Pikëtakimin e parë doja ta bëja me mikun tim të mirë e të mënçur Jocef Jakoel, që kurrë nuk e harroi Shqipërinë e që jetonte gjithnjë me shpresën se një ditë do të kthehej dhe ai në Tokën e Premtuar, në atdheun e Davidit dhe të Solomonit. Dhe dita erdhi në fillimin e viteve 90-të, kur rrugët shqiptare u hapën dhe komuniteti hebre mori rrugën e kthimit drejt Tokës së Shenjtë. Dhe Jocefi u kthye me lot në sy, duke parë për herë të fundit Shqipërinë dhe duke pëshpëritur : “Krahët të më thahen po të harrova ty Shqipëri ». Jocefi kishte vdekur, bashkë me gruan e tij Aliqi. Të dy pranë e pranë në atë varrezë të thjeshtë me gurë të mëdhenj, vullkanikë, ku prehej paqja, në cep të qytetit. «Cefi», siç e quaja unë, ishte kryetari i shoqatës së parë Shqipëri-Izrael, dhe i pari që u ul të shkruante kujtimet e tij për komunitetin hebre veçanërisht në kohën e luftës, atëhere kur ky komunitet rrezikohej të shuhej në kampet e përqëndrimit të nazistëve si miliona hebrenj të tjerë në vënde të ndryshme të Europës. Cefi kishte shumë plagë në shpirt. Plagët ishin njerëzit e tij të zhdukur gjatë luftës në Greqi, motra, fëmijët e saj dhe i shoqi, ashtu si dhe të afërm të tjerë kishin përfunduar në kampet e përqëndrimit nga nuk u kthyen më. Cefi mbylli sytë një ditë të paqtë, pasi ishte ngopur me detin e Izraelit, vdiq në prehërin e Abrahamit dhe me imazhin e asaj toke të largët, Shqipërisë që e kishte rritur dhe mbrojtur si bij të saj. Vite kanë kaluar dhe në atë varrezë, gjithnjë e më shumë sheh të shtohen emrat e hebrenjve-shqiptarë të moshuar, ata që përjetuan epokën e holokaustit ku humbën njerëzit më të dashur që ishin nëpër Europë. Por megjithatë, kujtimi për Shqipërinë do te jetonte gjithnjë në shtëpitë e tyre, në vizitat dhe letrat që shkëmbeheshin, në gjuhën shqipe që vazhdon të flitet edhe sot. Familjet hebre Matathia, Mandili, Levi, Menehem, Kohen, Solomoni, Kantozi, Arditi, Ruben e shumë të tjerë, e mbajnë ende të pashuar përkushtimin e shqiptarëve  në qytetet e Vlorës, Beratit, Durrësit, Shkodrës, Kavajës e Tiranës…

Qyteti i Karmelit është një qytet i ri dhe i bardhë që i ngjitet një kodrine të gjelbëruar. Aty jetojnë nja 30 familje shqiptarësh, mes të cilëve dhe familja Shvarts (e motra e përkthyesit të famshëm Robert Shvarts). Janë vila të reja me oborre të vogla, aty këtu me pemë të sapo mbjella, mollë apo dardha, në çatitë e të cilave ngrihen parabolat që të mund të kapin stacionet shqiptare. Në këtë mënyrë, Shqipëria është e pranishme çdo mbrëmje dhe në Karmel apo gjetkë nëpër Izrael. Aty janë dhe hareja e moderniteti shqiptar, dhe zallahitë e politikës që vijnë nga Shqipëria. Hebrejtë-shqiptarë nuk janë të shumtë në Izrael, megjithëse kur i takon në Tel-Aviv apo Haifa, në Karmiel, Ashdov, Bersheva apo Hedera, madje dhe kosovarët në Jeruzalem, të ardhur gjatë luftës së Kosovës, jeta e tyre të gëzon, pasi të gjithë janë mirë dhe të gjithë kanë mall. Disa janë biznesmenë që punojnë madje dhe me Shqipërinë, të tjerë inxhinjerë, imobilierë, agjentë të turizmit, mjekë apo mësues. Por Shqipërinë në Izrael mund ta takosh gjithashtu dhe në pemët e mbjellura në kopshtin e Jad Washem, kopështin me pemët në kujtim të atyre që mbrojtën hebrenjtë gjatë luftës së Dytë Botërore . Në këmbë të këtyre pemëve janë shkruar emrat e “fisnikëve” shqiptarë, siç u thonë këtu atyre që i kanë mbrojtur ata nga holokausti (“Fisnikë të Kombeve”). Emrat e mbi dyzet familjeve shqiptare janë shkruar tashmë në memorialin e madh të historisë tragjike në muzeun e holokaustit « Jad Washem »: Veseli, Kristidhi, Kadiu, Lito, Buhali, Myrto e Toptani, Uli, dhe Zenuni, Sheko e dhjetra të tjerë.

Familja e Ksenia Efimovskit është vendosur në Bialik, një qytezë apo lagje e Haifas, qyteti i tretë i Izraelit. I shoqi i saj, Aleksandri, një rus i « bardhë », i lindur në Tiranë, është një inxhinjer që e njohu « mirë » epokën totalitare të Shqipërisë, kur pse kishte të atin në burg duhej të transportonte për vite me rradhë thasë çmentoje mbi kurriz. Kur dalim për të shkuar në Ako, nuk habitesh të dëgjosh shpesh nëpër rrugë njerëz që flasin gjuhën ruse. « Janë hebrenjtë e Rusisë, – më thotë Aleksandri dhe përshëndetet me disa prej tyre. Shu%e prej tyre janë instrumentistët virtuozë që mund ti gjesh ngado, madje dhe në rrugë. Çdo parti politike ka interes ta bëjë për vete këtë elektorat që i kalon të 1 milion e gjysëm banorë ». Ksenia është violiniste si formacion por dhe një poliglote e vërtetë, me një eksperiencë të pasur në fushën e turizmit dhe të historisë dhe me një kulturë të veçantë. Duke ecur nëpër Bialik ajo më kujton duke qeshur se ky qytet ka marrë emrin e poetit Bialik, i cili thoshte se « Izraeli..

Feliçeta Jakoel është sot kryetare e Shoqatës së Miqësisë Izrael-Shqipëri. Eshtë një mikeshë e vjetër e familjes sime dhe nga të parat që zbarkoi në Izrael. Ajo është vendosur tashmë në Tel-Aviv, bashkë me familjen e saj. Juda, i shoqi, një ekonomist mjaft elokuent është bërë si një shqiptar i vërtetë, pasi pasioni për Shqipërinë tek ai është i jashtëzakonshëm. Madje mund të flasësh dhe shqip me të, ashtu si dhe me Shirlin, vajzën e saj…Feliçeta punon në Muzeun e Pavarësisë në qëndër të Tel-Avivit, në qëndrën historike të këtij qyteti, në atë ndërtesë britanike të para një shekulli buzë Bulevardit Rotschildt. E habitëshme ta dëgjosh tek u flet një grupi turistësh në hebraisht, një tjetri në anglisht, një grupi tjetër në italisht, në greqisht, në frëngjisht, spanjisht e kështu me rradhë…Në Muzeun e Pavarësisë, ajo më tregon për atë natë të vitit 1948, kur komuniteti hebre i Tel-Avivit, me Ben Gurionin dhe Golda Meyer në krye, pikërisht ditën që u larguan britanikët, shpallën shtetin e tyre. Ata e dinin se të nesërmen do të fillonte lufta, por në emër të të gjitha atyre vuajtjeve të luftës dhe të ekzodit mijëvjeçar, ata vendosën krijimin e shtetit të tyre. Tel-Avivi (i cili e ka marre emrin nga vepra e ideatorit te shtetit të Izraelit, Teodor Herzl “Tokë e vjetër dhe e re”) sot është një qytet perëndimor e dinamik që nxiton drejt zhvillimit, një qytet i ngrohtë, këmbët e të cilit lagen në ujrat e Mesdheut. Por ai është dhe një qytet i njohur i spektaklit dhe i kulturës, i artit, letërsisë dhe muzikës, ku mesazhet pikturale biblike te Shagallit gjejnë kuptimin e tyre më të thellë. “Tel-Avivi është zëmra e Izraelit të sotëm, ndërsa Jeruzalemi është shpirti i tij”. Në fakt nuk mund ta kuptosh Izraelin pa historine e tij, pa njerëzit e tij të mëdhenj, pa një Anjshtanj, Rotschildt, Adorno, Benjamin e Marcuse, pa nobelistët e Paqes Rabin dhe Perez, pa nobelistët Agnon dhe Bashevi Singer, veprat e të cilëve janë përkthyer dhe në shqip. Hebrenjtë dhe historia, hebrejtë dhe fqinjët e tyre arabë… Nismat për një bashkëjetesë të paqtë nuk mungojnë, as këngët e përbashkëta të paqes kënduar nga hebrenj dhe palestinezë, por sa herë « hapet koha » dhe shpresohet paqja, përsëri do të ndodhë të afrohet një « rrebesh i madh »…

RASHELA

Bashkë me Feliçeta Jakoel ne shkuam dhe në periferi te Tel-Avivit për të takuar gjyshen e Judës, Rashelën. Nën një diell të bukur, ajo grua 94 vjeçare qëndronte ende e ulur në oborrin e shtëpisë ku kishte lindur, duke murmuritur copra këngësh të vjetra. Kur na pa me dy sy që ende shkëlqenin, na përshëndeti me dashuri dhe nxorri një psherëtimë si të përshëndeste së fundmi botën e të gjallëve. Rashela kishte qënë jetime që fëmijë, kur ishte dhjetë vjeç. Atëhere Palestina po pushtohej nga britanikët dhe për ti shpëtuar luftës turko-britanike, ajo dhe e motra i a kishin mbathur në Egjipt, siç kishin ikur dy mijë vjet më parë hebrenjtë pas revoltës së tyre dhe masakrimit, në kohën e eksodit. Disa vjet më vonë, dy motrat ishin kthyer nëpër shkretëtirë, më së shumti me këmbë duke e gjetur shtëpinë e tyre të zbrazët dhe të shkatërruar. Më 1948, kur u shpall shteti i Izraelit dhe lufta shpërtheu sërrish, kësaj rradhe midis arabëve dhe hebrenjve, Rashela nuk deshi të lëvizë më nga shtëpia. Le të vdes, mendoi ajo, por këndej nuk shkulem. Ky është vëndi i të parëve të mij ! Arabët dhe hebrenjtë i a mbathën, por në fund të luftës hebrenjtë u kthyen ndërsa arabët e Xhafo-s, jo.

