BEDRI ÇOKU: “Krijimtaria tek unë është nevojë e domosdoshme.”/
Nga Fadil SHEHU- Florida/
Me Bedri Çoku, ish gjimnazistin e “Janaq Kilica’’ në qytetin e Fierit, i cili ka përjetuar dy dekada vite burg në të ashtuquajturin “ferri i Spaçit”, jam njohur në vitet e para të demokracisë, në pranverën e vitit 1994, gjatë promovimit të librit “ Dy vëllezër në një prangë`´, shkruar nga vetë Ai dhe vëllai i tij, Çaush Çoku. Episodet emocionale që trajtoheshin në këtë libër me dy kapituj, Bedriu në prozë dhe Çaushi në poezi, më motivuan për zhvillimin e një interviste ekskluzive me Bedriun, e cila u botua ato ditë në një nga faqet e R.D-së. Ai njihet dhe si protagonist i grevës që shpërtheu në vitin 1973 në burgun e Spaçit, ku dhe u ridënua. Gjatë viteve të demokracisë ai mbetet i dashuruar pas letërsisë, paçka se emërimi i tij në disa poste të rëndësishme shtetërore i jepnin shansin e karrierës së tij në politikë. I pasionuar në veçanti pas Dostojevskit dhe Kutelit, krahas mjaft dorëshkrimeve të dy romaneve dhe novelave, si analist në disa gazeta, kohët e fundit paraqitet përpara lexuesit me librin e ri mjaft domethënës “Plaku i Kenetës“. Intervista e zhvilluar mbart realitetin e viteve të komunizmit, ngjarjet reale në burgjet e diktaturës dhe zhvillimeve demokratike në Shqipëri. Bedriu së bashku me të atin dhe dy vellezërit, Çaushin dhe Esatin u dënua me 67 vite burg.
F.Shehu:- Cili është Bedri Çoku?
B.Çoku:- U linda në fshatin Muçias, Lushnjë, në vitin 1949. Në vitin 1951 babai im u dënua 20 vjet me heqje të lirisë, si kundërshtar i regjimit komunist dhe, njëkohësisht, u shpallë kulak, me konfiskim të pasurisë së tundshme e të patundshme. Të mbetur mes katër rrugëve pa shtëpi, pa katandi, u endëm ditë të tërë nëpër rrugët e baltosura të Myzeqesë, deri sa më në fund gjetëm strehim tek tezja e jonë, në Fier, Ankushe Boriçi, e martuar me Ali Boriçin. Ndënjëm aty deri sa Këshilli i Lagjes i asaj kohe na strehoi tek një ahur i Taq Bozos, ish tregtar para regjimit komunist, por që djemtë e tij gëzonin mirëkuptim me regjimin e ri. Këtë ahur Taq Bozo e kishte përdorur për kuajt e biroçes së vet. Ishte vetëm me katër muret dhe çatinë. Megjithatë, ishim të detyruar që, gruaja dhe bijtë e një “Armiku” te regjimit të kalonim jo pak, por 9 vjet të jetës sonë në ato kushte çnjerëzore. Shyqyr që në vitin 1959 ajo ngrehinë u rrëzua nga tërmeti i fuqishëm i po atij viti që ne të kishim të drejtë të strehoheshim në një banesë tjetër.Me një dhomë e guzhinë në barakat e ndërtuar urgjentisht nga shteti i asaj kohe për të ndihmuar fatkeqit prej “zemërimit natyror”, në lagjen “1 Maj”, sikur vuri dorë zoti.
– A thua, me këtë rast, se mbaruan vuajtjet dhe peripecitë çnjerëzore për ju? – Jo. Sepse në vitin 1966, pikërisht sapo kisha hyrë në provimet e maturës, një vendim, sa absurd aq edhe kriminal, i Komitetit Qendror të Partisë Punës së Shqipërisë, urdhëronte për të gjitha familjet me “biografi të keqe”, të cilat jetonin dhe punonin me dekada apo shekuj nëpër qytetet e Shqipërisë, të dëboheshin apo të internoheshin me forcë për në fshatrat e ndryshme, nga më të prapambetura të vëndit. Ndërsa neve na rikthyen në fshatin tonë pasi “gëzonim” titullin makabër, kulak, për të cilin bashkëfshatarët ishin të indoktrinuar tashmë për të na ndëshkuar me urrejtje dhe indiferencën e tyre, siç ua kërkonte ideologjia komuniste e luftës së klasës.
