Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

REZISTENCA NACIONALISTE NE STRUGE DHE MASAKRA E LLADORISHTIT

by

Shkruan Eugen SHEHU/

Ndonëse në një largësi kohore prej gati shtatë deceniesh (28.tetor.1944), ndonëse midis shumë të vërtetash të mëdha historike që po ndriçohen, ende mbi epopenë nacionaliste të Strugës, në tetor-nëntor 1944 ka vetëm terr. Të mësuar me gënjeshtrat sllavomaqedonase, të indoktrinuar prej sentencës mjerane se “historinë  e bëjnë fitimtarët’’ mjaft prej bashkëkombasve të mij, ende ndihen të ndrojtur, t`u afrohen të vërtetave të mëdha, ngjarjeve  reale, luftrave epokale që zhvilluan burrat nacionalistë të Maqedonisë Shqiptare. Por mendoj se më tepër nga çdo komb ballkanik, ne shqiptarët kemi nevojë të hedhim dritë mbi të vërtetat e mëdha, ne kemi nevojë të ngremë në piedestalin e nderit të kombit, pikërisht ata nacionalistë, atë varg burrash  me nam, që ndonëse e parashihnin fatin e zymtë të vatanit, askurrë nuk u ligështuan përkundrazi luftuan deri në fishekun e fundit e deri në pikën e mbrame të gjakut.

Në kontekst të ngjarjeve në ato vite, e shoh të udhës  të them se edhe përpara tetorit të viti 1944, nga sllavokomunistë maqedonas si edhe forca të caktuara shoviniste bullgare,  ishin bërë disa përpjekje për të nënshtruar banorët e Maqedonisë Shqiptare dhe veçmas, për arsye të pozicionit gjeostrategjik, ata të Strugës dhe Ohrit. Por të gjitha këto përpjekje, ndeshën në qëndrimin burrëror të shqiptarëve të këtyre trevave, të cilët, me pushkën hedhur krahut, u shëndrruan në karakolle të fuqishme qëndrese.

E rëndësishme është të theksohet, se sidomos pas kapitullimit të Italisë,  në vjeshtën e viti 1943, banorët e Maqedonisë Shqiptare, u ndjenë më afër realizimit të ëndrrës së tyre për Shqipërinë Etnike, me ç`rast nuk kursyen as përpjekjet dhe as sakrificat sublime. Një ngjarje me rëndësi në ato ditë, do të ishte dhe thirrja e Kuvendit Kombëtar  të Tiranës ( 15 tetor 1943). Nuk mund të jetë e rastit që përfaqësues në këtë kuvend historik ishin shqiptarë nga të gjitha trevat arbërore dhe gjithashtu nuk mund të ishte e rastit që, Maqedoninë Shqiptare e përfaqësonin aty 12 burra. Fill pas organizimit të mbrojtjes kombëtare shqiptare, mbi këto treva u derdhën reparte të tëra sllavomaqedonase, të armatosur mirë dhe kur ndeshën në revoltën nacionaliste, u larguan nga sytë këmbët.

E shoh të udhës  të sjellë në këtë publikim, një pasazh të vetëm të shkruar me dorën e historianëve, ish-drejtues të Akademive të Shkencave të Shkupit, lidhur sidomos me luftimet, në këto zona,  në dimrin e viti 1943-1944. Ja çfarë ata kanë pranuar zyrtarisht: “Me gjithë trimërinë e jashtzakonshme të treguar, në dhjetor të vitit 1943,  njësitë e UNÇ dhe APJ, u detyruan, përpara numrit të madh gjerman dhe ballistë, të lenë territorin e lirë të Maqedonisë perëndimore dhe të përqëndrohen në rajonin e Kozhuvit’’ ( Historia e popullit maqedonas, Shkup 1983, faqe 332)

Kjo goditje e nacionalistëve të Maqedonisë Shqiptare, kundër nacionalçlirimtarëve sllavomaqedonas, merrte vlera të mëdha, pos aspekteve strategjike-ushtarake dhe morale, kjo për faktin  se në vjeshtën e e viti 1943, kundër forcave nacionaliste të Maqedonisë Shqiptare, ishin hedhur në sulm  të papërmbajtur propogandistikë jo vetëm shovinistët bullgarë e sllavomaqedonas, por edhe vetë nacionalçlirimtarët shqiptarë. Klika komuniste e Tiranës, nëpërmjet krerëve Vukmanoviq Tempo dhe Haxhi Lleshi, duke jetuar me ëndrrat boshe të vllezërisë “së pandashme’’ me popujt sllavë, patën mundur të formonin asaj kohe disa aradha partizane, të cilat, në ndonjë rast u ishin kundërvënë edhe forcave të Mefail Zajazit dhe Xhem Gostivarit.

Të mos harrojmë se në vjeshtën e vitit 1943, shtabi Madhor i Maqedonisë, i cili, merrte udhëzime, porosi e vendime direkt nga Beogradi, pat shpërndarë në mijëra kopje, në krejt trevat e Maqedonisë Shqiptare, të famshmin “Manifest’’ në të cilin i thurreshin hymne fitoreve  “të lavdishme’’ të ushtrisë maqedonase, nën flamurin e Republikës së Krushevës. Sipas këtij Manifesti,  gjithë popujt e Ballkanit, ishin bashkuar në luftë për krijimin e lidhjes vëllazërore federative të popujve të  gadishullit, në sajë të barazisë së plotë nacionale dhe pranimit të së drejtës për vetvendosje të popujve.

Në fund të këtij Manifesti kryekëput ideologjik dhe demagogjik thuhej tekstualisht: “Vëllezër dhe motra shqiptarë!

