Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SHOTE GALICA, NUSJA E MALEVE

by

Shkruan:Eugen SHEHU/

1 Shote e azem GalicaSi rrallëkund në historinë e kombeve të tjerë,tek ne,përbri emrave të luftëtarëve të shquar,jetojnë ende legjendat e trimëreshave po kaq trime e të paepura.Ato kanë qenë e mbeten në breza, bashkëudhëtare të eposit shqiptar.Ato e mëkuan këtë epos sa me qumshtin e gjirit,aq edhe me gjakun e derdhur.Qumështi dhe gjaku u ngjizën përjetësisht në shkëndijat trimërore duke ngritur gur pas guri,ate që mund ta quajmë ndryshe edhe vetëdije nacionale.

Emri i vërtetë e Shotës është Qerime ! Ajo ka ardhur në jetë prej prindërve Halim dhe Sala nga Radisheva e Drenicës,në nëntorin e vitit 1895.Pakkush e di por në lindjen e Shotës kanë shkrehur pushkë.Nuk është prish zakoni i vjetër i shqiptarëve,që qisnin pushkë vetëm kur lindin djem,ngase Qerimja e vogël ishte motra e gjashtë vëllezërve dhe në Radishevë duhej ta dinin për këtë lindje të gazmuar.Sidoqoftë,këto të shtëna armësh mbeten një simbolikë e përjetshme midis Qerimes dhe vetëdijes së vet nacionale.Ato krisma dukej se paralajmëronin që kjo bijë e Radishevës,jo vetëm do të fisnikëronte gjashtë vëllezërit e saj,por tek e mbramja do të kthehej në një simbol të shpirtit kryengritës të popullit të vet.Qerimja e vogël nuk do të mund të shkollohej në Radishevën e Drenicës. I jati s’mund ta çonte diku larg ngase kanuni nuk lejonte me nxjerr vajzën prej shtëpie, veç ate ditë kur do të hingëllonin kujat e krushqisë tek dera.Por bija e Radishevës u rrit duke pirë në gurën e pashtershme të urtësisë dhe trimërisë popullore.Mes kujtimeve bubulluese të luftërave të Drenicës,Qerimja e vogël u rrit sa me trimërinë e të parëve të vet,aq edhe me urretjen për armikun shekullor serbin.Veçmas i jati Halili e donte shumë vajzën e vogël.E merrte në krahë,e nxirte në luginat e bukura të Radishevës,i bënte vend në odën e zjarrit.Qerimja ishte e shëndetshme,e bardhë si bora e malit,e qeshur,ndaj dhe i jati,me përkdhelje quajti Shote.Dhe ç’prej asaj kohe e deri në ditën kur u shua ajo dritë e bukur e syve,ate e thirrën vetëm Shote.Kështu e thirri Azemi,kështu e thirri Hasan Prishtina,Bajram Curri,Sadik Rama,Sadik Bardhi i Rugovës,Ram Rexha e qindra trima e bashkëluftëtarë të saj.Kështu e thirrën vëllezërit e saj e të Azemit.Kështu e thirrën gurrat e pashtershme të bjeshkëve dhe zogjtë e maleve.Ajo mbeti në kujtesë të një kombi si Shote e maleve.

Janë të njohura tashmë,kryengritjet në Kosovë të viteve 1908-1909.Në rrafsh të vetëdijes nacionale,këto kryengritje masive me armë në dorë,shërbyen si piketa të para,prej nga orientohej kryengritja e përgjithshme shqiptare,për të flakur tutje errësirën e padijen,për t’u bashkuar në rrugën e ardhmërisë si krejt popujt e tjerë evropian.Ka qenë pikërisht vera e vitit 1909 kur në fshatin Radishëvë erdhën hordhi të armatosura të Xhavit Pashës në ndjekje të Isa Boletinit.Ngase luftëtarët e Radishevës,Shushicës dhe Strellcës u vunë pushkën ushtarëve Osman,edhe zemërimi i pashait famëkeq ishte pa fre.Ai u vuri zjarrin krejt shtëpive duke detyruar pleq,gra e fëmijë të mirrnin malet.Mes tyre ishte edhe Shota.Ajo betohej,duke parë kullat e Radishevës,tek digjeshin,se do të rrëmbente armët e do t’i mbante në jetën e saj.Ishte vetëm 14 vjeç.Me gërshteta të bukur,të zeza me sy që i shkëlqenin,dhe me betimin e mbajtur deri në çastn e mbramë.

Vitet që rrodhën më pas,ishin tejet të trishtueshme.Duke ngarendur drejt dritës së madhe,populli i Kosovës (si dhe krejt vilejeteve shqiptare) duhej të kapërcente malet e vuajtjeve.Kullat e djegura duheshin ringritur nga themeli,malet dhe fushat e vogla duheshin mbjellë,jeta duhej të rilindëte përmes dhimbjesh të mëdha.Shotja u ndihmonte prindërve e vëllezërve.Por tashmë,ajo u lutet atyre që ta mësojnë të qesë me pushkë.“Herët po don me msue me qitë ,oj motër !“ i thoshin vëllezërit. „Ani ma mirë njeriu me msue herët të hidhtat.Të amblat vijnë ma ndejna!“ u përgjigjej ajo vëllezërve.Por pushkën asesi,Shota nuk do ta ndate nga çiftelia.Zëri i saj i ëmbël bashkohej me tingujt e butë të çiftelisë dhe këngët e bukura duket se qetësonin sadopak shpirtërat e zhuritur të luftëtarëve të Drenicës.Në livadhet e Drenicës,në verën e vitit 1912,atëherë kur thirrjes së Hasan Prishtinës dhe Isa Boletinit,iu përgjegjën 2000 burra nga Drenica,u mblodhën edhe mjaft gra e vajza për t’i furnizuar me ushqime e për t’i përcjellë trimat.Aty Shota pat shkuar të përcjellë baban e katër vëllezërit,natyrisht duke iu lutur të ishte me ta.Por zakoni e desh që çikat të mos rreshtoheshin ende në krah trimave dhe Shota diçka u trishtua natyrisht.Ajo takon aty,në ate përcjellje,edhe trimin Azem Galica,e ndjen t’i,rrahe fort zemra në krahëror.Përcjellja ishte e dhimbshme.Trimat shkonin të rrethuar prej dashurive ngase ardhja e tyre nuk dihej.Serbët donin të mbysnin ende pa ardhur në jetë,foshnjën që quhej liri.Ata i tmerronte kjo lindje ndaj nisën drejt Drenicës,Gjakovës, Prizërenit, Tetovës e Strugës,e Kumanovës mijëra çetnikë serb.

Kuvendi historik i Vlorës,ky akt madhor i shqiptarëve,u realizua tek e mbramja prej trimërisë dhe grykave të armëve të mijëra kryengritësve në beteja të përgjithshme në trojet e pushtuara nga serbo-sllavët.Qindra prej këtyre luftëtarëve japin jetën e tyre të njomë,pa ditur se disa muaj më pas diplomacitë evropiane do t’ua „dhuronin“ këto vise Serbisë duke mos njohur jo vetëm të drejtat natyrore,por as gjakun e derdhur për lirin shqiptare.Lidhur me këtë shtypi i kohës do të shkruante ;

„Të drejtat diplomatike ! Gjdo me thnë kjo ? Për të vrafnit e të pafuqishmit përalla e gënjeshtra… vise tanësisht shqiptare u japin serbëve të cilët,si u kurdisën brenda zunë të përdorojnë mbi ate popull,masa barbarizmi,i vrasjeve,djegje,plaçkina,dhune e gjithë lloje poshtërsina që mund të mendohen“. ( Gazeta „Shqypnija e Re „ më tetor 1913 ).

Anipse përmes tymit e flakëve,përmes brengave e halleve,populli i Kosovës luftoi pa u epur.Mandej ai dëshmoi mbijetesën,dëshirën dhe besimin për një të ardhme akoma më të mirë.Këtë e dëshmuan edhe Shota me Azemin,këta trima të Drenicës,me martesën e tyre,në vjeshtën e vitit 1915.Ngase Azem Galica ndiqej prej serbëve,tok me vëllezërit e tij dasma ishte tepër e thjeshtë e jo sipas traditave të atyre anëve.Shota nuk hodhi duvak sipas zakonit por së bashku me vëllezërit e Azemit,u nis për në Galicë e rrethuar veç prej dashurisë së prindërve dhe vëllezërve të vet.Kjo darsëm pas disa ditësh u kthye në betejë e duke shtënë pa u friguar mbi serbët,duke çarë rrethimin tok me Azemin,duke u ngjitur lugjeve e majave të Drenicës,ç’prej atij momenti,Shote Galicës i thonë ndryshe,edhe nusja e maleve.Ajo hynte kështu në histori me trimërinë e saj.Kjo trimëri,u kalli datën kurdoherë çetnikëve serb,ashtu sikundër shkeli mbi një zakon shqiptar që nuk lejonte çikën të dilte në mal me burra.Shote Galica,në këtë kuptim,është kalorësja e parë fisnike e atyre qindra e mijëra grave shqiptare,që më pas luftuan trimërisht në krah të burrave e vëllezërve të tyre. Tashmë rreth Azem e Shotë Galicës,janë tubuar një grusht trimash të Drenicës.Ata kërkohen me ngulm prej pushtuesve serb,ndaj edhe kalojnë një jetë tejet të vështirë,në ilegalitet të plotë.Ngatëresat e Ballkanit në Luftën e parë Botërore,do të ishin të mëdha.Drenica do të ndahej midis dy zonave të influencës,të austrohungarezëve dhe bullgarëve.Në vetëdijen e Azemit dhe Shotës,ishte ngjizur mendimi se të dy këta pushtues kishin ardhur këtu për pjesët e tyre,ndaj duheshin luftuar pa më të voglin dallim.Ata kryejnë në vitet 1916-1917 një varg betejash e përleshjes të cilat sidoqoftë kishin përmasa të vogla,lokale,ngase ishin të pakët në numër dhe të armatosur keq.Ndër këto luftime,natyrisht,nuk mund të lihet në haresë ai në rrethinat e Mikushnicës.Një pritë (që ende sot mund të shërbejë si model i luftës popullore) u ideua nga Azemi në rrugën që të nxjerr nga Mikushnica.Me dhjetra forca të xhandarmërisë,u befasuan prej zjarrit të armëve Shqiptare.Falë terrenit,por edhe trimërisë,Shota dhe Azemi qëndruan në vijë të parë të pozicioneve duke sjellë panik të pa shoq në radhët e xhandarmëve.Lufta vazhdoi rreth katër orë dhe në tërheqjen e sipër,xhandarmët lanë 11 të vrarë e të plagosur ndërsa çeta e trimave,pasi mori armë e municione u ngjit sërish në mal.Luftëtarët drenicarë,ç’prej luftës së Mikushnikut, e kuptuan se Azemi dhe shota,do të ishin kurdoherë në ballë të tyre,në sakrifica e mundime.Lidhur me këtë betejë,por edhe të kapedanëve të tjerë shqiptarë,do të mbante pos të tjerave,një qëndrim tejet krenar,shtypi shqiptar i asaj kohe ; „Ata janë atdhetarë të ndershëm që e kanë shkuar jetën me ëndrrën e ëmbël që ta shofin atdheun e tyre të lirë“.(Gazeta „Dielli e Flamuri“ Boston-Mars-Tetor – 1916).

  Marsi i vitit 1917,do të sillte të tjera ngjarje ku  natyrshëm do të spikatnin guximi dhe trimëria e Shotës dhe Azemit.Të ndjekur këmba këmbës prej serbëve,Shotë dhe Azemi patën bujtur disa kohë, në pranverën e vitit 1917,në fshatin Obrij,në shtëpinë e një mikut të tyre.Forca të shumta të milicisë bullgare e rrethojnë shtëpinë duke zënë pozicione dominuese edhe në fshat.Pas kësaj,ata i bëjnë thirrje Azemit të dorëzohet por ky i përgjigjet si kurdoherë me flakën e pushkës.Dikur pas disa ore luftimesh,atëherë kur Azemi është i plagosur,lufton vetë sa në frengji të sajën,po aq edhe aty ku pat luftuar Azemi.Të ndihmuar edhe prej vëllaut të Shotës,Rexhepit,si edhe disa trimave të Obrijës,pas disa orë luftimesh milicia bullgare tërhiqet në turp e humbje. Dhe sërish në verën e vitit 1918,çeta e Shotës dhe Azemit,do të kryente disa aksione të guximshme.Duket se trazirave ballkanike po u vinte fundi dhe austrohungaria kish perenduar së bashku me ëndrrën e imperatorisë së madhe.Të informuar se në një granizon austriak,në rrugën Pejë – Mitrovicë,ndodheshin pasuri të mëdha në armatim,municione e ushqime,çeta e trimave të Drenicës organizoi një sulm të rrufeshëm ku veprimet më me rëndësi i mori mbi vete Shote Galica ngase Azemi ende ishte me plagë në trup.Hipur mbi një kalë të madh,të bardhë (rrëmbyer austrohungarezëve) Shota mundi të çaje rethimet e garnizonit armik duke krijuar pështjellime të mëdha në formacionet armike.E mbështetur edhe prej vëllezërve të saj,si edhe një grushti trimesh të Drenicës,ajo bëri që në goditjen e parë,të vriten disa ushtarë e oficerë ndërsa qindra të tjerë të marrin arratinë duke hedhur deri edhe pushkët e tyre.Dy ditë pas sulmit të këtij garnizoni,në rrugën Pejë – Mitrovicë,ishin me mijëra kokë bagëti,ushqime,armë e municione që iu zunë austrohungarezëve dhe iu dha falas popullit të atyre trevave.Tashmë,emri i Shotes,hipur në kalë,po arrinte në kufijtë e legjendës.Në verën e po këtij viti, çeta e Shote dhe Azem Galicës,kishte më tepër nga 400 luftëtarë trima dhe të armatosur.

Është i njohur tanimë rreziku me të cilin u përball Shqipëria,në mbarim të Luftës së Parë Botërore,në vjeshtën e vitit 1918.Ushtritë Italiane që ndodheshin në Vlorë,nisën të zënë pozicione të reja duke synuar tashmë jo vetëm Vlorën,Fierin dhe Himarën por deri edhe Durrësin,Korçën, Kolonjën e Pogradeci ishin nën protektoratin Francez dhe kurdoherë të kërcënuar prej synimeve shovene greke.Ndërsa trupat serbe pasi patën shkelur kufijtë  e vendosur në Londër më 1913,marrëshonin drejt Tiranës.Shtypi shoven serb në atë kohë,nuk reshtete së propaganduari se ushtritë serbe,po marshonin drejt Tiranës për të luftuar kundër austrohungarezëve,por kjo demagogji kursesi nuk mund të vinte në gjumë shqiptarët.Ata e dinin se pas kësaj „lufte vëllazërore“ do të vinte pushtimi i plotë i trojeve shqiptare,ndaj ngritën armët në mbrojtje të tërësisë toksore,duke dëshmuar se janë jo vetëm trima por edhe syçelë ndaj rrezikut sllav,kësisoj çeta e Shote dhe e Azem Galicës,në vitet 1918-1920,do të kryente një varg aksionesh në krejt Drenicën duke vënë kësisoj në mendime jo vetëm Beogradin por krejt kancelaritë diplomatike të Evropës.Ky varg betejash,do të ndirisnin kurdoherë nën  një shkëlqim të paçmuar,në krejt kostelacionin e përpjekjeve shqiptare për t’u çliruar prej zgjedhes serbe.E vërteta është se qeveria serbe e asaj kohe,mori masa të mëdha shtrenguese ndaj fshatrave të kosovës.Një ligj i detyrueshëm,merrte nën armë fëmijë të moshës mbi 16 vjeç dhe këta rekrute degdiseshin në veriun e serbisë për mos t’u kthyer askurrë në vatrat atërore.Njëkohësisht propaganda çetnike e atyre viteve,nuk rreshti së predikuari paqë,nën kishën serbe,duke dashur të shuaje në vetëdijen tonë kombëtare shkëndijat e lirisë.Këtë fakt e pat vënë re,pos të tjerave Komiteti Kombëtar i Kosovës i cili porosiste të mbahej i ndezur prushi i shqiptarizmës ngase „administrata serbe po bën përpjekje për të mashtruar shqiptarët e Kosovës“(Arkivi Qendror i shtetit, fondi  Mbrojtja  Kombëtare e Kosovës,dosja 13, dokumenti 345).

Në fillim të viteve 20 , çeta e Shote dhe e Azem Galicës,bashkërendojnë veprimet luftarake edhe me çetat e tjera që komnadoheshin prej trimave Abaz Kurrumeli,Met Delia,Ajet Dervina,Adem Myftari etj.Trevat shqiptarë të Kopiliqit,Rakinicës,Bukoshit,Likoshanit e Drenicës, gjëmonin herëpashere prej pushkëve të trimave duke kënduar këngë trimërie në ruajtje të kufijve etnike shqiptare.Me vlerë është të kujtohet se këtë çeta trimash askurrë nuk rendën në luftime për të marrë gjaqe apo të etur për të zbatuar zakone të verbëra.Ata kapërcyen mbi këto realitete tragjike shqiptare dhe u përpoqën të jepnin shembullin e pastërt të flijimit në emër të lirisë.Në krejt këto beteja të zhvilluara,këto çeta u udhëhoqën prej programit të shpallur të Komitetit të Kosovës i cili përndryshe mund të emërohet si kodi zakonor e shpirtëror i krejt trimave të Kosovës.Në një prej neneve të kësaj rregulloreje mabrëkombëtare,pikërisht në ate me numër 8 thuhej tekstualisht ; „çeta ose komita shqiptare,tue mos e humb kohën nëpër qytete ose katunde,duhet të ndjeke animukn këmba-këmbës“. (Arkivi Qendror i shtetit,Fondi Komiteti Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës,dosja 52,fleta 7 ).