-A ju kujtohet se sa familje u internuan apo u dëbuan së bashku me ju nga qyteti i Fierit ?
-Vetëm natën e dëbimit tonë, më 11 Qershor të vitit 1966, mund të jenë internuar apo dëbuar nga qyteti i Fierit, pa e ditur se ku, rreth 37 familje. Por kjo “fushatë”, në se mund ta quajmë kështu me fjalorin e kohës, vazhdoi muajt e mëvonshëm, dhe vitet e mëtejme, pothuajse vazhdimisht. Internimi dhe dëbimi në atë regjim u shndërrua në sistem. Ishte një nga hallkat shtrënguese dhe terrorizuese më makabre të atij regjimi.
-A e menduat, se qysh nga ajo ditë rrjedha e jetës për ju do të ishte ndryshe?
-Në të vërtetë unë, personalisht, kisha iluzione se, të paktën mua si Bedri, do të më toleronin, pasi isha gjimnast i kategorisë së parë, volejbollist, atlet, sporte me të cilat përfaqësoja edhe ngjyrat sportive të klubit “Apolonia”, axhamillëk, natyrisht. Por në atë moshë, 18 vjeçare, aq mund të gjykonte një njeri në pozitat e mia. Unë mendoja se do t’u vinte keq njerëzve të partisë e të pushtetit për talentin tim, por…
-Ju thatë, sapo kishit hyrë në provimet e maturës, por arritët vallë t’i jepnit të gjitha provimet?
-Jo vetëm që i mbarova të gjitha provimet e shtetit, por shkova edhe një muaj në aksionin e rinisë, në ndihmë të kooperativave bujqësore, siç organizoheshin atëherë, nga Komiteti i Rinisë së Rrethit, me nxënësit e shkollave të mesme. Këtë mundësi ma dhanë shokët e shoqet e mia, veçanërisht shoku im i ngushtë i të gjitha viteve shkollore, aktori, “Artisti i Merituar’’, Ahmet Pasha. Fjeta një muaj në shtëpinë e tij.
-A ju kujtohet dita, kur u ndatë nga shokët e shoqet e shkollës për të shkuar përfundimisht në internim?
-Edhe pse mësuesit e mësueset e shkollës më mbanin afër, më ngushëllonin për largimin tim nga qyteti dhe për pamundësinë time, me këtë rast për të vazhduar studimet e larta, gjithsesi unë isha i vrarë shpirtërisht. Veçanërisht i prekur për mua ishte mësuesi i matematikës, njëkohësisht dhe kujdestar klase, Sulejman Mehmeti, i cili jo vetëm që më ndihmoi për provimet e shtetit, por ishte i vetmi që erdhi së bashku me shokët e shoqet e klasës për të më përcjellë deri tek Ura e Sheqit. Me lot në sy u ndamë dhe me shpresë se një ditë do të bashkoheshim përsëri me njeri-tjetrin, po aq të dashur e të sinqertë.
-Ju keni qenë tre vëllezër në burg, me gjithë babanë katër, duke vuajtur gati 70 vite burg. Me Çaushin, vëllain e vogël keni botuar një libër, me titull “ Dy vëllezër në një prangë” , ai me poezi dhe ju me prozë, cila është e veçanta dhe e përbashkëta për ju të dy ?
-Me Çaushin kemi kaluar së bashku ditë e netë të tmerrshme në qelitë dhe burgjet komuniste. Them kështu se me të më bashkoi fati me dekada nën terrorin e paparë të regjimit. Na morën ushtar së bashku, na arrestuan, na dënuan dhe na ridënuan në burg po së bashku. Prandaj edhe sot në jetën e lirë ne jemi përsëri së bashku. Ndaj poeti Visar Zhiti, i cili i ka bërë parathënien librit tonë, është i mendimit se titulli që i është vënë, mund të jetë më i qëlluari për rastin tonë. Ne jemi arrestuar për agjitacion e propagandë, por edhe për poezitë e Çaushit dhe romanin tim me titull ‘Të dënuarit e pafajshëm” që Sigurimi i Shtetit i gjeti në shtëpi në dorëshkrime. Ne u ridënuam në kryengritjen e famëshme të burgosurve politikë të Spaçit që u zhvillua në vitin 1973, si ndër pjesëmarrësit më aktiv të asaj kryengritje historike.