Në jetën e saj, Rashela do të shihte shumë luftra, dhe atë të 1967, dhe atë të 1973… Gjithë jeta i kaloi me ngjarje tronditëse, por ajo nuk e humbi shpresën se një ditë hebrenjtë dhe arabët do të jetonin përsëri bashkë, si mijra vjet më parë. Atë ditë që e pashë në oborrin e saj, nën diell, Rashela dukej se po largohej e paqtë. A thua Paqja po afronte vërtet në tokën e përbashkët të palestinezëve dhe izraelitëve ? Ajo kurrë nuk i kishte urryer arabët, madje fliste si ta gjuhën e tyre. Ajo e dinte se në mugëtirën e historisë, populli i tyre kishte qënë një: ashtu siç Isaku dhe Ismaili kishin qënë bijtë e Abrahamit. Të njëjtën gjë shkruante dhe shkrimtari i njohur izraelit Amos Oz, pretendent për çmimin Nobel, në librin e fundit të tij “Midis të Drejtës dhe të Drejtës,,: “Konflikti izraelo-palestinez, nuk është një lloj filmi Far-west, nuk është një luftë mes së mirës dhe së keqes. Në fakt është një tragjedi, dhe në kuptimin më të lashtë të fjalës është një përplasje midis të Drejtës dhe së Drejtës, midis një kërkese të fuqishme, të thellë dhe bindëse dhe një kërkese tjetër jo më pak bindëse, të fuqishme e humane. Palestinezët janë në Palestinë sepse Palestina është atdheu i tyre i vetëm. Hebrejtë janë në Izrael sepse nuk ka një vënd tjetër në botë që ata mund ta quajnë mëmëdhe.”

MBECË MORE SHOKË MBECË/PËRTEJ URËS SË QABESË…

Habija më e madhe për një shqiptar që shkel në udhët e Tokës së Shenjtë është kur ai dëgjon për bëma dhe histori të vjetra të shqiptarëve, të atyre nizamëve, gjeneralëve dhe pashallarëve shqiptarë që u vendosën në këto vënde nga Perandoria Osmane. Xhafo (Jafo) dhe Ako janë dy qytete historike të Izraelit, ngritur buzë Detit Mesdhe dhe që konsiderohen si ndër portet më të vjetra të botës. Mijra vjet më parë Xhafo ishte porta e Palestinës dhe Jeruzalemit. Këtej kaluan dyndjet egjiptiane, romakët, kryqtarë, teutonë e pashallarë të perandorisë osmane. Në Xhafo janë ndeshur legjionarët e Rikard Zëmër Luanit me luftëtarët e shpejtë të Saladinit. Legjenda thotë se ka qënë Jafe, një nga tri djemtë e Noes, i cili e ka themeluar këtë qytet pas përmbytjes e kataklizmës, duke i dhënë emrin e tij. Grekët do ta quanin më pas Jope, romakët Jopa, marinarët Xhafo (e  bukur), kryqtarët kristianë, Jafe. Shqiptarët u dëgjuan në këtë qytet-port në vitet 1807-1820, kur një pasha shqiptar me emrin Mehmet “Abu Nabut” do ti jepte nje impuls të jashtëzakonshëm këtij qyteti bregdetar, edhe pse ishte mjaft i ashpër dhe shpata i priste si shumë. Ai nuk e përjetoi masakrën e madhe të Napoleonit, kur më 1799, gjenerali korsikan u nis nga Egjipti dhe pushtoi Palestinën, Jeruzalemin dhe bombardoi për muaj me rradhë Xhafon gjersa e pushtoi.  Nga viti 1831 gjer në vitet 1840 Xhafon do ta pushtonte dhe drejtonte një tjetër shqiptar shumë më i famshëm: vetë biri i Mehmet Ali Pashës, strategu i madh luftarak Ibrahim Pasha që u kalli frikën otomanëve. Siç shkruajnë historianët, Ibrahimi kërkoi ta lulëzonte këtë qytet, i frymëzuar nga Europa. Tolerant ndaj feve, ai i trajtonte njëlloj si besimtarët e tij, shqiptarët, që i kishte në ushtri, ashtu dhe egjiptianët, hebrejtë, druzët, maronitët e krishterë apo kristianët e Jeruzalemit e të Sinait. Ja pse në kohën e tij, hebrejtë dhe kristianët praktikonin lirisht fenë e tyre. Në këtë kohë, në Xhafo do të ngriheshin ndërtesa të arkitekturave të ndryshme : franceze, gjermane, skoceze, etj, të cilat u shtoheshin ndërtimeve hijerënda të kohës së tempullarëve të krishterë. Xhafo sot të tërheq jo vetëm për monumentet e saj historike, por dhe për të kaluarën më të afërt apo të sotmen, ku mbi gërmadhat e luftës së vitit 1948, është ngritur lagja e “artistëve” ose ndryshe siç e quajnë këtu të rinjtë lagja pariziane “Montmartre”. Tutje në det, shquhet shkëmbi i Andromedës, ku sipas legjendës greke, për hir të lirisë së qytetit ajo duhej të sakrifikohej tek përbindëshi i detit.

Duke i u ngjitur rrugës së bregdetit, drejt veriut dhe Libanit, befasohesh njëkohësisht nga Ako, një qytet-port prej 80 mijë banorësh, po aq historik dhe me bëma historike, ku gjurmët e historisë flasin për shumë luftra, përplasje qytetërimesh, nga koha e romakëve, tek kryqëzatat. Aty janë gjurmët e ndërtimeve të Republikave italiane si ajo e Gjenovas, e Venecias apo e Pizës, duke lënë pas largimit të tyre shekuj më vonë emra si “Sheshi i Venecies”, etj, të cilat të risjellin kohën e shkëmbimeve të mëdha midis Europë dhe Orientt. Ako priste në gjirin e saj anijet që vinin nga Marseja, Barcelona, Algjeri, Gjenova, Amsterdami, Londra e Anversa. Siç shkruhet në librat e historisë, pikërisht në fillim të viteve 1800, ardhja këtu e shqiptarit  Xhezair, (El Xhezar) bëri që Ako të jetojë një pranverë të re: ai ndërtoi pazarin, akuadukun për furnizimin me ujë të qytetit apo hamamin e madh të qytetit. Me projektin e një arkitekti hebre ai ndërtoi xhaminë e re e më të madhe sot në Izrael, një xhami në ngjyrë jeshile, që mban sot brënda vetes varrin e tij dhe të birit të tij. Ishte ai që restauroi kështjellën dhe fortesën për të mbrojtur qytetin, duke ngritur dhe një mur të dytë që do të quhej vite më vonë “muri i Xhezairit”. Pikërisht këtu, tri mijë shqiptarë mbronin qytetin, siç do të shkruhet edhe në librin e Gilbert Sinoue, ne biografinë e tij për Mehmet Ali Pasha “Perandori i fundit”. Tri mijë shqiptarët e tij, luftëtarë të sprovuar,  mbanin qetësinë gjer në Tripoli e Damask. Janë këto bëma shqiptarësh nëpër histori dhe në kufijtë e perandorive të largëta. Bëma tragjike dhe heroike. Një nga betejat më legjendare të Xhezairit ishte mbrojtja e Akos nga ushtria e Napoleon Bonapartit, i cili kur pushtoi Jeruzalemin e Xhafo-n, i u drejtua Ako-s për të shkuar gjer në Damask dhe pastaj në Kostandinopojë. Edhe pse bombardimi i Napoleonit ishte i tmerrshëm, ai nuk do ta pushtonte dot Ako-n. Më së fundi, ai u detyrua të kthehet në Egjipt e pastaj në Francë. Por ai që do ta pushtonte Ako-n do të ishte për ironi të fatit, po një shqiptar, akoma më i lavdishëm, vetë gjenerali i famshëm Ibrahim Pasha. Tashmë Xhezairi kishte vdekur dhe në vënd të tij printe Abdullahu. Shqiptarë që luftonin kundër shqiptarëve në tokat e lashta të hebrenjve dhe arabëve, beteja që të kujtojnë shkretëtirat dhe duhitë e erës e padyshim këngën e vjetër e të trishtë të popullit, atë të Qabesë…”Mbeçë more shokë mbeçë / përtej urës së Qabesë…”

JERUZALEMI, TRI HERË I SHENJTË

Jeruzalemi është ndoshta qyteti me historinë më dramatike të historisë botërore, sepse ndër shekuj perandori të shumta që kaluan mbi të veç dogjën e plaçkitën duke e bërë shkrumb e hi atë vënd. E megjithatë ky qytet i ngjante feniksit, pasi ai përsëri rilindëte në sajë të shpirtit të njerëzve që prisnin ardhjen e Mesisë. Në mugëtirën e kohrave, Jeruzalemi quhej « Yeruselaim », ndërsa perandori romak Hadrien në vitin 130 e quajti atë me emrin latin « Aelia Capitolina ». Dostojevski shkruante dikur për Jeruzalemin se « çdo kush që i ngjitet Jeruzalemit pushtohet nga një ndjenjë misterioze dhe e thellë e një bote të panjohur ». Dhe vërtet, kështu ndodh, pasi në çdo pëllëmbë që hedh, këtu rrethohesh nga historia, tragjedia, shpërnguljet e mëdha dhe ritet e një qytetërimi shumë të vjetër. Ai që viziton për herë të parë këtë qytet ka kureshtjen e pikëtakimit me historinë dhe heronjtë e saj, me heronjtë e Biblës hebraike apo Testamentit të Vjetër, dhe së pari me Abrahamin, Isakun e Jakovin e më pas mbretin David e Solomonin për të ardhur më pas, shekuj më vonë tek Jezu Krishti dhe apostujt e tij. Pikërisht këtu kanë kaluar ushtri të panumurta, nga armatat e persëve dhe të Aleksandrit të Madh, e më vonë të perandorëve të ndryshëm romakë, gjer kur Saladini do ta pushtonte Jeruzalemin.

