Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KUJTESE- HEROI SHKELZEN HARADINAJ

by

Në përkujtim të viganit orakull të UÇK-së, heroit të kombit Shkëlzen Haradinaj, lavdia e të cilit nuk shuhet kurrë/

 Shkruan: Faton Mehmetaj/

Katërmbëdhjetë vjet më parë, pikërisht më 16 prill, tamam si në legjenda ra heroikisht komandanti i shquar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, gjenerali Shkëlzen Haradinaj, Komandant për Operacione Luftarake i Zonës Operative të Dukagjinit dhe tre eprorët e lartë të Brigadës heroike 131 ”Jusuf Gërvalla”: Hasim Halilaj, Fatmir Nimanaj dhe Luan Nimanaj, të gjithë nga Gllogjani. Ata ranë dëshmorë në njërën ndër betejat më të rrepta e më heroike në malet e Maznikut, kur u luftua për jetë a vdekje në mbrojtje të mijëra civilëve shqiptarë, të strehuar në malet e Duboçakës.Komandanti Shkëlzen Haradinaj, është njëra ndër figurat më emblematike të UÇK-së. Ishte bir i vërtetë i polenit shqiptar, i cili u shqua për trimëri të ashpër, burrëri luftarake, drejtësi të pashembullt e krenari raciale, për qëndresë titanike dhe për rënien më të lavdishme për Atdhe, që e ka ruajtur me fanatizëm gjer më sot jeta shqiptare. Është njëri nga burrat më të çmuar të kombit tonë, i cili e zuri këtë vend me madhështinë që kishte, me vetëmohimin dhe me përkushtimin e pafund ndaj çështjes kombëtare. Edhe pse i plagosur rëndë disa herë radhazi në luftimet e zhvilluara kundër forcave pushtuese serbe, Shkëlzeni asnjëherë nuk u largua nga lufta. Dhimbjen e ktheu në forcë e forcën në veprim deri në fund. Ishte dhe mbeti njëri ndër komandantët më të suksesshëm të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ishte figurë shumëplanëshe, me potencial të fuqishëm shpirtëror, filozofik e kulturor. Ishte një drejtues i përgatitur, i aftë në organizim e në veprime luftarake.

Shkëlzeni e ndërlidhi me sukses periudhën e gjatë të ilegalitetit në radhët e UÇK-së me periudhën e veprimit frontal, duke korrur suksese në të gjitha betejat. Që nga Beteja e parë frontale më 24 Mars 1998 në Gllogjan e deri në rënien e lavdishme, pothuajse të gjitha betejat që u zhvilluan në Zonën Operative të Dukagjinit, mbajnë emrin e Shkëlzenit, i cili ishte nderi dhe krenaria e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ai është heroi tipik i Lahutës së Malcisë, protagonist i denjë i shumë veprave letrare e historike, që bashkë me shokë e ndryshuan historinë.

Shkëlzen Haradinaj u lind më 25 mars të vitit 1970, në fshatin Gllogjan të komunës së Deçanit. Rrjedh nga një familje me tradita të larta atdhetare e dalluar brez pas brezi në luftë për liri, sidomos që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878) e këndej, duke marrë pjesë aktive në të gjitha ngjarjet dhe kryengritjet për liri e çlirim kombëtar.

Shkëlzeni është fëmija i dytë i prindërve Hilmi Haradinaj e Ruke Brahimaj-Haradinaj, të cilët kushtrimit të luftës iu përgjigjën familjarisht. Shtëpia e tyre në Gllogjan ishte njëra ndër bazat më të hershme e më të fuqishme të UÇK-së në mbarë Kosovën. Si rrallëherë në histori kjo familje luftës për liri ia dha katër gjeneralë dhe dy heronj të kombit: Luanin dhe Shkëlzenin. Djali i pestë i familjes, Enveri, njëri ndër luftëtarët e radhëve të para të UÇK-së, i dalluar në shumë fronte në luftës, i plagosur rëndë në betejën e 9 gushtit 1998 në luftimet e zhvilluara në Gramaçel, u vra pas luftës, më 15 prill 2005.

Dëshmori i kombit Shkëlzen Haradinaj shkollën fillore dhe atë të mesme i kreu në Irzniq me sukses të shkëlqyeshëm. Gjatë gjithë jetës u shqua për edukatë të shëndoshë dhe sjellje shembullore në familje e në shoqëri. Është njëri ndër luftëtarët më të hershëm të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe njëherësh njëra ndër figurat qendrore të kësaj lufte, si gjatë veprimtarisë ilegale si pas shpërthimit të luftës frontale. Si njëri ndër komandantët më të shquar luftarakë të UÇK-së gjatë gjithë kohës u shqua për virtytet më të larta njerëzore që e karakterizojnë kombin shqiptar, për trimëri, urtësi e burrëri luftarake, drejtësi të pashembullt, krenari raciale e qëndresë titanike.

Në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës u angazhua aktivisht që në fillim të vitit 1993, krahas të vëllait Luanit, i cili ishte njëra ndër shtyllat kulminante të UÇK-së në Kosovë. Gjatë veprimtarisë ilegale në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ka vepruar me emrat e luftës “Skifteri” dhe “Xeni”. Këso kohe kishte lidhshmëri të punës profesionale me vëllezërit e tij Luan e Ramush Haradinaj, dajën e tij Lahi Brahimaj, Zahir Pajazitin, Adrian Krasniqin, Rexhep Selimin, Mujë Krasniqin, Sylejman Selimin, Hashim Thaçin, Naser Brahimajn, Kadri Veselin e shokë të tjerë, duke patur një bashkëveprim të fuqishëm me nënzonën e Drenicës, të Llapit, të Pashtrikut etj., ku shpeshherë ka qëndruar e vepruar me detyra lufte, sidomos në Nënzonën e Drenicës.

Në kuadër të Njësitit të UÇK-së së Dukagjinit ka bashkëvepruar ngushtë me të vëllanë Dautin, djalin e axhës Bujarin, Gazmend Mehmetajn (Rrudhanin), tani dëshmor i kombit, të vëllanë më të madh Ramushin, Muhamet Avdijajn etj., duke dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm si në furnizimin me armë, në zgjerimin e radhëve të UÇK-së dhe në kryerjen e aksioneve të shumta guerile. Është karakteristike se Shkëlzeni gjithë veprimtarinë e tij luftarake për më së gjashtë vjet radhazi pandërprerë e zhvilloi në Kosovë dhe për lirinë e saj. Edhe pse i plagosur rëndë disa herë radhazi në luftimet e zhvilluara kundër forcave pushtuese serbe, asnjëherë nuk pranoi të largohej nga Kosova. Me plagë të pashëruara kthehej në krye të detyrës, madje edhe në vijat e para të frontit.

Një kohë të gjatë Shkëlzeni ka bashkëvepruar ngushtë edhe me Mujë Krasniqin – Kapuçin, të cilin e donte dhe e çmonte sikur ta kishte vëlla. Muja gjatë periudhës së ilegalitetit shpesh herë rrinte me javë të tëra në familjen e Shkëlzenit, veçanërisht pas rënies së Luanit. Bashkë luftonin e bashkë këndonin. Shkëlzenit e Mujës bashkë u jehonte pushka e kënga kushtrim.

Shkëlzeni me bashkëluftëtarët e vet gjatë periudhës së ilegalitetit kreu një varg aksionesh kundër patrullave të ushtrisë jugosllave përgjatë brezit kufitar Kosovë – Shqipëri nga drejtimi i Hulajve etj., në periudhën 1995-1998; mori pjesë në sulmet e ndërmarra kundër bazës së policisë serbe në Baballoç dhe në sulmet e ndërmarra disa herë radhazi kundër stacionit famëkeq të policisë serbe në Irzniq të Deçanit, ku duhet veçuar sulmin e datës 29 gusht 1995, kur u vranë dy policë serbë dhe u plagosën 4 të tjerë, pastaj atë të datës 24 gusht 1997, të datës 12 shtator 1997 dhe 27 nëntor 1997, me ç’rast vriten disa policë serbë.

Rënia heroike e të vëllait Luanit, në krye të detyrës në kufirin shqiptaro-shqiptar, më 6 maj 1997, nuk e ligështoi, përkundrazi bëri që të luftojë edhe më me vendosmëri. I bindur se liria nuk fitohet pa gjak, Shkëlzeni e shtoi dukshëm aktivitetin e vet në luftë për liri.

Në këtë periudhë, Shkëlzeni pati një rol të veçantë në bartjen dhe në furnizimin me teknikë luftarake të njësiteve të UÇK-së në gjithë Kosovën, dhe në përcjelljen e ushtarëve të furnizimit për në Shqipëri dhe anasjelltas.

Shkëlzeni gjithnjë u ka prirë shokëve, duke zhvilluar një veprimtari të gjithanshme. Janë të rralla aksionet guerile, patrullimet në rajonin e Dukagjinit, por më vonë edhe betejat frontale, në të cilat nuk ka marrë pjesë. Me të marrë vesh për sulmin e forcave serbe të ndërmarrë kundër komandant Adem Jasharit dhe familjes së tij në Prekaz të Drenicës, në mars të vitit 1998, Shkëlzen Haradinaj me shokë që vepronin në Nënzonën e Dukagjinit, vetëm brenda një nate kanë kryer mbi 22 aksione të armatosura kundër bazave ushtarake, policore e paramilitare serbe në rajonin e Dukagjinit.