Parë në këtë rrafsh,çeta trime e Shote dhe Azem Galicës,do të shërbente për komitetin e Kosovës,si ai ylli i ndritshëm i cili u tregonte dikur udhën karvaneve të muharxhirëve.Shote Galica,anipse me burrin e palgosur disa herë,nuk trembej të ndërmerte veprime veshur si djalë,me ate zërin-furtunë ; O prite Azem Galicën ! ajo do të triumfonte në sa  e sa beteja duke ftuar edhe bashkëluftëtarët e vet për heroizma. Tashmë çmimet për kokat e Shotës dhe të Azemit,janë të mëdha.Beogradi kërkon vdekjen e tyre me çdo kusht ngase shkëndijat e zemrave të tyre po ndiznin zjarre të mëdhenj,anë më anë të Kosovës.Një muzg të datës 9 gusht,Azem Galica mëson se drejt fhsatit të tij,do të niseshin formacione luftarake serbe-çetnike për të djegur fshatin dhe masakruar banorët e tij.Burrit  të maleve iu dhimbsen krejt shtëpitë e fshatit,ato që e patën mbajt si birin e tyre.Ju dhimbs edhe nëna e vetë e vetmuar, e cila rriste në varfëri jetimët,djemt e vajzat e dy vëllezërve të vet,të vrarë nga pushtuesit serb.Ai bisedon me bashkëluftëtaren e vet,trimëreshën Shote dhe kjo sakaq niset e hipur në kalë,si në baladat e lashta shqiptare,çika trimëreshë udhëton përmes shtigjeve të rrezikshme,pa u ndalur, e vetme pas 48 ore mbërin në Galicë.Pothuaj se në ag,troket në derë dhe nuk shmallet dot me vjerrën,trimen tjetër të Galicës.Por ende pa zbardhur drita,kur qepallat e bukur të Shotes sapo i kish mbyllur gjumi,u dëgjuan thirrje tek porta.Ishin çetnikët-serb.Vinin të armatosur deri në dhëmbë,të ndërsyer si një lukuni ujqish të cilët duan vetëm gjak.Po nënë e bijë kanë thënë fjalën një herë dhe asaj fjale do t’i vënë deri në çastin e mbramë të tyre.Pushka e Shotës ka shtënë e para.Nëna e Azemit ka vrapuar,me pushkë në dorë e disa breza fishekësh duke zënë një dritare tjetër nga ana e pasme e shtëpisë.Ajo e ka kuptuar se duhet bërë disa çaste një mbrojtje  e fuqishme me zjarr, ngase më pas po aty mund të ndërhyjnë në luftime burrat e Galicës.Beteja fillon e ashpër dhe Shote Galica qetësohet shkon nga njëra frengji e kullës tek tjetra,duke shënuar mbi çetnikët serb.Hera herës,nëna e Azemit e këshillon nusen të bëje kujdes se çikë e re dhe jetën e ka përpara.Shota i përgjigjet :

                                                             „Mos bre nanë,çka je kah flet ?

                                                               Kush s’ka rrnue,treqind vjet.

                                                               Fort po ban Shota gajret

                                                               Sa herë qet,ka nji po vret „.

Është dashur vetëm një orë beteje dhe pas kësaj,kullat e Galicës kanë nisur zjarrin të gjithë.Brenda tyre,valonte jo vetëm hakmarrja për shkijet por edhe dashuria e madhe që krejt fshati ruante për Shotën,nusen e maleve,dhe trimëreshën nënë Sherifen.Tashmë batalioni i xhandarmërisë serbe,i ndodhur midis dhjetra zjarreve, e ka të vështirë të vazhdojë betejën.Me shpejtësi ai i organizon tërheqjen e të vrarëve dhe të plagosurve dhe merr udhët teposhtë Galicës,i trembur se mos në ndihmë të fshatit vjen vetë Azemi.Kur armët kanë heshtur gratë e burrat e Galicës,mësyjnë me respekt drejt kullës së Azem Galicës.Ata takohen me nusen e fshatit të tyre Shoten,i gëzohen trimërisë së saj, e pyesin për Azemin dhe i afrojnë bujarisht disa bijë  të tyre që t’i marre me vete në luftë.Dy tri ditë më pas,ngjarja do të merrte dhenë dhe emri i Shote Galicës do të artikulohej deri në ministrinë e luftës së beogradit shoven. Ndërsa shtypi shqiptar do të shkruante ;

„Gati çdo ditë po bahen të ndjeshme e të përgjakshme,ndeshjet midis serbëve e shqiptarëve.Në Drenicë një batalion serb,e pat rrethue me të pabesë shpinë, e Azem Galicës.Ky i mrami nuk u gjet aty.Por nana e Azemit hapi luftën… Gruaja e Azemit i çau serbet me pushkë në dorë e shpëtoi nderen e shtëpisë“.( Gazeta „Populli“ 14 gusht 1920 ).

Është gjithashtu i njohur prej historiografisë sonë,fakti që në qershorin e vitit 1920,në Kukës u organizua një sulm i përgjithshëm ndaj formacioneve luftarake serbe në këtë trevë.Ky sulm,u ideua dhe udhëhoq prej Hasan Prishtinës,Bajram Currit,Shote dhe Azem Galicës,si edhe Sadik Ramës.Anipse Hasan Prishtina u tregua i vëmendshëm që në drejtimin kryesor të vinte forcat e tija, Shota e maleve propozoi të godiste ajo e para,duke u kthyer kësisoj në protagoniste të kësaj beteje.Duke luftuar në udhëheqje të dhjetra luftëtarëve,Shote Galica grishte këta për heroizma të mëdha.Disa ditë luftimesh të ashpra,të ndihmuara edhe prej çetave vullnetare të Hasit e Krumës, bënë që kufijt veriorë të shtetit amë të ishin të lirë.Ky shpirt i madh i Shote Galicës,ajo trimëri e saj,këkonin me ngulm që të shkatëroheshin themelet e atij muri të madh që donte të ndante shqiptarët,vëllezër të një gjaku në shekuj.Duke parë se pusitë dhe dredhitë,nuk po e frigonin aspak çetën e luftëtarëve të Shote dhe Azem galicës,shtabi ushtarak i Beogradit,mendoi të ndërrmerte bisedime me këta luftëtarë,duke u përpjekur të mësojë sadopak jo vetëm mbi qëllimet por edhe organizimin e burimet e kësaj rezistence me përmasa epokale.Kështu,me ndërmjetsimin e një shqiptari,u realizua një takim në ledinat e Pollacit në gushtin e vitit 1923,midis këtyre luftëtarëve dhe Mihaillo Ceroviqit,dikur prefekt i Mitrovicës.Shote Galica për të krijuar idenë se nuk ishte gruaja e vetme që luftonte në malet e kosovës,zgjodhi edhe disa gra e vajza nga Drenica,i veshi ato me tirqe,i armatosi dhe i solli aty në kuvend të burrave.Biseda në fakt nisi e ashpër dhe mjerani ceroviq,duke parë se Azem galica nuk lëkundej aspak prej ideve,u mundua të ofroje disa dhurata të beogradit.Kjo e keqësoj më tej bisedën dhe për më tej ai iu drejtua Shotës ;“ç’asht nevoja që edhe gratë me ba një jetë të egërsume si kjo ?Shota iu përgjigj ; „nuk ashtë egërsia jonë por e juaja,që nuk na leni me jetue të qeta si nana fëmijësh,por silleni si ushtarë malesh për me krye detyrën ndaj atdheut… Krali asht gjakësi e ndrydhësi ma dinak,prandaj na nuk i kemi besue e nuk i besojmë kurrë.Le të tërbohet sa të doje,si krali edhe Pashiçi i Serbisë.Këtu jena.Nuk ikim.Burra e gra kena me luftue,rropatemi por s’dorzohemi.Dhe ka me ardh dita,që mbi gjakun tonë të derdhun,ka me mbi liria“.(A.Haxhiu , „Shote dhe Azem Galica“ faqe 205).

Sigurisht,ajo çka do të trishtonte së tepërmi,zemrën e Shote Galicës,do të ishin ngjarjet e verës së vitit 1924,çetat e luftëtarëve në kosovë,kësaj vere numëronin në rradhët e tyre me mijëra vetë.Ndërkaq patën nisur bashkërendimet midis këtyre çetave,me formacionet e rregullta të ushtrisë kombëtare shqiptare.Atdhetari prej Prishtine Ali Riza Kosova,në krye të formacioneve kufitare të shtetit amë,pat parashikuar jo vetëm lëvdata për trimat Azem e Shote Galica,por sidomos bashkëpunimi konkret antiserb.Ky bashkëpunim nuk mund të kish tjetër strategji,pos përfitimit të kufijve etnike të shqipërisë,që qenë coptuar padrejtësisht në Londrën e vitit 1913.Këtij bashkëpunimi tejet të sinqertë,do t’u kundërviheshin me planet dhe veprimet e tyre,qeveria dhe shtabi ushtarak i beogradit të cilët sigurisht parandjenin rrezikimin e kufijve të përfituar me dhunë.Është kjo arsyeja që në qershorin e vitit 1924,në drejtim të Drenicës,nisen mijëra ushtarë serbo-sllavomaqedonas të Armatës së tretë të Shkupit,të drejtuar nga kriminelei Bozhidar Terziq.Të përforcuar me reparte artilerie,synimi i trupave të kësaj armate ishte tek e fundit,jo vetëm goditja e rezistencës por sidomos bombardimi dhe kallja në zjarr e krejt fshatrave të kësaj treve e cila ishte kthyer në simbol të heroizmit mabrë kombëtar shqiptar.Arbania e Vogël,përndryshe zona e lirë e Kosovës,u mësy në mëngjezin e 12 korrikut të vitit 1924 nga mijëra ushtarë.Ndërsa pozicionet e trimave i duken,artileria nisi të godiste aq fort sa ato shkrepa kurrë s’patën gjëmuar,në kujtesën e viteve.Mbi trimijë gryka zjari,donin të vinin në grykën e Drenicës,litarin e rrobërisë.Dhe përgjigjja erdhi si rrufeja :O prite Azem Galicën ! Kish qenë Shota,nusja e maleve,ajo vetëtima e parë,kushtrimi i parë i asaj beteje që zgjati plot tri ditë e tri netë.Më pas ç’ka ndodhi,veç kujtesa e gurëve të Arbanës së Vogël,mund të dëftejnë.Një plumb e plagos rëndë Azemin.I është dëmtuar shtylla kurizore dhe gjaku s’ka të pushuar.Shokët e marrin në krah.Vështirë të çahet rrethimi.Shota ndjek me vëmendje çdo lëvizje të burrit të saj dhe mendon të tërheqe vëmendjen duke dalë prej kulle ku luftonte.Dhjetra batare plumbash e ndjekin por si në legjenda ajo çan rrethimin.Trimi është shtrirë në vig,për mos t’u çuar dot më.Në shpëtim të jetës së tij,janë tani jo vetëm bashkëluftëtarët e Galicës por edhe trima të tjerë si Shaban Polluzha „Mbahu he burrneshe,i pat thënë Shaban Polluzha,kujdes Azemin,paj Drenicën e ruajm na „.

Tri ditë e tri netë,vigu me trupin e Azem Galicës,kapërceu pyet e livadhet e Galicës, Verbovcit,Rrezallës e Gjurgjevikut.Të katërtën,në shkëmbijtë e Përçevës,u mbyllën sytë e trimit.Shotë Galica jetoi deri në çastin e mbramë me trimin e saj.Anipse e dinte fatin e burrit,zëri i saj askurrë nuk u ligështua.U betua mbi trupin e tij,mbi sytë e mbyllur të trimit,duke iu thënë bashkëluftëtarëve „Kosova jonë asht e papërkulun.Ajo i ka rrënjët në zemrën dhe në trupin e heronjëve“.Thirrja :O prite Azem galicën , do të jehonte tashmë ç’prej Krume e deri në Drenicë.Së bashku me Met Delinë,Sadri Vitakun, Miftar Llaushën e dhjetra trima të tjerë,nusja e maleve do të ndërrmerte aksione mjaftë të guximshme të ideuara dhe drejtuara personalisht prej saj.Aq të befta e trimërore ishin këta sulme,saqë për mjaft kohë,shtabi ushtarak serb nuk ishte në gjendje të përcaktonte nëse Azemi ishte gjallë apo vdekur.Tashmë legjenda përsëritej në dimensionin e saj kulmor.Kësisoj për të ardhur deri në vjeshtën e vitit 1926.Ndjekjet e qeverisë serbe vazhdonin pothuaj çmendurisht.Ato kulla që spiunoheshin se patën ruajtur Shote Galicën,digjeshin me krejt ç’kishin brenda pa u paralajmëruar.Betejat e shumta,patën rralluar mjaft trima e bashkëluftëtarë të Shotës,ashtu siç rrallon mëngjezi yjet në qiell.

Një muzg vjeshte,ndërsa ishte duke ndejtur në një kullë,në rrethinat e Gjakovës,disa trima të Kosovës martire bisedojnë me motrën e tyre.Ajo është e lodhur,ajo është e sakatuar shpirtërisht e për më tej ndiqet nga çetnikët serb.E këshillojnë të marrë me vete disa fëmijë jetima të Kosovës, e të shkoje në shtetin amë në Shqipëri.Atëhrë vetëm atëherë,burrat e Drenicës kanë parë lot trishtimi në sytë e saj.E pat kuptuar se po ndahej përgjithmonë nga zhurma e luftërave për liri,nga zjarri i betejave të ashpra që i dhanë ate emër të madh,Qerimes së vogël,të dikurshme.Ashtu e përlotur,udhë pa udhë,me bukë e pa bukë,duke u kujdesur për jetimat e mjerë shkon në Shqipëri e vendoset në një fshat të Krujës.E vobekët,pa ndihma,për të ushqyer jetimat,dikur shet kalin e madh e të bukur,të vetmin që e lidhte me kujtesën e ndritshme të luftërave që pat bërë,ajo zonjë krenare, ajo prijëse dikur e dhjetra trimave të Kosovës,tani dergjet në mjerim.Jo rrallë,bijve të denjë të shqipes,fati u paracaktoi një fund të tillë.

Më 7 korrik të vitit 1927,Shote Galica mbyllte sytë.Brenda drites së tyre,mbyllej përgjithmonë imazhi i Drenicës së lirë,pa serb, e bullgarë,pa malazez e austrohungarezë.Dhe kjo i sillte lumturi. Duke e përcjellë për në varrin e thjeshtë,mijëra shqiptarë pyesnin veten të çuditur : Si mund ta nxjer një varr,këtë klithmë lirie,këte Nuse të Maleve ?Përjetësisht, pranë atij varri të thjeshtë,përkulen me respekt gjeneratat e reja shqiptare,dhe ato çika  që rrokën armët dje në fundshekull për ti prurë lirinë kosovës në Mileniumin e rij.Shota e Drenicës ishte mesazhere e këmbimit të duvakut për pushkë.