Okupatori fashist gjerman dhe shërbëtorët e tij, fashistët shqiptaro-mëdhenj dhe hegjemonistët, mundohen që t`ju shtyjnë në luftë vëllavrasëse, dhe luftë fetare. Ata që sot duan të paraqesin çështjen e kufijve të nesërm,  përpiqen që të shkatërrojnë unitetin mes popullit maqedonas dhe atij shqiptar, unitet, i cili, është farkëtuar në luftime të mëdha e të vështira kundër okupatorit.

…Dijeni se ushtritë e bashkuara të të gjithë popujve të Ballkanit sot po luftojnë për t`u krijuar një federatë ballkanike dhe ne, vlen t`i kontribuojmë këtij qëllimi të madh duke e forcuar unitetin tonë, sepse kështu i godasim më fortë armiqtë e këtij uniteti.’’ (“Istrorijski Arhiv Komunistiçke Partije Jugoslavije’’ vëllim VII, faqe 260).

Pikërisht duke u treguar shqiptarëve përralla për vetvendosje dhe familje “të lumtur” ballkanike, sllavomaqedonasit donin t`i ngulnin thikën pas shpine, lëvizje epokale të nacionalizmit shqiptar. Por ata askurrë nuk mundën ta bënin këtë. Betejat e mëdha të zhvilluara në Strugë, në tetor-nëntorin e vitit 1944 dëshmojnë për këtë. Gjaku i derdhur në luftën vëllavrasëse akuzon ende ato monstra të urryera dhe butaforeske të komunizmit famëkeq, i cili  në përpjekjet për denatyrimin e shqiptarëve, shkroi veç faqe turpi e humbjeje.

 

DHELPËRIA DINAKE KOMUNISTE

 

Ç`mund të ishte nga pikpamja strategjike Struga, ajo trevë autoktone shqiptare ? Po të kemi parasysh tetorin e viti 1944, në rrafsh të veprimeve  luftarake të RAIHUT TË TRETË, bindemi lehtas se tërheqja e trupave gjermane nga jugu i Ballkanit drejt Europës Qëndrore ishte i pashmangsgëm. Forcat kryesore të grupimit ushtarak gjerman nën inicialin “E’’, patën nisur në fillim të tetorit 1944, përqëndrimin e tyre në Strugë dhe më pas i drejtoheshin viseve të Evropës nëpërmjet kalimeve të tyre, njëri nga Shqipëria dhe tjetri nga Kosova. Pikërisht në këtë pikë kyçe, duke dashur që më tepër se pikë frontale, nacionalçlirimtarët shqiptarë e maqedonas, të kryenin ndonjë luftim për propagandë, ata filluan përqëndrimin drejt Strugës.

Por nuk ishte vetëm aspekti propagandistik, ai që i shtynte sllavomaqedonasit të rrethonin për të çliruar Strugën. Edhe vetë shtabi ushtarak i Beogradit, e kishte të qartë se forcat gjermane nuk  kishin asnjë arsye të rrinin në Strugë. Madje,logjikisht nëse do të sulmoheshin, ato forca sigurisht do të zgjasnin qëndrimin aty. Kryesorja, për shtabin ushtarak maqedonas, ishte gjakderdhja midis shqiptarëve. Për ta ishte e qartë, se mjaft familje të shquara atdhetare të Strugës e rrethinave, gëzonin respektin e forcave gjermane. Nisur nga qëllimet strategjike të tyre, gjermanët deklaruan që në fillim se nuk kishin kurrëfarë ëndre për pushtimin e Shqipërisë, ndonëse duhet të kalonin andej dhe të dislokoheshin për të ruajtur shpinën nga ndonjë zbarkim i mundshëm angloamerikan në Adriatik. Nuk ka si të spjegohet ndryshe fakti  që në vitet 1943-1944, në mes të Strugës valëvitej flamuri kuqezi arbëror, në shkollat e fshatrave  më të largët mësohej  gjuha shqipe dhe krejt administrata vendore bashkëpunonte thellësisht me shtetin amë.

Shtabi ushtarak i Divizionit 48, maqedonas e kishte fortë të qartë se me flamurin e vet, ai nuk mund të hynte kurrë në Strugë, ndaj duke shfrytëzuar lidhjet ‘’vëllazërore’’ me klikën komuniste të Tiranës, thirri në ndihmë Brigadën e IV-Nacionalçlirimtare, e cila, në përbërje të saj kishte mbi 90 për qind, luftëtarë shqiptarë. Parë në këtë rrafsh, platforma shovene e vëllavrasëse do të funksiononte më së miri, nëse nacionalistët e asaj treve do të mbyllnin sytë përpara kësaj dhelpërie. Vetë kuadro udhëheqës të Brigadës së IV të Maqedonisë shqiptare, kanë pranuar se ata kërkuan takim me krerët e Ballit Kombëtar në Strugë, me ç`rast të bashkonin armët kundër gjermanëve, për çlirimin e Strugës. Por, në këtë takim, nacionalistët struganë, ua bënë të qartë nacionaçlirimtarëve se Struga ishte e çliruar. Pushteti vendor funksiononte normalisht, po ashtu shkollat e gjithçka. Sa për gjermanët, komanda e xhardarmërisë shqiptare ishte marrë vesh që asnjë armë të mos ngrihej kundër njëri-tjetrit, pasi ata brenda 8-9 ditëve do të linin përfundimisht garnizonet e tyre në Strugë. Në të kundërt, nëse mbi trupat gjermane do të hapej zjarr, atëherë vepronin ligjet e luftës.