Shkëlzeni ishte një luftëtar i devotshëm, që aktivisht veproi në të gjitha etapat e zhvillimit të UÇK-së, duke qëndruar gjatë gjithë kohës në ballë të luftës. Ai u kalit në luftë, duke i arritur majat më të larta të organizimit luftarak të Zonës Operative të Dukagjinit, që shkëlqeu në të gjitha përballjet me forcat pushtuese serbe.

Dëshmori Shkëlzen Haradinaj në Betejën Heroike të 24 marsit 1998, në Gllogjan, u dallua si organizator e luftëtar i shkëlqyer përkrah vëllezërve Ramushit, Dautit, Enverit, djalit të axhës Bujarit e luftëtarëve të tjerë si dëshmorëve Gazmend Mehmetaj, Agron Mehmetaj dhe Himë Haradinaj, të cilët patën fatin e madh të jenë dëshmorët e parë të lirisë, të rënë në luftë frontale në Zonën e Dukagjinit. Në këtë betejë të lavdishme në të cilën morën pjesë edhe anëtarët e tjerë të familjes së ngushtë të Shkëlzenit, babai Hilmiu, vëllai Frashëri, motra Mejremja e bashkëluftëtarë të tjerë, forcave serbe iu shkaktuan dëme të mëdha në njerëz e në teknikë lufte, duke i detyruar të tërhiqen me turp pa i realizuar synimet e tyre shfarosëse. Vetëm Shkëlzeni atë ditë kishte shkatërruar dy blinda të forcave serbe, njërën afër shtëpisë së tij e tjetrën tek Ura e Zallit që gjendet në mes të fshatit.

Pasi që komandanti Ramush Haradinaj, ishte plagosur rëndë në Betejën e 24 marsit, për një kohë Shkëlzeni drejtoi organizimin e mëtutjeshëm të luftës, duke bërë zgjerimin e vijave frontale fillimisht në fshatrat përreth Gllogjanit, për të përfshirë brenda një kohe të shkurtër pothuajse gjithë Rrafshin e Dukagjinit, duke bërë rekrutimin e ushtarëve të rinj dhe duke i përmbushur kërkesat për armatimin e domosdoshëm.

Pas Betejës së 24 marsit, së pari u sulmua vija e frontit në Baballoç e në Gramaçel, më 21 prill, sulm ky që paraqet fillimin e operacioneve të pandërprera frontale të ushtrisë dhe të policisë serbe në Dukagjin. Në Baballoç  Shkëlzen Haradinaj organizoi një qëndresë të pashembullt bashkë me bashkëluftëtarët Maliq Ndrecaj, Ilir Faniqi, Naser Morina, Lulzim Morina, Ajet Potera, Fazliun nga Podujeva, Bekim Birinxhikun, Ramiz Batushën (dëshmor), Zenun Matajn (dëshmor), etj. Në luftimet e zhvilluara në Baballoç, më 28 prill 1998, Shkëlzeni u plagos rëndë në nofullën e majtë dhe në kraharor, për çka i duhet një kohë bukur e gjatë për t’u shëruar pjesërisht. Por edhe në këtë gjendje, Shkëlzeni ishte në krye të detyrës, duke u përkujdesur për mbarëvajtjen e punëve në Shtabin Operativ të Rrafshit të Dukagjinit (SHORRD) me qendër në Gllogjan.

Pas luftimeve të rrepta gjatë ofensivës serbe të ndërmarrë në fund të muajit korrik dhe në fillimin e muajit gusht 1998, kundër pozicioneve të luftës në gjithë rajonin e Dukagjinit, në kohën kur bijtë më të mirë po luftonin që nga Smolica në Junik, në Gllogjan e Shqiponjë, më 9 gusht 1998, pas plagosjes së vëllezërve Enverit tepër rëndë dhe Dautit më lehtë në frontin e Gramaçelit, kur forcat serbe po i afroheshin Shtabit në Gllogjan, Shkëlzeni, si heronjtë e legjendave shtrëngon plagët dhe gjendet në ballë të frontit.

Se Shkëlzen Haradinaj, ishte i pathyeshëm para pengesave e vështirësive të çfarëdo natyre dhe se ishte përcaktuar me njëmendësi për të luftuar e për ta fituar lirinë e popullit të vet me çdo kusht, tregon edhe fakti se Shkëlzeni ishte faktori vendimtar për përballimin e pasojave të ofensivës së shtatorit 1998. Ai ishte këmbëngulës për të qëndruar e luftuar në Kosovë, edhe pas kësaj goditje të rëndë se përndryshe “edhe po të kthehemi me njëqind mijë djem dhe ta çlirojmë Kosovën, ikja nga Kosova do të na shënohet tradhti për tërë jetën”, do të shprehej ai para bashkëluftëtarëve në Broliq.

Me t’u bërë riorganizimi i Komandës së Zonës, në muajin shtator, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së Shkëlzen Haradinajn e emëroi Ndihmëskomandant për Mbrojtjen Territoriale të ZOD-it, i cili i kreu me sukses të lartë të gjitha detyrat e ngarkuara si inspektimin e pozicioneve luftarake, rregullimin e tyre, përgatitjen e zjarrit dhe planit luftarak. Për riorganizimin e radhëve të UÇK-së, zgjerimin e territoreve të kontrolluara nga UÇK-ja dhe organizimin e qëndresës së pathyeshme në të gjitha vijat e frontit, padyshim se meritat më të mëdha i  ka Shkëlzeni.

Ndërkaq, në fillim të muajit nëntor, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, Shkëlzen Haradinajn e emëron Ndihmëskomandant për Operacione Luftarake të UÇK-së në Zonën Operative të Dukagjinit, detyrë kjo që e kreu me nder e përgjegjësi të lartë deri në rënien heroike.

Komandant Shkëlzeni ishte njeri i veprimit e jo i fjalëve të mëdha. Ishte njeri i organizimit, por edhe i aksioneve konkrete, duke marrë pjesë personalisht edhe në aksionet e kryera në prapavijë të armikut. Në njërën nga këto aksione të kryera në prapavijë të armikut, më 18 nëntor 1998, në magjistralen Deçan-Gjakovë, në rrugën e Dujakës, ku u vranë gjashtë policë serbë, Shkëlzeni u plagos sërish.

Komandant Shkëlzeni u shqua në betejën e zhvilluar në Gllogjan, më 17 dhjetor 1998, ku falë gjeturisë së tij, luftëtarët e Brigadës 131 “Jusuf Gërvalla” me luftë të armatosur arritën të çajnë rrethimin dhe të ripozicionohen në Ratish.

Vijat e frontit në Ratish të Epërm e në Dashinoc, nën drejtimin e komandant Shkëlzenit me bashkëluftëtarët e tij të Brigadave 131 “Jusuf Gërvalla” dhe 134 “Bedri Shala” etj., do të bëhen digë e pakalueshme dhe varr për forcat pushtuese serbe, që tani e tutje deri në përfundim të luftës kurrë nuk do të thyhen nga armiku. Për nëntë ditë me radhë, në acarin e janarit, prej datës 9 deri më 18 janar 1999, luftëtarët e lirisë qëndruan stoikisht, duke i thyer keq forcat serbe, dhe duke i detyruar të kthehen prapa. Në këtë betejë, Shkëlzeni sërish mori plagë të reja.

U shqua edhe në Betejën e Pozharit, të zhvilluar prej datës 27 mars deri më 2 prill 1999, me ç’rast forcat serbe që deri atëherë gjendeshin të stacionuara në Lumbardh e në Pozhar i detyruan të tërhiqen në drejtim të Deçanit. Në këtë përballje të lavdishme forcat serbe patën dhjetëra të vrarë, në mesin e tyre edhe disa oficerë të lartë si dhe dëme të konsiderueshme në teknikë lufte.

Shkëlzen Haradinaj gjatë ditëve të prillit qëndroi në ballë të frontit edhe në Gërgoc e Kralan. Më 5 prill, drejtoi operacionin për tërheqjen e më se dyzet luftëtarëve të plagosur në drejtim të Istogut. Edhe pse kolona dy herë ndeshet me forcat armike (në afërsi të Kotradiqit dhe në magjistralen Pejë – Mitrovicë), pararoja e drejtuar nga Shkëlzeni me bashkëluftëtarët Dautin, Bujarin, Fatmirin, Agimin, Burimin, Luanin, Shpendin, Selmon Lajçin etj., arrijnë që t’i eliminojnë ato dhe të vazhdojnë rrugën, duke e kryer me sukses këtë operacion. Edhe në komunën e Istogut, në Vrellë, Ruhot, Saradran etj., Shkëlzeni ndihmoi organizimin dhe përforcimin e vijave të frontit.