Bern-Zvicër

LOK LLAKAVICA BESNIK I IDEALIT TË SHQIPËRISË ETNIKE

by

Shkruan Eugen SHEHU/
Maqedonia shqiptare,kjo trevë martire e Shqipërisë lindore,ka mbijetuar përmes luftërash dhe dramash të mëdha.Kjo mbijetesë është bërë e mundur,në mënyrë të veçantë prej burrave dhe maleve të saj.Vështirë edhe sot të përcaktosh se ku mbaron madhështia e malit dhe ku fillon ajo e burrit,ku qëndresa e burrit dallon nga ajo e malit.Vështirë edhe sot të përcaktosh me saktësi se ku ranë më tepër fatet e Maqedonisë shqiptare,mbi supe burrash apo supe malesh.Një kontinuitet i përjetshëm i qëndresës,ka mbajtur kurdoherë të ndezur shqiptarizmin e këtyre burrave ku padyshim Lok Llakavica ka vendin e vet të merituar.
Lindi në fshatin Llakavicë të Gostivarit në vitin 1898.Fëmijëria e Lokës rodhi përmes vuajtjesh e gëzimesh,ashtu sikundër krejt fëmijëria e shqiptarëve të atyre trevave,të okupuara nga hordhit osmane.Në moshën e shkollës,në vitet 1906-1907 në krejt Maqedoninë shqiptare patën filluar përpjekjet për organizimin e komiteteve të fshehta sipas porosive të Komitetit të Manastirit.Por,për shkollë shqipe ishte ene herët të flitej,sidomos në Llakavicë.Atëherë i jati i Lokës duke dashur që i biri të mos mbetej maleve me bagëti, e çonte tek disa miq të tij në qytet,Gostivar,ku fshehtas këtu merr mësime fetare dhe mëson të shkruaj gjuhën e bukur shqipe.Më tej,në vitet 1909-1912 ai do të vazhdonte studimet në shkollën qytetëse duke mësuar tanimë jo vetëm shkrimin e gjuhës shqipe,por sidomos edhe historinë e viseve arbërore të okupuar për shekuj me radhë prej hordhive të gjysëmhënës turke.Por dëshira e etshme e djaloshit nga Llakavica,për t’u shkolluar më tej në Shkup,do të pritej në mes.Ngjarjet tragjike të vitit 1913,ajo dramë ngjethëse që vazhdon deri në ditët e këtij milleniumi të ri,do të ndante në mënyrë më barbare vëllaun prej vëllaut,nënën prej birit,gjakun prej gjakut.Mbretëria e serbëve-kroatëve dhe sllovenëve,nën udhëheqjen dhe diktatin e egër të mbretit Aleksandër Karagjorgjeviqit,jo vetëm që do të ushtronte një dhunë sistematike mbi shqiptarët etnikë të mbetur jashtë kufijve politike,por edhe do të bënte çmos për të zhdukur fizikisht racën tonë.Në këto kushte as që bëhej fjalë për shkolla në gjuhën shqipe ndaj dhe 15 vjeçari Lok Llakavica tanimë i menduar dhe me vështrim të mprehtë u kthye në vatrën familjare.Punët e krahut,por edhe mbajtja e bagëtive do ta shoqëronin vite me radhë Lokën,i cili ndonëse i ri në moshë,dallohej kurdoherë për veprime të pjekura e fjalë të matura në kuvendet e odave të burrave të Llakavicës.Në fillim të viteve njëzetë të shekullit që lamë pas,veçanërisht me vendosjen e Ahmet Zogut si kryeministër i Shqipërisë,pati nisur një reformë shumpalëshe sidomos në Ushtrinë Kombëtare Shqiptare.Burri i Matit nuk vonoi të marrë dhe të vendosë në krye të xhandarmërisë shqiptare,oficerë anglez,me përvojë në këtë drejtim,duke dashur ta orientoj këtë armeë,ashtu sikundër gjithë Shqipërinë,drejt Evropës perëndimore.Pikërisht me nismën e këtyre misionarëve ushtark anglez u çel në Tiranë dhe shkolla e plotsimit të oficerëve, e cila në vetvete synonte pikërisht përgaditjen e kuadrove shqiptare sa më të aftë për të drejtuar më tej repartet e xhandarmërisë.Në vitet 1923-1924,Lok Llakavica thirret në këtë shkollë,falë edhe predispozicionin të kryeministrit shqiptar Ahmet Zogut,për të shkolluar sa më shumë bij të Shqipërisë Etnike që nga Mali i Zi e deri në Çamëri.Pas mbarimit të kësaj shkolle,Loka merr emërim dhe nis punën në efektivat e xhandarmërisë shqiptar.Truplartë me sytë e menduar dhe vështrimin kurdoherë krenar,biri i Llakavicës do të shërbente në radhët e xhandarmërisë shqiptare kurdoherë me devocion e ndershmëri,sidomos në trevat e veriut të shtetit amë.Gjatë gjithë kësaj kohe ai do të ndihej kurdoherë si bir i Maqedonisë shqiptare,ndaj në çdo rast,interesohej tejet i sinqertë për ato treva,tashmë falë burrërisë të tregaur të tij,jo rallë në kufijtë brenda shtetit amë,do të shkonin e do të gjenin strehë mjaft prej kaçakëve të njohur të Maqedonisë shqiptare dhe sidomos Demir Llakavica,vëllai i tij i gjakut dhe i vendlindjes.Kaçakët e trevave etnike shqiptare,shihnin në personalitetin e Lok Llakavicës,jo vetëm strehuesin e sigurtë e vëllaun besnik por edhe burrin e pjekur,i cili nuk kursente asgjë për lirinë e Maqedonisë shqiptare.Edhe kur në mesin e viteve tridhjetë të shekullit të kaluar,Loka shkoi në Itali për studime ushtarake,ai nuk do të hiqte vështrimin prej Llakavice.Ai do t’i ruante kurdoherë të gjalla kujtimet e atyre viseve dhe fytyrat e dashura që i donte.Është kjo arsyeja që në prillin e vitit 1939,pas asaj rezistence ushtarake ndaj okupatorit italian,Loka kthehet në vendlindjen e vet,në llakavicë,duke flakur tej gradat dhe ofiqet e ofruara nga pushtuesi.Falë reputacionit që gëzonte,në vitin 1940,Loka zgjidhet si kryeplak në katundin e vet,në Llakavicë.E vërteta është se atëherë në këtë katund,ka pasur burra edhe më të shtyer në moshë dhe që i dinin hallet e popullit,por ata zgjodhën Lokën edhe për trimërinë dhe guximin e treguar në prill të vitit 1941 pas shkatërimit të plotë të ushtrisë jugosllave me ndërhyrjen e drejtëpërsëdrejti të qeverisë shqiptare të asaj kohe,u krijua Komisariati i lartë për Kosovë,Dibër dhe Strugë me seli në Prizren.Vetë prefektura e Dibrës,të Rodostushës,të Gostivarit,të Tetovës dhe të Strugës.Lok Llakavica falë shkollimit dhe disiplinës ushtarke në rolin e kryeplakut u përpoq të siguronte së pari qetësinë në katundin e vet.Në zyrën e tij në Llakavicë,valëvitej tanimë flamuri ynë kombëtar dhe me përkrahjen e Komisariatit të Lartë Civil u ngrit edhe shkolla në gjuhën shqipe.Mësuesi i fshatit erdhi posaçërisht nga Korça e shtetit amë,dhe ai gjeti jo vetëm përkrahjen morale të Lok Llakavicës por për muaj të tërë u strehua dhe u prit bujarisht në shtëpinë e kryeplakut.Lidhur me këtë gjendje jo vetëm në Llakavicë por në shumë vise të Maqedonisë shqiptare në fillim vitin 1943,përfaqsuesi i Shtabit Suprem të Jugosllavisë për Kosovë e Maqedoni,Tempo,do të dekalronte pos të tjerave në Tetovë ; „Gjëndja e popullsisë shqiptare ka ndryshuar rrënjësisht me bashkimin e tyre me Shqipërinë.Pushteti në fshatrat dhe qytetet gjëndet në duart e shqiptarëve.Gjuha shqipe flitet lirisht nëpër shkolla,nëpër organe kompetente,në rrugë…ç’është e vërteta,pushteti gjendet në duart e okupatorit italian,por kjo nuk vlen shumë për popullin i cili sheh se bëhen çdo ditë ndryshime të mëdha lidhur me Jugosllavinë e Vjetër – atëherë ishin pa të drejta kurse tani kanë pushtetin.Kjo do të thotë se është vështirë të ngrihet populli,të luftojë për ndryshim të gjendjes,ai në të vërtetë tremet se mos rikthehet gjendja e cila egzistonte në Jugosllavinë e Vjetër,që do të lërë përsëri pa të drejta… Tash për tash ne duhet t’i largohemi konfliktit me shqiptarët,t’i sulmojmë okupatorët italian dhe sigurisht të mbrohemi nëse na sulmojnë forcat shqiptare“.(S.V.Tempo „Revolucija koja teçe „ vëll II, Beograd 1982 , faqe 453 ).
Lok Llakavica ndërkaq parasheh rreziqet e afërme që mund t’u vinin kufijve etnike shqiptare.Ai ka kuptuar gjithashtu me intuitën e tij prej ushtaraku të sprovuar se parullat e nacionalçlirimtarëve për vëllezërim midis popujve ballkanikë,sîshin gjë tjetër veç përalla për të mbuluar politikat shovene sllavomaqedonase,në dëm të kufijve etnike shqiptare.Është kjo arsyeja që në takimin e kërkuar prej Tom Gjelës (Shumski) dhe Amdi Demën,udhëheqës të aradhave partizane,Loka nuk mund t’i fshehë shqetsimet e veta.Ai pranon si edhe dhjtera nacionalistë të tjerë të Maqedonisë shqiptare që të luftojë okupatorin italian,por askurrë nën urdhërat e Beogradit dhe për më tej i udhëhequr nga komunistët sllavomaqedonas.Burrat që ndodheshin në këtë takim,në malin Smilojcë,fole e trimave të kahershëm të Llakavicës,mbajnë mend ato fjalë të pakta dhe të urta të Lokës ;“Na duhet me luftue për kullta e fmijt tanë.Beogradi deri më tash na ka djeg e pre,tash kërkoka edhe me na tërhjek prej hunde.Po mvjen ligsht për ju Tom e Amdi“.
Në pranverën e vitit 1942,Lok Llakavica dhe Merë Sërmnova,me këmbënguljen e këtij të fundit,bujtin një natë në Simnicë,në shtëpinë e Xhem Simnicës (Gostivarit).Aty pas kuvendesh të ndryshëm,Xhema i bën me dije miqtë se në burgun e qytetit të Gostivarit janë me dhjetra trima,të cilët janë burgosur vetëm e vetëm pse patën pritur me pushkë okupatorin italian.Xhem Gostivari asaj kohe ishte caktuar nga komanda italiane dhe pushteti vendor si përgjegjës i rojeve të burgut.Me këtë rast ai kërkonte dhe ndihmën e Lokës e Merës duke njohur burrërinë e tyre.Pasi kuvenduan gjatë burrat u ndanë.Dy ditë më pas,Xhem Gostivari e çeli burgun nga ku dualën qindra trima të Maqedonisë shqiptare.Ai vetë,së bashku me Bajram Dobërdollin,Shefqet Preshevën dhe Hajvaz Kalishtin,ngase ndiqeshin nga komanda e lartë italiane,u strehua në stanet e Kosharës,vend i cili ruhej prej trimave të Lok Llakavicës.Deri në gushtin e vitit 1942,këta nacionalistë jo vetëm u strehuan por edhe organizuan,nën kujdesin e drejtëpërsëdrejtë të burrit të Llakavicës.Fillimi i vitit 1943,përkon gjithashtu me organizimin më të plotë të ushtrisë së Ballit Kombëtar në Maqedoninë shqiptare.Duke marrë porosi dhe udhëzime nga Qarkori i Ballit Kombëtar në Tiranë,shtabi luftarak me qendër në Gostivar,arriti të organizonte një ushtri me tipare sa më nacionaliste dhe demokratike dhe aspak „bashibozuke“ siç është rrekur ta paraqesë historiografia mjerane komuniste shqiptaro-sllavomaqedonase.Mjafton të sjellim në këto radhë vetëm një fakt.Pasi në dy-tri raste pati shqiptarë që maltretuan maqedonas,me porosi të Lok Llakavicës dhe Xhem Gostivarit,në disa fshatra maqedonase u vendosën roje shqiptare prej formacioneve të Ballit Kombëtar.Këta ishin përgjegjës me jetën e tyre,nëse ndonjë maqedonasi do t’i ndodhte diçka.Dy muaj pasi Lok Llakavica,pati vendosur dy ushtarë të tillë,në fshatin Kunovë,banorët maqedonas të këtij fshati,në shenjë respekti,porositën djemtë e tyre të largohen prej aradhave partizane sllavomaqedonase,të cilat tanimë po dilnin hapur kundër nacionalizmit të ndershëm shqiptar.Për më tej pas luftimeve të ahspra që çeta e Lokës,kreu kundër okupatorit italian në verën e vitit 1943,emri i burrit të Llakavicës përcillej me respekt në krejt viset e Maqedonisë shqiptare.“Në vitin 1943 aradhat e ushtrisë së Ballit Kombëtar u përforcuan me ushtarë të rinj.Në radhët e ushtarëve të komanduar nga Loka u gjendën edhe forca të tejra,të ardhura nga fshatrat e Malit të Thatë,Sermnovës, Tërnovës,Padalishtit,Qafës,Turçanit të Madh dhe Tuçanit të Vogël.Të gjitha këto njësi në mënyrë operative i kontrollonte Lok Llakavica,i cili merrte detyra operative ushtarake nga komanda qëndrore“.( N. Selimi „dëshmitë e gjalla „ – Shkup 1998 , faqe 47 – 48 ).
Ndonëse në vitin 1943,Lok Llakavica ishte caktuar nga administrata e qytetit të Gostivarit,si përgjegjës për mbrojtje civile të Gostivarit e rrethinave,ai do të shërbente si udhëheqës i vendosur i formacioneve të Ballit Kombëtar.Në krye të këtyre çetave,Loka nuk do të nxiste askurrë luftë vëllavrasëse,përkundrazi do e shuante atë,duke mbajtur kurdoherë qëndrim të prerë si ndaj bashkëkombasve të vet,ashtu edhe ndaj popullsisë sllavomaqedonase.Në bashkëpunim të ngushtë me Aqif Reçanin,Xhem Gostivarin,Mefail Zajazin,Bajram Dobërdollin etj,trimi i Lakavicës do të kryente pos të tejrave një varg betejash kundër forcate bulgare në vjeshtën e vitit 1943,në rastin e kapitullimit të ushtrisë italiane.Janë padyshim me dhjetra fshtra etnike shqiptare,të cilët nuk ranë në duart e fashistëve bullgaromëdhenj,vetëm e vetëm falë trimërisë së çetave nazionaliste të Maqedonisë shqiptare.Për më tej,kur e deshi nevosa,me dhjetra prej ushtarëve të Ballit Kombëtar, nën udhëheqjen e Lok Llakavicës,dhanë deri jetën e tyre kundër shovenëve bullgar,në vise të Strugës dhe Mavrovës.Ndërkaq Beogradi dhe Shkupi ndiheshin si mos më keq kur shihnin organizimin e çetave nacionaliste shqiptare.Këta,me ndihmën e misionarëve ushtarak në Tiranë,patën filluar në shtetin amë luftën vëllavrasëse,ndërsa në treavt e Maqedonisë shqiptare,ende ishin të pafuqishëm për të vepruar.Sidoqoftë,ata do të nisnin edhe këtu veprimtarinë propagandistike për ta shndrruar më pas këtë veprimtari,në dhunë sitematike terroriste sipas modeleve bolshevike.Kështu,në proklamatën e korrikut të vitit 1943,Komiteti i parë Rajonal i Partisë Komuniste të Maqedonisë,u drejtohej shqiptarëve nga Pollogu,Dibra Kërçova dhe Struga,pos të tjerave me thirrjen abusive se ; “Fashistët mundohen ta qetsojnë popullin që t’i dorzojë armët,por,kur këtë nuk mund ta arrijë,tentojnë ta fusin popullin në luftë vëllavrsëse.Ata insistojnë që të krijojnë luftë mes shqiptarëve në Shqipëri,duke zhvilluar urrejtjen midis toskëve dhe gegëve,ndërsa tek ne,midis shqiptarëve dhe maqedonasve.Dhe në fund,fshistët mendojnë të formojnë xhandarmërinë dhe ushtri shqiptare.Për këtë qëllim u ndihmojnë shumë tradhëtarët e popullit shqiptar me në krye Mustafa Krujën dhe Kolë Bibën,të cilët thonë se xhandarmëria dhe ushtria do të jenë shumë të nevojshme gjatë luftës,për mbrojtjen nga rreziku i serbëve dhe grekërve… Maqedonas dhe Shqiptarë ! Mos i lëshoni djemtë tuaj në të quajturën xhandarmëri dhe ushtri shqiptare,meqë ajo formohet për luftë kundër popullit vëlla shqiptar… dhe jo për mbrojtjen nga rreziku i serbëve dhe grekërve.Nga një rrezik i këtillë dhe në përgjithsi nga çdo imperializëm na sigurojnë partizanët tanë,të cilët,së bashku me aleatët tanë të mëdhenj… do ta zhdukin fashizmin, ndërsa ne do të na sjellin lirinë dhe barazinë”.( Arkivi i Maqedonisë f.Nov. libri 10,ark.nr.608 ).
Është lehtësisht e kuptueshme për gjithkënd se koha që rodhi më pas provoi përallat e proklamatave të tilla abusive,ashtu sikundër vërtetoi thëniet e “tradhëtarvë” shqiptarë për formimin e Ushtrisë Kombëtare Shqiptare,me ç’rast mund të mbroheshin kufijtë tanë etnikë.Lok Llakavica,pa më të voglën mëdyshje,u radhit në krahun e burrave nacionalistë pse parashihte ditë të tjera zie për Maqedoninë shqiptare,anipse përrallat e sheqerosura të internacionalizmit proletar mund të vinin në gjumë ndokënd.Në janarin e vitit 1944 në bashkëpunim të ngushtë sidomos me prefektin e Gostivarit Kadri Saliun,me atë të Tetovës,Xhevat kallajxhiun,si edhe me një varg burrash të shquar e udhëheqës të çetave nazionaliste,trimi i Llakavicës ka mundur të organizoj rreth 10-12 mijë vetë,të cilët me një komandë janë në gjendje të luftojnë për ditë e netë të tëra.Ndërkaq janë vendosur forca ushtarake të përhershme në kufijtë etnike shqiptare të vendosur deri në fund për mbrojtjen e tyre.Por në verën e vitit 1944 ngjarjet po ridhnin ndryshe.Tërheqja e ushtrive të RAIHUT TË TRETË drejt lindjes po u jepte mundësi bollshevikëve të Ballkanit,të fitonin territori të tëra,pa zbrazur asnjë pushkë kundër forcate ushtarake germane.Për më tej,bollshevikët në shtetin amë,Shqipëri,kishin futur popullin në vëllavrasje,të udhëhequr nga motosa “Kush nuk radhitet me nacionalçlirimtarët e¨shtë armiku i tyre”.Në trevat e Maqedonisë shqiptare komunistët sllavomaqedonas dhe ata të ardhur nga shteti amë,u përpoqën me çdo mjet që të ulnin flamurin tonë kombëtar nga këto beteja për të ngritur atë jugosllav.Qëllimi i tyre në çdo rast ishte që pas largimit të trupave germane këto vise arbërore t’i bashkangjiteshin prapë jugosllavisë pasi “ajo i pati çliruar”.Por,në këtë grackë nuk ranë askurrë krerët e nacionalizmit të Maqedonisë shqiptare,përkundrazi ata i bënë me dije nacionalçlirimtarët shqiptarë e sllavomaqedonas se diçka e tillë nëse përsëritej do të ndahej vetëm përmes grykës së pushkës.Në kujtimet e veta lidhur me këtë fakt,njëri prej luftëtarëve të atyre viteve,në kujtimet e veta shprehet saktësisht : “Tër brengosur nga situata e krijuar,Xhema me shtabin e vet,ku merrte pjesë edhe komandanti ynë Lok Llakavica,mbajti një mbledhje në prefekturën e Gostivarit,në të cilën u shqyrtua situata e krijuar.Në këtë mbledhje ku mori pjesë edhe Sali Kadriu,krytar i bashkisë së Gostivarit u mor vendim për veprimtarinë e mëtejshme të ushtrisë së Ballit Kombëtar.Me vendimet e kësaj mbledhjeje neve na informoi komandnati ynë Lok Llakavica,i cili na tha se prej këtij momenti do të luftojmë kundër çdokujt që i rrezikon interesat tona kombëtare.Kjo ishte një herë e përgjothmonë ndarja në mes të atyre që luftonin për çështjen kombëtare dhe atyre që i thyenin kryqat.Më kujtohet kur foli Loka.”Unë kam 45 vjet.Luftoj për bashkimin e trojeve tona etnike me shtetin amë,Shqipërinë”.( N. Selimi “Dëshmitë e gjalla “ – Shkup 1998 , faqe 49 – 50 ).
Në dhjetorin e egër të vitit 1944,kundër 4etës së Lok Llakavicës,ashtu si kundër dhe çetave të drejtuara prej dhjetra nacionalistëve të tjerë të Maqedonisë shqiptare,u derdhën si lukuni ujqish me mijëra forca të suhtrisë së rregullt serbo-sllavomaqedonase e bollshevikëve shqiptarë.Pas betejave të lavdishme në Vërtok,Raven,Bukoviq e Kalisht,kjo çetë pati fituar një emër mjaft të mirë.Miqtë e Lokës,burra të tillë trima nga Llakavica si ;Tosun Miniri,Abaz Abazi,Hakik Hasani,Durmish Miniri,Nishar Ejupi etj,e ndoqën kapedanin e tyre cep më cep të maqedonisë shqiptare,duke u endur përmes pritave dhe duke dalë kurdoherë fitimtarë.Kështu,për të ardhur në fundshkurtin e vitit 1945,Një natë të mbuluar nga bora dhe tufanet,Loka me dy-tri besnikë të vet,mbërrin në shtëpinë e Sadik Kalishtit.OZNA famkeqe ka pikasur verpimin e guerilëëve shqiptarë dhe ka pritur mëngjesin duke rrethuar krejt fshatin Kalisht gjatë natës.Pa aguar mirë,Lok Llakavica është çuar dhe ka parandjerë rrethimin.Ai u ka dhënë udhëzime të prera shokëve dhe vetë i pari ka çarë rrethimin me bomba dore e automatik duke vrarë katër ushtarë të OZNË-s dhe plagosur shumë prej tyre.Pas dy ditë luftimesh të aspra ai ka kaluar kufirin shqiptaro-shqiptar,por në shtetin amë,mjerisht,OZNA jugoslave pat gjetur mbështetje tek ministri i brendshëm i asaj kohe Hxhi Lleshi,familja e të cilit tradicionalisht kishte qenë e lidhur me Beogrdain.Në këto kushte,kur po kthehej përsëri në vendlindjen e vet,në mesin e majit 1945,në vendin e quajtur Katër Majat,i rrethuar mes qindra sllavomaqedonasve komunist,kapiteni i Ballit Kombëtar,Lok Llakavica,lufton duke rënë në mejdanin e nderit.Ende sot të shtënat e luftëtarëve për çlirimin e Maqedonisë shqiptare,përzjehen me gjëmimin e largët të pushkës së Lok Llalavicës.
Bern-Zvicër