Duhet ti ngjitesh atij shpat mali që të mund të hysh në zëmër të qytetit të vjetër, atij qyteti të bardhë e të gurtë, i cili, qëndron disi i shkëputur nga qyteti i ri i ndërtuar pas luftës së dytë botërore. Kureshtja më e madhe është padyshim ajo qëndër e vjetër e qytetit me një perimetër fare të vogël e cila rrethohet nga mure të vjetër të ndërtuar në kohën e sulltanit të famshëm Sulejmani i Madhërishëm më 1532-1536. Ky qytet i vjetër e i habitshëm rrethohet nga shtatë porta të mëdha e të gurta, të ndërtuara shekuj më parë dhe që kanë emra të ndryshme në hebraisht apo në arabisht, si Porta e Xhafos, Porta e Sionit, Porta Detritus, Porta e Luanit, Porta e Damaskut, Porta e Herodit (në kujtim të perandorit romak) dhe Porta e Re. Por kur vizitori shkon drejt « Murit të Lotëve », që nga sheshi mund të pikasë dhe « Portën e Ndritur », apo siç quhet ndryshe nga hebrenjtë « Porta e Mesisë », e cila prej shekujsh është mbyllur nga muslimanët. Hapja e saj për hebrenjtë do të simbolizonte « fundin e kohrave ». Miqtë e mij shqiptaro-hebre që më shoqërojnë më tregojnë në krah të saj “Malin e ullinjve” në gjirin e të cilit shtrihen varrezat e vjetra dhe më të mëdhatë në botë të hebrejve, dhe kjo për shkak se sipas librit të tyre të shenjtë “ata që varroseshin këtu, ringjalleshin”.

Ecën në qytet dhe të duket se hyn brënda një mozaiku popujsh e gjuhësh që përzihen në këtë qytezë ku nga një rrugë në tjetrën pikëtakohesh me besimtarë të feve të ndryshme : muslimanë, hebrenj, armenë, ortodoksë grekë, françeskanë, kristianë koptë (të krishterët e Afrikës) apo të krishterë të Etiopisë. Qyteti i vjetër ndahet në katër lagje kryesore si ajo e muslimanëve, e kristianëve, e hebrenjve dhe e armenëve. Të gjithë kanë vëndet e tyre të kultit : xhamitë, sinagogat, kishat e shapelat. Në krah të varrezave të vjetra është « Kodrina e Tempullit » hebraik i cili është njëkohësisht dhe sheshi i xhamisë së famëshme El-Aksa, vëndi i shenjtë për muslimanët e Palestinës dhe të gjithë botës muslimane. Librat e shenjtë muslimanë flasin për një kalë që u shfaq, i cili e mori Muhametin dhe e çoi në Perëndim (në Jeruzalem), ku ndaloi në Gurin e Botës (ku sot ngrihet xhamia El-Aksa e ngritur nga sulltani Sulejmani i Mrekullueshëm më 1530), pikërisht mbi varrin e mbretit David. Për muslimanët, Jeruzalemi eshtë qyteti i tretë i shenjtë pas Mekës dhe Medinës (ku profeti dëgjoi misionin e Allahut nga engjëlli Gabriel). Testamenti i Vjetër dhe librat e shenjtë hebraikë flasin gjatë për Jeruzalemin. Tempulli i parë që konsiderohej si « shtëpia e Zotit » u ngrit pikërisht mbi atë shkëmb të lartë të qytetit dhe sipas kronikave të vjetra ishte 30 metra i gjatë dhe i 15 i lartë. Por në vitin 587 p.e.s. kur Jeruzalemi u pushtua, ai dhe gjithë qyteti u bë shkrumb e hi. Pas vdekjes së mbretit David, Jeruzalemin e udhëhoqi biri i tij, Solomon, në vitin 539 p.e.s. i cili do të ndërtojë përsëri tempullin. Mbreti pers Cyrus i lejoi çifutët të ktheheshin nga Babilonia në vendin e Judas. Në vitin 19 p.e.s. Herodi romak e ktheu tempullin në një ndërtesë mermeri por kur çifutët u revoltuan në vitin 70-të kundër romakëve, tempulli u dogj sërrish dhe Jeruzalemi u shkatërrua. Vetëm « Muri i lotëve » do të mbetej si dëshmitar i atyre kohrave të përgjakëshme.

MURI I LOTËVE DHE VARRI I SHENJTË I RISHTIT

Muri i lotëve është padyshim një nga muret më të rrallë dhe më të çuditshëm të botës për vetë simbolikën që ka. Eshtë muri që mbeti në këmbë pas shkatërrimit të Jeruzalemit. Thuhet se kur romaku Titus e shkaktërroi Jeruzalemin, çifutët që u kthyen erdhën të qanin dhe të faleshin pikërisht në murin e Tempullit të Davidit. Që atëhere, për shekuj me rradhë ata do të paguanin florinj, vetëm e vetëm që të mund të lejoheshin që të luteshin e të qanin në vëndin e shenjtë. Kështu, shpirti i tyre lehtësohej duke pëshpëritur të njëjtën lutje, me shpresën e rikthimit. Para murit hijerëndë dhe me gurë qiklopikë shtrihet një shesh i madh që në raste festash fetare, të cilat janë të shumta gjatë vitit, nxin nga rabinët e veshur me të zeza dhe kapelet e tyre të mëdha. Të tjerë nxitojnë me buklet e tyre që u varen jashtë kapeleve. Të gjithë vijnë të falen e luten para murit, në rradhë, me librat e tyre në duar, dhe ku shumë prej tyre i afrohen murit aq shumë sa që duket se i pëshpërisin vetë perëndisë. Një mur i çuditshëm dhe për letrat e panumurta që të palosura e të ngjeshura, futur në të çarat e murit dhe ku besimtarët i çojnë mesazh Zotit Jahve që të mund ti lexojë. Edhe Papa Vojtila kur erdhi në « Murin e Lotëve » la në një nga të plasariturat e hapura një letër të tillë.

Atë ditë që zbrisnim drejt atij sheshi mitik rrugët nxinin nga rabinët. Mes tyre kishte dhe hebrenj të sekteve të tjerë,  ithtarë të hasidizmit, sektit radikal të judaizmit që nuk pranojnë të bëjnë ushtrinë, që nuk pijnë duhan dhe nuk fotografohen, e që ende besojnë në ardhjen një ditë të afërt të Mesisë. Jo larg Murit të Lotëve, duke marrë një rrugë të ngushtë, pas 200 metrave do të gjëndesh në të njëjtën rrugë dhe të njëjtin itinerar që bëri Jezuja ditën e kryqëzimit: në « via Dolorosa ». Eshtë rruga që të çon drejt varrit të tij. Dhe kuptohet, për atë që njeh jetën e Krishtit, gjërat marrin përmasa të tjera në këto kalldrëme, ku shumë shpejt imagjinata të risjell imazhet e filmave që janë bërë për Krishtin, gjer tek i fundit « Pasioni i Krishtit » i Mel Gibson. Eshtë një ditë e ngrohtë, me diell dhe një qiell të kaltërt, ndoshta si atë ditë kur 2000 vjet më parë, sipas Biblës, Jezuja me kryqin e rëndë në krah merrte udhën e kalvarit, Golgotës, udhën mes britmave të ushtarëve romakë, i ndjekur nga sytë e përgjëruar të nënës së tij, Shën Marisë. Brënda në kishën ortodokse, ku vargu i gjatë i njerëzve nuk rresht, mijra duar zgjaten të prekin atë pllakë mermeri në ngjyrë të kuqerremtë ku mendohet se është varrosur Jezu-ja. Brënda dhe jashtë asaj kishe, gjithshka është mitike, biblike, pasi Jeruzalemi është i mbushur me histori e ngjarje tepër të lashta, me sinagoga e xhami, kisha greke e ruse, jemenite (te hebrenjve të Jemenit), abisinase (te hebrenjve të Etiopisë), vende kulti të radikalëve hebrenj hasidistë….Jeta e këtij qyteti nis tri mijë vjet para erës sonë dhe në historinë e tij pikëtakon revoltat e hebrejve, tempujt e Solomonit dhe të Herodit, legjionet  romake të Titus-it i cili e dogji Jeruzalemin në vitin 67. Pikërisht atëhere ndodhi dhe eksodi i dytë i hebrejve. Gjatë njëmbëdhjetë shekujve, nga kalifi Omar i persëve, tek Saladini e sulltanët e perandorisë osmane, ky qytet do të mbetej nën pushtetin e muslimanëve. Ndërsa sot, hebrejtë, muslimanët, kristianët dhe ateistët mpleksen çdo ditë në rrugët e këtij qyteti të hapët të cilin Papa dëshironte ta kthente në “qytet të shenjtë”, në qytet të paqes, qytet i gjithë botës. Duke ecur buzë mureve të Hadrianit, katakombeve romake, afreskeve bizantine dhe të Aleksandrit të madh, portave perse e arabe, e ndjen menjëherë se këtu HISTORIA është shkruar me gërma të mëdha.