Më 15 prill, luftëtarët e Brigadës 131 “Jusuf Gërvalla” me të cilët zakonisht ka qëndruar e luftuar Shkëlzen Haradinaj, për shkak të përgjegjësisë që e ka pasur brigada, kthehen dhe vendosen në rrethinat e Maznikut. Rrethimi i hekurt vazhdonte në të katër anët. Vetëm një ditë më vonë, në Malet e Maznikut, në një betejë të ashpër, të zhvilluan gjoks për gjoks e dhëmbë për dhëmbë me forcat serbe, në mbrojtje të popullatës civile, që ishte e strehuar në grykën e Duboçakës, në malet ndërmjet Zhebelit dhe Maznikut, komandanti Shkëlzen Haradinaj bie heroikisht në Altarin e Atdheut bashkë me bashkëluftëtarët Hasim Halilaj, Fatmir Nimanaj dhe Luan Nimanaj. Luftimet ishin tepër të rrepta dhe zhvilloheshin në afërsi dy-tri metra. Forcat serbe edhe kësaj radhe patën dhjetëra të vrarë. Disa herë radhazi Shkëlzeni me shokë edhe bombat arrin t’ua kthejë prapa. Deri në kupë të qiellit jehonte kënga dhe kushtrimi i këtyre trimave të lirisë. Shkëlzenin me fortësinë e shkëmbit, me madhështinë e bjeshkës e qëndresën vigane, nuk e rrëzoi plumbi që e mori në gjoks. Ai ashtu i plagosur e likuidon edhe një armik dhe dikur një plumb e merr në ballë. Shkëlzeni me shokë dha jetën e tij, por shpëtoi mijëra jetë të fëmijëve, grave e pleqve, jetë njerëzve të popullit të vet, të cilët falë tyre i shpëtuan masakrës.

Rënia e Shkëlzen Haradinajt, që kishte bërë gjashtë vjet luftë të pakompromis, që kishte kaluar dhjetëra beteja të njëpasnjëshme, ishte humbje e tepër e madhe për UÇK-në, familjen dhe mbarë popullin shqiptar. Bashkëluftëtarët nuk e kishin besuar kurrë se mund të vritej Shkëlzeni. Rënia e tij ishte kushtrim për ta çuar luftën deri në fund, gjë që vëllezërit, shokët dhe bashkëluftëtarët e bënë realitet. Më shumë se katërqind mërgimtarë që deri atëherë gjendeshin në mërgim, me të dëgjuar për rënien e komandant Shkëlzenit, u nisën drejt luftës në Kosovë, shumica prej tyre luftuan e vepruan në frontin e Koshares.

Shkëlzeni bashkë me Fatmirin fillimisht u varrosën me nderime ushtarake në Malet e Maznikut. Të nesërmen atyre iu bashkua edhe Hasimi, ndërkaq trupi i Luanit të plagosur, pushoi te Stanet e Gllogjanit në Bjeshkë të Strellcit, deri më 24 gusht 1999, kur këta dëshmorë, bashkë me shumë dëshmorë të tjerë në ditë lirie u rivarrosën në Kompleksin Memorial të Dëshmorëve të Kombit në Gllogjan.

Batalioni Gardist i Zonës Operative të Dukagjinit të UÇK-së, që u formua pas rënies së Shkëlzenit, me nder e krenari e mbajti emrin e Shkëlzen Haradinajt. Edhe Batakioni Gardist i Zonës së Tretë të Mbrojtjes së TMK-së me nder e mbajti emrin e tij. Emrin e heroit Shkëlzen Haradinaj, sot e mbajnë sheshet e rrugët anekënd Kosovës e Shqipërisë. Në qendër të Pejës, qëndron krenar busti i heroit, bashkë me lapidarin me emrat e të gjithë dëshmorëve të komunës së Pejës, aty në Sheshin “Shkëlzen Haradinaj”.

Pas rënies, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, për merita të veçanta të treguara në luftë ia ndau gradën gjeneral kolonel i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Është dekoruar me urdhrin e Hero i Kombit.

 

 

 

The Albanian Besa – The Golden Rule

by

By Saimir Lolja/

 Faith revelation/

There has been an 80 year old citation for Albania as constituting of 70% Moslem, 20% Eastern Orthodox and 10% Roman Catholic. That religious distribution is nowadays still cited outside Albania. Though such a record is uncertain for its period, at the present it is completely outdated and incorrect. Themselves, Albanians do not care for such a “religious distribution”, because the religious beliefs are personal and the Albanian nationhood is above anything personal. A confirmation comes from the Parragon Encyclopaedia of World Facts 2002 exposing that about 3/4 of the Albanian population is not religious. The census in Albania in 2012 affirmed this too. Seen in its entirety, the Albanian harmony of believers and non-believers is a sacred Albanian value and one of the nationhood pillars.

Amongst Albanians, Islam does not have any ethnic base and they belonged to the Christian spiritual domain before centuries-long subjection to the Ottoman occupation. For Albanians, Islam was the religious endowment of the callous Ottoman invaders. The sword of such occupiers, that cut off heads and inhumanly took the very young boys away from their families to make Janissaries, did not educate love, hospitality, harmony, tolerance, or Besa. It educated only brutality and suppression to the very edge of existence. The Ottoman Empire suppressed Albanians cruelly and by all means, in particular their national education and culture. During the Ottoman occupation, the mainstream of Albanian uprisings came from Albanians with “Moslem” names. From a religious viewpoint, the majority of Moslem Albanians was and is Bektashian, of the most liberal form of Islam. In the 19th century, the Albanian Renaissance leaders were of different faith backgrounds and locations. Yet, they knew that the religion of an Albanian was the Albanianism, and by means of this and Besa they united and enlightened Albanians.

Even before 170 years ago, group conversions to Moslem side occurred. That was typically made by name change only and for the purpose of national endurance in the face of Ottoman occupiers and all-time enmity [even today] from neighbors implemented under their own eastern churches’ flags. A similar situation appeared after 1990 for many Albanians who were forced to change their own names in order to be allowed to work as immigrants in Greece. From a religious viewpoint, Albanians are liberal and this is also affirmed by frequent jumps from one shoreline to another. An example comes from a picture fixed by the Besa Exhibition <http://ifyokoye.com/2008/12/28/besa-muslims-that-sheltered-jews-in-wwii/>. Here, there is an old Albanian woman, a savior of Jews, with a book of Koran
(pretty sure she cannot read its Arabic language) and with a glass of Raki (a strong alcoholic drink) on the other hand.

The social behavior towards the total rescue of Jews during the holocaust, and in similar cases as well, did not come from religious pulses. All religious Albanian domains acted and cooperated to save Jews and the rescuers were from the whole population. This mirrors the 23788 persons from 45 countries and with different spiritual backgrounds that have been recognized [by the end of 2010] as Righteous Among the Nations by Yad Vashem for their heroic deeds in saving Jews during the holocaust. Therefore, emphasizing Moslem Albanians and not the Albanian people as a whole in saving Jews does give only a portion of the whole picture and does not fully explain the Albanian social conduct. For those who are in lack of full knowledge of the Albanian history and culture, and the story of Jews rescued in Albania before and throughout WWII, the hearing of “Moslem Albanians saved Jews” simply puzzles or biases their minds. For Albanians, the religion is neither a representative platform nor a unifying one. Therefore, the use of religion (a private belief) to explain such a social behavior for the entire Albanian population does not suit to the Albanian case.

In the period of WWII, the education level of the Albanian population, including the majority of the rescuers, was low and the focus was only on the Albanian language. It was unlikely that people of that time read religious bibles, including Koran printed in non-Albanian languages (e.g. Arabic or Old Turkish in Arabic letters). Hence, it was unlikely that the Albanian rescuers acted to save Jews and Italians inspired on “a Besa found in Koran”; at least, there is no Besa in Koran and no reason to be. The Albanian loyalty to a community was sociological rather than pious. Religious identity was something that came from one’s kinship and family. Inter-faith marriages were not implausible and today they are common.

After WWII, the education spread onto the Albanian population through a communist filter. For half a century, the communist propaganda squeezed the minds of people (including the children of the rescuers) and they got older with minds filled with communist propaganda. After 1990, those children of the rescuers still alive were exhausted and too old to read or understand any religious book. Therefore, any saying such as that “there is no Koran without Besa and no Besa without the Koran” is not accurate. What is correct is that the Kanun and Besa bond together unbreakably.

KANUN AND Besa

Besa is an Albanian word. Foreigners say Albania instead of Shqipëria, the language Albanian instead of Shqip, and people Albanians instead of Shqiptarë (in the Albanian language). The Albanian language (Shqip) is the oldest language in Europe and it is at the root of the tree of all Euro-Indian languages. Besa is a noble principle that has originated from the soil of Albanians. It cannot be born on a desert. Besa cannot be found in the Koran and does not belong to it, because it is the fundamental part of the Kanun.

The Kanun, an ethnic code and ancient protocol, has been the foundation of Albanian society for centuries. The Kanun is a collection of Albanian traditional laws and rights that regulate all aspects of conduct within one’s family, village, clan, with members of other clans, and with strangers. In lack of an Albanian state, the Kanun acquires that role; the place of the obedience to the state is taken by Besa, while the decisions made by wise elders are open and free. It survived under ottoman occupation because the ottomans had ever not any universal bill of rights that would regulate equally the relations of all of its subjected peoples. Under ottomans’ millet system, peoples were only defined as spiritual communities, headed by religious hierarchs, legally self-ruled, with their own taxation structure, and vassals to Sultanate that had to pay pro rata taxes and supply soldiers on demand. The ottoman millet system embodied another danger to the nationhood of native Albanians. The author of the known Kanun is Lekë Dukagjini, an Albanian knight, a Catholic prince living about 500 years ago and before Ottomans conquered the Albanian lands. He fought against Ottoman invaders both under the command of George Castrioti Scanderbeg, the Albanian national hero and an European figure, and later after his death in 1468.