AZEM HAJDARI-URAGANI DEMOKRACISE SE BRISHTE SHQIPTARE

by

Shkruan:Eugen SHEHU/
Ikje përmes kushtrimeve,kështu mund të thuhet ndryshe për ikjen e Azem Hajdarit, kësaj legjende të kohërave tona të mbrame.Ikja përmes klithmave që neve ,askurrë të mos dorzohemi,përpara çdo lloj diktature.Përpara çdo lloj dhune.Mesazhi i këtij largimi është i përjetshëm ai thërret të mos gjunjëzohemi askurrë ndaj lojërave makiavelike të pushteteve të mercenarëve komunist,të çfardo lloji ngjyre qofshin ato./
RETREOSPEKTIVË/
Lindi në Tropojë në vittin 1963.Kohë diktaturash të rrepta,kohë e një lire të rrethuar brenda hekurave të regjimit hoxhist,kohë e mbajtjes së mendimeve të thella.Politika shqiptare e viteve 60-70,turfullonte ashtu si Valbona në prill,kur shkrinin borën.Në këtë turfullim ogurzi të saj,rrezikonte të përmbusheshin tashmë,jo pyjet dhe vargmalet e Jezercës por vetë e ardhmja e shqiptarëve.Ky rrezikim i ngjante atij honi të thellë ku diktatura komuniste,përgadiste të hidhte lirinë e ëndëruar e të masakruar të shqiptarëve.
Ndjek shkollën në qytetin që mban emrin e Bajram Currit dhe ka plot miq e shokë që diskuton ardhmërinë.Kuptohet se mban rezerva kur flet,anipse guximi nuk i mungon.Por ishte kohë e fataliteteve të mëdha.Kohë e dhunës nga ma të egrat në krejt Evropën komuniste-lindore.Ishte tepër i njomë për ta përzier fatin e tij,me fatalitetin shqiptar.Kësisoj,deri për të ardhur në ag të vitit 1990,aherë kur studionte për drejtësi në Tiranë.A thua se kish parandjerë që Shqipëria do të fitonte drejtësinë emohuar pesë decenie,vetëm duke shembur dhunën komuniste ? A thua se pat parandjerë që diçka kish filluar të mblidhej pikë-pikë prej zemërimit popullore shqiptare kundër diktaturës komuniste ? Unë mendoj se po. Ndryshe nuk kish si të spjegohet që me miqtë e vet të ngushtë ai rrinte deri vonë në natët e dhjetorit 1989, e diskuton mbi rrjedhat e ngjarjeve në Evropë,Ballkan e sidomos në Shqipërinë e dashur.
NË KRYE TË URAGANIT
Viti 1990 do të shkëndijonte të parat lëvizje studentore kundër totalitarizmit shqiptar.Këto shkëndije diku ngjiteshin lartë e diku shuheshin por ato vijuan në mënyrë të tillë që dalëngadalë diçka nisën të ndryshojnë në mentalitetin e shqiptarëve.Pra bijtë e tyre,ata të rriturit me aq dhimbje e mundime,vajzat e tyre “të edukuara” me mësimet e Partisë… tani po protestonin. Ishte shpallur herezia ! Komiteti Qendror gjakpirës i kriminelit Ramiz Alia,nisi menjëherë nga fushata e denigrimit dhe persekkutimit të atyre studentëve që kërkonin të drejtat e tyre.Që kërkonin të kapnin një rreze drite të ardhmërisë.Makina komuniste e dhunës u vu menjëherë në veprim.Tashmë objektivët e saj nuk ishin me vendimet për mbjelljet dhe korrjet,por si duhej ndëshkuar kjo rrini “ e çoroditur”.Akti i parë i dhunës fizike komuniste ndaj rinisë,ishte tërheqja zvarrë e trupave të disa të rinjëve që kishin dashur të kalojnë kufirin me tela me gjëmba të shtetit amë.Reagoi menjëherë rinia. Studentët,në sheshin e tyre demonstruan.Tërhoqi vëmendjen një djalë flokzi,truplartë,me theksin verior.Policia e fshehtë e Ramiz Alisë,s’ngurroi të njoftonte shefin emadh të saj,ky djalë ish nga Tropoja dhe quhej Azem Hajdari.Më pas nisin protestat masive të studentëv.Gjendja dalëngadalë po elektizohej.Azem hajdari thirret në policinë e Tiranës por çuditërisht,ai është tepër i prerë në përgjigjet ndaj agjentëve të fshehtë të policisë gjakatare komuniste.Natyrisht ai është dhe student në drejtësi dhe di të mbrohet duke argumentuar me saktësi lëvizjen e bashkëmoshatarëve të tij. Dalëngadalë,do të vinte kësisoj edhe 8 dhjetori i vitit 1990.Lëvizja studentore tashmë ka filluar dimensionin e vet real.Ajo jo vetëm që u ka hapur telashe mehmurëve komunist po dalëngadalë po organizon vullkanet nëntokësore.Nëntoka e shpirtit të shiqptarëve ishte mbushur së thelli me vuajtje e persekutime 50 vjeçare.Ajo priste një shpërthim vullkani,duke dëshmuar jo vetëm durimin ndaj padrejtësive por sidomos shpirtin emadh të etur për demokraci.Në demonstratën e madhe studentore të 8 dhjetorit 1990,Azem Hajdari u vu për të parën herë në krye të mijëra bashkëmoshatarëve të vet.Parrulla ishte LIRI-DEMOKRACI, e dalë prej gjoksit të tij dhe e pasuar prej mijëra studentëve,nëpër rrugët e Tiranës,ishte shpërthimi i llavës vullkanike.Mijërat e protestuesve për herë të parë,vunë re se në krahë të tyre,ndonëse të friguar,ishin edhe nënat e baballarët,motrat dhe vëllezërit e tyre.Por 8 dhjetori i vitit 1990,ishte edhe ballafaqimi i parë,i hapur i policisë së fshehtë shqiptare,i policisë kriminale dhe gjakpirëse të shtetit komunist,me studentët dhe studentin Azem Hajdari.Dëshmitarë të asaj date e mbajnë mend fort mirë,se si studenti nga Tropoja,duke shpërfillur mburojat dhe armët,u priu bashkëmoshatarëve të vet me një guxim të pashoqë.Këto mjeranë të policisë të monstrës Ramiz Alia,nuk mund ta kuptonin se bënin shërbimet e tyre të fundit, të urryera,një diktature që pat shkataëruar jo vetëm bukuritë natyrore të atdheut të shqipeve por edhe ndjenjat dhe shpirtin e madh të lirisë dhe përkushtimit të shqiptarëve.Duke ecur pa u trembur përballë këtyre “mbrojtësve” të diktaturës së proletariatit,Azem Hajdari kthehej njëherazi në simbo, të lëvizjes antikomuniste shqiptare,në simbol të atij uragani që do të vinte përpara përgjegjsisë jo vetëm diktaturën enveriste 50 vjeçare,por edhe ideatorët kryesor të saj.
Në vitin 1991,ky uragan i madh do të përshkonte mijëra kilometra rrugë,anëkënd Shqipërisë,kudo ku shpirrtërat shqiptarte të lodhur prej diktaturës së kuqe donin të shihnin ringjalljen e kombit, e vetëdijes nacionale, e krenarisë shqiptare.Azem Hajdari do të jetojë çdo ditë e çdo çast me shqetsimin e madh të situatave,brenda gjoksit të tij ndiheshin furtunat e reja që lindnin.Kavaja e Fieri,Vlora e Përmeti,Korça e Shkodra,Tropoja e Kukësi,këto qytete që patën jetuar tragjedinë 50 vjeçare,këta qytete që i mbushën rrugët dhe shkollat e tyre me emra bollshevikësh e marksist-leninistësh,dualën tashmë të presin djalin e tyre,djalin e Tropojës e krejt Shqipërisë,furtunën e demokracisë.Në këtë erë kishte nisur të dryeje në mbarë trojet e shtetit amë.mendimi i Azem hajdarit shpallosej i lirë dhe plot guxim.Ndër nismëtarët e frontit antikomunist,ndër të parët që kërkuan përbysjen e legjislacionit komunist dhe pranimin e pluripartitizmit,ishte padyshim Azem hajdari.Kur një grup studentësh shqiptarë,shkojnë për takim tek kreu i atëhershëm kriminal i shtetit Ramiz Alia,ky i pret së bashku me ministrin e atëhershëm të arësimit,bashkëkriminelin Skënder Gjinushin dhe përpiqet me çdo kusht të neutralizojë dhe godasë veprimet dhe protestat e tyre. Por është pikërisht udhëheqësi i këtyre studentëve Azem Hajdari,i cili edhe pse pat marrë porosi nga policia e fshetë shqiptare,të mos revoltohej,ngrihet rrëmbimthi dhe i kërkon Ramiz Alisë firmosjen epluralizmit.”Përndryshe,ne studentët na ke në shesh,ditë e natë,duam liri,duam demokraci.Unë do jem i pari që s’do dëgjoj fjalët tuaja ! Kam besim jo vetëm tek studentët por ke gjith populli.Emri i Enver Hoxhës asht i urryer.Ai nuk ka si të jetë në krye të Universitetit shqiptar.Ne jemi të vendosur se do ta rrëzojmë diktaturën me mjete demokratike.Por nëse lypet,mund të japim edhe gjakun”.
Më 12 dhjetor 1990,të detyruar prej uraganit,por edhe prej revoltave antikomuniste që po vinin prej Evropës lindore,pushtetarët komunist mes shumë debatesh lejuan pluralizmin politik, përndryshe krijimin e Partisë Demokratike.Një kryesi e dalë prej mbledhjes së kësaj dite vendosi që deri në mbajtje të kongresit,Partia Demokratike të udhëhiqej nga kjo kryesi në krye të së cilës u vendos Azem hajdari,ç’prej atij momenti e deri në fund të jetës së vet,biri i Tropojës,mbajti mbi supet e veta krejt një rrjedhë të fuqishme antikomuniste duke dëshmuar jo vetëm guximin për të luftuar por edhe prirjet për ndërtimin e instuticionalizimit të demokracisë së brishtë shqiptare.Ka plot shqiptarë sot,që mbajnë mend zërin pak të ngjirur të Azem Hajdarit,në 12 dhjetorin e vitit 1990,me rastin e institucionalizimit të pluralizmit shqiptar.Pos tjerave në këtë fjalë,ai pohoi se partia Demokratike Shqiptare ishte e vendosur për të çuar më tej arritjet,për të mbushur ëndrrën shqiptare e cila lidhej me përmbusjen e plotë të komunizmit në shtetin amë.Kjo parti ishte e sigurtë se udha nëpër të cilën do ecte,nuk mund të ishte fushë me lule,përkundrazi një betejë për jetë a vdekje me bollshevikët dhe leninistët e Tiranës.Garda bensike e diktatorit hoxha,duke patur në dorë,armët e diktaturës së proletariatit,do t’u bëhej pengesa serioze e krejt proceseve-demokratike.Për më tej kjo gardë do të vazhdonte veprën e vet kriminale,të organizuar,ndaj erës së re që po frynte në Shqipëri.Po aq e vërtetë saç ish formimi i Partisë Demokratike Shqiptare,në mesin e dhjetorit,po aq i vërtetë është fakti që Azem Hajdari u dënua me vdekje nga komunistët e Tiranës,nga bollshevikët dhe leninistët e pakorigjueshëm.Kështu që 22 marsi i vitit 1922,do të shënojë për jetë të jetëve, ditën e parë të pranverës së demokracisë në Shqipëri.Ngrehina e diktaturës komuniste u lëkund e ra,duke zënë mbi vete edhe një aradhë të tërë të nostalgjikëve bollsheviko-leninist.Në mitingun e madh në Tiranë,me këtë rast,pas Sali Berishës,do të përshëndeste heroi i dhjetorit Azem Hajdari.Fjala e tij,do të ndërpritej herë pas here prej ovacioneve të fuqishme dhe thirjeve për liri e demokraci.”Rruga jonë është e gjatë.Po ne jemi të vendosur sepse ky popull ka ndjerë dhimbje deri në kockë prej komunizmit të ardhur nga MoskaeBeogradi”.