PËRGJATË LUMIT JORDAN

Pasi lëmë pllajat me mollë të Golanit dhe gjurmët prehistorike në Gamla, në zbritje e sipër anashkalojmë brigjet e liqenit të Tiberiadës apo Galileut (212 m nën nivelin e detit), për të cilën shkruhet aq shumë në librat e shenjtë të Biblës. Në fund, ndalojmë në burojën e lumit Jordan, ujet e të cilit vjen nga fakt nga mali Hermonit (2814m) që ende ka dëborë. Njerëz nga e gjithë bota vijnë të pagëzohen në një ceremonial mjaft prekës e shpesh në mes të lotëve: turmat e besimtarëve kristianë, të ardhur nga Australia apo Amerika, Argjentina apo Indonezia e India, nga Afrika e Jugut apo Europa, ë futen në ujë dhe pas një “aleluje” që këndohet e kumbon në ajër, dalin dhe përqafohen me njëri tjtrin: perëndia i ka bekuar! Siç shkruhet në Bibël, këtu kishte ardhur dhe Jezu-ja, dy mijë vjet më parë. Ai kishte zbritur nga Nazareti, ku banonte me familjen e tij. Erdhi në burojat e Jordanit ku Gjon Pagëzori do ta pagëzonte. Kur Jezu-ja kishte dalë nga ujët, Bibla shkruan se Perëndia, në formën e një pëllumbi të bardhë ishte ulur tek ai dhe i kishte pëshpëritur: “Ti më pëlqeve. Je ti ai që kam zgjedhur !…”

Liqeni i Tiberiadës është një liqen historik, i mbushur nga shumë tempuj e kisha të vjetra, dëshmi të historisë së Jezusë dhe apostujve të tjerë, me kishën e Shën Pjetrit, krijuesit të vërtetë të kristianizmit apo kishën e Kryqit të Shenjtë, ndërtuar nga Helena, nëna e perandorit bizantinas Kostandin, e cila kur erdhi këtu dhe i treguan pemën e prerë për drurin e kryqit ku kryqëzuan Jezunë, vendosi të ngrejë kishën për kujtim të tij. Më tuje, Kisha e “beatitudine”-ve, (“Tetë lavdeve”) të Jezusë i cili do tu thoshte pasuesve të tij: – “Qofshin të lumtur të persekutuarit që luftojnë për Drejtësi, se mbretëria e qiejve është për ta!” “Qofshin të lumtur artizanët e Paqes sepse ata do të quhen bijtë e Zotit!”…

Duke lënë pas ujët e Tiberiadës dhe fshatin historik të Maigdala-s, të Maria Madalenës, prostitutës që i u përkushtua Krishtit, ( ajo që dhe e pa kur u ngjit në qiell) rruga na çon drejt Nazaretit ku poshtë janë arabët dhe sipër, arabët e krishterë dhe hebrejtë. Gjithshka është sugjestionuese: midis vendeve të ndryshme të kultit dhe kisha e nënës së Krishtit, Shën Marisë ku vinë pelerinët nga e gjithë bota…

UDHËTIMI I FUNDIT I RASHELËS

Kur u ktheva nga Toka e Shenjtë, Feliçeta Jakoel më mori në telefon dhe më tha se Rashela kishte vdekur. Kishte nisur udhëtimin e saj duke ecur mbi Detin e Vdekur në një udhëtim të përmotshëm. Megjithatë ajo më tha se ajo kishte ikur e gëzuar nga kjo botë, duke marrë me vete mesazhe paqeje për tu a çuar të vdekurve, atyre që gjithë jetën përjetuan veçse tragjedi. Mendova një çast për Rashelën, e imagjinova atë tek shkonte dhe lexova përsëri rradhët e shkruara nga shkrimtari izraelit Amos Oz: “Konflikti izraelo-palestinez është një përplasje mes së Drejtës dhe së Drejtës, midis dy kërkesave të fuqishme mbi të njëjtin vënd të vogël. Nuk është një luftë fetare, një luftë mes dy kulturash të ndryshme, një mospajtim mes dy feve, por thjesht një debat i zjarrtë për pronësinë e patundëshme të kësaj toke, se e kujt është kjo shtëpi. Dhe unë besoj se kjo mund të zgjidhet…”(*Artikulli botohet me plëqimin e autorit)

 

KUSH ISHIN SHQIPTARET QE EMIGRUAN NE SHBA NE VITIN 1961 PERMES KOMITETIT SHQIPERIA E LIRE?

by

Lista e plotë e refugjatëve shqiptarë që u ishin plotësuar dokumentet dhe priteshin të vinin në Amerikë në dy muajët e fundit të vitit 1960 dhe qe mberriten ne Amerike gjate vitit 1961?/

Nuri Dalajani nga Korça

Riza Jakubovski nga Bela Crkva

Loro Stajka me familje nga Shkodra

Qamil Fakja nga Shkodra

Gjelosh Kola nga Tropoja

Gjin Nikolla nga Kashnjeti

Abdula Zhuta me familje nga Veleshti

Selim Shazi

Mehdi Veliu

Ibrahim Beqiri nga Kukësi

Riza Vaka nga Mati

Ligor Behari nga Kavaja

Llazar Anastas nag Shkodra

Llesh Koraçi me familje nga Kukësi

Aki Maliqi nga Prishtina

Ndue Doda nga Puka

Abas Kaboci nga Kukësi

Ismet Sallku nga Fieri

Rexhep Hyka nga Shkodra

Nexhdet Zero nga Bilishti, Korçë

Muhamet Selim nga Pogradeci

Bajo Saliu nga Gjirokastra

Ruben Kuçi nga Peshkëpi, Vlorë

Leven Bobi nga Lazari, Gjirokastër

Nezir Cane nga Bilishti,Korçë

Lek Përlika nga Mirdita

Julian Çefa nga Shkodra

Deti Cakovski nga Shkodra

Xhemil Siqeca nga Kurjani,Fier

Feta Kuçi nga Peshkëpia

Nexhat Hoshafi nga Blaca

Selfo Këndezi nga Erseka

Halil Tërnaku, nga Borovija, Peshkopi

Myrteza Nazari me familje nga Peshkopia

Shaban Xhani nga Shkodra

Qemal Boriçi nga Tirana

Rifat Lina nga Shkodra

Fran Matusha nga Shkodra

Shaban Pranvaku nga Shkodra

Veis Hoxha me familje, gruan dhe katër fëmijë nga Markat, Delvinë

Gjok Tusha me familje, gruan dhe një fëmijë nga Fushë Arrësi, Pukë

Idriz Broja nga Mitrovica

Llesh Nokaj nga Laçi, Krujë

Musa Çoku nga Lushnja

Fejzi Dërguti nga Shkodra

Daut Vathi nga Tirana

Nevruz Selimi nga Basmesh, Korçë

Xhaferr Butka, Korçë

Inxhinier Ernest Gjeçi, Shkodër

Leon Dukagjini nga Tirana

Mark Dukagjini nga Tirana

Asaf Hoxha nga Tirana

Muslija Osmanaj nga Lubovec

Isa Vranica nga Prizreni

Ramadan Sala nga Mborja, Korçë

Luan Sadiku nga Starova, Ersek-Korçë

Thoma Leko nga Shtika, Korçë

Avdia Burlovic nga Kepenik, Kukës

Bardhyl Babo nga Korça

Skënder Mukaj nga Fratar, Fier

Tahir Kërnaja nga Tropoja

Huzri Muda nga Peshkopia

Demira Asan me gruan dhe një vajzë nga Pogradeci

Nazmi Islami nga Ostreni, Peshkopi

Nikolla Noka nga Laç, Krujë

Xhevat Hoxha nga Bicaj, Kukës

Islam Deda nga Ulmisht, Kukës

Shefqet Vata me gruan dhe djalin nga Burreli

Sulejman Arifi nga Tetova

Jakup Avdiu me familjen prej 10 vetash

Ragip Lohja nga Shkodra

Adem Doçi nga Shkodra

Ismail Rukaj

Ibish Nela nga Kolovosh, Kukës

Besim Stafa nga Tirana

Rrahman Nela nga Kolovash, Kukës

Xhevat Neziri nga Obok, Peshkopi

Hidajet Musaraj nga Vlora

Zaim Murati nga Shishtovaci

Pjetër Marashi nga Gruda

Haki Kaloshi nga Kinder, Peshkopi

Hazis Jonuzi nga Tirana

Musafer Dibra nga Shkodra

Ahmet Vodulla nga Shenovlash, Durrës

Ibrahim Muhadri nga Vlahen Kukës

Mirvet Muça nga Blati

Marash Mirakaj nga Iballë, Pukë

Hasan Mema nga Ujmisat, Kukës

Qerim Muhadri nga Vlahen, Kukës

Sulejman Likaj nga Vasije, Kukës

Isa Gusija nga Shkodra

Nezir Demusaj nga Geghysenaj, Tropojë

Feim Çela nga Velican, Mokër

Qazim Mahmuti me zonjën nga Bicaj, Kukës

Jak Mirakaj me gruan, Pukë

Tonin Mirakaj me familjen, nga Puka

Komiteti për Shqipërinë e lirë në këtë numër të gazetës shpreh keqardhjen se zoti dhe zonja Hasan Kartaxhi dhe Muharrem Morina , megjiëthse të regjistruar për emigrim, nuk e përfituan ardhjen në Amerikë për shkak të ligjit të ri të emigracionit, por ky Komitet shpreh shpresë se ndoshta Komisioni i lartë për refugjatët i Kombeve të Bashkuara mund t’i kualifikojë pas ankesës. Po ashtu Komiteti kishte mësuar nga informatat e marra se zoti dhe zonja Bek Grimci dhe Haki Avdi Panca, për të cilët Komiteti Shqipëria e Lirë u kish mbushur garancitë, u ishte shtyrë udhëtimi për shkaqe shëndetësore.

Po në atë numër gazete Komiteti Shqipëria e lirë njoftonte emigarntët që ishin nëpër kampe dhe ende nuk ishin kompletuar me dokumente për emigrim duhej t’u drejtoheshin organizatave të Kishave duke dhënë emrin e Komitetit Shqipëria e Lirë, si garant i tyre dhe Komiteti premtonte solemnsiht set ë gjitha garancitë do të plotësoheshin shumë shpejt.Do të njihemi në numrat e ardhshëm me ngjarjet pasuese si dhe me lsitat e atyre viteve.(Përgatiti: Dalip Greca)

 

Dy memorandume të Fan Stilian Nolit në “Somerset Record Office”

by

Materialet janë gjetur nga eksperti shqiptar i arkivave britanike, Dr. Bejtullah Destani, “Kosova Information Center, London”, nga Repulika e Kosovës /

Çështja shqiptare/

prej Rev. Fan Stilian Noli/

Një paraqitje e Federatës Pan-Shqiptare “Vatra” në Konferencen e Kombeve të Shtypura dhe të Varura në Washington D.C. 1918 (?)./Sipas Somerset Record Office, DD/DEU/35, 1919/

Të gjitha kombet ndërluftuese të Europës, menduan se ishte e nevojshme të dërgonin në SHBA misionarë për të paraqitur kauzat e tyre përpara opinionit publik amerikan. Ata kanë bërë të njëjtën gjë në të gjitha vendet e tjera asnjanëse, por këtu në Amerikë, për me tepër, ata kanë organizuar edhe sistemet e tyre propagandistike në një shkallë aq të gjërë, saqë ky vend u bë një fushëbetejë aq e rëndësishme për t’u fituar, sa edhe çdo fushëbetejë tjetër reale në Europë. Unë mendoj se arsyeja është e qartë: Ata kanë kuptuar se mbështetja morale dhe materiale e këtij vendi është e një rëndësie aq të madhe sot dhe mund të ketë një karakter përcaktues në të ardhmen, mbasi SH.BA mund të marrin përsipër rolin e arbitrit të Botës. Kjo luftë, sipas të gjitha gjasave, nuk do të përfundojë me një fitore shkatërrimtare të ndonjërit grup të kombeve ndërluftuese. Bismark-u, duke folur dikur rreth mundësisë dhe rezultatit të një lufte në mes Anglisë dhe Gjermanisë bëri vërejtjen e mëposhtme: “Anglia është një balenë dhe Gjermania një kalë. Si mendoni ju që një balenë do të mundë një kalë? Ose, si mendoni ju, se një kalë do të mundë një balenë”? Ne mund të kemi atëherë dy fuqi fituese: Anglinë dhe Gjermaninë, ose dy fuqi të mundura, por asnjëra prej tyre nuk do të jetë në gjendje të marrë një dëmshpërblim lufte. Madje, edhe duke korrur një fitore vendimtare mbi kundërshtarin, pa dyshim, finaciarisht, fitimtarët, ashtu sikurse edhe të mundurit, do të jenë plotësisht të rraskapitur. Kjo gjë është pranuar nga autoritetet financiare si të Gjermanisë ashtu edhe të Anglisë.