Besa has several meanings, ranging from faith, unbreakable trust, treaty, and a word of honor to a sacred pledge and responsibility to keep one’s word to provide welcome and security. It engages stubborn protection of a guest, even to the point of sacrificing one’s own life. Besa is a promise, but not simply a promise. It implies essentially and spiritually not to stay indifferent to someone in need or being persecuted. Besa requires to an Albanian to sincerely open the door to anyone in need. Besa is a moral pledge (first to self) to live honestly and truthfully, and to sacrifice oneself for what is right. Above all, Besa is an Albanian legacy and cannot be taken from or gifted to others. In the past, Albanians have lost a lot in their culture (due to ignorance, indifference, etc.) to Greeks, Slavs, etc. Therefore, Albanians have a natural mission to care of and secure their own heritage, tradition and history. It is expected that the genuine friends of Albanians help in this direction. Any misuse of the Albanian Besa is both wrong and invalid.

The ancient Epos of the Albanian Bravehearts (legendary stories) is full of Besa instances. For example, the story of the “Besa of Konstandin” is still preserved and sung by Arbërshes in Sicilia and Calabria, south of Italy. In this story, Konstandin kept his promise to her mother to bring back his daughter by resurrecting from the grave…. In South Italy, everything is written both in Albanian and Italian; there is an Albanian University, etc. From a religious viewpoint, they are Christian. However, they have the same Besa and Albanian culture and language as all other Albanians. They have always been in the leadership of Albanian national movements. They are an example of the Albanian cultural preservation detached from Islam influence.

The concept of the Guest, and not of that of the foreigner, does exist in the Kanun. For example, The Book 8, Chapter 18 of the Kanun writes: “The house of an Albanian belongs to God and to the guest… Every guest must be given the food eaten in the house…. The guest must give you the weapon to hold as a sign of guardianship, since after you have said Welcome, he must have no fear and know that you are ready to defend him against any danger”. By Kanun, when a person refuses to honor or follow Besa, the society, village or town condemns him. That person has to go away from the place of living, because he has so lost all his credentials. If someone is not able to provide protection for his own guest, then his honor is spoiled, his honor and social position is torn down forever. The shelter given to a friend is associated with the honor word of Besa. When an Albanian gives his word, Besa is sealed. As an oath, Besa is eternal. Besa constitutes the foundation of the Kanun. Besa is a moral code, a norm of social behavior, and an ancient tradition. Besa given to a friend or guest is never sold. When Jews landed in great numbers at the Albanians domains after the Spanish Inquisition of 1492 and Portugal Inquisition of 1497, the Kanun was the governing body of laws throughout Albanians.

BESA the Golden Rule

Besa is the Golden Rule and it is sacred by the Kanun. The Golden Rule or the Ethic of Reciprocity requires to “treat others the way you would like to be treated”, because “Noblesse oblige“. Besa is similar to another example of the Golden Rule: “That which is hateful to you, do not do to your fellow. That is the whole Torah; the rest is the explanation; go and learn. —Talmud, Shabbat 31a, the Great Principle“.

Only in the 20th century, Albanians exhibited the same social conduct as they did to rescue Jews throughout the holocaust in the following examples: towards soldiers of the Austro-Hungarian Army after its capitulation in 1917; towards soldiers of the Italian Army after its capitulation in 1943; towards Greek citizens and wounded soldiers during WWII and Civil War in Greece after the WWII; and towards Albanians of Kosova expelled by Serbs in 1998-1999. If Besa had been of religious Moslem origin, it would have [frequently and with Albanian dimensions] been encountered in the Near East, Middle East, Far East, Indonesia, Malaysia, Asia, all Africa, Russian Federation, Europe, etc. For a comparison, a very close example is Moslem Bosnia where there existed no rescuing conditions for Jews throughout the holocaust as it was amongst Albanians.

At the same time that Albanians were saving Jews, for the period of September 1943 – November 1944, they were saving ten times more Italian soldiers (more than 25000 soldiers). Those noble deeds had nothing to do with “Moslem” Besa, but they came naturally from the bottom of a hereditary noble spirit. Both for Italians and Jews, the salvation was an Albanian entirety, because they were saved not only by those who sheltered them and organized their allocation to safe houses, but also by neighbors who knew, cooperated and did not spy, and by Albanian officials.

The Albanian newspaper Panorama published the following story on 19 January 2011. It depicted a case of Besa towards Italian soldiers to the heartbreaking extreme. The ex-German soldier (Johann Arendt), who later came to Koplik, Shkodra, after 30 years to retrieve his watch left there, told the following story: “…It was the end of war in Albania, November 1944. The ex-Italian soldiers were extensively helping partisans. German soldiers had orders to find Italian soldiers and kill. They went to a house where they suspected was an Italian soldier. The man (Vehbi Hoti) of the house said: No, there is no Italian inside our house. They took them all out of the house, about 10-12 persons. The Italian (Andrea Fabbrizi)) was among the family, but not distinguished as he had the same clothes. They threatened that all will be killed if the Italian soldier does not come out. Then, a boy came out of the group and said: I am the Italian. One of the German soldiers instantly shot him dead. The German soldiers left. The boy on the ground was the son of the house…”.

Righteously

The communist regime closed Albania, including the story of the rescue of Jews, for 45 years. The result was that the majority of Albanian rescuers and rescued Jews passed away unnoticed and to date Yad Vashem has awarded as “Righteous Among the Nations” only 69 Albanians instead of hundreds.

The story of Jewish rescue in Albania flied out of Albania for the first time when US Congressman Tom Lantos and ex-Congressman Joseph DioGuardi visited Tirana in June 1990. They received from the Albanian President a thick dossier of letters that rescued Jews had mail to their Albanian rescuers in the past 45 years. The letters did not reach the Albanian rescuers because “Sigurimi i Shtetit” had censored them and hid in the archives. Those letters were later sent to Yad Vashem and constituted the base for the book “Jewish Rescue in Albania, Brunswick Press, Cathedral City, California, 1997” by Harvey Sarner.

The Albanian Besa is an Albanian Besa and cannot be relocated or taken away from Albanians. The Albanian Besa is neither for sale nor on sale. Anytime, it is inappropriate the use of an Albanian heritage, the Besa, placed on a platform with only one leg, religiously Moslem, for a non-Albanian purpose and contest. It is inappropriate the accentuation of Albanian Moslems in saving Jews instead of the entire Albanian population, wherein every piece is complementary to other pieces and cannot be understood or presented alone. It is inappropriate the connection of Besa with Koran and not with Kanun. It is inappropriate the presentation of Albanians through divisions of religious beliefs.