Por i gjithë ky spjegim, nuk u pëlqeu as Qemal  Agolli as Nafi Sulejmanit,  kuptohet as Lube Marinovskit e Danica Popovskës. Qemal Agolli (ish komisar i Brigadës së IV.Nacionalçlirimtare) nuk kish se si të binte në ujdi me vëllezërit e tij prej gjaku kur shkruante në trakte maqedonisht pas të tjerave: “Sikurse u  prishën teoritë  dhe metodat e Gestapos, ashtu si u bënë hi e pluhur edhe fjalët helmuese të ballistëve, dhe tradhëtarëve të popullit maqedonas. Ata janë kriminelët e luftës popullore që thoshin se nuk ka ardhur koh për luftë… Ata thoshin se lëvizja nacional çlirimtare është pluhur përpara syve, se me atë lëvizje udhëheqin komunistët- shovinistë nën maskën e pansllavizmit.” (Gazeta “Naroden Vojnik’’ qershor 1944)

Pra ishte mëse e qartë se flamuri kuqezi, në krye të Brigadës IV-të Maqedonisë Shqiptare, nuk shkonte për t`u valëvitur në Stugë, pse aty në bashki,  xhandarmëri e shkolla veç flamuri ynë kombëtar valonte, por shkonte aty i mbajtur në duar mjeranësh, që të shkaktonin gjakderdhje vëllezërish, për  të ngritur më tej, në Strugën arbërore, flamurin maqedonas. Çelte në këtë mënyrë siparin, tragjedia e madhe kur shqiptarët duhet të vriteshin mes vetes për idetë bolshevike, duke iu larguar kontinuitetit shpirtëror të tyre. Kjo luftë tek e mbramja, ishte shprehje e drejtpërdrejtë e  vendimeve të marra në manastirin e Prohos Pçinjskit,  në mbledhjen e parë të ASNOM-it, ku pos të tjerave u  aprovua vendimi për ngritjen e gjyqit për kundërvajtje ndaj nderit kombëtar maqedonas.

Në 16 tetor 1944, natën duke dashur të rrethojnë nacionalistët e fshatit Kalishtë (Strugë), forcat nacionalçlirimtare të Brigadës së IV të Maqedonisë shqiptare, hasin në rezistencë të fuqishme. Luftimet vazhdojnë për tri orë rresht dhe ndonëse të dy palët e njihnin terrenin, ishin nacionalçlirimtarët që u tërhoqën duke dashur t`u tregonin gjermanëve se ish vetëm një mosmarrëveshje, midis shqiptarëve dhe asgjë tjetër. Në agun e datës 17, batalioni që sulmoi Kalishtën, ishte zmbrapsur kryesisht në pozicionet e veta.

Po në këtë ditë, nacionalçlirimtarët shqiptarë, mësyjnë drejt “bandave” balliste të Llabunishtit, të udhëhequra prej atdhetarit të shquar, Murat Llabunishti dhe bashkëpunëtorëve të tij. Burrat e Llalbunishtit, ndonëse të paarmatosur siç duhej, iu bënë ballë sulmeve të njëpasnjëshëm të nacionalçlirimtarëve shqiptarë. E vërteta është se shtabi i Brigadës së IV-, i kishte bashkërenduar detyrat e veta luftarake me Divizionin e 48 maqedonas, por ushtarët sllavomaqedonas as që nuk u afroheshin fshatrave të Strugës. Ata mjaftoheshin me dërgimin e armatimit, minicionit si dhe ndihmave të tjera të logjistikës.

Veleshta do të ishte një tjetër drejtim i mësymjes së nacionalçlirimtarëve. Edhe në këtë rast, aty u dërgua një batalion i Brigadës 20 sulmuese shqiptare, e cila, bashkërendonte veprimet  me Brigadën e Parë Maqedonase. Ndonëse nacionalçlirimtarët, kishin filluar të godisnin me murtaja, shtëpitë e ballistëve, kundër tyre u ngritën në këmbë, i gjithë fshati, i cili me armë në dorë po e shëndrronte çdo shtëpi në një kështjellë. Dikush nga shqiptarët e këtij fshati, ngriti në dritare të shtëpisë së tij dykatëshe flamurin kuqezi, duke menduar  se ata që sulmonin, nëse ishin shqiptarë, do të tërhiqeshin. Po lufta sa vinte dhe ashpërsohej ndaj gjëmimi rritej. Duke dashur të merrnin pa tjetër Veleshtën, nacionalçlirimtarët shqiptarë dërguan përforcime të reja. Por më pas, u muar vesh se po shkonte drejt fshatit nacionalisti tjetër i shquar Faik Dobovjani me rreth 80 trima, ndaj shtabi sllavomaqedonas urdhëroi pushimin e luftës, ngase në rast të thyerjes së Brigadës 20 sulmuese, duhet të fuste në luftim Brigadën e Parë Maqedonase.

Lidhur me rreptësinë e kësaj beteje, në shtabin luftarak të klikës komuniste të Tiranës do të shkonin disa informacione. Në njërin prej   tyre, pas të tjerave  do të shkruhej teksualisht: “Lufta jonë në këto vise sa vjen e  bëhet më e vështirë. Ballistët deri dje na i kishin paraqitur si hakmarrës e gjakatarë, po në fakt ne po i bijem në qafë. Ata nëpër shtëpi kanë flamurin e tyre dhe ne kurrfarë bashkëpunimi të tyre me gjermanët nuk po shohim… Kur shohim të na vritet ndonjë shok, zemra na pikon gjak nga dhimbja”. (Arkivi Qëndror i Ushtrisë-Tiranë. Fondi Brigada 20 sulmuese. K.4, dosja 11).