Në çdo rast rezultati i kësaj lufte do të jetë pak a shumë i njejtë për të gjithë ndërluftuesit: Taksa të rënda në planin e brendshëm dhe hua të mëdha të jashtme nga vendet e huaja, për të mbuluar shpenzimet e luftës. Tani, SHBA do të jenë i vetmi vend që mund të marrë cilësinë e një huadhënësi të madh të jashtëm. Ky fakt shpjegon pse të gjithë shtetet ndërluftuese kanë zgjedhur Amerikën si hapësirë të lojës së tyre politike dhe propagandistike. Sipas të gjitha fakteve, zëri i Amerikës do të jetë më i fuqishmi në Konferencën e ardhshme të Paqes. Asnjë fuqi, në fund të kësaj lufte, nuk mund të ketë kurajon të sfidojë thesarmbajtësin e botës, fuqitë më të pacipëta dhe krenare ndërluftuese do të përulen para Uncle Sam aq poshtë për parâ, saqë ju do të keni kënaqësinë të shikoni nga prapa majat e hundëve në mes këmbëve të tyre. Le të aplikojë Amerika këtë moto: “Asnjë parâ për shtypësit e kombeve të dobëta dhe të pambrojtura”! atëherë drejtësia, paqa dhe liria do të mbretërojnë mbi të gjithë Botën. Prandaj unë kam kënaqësinë të apeloj ndaj opinionit publik amerikan dhe qeverisë, në emër të Shqipërisë, si përfaqësues i 60000 shqiptarëve të SHBA, përpara audiencës së shquar të kësaj Konference, të organizuar nga zonjat më të mira të tokës më të mirë, në kryeqytetin më të mirë të botës së qytetëruar.

Shqipëria është një vend i vogël dhe një problem i madh ndërkombëtar. Edhe pse e panjohur për opinionin e përgjithshëm publik amerikan, ajo është një prej vendeve më të lakmuara të luftës në të gjithë Europën. Austria, Italia, Serbia, Mali i Zi dhe Greqia janë duke luftuar për atë rrip të ngushtë toke që shtrihet përgjatë bregut lindor të Detit Adriatik. Në të vërtetë, krijimi i shtetit të pavarur shqiptar prej Konferencës së Londrës, më 1912, është një nga shkaqet e konfliktit aktual europian. Princi trashëgimtar i fronit austriak ,Franc Ferdinandi, u vra nga një student serb në Sarajevë, pikërisht sepse ai konsiderohej si njeriu që detyroi Europën për të krijuar shtetin e ri shqiptar, duke ndaluar kështu Serbinë nga fitimi i një daljeje të lirë në bregdetin e Adriatikut.

Rëndësia ndërkombëtare e Shqipërisë është e përcaktuar nga pozicioni i saj strategjik. Shqipëria shtrihet përgjatë bregdetit lindor të Detit Adriatik, përballë Italisë, duke pasur në Veri Malin e Zi, Serbinë në Lindje dhe Greqinë në Jug. Ajo zotëron dy porte të mrekullueshme, Durrësin dhe Vlorën, vlerat ushtarake dhe tregtare të të cilëve nuk mund të mos mbivlerësohen. Vlora është konsideruar prej specialistëve ushtarakë si çelësi i Detit Adriatik. Kontrolli i bregdetit shqiptar është i një interesi jetësor për të dy fuqitë e mëdha të Adriatikut, Austrinë dhe Italinë. Të dyja këto janë të etshme për ta mbajtur Shqipërinë me qëllim që të përmirësojnë situatat e tyre ushtarake dhe tregtare, dhe, në pamundësi të kësaj, të pengojnë njëra tjetrën, ose ndonjë shtet tjetër nga marrja në zotërim e saj.

Përveç Austrisë dhe Italisë, shtetet fqinje ballkanike, Mali i Zi, Serbia dhe Greqia, pretendojnë nga një pjesë të Shqipërisë secila. Gjatë luftrave Ballkanike të vitit 1912, këto tre shtete vunë në zotërim Shqipërinë, e cila deri në atë kohë ishte një provincë turke, dhe shpallën solemnisht qëllimet e tyre për të qëndruar atje. Megjithëse ata patën deklaruar në fillimin e kësaj lufte se objektivi i tyre ishte ai i çlirimit të racave ballkanike nga zgjedha turke, ato ende e mendojnë si në përputhje me rolin e tyre prej çlirimtarësh, veprimin shkatërrimtar ndaj shqiptarëve dhe proçesin e ndarjes së tokave të tyre. Por kjo zgjidhje nuk i pëlqeu Austrisë dhe Italisë, të cilat ishin aleate atëherë dhe e dëshironin njëra-tjetrën në mënyrë pasionante. Një gjë e tillë nënkuptonte që Serbia, pararoja e Rusisë, të mund të kishte një pjesë të kontrollit të Detit Adriatik, dhe do të bëhej një kërcënim i vazhdueshëm për të dyja këto. Prandaj, Austria, e mbështetur nga Italia, mobilizoi dhe propozoi krijimin e shtetit të pavarur të Shqipërisë, si e vetmja zgjidhje e pranueshme e çështjes ballkanike. Rusia u kundërmobilizua, dhe në këtë mënyrë një konflagracion europian ishte i mundshëm. Një gjë e tillë u shmang nga Konferenca e Ambasadorëve e mbajtur në Londër nën kryesinë e Sir Edward Grey-t, e cila zgjidhi çështjen ballkanike dhe vendosi që Shqipëria duhej të bëhej një shtet i pavarur nën një prijës europian dhe nën mbrojtjen e përbashkët të Fuqive të Mëdha të Europës.

Shqipëria doli nga dhomat e errëta të diplomacisë europiane e gjymtuar pas një operacioni të vështirë nëntëmujor. Zona të mëdha të territorit të vlefshëm shqiptar me dy milion banorë shqiptarë iu prenë dhe iu dhuruan Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi, si fryti i fitoreve të tyre kundër turqve. Çfarë mbeti, me rreth një milion banorë, të gjithë shqiptarë të pastër etnikisht, u vendosen në atë që quhet shtet i pavarur i Shqipërisë dhe Princi Wilhelm Wied u zgjodh prej Fuqive europiane për të mbretëruar këtë vend. Dhe ky ishte vetëm fillimi i tragjedisë, mbasi shtetet ballkanike refuzuan të evakuojnë territorin e caktuar për shtetin e ri. U deshën dy ultimatume dhe një demonstrim ndërkombëtar detar për të imponuar evakuimin e Shqipërisë Veriore dhe Qendrore prej trupave serbe dhe malazeze. Edhe Greqia i dredhoi problemit. Ajo tërhoqi ushtritë e saj vetëm pas dekretimit të komedisë së përgjakshme të së ashtuquajturës qeveri revolucionare e Epirit, Shqipërisë Jugore, të cilën ajo e mbështeti me armë, municion, topa, parâ, ushtarë dhe oficierë grekë.

Kur Princi Wilhelm Wied arriti në Durrës për t’u vendosur në krye të shtetit të ri, ai u detyrua fillimisht të vinte nën kontroll këto kryengritës të shtirë të Jugut, të cilët vepronin nën urdhërat e drejtëpërdrejta të qeverisë greke. Pothuajse në të njëjtën kohë, një tjetër revolucion, i nxitur dhe i financuar prej fuqive të huaja shpërtheu në Shqipërinë Qendrore. Princi Wilhelm Wied nuk kishte ushtri për të shtypur këto revolucione të importuara, as parâ për të krijuar një ushtri dhe të mbajë në funksion të vazhdueshëm makinen qeveritare. Fuqitë e Mëdha, në kundërshtim me premtimet e tyre solemne, refuzuan t’i jepnin shtetit të ri shqiptar një hua. Për më tepër, Princi Wilhelm u detyrua të merrej me ndërthurjen e intrigave të Austrisë, Italisë e të Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, ku të gjashtë Fuqitë e Mëdha ishin të përfaqësuara. Ky Komision u mendua të vendosej në Shqipëri me synimin e përpilimit të Kushtetutës së shtetit të ri, për të organizuar financat dhe administratën e tij. Por ky nuk bëri asgjë të tillë: çdo masë e propozuar nga përfaqësuesi i Austrisë hidhej poshtë nga pëfaqësuesi i Italisë dhe anasjelltas; ose çdo masë e propozuar prej përfaqësuesve të Aleancës Trepalëshe hidhej poshtë prej përfaqësuesve të Bllokut të Antantës e anasjelltas. Për më tepër, Austria dhe Italia i vendosën Princit dy këshilltarë privatë, të cilët ishin në të vërtetë rojet e tij, që e tërhoqën ate dhe qeverinë e tij në drejtime të përkundërta. Pas shpërthimit të luftës europiane (Fjala është për Luftën e Parë Botërore shënim i përkthyesit), Princi Wilhelm Wied u largua nga Durrësi, më 3 shtator 1914, pas një mbretërimi të shkurtë prej gjashtë muajsh, duke e lënë Shqipërinë pa qeveri.