KUJTESE-INDRIT CARA, BALLI I TRIMËRISË

by

Shkruan :EugenShehu/

  Ne Foto: „Ushtar Kavaja“ 1971-1999/  

Në mbijetesën epokale të kombit tonë, shtjellë te trazuar erërash dhe fatesh ka patur një ngjashmeri të çuditshme midis kozminës ate së fatit dhe jetës fizike.Sa here që ka dhembur një gjymturë e trupit,gjymtyret e tjera janë përmbledhur për të  përballuar dhembjen dhe per të parë më tej se vetë dhimbja.A nuk ngarenden fiset arberore nga Veriu ne Jug,nen udheheqjen e legjendarit,Gjergj Kastriotit Skenderbeut te mblidhen ne Lezhe dhe te japin besen e burrit?.A nuk shkuan burrat e Çamerise te merrnin pjese ne Kuvendin e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit? A nuk ishin Lumjanët dhe Dibranët që ranë me pushkë në dorë në Jugun e Shqiperise Etnike? Pamvaresisht se eshte kërcenuar vetem nje pjese e trupit,pamvaresisht se ka dhembur diku ne lindje a perendim,veri apo jug,gjaku arberor ka gurgulluar duke dashur të pushoje menjëherë gjdo dhimbje apo tragjedi.Kështu ndodhi edhe ne fundshekullin e kaluar,atëhere kur në Kosovën martire,makina e dhunes serbosllave nisi marrshimin e saj gjakatar duke perdhosur dhe njëhere e pergjithmone imazhin e nje Evrope qe ishte ne prag te qyteterimit modern.Nder ata bij të shqipes,të cilët ngarendën në fush të lirisë,nder ata trima, të cilet shperfillin edhe vetë vdekjen fizike,padyshim Indrit Cara ze vendin e vet te merituar.
Lindi ne qytetin e Kavajes me 11 korrik 1971.U rrit nepër ato rrugë të bukura dhe të vjetra të qytetit me dashuri per atdheun dhe flamurin,te cilen dashuri gjeneratat e Carajve e patën percjellë nga brezi ne brez,nga vitet e para te krijimit te shtetit shqiptar e deri ne ditet e mevonshme.Mustafa Cara ka qene i shquar ne Kavaje per perpjekjet e tij ne rrafsh kombetar.Duke iu bashkuar grupit te atdhetarëve shqiptarë,te cilët në vitet 1907- 1909 luftuan per shkrimin e gjuhës shqipe me alfabet latin,Mustafa Cara jo vetem propogandoj ne qytetin e Kavajes këte alfabet, por edhe u vu në konflikt të drejtpërdrejtë me një pjesë të klerit mysliman, te cilet perkrahnin ne popull idene e rrejshme se keto germa ishin te mallkuara nga Zoti. Ne vitet qe erdhën me pas,Mustafa Cara ne bashkepunim te ngushte me atdhetaret e tjere te Shqiperise se Mesme,iu bashkengjit levizjes autonomiste kombetare me c’rast fitoi simpatine e gjithe qytetit.Ne marrshimin epokal te Ismail Qemal Vlores drejt ngritjes se flamurit ne vjeshten e trete te vitit 1912, pikerisht ne qytetin e Kavajes ky u prit nga burrat me te shquar te qytetit.Aty,midis te tjerave,iu uroi mirseardhjen edhe Mustafa Cara duke e siguruar plakun e urtë se flamuri kuqezi do te valvitej ne Kavajë e rrethina ,në të mirë të ardhmerise të shqiptarëve.Ende sot ,ne memorien historike te ketij qyteti ka mbetur ne kujtese fakti qe me 28 nendor 1912,ate dite kur flamuri kuqezi u ngrit në Kavajë në qendër të qytetit,po aq madheshtor ai valoi edhe në shtëpinë e Mustafa Carës. Më tej ,traditat e shquara te familjes Cara do t’i çonte më perpara djali i Mustafait,Ymeri(gjyshi i Indritit)i cili do te dallohej për frymën nacionaliste dhe ëndrën per ta parë token arbërore brenda kufijve Etnike te saj.Janë disa figura të shquara te kësaj familjeje,të cilat duke jetuar me idenë e Shqiperise Etnike u renditën në formacionet antifashiste ne vitet 1943-1944,por që më pas u ndodhen të zhgenjyer prej internacionalizmit proletar të trumbetuar me aq forcë nga Tirana e Beogradi. Dihet tanime drama e madhe e viteve 1945-1990,jo vetem per familjen Cara por për gjithë familjet nacionaliste shqiptare,te cilat jetuan natën e gjate dhe të urryer të komunizmit pansllav.Ende i vogel,Indrit Cara do të rritej me deshirën për të qenë  një ushtar i devotshem i atdheut.Ai,duke u nisur drejt Tirane,per te vazhduar mësimet në shkollën e mesme ushtarake “Skenderbej”,nuk mund ta kuptonte se diktatura komuniste shqiptare përgatiste kuadro për të zgjatur jeten e saj dhe aspak per idealin e shenjtë të Shqipërise Etnike.Megjithate Indrit Cara,tanime 16-17 vjecar ndihej krenar pasi thirrej skenderbegas dhe ky simbol i kryetrimit legjendar e mbushte me gezim.Poligonet e stervitjeve taktike dhe ato te perdorimit te armëve,u shndruan sakaq ne dimensione të reja për jeten e Indrit Carës. Ai do të ndronte pa asnjë mëdyshje jetën plot privacione në male me borë e mjergulla,me dëshirat e tjera të një adoleshenti. Ne shtator te vitit 1989,Indrit Cara fillon studimet e larta ushtarake ne Tirane.Tanime nuk ishte me ai djaloshi ënderimtar nga Kavaja por studenti truphedhur,i dashur e mbi të gjitha njohës i shkelqyer i Artit Ushtarak mbi luften popullore.Nderkaq erëra të tjera po frynin në gjithe Evropen Lindore,erëra që çonin stuhi ne Shqipërinë e kryqëzuar nga diktatura ortodokse sllave.Bashkimi i dy Gjermanive, menjëherë pas rrëzimit të murit të Berlinit,zgjoi tek mijëra shqiptarë ëndren e madhe të rrëzimit të murit midis shtetit amë dhe Kosoves.Indrit Cara ishte ndër të parët që shpresonte për ketë dhe nuk nguroi t’ua tregonte edhe shokëve të tij studentë. Por diktatura komuniste në Shqipëri i ngjante asaj bishës së plagosur,e cila pikërisht në çastet e agonisë tërhiqet zvarrë per të kafshuar deri në vdekje.Ne komanden e shkolles ushtarake,Indrit Cares i’u terhoq vëmendja pasi kishte komentuar hapur rënien e murit të Berlinit.Ndersa trimi nga Kavaja i ishte pergjegjur se ky ishte jo vetem nje lajm ogurbardhë por edhe shansi për shqiptarët.Në korrik të vitit 1990,në qytetin djep të demokracisë shqiptare,në Kavajë bie dëshmori i parë i demokracisë  i riu Josif Buda.Plumbat e diktaturës nuk kursyen as jetën e një te riu, i cili pat ëndërruar kombin e vet të çliruar nga diktatura komuniste.Kjo ngjarje do ta hidhëronte pa masë Indrit Carën,i cili rendi drejt qytetit të lindjes,për të marre pjesë në varrimin e të parit dëshmor të demokracisë. Vjeshta e vitit 1990 do të vinte e trazuar përmes ngjarjeve të tjera politike në Shqipëri.Indrit Cara ,tanimë i rritur e burëruar do të fliste hapur midis shokësh se ata nuk mund të shndroheshin në ushtarë të verbër të diktaturës por në yje qe të ndrinin rrugën e ardhme të kombit.

Me 20 dhjetor të vitit 1990,atehere kur studentët e Tiranës u ngriten në demonstratë kunder regjimit të urryer komunist,komanda e shkollës së lartë ushtarake,si vegel e bindur e krimit komunist, urdhëroi armatosjen e studentëve ushtarak dhe dergimin e tyre për të shtypur demostratën.Kjo do të ishte një gjakderdhje e mbrame e komunistëve të Tiranës ,andaj Indrit Cara në mënyre demostrative flaku pushken dhe nuk pranoi t’i bindej këtij urdhri të verbër. Shembullin e studentit Indrit Cara ndoqën edhe dhjetra të tjerë, me ç’rast në mbrëmjen e 20 dhjetorit 1990 ,klika komuniste shqiptare po goditej aty,ne strofkën e vet.Tri ditë me pas, Indrit Carën dhe studentët e tjere ushtarak që i shkuan pas, e perjashtojnë nga shkolla.Ende sot ,ne arkivin e Ministrise se Mbrojtjes gjendet akti i firmosur për përjashtimin e Indrit Carës ,ai akt i turpshëm i bishës komuniste në agoni. “Studenti i vitit te dyte  Indrit Cara ,përjashtohet nga shkolla sepse në vazhdimësi ka dashur te fyej udhëheqësin tonë legjendar shokun Enver Hoxha, ndërsa më 20 djetor 1990 nuk ka zbatuar urdhërin për të shkuar në qytetin “Studenti” pë të shtypur demostratën(Arkivi i Ministrisë së Mbrojtjes –Tiranë .”Akademia e F.T “Skënderbej”viti1990) .

Për gjashtë vjet rresht , sapo zbriste nga stacioni i trenit në Kavajë ,Indrit Cara kishte dëshirë të dilte në bulevardin kryesor të qytetit dhe i veshur me uniformën ushtarake të bashkëbisedonte me moshatarët e vet.Kesaj radhe uniformen nuk ia dhane dhe me nje xhakete te vjeter te nje miku,ai donte te shkonte sa me pare ne shtepi.Por veprimi prej shqiptari i studentit Cara kishte ngarendur ne krejt Shqiperine, ndaj ate e rrethuan per ne shtepine e vet dhjetra djem demokrate te Kavajes.Shtepia e Lulezim Cares u mbush sakaq me miq te rinj dhe akti i perjashtimit nga studimet e larta ushtarake u shndrua sakaq ne feste te vertete per gjithe rrugen ku ndodhet familja Cara.Ate e bir,ndonese nuk folen gjate u kuptuan me se mire.Dera e Carajve do te shendriste pas kesaj prej nje kombi te ri lirije. Ne pranveren e vitit 1991,zgjedhjet e reja ne Shqiperi u rrethuan prej zinxhirave te tankeve.Qyteti i Kavajes me voten e vet deshmoi guximin per te pare se si endra e vet per demokraci e prosperitet u shndrua ne nje realitet,ndonese te dhimbshem.Indrit Cara ishte ne radhet e para te qytetareve,te cilet luftonin dite dhe nate per te shporrur njehere e pergjithmone naten e gjate komuniste.Ai thirret disa here ne policine e qytetit dhe viret kesisoj ne shenjester te organeve policore-vegla te diktatures ne renie.Ka qene kjo aresyeja qe ne veren e vitit 1991,Indrit Cara largohet nga qyteti i lindje drejt Italise,per te ndertuar nje jetese te re,per t’iu larguar sadopak sketerres komuniste.Shpirti i tij,i ngjante shpirtit te nje zogu,te dashuruar kurdohere me dimensionet paskaj te lirise.Punon gati dy vjet ne Itali dhe prej andej shkon ne Londer.Ketu, krahas puneve te veshtira ndjek kursin e gjuhes engleze si dhe disa kurse kompjuteri.Ndjek me vemendje zhvillimet ne Shqiperi dhe gjithsesi ndihet i lumtur qe Kavaja,qyteti ku u lind dhe rrit,mbeti deri ne fund bashkeudhetare e demokracise se brishte shqiptare.Ne marsin e vitit 1997 merr kontaktet e para me disa djelmoshë te Kosoves,me c’rast meson per maltretimet e serbve si edhe vullkanin mbarepopullor qe po pergatitej te shperthente.Tashme Indrit Cara vendoset plotesisht prane qendres per grumbullimin e ndihmave per Kosoven duke kontribuar personalisht.Per me tej,fale shkalles se njohjes me shume bashkeatdhetare prej shtetit ame,Indriti mund te mbledhe sasi te konsiderueshme vlerash monetare dhe materiale qe merrnin udhen drejt Kosoves martire.Kredon e vet,besimin tek bashkekombasit,shpresen e madhe te lirise,Indrit Cara i ka percjelle ne nje leter derguar redaktoreve te gazetes’’Zeri i kosoves”,nga Londra me 8 dhjetor 1997.Ne kete leter shkruhet tekstualisht:”Eshte hera e pare qe po i drejtohem shtypit dhe kete po e nis me gazeten tuaj,te cilen e lexoj rregullisht.Ju lumshin duart juve, qe me punen tuaj te arte perpiqeni te rizgjoni ndergjegjen,shpresen dhe krenarine e kombit tone te shumevuajtur.Gjithashtu u lumte dora trimave te UCK-se qe vendit po i dalin zot me arme ne dore dhe jo me llafe.Aksionet e UCK-se e ngrene lart moralin dhe na bejne optimiste per te ardhmen e neve,shqiptareve,kudo qe jemi.Per 7 vjet me radhe populli i Kosoves priti me durim te madh nje zgjidhje me ane te bisedimeve,por me kot,se bota deshiren e madhe te popullit tone per paqe e mori per frike; po keshtu,me sa duket,do te jete interpretuar edhe nga serbet.Sic shihet,kane me teper efekt neper bote aksionet e UCK-se,se sa politika paqesore,perulese e nenshtrimit…. Franca dhe Gjermania jane te shqetesuara me te drejte,sepse e dine mire qe shqiptaret kane zore sa ta ngrihen,por,po u ngriten shqiptaret,dihet,flaka ka per ti dale Ballkanit. Shqiptareve dhe sidomos pjeses me nacionaliste te kombit tone,kudo qe ndodhen,iu them qe nuk eshte terrorizem te luftosh kunder pushtuesit,por nje detyrim i madh ndaj vetes,familjes dhe atdheut,per te gjithe ata,qe ne venat e tyre kane gjak shqiptari.Prandaj eshte obligim per ne qe te ndihmojme kete lufte clirimtare me c’te mundemi. Siç u pa ne ngjarjet e shkurt- marsit,Shqiperia eshte plot me arme,per te cilat populli i Shqiperise ka derdhur djerse.Ato armatime,sic edhe u pa,ishin te llogaritura per t’u armatosur te gjithe shqiptaret,bile edhe ato te Kosoves dhe viseve te saj.Kjo tregon se sa e interesuar ka qene,eshte dhe do te jete Shqiperia. Kete e them me bindje te plote per vete faktin se doktrina ushtarake shqiptare e asaj kohe e parashikonte nje lufte te mundshme me Jugosllavine dhe strategjia e taktikat qe do te ndiqte ushtria jone,nuk kishin vetem karakter mbrojtes por edhe teper sulmues karshi ushtrive te fqinjeve tane toksore“ Per te gjithe ne liria e Kosoves dhe bashkimi kombetar do te jene celesi i prosperitetit dhe i fuqizimit te kombit shqiptar.Me shpresen tek Zoti dhe me besim tek e ardhmja te punojme te gjithe ne shqiptaret si brenda dhe jashte kufijve,qe kete enderr te rilindasve tane ta bejme realitet.Eshte koha per veprim,mobilizim dhe bashkepunim,sakrifica dhe guxim,i cili kur nuk na ka munguar. Te ndihmojmeUCK-ne,kete filiz shprese,force dhe krenarie,qe te rritet e forcohet dhe si nje lis madheshtor t’i beje balle shtrengates serbe. Rrofte UCK-ja! (Gazeta Zeri i Kosoves” 12 dhjetor 1997).