PARLAMENTARI HERO
Kandidatura e Azem hajdarit në marsin e vitit 1992,fitoi në mënyrë të pakundërshtueshme ndaj socialitë komunistëve,në të njëjtën zonë.Populli martir i Shkodrës,jo vetëm i dha votën e vet studentit të dhjetorit,por edhe e siguroi ate se do ta kishte krahë në çdo lloj uragani kundër komunizmit.Shkodra ky qytet i deklaruar si antikomunist,do ta priste e përcillte Azem hajdarin si birin e shtrenjtë të vetin.Në parllamentin e parë demokratik shqiptar,Azem Hajdari mbeti deri në fund,zëdhënës i rindërtimit të shpresës shqiptare,çdo fjalë e tij ka kumtuar shpirtin e nacionalistit të ndershëm,të politikanit të mprehtë,të energjive të rralla studentore.Ai ishte ndër të parët deputetë shqiptarë që e ngriti problemin e madh të vëllezërve të Kosovës.Duke nxjerë në shesh të palarat e kryekriminelit shovenist Millosheviq,ai deklaroi që në tetorin e vitit 1992,se vetëm një luftë, e përkrahur nga krejt shqiptarët kudo ku ndodhen,vetëm ideja e pavarsisë do të mund të gjeneronte zgjidhje të reja,për të çuar në fund të fundit tek rrëzimi i “Murit të Berlinit” që ndante shqiptarët mes vedi.Trimi i dhjetorit,do të ishte gjithashtu i pari deputet i cili do të ngrinte zërin fort,kundër veprimeve të Janullatosit në Shqipëri si edhe kundër politikave greke që të hynte në bisedime serioze e korrekte me palën greke lidhur me pronat legjitime të çamëve të cilët u dëbuan me dhunë prej pronave të tyre në vitet 1920-1924,ashtu edhe në vitet 1944.Deputetët e tjerë demokratë e nacionalistë,duartrokitën fjalën e Azem Hajdarit kur ai mori në mbrojtje shqiptarët në trevat e tyre autoktonë e në Maqedoninë Shqiptare,lidhur me flamurin shqiptar.Ai deklraoi nga podiumi i atij parllamenti ; “se shteti maqedon duhet të mendohet mirë kur heq në Tetovë e Gostivar flamurin shqiptar dhe kur dënon shqiptarë të pafajshëm që me të drejtë e kundërshtojnë këtë marrëzi.Ata duhet ta dinë se shqiptarët aty janë në shtëpinë e tyre,në tokën e tyre dhe duan të rrojnë në harmoni me fqinjët,kushdo qofshin këta.Por nëse këta fqinj,u trokasin në vatra me pushkë,ta dijnë mirë se pas popullit të Tetovës e Gostivarit janë mijëra ushtarëtështetitamë”.
Si kryetar i grupit parlamentar të mbrojtjes dhe rendit,Azem hajdari u përpoq sidomos në rrefsh të depolitizimit të tyre.Ai bëri ç’ish e mundur që këto rreparte të çliroheshin prej ngarkesave të mëparshme si armë të diktaturës së proletariatit dhe të fitonin statutin e tyre,të pavarsisë partiake,për të qenë kurdoherë ushtarë të kombit,atdheut,në ruajtje të fateve të popullit tonë.Me të njejtin guxim,me të njejtën vendosmëri,Azem Hajdari luftoi në parllament edhe ndaj opozitës së atëhershme,atyre rundimenteve së bollshevizmit në shtetin amë.Lufta e tij ishte kurdoherë e ndershme,parimore,ideologjike,duke dashur jo vetëm të tregojë se i përket një gjenerate të re,por edhe udhëhiqej prej aspiratave të reja.Jo vetëm si parllamentar por edhe politikan vizionar,Azem hajdari do të shfaqej në këto vite edhe si nacionalist i vendosur për fatet e krejt trojeve shqiptare.Në intervistën dhënë gazetës “KOHA E RE “ më 17 gusht 1994, mes tjerave,lidhur me kufijtë etnike,do të deklarohej ; “Kosova,Maqedonia Perëndimore,Camëria dhe disa vise të Malit të Zi,janë vërtetuar prej kohe që u kanë takuar Shqipërisë.Mendoj se edhe mjaft politikanë sllavë,grekë e malazezë,prandaj u dredhojnë në politikat e kulisave,këtyre bisedave.Por unë kam mendimin se ato pjesë të shkëputura prej trupit të Shqipërisë do t’i bashkohen një ditë asaj si e drejtë natyrale e pakontestueshme prej askujt.Vizioni perëndimor për vednin tonë ka ndryshuar edhe unë mendoj se përkrahja do të jetë e madhe në këtë drejtim”.Edhe në zgjedhjet e viteve 1996-1997,Azem Hajdari zgjidhet sërisht deputet.Ky lider i kurajos qytetare të popullit të vet,pat ndjekur me besnikëri fjalën e dhënë,besën emadhe,për të çenë së toku me lektoratin etij,në ditët më të vështira kur Shqipëria ndahej prej totalitarizmit obskurantist-bollshevik,prej diktaturës më të zezë në historinë tonë kombëtare.Ai nuk do të mund të ndahej prej tyre edh në ato çaste të mëdha të shpresës për ndërtimin e shoqërisë së re shqiptare,me prirje kurdoherë demokratike e perëndimore.
Por dihet ndërkaq,revanshi bollsheviko-leninist,i zgjedhjeve në Shqipëri,në vitin 1997.Sipas metodës leniniste se pushteti merret vetëm me gjak,këta kriminelë u vërsulën me armë në dorë duke shkatëruar anekënd Shqipërinë,atdheun e tyre(nëse mund ta qujnë Shqipërinë,atdhe,sepse sipas marksit,proletarët nuk kanë atdhe).Kështu,duke ardhur me ndihmën e armëve të mbushura nga ASFALIA-greke dhe UDB-serbosllave,duke shpallur dhe simbolet e tyre publikisht,të unisonit sllavoortodoks,ata vijuan këtë rrugë edhe në parllament,në këtë tempull të çdo kombi.Menjëherë pas deklaratave të Azem Hajdarit se ai nuk do të largohej nga Shqipëria,se do të denonconte fijet e agjenturave greko-serbe në parllament,se do të jepte emrat e deputetëve shqiptaro-bollshevik që përgjakën shqiptarët dhe dogjën shqipërinë në marsin e vitit 1997,ai u godit.Si rrallëkund në botë,atentatori ishte një deputet bollshevik.Historia përsëritej në mënyrë të çuditshme.Në parrllamentin shqiptar janë goditur Hasan Prishtina,Ahmet Zogu dhe tash së fundi Azem Hajdari.Dora që ka mbajtur koburen ka qenë sigurisht shqiptare ndërsa plumbat,ata të Athinës dhe Beogradit.Heroi i dhjetorit merr 4 plagë në trup,por sidoqoftë shpëton.Mijëra studentë dalin në Tiranë e protestojnë si dikur,protestojnë forcat demokratike enacionaliste nga e mbarë Shqipëria duke parandjerë kobin e zi mbi kokat e tyre.Ditën e parë të daljes nga spitali,heroi i dhjetorit Azem Hajdari shkon në sallën e parllamentit dhe deklaron ; “Ka dashë të më vrasë Fatos Nano e Skënder Gjinushi.Por edhe këtë radhë s’më vranë dot.Unë edhe pse i plagosur do të vij në parllament të mbroj aspiratën e studentëve të dhjetorit,demokracinë shqiptare.Vrasësit do t’i gjykojë koha”.
Kohë embrapshtë,kohë fatale,kohë e ngjarjeve madhore ku trimat,heronjtë,dalin në podiume,në rrugë e sheshe,ndërsa të tjerë,meskinë,vrasës,mercenarë,fshihen skutave e bëjnë plane për krime të reja,të denjta për dramat e Shekspirit.
ORA FATALE,PËRNDRYSHE,DITËT E TRIUMFIT
Ka qenë nata me shi e bubullima e 14 shtatorit 1998,kur Azem Hajdari u qëllua mizorisht.Tashmë dora vrastare ka ditur të kujdeset të zbulojë se ku fshihet zemra e dytë e këtij trimi e patrioti shqiptar.Shiu i madh s’ka mundur të lajë dot gjithë natën gjakun emartirit të demokracisë.Plani bollshevik për pushkatimin e nacionaldemokratit – hero,ka vonuar në këtë kohë por kriminelët i kanë bërë hesapet mirë.Fjala është se ato ditë,do të varej fati i ardhmërisë kosovare ndaj beogradit e athinës,të përpiktë në planet destabilizuese për Shqipërinë,shtinë mbi legjendën e demokracisë shqiptare.Nuk ishte parllamenti ku u luajt tragjedia,por pragu i derës së Partisë Demokratike, përndryshe foleja e krejt demokratëve shqiptarë.Pra vritej në derë të shtëpisë,ai që pat aq shumë ideale e ëndrra për demokracinë e brishtë,për fatin e kombit,për kufijtë etnike.Atentati ndaj Azemit, e thënë hapur ishte atentati ndaj të ardhmes që po trokiste në dyert tona.Në mijërat e demokratëve, të ardhur nga e gjithë Shqipëria u ndie pikëllimi i madh për vrasjen e birit të shenjtë jo vetëm të Tropojës por mbarë kombit shqiptar.Në mitingun e përmotshëm,Dr.Sali Berisha do të shprehej :
“Rruga e Azem hajdarit ishte rruga e bashkimit të Shqipërisë me familjen demokratike evropiane. Vepra e Azem hajdarit është prania juaj sot këtu dhe vendosmëria juaj për të mos lejuar që rruga e çelur prej tij të mbyllet edhe një herë për Shqipërinë.Ne të gjithë së bashku nuk do të lejojmë që ëndrra e Azem hajdarit,ëndrra e madhe e rinisë shqiptare të këputet në mes.Ëndrra e Azem Hajdarit ishte dhe mbetet ideali më i lartë për shqiptarët kudo që janë…Por këta vrasës kanë edhe një emër konkret,kanë emërin e përbashkët,emërin e zi Fatos Nano.Duke derdhur lumin e plumbave mbi gjoksin rinor të Azem Hajdarit,ai kujtonte se do t’i zgjaste jetën vehtes dhe kohës së tij të zezë që është koha e zezë e korrupsionit,mafies politike,tradhëtisë kombëtare.Por gaboi, vëllezër e motra, nuk mundet nga vdekja Azemi ynë,Azem hajdari është dhe do të mbetet përjetë i gjallë.Kjo ditë është dëshmitare e triumfit të tij “.(Gazeta“Rilindja Demokratike” 16 shtator 1998 ).Gazeta “Die Presse” më 15 shtator 1998,thuhet ; “Sot Shqipëria është kryeqendra e kriminalitetit të organizuar dhe sa më shumë në këtë rast bashkëpunon,edhe politika është objekt i akuzave të shumta.Të gjithë janë plotësisht të bindur që vrasja e Azem hajdarit është kryer për motive politike.Drejtësia sot përdoret shumë për përndjekjen e kundërshtarëve politik.Socialistët kanë pushuar nga zyrat e administratës së tyre një numër të madh zyrtarësh,oficerësh,gjyqtarësh,gazetarësh dhe janë zavendësuar nga një numër njerëzish të tjerë vetëm evetëm për tua plotësuar dëshirën,gjë për të cilën ata më parë kishin kritikuar Partinë e Berishës.Socialistët përgadisin procese politike dhe as që duan të dinë nëse shqiptarët bëjnë kontrabandë me njerëz,drogë dhe armë”.
Gazeta “Standart” e 17 shtatorit 1998 ,thuhet ; “Duart e Nanos janë lyer me gjakun e Azem Hajdari.Kryeministri Fatos Nano është përpjekur për të shaktëruar opozitën dhe gjithë Shqipërinë dhe përveç kësaj për të ndërtuar një diktaturë komuniste.Jo vetëm fati i Partisë Demokratike është vënë në rrezik,por edhe në përgjithsi e gjithë Demokracia”.
Azemi tashmë,është kthyer plotësisht në legjendë të demokracisë shqiptare.Anipse,në këto vite të sundimit bollshevik,emri i tij u keqpërdor,kjo nuk vlen diçka.Fati i shqiptarëve të mëdhenj, gjithmonë është dëftuar shumë kohë pas vdekjes së tyre.Padyshim Azem Hajdari ishte udhëheqës i gjeneratës shqiptare antikomuniste,tribun dhe simbol i nacionaldemokracisë shqiptare.
Berm-Zvicër