 

REZISTENCA NACIONALISTE

 

Më 18 tetor 1944, shtabi ushtarak maqedon dha urdhër për kinse çlirimin e Strugës nga gjermanët, edhe kësaj radhe ishin nacionalçlirimtarët shqiptarë që u vërsulën për të marrë qytetin. Por vetëm pas disa orësh luftimesh, ata u tërhoqën duke lënë pas disa dhjetra të vrarë, të pafajshëm. Pas këtij sulmi, ka qenë nacionalisti Shevki Leni, komandant i xhandarmërisë së Strugës, i cili, ka marrë kontakte me krerë të nacionalçlirimtarëve maqedonas e shqiptarë, duke iu spjeguar atyre, mbi qëndrimin vetëm disa ditor të forcave gjermane në qytet. Pikërisht për këtë, për të mos derdhur gjakun e pafajshëm, krejt në mënyrë absurde, për të mos rrënuar shtëpitë dhe shkollat, ky nacionalist premtoi se me largimin e gjermanëve do të ishte i gatshëm të linte atë detyrë. Por edhe kësaj radhe bolshevikët maqedonas e shqiptarë, këta nxënës të zellshëm të gjeneralismit Tito, nuk pranuan. Ç`prej atij momenti, Shevki Leni  u kthye në qytet dhe u spjegoi burrave nacionalistë të Strugës, se qëllimi kryesor i sllavomaqedonasve ishte vëllavrasja dhe jo aksionet kundër gjermanëve.

Më 25 tetor 1944, Brigada IV- e Maqedonisë shqiptare, duke marrë urdhër direkt nga komanda maqedonase e Divizionit 48, nisi të marrshonte në drejtim të fshatit Ladorisht. Ende pa rënë muzgu, aradhat nacionalçlirimtare, u ndalën në një pyll të vogël, në të hyrë të Ladurishtës, prej nacionalistëve të armatosur të këtij fshati. Jo më kot, komanda maqedonase pat zgjedhur për kurban Ladorishtin. Ky fshat banohej njëqind për qind prej shqiptarëve, të cilët, patën rrëfyer me vepra se nuk mund të duronin mbi krye zgjedhën sllavomaqedonase. Sipas dokumenteve, që gjenden në arkivin qëndror të Ushtrisë, në Tiranë, komanda e Brigadës së IV, ka kërkuar të zërë, pozicione në Ladorisht, për të sulmuar prej andej, autokolonat gjermane në tërheqje e sipër. Nacionalistët e Ladorishtit, midis të cilëve trimat: Mefail Dauti, Ajdin Hoxha, Bajram Ismaili, Hajdar Kolonja etj,  u këshilluan me nacionalçlirimtarët që pritat kundër gjermanëve, mund të bëheshin larg qendrave të banuara, përpara madje se ata të hynin në Manastir dhe jo këtu ku pasojat mund  ishin të mëdha.

Por ende pa mbaruar mirë biseda, komisari i batalionit tretë të Brigadës së IV, të Maqedonisë shqiptare, Lube Martinovski,  duke fyer e sharë më fjalët më të ndyra burrat e Ladorishtit, se kinse janë agjentë të Xhem Gostivarit, ka urdhëruar hapjen e zjarrit. Duke përfituar nga errësira që pat rënë dhe pylli i dendur, nacionalistët e Ladorishtit, mundën të pengojnë për disa orë përparimin e nacionalçlirimtarëve në drejtim të fshatit.  me të dëgjuar pushkë, radhët e nacionalistëve u shtuan dhe në agun e 26 tetorit u zhvilluan luftime të rrepta.

Sidoqoftë, një grusht burrash trima, nuk mund të përballonin dy batalione nacionalçlirimtarësh të armatosur më së miri. Për më tej, udhëzimet e Ballit Kombëtar për Maqedoninë Shqiptare, në ato momente, ishin për të shmangur sa më shumë të jetë e mundur luftën vëllavrasëse. Kësisoj ata preferuan tërheqjen duke përcjellë edhe dhimbjen për luftëtarë të nacionalizmit që i shtrin përdhe dora vrastare e vëllaut prej një gjaku. Por edhe prej nacionalçlirimtarëve pati humbje. Në informacionin që komanda e Brigadës dërgonte disa ditë më vonë, pos të tjerave shkruhej: “Përsëri luftime të rrepta në Ladorisht, por këtë radhë kundër forcave balliste. Të ftohtit, terreni i panjohur, bënë  që një kompani të shpërndahej, krejt. Prej saj 7 shokë u vranë ndërsa janë plagosur 5 të tjerë”. (Arkivi Qëndror i Ushtrisë-Tiranë. Fondi Brigada  20 sulmuese. K. 4 dosja 11)

Dy ditë më vonë prej pozicioneve pothuajse brenda fshatit Ladorisht, njësitë luftarake nacionalçlirimtare ndërmuarën një sulm të fuqishëm kundër një autokolone gjermane që vinte nga Greqia, duke dashur të hyjë në Shqipëri. Komanda gjermane e Strugës, me të dgjuar të shtënat  e para, dha urdhër të ndalej autokolona, duke thirrur menjëherë Shevki Lenin të ndërmjetësonte për këtë luftim që mund të shmangej. Por ende pa mbërritur ky i fundit në Ladorisht, luftimet kishin hyrë në fazën më kritike. Atëherë në ndihmë të autokolonës mbërritën forca të reja nga garnizoni gjerman në Strugë, duke i fryrë akoma më tej zjarrit të ndezur. Në mbrëmjen e 27 tetorit, kolona gjermane u vu sërish në lëvizje, ndërsa nacionalçlirimtarët, ngarendnin të mblidheshin e të numëronin të vrarët dhe të plagosurit shqiptarë, nën urdhërat e sllavomaqedonasve.