C’prej ketij momenti e deri ne fund te jetes se vet fizike, Indrit Cara e vendosi veten e tij pikerisht ne ngjarjet dhe veprimtarine kryesore te luftetareve te lirise.Populli yne ndofta me i harruari ne kontinentin e vjeter,u vu befas ne qender te vemendjes se botes.Bota i ktheu syte nga ne vetem atehere kur mediat vizive shfaqen ne mes te dites viktimizimin e Kosoves,prej te fundit regjimin stalinist te Evropes.Ne kete vemendje te botes,djaloshi nga Kavaja nuk mund te rinte duke medituar.Ai takohet permallshem ne dhjetorin e vitit 1998 me vellane me te vogel,ne Londer duke i dhene porosi qe gjithcka qe te ndodhe ai duhet te ndjeke rrugen e vellait me te madh.Pas disa vitesh mergimi kthehet ne Kavajen e vet aq te dashur,se bashku me 3-4 luftetare te tjere nga Kosova. Ai nuk mund te shmallet gjate me prinderit dhe miqte pasi lufta ka ligjet e veta.Ne ditet e para te janarit 1999,Indriti pasi perqafohet permallshem me prinderit niset drejt Kukesit ne pikepjekje me eprore te UCK-se.Qendron aty vetem dy nete dhe me pas, ilegalisht futet ne token e pergjakur te Kosoves martire.Emocionet qe pati ndjere kur shkeli per te paren here ne Kosove,ia percolli te vellait,ne Londer me telefon.Ne komanden eprore te Pashtrikut,luftetaret kosovare ndenjen vetem pak dite per t’u larguar ne drejtim te zones operative te Llapit.Ndersa Indrit Cara, me deshiren e vet u caktua si instruktor i pergatitjes ne repartin e sigurimit te shtabit epror.Cilesite e larta prej ushtaraku te vertete,fryma e ngrohte e bashkepunimit,bene qe luftetaret e rinj te UCK-se te degjonin dhe percillnin me respekt cdo fjale te Indrit Cares.’’gjate dy muajve te qendrimit te tij ne kompanine e shtabit,Indriti u hyri ne zemer jo vetem bashkeluftetareve(mjaft prej te cileve u shpetoi jeten ne raste te ndryshme) por edhe te gjithe atyre qe e njohen ne krejt zonen ku vepronte kompania.E therrisnin ushtar ”Kavaja” (‘’Ushtar”Kavaja”-nderi,i ,kombit” Tirane2000,faqe20)
Ne menyre te vecante, ne marsin e vitit 1999 makina ushtarake serbe u leshua e verber ne synimet e saj per pastrimin etnik ne vise te Kosoves.Akademia e Shkencave ne Beograd,pati pergatitur opinionin e eproreve te larte jugosllave se kjo do te ishte padyshim beteja e fundit,pas se ciles asnje kembe shqiptari nuk duhej te gjallonte ne Kosove.Me 29 dhe 30 mars 1999 zona operative e Pagarushes u sulmua nga serbet ne tri drejtime kryesore, duke rrezikuar pos te tjerave vrasjen e qindra femijeve,grave dhe pleqve,si edhe djegien e shtepive.Pikerisht ne keto momente shtabi epror i UCK-se ne kete zone mendoi te jepte disa kundersulme deri ne arritjen e forcave te tjera.”Kur zhvilloheshin luftimet ne zonen e Pagarushes,mbaj mend se ne 31 mars kishin kerkuar perforcime dhe ishte vendosur qe te dergohej nje toge e kompanise se shtabit,pasi shtabi ishte shperndare neper zonat operative,per te qene sa me afer vijes se luftes qe te jepte ndihmesen e vet.Ushtar “Kavaja” nuk ishte pjestar i asaj toge por ishte lutur qe te shkonte me ta,sepse, sic thoshte vete “ishte merzitur pa luftuar”.(Gazeta “Shekulli” Tirane,14.prill.1999).
Ligjet e luftes jane te rrepte,por ushtaraket eprore,duke njohur aftesite luftarake dhe trimerine e ushtar ‘’Kavajes” jo vetem e pranuan ate te marre pjese ne aksion,por edhe e besuan ne misionin shume te veshtire.Se bashku me 7-8 luftetare te tjere te UÇK-se ai duhej te depertonte shume afer vijes se rethimit serb duke mundesuar çarjen e menjehershme te ketij rrethimi.Trim siç ishte,Indrit Cara zuri nje nga pozicionet me te veshtire duke dashur te lehtesonte sa te mundete veprimet luftarake te shokeve te vet.Ai vazhdoi ta mbroj me heroizem ate pozicion edhe atehere kur ne ate drejtim armiku ne erresiren e nates se 31marsit vazhdonttegodistemeartileri.
Pothuaj ishin mbyllur luftimet kur luftetaret e UÇK-se ngarenden ne pozicionin e ushtar “kavajes”.Ky,me gjokesin tere plage prej predhash serbe ishte shtrire ne boren e bardhe te malit,e cila nuk kishte pushuar se reni gjate gjithe dites.Dhimbja ne kete rast qe e madhe.Ata e muaren trupin pa jete te prijesit te tyre dhe u nisen drejt nje vendi me te sigurtë ku e mbuluan trimin e shtetit ame me batare pushkesh e lote te nxehte.Qajne edhe trimat ne dhimbje te medha.
Me 10 tetor 1999,avioni luftarak me trupin e Indrit Cares rrethohet ne Prizren nga dhjetra mijra vete.Prizrenasit dhe gjithe populli i Kosoves,perkedhelnin arkivolin ku flinte ushtar “Kavaja”.Pas disa ore homazhesh,avioni u ngrit fluturimthi per t’u ulur ne stadiumin e qytetit te Kavajes.Pat qene amaneti i Indritit që çfardo te ndodhte,ai donte te prehej ne qytetin ku u lind.Edhe ketu,mijra qytetare te Kavajes priten me nderime birin e tyre,engjellin e lirise,ballin etrimerise,IndritCaren.