AQIF EFENDI BLUTA, SINONIM I BURËRISË SHQIPTARE

by

Shkruan:Eugen SHEHU/ Jeni Pazari,(Pazari i Ri) do të jetë kurdoherë si çdo vit tjetër i Shqipërisë,me dramat,luftërat, lindjet dhe vdekjet e tij.Brenda këtyre jetëve të brezave të tërë,natyrisht është çmuar e do të çmohet ngamot edhe ajo e Aqif Blutës, e burrit që kurdoherë ç’prej lindjes e deri në çastin e mbramë jetoi jo vetëm me shqetsimin e vendlindjes por krejt viseve shqiptare.
Lindi më 1887,në shtëpinë e madhe të Blutajve në Jeni Pazar.I jati i tij,Emini vinte nga Gjakova, u kujdes qysh herët që i biri të vazhdojë mësimet në shkollë,ngase shihte tek i biri një lloj pjekurie e talenti të parakohe,një lloj ngazëllimi të madh përpara librave.Por Jeni Pazarin e viteve 1902-1903,mungonin shkollat dhe sidomos ato shqipe.Është kjo arsyeja që Emin Bluta,i jep disa mësime privatisht të birit duke e përgaditur ate për të vauhduar më gjatë,larg prej Shqipërisë. Qyteti i parë i madh,me të cilin u përball Aqifi 10 vjeçar,ishte Izmiri (Turqi).Falë disa të afërme të tij,Aqifi u vendos në kushte mjaft të mira në një prej gjimnazeve më të rregullt të qytetit.Tashmë , koha e tij do të zirej plotësisht me mësime dhe veçmas me praktikime në gjuhë të huaja.Prirjet e tij ndaj procesit mësimor ranë shpejt në sy të mësuesve të cilët shihnin tek “arnauti” i vogël jo vetëm shpirtin e ndjeshëm e kureshtar por edhe zotëruesin e një malli të pashtershëm për viset e largëta të vendlindjes.Kanë qenë natyrisht rezulltatet e larta në vitet e gjimnazit,çka udhëhoqën djaloshin e heshtur të Jeni Pazarit,drejt udhëve të tjera të dijes.Duke dëgjuar në këto vite për emra të shquar ushtarakësh shqiptarë që komandonin divizione të ushtrisë osmane,Aqifi mendon se mund ta ndjeje veten mirë,pranë tyre.Ai e le qytetin e bukur të Izmirit duke vajtur në shkollën e lartë ushtarake të Manastirit e cila përgadiste oficerë të zotët,të aftë për të komanduar ushtrinë perandorake në krejt viset e pushtuara,merr gradën e kapedanit të klasit të parë.Në vitet 1915-1918,Aqif Bluta komandon disa reparte të ushtrisë turke.Lufta e Parë Botërore do të sillte përshtjellime të mëdha jo vetëm për Ballkanin por edhe për Evropën,ndaj formacionet luftarake osmane do të përballeshin me situata e detyra të vështira taktike e strategjike.Aqifi,tashmë me gradën e kapedanit,do të udhëhiqte disa luftime të reparteve të tij duke u bërë shembull i trimërisë dhe pjekurisë në marrjen e vendimeve luftarake.Por mendoj se në këto momente,kurdoherë duhet veçuar një shpirt i madh i Aqif Blutës i cili anipse ishte ndodhur mes luftërash e betejash nuk mund të heshtete.Ky ishte shpirti i madh që dhimte për Shqipërinë.Ngase koha e lirë e tij ishte mjaft e kufizuar ngaqe regjimi ditor përcaktohej rreptësisht prej rregullave strikte të ushtrisë osmane.Aqifi nuk mund të angazhohej sa duhej me problemet e Shqipërisë,por në çdo minut të lirë,në çdo kohë që i jepej për të pushuar,ai do të gjendej kurdoherë në mes të shqiptarëve.Bisedat me ta,kujtimet për Jeni Pazarin e krejt Kosovën martire,do të zbusnin ate shpirt të madh,do të bënin më të gëzuar ata sy të zes e të bukur.Pranvera e vitit 1919,do të sillte ndryshime të mëdha në jetën e Aqif Blutës.Dhe kjo është e kuptueshme kur burri e atdhetari,e lidh në mënyrë të pandashme jetën e tij me ate të atdheut.E coptuar aq keq më 1913,Shqipëria dhe Kosova këto vise arbërore u qarkuan me karakolle serbe,si për t’ju treguar shqiptarëve se përpara lakmive të fqinjëve sllavoshoven edhe vet Evropa s’ka ç’të bëje.Sikur të mos mjaftonin këto,grekët,serbët e italianët po mblidheshin e po bënin plane për të shqyer prej trupit të Shqipërisë edhe ato pak toka që i patën mbetur.
I plagosur dy herë në luftë,i graduar dhe i propozuar për të marrë ofiqe të reja,Aqif Bluta, e kupton tek e mbramja se rruga e tij tani ishte,vetëm ajo që po e çonte në Jeni Pazar.Miqve të vet në prag të ikjes do tu kumtonte ; “Shkolla e burrnija s’na ka mungue askurrë na shqyptarvet të ardhun këtu në Stamboll.Por per mue,ajo çka i dhash Turqisë asht e mjaftueshme.Hije s’po me ka me mbush gjoksin me dekorata kur kufinin e Shqypnisë e kërcnon serbi e greku nat me natë.Po iki e po ju tham edhe ju që të hidhni dyfekët e turkut për me mbrojt votrat tona “.
Në verën e vitit 1919,shkon në Jeni Pazar.Tashmë është burrë i pjekur,shtat lartë,i heshtur si në fëmijëri por edhe i dashur me të gjithë.Kulla e madhe e Blutajve shtron gosti për netë të tërë ngase ata kishin marrë vesh për plagosjen e rëndë të Aqifit.Qindra vizitorë vinë të takojnë birin e tyre edhe për një fakt tjetër.Në mbarim të luftës së Parë Botërore kur mjaft shqiptarë të Kosovës donin të ktheheshin pranë shtëpive atyre u refuzoheshin kërkesat prej ambasadës serbe në Stamboll.Aqif Bluta,duke shfrytëzuar emrin e nderuar të tij dhe ngase fliste në disa gjuhë,ngase ishte i paisur me logjikën e hekurt,në mjaft raste kish ndërhyrë drejtëpërsëdrejti në këtë ambasadë duke zgjidhur problemet e bashkëkombasve të vet.Ndërkaq,shqiptarët e Jeni Pazarit,Sinicës,Gjakovës,Pejës,ishin të bashkuar rreth idesë për bashkimin e krejt viseve etnike shqiptare.Në kushtet kur ata e ndjen të rrezikohej edhe vetë egzistenca e shtetit të tyre,kryen disa akte jo vetëm luftarake por edhe diplomatike.Kështu,në një peticion që populli i Pejës e Gjakovës i pat dërguar kësaj kohe,qeverisë franceze,thuhej tekstualisht ; “Ne shiptarët e Kosovës kemi luftue aktivisht për çlirimin dhe krijimin e Shqipërisë indipendente… Tani,në vend të lirisë e pavarsisë së premtuar popujve të vegjël,që u ngritën kundër pushtimit austriak,atdheu ynë po pushtohet nga sllavët dhe po vendoset regjimi serb”. (Arkivi Qendror i Shtetit , Fondi Komiteti i Kosovës , dosja 27 , fleta 28 – 29 ).
Aqif Bluta bie me një herë në kontakt me atdhetarët e Jeni Pazarit dhe viseve të tjera shqiptare.Veçmas,ai do të lidhej në miqësi të përjetshme me Nexhip dhe Ferhat Dragën,vëllezërit që jetuan deri në çastin e tyre të mbrame,me idealin e Shqipërisë etnike.Të tre këta burra,formojnë organizatët kombëtare të quajtur ; Shoqëria e mbrojtjes të së drejtave shqiptare”. Në radhët e kësaj organizate ata u përpoqën të afronin sa më shumë intelektualë të cilët do të mund të mbaronin në mënyrë energjike dhe të zgjuar të drejtat e Shqipërisë jo vetëm në viset arbërore,por edhe më gjërë në Europë e Amerikë.Aqif Bluta,tashmë e kupton përfundimisht,se veprimtaria e tij s’mund të jetë tjetër,pos ajo e bashkimit të shqiptarëve në luftë për egzistimin e kombit.Ai ka nisur të shkruje në gazetën “Hak” (organ i Xhemijetit-dilte në Shkup.shën.e.sh.)duke demaskuar jo vetëm vrasjet dhe dëbimet masive të shqiptarëve,por edhe planet djallëzore të Pashiqit i cili me çdo mjet kërkon të dezinformojë opinjonin evropian.Me një gjuhë të rrjedhshme e të qartë,me argumente të fuqishme e për më tepër një logjikë të ftohtë,Aqif Bluta u dha shpresa të mëdha jo vetëm miqve të vet por krejt popullit të Jeni Pazarit,se bijtë e shqiponjës nuk do t’i ulin kryet.Ata do të çajnë kurdoherë përpara,pa iu trembur krismave e fortunave.
Në pranverën e vitit 1923,janë të njohura ,protestat masive të shqiptarëve,për t’u përfaqsuar në parlamentin e mbretnisë SKS,prej deputetëve të tyre.Duke qenë se këtë të drejtë,Jugosllavia ja pat njohur edhe boshnjakëve dhe kroatëve,ajo mundi të bëjë “lëshime”edhe në viset shqiptare të aneksuara padrejtësisht.Kështu,në zgjedhjet që shqiptarët e atyre viseve,bënë për t’u përfaqsuar në parllamentin e atëhershëm jugosllav,Aqif Bluta renditej me votime pas Ferhat Dragës.Gëzimi i popullit të Jeni Pazarit është mjaft i madh,ngase ata shikonin tek bijtë e tyre jo vetëm burrat e mençur por edhe trima,që do të mund të vlersonin të drejtat e shqiptarëve pa iu dridhur qerpiku.Ngase ka autoritet,është i ndershëm dhe i paisur me kulturë,biri i Jeni Pazarit,zgjidhet në paralment si antar i komisionit të financave.Në këtë detyrë të rëndësishme,Aqif Bluta dijti kurdoherë të tregonte maturinë dhe shpirtin atdhetar.Duke zënë një vend të respektuar në këtë komision,Aqif Bluta jo rrallë i shfrytëzoi koniukturat e ditës duke ndihmuar më së shumti në financimin dhe fonde shtetërore të shkollave shqipe si edhe ringritjen e objekteve të kulteve fetare.Anipse ai pat fituar emër të mirë në qarqet intelektuale të parlamentit jugosllav,zemra i rrihte kurdoherë për lirinë e trojeve tona etnike,ashtu siç rreh ajo zemra e zogut që kërkon hapsirën e kaltër të qiejve,çështjen shqiptare ai do ta mbronte në çdo moment dhe krejt haptazi duke u dhënë kështu serbëve që të kujtonin se nderet e tyre ishin krejt të pallogartishme kur është fjala për nderën shqiptare.Kështu,kur forcat serbe ndërhynë në gushtin e vitit 1923,në mitrovicë,duke vrarë të rinj që protestonin sepse donin të ishte shqiptar kryetari i bashkisë,Aqif Bluta me të marrë vesh ngjarjen mbajti një qëndrim trimëror në parlamentin jugosllav.Ai kërkoi që të merreshin masa ndaj gjendarmërisë serbe,duke u kujtuar paralamentarëve jugosllav se gjaku i derdhur nëpër rrugët e Mitrovicës nuk do të ndalet pa u plotsuar vullneti i popullit të atij vendi heroik.Po ate ditë, në gazetën “Hak” lapsi i tij do të shkruante “Gjendarmët serb po i vrasin barbarisht shqiptarët,nëpër rruga.Këto mizorina barbare mund t’i bajnë vetëm serbët e qeveria e tyre” ( Gazeta “Hak” shtator 1923 ).
Historiografia serbe,nuk mund të jetë e saktë kur flet për shpërndarjen e parlamentit jugosllav në vitin 1925.Sidoqoftë,unë mendoj se pos të tjerave ka qenë pikërisht krahu reformator i deputetëve shqiptarë,kroatë e boshnjakë që po e demokratizonte mjaft jetën e parlamentit sllav,duke synuar tek liria e plotë e fjalës dhe mendimit të popujve të tjerë nën serbi.Ka qenë kjo arsyeja që krali i serbisë e shpërndau parlamentin dhe nxori dekrete të veçanta për parllamentin e ardhshëm.
Ndërkaq,në zgjedhjet e vitit 1925,është sërish Aqif Bluta dhe Ferhat Draga që vëhen në krye të patriotëve të kosovës,për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve nën jugosllavinë.Duke përfituar nga ligjet e kohës,tashmë biri i Jeni Pazarit vendos të hedhë kandidaturën e tij në Gjakovë ngase këtu,rinia e arsimuar jo vetëm njihte potencialin intelektual të Aqifit,por për më tepër shihte tek ai mbrojtjen e mençur të çdo ideje atdhetare.Shtëpitë gjakovare të atyre viteve,hapeshin skaj më skaj për birin e Jeni Pazarit i cili la grada e ofiqe,la karriere politike e ushtarake duke e vënë jetën e tij vetëm në shërbim të nacionalizmit shqiptar,për komb e atdhe.Ka qenë maji i vitit 1925 kur Aqif Bluta u propozua prej qindra burrave gjakovarë,që ai,t’i përfaqsonte ata në parlamentin jugosllav.Nga ana e tyre,serbët,ende ruanin në kujtesë,ato fjalime oratorike e debate të nxehta të parlamentarit shqiptar i cili në çdo rast u dilte në mbrojtje të drejtave të bashkëkombasve të vet. Këta kursesi nuk mund ta lejonin që nga ky parlament sharlatanësh të dilnin zëra protestuese të deputetëve shqiptarë.Kësisoj,në një natë gushti të vitit 1925,pas një atentati të dështuar Aqif Bluta arrestohet prej gjandarmërisë serbe,në shtëpinë e Ramiz Rizës.Akuza në këtë rast ishte menduar mjaft mirë,Aqifi u akuzua për bashkëpunim të ngushtë më Komitetin për Mbrojtjen e Kosovës si edhe me forcat vullnetare të luftëtarëve të Bajram Currit.Pas një mbrojtjeje tepër serioze,pas një mendimi të pjekur për lëvizjen kombëtare shqiptare,duket se për Aqif Blutën mund të largoheshin ditët dhe netët kobzeza të burgut.Ndërkaq,ai fitonte popullaritet çdo ditë e më shumë dhe për të mos provokuar ndonjë revoltë spontane,autoritetet serbe të Gjakovës, e lanë të lirë birin e Jeni Pazarit me kusht që ai të largohej menjëherë nga