 

MASAKRA E LLADORISHTIT

 

Të nesërmen, më 28 tetor 1944 komanda gjermane e Strugës, duke iu përmbajtur kushteve të vendosura më parë ndërmorri një operacion spastrimi ndaj popullsisë së pafajshme të Ladorishtit. Dhjetra shtëpi u dogjën dhe mbi 100 banorë të Ladorishtit u pushkatuan. Ende sot në Ladorisht ka një lapidar, mbi këtë barbarizëm hitlerian. Por ende sot në asnjë faqe (prej miliona faqeve manipulatore të historisë sonë) nuk thuhet se kush kanë qenë shkaktarët e vërtetë të masakrës. Duke u ndriçuar këto ngjarje, mendoj se ndriçohen më mirë parrullat demagogjike për kinse vëllazërimin shqiptaro-sllavomaqedonas.Masakra e Ladorishtit, u shërben të gjithë shqiptarëve, të cilët të ndarë në dy barrikada ideologjike po derdhnin gjakun e pafajshëm të njëri-tjetrit. Por nëse nacionalistët ( të urdhëhequr prej Murat Llabunishtit, Faik Dobovjanit, Nazim Tateshit etj) i ulën përnjimend  pushkët ndaj vëllezërve të tyre, nacionalçlirimtarët shqiptarë, vazhduan masakrën deri në likuidimin e nacionalistit të mbramë të Maqedonisë Shqiptare. Edhe ky disponim shpirtëror është lënë në harresë prej historiografisë sonë.  Por harresa  të tilla mund të rëndojnë së tepërmi në ndërgjegjen e kombit.

Mbas ngjarjes së dhimbshme të Ladorishtit, lëvizja nacionaliste në këtë trevë, u ndje më e sigurtë në qytetin e Strugës, ku me largimin përfundimtar të gjermanëve, çështja shqiptare virej përballë dilemave të mëdha dhe privacioneve të rrezikshme. Më 18 nëndor 1944, atëherë kur reparti i fundit gjerman po linte Strugën duke kapërcyer në kufirin politik shqiptar, nacionalçlirimtarët nuk munguan të bëjn “sulmin” përfundimtar mbi armikun. Ky “sulm”, në të cilin merrnin pjesë mbi 2000 nacionalçlirimtarë, nuk mund të kalonte pa retorikat bombastike, propagandistike të shtabit  ushtarak sllavomaqedonas, për kinse shpirt të paepur të luftëtarëve maqedonas.

Por nacionalçlirimtarët shqiptarë dhe popullsia e gënjyer pas  ëndrrave komuniste, e provuan trishtimin e madh që në ditën  e parë të festës në Strugë. Në sheshin, në mes të qytetit, komanda e divizionit 48 maqedonas, hoqi flamurin shqiptarë dhe vuri atë sllavomaqedonas. Historishkruesit tipik komunist, edhe në ditët e sotme nuk ndahen dot prej naivitetit gjenetik. Kështu, në një prej botimeve të fundit për Brigadën e IV-të Maqedonisë shqiptare, lidhur me flamurin kuqezi thuhet: “Struga u çlirua vetëm nga Br4Sh dhe populli i saj i priti partizanët me entuziazëm dhe brohoritje të mëdha. Por krerët e shovinizmit probullgar, qysh në ditët e para të çlirimit, nxorrën krye. Ata filluan të mos respektonin mbajtjen e dy flamujve ( shqiptarë dhe maqedonas) duke iu kundërvënë urdhërit të shtabit” “(V.Kasapi, H.Çipuri “Çlirimtarët shqiptarë nga Dibra në Zagreb”. Tiranë 1995, faqe 84)

Duke folur për kinse dhjetra beteja “të lavdishme” të nacionalçlirimtarëve shqiptarë, këta kalemxhinj dhe aradha e gjatë mjerane e tyre, nuk përmend faktin kokëfortë sa  pak ushtarë apo oficerë gjermanë u vranë. Ata druhen t`u afrohen të vërtetave të mëdha, të arkivave, apo memories së kombit të tyre. Ata nuk përmendin dhe e keqja është se duhet t`i  çojnë drejt harrimit të përjetshëm ato qindra e mijra jetë njerëzore, të cilat u flijuan vetëm e vetëm nga shitja e klikës komuniste të Tiranës, tek armiku shekullor i shqiptarëve. Dhe paradoksi qëndron pas të tjerave në faktin se ndërsa këto jetë njerëzish kërkonin ndihmë prej krimit makabër, nacionalçlirimtarët shqiptarë ëndërronin parajsën e bashkësisë së sllavëve të jugut nën kujdesin “atëror” të baba Stalinit.

Në këtë konteks, mendoj se bën përjashtim, libri i botuar nga G.Ostreni. Lidhur me ngjarjet që analizuam më lart, ai ka dalë në konkluzion : “Pas 12 ditë luftimesh, Brigada Katër Shqiptare, më 8 nëndor 19944 e mori Strugën, duke lënë 35 të vrarë dhe afër 60 të plagosur e të zënë robër. Pra, vazhdoi vrasja dhe plagosja e shumë shqiptarëve mes vete” (G.Ostreni “Shpresa dhe zhgënjimi i shqiptarëve në Maqedoni, gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore”, Prishtinë 2000, faqe 180)

Për vetë kohën dhe vendin në të cilën u lind dhe u zhvillua lëvizja nacionaliste në Strugë e rrethina, pati rëndësi tejet të madhe, në rrafsh të krejt lëvizjes nacionaliste shqiptare. Kjo lëvizje,  në të gjithë aspektin e saj, kundërshtoi në thelb pikërisht metodat sllave të luftës nacionalçlirimtare, të cilat nuk synonin luftën frontale me okupatorin, por goditjen e këtij prej qëndrave të banuara (përgjithësisht fshatrave me qind për qind shqiptarë) për të parë paskësaj raprezaljet e okupatorit ndaj banorëve të pafajshëm. Për më tej, lëvizja nacionaliste e struganëve, kundër njësive të armatosura sllavomaqedonase, mund të themi se parandaloi deri në një farë mase luftën vëllavrasëse.