Menjëherë pas nisjes së Princ Wilhelm Wied-it, grekët pushtuan përsëri Shqipërinë e Jugut nën pretekstin e rivendosjes së rendit; Italia mbërtheu portin shumë të lakmuar të Vlorës “me qëllim që të sigurojë asnjanësinë dhe pavarësinë e shtetit shqiptar” dhe, me hyrjen e saj në luftën europiane, deklaroi një bllokadë të bregdetit shqiptar; malazezët dhe serbët bënë të njëjtën gjë dhe pushtuan Shqipërinë Qendrore dhe Veriore; gjatë vjeshtës së vitit 1915 austriakët dhe bullgarët pushtuan Shqipërinë Veriore dhe Qendrore, duke përzënë serbët, malazezët dhe italianët; dhe, së fundi, një muaj më vonë, italianët pushtuan Shqipërinë Jugore duke përzënë grekët. Gjatë këtyre serive pushtimesh, mijëra shqiptarë u përzunë prej shtëpive të tyre, fshatrat dhe fermat e tyre u dogjën, vendi u shkatërrua sa nuk njihej dot më dhe qindra mijëra vdiqën ose janë duke vdekur nga uria, nga mbetja në mes katër rrugëve, apo nga sëmundjet e sjella nga pushtuesit. Asnjë anije ndihmash nuk udhëton për në Shqipëri dhe asnjë punonjës i Kryqit Kuq nuk kujdeset për të sëmurët. Të varfërit dhe nevojtarët duhet thjeshtë të vdesin nga uria, dhe të sëmurët duhet thjeshtë të vdesin.

Rasti i Shqipërisë ka disa ngjashmëri me atë të Belgjikës, me ndryshimin se i pari është më tragjik dhe më me pak shpresa. Traktati ndërkombëtar që garantoi pavarësinë dhe asnjanësinë e Shqipërisë ishte po aq solemn sa ai i Belgjikës. Belgjika ka qenë e pushtuar vetëm prej Gjermanisë. Shqipëria ka qenë e pushtuar me radhë prej grekëve, malazezëve, serbëve, austriakëve, bullgarëve dhe italianëve. Shqiptarët nuk i provokuan sulmuesit e tyre as edhe i ftuan ata; ata janë fajtorë vetëm se ndodhen në zotërim të një toke dhe të një bregdeti të lakmuar prej fqinjëve të tyre. Vuajtjet e belgëve zbehën kur krahasohen me martirizimin e shqiptarëve gjatë kësaj periudhe të errët pushtimesh. Belgët mund të luftojnë kundër pushtuesve teutonë, mbasi ata kanë ende një ushtri dhe janë të mbështetur prej aleatësh të fuqishëm; shqiptarët janë të pashpresë mbasi ata nuk kanë ushtri për të mbrojtur veten e tyre. Belgët mund të protestojnë edhe pse fuqitë jo asnjanëse mund të jenë indiferente ndaj apeleve të tyre, ndërsa shqiptarët duhet të durojnë agoninë e tyre në qetësi, mbasi nuk kanë as miq dhe as mbrojtës, dhe për ta mund të aplikohet vargu i famshëm i Alfred de Vigny-së: “Souffre et meurs sans parler“! Belgët mund të shpresojnë të rifitojnë pavarësinë pas një fitoreje të forcave Aleate dhe racat e tjera të shtypura mund të kenë të njejtën shpresë pas një fitoreje mbi Teutonët. Shqiptarët nuk mund të ushqejnë shpresa të tilla. Në qoftë se Aleatët fitojnë luftën, Shqipëria mund të aneksohet nga Italia; në qoftë se gjermanët fitojnë, Shqipëria mund të aneksohet nga Austria. Prandaj ne shqiptaret jemi rreptësisht dhe absolutisht asnjanës dhe shpresojmë se kjo luftë do të përfundojë me një barazim ose tërheqje, dhe se asnjëra palë ndërluftuese nuk do ta mposhtë tërësisht palën tjetër.

Shqiptarët janë duke vuajtur jo prej gabimeve të tyre. Ata janë viktima të intrigave dhe agresioneve të huaja. Diplomacia europiane krijoi një Shqipëri të pavarur, duke e vendosur këtë shtet nën tutelën e vet; por kjo diplomaci bëri gjithçka që mundej për të shkatërruar veprën e krijuar. Shqiptarët nuk e provuan dot paaftësinë për me qeverisë veten e tyre, mbasi atyre nuk u është dhënë ndonjë rast për të provuar se çfarë janë në gjendje të bëjnë ata. Të sulmuar nga të gjitha anët ata u detyruan të dorëzoheshin. Ata tani presin nga sensi i drejtësisë e i ndershmërisë europiane dhe nga simpatia morale e mbështetja amerikane, një shans të drejtë dhe të ndershëm. Çështja e tyre është e drejtë dhe ata meritojnë simpatinë e botës së qytetëruar. Ata kërkojnë vetëm të jetojnë në paqë dhe liri, kërkojnë të zotërojnë tokën që u përket, një tokë që atyre u takon qysh nga një periudhë mjaft e hershme, mjaft përpara se grekët dhe sllavët të vinin në Gadishullin Ballkanik.

Shqiptarët janë raca më e vjetër e Europës. Ata janë pasardhës të ilirëve të vjetër dhe maqedonasve që pushtuan Lindjen nën Aleksandrin e Madh dhe mundën Romën nën Pirron, mbretin e Epirit. Kjo racë luftëtarësh ka ngulur këmbë qëndrueshmërisht në Gadishullin Ballkanik, ndërsa të gjithhë popujt e tjerë u helenizuan, latinizuan apo sllavizuan. Me trupin e tyre mbi shkrepa të zhveshur, ata luftuan kundër ushtrive të panumërta të romakëve, të sllavëve, të gotëve, të venecianëve dhe të turqëve, pa u ndier përmes shekujve, të pamposhtur deri në arritjen e ndonjë armëpushimi, pa miq ose me protektorë të painteres, me mbështetje jo dashamirëse nga ndonjë anë, të pathyeshëm dhe të paasimiluar mbi skenën e Europës njëzet shekullore. Ata qenë të fundit që iu dorëzuan turqëve në Gadishullin Ballkanik, dhe ky dorëzim ishte vetëm nominal. Ata kurrë nuk e njohën regjimin turk dhe kurrë nuk iu nënshtruan atij. Lord Byron-i i ka bërë homazh besnikërisë dhe trimërisë së tyre në poemat e tij.

Miku dhe simpatizanti ynë fisnik, zoti George Fred Williams, ish ambasadori amerikan në Athinë, në pamfletin e tij të titulluar ” The Shkypetars”, i përshkruan në këtë mënyrë ata: “Shqiptarët janë një popull krenar, i papëkulur, që e mbajnë kokën përherë lart. Natyrisht nuk është një racë që mund të frigohet apo thyhet. Trimëria e tyre është e pakufishme; ata përballen me vdekjen e torturën pa u tërhequr; fjala që ata të japin është më e shenjtë se betimi i popujve të qytetruar para Zotit; mikpritja e tyre vazhdon deri sa atyre nuk u mbetet asgjë në shtëpi; ndershmëria e grave të tyre është tradicionale”; askund në botë nuk është një grua më e sigurtë nga ofendimet se në Shqipëri; gruaja mund të udhëtojë nga një cep i Shqipërisë në tjetrin me një siguri absolute dhe burri që e shoqëron atë është në këtë mënyrë i mbrojtur”.

Raca shqiptare i dhuroi botës tre burra të mëdhenj, emrat e të cilëve shënuan epoka në historinë njerëzore. Konstantini i Madh, mbreti i parë kristian, i cili pati kurajon ta shpallë Krishtërimin si fe zyrtare të Perandorisë Romake, ishte shqiptar. Shën Jeronini, që përktheu Biblën në latinisht ishte shqiptar. Përkthimi i tij ndihmoi në një shkallë të gjërë të kristianizojë Europën dhe është ende në shërbim të Kishës Katolike Romane. Heroi kombëtar i Shqipërisë, Gjergj Kastrioti Skanderbeg, mbreti ynë i fundit e njëkohësisht një prej mbrojtësve më të mëdhenj të Krishtërimit, luftoi në mënyrë ngadhënjimtare kundër turqëve për më se një çerek shekulli, nga 1443 deri më 1468, dhe shpëtoi Europën nga tmerret e invazionit turk. Heroit tonë të madh shqiptar i këndoi poeti i madh amerikan Henry Longfellow në veprën e tij “Tales of a Wayside Inn”. Raca shqiptare mund të sfidojë mirë çdo komb të madh ose të vogël, në qoftë se do të krahasojmë ndihmesën e njerëzve të tyre të shquar për Krishtërimin me atë të këtyre tre shqiptarëve.

Shqiptarët e meritojnë pavarësinë. Ata kanë luftuar për vite me radhë për ta shkëputur Shqipërinë nga Turqia. Lufta Ballkanike u parapri prej katër revolucionesh shqiptare, të cilat, në vitin 1912, e detyruan Turqinë t’i jepte autonominë Shqipërisë.

Fuqitë Europiane njohën pretendimet e shqiptarëve pikërisht në traktatin solemn ndërkombëtar të Londrës, më 1913. Dhe, në interes të paqes ata duhet të respektojnë detyrimisht traktatin e tyre dhe të mos ta trajtojnë atë si një copë të thjeshtë letre. Nuk do të ketë paqë në Ballkan dhe në Europë derisa Shqipëria të mos jetë e lirë, ndërsa një Shqipëri e pavarur do të përmbajë Austrinë, Italinë dhe shtetet e tjera ballkanike nga grindjet me njëri-tjetrin. Prandaj shqiptarët i bëjnë thirrje botës së qytetruar për pavarësi në emër të paqes, drejtësisë dhe moralitetit ndërkombëtar; këto fjalë nuk nënkuptojnë shumë tek kjo Europë e marrosur nga lufta sot, por ato mund të peshojnë thellësisht mbi te nesër, kur këto shtete ndërluftuese do të jenë nën peshën e rezultateve shkatërrimtare të kësaj gjakderdhjeje mjaft të kushtueshme, dhe kur këto fjalë do të jenë çmuar para së gjithash nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shtet ky asnjanës, paqedashës, drejtësidashës dhe drejtësibërës.