Gjakova,kushti ishte tejet domethënës.Duke u larguar nga Gjakova,ai nuk do të kishte mundësi të shpalloste idetë e tij atdhetare,nuk mund të organizonte tubime e veprimtari të tjera në shërbim të çështjes mbarëkombëtare. Por tashmë Aqif Bluta ka fituar respekt të madh në krejt viset e Kosovës.Miqtë tij, e shoqërojnë për në Mitrovicë,duke e siguruar se do të punojnë pa rreshtur që mbi personalitetin e tij jo vetëm të mos hidhet baltë por edhe të ndriçohen mjaftë prej shërbimeve të mëdha që ky u pat bërë kosovarëve në parllamentin jugosllav të vitit 1923.Mbase nuk duhet të harrojmë se në këto kohë,mjaft shkrime të Aqif Blutës,lidhur me terrorin serb të ushtruar në Kosovë,ishin botuar në shtypin evropian,duke e rradhitur birin e Jeni Pazarit në plejadën e atyre burrave të mençur që askurrë nuk e ndanë pushkën nga pena.Por edhe në Mitrovicë, ai do të ndiqej këmba këmbës prej policisë serbe.Misione të fshehta të kësaj policie patën dështuar në beograd për të futur Aqifin në rrjetën e tyre të bashkëpunimit,ndaj kësaj radhe ato ishin të vendosura deri për asgjësimin fizik të tij.Edhe këtu arrestohet natën në shtëpinë e një miku të vet dhe i kërkohet llogari për takimet e fshehta që Aqifi ka bërë me Bajram Currin.Kalvari i fyerjeve dhe poshtërimeve dhe nën një gjyq farsë,me preteksin se ka ndihmuar me armë e municion kryengritësit e Bajram Currit,Aqifi dënohet me tre vjet burg.Atdhetarë nga Mitrovica ndërkaq dërgojnë peticion në beograd duke kërkuar lirimin e tij,ndërsa populli i Gjakovës që e pat zgjedhur deputet kërkon me forcë jo vetëm lirimin por edhe përfaqsimin e tyre prej birit të Jeni Pazarit,në parllamentin jugosllav.Sidoqoftë,autoritetet e beogradit,duke paraparë tek Aqif Bluta shpërthimin e mendimit atdhetar e demokrat,preferuan heshtjen dhe burgosjen e tij,përndryshe përkrahjes që mund ti jepnin.Dhe kjo është e kuptueshme,ata nuk mund të luanin me zjarrin,për të djegur mashtrimet e tyre,me ç’rast do të zbulohej krejt hipokriza e “fqinjësisë së mirë”.Por edhe kohën e burgimit,Aqif Bluta e ktheu në veprimtari të gjërë nacionaliste.Ai me qëndrimin e vet,me porositë dhe shkrimet e botuara u kthye në një tribunë të lirë të mendimit të vendosur nacionalist.Aqif Bluta,i plagosuri dy herë në luftërat e Perandorisë Osmane,mësohet t’i ketë thënë të shoqes “Plagët e trupit qenkan shumë herë më të lehta se ato që bajnë dhimbjet.Por lypset mos me u dëshprue se dhimbja për vatanin kthehet kurdoherë në gëzim kur shef një reze shprese”.
Pasi veprimtaria diplomatike e atdhetarëve të Gjakovës e Jeni Pazarit është e madhe,Aqif Blutën enxjerrin nga burgu duke e këshilluar sigurisht që të mos merret me politikë.Biri i Jeni Pazarit,buzëqesh.Kredoja e tij,tashmë është pothuajse e nënshkruar përfundimisht.Shkollat, dijet, trimëritë dhe krejt jetën fizike ai ja pat falur nacionalizmit, kësaj vlere të çdo kohe për shqiptarët.
“Si deul Aqifi nga burgu,shkoi në Shkup,prej kah,bashkë me shokët e vet,i shkroi qeveritarit Masar Beut në Stamboll,të cilin e kishin njoftun dhe i luteshin që të mos pranoheshin shqiptarët si emigrantë në Turqi.Me ndërmjetsinë Masar beut,Turqija mbylli kufijtë për shqiptarët kosovarë e s’pranoi asnji emigrant”.( Gazeta “Kosova” shtator 1943 ).
Në vitet 1930-1933,Aqif bluta së bashku me atdhetarë të tjerë shqiptarë,viret në krye të protestave kundër shovinizmit serbomadh.Me mendjen e mrehtë e gjykimin e thellë,biri i Jeni Pazarit e pat kuptuar se e vetmja rrugë e fatit që do të mund të nxirrte në bregun e lirisë,bashkëkombasit e vet,ishte ajo e mbrojtjes së lirisë me pushkë në dorë.Për hir të së vërtetës,duhet thënë se monarkia e shpallur në shtetin amë,ndriçon dimensione të reja të nacionalizmës me ç’rast rezonimi u ndie edhe në viset shqiptare në Kosovë,Mal të Zi e maqedoninë shqiptare.Aqif Bluta jo vetëm parakuptonte situatat në rrjedhat e tyre plot turbullira por mbante edhe qëndrim atdhetar ndaj tyre duke patur kurdoherë të gjallë shpresën e madhe për bashkimin e kufijve etnike shqiptare.Është kjo arsyeja që në vitin 1933,gjandarmëria serbe pat vendosur eleminimin fizik të tij.Një natë më vonë,ndërsa kthehej i vetëm në shtëpinë tij,në Jeni Pazar,Aqifi sulmohet nga tre njerëz që sigurisht kanë dalë nga barku i natës.Falë fizikut të tij të fortë,guximi e stërvitjes në shkollën ushtarake,Aqifi shpëton,anipse plagoset rëndë ( së pesti).Se me ç’dhimbje e jetoi populli i Jeni Pazarit këtë veprim kriminelësh ordinerë,mund ta kuptosh fare lehtë,kur mëson se shtrati i tij në spital ruhej prej rojeve të armatosura shqiptare e daljen e Aqifit nga ky spital, e shoqëruan gati 7 mijë banorë të qytetit.Thellë vehtes së tyre,banorët e Jeni Pazarit e patën kuptuar se atentati ndaj birit të tyre,tek e mbramja,ishte atentat ndaj vetëdijes kombëtare e cila pat filluar të shperthente përmes jetës dhe veprës së Aqif Blutës.Në zgjedhjet e vitit 1933 për në parlamentin jugosllav,Aqif Bluta delegohet sërish prej votës dhe besimit të banorëve të jeni Pazarit.Këtu,edhe pse i rrezikuar,edhe pse i kërcënuar me jetë,biri i Jeni Pazarit do të ngrinte lartë zërin e protestos në dobi të zgjedhjes së çështjes kombëtare shqiptare.Ky zë,do të gjëmonte në Beograd,ashtu siç gjëmojnë rrufetë në supet e maleve duke iu kujtuar deputetëve serb ate shprehjen ëmblematike të Abdyl Frashërit për Shqipërinë i cili u drejtohej dikur Fuqive të Mëdha”Mos e bëni copë copë sikur s’ka njeri !”.
Sidoqoftë,rrjedhat e ngjarjeve do të ndryshonin fatin e viseve shqiptare,pas sulmit Gjerman ndaj jugosllavisë,në prillin e vitit 1941,trupat gjermane,dy javë pas sulmit të Beogradit mbërrijnë në Jeni Pazar dhe komanda e lartë e Divizionit 60-të,merr takime me parinë e qytetit. Aqif Bluta,me ate urtësinë që e karaketrizonte,por edhe me ate ndjenjë nacionaliste të zhvilluar, e njeh komandën e lartë gjermane me historinë jo vetëm të Jeni Pazarit por krejt viseve shqiptare,të ndarë padrejtësisht nga shteti amë më vitin 1913.Pas kësaj,trimin e Jeni Pazarit do ta shohim edhe në tubimet e popullit në Pejë e Mitrovicë ku me fjalën e urtë u tregon për qëllimet e komandës së lartë gjermane duke i siguruar ata me ç’rast se trupat nuk mund të konsiderohen pushtuese.E vërteta është (pamvarsisht se ç’mund të kenë qëllimet strategjike të gjermanisë) se me vendosjen e forcave gjermane në territoret e Mitrovicës,Pejës,Jeni Pazarit e Rozhajës,masakrat serbe pushuan.Tashmë,me veprimet e tyre dinake,serbët po përpiqeshin të sillnin në këto zona kolonë të huaj,me ç’rast t’u kumtonin gjermanëve se ato vise nuk ishin etnikisht të pastra shqiptare.Në një dokument të asaj kohe,pos të tjerave shkruhet ; “Qeveria Jugosllave për me ndru fytyrën kombëtare të Pejës,kishte prue malazez,serb,rus,prej Banatit e ma së mbramit edhe vrakaqor të rrethit së Shkodrës,tue i zgjedhë tokat ma të mira të rrethit të Pejës… për me mujtun me i lan shqiptarët në varfëri,por fatbardhësisht nuk kishin mujt me ja arritë qëllimit.Mjeti me i marrë këto toka është druri e pushka.Numëri i të vramëve asht i tmerrshëm”.( Arkivi Qendror i shtetit, Fondi 35, Dosja 136, fleta 122 ).
Dinamika e zhvillimeve luftarake të RAIHUT TË TRETË ishte mjaft e ngjeshur dhe në këtë mënyrë,në vjeshtën e vitit 1942 trupat gjermane u detyruan të lënë Jeni Pazarin.Duke përfituar nga kjo tërheqje,militarët serb organizohen për pushtimin e qytetit.Por brenda 24 orëve Aqif Bluta lëshon kushtrimin dhe nën komandë të tij vrapojnë mbi njëmijë (1000)trima.Organizatori i talentuar ushtarak,Aqifi vendosi forcat në ruajtje të qytetit duke lënë të valojë i lirë,në bashkinë e Jeni Pazarit,,flamuri ynë kuq e zi.Pas këtyre veprimeve luftarake,nisur nga përvoja diplomatike,ai u dërgon edhe një mesazh serbëve në rrethina të Jeni Pazarit ku deklaron me zë të lartë se “Jeni Pazari asht tokë shqiptare.Historia e ka vërtetue këtë e na do ta mbrojmë me jetët e të fëmijëve”.
Por formacionet serbosllavo-çetnike nuk mund të tërhiqeshin lehtë prej Jeni Pazarit.Në muajt shtator-tetor 1941,ata kryejnë disa aksione terroriste barbare në rrethinat e këtij qyteti duke djegur shtëpi e duke vrarë banorë të pafajshëm.Aqif Bluta ndërkohë u ka bërë thirrje burrave të Kosovës martire që t’i vinë në ndihmë,aty në pozicionet e para të kufijve etnike shqiptare.E vërteta është se mbrenda një jave,aty mbritën gati dymijë burra të armatosur prej Drenice,Rugovës,Pejës dhe Istogut.Agimi i datës 16 nëntor 1941,vjen në rrethinat e Jeni Pazarit me krisma pushke e hingëllima kuajsh.Forcat çetniko-sllavoserbe janë lëshuar si të tërbuar për të marrë qytetin.Por këtu,pas trimërisë se çetave vullnetare shqiptare,ndriçon edhe njëherë madhësisht talenti dhe guximi i ushtarakut të talentuar,Aqif Blutës.Duke njohur më së miri terrenin duke zënë pikat kyqe të qytetit,Aqifi mundi jo vetëm të mbronte Jeni Pazarin nga shkatërimi i plotë,por duke çarë vetë i pari,ai mundi të ndërfutet në formacionet serbe duke u shkaktuar atyre humbje të mëdha.Mësohet se në këtë rast,në një fjalim të mbajtur përpara popullit,Aqif Bluta kumtoi : “Këto toka të dashtuna,janë mbrojt ndër vite të shkueme me gjak shqyptari.E me këtë gjak të fisnisë burrnore,nuk janë lanë me u shkel prej kambëve të poshtme të serbëvet.Këta male jan mësue ndër vite me ajr të pastërt,tue valvitë madhnueshëm ate flamurin tonë të Skenderbeut”.
Më pas,në vitin 1943,Aqif Blutën do ta shohim në krye të atdhetarëve që kërkojnë bashkimin e krejt tokave shqiptare.Luftëtar i vendosur kundër komunizmit,biri i Jeni Pazarit,do të ishte ideator dhe organizator i disa tubimeve,në vendlindjen e tij e në rrethina,se nëse komunistët shqiptarë,do të luftojnë për kufijtë etnike mund të gjendeshin ura komunikimi,por në të kundërtën ata vetëm ndaheshin dhe askund nuk bashkoheshin.
Mik i ngushtë i Ferhat Dragës,Fuad Dibrës,Xhafer Devës dhe Shaban Polluzhës,Aqif Bluta tashmë rend të organizojë truprojat kufitare shqiptare jo vetëm në Jeni Pazar por në krejt viset e Kosovës Lindore.Ate nuk e lodhin as vitet e rënda të vuajtjeve dhe as mosha.Pret me kënaqësi idetë e miqve të vet për organizimin e Lidhjes së Dytë të Prizërenit.Mandej idetë e kësaj Lidhjeje i përçon në çdo shtëpi të Kosovës,kudo ku dyert për te rrinin hapur.Është kjo arsyeja që shtypi i atyre ditëve,duke folur për tubimin e Lidhjes së Dytë Shqiptare të Prizërenit thotë ; “Mbas zotit Shehu,si nënkryetar vjen zoti Aqif Bluta… asht burrë që në çdo kohë,nën çdo pushtim,nuk ka pushue kurrë së luftuari për realizimin e vullnetit të popullit kosovar,për të qenë një dhe i pandashëm kundra çdo vale shkatërrimtare”. ( Gazeta “ Kosova “ Nr 52 , tetor 1943 ).
Edhe në vitin 1944,edhe atëherë kur tokën e Kosovës po e mbulonte nata komuniste,Aqif Bluta nuk u thye.Anipse nuk pati ndonjë detyrë shtetërore,ai u përgjigj thirrjes së popullit të Mitrovicës, Sinicës e Jeni Pazarit duke i udhëhequr ata në sa e sa beteja kundra forcave çetnike serbe dhe internacionalistëve proletarë.Ai shkon në Pejë e Gjakovë për organizim të mëtejshëm,por në Gjakovë prehet në besë nga komunistët Gjakovarë zihet dhe i dorëzohet OZN-ës famëkeqeTë mbramen herë,kur burri nuk iu përgjigj zërit të atdheut,ishte çast kur sytë e tij mbylleshin nën drithërimën vajtuese për fatin e kombit të vet,le e rritur në beteja për liri,bashkim e prosperim.,ai ndëroi jetë duke shpresuar që Jeni Pazarin,Sinicën e Mitrovicën ti shihte në gjirin e shtetit amë të vetit,në Shqipërinë e Shqipatrëvet.Mbas torturave shtazarake Aqif Bluta vëhet para togës kriminale serbosllavo-komuniste dhe pushkatohet më 21.janar. të vitit 1945.Ai nuk pranon ty mbyllen sytë, dhe ato syqelë të këtij shqiptari nacionalist edhe sot ua trembin ëndrat serbosllavëve.
Bern-Zvicër