Është e kuptueshme se një ndër objektivat e Beogradit të asaj periudhe, ka qenë që shqiptarët të luftonin kundër njëri-tjetrit, ngase vetëm kështu mund të arrihej lehtë kolonizimi i tyre. E shoh të udhës, të sjellë në këto rreshta, kujtimet e një ish luftëtarri shqiptar të Brigadës së Katërt Shqiptare, i cili,  shkruan teksualisht: “Katër ditë mbas lirimit të Strugës, brigada asht radhue në formacion luftarak, në oborrin e kazermave. të gjithë presim. Dikush përshpëriste se kemi “Pokret”. Këtë fjalë e përdorin shpesh partizanët. E kanë përdorë prej ditës së parë që filloi lufta. Në shqip thuhet “Lëvizje” domethanë: mbath opingat! “Pokret” e mirë, edhe ky duhet. Të gjithë në heshtje përgatitemi dhe presim urdhër. Po atë ditë u nisëm në drejtim të verilindjes. Atje ku asht Xhema dhe Mefaili që ende sulmojnë. Flamuri i pushtetit popullor duhet të valojë edhe atje.” (Gazeta “Flaka e vllazrimit” Nga jeta e Brigadës së Katërt Shqiptare, 7 maj 1945)

Komentet pas kësaj më duken të tepërta.Struga u pushtua nga sllavokomunistët me ndihmën e komunistëve nga shteti amë,dhe ajo tashmë iu nënshtrua kolonializimit sllavomaqedonas,dhe kalvarit të mënxyrshëm komunist për shtatë decenie me rradhë deri në ditët e sodit.Masakra e Lladorishtit le të na shërbejë ti kuptojmë më mire lojërat e dinakëritë sllavomaqedonase kundrejt shqiptarëve.

Bern-Zvicër

100 VJET SHQIPËRI- NE AUSTRI

by

INSTITUTI PËR “DANUBIN DHE EVROPËN QENDRORE E JUGLINDORE“- NË 100 VJETROIN E SHQIPËRISË/

NGA GEZIM LLOJDIA/

Instituti për „Danubin dhe Evropën qendrore e juglindore“ – idm, “think tank-u” me i rëndesishem në Evrope për ketë hapësire gjeografike, organizoi nen pjesëmarrjen e personaliteteve te larta nga politika, diplomacia dhe ekonomia austriake si dhe vende te tjera te rajonit, trupit diplomatik nga vendet e Ballkanit mbledhjen e përgjithshme te tij si dhe simpoziumin: „100 jahre albanien“- „100 vjet Shqipëri“ .Ky aktivitet i zhvilloi punimet ditën e marte, 30 tetor 2012, ora 18.30, ne Akademinë ushtarake „Theresianum“-burgplatz 1, a-2700 ne Ëiener Neustadt, nje qytet barock gati 50 km nga Vienna. Përshëndetja dhe hapja e simpoziumit nga: Gjeneralmajor Norbert Sinn – komandant i akademisë ushtarake „theresianum“.diskutuan: Erhard Busek – president .Genc Pollo – ministër për inovacionin dhe teknologjinë e informacionit

Neritan Ceka – arkeolog dhe këshilltar i kryeministrit për kulturën Oliver Jens Schmitt – historian, prof. ne universitetin e Vjenës .Fate V elaj – president i „forum Ëeltoffen international“;Moderator: Andreas Breinbauer – rektor i Me poshtë mund te lexoni një sinteze te fjalës se Fate Velaj ne ketë dialog mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë. I nderuari dr. Busek, i dashur Erhard. Kur dr. Busek me telefonoi dhe me tha se dëshironte qe unë t‘i bashkohesha këtij paneli diskutantesh mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë, ndodhesha ne Fier, një qytet disa km larg qytetit ku u shpall kjo pavarësi. sigurisht ne po atë moment iu përgjigja: „po! do te jem patjetër“,një përgjigje qe me doli menjëherë dhe nga thellësia e bindjes sime te plote për dy arsye:

– E para ishte se unë jam nga Vlora, vendi ku u shpall pavarësia por dhe me origjine nga Kanina, vendlindja e njeriut qe shpalli pavarësinë, Ismail Qemalit, një diplomant i extra class i cili kishte ruajtur thelle ne zemër ëndrrën shekullore te popullit te tij, atë te një vendi te pavarur.