Përktheu nga anglishtja Romeo Gurakuqi.

Shumë të nderuarit D. Lloyd George, M.P., K.C.

I nderuar Zotëri,

Ne të nënshkruarit, anëtarë te Komitetit Kombëtar Shqiptar të Gjenevës, si zëdhënës besnikë të vullnetit të popullit shqiptar, kemi nderin të shprehim mirënjohjen tonë ndaj Qeverisë së Madhërisë së Tij Britanike, dhe veçanërisht ndaj anëtarëve të Dhomës së Lordëve dhe Dhomës së Komuneve, për interesin dashamirës që ata kanë treguar kohët e fundit për sa i përket Shqipërisë.

Ne marrim guximin të deklarojmë që në këtë rrugë, kombi fisnik që ju përfaqësoni gjatë kësaj lufte, nuk ka qenë kurrë i pasinqertë ndaj traditave të tij dhe ndaj përgjegjësisë së tij të edukimit të popujve të Lindjes, pas çlirimit të tyre nga barbarizmi. Dhe kjo përgjegjësi, duke kaluar nga një brezni në tjetrën në Kombin Britanik, u shenjtërua duke u shndërruar në ligj prej fitores e triumfit të drejtësisë dhe të drejtave të kombeve, të cilat ju, i nderuar Zotëri, po shkoni t’i mbroni në Konferencën e Paqes.

Populli shqiptar besnikërisht e bashkon veten me gëzimin e njerëzimit dhe, përmes nesh, dëshiron të shprehë gëzimin e tij të sinqertë mbi këtë triumf, mbi det dhe mbi tokë të ushtrive të Perandorisë Britanike, të cilat ju keni qenë i aftë t’i udhëhiqni drejt fitores, i udhëhequr nga Hyu i gjithëpushtetshëm.

Shqipëria, një prej shumë kombeve të vogla, tek të cilët fitorja juaj frymëzon shpresa të ligjshme, Ju drejtohet si Juve, ashtu edhe Presidentit Wilson, si dy burra shteti që Hyu ju ka emëruar si shpëtimtarë të kombeve; ajo ju kërkon të përkrahni të drejtat e saja, të dhunuara nga fqinjët e vet ballkanikë, ju lutet t’i dëgjoni me simpati ankesat e popullit të vet.

Të drejtat dhe kërkesat e popullit shqiptar janë më legjitime duke pasur parasysh faktin se shqiptarët kurrë nuk kanë shkelur mbi tokën e fqinjve të tyre; ndërsa këto të fundit, për shekuj me radhë, nuk kanë pushuar së invaduari nëpërmjet inkursioneve të tyre të përjetshme, propagandës dhe diplomacisë së tyre intensive, në territorin e pellazgëve të lashtë ose të kombit ilirian, pasardhës të të cilëve janë shqiptarët.

Profesori i ditur i gjeografisë në Universitetin e Beogradit, serbi Jovan Cvijic, në “The Geographical Reviev of New York“, të muajit maj 1918, në artikullin e tij, “Shpërndarja gjeografike e popujve ballkanikë”, shkruan: “Shqiptarët, ashtu sikur është e mirënjohur, janë Ilirët antikë. Përpara invazionit të sllavëve të Jugut, ilirët zotëronin pjesën përendimore të Gadishullit, nga Danubi i Mesëm deri në Epir…. Epirotasit dhe maqedonasit qenë gjithashtu ilirë….. Të gjithë ilirët e tjerë, me përjashtim të Shqiptarëve (Albanëve) të sotëm, u sllavizuan gjatë Mesjetës”.

Pas luftrave të vazhdueshme kundër bullgarëve sllavë, princërit shqiptarë të Epirit dhe të Maqedonisë formuan Republikën Shqiptare ose Republikën Epirote, aq mirë të përshkruar prej dijetarit francez Duplessis, në historinë e tij mbi mbretin shqiptar Gjergj Kastrioti, Skanderbeg, të mbiquajtur “Princ i Epirit dhe i Maqedonisë”.

Në këtë vepër të gjithë dijetarët, poetët dhe fisnikët francezë, pranojnë që “Shqiptarët ose Epirotasit (dy emra sinonimë, flisnin shqipen ose gjuhën epirotase, gjuhë që nuk ishte as greke dhe as sllave), pasardhës të Pirros dhe Aleksandrit, sikurse edhe stërgjyshërit e tyre, kanë luftuar për më se 30 vjet kundër invadorëve turq, ndërsa serbo-bullgarët, nën udhëheqjen e princit të përbuzshëm serb, George Vicovich, tradhëtuan shqiptarët dhe u bashkuan me Sulltan Muratin”.

Në këtë mënyrë, Republika Shqiptare, e vetme në të gjithë Gadishullin Ballkanik, “pati ndalur,- sipas akademikut francez Xavier Monnier- sulmin e vrullshëm të turqve” dhe shpëtoi Europën Përëndimore dhe Krishtërimin nga barbarizmi.

Por kjo republikë konfederative, pas vdekjes së udhëheqësit heroik, ushtarit të madh Skanderbeg, u përfshi me forcë në Perandorinë Otomane, nën emrin turk Arnamtlau (vendi i shqiptarëve), me të njejtët kufij që respektivisht ishin, Adriatiku në Perëndim, rrjedha e Vardarit në Lindje, Dalmacia dhe Bosnja në Veri (Mali i Zi nuk ekzistonte) dhe Gjiri i Artës e kufiri klasik i Greqisë në Jug, duke pasur Janinën kryeqytet të Shqipërisë së Jugut. Kjo shtrirje territoriale përfaqëson katër provincat shqiptare të ditëve tona, që janë: provinca (vilayet-et) e Monastirit, e Kosovës (Shkupi), e Shkodrës dhe Janinës, territore këto ku shqiptarët kanë qenë në gjendje të ruajnë të pacënuar tipin e tyre kombëtar e gjuhën e tyre, dhe disa privilegje të respektuara prej turqëve, falë kryengritjeve të vazhdueshme që bënë grupe të caktuara të këtyre luftëtarëve trima kundër despotizmit të pashallarëve otomanë.

Karakteri i pastër shqiptar i këtyre katër vilajeteve (provincave) është plotësisht i njohur nga të gjithë historianët modernë, nga të gjitha raportet konsullore dhe diplomatike, dhe zyrtarisht prej Kongresit të Berlinit (1878) kur Anglia frenoi oreksin e bullgarëve, e së fundi prej Komisionit Ndërkombëtar (1880) nën kryesinë e Shkelqësisë së Tij, Lord Fitz Maurice, i cili është ende gjallë dhe mund të dëshmojë për këtë.

Mes autorëve sllavo-bullgarë ne do të përmendim këtë: Profesori Schircoff përmend faktin historik të mëposhtëm në librin e tij mbi Maqedoninë: “Në vitin 1689 shqiptari Mustafa Pasha Kaprula, nxori përjashta trupat austriake të gjeneralit Piccolomini nga Kosova në drejtim të Veriut. Patriarku Arsen mblodhi të gjithë objektet e tij të vlefshme dhe i ndjekur prej një numri të madh arqipeshkësh, ipeshkvësh e murgjish, e drejtoi eksodin e turmave të serbëve dhe bullgarëve të tij, përtej Moravës dhe kufijve të Maqedonisë, drejt Beogradit dhe Bosnjës. Ky rrëfim i treguar tek Ambasadori rus është krejt i qartë”.

Kleri katolik i Kosovës dhe Ohrit e konfirmon këtë fakt në të përkohshmen “Pro fide” të Romës (1703), ku thuhet se të gjitha këto rajone të Maqedonisë janë shqiptare. Fancezët Ami Boné dhe Caboge de Regouse pohojnë se atje, në provincat e Shkupit dhe të Kosovës , kishte, në vitin 1706, vetëm pak kasolle bullgarësh jashtë qytetit; dhe se shqiptarët luftëtarë të luginës së Toplicës, të Mëzisë (Moesie) së Epërme dhe të Shqipërisë së Epërme, vazhdimisht i ndalonin serbët dhe i shtypnin bullgarët.

Dy shkrimtarët anglezë, Mackenzie dhe Ivy, të cilët vizituan Shqipërinë rreth vitit 1838, shkruajnë: “Sipas raporteve konsullore, në mes Serbisë së Jugut dhe Maqedonisë është Serbia e Vjetër, përfshirë në Shqipërinë e Veriut”.

Serbi Dimitri Daridovitch, gjithashtu pohon se; “Në jug të Serbisë. Prishtina dhe Novi-Bazari janë jashtë tokave të banuara prej serbëve, pra në Shqipëri”.

Murgu Paissis shton: “Prishtina, Gjakova, Elbasani dhe Shkodra i përkasin Shqipërisë etj.etj.”

Pavarësisht nga ekzistenca e këtyre provave të qarta, fqinjët ballkanikë dëshiruan, me ndihmën e sistemeve të tyre të pacipa arsimore dhe propagandistike, të depërtonin përmes këtyre rajoneve shqiptare të katër vilajeteve të lartpërmendura dhe. në këtë veprimtari, ato patën si bashkëpunëtore qeverinë turke e cila e pengoi me të gjitha mënyrat arsimimin e shqiptarëve, dhe duke ia lejuar këtë të drejtë turqve, grekëve, serbëve dhe bullgarëve. Lidhja Liberale Shqiptare e Prizrenit, me qëllim që të rregullojë këtë gjendje shkatërrimtare të problemeve, organizoi revolucionin shqiptar të vitit 1908, kundër Sulltan Hamitit…. Shqiptarët, përmes Kushtetutës, realizuan me shpejtësi, në hapësirën e pak viteve, evolucionin e tyre kombëtar me anën e shkollave dhe klubeve me një shtrirje të gjërë, të cilat shovinistët xhonturqë donin t’i shtypnin. Më pas vijuan revolucioni shqiptar në Kosovë dhe disfata e Turqëve të Rinj në Shkup, falë të cilave liberalët shqiptarë garantuan institucionet liberale të të gjithë kombësive të tjera ballkanike dhe mbështetën politikën anglo-franceze të kabinetit të Qamil Pashës me të gjitha energjitë e tyre.