AHMET NIJAZI RESNJA KOMANDANT I LEGJIONIT SHQIPTAR

by

Shkruan Eugen SHEHU,
Resnja ! Sjell ndërmend ata vende të bukura,ato male me erë lirie e natyrisht do të ndjehesh krenar. Por krenarinë më të madhe ta falin njerëzit e atyre anëve,ata që u falën atyre viseve,jo vetëm punën,rininë,përpjekjet,por edhe vetë jetën e shtrenjtë,ate që Zoti ta fal veç një herë.Padyshim ndër këta burra të rrallë e fisnikë,Ahmet Nijazi Beu,ka vendin e vet të veçantë.
U lind në Resnjën e bukur,në vitin e largët 1865.Ish djali i parë i Nijazi Beut dhe do të trashëgonte kurdohere emrin e të jatit.Por me një ndryshim.Ate emër të të jatit nuk do ta mbante si relikë por si dëshmi e një trimërie që përcillte nga viti në vit,nga brezi në brez.Brenda atij vizioni përcjellës,janë me dhjetra e qindra ngjarje që ndonëse personale,fitojnë vlera të mëdha ngase pushka ka shkrepur kurdoherë në të mirë të fatit të popullit.
Si të gjithë banorët e atyre trevave,në fillim shkon të studjojë në një shkollë fetare në Resnjë.Gjuha turke i pëlqen,por i jati Nijaziut me mësues privat nis t’i mësojë edhe shqipen.Beu i Resnjës,kërkon kurdoherë që i biri të mësojë në shkollë por të ndjejë edhe përgjegjsinë e të qenurit shqiptar.Kjo frymë do ta shoqëronte Ahmedin e vogël deri në fund,ai do të përshkruante kilometra të tërë udhe,do të vraponte ashtu si ai zogu,vetëm e vetëm për të qenë sa ma pranë Resnjës së tij.Ngase familja është në gjendje shumë të mirë ekonomike,ngase Nijazi beu zotërronte toka të mëdha deri në Strugë,Ahmedi niset për studime në Stamboll.Fytyrëqeshur,me vështrim të thellë si deti,ndërsa vazhdonte shkollën në Stamboll,ai kurdoherë do të jetonte me kujtimet e bukura të vendlindjes. Në Stamboll, shumë miq të Nijaziut donin ta merrnin në shtëpitë e tyre për dreka e darka por djali i Resnjës kishte dëshirë librat,më shumë se sa pushimet e salltanatet.
Në vitet 1886-1889,ndjek akademinë e lartë ushtarake në Stamboll.Tashmë,në vend të atij djalit të vogël që e merrte malli për Resnjën,shohim të rritet një burrë i hijshëm,tepër serioz e korrekt në studime.Ka qejf ti thërrasin Ahmed Nijaziu,duke kuptuar kështu babanë dhe fjalët e tij sa herë ai e përcillte nga Resnja,për në Shkup e Selanik ; „Oficer mundet met ba shkolla.Por shqiptar nana mund veç me t’lind e mandej burri e ka vetë në dorë,mbetet shqiptar apo ka frigë me qenë i tillë“.
E vërtetë është se djemtë e bejlerëve të asaj kohe dikur,i kryenin pushimet e shkollës në vendet më të bukura të Evropës.Edhe Ahmed Nijaziu nuk mund të përjashtohej nga kjo modë.Por nëse të tjerët miq të tij, e kalojnë kohën në dëfrime,trimi i Resnjës,kudo ku shkonte në Evropë,ai hulumton mbi artin Ushtarak të kohës.Njohës i disa gjuhëve të huaja,Ahmedi ka nisur shoqëri me oficerë të tjerë madhorë dhe kurdoherë,në qendër të vëmendjes,në biseda me ta,është organizimi i betejave luftarake të mëparshme,pavarsisht nëse këto i pat kryer Porta e Lartë,apo jo.Me mbarimin e shkollës së lartë ushtarake të Stambollit,për Ahmed Nijaziun,hapen kanat dyert e karierës së luftës.Intuitiv,vizionar dhe me një vullnet të hekurt,trimi i Resnjës komandon për pak vite,disa reparte të ushtrisë osmane në Turqinë aziatike.Emri i mirë si edhe përkrahja që gëzonte, e ndihmojnë mjaftë,por në mënyrë tepër të beftë,një ditë,në fillim të shekullit që lamë pas,ai kërkoi të shërbente në çfardo detyre,me kusht që të ishte në Vilajetin e Manastirit.Pati shqiptarë (në radhët e miqve të vet) që e quajtën të nxituar këtë veprim.Pati që e „këshilluan“ se nuk mund të bëhesh i madh në karierë,kur shërben në atdheun tënd.Por Ahmed Nijaziu,serioz,i prerë,ushtarak gati i lindur sigurisht edhe u largua prej tyre.Kësisoj në fillim të viteve 1900,Ahmedi vjen pranë vendlindjes,me detyrën e rreshterit në korpusin e dytë të Manastirit.Duke qenë pranë familjes,ai jo vetëm është në gjendje t’i ndihmoje asaj,por sigurisht ka nisur të ndjekë edhe fatin e turbullt të Shqipërisë.Nuk është e tepërt ta quajmë të turbullt këtë fat,ngase shpërbërja e Perandorisë Osmane,me ato zhvillime tronditëse pat përshtjelluar fatin e krejt popujve të ballkanit,historia e të cilit ishte e ngjizur përmes tragjedive.Tashmë kann dalë në dritë mjaft dokumenta që provojnë lakminë e fqinjëve ndaj trojeve tona autoktone.Në shkurt të vitit 1903 ishte arritur një marrëveshje austro-ruse për reformat në të ashtuquajturit Vilajete të Maqedonisë.Mënyra se si marrëveshja ish arritur,të jepte të kuptoje se pas rënies së Perandorisë Osmane,do të ishin të tjera perandori që kërkonin të ngriheshin,duke rindarë zonat e gjahut që do gëlltisnin. Po me 1903,në Romë u zhvilluan bisedime kokë më kokë,midis mbretit të Italisë dhe atij të Greqisë ku tema kryesore ishte coptimi i trojeve shqiptare sipas orekseve helene dhe romane.Ajo çka e bënte butaforike këtë marëveshje,ishte pikërisht ideja e shpalosur se donin t’i binin Shqipërisë në emër të luftës kundër turqve …! Sipas kësaj marrëveshjeje grekët vendosnin të shkonin deri në Tepelenë e Pogradec dhe aty kufiri do të vendosej midis grekëve dhe malazezëve që pasi të pushtonin Shkodrën,të merrnin edhe Dibrën.Ndërsa mbreti Italian „ më modest“ pat kërkuar qytetin e Durrësit dhe të Vlorës.
Ahmed Nijaziu,ka nisur tashmë të ndjeje se diçka po lëviz në kahjen e kërkimit të të drejtave për autonomi të bashkëkombasve të vet.Idetë e komitetit,për mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve të cilën e udhëhiqte në Stamboll Sami Frashëri,radhë pas radhe po hynin edhe në vilajetin e Manastirit.Kishte patur disa konflikte të vogla ( sidoqoftë të armatosura) midis kaçakëve të Ohrit,Dibrës e Prizërenit me disa reparte turke të cilat shërbyen më pas si prelud i krejt ngjarjeve. Ndërsa krejt hapur në kërkesat e tyre,atdhetarët shqiptarë në Sofje e Bukurresht u kërkuan Fuqive të Mëdha : Të lejohen shkollat shqipe dhe kisha shqiptare.Të falen të gjithë shqiptarët e internuar e të burgosur për çështje politike,ose pse kanë kërkuar ushtrimin e lirë të gjuhës së tyre.Të emërohej një shqiptar në komisionin e Reformave në Manastir“.(Arkivi Qendror i shtetit,fond.19,dos.79,fl 3).
Ahmed Nijaziu,tashmë,anipse është në radhët e ushtrisë osmane, e kupton se atdheu i tij do të mund të dalë prej natës së gjatë osmane,vetëm nëpërmjet një lufte të pakompromis me absolutizmin e Sulltan Hamidit.Duke paraparë rënien e shpejtë të Perandorisë dhe orekset sllavo-helene,intuitivisht ai ndjen së afërmi shpërthimin e skajshëm të mërive ballkanike.Tashmë,sarajet e larta e të bukura të tij (janë cilësuar si vepër e rrallë arti në krejt Maqedoninë) mbushen plot njerëz.Në biseda me ta,Ahmed Nijaziu rreket të spjegoje fjalëpakë,situatat dhe sigurisht kërkon besën e parisë së Resnjës,Strugës, Ohrit dhe Manastirit,për të ndërmarrë aksione të përbashkëta nëse lyp nevoja e Shqipërisë.Jo rrallë,në sarajet e tij bujtën edhe trima nga Prespa,Kërçova,Gostivari e Tetova,duke dashur të dëgjojnë tek Ahmed Nijaziu fjalën e atdhetarit e të ushtarakut së bashku..Mendoj se është me vlerë të rikujtosh,se në vitet 1904-1907,Ahmed Nijaziu është bërë i njohur jo vetëm në radhët e burrave të këtyre trevave por edhe në radhët e çetave të komitëve bullgare.Ky bir i Resnjës,natyrisht e kish të qartë se këto çeta kaçakësh mbronin idealet e tyre,por ai parashihte një bashkëpunim të ditës,për të flakur tutje sundimin osman e më tutje rrjedhat historike natyrisht do të shiheshin përmes vizioneve e qëndrimeve të reja në interes të kombit dhe atdheut të shqiptarëvet. Në emër gjoja të Reformës Maqedone,Fuqitë e Mëdha,po gatuanin në vitin 1904 një coptim të Shqipërisë me çrast do të përfitonte sidomos ortodoksizmi i përfaqsuar prej Serbisë,Malit të Zi,Bullgarisë dhe Greqisë.Planet po drejtoheshin me hollësi të tilla,me ç’rast nuk mund të kalonin pa u vënë re prej atdhetarëve shqiptarë.Krahas protestave të shqiptarëve në Stamboll u shtua ndjeshëm edhe fryma nacionale e cila lidhej sidomos me kërkesat për gjuhën shqipe e krijimin e komiteteve të fshehta.Ahmed Nijazi Resnjën, do ta shohim në këtë periudhë,të bëjë propagandë sidomos në radhët e ushtrisë osmane.E vërteta është se asaj kohe,në Vilajetin e Manastirit kish ushtarë me kombësi gjithfarëllojish.Por biri i Resnjës,me ate respekt të jashtëzakonshëm deri për ushtarin më të fundit,pat fituar admirim e krejt efektivave të Garnizonit osman të Manastirit.Jo rrallë,në këtë propagandë për autonominë e Shqipërisë,Ahmed Nijaziu ka pranë Tajar Tetovën,ushtarak,edhe ky me shpirt të vendosur atdhetari për të çuar deri në fund amanetin e madh të Atdheut.Ndërkaq,një komitet i disa burrave shqiptarë,me në krye Ibrahim Temon i dërgojnë Sulltan Hamidit një promemorje duke i paraqitur si në dritë të diellit rreziqet që i kanosen Shqipërisë prej fqinjëve.Në mënyrë shumë të hollësishme,në këtë promemorje,shtjellohen ngjarjet në Vilajetin e Manastirit dhe kërkohen masa konkrete për të shmangur dramën shqiptare. Pos të tjerave,në këtë promemorje kërkohet :
1- „Meqë krahina e imagjinuar sot si „Maqedoni“ (vilajeti i Selanikut,i Manastirit dhe i Kosovës) nuk përbëhet vetëm nga popullsia sllave-maqedone,por nga popuj të ndryshëm,të mos pranohet projekti bullgar i formimit të një province të veçantë maqedonase,në të cilën do të përfshiheshin edhe territoret shqiptare të vilajeteve të Manastirit dhe të Kosovës.Të zbatohen reforma të përgjithshme për të gjitha vilajetet e Turqisë evropiane.
2- Çdo komb të ketë në territoret e banuara prej tij nëpunësit e vet,të vegjël e të mëdhenj, të cilët duhet të njohin edhe gjuhën zyrtare turke.Valiu mysliman ose i krishterë qoftë do të caktohet apo dhe emërohet nga sulltani.
3- Çdo nënpunës do të përgjigjet për detyrën që ka marrë përsipër.Të thjeshtësohet aparati i nëpunësve duke larguar ata që janë të tepërt dhe të mos lejohet shtimi i vendeve të reja.
Xhandarmëria,që është brumi i arbritariteteve të vihet nënkontrollin e prefektëve,ndërsa gjatë fushtave ajo të shoqërohet nga oficerët rezervistë dhe nga nënprefekti.Kjo masë do të forconte mbikqyrjen mbi veprimet e xhandarmërisë dhe do të shmangte shpërdorimet e dhunimet.Po këtu,përfshihej edhe pagesa e rregullt e rrogave mujore të nëpunësve.
4- Të hiqen nga duart e klerit shkollat e huaja,që janë burim i përçarjes midis popujve dhe vihen nën kontrollin e shtetit.Këto do të kthehen në shkolla të përziera,ndërsa mësimi në to do të jetë i detyruar.Kjo masë do të jetë e pranueshme edhe për grekët e bullgarët që i kontrollojnë këto shkolla“.(Arkivi Qendror i Shtetit,fondi 19, dosja 18, fletët 92-93 ).
Në janarin e vitit 1908,u duk se fitorja e Turqve të Rinj,do të ishte mjaft e shpejtë.Kudo nëpër vendet ballkanike,po përgaditeshin kryengritje kundër absolutizmit të sulltan Hamidit dhe njerëzit besonin se me rrëzimin e tij,për ta do të niste një jetë tjetër.Ishte kjo arsyeja që në përkrahje të politikës së turqve të rinj,ishin tashmë shqiptarët që luanin një rol të rëndësishëm.
Ahmed Nijazi Resnja,tashmë ka dalë hapur në krye të trimave shqiptarë të Strugës,Ohrit,Manastirit,Resnjës e Prespës.Mandej burra të armatosur prej Këçove,Tetove e Shkupi ishin futur nën urdhërat e tij duke paraparë ushtarakun e talentuar e prijësin trim të popullit.Ai ka bashkëpunuar ilegalisht në komitetet e Fshehtë të Shpëtimit kombëtar duke ndihmuar jo vetëm me eksperiencën,por sidomos me reputacionin e madh që gëzonte në krejt trevat e Maqedonisë Shqiptare.Fehmi bej Zavallani,Shahin Kolonja dhe Tajar Tetova,do të ishin ndër bashkëpuntorët e ngushtë të birit të Resnjës,në pranverën e vitit 1908.Vlen të përmendet fakti që në mjaft tubime,Ahmed Nijazi Resnja u shpreh haptas se ishte kundër taksave të rënda që popullsia e këtyre trevave ( ashtu sikundër e gjithë Shqipëria) duhej t’i paguanin Portës së Lartë.Edhe pse ai kish ardhur nga një familje e pasur,edhe pse zotëronte toka të mëdha,e vërteta është se Ahmed Nijaziu,jetoi kurdoherë me shqetsimet dhe varfërinë e kombit të vet.Ngase ishte kundër politikës turke të taksave,natyrisht,në krah të tij u radhitën qindra fshatarë të atyre trevave,të gatshëm për të luftuar nën urdhërat e birit të tyre.Ndërkaq,në viset e Maqedonisë Shqiptare,kanë filluar të ngrihen me shpejtësi të madhe komitetet „Bashkim e Përparim“.Në to u rreshtuan jo vetëm fshatarët por sidomos punonjësit e administratës e sidomos ushtarakët e garnizoneve osmane.Ahmed Nijaziu,duke ndjekur me vëmendje situatën,përkrah fuqimisht komitetin „Bashkim e Përparim“(Xhemijetin-e.sh.) të Manastirit dhe rreket të propagnadojë se vetëm në radhët e këtyre organizatave,të bashkuar e të udhëhequr prej nacionalizmit të ndershëm,shqiptarët do të mund t’u bëjnë ballë lakmive të monarkive ballkanike. Rrjedha e vrullshme e ngjarjeve në Vilajetin e Manastirit,natyrisht do të ndikohej së tepërmi edhe prej kuvendit të Ferizajit.I përgaditur prej atdhetarëve e burrave të Kosovës,ky kuvend,do të shënonte të parën besëlidhje shumëdimensionale të shqiptarëve si ai i Dibrës.
Në këto momente të mbarsura me ngjarje kaq të mëdha,shkëlqen edhe një herë mendimi vizionar i Ahmed Nijazi Resnjës.Ani pse,ai mban gradën e majorit në ushtrinë osmane,anipse e dinte se pat filluar të ndiqej prej hafijeve të Portës së Lartë,ky komandant i sprovuar e atdhetar i vendosur,do të çonte peshë zemrat e bashkëkombasve të vet,me jetën,veprën dhe fjalën e tij.Ndofta është me vend këtu të përmendim midis fjalëve të shumta,të atyre tubimeve luftarake,ate të mbajtur në Llabunishte të Strugës,në pranin të mijëra shqiptarëve.
Duke folur mbi ato tmerre që Shqipëria kish hequr në pesë shekuj sundimi,biri i Resnjës,pa asnjë dyshim,pohonte se vetëm kryengritja e armatosur,do të ishte ajo që do të mund të flakte tutje rrobërinë.Pos të tjerave,në këtë fjalë Ahmed Nijazi Resnja,do të kumtonte ; „bullgarët kërkojnë Ohrin,Dibrën,Shkupin,Selanikun.Grekët duan Manastirin, Prilepin dhe Stambollin gjer në Ankara.Ne duhet të zgjohemi patjetër sepse përndryshe,Atdheun tonë do ta coptojnë armiqtë dhe do të hakmerren keq me ne.Do të zhdukin çdo gjë që është e shëndoshë.Do të na vënë në kokë kësula serbe… do të na i dhunojnë gratë dhe motart tona.Neve do të fitojmë nëse i japim besën se do të luftojmë gjer në pikën e fundit të gjakut… Më mirë të vdekur me nder,se sa të gjallë e me turp“.(Dr.Reshat Nexhipi,“Shtypja e Rezistencës shqiptare në Maqedoni“ faqe 177).
Ndikimi i fjalës së Ahmed Nijazi Resnjës,ishte tepër i madh në krejt banorët e Vilajetit të Manastirit.Për më tej,ky ndikim u shtri edhe në repartet e ushtrisë turke të këtij vilajeti,të cilët kryesisht përbëheshin prej shqiptarëve.Aq i madh ishte ky ndikim,aq e madhe ishte simpatia e ushtarëve për majorin e Resnjës,saqë,në fillim të muajit qershor 1908,me qindra ushtarë të reparteve turke në Tetovë,Gostivar dhe Veles nuk pranuan t’u binden urdhërave të eprorëve të tyre osman.Pas kësaj,edhe në garnizonin e madh të Shkupit,ushtarët me kombësi shqiptare,hodhën armët dhe kërkuan të kthehen një orë e më parë në shtëpitë e tyre.Ngjarjet në repartet e ushtrisë,të cilat deri në ate kohë mbaheshin si të vetmet shtylla të Perandorisë,rezonuan edhe në shpërthimin e revoltave të tjera të banorëve të këtyre trevave,sidomos në pikëpamje të arësimimit në gjuhën shqipe. Kësisoj për të ardhur deri në datën e 3 korrikut 1908. Pikërisht në këtë datë,në krye të batalionit që komandonte,Ahmed Nijazi Resnja le garnizonin duke dalur hapur,si kundërshtar absolutizmi gjkatar të Sulltan Hamidit.E vërteta është se u desh vetëm një fjalë e tij,nga ato fjalë që ngrenë peshë zemrat,dhe krejt batalioni me brohoritje gjemoi njëzëri. „NA PRIJ NIJAZI BEJ !”.
Ushtaraku i sprovuar e kuptoi se pas këtij rebelimi,do të merreshin masa të rrepta e shtërnuese të Portës së Lartë,ngase këtu kish ngjarje me rebelime të tjera,në të tjera vende.Për këtë,ai që në fillim e trajtoi efektivin e batalionit ushtarak,jo si mjet mbrajtëse për sarajet e veta,por së pari për të mbrojtur popullin e atyre visive ndaj dhunës së pushtetit vendor turk.Kjo i frymëzonte ushtarët e tij, të vraponin në çdo vis të Vilajetit të Manastirit për të pëmbushur detyrat e për të ngritur në këmbë popullin që goditej për fortunat që e prisnin.Ngase veprimet e batalionit të Ahmed Nijaziut,ishin në sinkron të plotë me idealet e popullit tonë të shtypur,brenda pak ditëve ishin rreth 3000 vetë të armatosur që prisnin veç një fjalë të birit të Resnjës,për t’u hedhur në luftë. Kështu,në ditët e para të korrikut, në Vilajetin e Manastirit,garnizoni osman thuajse u shpërbë.Armët kaluan të gjitha në duart e kryengritësve dhe pushteti vendas po ashtu.Orë pas ore,me qindra kryengritës,regjistroheshin në çetat vullnetare duke dashur të jepnin edhe jetën për pavarsinë e trojeve amtare.Por jo vetëm në Vilajetin e Manastirit.Edhe në Kolonjë,Korçë e Starovë,çetat kryengritëse,të udhëhqura prej Shahin Kolonjës,Çerçiz Topullit e Mihal Gramenos,patën shkaktuar rebelime të mëdha madje ishin në pozita lufte me forcat e garnizonit osmane.Ndërsa në malësitë e Dibrës,çeta e trimave të Elez Isufit përgaditej të sulmonte ushtrinë e Portës së Lartë.Ngase armata e III e Manastirit pothuajse e humbi misionin e saj,ngase granizoni i Shkupit kish rënë pothuaj në dorë të klryengritësve shqiptarë,ngase Tetova,Kumanova,Struga,Gostivari e Kërçova po mbushnin radhët e çetave të vetëmbrojtjes popullore nën komandën e Nijazi Resnjës,Ministri i luftës i Stambollit,nisi urgjentisht për aty,gjeneralin Shemsi Pasha.Pa dashur të mohojmë të vërtetën,Shemsi Pasha ishte në fakt një gjeneral kariere dhe pat fituar shumë luftëra,në disa vende ku pat sunduar perandoria Osmane.Por lavdia e tij,humbi aq papritur në tokën arbërore.Me të mbëritur në Manastir ai u vra nga Atif Beu,miku i ngushtë i Ahmed Resnjës,me ç’rast kur e goditi i tha se ishte vendimi i shtabit të kryengritjes.Atentati shërbeu si një pregaditje dhe drejt vilajetit të Manastirit tashmë u nisën forca të mëdha osmane.Sidoqoftë,ende pa mbëritur aty makina luftarake osmane,për të marrë sadopak në duar situatën,ministri turk i luftës dërgon në Manastir marrëshallin Osman Pasha.Ky njihej si “dorë e hekurt” e ushtrisë ngase kudo ku pat sunduar,pat bërë krime të panumërta.Por edhe shkëlqimi e lavdia e këtij marëshalli,u tretën e venitën përpara zemërimit të kryengritësve.Me vendim të komitetit të fshehtë të Manastirit,Osman Pasha u kap në befasi dhe duarlidhur u mbajt peng për disa ditë.”Këtë atentat e kreu çeta e Ahmet Nijazi Beut,që e çoi ate në pyje”.Arkivi Qendror i Shtetit,fondi 19,dosja 21 , fleta 7 ).
Lëvizja e madhe e korrikut 1908, e cila përfshiu në vetvehte dhjetra mijëra shqiptarë,çoi tek e mbramja në dorëzimin e Portës së Lartë.Sultani u detyrua që në ag të datës 24 korrik të shpallte kushtetutën reth së cilës maernin udhe shpresat e mijëra shqiptarëve.Në këtë akt madhor të popullit tonë,i cili u ngrit për të luftuar absolutizmin e kalbur e për të fituar pavarsinë e tij,roli i Ahmed Nijazi Beut,është padyshim i madh.Në këto ngjarje epokale,sigurisht,biri i Resnjës,mbetet protagonist i shpirtit të revoltës,mbetet klithma e parë e lirisë, e dalë prej gjoksit të tokës arbërore,pas pesë shekujsh sundimi.Kur disa mijëra shqiptarë shkuan në Shkup,kur rrugët e këtij qyteti i mbushën prej thirrjeve të gëzuara,natyrisht edhe fortesat e fundme të garnizonit osman ranë.Nijazi Resnja,së bashku me çetën e tij,iu drejtuan burgut të Shkupit ku ndodheshin të burgosur qindra shqiptarë,për bindjet e tyre politike.Të burgosurit dilnin në liri ndërsa turmat entuziasiste thërrisnin për birin e Resnjës.Jehona e ngjarjeve të korrikut,përshkroi tej e më tej viset shqiptare.Ajo ishte jo vetëm jehonë por edhe shpresë që kërkonte ringjalljen.Shtypi shqiptar i kohës,lidhur me ngjarjet e korrikut, e veçmas me rolin e ushtarakëve shqiptarë shkruante :
“Taboret që u ngritën,ishin tabore prej shqiptarësh,krerët kryengritjes,Enver beu dhe Nijazi beu,ishin shqiptarë dhe telegramin që e dërguan prej shkupit dhe e bindi Sulltanin ta apë konstitucien,u dërgua prej shqiptarësh”.(Gazeta “Dielli” Boston , gusht 1908 ).
Menjëherë pas kthimit nga Shkupi,Ahmed Nijazi Resnja,organizon formacionet vullnetare shqiptare me ç’rast vetëm në Manastir arrin 7 mijë burra.Më tej,këto formacione vullnetare u organizuan edhe në Dibër,Gostivar,Tetovë e Kaçanik duke marrë emrin “Legioni Kombëtar”. Në krye të këtij legjioni,shkëlqeu guximi,trimëria dhe besnikëria e birit të Resnjës.Në krye të këtij legioni,Ahmed Nijazi Resnja,do të vihej disa javë më pas,në mbarëvajtjen e Kongresit të Manastirit. Pa hyrë në detaje të këtij Kongresi,duhet thënë se ai shënoi startin e parë prej nga muarrën fluturimin e tyre dallëndyshet,shkollat e para shqipe.Duke e vënë armën e tij,në shërbim të diturisë së kombit,tek e mbramja,biri i Resnjës,tregonte tejpamësinë e idealeve të veta.
Ndërsa një vit më pas,në kongresin e Dibrës,më 24 korrik të vitit 1909,ai burrë që pat shkrehur pushkën e parë kundër sulltanit (1 vit më parë) tashmë ulej në karrigen e delegatit të këtij kongresi. Biri i Resnjës,në këtë kuvend të gjuhës dhe ardhmërisë sonë kombëtare,përfaqsonte komitetin “Bashkim e Përparim” të vilajetit të Manastirit.Fjala e tij në këtë kuvend,peshonte mjaft ngase brenda saj,ishin ende të gjalla emocionet e kryengritjes madhore shqiptare.Ç’prej kësaj ngjarjeje, e derisa mbylli sytë Ahmed Nijazi Resnja,mbeti komandant i parë i Legjionit Kombëtar.
Bern-Zvicër