– E dyta ishte prej asaj qe me dr. Busek me lidh një miqësi e vjetër, e cila lindi dhe u forcua nga një këndvështrim i njëjte mbi te ardhmen evropiane te Ballkanit, këndvështrim ky qe u manifestua nga një bashkëpunim i vyer neper simpoziume, konferenca, iniciativa politiko-kulturore ne shume vende përfshire këtu Viennen, me startimin e iniciativës sime te pare jashtë Austrie, atë me titull „ndërmjet Danubit dhe Nilit“ qe e çova dhe ne Kajro, apo ato ne Berlin, Bruksel, Alpbach, Salzburg, Beograd, Shkup, Bukuresht, Tirane, Vlore, etj., gjë për te cilën i jam mirënjohës qe me dëgjoi, me besoi dhe me shoqëroi shpirtërisht, mendërisht dhe fizikisht ne këtë punën time ne dhe për Evropën. Danke Erhard! Ky simpozium është ndërtuar për te diskutuar mbi nje ngjarje te madhe ne historinë e kombit shqiptar, si dhe te te gjithë hapësirës shqip folëse, mbasi kjo date nuk i përket vetëm Shqipërisë se sotme por edhe Kosovës, pjese te Maqedonisë e te malit te zi, ashtu si dhe gjithë shqiptareve kudo ku ata janë. njëkohësisht ajo i përket edhe Austrisë, mbasi është shteti qe ka qene garant i mbrojtjes se pavarësisë se Shqipërisë, si dhe aleat i madh i saj. unë nuk kam për qellim sot te sjelle fakte e detaje te reja mbi momentet te cilat shoqëruan këtë akt final te historisë se Shqipërisë, mbasi ky panel eshte i ndërtuar ne mënyre te tille qe nuk krijon hapësira boshe por, ajo qe unë jam i interesuar dhe qe është dhe arsyeja perse unë sot jam këtu, fakti prej te cilit do te me duhet te ndriçoje sadopak hapësirën kohore te se ardhmes se Shqipërisë, atë te periudhës 2012-2112.Nëse do te me pyesnin sot, se cfare i duhet Shqipërisë se sotme ne këtë vigjilje te 100 vjetorit te pavarësisë se saj, unë do t’i përgjigjesha vetëm me dy fjale:„Një ide e qarte dhe një vizion“.Historia 100 vjeçare e Shqipërisë, prej shpalljes se pavarësisë dhe deri me sot, është e mbushur me ngjarje te cilat populli im nuk i kishte te nevojshme dhe aq me tepër te domosdoshme për t‘i përjetuar. eksperimente politike dhe ekonomike te pafundme te cilat e lodhen, e robëruan dhe e izoluan atë e mbajtën larg nga ëndrrat gjeopolitike te atyre qe shpallen pavarësinë dhe ne te njëjtën kohe i dhëne përkufizimin absolut se ky popull nuk është ne gjendje te orientoje te ardhmen e tij, ne atë drejtim nga e cila rrjedh dhe adn-ja e tij: kultura perëndimore. Tashme ne jemi ne fillimin e një shekulli te ri, atë te pavarësisë, te periudhës 2012-2112. si ne çdo vend te botes ky vit jubilar festohet dhe për këto festime ka pasur dhe një kohe përgatitore relativisht te gjate. por ajo qe vërtet mua me ra ne sy ne këtë vit jubilar dhe qe ne fund me hidhëruan pa mase, ishin se gjate gjithë vitit nuk u dëgjua asgjë me shume se „melodia“ e debateve funebre, te nje klase politike e drejtuese te sterlodhur nga ethet e delirit e te patjetersueshmerise se tyre ne histori.

Pra, mbi gjithshka u fol ne fillim te këtij viti jubilar. si fillim u tha se do te merrnim statusin e vendit kandidat mbasi e mbështesim ate ne merita te cilat nuk na mungojnë, u tha se do ndërtoheshin vepra madhështore, një stadium i madh futbolli, me i madhi ne rajon dhe qe ngeli vetëm një fjalim gjestional. mandej u tha se do te ndërtohej një parlament i ri mbi gërmadhat e se kaluarës mizore, parlamenti me i madh ne rajon por qe ngeli vetëm një show gjestional. u tha se do ndërtoheshin monumente, statuja te dhjetëra personaliteteve te historisë. sikur nuk kishte mjaftuar koha 100 vjeçare për tu bere këto por duhesh pritur viti 2012 për t‘i përjetësuar ata.

Por, fatkeqësisht te nderuara zonja dhe zotërinj nuk u tha asgjë ne ketë 100 vjetor se a do te ndërtohej një monument apo areal politiko-kulturor dedikuar shekullit te ri te pavarësisë qe po hynim, atë te pavarësisë se mendimit, te ideve, te vizioneve, ëndrrave te brezit te ri qe ne mbyllje te një epoke 50 vjeçare te izolimit dhe mbajtjes larg Evropës ne fillim te viteve 90 thërrisnin me zë kumbonjes: „e duam Shqipërinë si gjithë Evropa“, ku tashme fëmijët e tyre njëzete vjecar nuk janë si brezi e moshataret e tyre neper Evrope, nisur nga ajo cka baballarët e tyre u premtuan.