Fatkeqësisht, kjo ringjallje kombëtare shqiptare, duke shkatërruar planet ziliqare të miqve tanë fqinjë, i nxiti ato, nën pretekstin e luftës kundër Turqisë, të pushtonin katër provincat shqiptare të përmendura paraprakisht, të cilat i plaçkitën dhe i shkatërruan. Komisioni Rockfeller në raportin e tij përmendi metodat e shfarosjes të zbatuara prej pushtuesve të palavdishëm ndaj popullsisë së çarmatosur dhe të varfër shqiptare të kapur në befasi.

Në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913), serbët dhe malazezët, në sajë të veprimtarisë imperialiste cariste, aneksuan më shumë se gjysmën e territorit shqiptar dhe të gjitha këto vende të pasura dhe luftëtare të cilat, sipas shkrimtarit francez Hanoteaux, “jetojnë vetëm në liri dhe në pavarësi”. Mbreti Constantine, nga ana e tij, aneksoi Janinën, “kryeqytetin e Shqipërisë së Jugut”, për arsyen e thjeshtë se atje kishte banorë që flisnin greqisht, madje mund të thuhet se gjysma e Greqisë së sotme është thjeshtë një koloni shqiptare.

Kjo Shqipëri e vogël e krijuar në Londër, ndërsa e bënte jetën kombëtare shqiptare të pasigurtë, kënaqte oreksin e pangopur të ringjallur të fqinjve ballkanikë, të cilët, nën pretekstin e ndihmës ndaj udhëheqësit shqiptar Essad Pasha, i flakur tej tani prej të gjithë shqiptarëve, pushtuan Shqipërinë përsëri dhe e martirizuan atë. Dhe mania e këtyre shteteve ballkanike për të pushtuar Shqipërinë ishte e tillë saqë gjatë luftës së tanishme, si Constantini, ashtu edhe Nikolla (i Malit të Zi) e Pjetri (i Serbisë) nuk i lëshuan zotërimet e tyre në këtë vend, madje as kur armiqtë e tyre depërtuan brenda vendeve të tyre.

Tërheqja serbe përmes Shqipërisë (që u lejua nga shqiptarët mbasi ishte në pajtim me traditat e tyre mikpritëse), i solli këtij vendi epidemi të tmerrshme nga Serbia. Pushtimet e vazhdueshme armike të territorit shqiptar, epidemitë që e shoqëruan, përfunduan shkatërrimin e Shqipërisë në të njëjtën shkallë, madje mos më shumë se sa Serbia dhe Belgjika.

Shqiptarët, me ndihmën e tyre, i shërbyen edhe çështjes së shenjtë të vendeve aleate, p.sh. duke lehtësuar mjaft detyrën e trupave franceze,…ndihmuan në mënyrë të konsiderueshme proçesin e përzënies së austriakëve, dhe gjithashtu në Kosovë, me anë të revoltës së tyre kundër bullgarëve dhe gjermanëve, ata penguan çdo orvatje për rekrutim. Ne, këtu në Zvicër, kemi dhënë të gjithë mbështetjen tonë morale me të gjithë fuqinë tonë, dukë bërë të njëjtën marrëveshje për të njëjtin objekt, ashtu sikurse bashkatdhetarët tanë të Amerikës dhe të Rumanisë, ku kolonia shqiptare ofroi koefiçentin e vet të nevojshëm në ushtrinë rumune.

Dhe tani që fitorja, më së fundi, ka kurorëzuar punën e ushtrive aleate dhe imperializmi është përmbysur, ne marrim guximin të shpresojmë se kombet ballkanike të nxitura prej realizmit të aspiratave të tyre të verteta nacionale mbi parimin e të drejtave të kombeve, do të njohin të drejtat tona personale, dhe do të jenë të gatshëm të rikthejnë territoret shqiptare të shkëputura aq padrejtësisht nga Shqipëria.

Eshtë kjo arsyeja që ne kemi ardhur, i nderuar shkelqësi, të apelojmë tek ju, si njeri i drejtësisë, dhe tek qeveria britanike, duke Ju lutur të mbështesni të drejtat dhe pretendimet e popullit shqiptar të trajtuara aq padrejtësisht në Konferencën e Ambasadorëve në Londër.

Vetëm me një zgjidhje të tillë, Konferenca e Paqes do të bëjë një veprim të dobishëm dhe do të shmangë, për vendet ballkanike, trazirat të cilat do të jenë të pashmangshme në qoftë se drejtësia nuk do të bëhet dhe shqiptarëve nuk do t’u njihet autoktonia e tyre në trojet ku jetojnë në Ballkan.

Me këtë shpresë, ne kërkojmë të mbesim, i nderuar Shkelqësi,

Shërbëtorët tuaj të bindur dhe të përvuejtun

Për Komitetin

F. S. Noli, Ipeshkëv.

Përktheu nga anglishtja Mirela Kamsi Gurakuqi

Marrë nga revista “Phoenix”, nr. 1 (9), Shkodër, 1999(Dielli Arkiv)

Letra e Leka Zogu I, kundër Janullatosit

by

Ankesë Patrikanës: Jeni tue ndërhy në të drejtat e Kishës Autoqefale Orthodokse./

Eminencës së Tij Arqbishop Vasalomeos I, /
Patriark në Istambul/
Rruga Sadriazën Ali Pasha, Istambul, Turqi/

Eminenca Juej,/
Na ka tërhjekë vëmendjen gabimi i madh që asht ba nga këshilltarët e Juej, kur sugjerojnë që Ju të emnoni Kryepeshkopin e Kishës Autoqefale Orthodokse Shqiptare. Me një veprimë të atillë Ju Eminencë, duhet ta dini se jeni tue ndërhy në të drejtat që i takojnë Kishës Autoqefale Orthodokse Shqiptare.Një e drejtë e tillë vendimi i takon Mbretit në konsultim me klerikët orthodoksë shqiptarë.Prandaj, Na me respekt kërkojmë që Ju të rikonsideroni vendimin, para se të bahet nji incident diplomatik.Kisha Orthodokse Shqiptare, në nji të ardhme të afërt, ka me pas mundësinë me zgjedhë nga gjini i klerit ortodoks shqiptar, personin e merituam për atë detyrë. Të drejtat e garantuese me Kushtetutën e vitit 1928, në marrëveshje në mes Mbretit dhe Klerit Orthodoks Shqiptar janë të kjarta dhe Na nuk lejojmë Ndërhymjen nga jashtë mbi këto të drejta.Këshillate Jueja, do të jenë të mirëprituna si bashkvëlla i besimit me Kishën Indipendente Orthodoks Autoqefale Shqiptare, dhe na shpresojmë, që në të ardhmen, relata në mesin e Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare dhe Patrikanës së Instambulit kanë me qenë të përzemërta.
Johanesburg, Më 8 shtator 1992
Leka I – Mbret i Shqiptarëve
Pas ngjarjes së Përmetit, ku një ndërtesë është kthyer në mollë sherri mes Kishës Ortodokse dhe shtetit, dhe reagimeve të Athinës, që kanë reflektuar menjëherë në mbarëvajtjet e kalimeve në kufirin shqiptaro- grek, një përgjigje vjen edhe nga përfaqësues të diasporës shqiptare. Bëhet fjalë për një deklaratë të Skënder Zogut, nip i Mbretit Ahmet Zog, me banim në Francë, i cili përveç qëndrimit të tij në lidhje me këtë çështje, ofron edhe një dokument, që dëshmon protestën e familjes mbretërore shqiptare ndaj shugurimit si kryepeshkop i Kishës Shqiptare Ortodokse, Anastas Janullatosin, në vitin 1992. Skënder Zogu shpreh indinjatën e tij ndaj problemeve që po u shkaktohen bashkatdhetarëve tanë në Greqi, por sipas tij çështjet fetare nuk do të mund t’i përçajnë shqiptarët dhe se Shqipëria ka ditur të jetë gjithnjë një shembull sa i përket bashkëjetesës mes besimtarëve të të gjitha feve.
PROTESTA
“Mbas rrëzimit të regjimit komunist, shteti shqiptar pranoi me vend pluralizmin politik dhe lirinë fetare. Vetëm në këtë çështje shteti shqiptar gaboi dhe nuk e respektoi vendimin kombëtar që me veprën e Imzot Fan Nolit dhe me Kushtetutën e vitit 1928, që deklaronte zyrtarisht Kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Në vitin 1992, i pari personalitet shqiptar që kundërshtoi Patrikanën e Stambollit për emërimin e Janullatosit, ishte Mbreti Leka I. Në Diasporë, shqiptarët i kanë mbajtur gjallë të tria fetë sipas lidhjes kombëtare dhe kanë vepruar vëllazërisht, pa nevojën e klerikëve të huaj”, shprehet Zogu. Për këtë ai sjell si shembull historik për diasporën datat 6-7 maj 1980, kur u shpall në Paris sheshi i Skënderbeut. Sipas tij, në ceremoni morën pjesë me qindra shqiptarë të tri besimeve, në krye të të cilave ishin patër Mark Shestani, Papas Sotir Ferrara, Imam Isa Hoxha, në Katedralen e Notre Dame të Parisit. Ishte Mark Lipa i Kishës Ortodokse Shqiptare në Boston, po ashtu kolonel Lazer Bojaxhiu (vëllai i Nënë Terezës) dhe zonja Nermin Vlora Falaschi. Sipas Zogut, tashmë është koha që në krye të Kishës Autoqefale Ortodokse të vendoset një klerik shqiptar.
LETRA
Në shtator të vitit 1992, kur Patrikana e Stambollit kishte emëruar si kryepeshkop të Kishës Autoqefale Shqiptare klerikun grek Anastas Janullatos, pretendenti për fronin e Mbretit të Shqipërisë, Princi Leka I, i dërgoi një letër-protestë arqipeshkvit Vasalomeos I. Në të ai e quan gabim emërimin e Janullatosit, duke shkelur kështu të drejtat që i takojnë Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Të drejta këto të përcaktuara që me Kushtetutën e vitit 1928. Sipas tij, vendimi i takon Mbretit në konsultim me klerikët ortodoksë shqiptarë. Në këtë letër, ai shprehet se së shpejti Kisha Autoqefale Shqiptare do të ketë në krye të saj një klerik shqiptar.

(Kortezi:Alma Mile-Panorama)