Bern-Zvicër

CHAMERIA ETHNIC ALBANIAN REGION

by

By Sali BOLLATI*/

The Albanian Region of Chameria comprises the Southern part of the Albanian ethnic territories, inhabited by Albanians since the ancient times (Pellasgo-Illyrian times) until today. Even the ancient historians Straboni and Plutarch wrote that the inhabitants of Epir-Chameria spoke a “barbarian” language, because their mother tongue wasn’t Greek. The Cham dialect is one of the oldest of the Albanian language. The Chams (both Muslim and Christian believers) are ethnic Albanians in the area of north-western of present-day Greece known to the Albanians as Chameria and to Greeks as Thesprotia. The name Cham comes from the antic Thamis-Chams river (now Kalama) that flows through central Chameria. Historically, the Chams had to struggle to save their unique Albanian ethnic identity. Fr the creation of the new state of Greece in 1821-1832, the majority of leaders and heroes of the Greek uprising were Albanians-Chams and Arvanites. In spite of the fact that the Congress of Berlin in 1878 revoked its earlier decision to give the Chameria region to Greece, the London Conference in 1913 decided for the partitioning the Albanian territories leaving outside of the new-born Albanian state more than half of Albanian lands and population; that included Kosova, Chameria, etc. Immediately, after the occupation of Chameria by the Greek Army in March 1913 (three months after the declaration of the Albanian independence), the Greek authorities started atrocities against Albanians., for example, in early March, 72 notables leaders of Chameria were executed by Greek Army on the banks of Selani river, near Paramithia. In this manner, applying a policy of genocide and assimilation, Greece did everything within her powers to wipe out the Albanian population of Chameria. It didn’t permit the opening of the schools in their mother tongue, destroyed their mosques and worship places. Athens pursued an unchanged policy towards Chameria, a policy that aimed at the ethnic cleansing of the Albanians from their own territory. The Albanian population of Chameria is comprised of both Christian and Moslem believers, who use Albanian language at home. In reality the Greek government denies the existence of this in particular for Christian Chams. The Greek historian Spiro Muselimi in his book ”A historic journey through Thesprotia”, edited in Ioannina in 1974, quoted as follows: “In the year of 1877, the Bishop of the Orthodox Church of Thesprotia had to translate the New Testament in Albanian language, because the Christian Chams did not understand what was predicated during masses in Greek language”. In the same book, it is also written that in 1910 all Orthodox and Moslem inhabitants of Chameria spoke only Albanian. Starting on 27 June 1944, ruthless gangs headed by Greek General Napoleon Zerva (himslef a Cham of orthodox faith, who collaborated with the German Army and fascist Mihajlloviç of Serbia) massacred and killed more than 2900 innocent Cham women, children and elderly and expelled to inner Albania more than 30000 Chams, of whom more than 2000 died from hunger. A document of the U.S Department of State Nr. 84/3, Tirana Mission, 1945-1946, reports that: “According to all information I have been able to gather on the Cham Issue, in 1944 and during the first months of 1945, the Greek authorities in north-western Greece perpetrated savage brutality by evicting 25000 Chams, residents of Chameria, from their homes, where they had been living for centuries, chasing them cross the border after having robbed them of their land and properties. Most of the young people were killed because the majority of the refugees were old folk and children”. The British official in the British Mission in Albania, Major Palmer, in his investigations tried to highlight the motives of those massacres by giving an interesting explanation which was closer to the truth. He reported to his superiors that “…the region of where Albanian minority lived was rich. And there were feelings of hatred and envy from Greeks toward Chams”. For those Chams of orthodox faith who remained in Greece after 1945, their Albanian identity was suppressed by a harsh repressive policy of assimilation and the Albanian language was not allowed to be spoken in public, nor taught at schools. Greece wanted the demographic structure of the region changed because it did not trust the rest of the Albanian population who remained there, even though they were of the orthodox faith. As an estimation, more than 60’000 Christian Orthodox Albanians live today in Chameria region. The atrocities that took place against the Moslem Albanian population and those orthodox Albanians who had the Albanian identity first are not mentioned in any official documents. Those are absent even from confidential documents exchanged between the administrative bodies themselves. This does not only demonstrate that the Cham issue is intentionally a closed case for the Greek state but it also suggests that the Greek state has tried to completely eradicate any evidence of what had happened during that period. Following their expulsion from Greece to Albania, chams first were organized under the direction of the Cham Anti-Fascist Committee. They protested and sent memorandums to Soviet, British, American and French Military Missions in Albania, to the Allied Foreign Ministers Conference in London (September 1945) and to UN Assembly in New York (October 1946), trying to exhibit the plight of Cham refuges through the following demands:

1. Trial and condemnation of all of those who were responsible for the crimes they had perpetrated. 2. Adoption of immediate measures to halt the settlement of aliens in their native land. 3. Repatriation of all the Chams. 4. Restitution of their property and remuneration of damage in liquid and fixed capital. 5. Assistance to rebuild their homes and resettlement. 6. Safeguards and guaranteed emanation from the international treaties and mandates, such as guaranteed civil, political, cultural rights and personal safety. Unfortunately, these demands were never answered, except that USA allocated 1.2 million dollars from UNRRA specifically towards Cham refugees. The Cham Issue laid dormant until 1990. After the collapse of communism in Albania in 1991, a series of events took place: In January 1991, it was founded in Tirana the Chameria National Political Association to express and defend the interests of the people of Chameria. In June 1994, the Albanian government passed the law Nr.7839 in Parliament, proclaiming the 27 June 1944 as “The Day of Greek Chauvinist Genocide Against Albanians of Chameria”. The Fourth General Assembly of the Unrepresented Nations and Peoples Organization (UNPO) in Hague 1995 passed the following Resolution: “Relating to the Right Solution to the Problems of the Cham Demands that the Greek Government must Recognize the Historical Realty of the Chams’ Problem and work seriously to give it a right and full solution”. In June 2002, at a meeting about the Greek terrorism, US Congressman Christopher H. Smith declared that “there exists in Greece Albanian and Macedonian Minorities”. In November 2010, the Albanian American Organization Chameria (AAOC) organized an International Conference on Human Rights for Chameria at New Jersey University. In July 2012, Columbia University with the Center for Strategic and International Studies in Washington organized a conference in Tirana on “The Albanian Neighbourhood Initiative”, where AAOC presented its views. On 23 October 2012, AAOC together with the United Macedonian Diaspora organized in the Department of State in Washington DC a Debate on “The Rise of Extremism in Greece and its Impact on Minorities”. On 10 December 2012, a Petition entitled “Greece must Respect the Human Rights for Cham-Albanians” was delivered to Navy Pillay, the High Commissioner of the UN for Human Rights. Recently, AOC sent a Memorandum to different world institutions with concerns on Albanian-Greek relations today. Even today, the Chams issue is not mentioned on the statements of any Greek officials. On the other side, some Albanian politicians are some time supported by the Greek circles speak with low voice about Chameria legal rights. The Albanians in Chameria of the Christian orthodox faith are not recognized by “democratic” Greece and Chams born in Chameria and presently living in Albania are not allowed to enter Greece by Shengen visa. In December 2012, the Party for Justice, Integration and Unity (PDIU) presented the following Resolution for approval to the Albanian Parliament.

THE CHAM RESOLUTION

Pursuant to the Constitution of the Republic of Albania; Taking into consideration the purposes and principles of the European Convention on the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, of the principle against collective punishment, as well as other relevant international acts; Referring to the Universal Declaration on Human Rights, particularly articles 1.2.6, 9,13 and 15; General Assembly Resolution of the United Nations no. 4780 on “Ethnic Cleansing” and racial hatred; Article 1 of the supplemented Protocol no. 1 of the European Convention on Human Rights and Freedoms; Pursuant to law nr. 7839, date 30.06.1994 “On the annunciation of the date 27th of June on the national calendar as a commemoration of the genocide made by the Greek chauvinist against the Albanians of Chameria”, enacted with the decree of the President of the Republic of Albania no. 885, date 12.7.1994. Under the spirit of the Treaty of Friendship, Cooperation, Good Neighborliness and Security between Republic of Albania and the Republic of Greece (hereinafter referred as “The Treaty of Friendship”); According to article 15 and the whole text of the Treaty of Friendship, between the two countries, the spirit of international acts mentioned above, imposes the removal of barriers to the restoration of the rights of Albanians in the Republic of Greece through an appropriate legal framework for the whole prejudiced community rather than individual trial processes, 1. Recognizes and supports the restoration need of all the rights of Albanians of Chameria, former Greek nationals, according to the new circumstances, pursuant to the international legal principles on genocide, ethnic cleansing, and due process, non discrimination based on ethnicity, other relevant principles, and the spirit of the Treaty of Friendship between the two countries. 2. Claims the reinstatement of the fundamental rights of Albanian citizens, former Greek citizens, including the return of their property, acknowledgment of their repatriation rights, the right of regaining the citizenship, and other rights of national minorities. 3. Asks for the abrogation of the Greek Law of War nr. 2636 and 2637/1940, enacted through royal decree on 1940, still into force, especially the part of the law that provides for seizure of Albanian property. 4. Asks for the effects of the Greek law nr. 1540/1985 “On refugees” to extend to all Greek citizens that departed as a consequence of the civil conflict, without discrimination based on ethnic origins. A law that contradicts many international acts against discrimination on the basis of ethnicity, race, religion etc. 5. Asks the Government of the Republic of Albania that in cooperation with the Government of the Republic of Greece, to reactivate the Bipartisan Special Commissions provided on the Treaty of Friendship, to examine the issue, to recognize its dimensions, and to work on the necessary solutions on the matter. 6. Charges the Ministry of Foreign Affairs to safeguard the rights of Albanians, not deported from their original land, and to demand the recognition of ethnic minority status for them. 7. Demands the construction of two monuments in Paramithia and Filates to commemorate women, the elderly and children, innocent victims of crimes perpetrated by the Greek militia. 8. Demands the option to construct or maintain cemeteries of Chams, former Greek citizens, killed during the Greek genocide. 9. Charges the Ministry of Education and Science to reflect in an adequate and proportional manner the history of this part of the Albanian population in school textbooks. 10. Charges the Ministry of Tourism, Culture, Youth and Sports to, according to the mutual agreement with the counterpart Ministry of the Republic of Greece, promote their cultural values and objects located outside of the territory of the Republic of Albania. Also demands the Ministry of Education and Science to request its counterpart Greek Ministry to prompt removal of Greek texts of offensive and discriminatory nature against the Cham population. 11. Charges the Government of the Republic of Albania, in compliance with this Resolution, to express to the Greek authorities, through its diplomatic channels, the position of the Republic of Albania regarding this matter. 12. Charges the Ministry of Foreign Affairs to make known this Resolution to governments and parliaments of the member countries of the European Union and NATO, and to those international bodies of which Albania is a member. 13. Reserves the right that in case of a refusal from the Greek authorities to consider this matter under the light of international acts on discrimination, free movement, and fundamental human rights in general, to represent this matter to the relevant international agencies. We as a part of Cham Albanians living in the USA are organized under the Albanian American Organization Chameria (AAOC). Its purpose is to achieve an optimal and effective solution to the Cham Albanian human rights issues and strengthening the friendship ties between Americans and Cham Albanians. We ask for justice via the American democratic standards of citizenship for they return and resettlement into Chameria. AAOC is determined to promote social justice, tolerance and achieve resolution for the Cham Issue. The only hope for us as Chams is the American citizenship. We are very proud to live here and we were free to march on the Fifth Ave in Manhattan unfolding the truth: CHAMERIA IS ALBANIAN.