nëse unë, te nderuara zonja dhe zotërinj, qysh ne fillim ju tregova se telefonata e dr. Busek me gjeti ne Fier, nuk thashë se me gjeti ne rruge e sipër, por ne fier për t‘u stacionuar aty. ne një qytet qe përpara syve dhe thelle ne zemër ka vendosur te ardhmen e tij evropiane dhe, për ta realizuar atë, jo pa qellim me qytetet me „thirri“ te realizoja idenë time te vjetër, atë te „Evropa plaza“, një shesh qe i kushtohet kontinentit tone, identitetit tone te përbashkët e te ardhmes se përbashkët evropiane. idea ime e ndërtimit te „Evropa plaza“ ne Fier, vjen mbas suksesit te dertimit te „Evropa bulevard – 100 hapa drejt Evropës“ ne Pogradec i cili nga miqtë tanë evropian është klasifikuar si projekti me prestigjioz ne përmbushjen e sloganit te bashkimit evropian „ta bashkojmë Evropën nëpërmjet kulturës“. imagjinoni te nderuar zonja dhe zotërinj, një rrugice te vogël te një qyteti te vogël jashtë hapësirës e bashkimit evropian. një rrugice 250 m e gjate e cila shnderohet nga një jete normale rrugice, ne një bulevard ku prejtesohen emrat e 100 personaliteteve me te rendesishme te historisë se Evropës, qysh nga antikiteti deri me sot. nje bulevard qe mbi shpatulla mban historinë mijëra vjeçare te kontinentit tone paraqitur bukur nëpërmjet veprave te artit ne mermer dhe hekur.„Evropa plaza“ ne fier është një dimension i ri i ndërtimit te shesheve, larg ideve te vjetra te përdorimit te shesheve për mitingje dhe tubime. një shesh i ideuar dhe i konceptuar si një simbol i asaj qe qyteti dëshiron: një përkushtim i te ardhmes se tij, asaj ne zemër te Evropës nëpërmjet një vepre arti ne lartësinë prej 11m dhe një instalacioni me 50 tubo qe lëvizin nga 2 deri ne 12 m te gjata, ku do te prezantohet mikpritja e ngrohte e qytetit qe njihet nga te gjithë si qyteti i tolerancës ne një bote-globe me diametër 7m brenda se cilës qëndron kontinenti blu, si bluja e bashkimit evropian, e se ardhmes se përbashkët ne shtëpinë evropiane.projekti ka për qëllim të paraqesë historinë e përbashkët evropiane, ta vendosë atë thellë në ndërgjegjen e popullsisë në veçanti të rinisë, dhe mbi të gjitha të paraqesë specifikat e çdo identiteti në një kuadër më të përgjithshëm pluralist, evropian. këto projekte fituan zemrat e miqve tanë te mëdhenj si: jose Manual Barosso, Benita Ferrero Ëaldner, Ëerner Faymann, Vaclav Havel apo çmimi nobel Imre Kertesz, ministra, mendimtar e filozof, dramaturg e poet…e te gjithë këta shkruajten për një rrugice 250m e nje shesh te vogël e jo për autostrada e rruge qe inaugurohen përditë. ne jemi te bindur se inaugurimi i „Evropa plaza“ne fier do te jete një feste e madhe e evropianeve për Evropën, e cila do te shërbejë si simbol i asaj se historia jeton dhe se e ardhmja ka një ngjyre: atë blu të Evropës së bashkuar. Ne fund te nderuara zonja dhe zotërinj do me duhet te perserise atë qe është edhe ideja ime e patjetërsueshme se Evropa e bashkuar përpara se te jete një union ekonomik, është një union vlerash te përbashkëta dhe qe Shqipëria te behet pjese e këtij unioni vlerash, duhet te rishikoje dhe ridimensionoje vlerat e saj, ato te dialogut, mirëbesimit dhe te tolerancës. Në fund, me lejoni te nderuara zonja dhe zotërinj ti rikthehem diskutimit te prof. Oliver Jens Schmitt.I nderuari dr. Schmitt,ju ne referatin tuaj u munduat te ndriçonit një hapësire kohore 100 vjeçare te historisë se Shqipërisë ne vetëm 10 minuta dhe ajo qe me beri përshtypje me shume ishte retorika dhe ngazëllimi me te cilin ju ne mënyrë sistematike folët vetëm për problematikat e popullit shqiptar duke e paraqitur shpalljen e pavaresise si një fenomen rastësie, dhe ekzistencën 100 vjeçare te tij akoma me rastësor. ju ne referatin tuaj folët për një Shqipëri qe vetëm probleme gjeneron dhe nuk përmendet një gjë a ndihmese qe ky popull ka dhënë kulturës evropiane…sigurisht qe Shqipëria nuk është Austria, sigurisht qe nuk është as Franca e Anglia por nuk mund te presësh me shume nga një popull qe për 500 vjet ka qene nen pushtimin e një perandorie obskure e ne cep te saj ku edhe ai ndriçim i asaj perandorie nuk kishte mundemi te depërtonte deri ne kufijtë e vendit tim. shpallja e pavarësisë ishte një ëndërr, qe sado u vonua ne realizim erdhi me ne fund por qe u shoqërua me ngjarjet fatale për kontinentin si fillimi i luftës se pare botërore, prishja e e strukturës se aleatit te madh te saj, perandorisë austro-hungareze, pushtimin nga Italia….lufta e dyte botërore e deri ne 50 vjet diktature komuniste. mos valle është Shqipëria fajtore edhe për këto? komunizmin nuk e shpiken shqiptaret, ai u shpik diku larg por u soll ne Shqipëri dhe fatin e Shqipërisë e përjetuan edhe shtete me një strukture e kulture me solide se ajo .Sigurisht qe Shqipëria është një vend fragil por unë nuk e mbështesë mendimin tuaj se vendi im është një faktor problematik dhe mosstabiliteti ne rajon. e kundërta është i nderuari profesor!!! Shqipëria është stabiliteti i rajonit dhe këtu me duhet te sjelle ne kujtese te kësaj salle, akademisë ushtarake qe bane emrin e perandoreshës Maria Theresia se nga territori i Shqipërisë nuk është startuar asnjë agresion a lufte karshi popujve te tjerë por e kundërta ka ndodhur dhe ne jemi dëshmitare te historisë recente, asaj te luftës ne Kosovë ku Austria dha një ndihmese e qe i nderuari gjeneralmajor Norbert Sinn e përmendi dhe ku ambasadoret e vendeve pjesëmarrëse ne këtë salle, ne veçanti ai i Kosovës mund ta vërtetojnë se nuk ishte Kosova ,por Serbia ajo qe beri gjenocidin…

Nw fund me duhet te sjelle ne kujtese vitin 2006, atë kur dr. Busek me ftoi te organizoja një expo ne forumin evropian te alpbach-ut. „Shqipëria-e pare ndryshe“ e quajta unë këtë expo me fotografi e referat dhe qe fitoi zemrat e mendjet e te gjithëve e qe jam i bindur se do fitoje zemrat e mendjet e te gjithëve atyre qe do vizitojnë Shqipërinë.Moderatori i këtij simpoziumi, prof. Birnbauer kur me prezantoi mua tha se ne 2003 me është dhënë një medalje ne kryeministrinë e Austrisë për merita te veçanta, ne 2011 presidenti I parlamentit evropian me dha medaljen “european citizen” për merita te veçante për bashkimin evropian e vlerësime. e pra, unë, Fate Velaj nga Kanina erdha ne Austri si askushi por tregova se Shqipëria ka djem e vajza si unë nga te cilët mund te përfitojë Evropa dhe bota.