*Sali Bollati New York, April 2013 Survivor of the Genocide in 1944 Human Rights activist Secretary General of AAOC

28 nëntor 1939

by

SHKROI: Bardhyl   Pogoni*/

Kur gjëmoi topi i armikut në Durrës. Kur klithmat tona “armë, armë” u tretën në zhurmën e aeroplanëve që dukeshin në qiellin e Tiranës, ne mbetëm vetëm dhe qëndruam. Qëndruam se na mbante një shpirt i vetëm. Qëndruam në Durrës me kapter Mujon. Qëndruam në brigjet e Vlorës, Sarandës dhe Shëngjinit. Qëndruam të gjithë, vetëm, me pak armë. Qëndruam, gjersa ramë.

Menjëherë pamë dhe njohëm të gjithë. Njohëm tregëtarë flamujsh. Njohëm trimat e ballovet dhe të shampanjavet. Njohëm të shiturit, liparakët e çdo kohe. Përmbi të gjitha, njohëm shqiptarët e mirë. I pamë dhe i njohëm të gjithë. I pamë dhe flamujt e armikut mbi kryet tanë. Dëgjuam dhe këngët e tyre. Por qëndruam të gjallë. Qëndruam se na mbante një shpirt i vetëm. Na mbante flaka e Naimit. Na mbante qëndrimi i patundur i Safet Butkës. Na mbante Lumo Skëndua.

28 nëntor 1939

Dita e parë e Flamurit të Vlorës, në turp, në skllavëri. Atë ditë shqiptarët e shitur varrosën flamurin. Atë ditë zbriste nga shtiza e lartë Flamuri i madh i Skënderbeut. Shqiptar ai që zbret në pluhur Flamurin e Vlorës? Shqiptar ai që puth e ngre lart Flamurin e Liktorit? Ne pamë në atë puthje të dridhen ndërgjegjet. Ne pamë dhe në heshtje qamë.

Por dhamë një betim:

A do të varrosnim këtë ditë të përzierë me flamujt e këngët e armikut? A do të dëgjonim në heshtje profkat e tradhëtarve?  Jo! Jo, thanë të gjithë shqiptarët e mirë! Jo, doli fjala nga shtëpia e Lumo Skëndos dhe vesh më vesh në gjithë Shqipërinë! Jo, tha Safet Butka! Jo, tha Hysni Lepenica! Jo, gjëmuan malet dhe zëri i djalërisë tha: Jo!

Atëherë vendosëm. S’e lamë armikun të tallet me ne, të tallet me lirinë tonë. S’i lamë tradhëtarët të ngrinin kupat atë mbrëmje të qetë, të qeshur. Vendosëm t’i flasim turmës, t’i flasim armikut dhe t’i flasim tradhëtarve.

U nisëm të gjithë më të ngrysur.  Atje në sheshin Skënderbej, ku një mot më parë këndonim lirisht, u mblodhëm në heshtje.

– Le të ecim djema, le të ecim vëllezër – tha Safet Butka, – te varri i Naimit le të vemi!

Dhe ne të gjithë dëgjuam, dhe ne të gjithë kryet ulur u nisëm. Ramazan Jarani para dhe ne të gjithë pas.  Turma na pa dhe kuptoi.  Dëgjoi zërin tonë dhe të gjithë pas nesh, të gjithë me ne.

“Eja mblidhuni këtu!” – ja krisi kënga dhe asnjë nuk tha “përse?” Qe klithma e dhëmbjes së kombit, qe zëri i ndërgjegjes që kërkonte shpërthim, liri.  Armiku na pa, dëgjoi por s’lëvizi. Asgjë s’na ndante, ne ecnim të gjithë. Turma e bashkuar me një ideal të vetëm drejt varrit të Naimit. Atje larg, mbi një breg të vetmuar, u mblodhëm rreth. Flamurin me zhgabë e mbanim lart. Dhe vasha shtatëvjeçarë që ndoqi pas t’anë, Ramazan Jaranin, qëndronte zbathur, veshur me të  zeza. Vendosëm lule mbi varrin e ftohtë dhe, kryeulur, qamë. Qante në heshtje, Safet Butka! Qante në heshtje, Ramazan Jarani! Qanim të gjithë ne dhe vasha me të zeza qante…

Mbrëmja më të ngrysur.Dhe aty me frymën e perëndimit, me pëshpëritjen e gjetheve, me tingullin e fikur të një fyelli të largët, ne dëgjuam këngët e Naimit, ne ndjemë flakën të na ngrohë zemrat.

– Kurrë jo, vëllezër! – ngrihet Ramazan Jarani dhe flet: – Sonte kujtojmë me dhimbje Flamurin e Vlorës… Le të qëndrojmë të patundur, vëllezër, se shpesh u shkelëm, se shpesh ne pamë kuajt e ushtrive armike të pijnë ujët e Shkumbinit por, kurrë s’u përmbys shpirti i qëndresës, kurrë s’u shua flaka e lirisë! Edhe këtë herë, vëllëzër, do ta hedhim,  do ta hedhim!

Kështu foli Ramazan Jarani dhe aty ne bëmë betimin, te varri i Naimit, te varri i madh i kombit. Aty ne lidhëm bashkë: Varr, Turmë e Flamur! Aty ne u shkrimë, u bëmë një! Aty ne krijuam Ritin e Fesë së Kombit.

Klithmën  e  zjarrtë  s’e  mbante  më  as  varri  i  Naimit,  as  zemrat  tona.   Ne  donim  shpërthim. Shpërthim nëpër rrugët, shpërthim me këngë e britma, shpërthim me flamur përpara. Kërkonim që britmat tona t’i dëgjonin të gjithë, armiq dhe shqiptarë, të huaj dhe mbarë bota dhe i dëgjoi.

Ne u nisëm andej. Nga gjiri i vashave u shpalosën flamuj, flamuj të Vlorës. Ne i ndoqëm pas flamujt. I ndoqëm me këngë e britma gjer në qiell. Rrugët e Tiranës u tronditën. Rrugët e Tiranës u ringjallën. Dritare e ballkone u mbushën me flamuj të papritur. Shumë lagën me lot udhët e kalimit tonë. Shumë morën zemër dhe u vunë pas flamurit kryengritës. Asgjë s’e ndalte vrullin e klithmës sonë. Flakë u ndezën zemrat tona. E gjithë Tirana dëgjoi. E gjithë Tirana gjëmoi. E gjithë Tirana përzjeu zërin e vet me këngët tona.

Kënduam sa deshëm. Kënduam gjer në mesnatë.  I thamë armikut: “Jemi gjallë”! I thamë tradhëtarve: “Dridhuni”! Armiku gjithë natën hapi sytë. Tradhëtarët s’i la ndërgjegja e turmës të mbyllin sy. Atë natë kënduam lirisht. Lirisht mes bajonetash. Nuk kishte tradhëtar të ngrinte dorën. Nuk kishte armik të thonte: “ndal”! Qe flaka që djeg në sy, vrulli i këtij sulmit tonë. Qe shpirti shkëmb i djalërisë.

Atë natë ne kënduam me zjarr. Atë natë ne folëm me zjarr. Atë natë ne ndezëm një zjarr, zjarrin e shqiptarve të lirë. Atë natë nuk kishte as komunistë dhe as “çlirimtarë” me yll…

* NE FOTO: BARDHYL POGONI

*Ky shkrim i kushtohet demostratës së zhvilluar në Tiranë nga nacionalistët shqiptarë, më 28 nëntor 1939. Botuar për herë të parë në gazetën “Flamuri”, organ i Partisë së Ballit Kombëtar Demokrat, në Itali në vitin 1946.