-Çfarë trajtonit në shkrimet tuaj të konfiskuara nga Sigurimi i Shtetit?
-Në poezitë e tij Çaushi i këndonte rinisë, dashurisë, fshatit myzeqar, nënës tonë të shumëvuajtur, vuajtjeve tona, izolimit të Shqipërisë etj. Ndërsa unë trajtoja në roman jetën e njerëzve që diktatura i ndëshkonte si nacionalistë, apo si bijtë e nipërit e tyre.
-Këto ditë ju keni nxjerrë nga shtypi një libër me titull “Plaku i Kënetës”, çfarë përfaqëson rrëfimi i plakut në librin tuaj ?
-Në parathënien e bërë nga zoti Novruz. R. Shehu thuhet me të drejtë se “Plaku i Kënetës” është një personazh gati i harruar në letërsinë shqiptare. I lënë pasdore apo i “internuar” qëllimisht në një ishull, pa nam e nishan. Si e si që në letërsinë e socrealizmit komunist të mbizotëronte personazhi i porositur nga partia , ai i besnikut të Partisë dhe armikut të të gjithëve që nuk e donin Partinë dhe diktaturën e saj të proletariatit ! “Plaku i kënetës” është një njeri i vërtetë i atyre viteve me cilësitë e fshatarit të trashëguara denbabaden, jashtë klisheve dhe mentalitetit komunist. Sa është i realizuar artistikisht dhe në përmbajtje këtë do ta thotë lexuesi.
-Në parathënien e “Plakut të Kënetës” thuhet se keni gati për botim tregime, novela dhe romane, kur do të shohin ato dritën e botimeve?
-Me siguri, sapo të gjendet sponsorizimi.
-Çfarë përjetuat kur nxorrët nga botimi këtë libër?
–Të them të vërtetën ky është libri i dytë që botoj, sepse artikuj nëpër gazeta kam me qindra, gjithësesi është lumturi për mua kur mendoj se njerëzit do të kenë nëpër duar një“ krijesë” nga mendja dhe shpirti im.
-A mundet, të na tregoni se si ka ardhur krijimtaria artistike tek ju?
-Nuk besoj që dikush me dy pare mend në kokë të përpiqet të thotë se si i lindi atij dëshira për të pikturuar, për të shkruar poezi , romane, apo për të kompozuar këngë. Krijimtaria për mua erdhi si një nevojë e domosdoshme, në fillim për të thënë ato gjera që mendoja se ishte lumturi t’ia tregoja edhe të tjerëve. Me kalimin e kohës dëshira për të shkruar u bë një domosdoshmëri për t’u treguar të tjerëve padrejtësitë tokësore.
-Ju kujtoheni nga bashkohësit tuaj, si sportist i klasit të parë, muzikant virtuoz, por edhe si shkrimtar? Cilën mund të veçoni nga këto tre pasione?
-Të tre këto pasione i kam dashur dhe i dua tërë jetën. Sepse duke jetuar brenda meje ato kanë zënë rrënjë. Me këtë rast dua të them diçka që më rëndon në ndërgjegje. Nuk mund të rri pa e thënë një ditë. Fakti që unë në qytetin e Fierit kam qenë një sportist i shquar, i kategorisë së parë. Madje isha kandidat për Mjeshtër Sporti në gjimnastikë, këtë e dinë të gjithë. Përveç kësaj, mund të jem i vetmi sportist i klubit “Apolonia’ që u ndëshkova aq rëndë nga diktatura. Nuk më kanë thirrur as në një rast në përkujtimet festive të klubit “Apolonia’”, qoftë edhe si një sportist që kontribuova me sukses për disa vjet për ngjyrat e “Apolonisë”.
– A ka sekret mosha juaj, pasi tregoni më i ri nga ç’jeni?
-Po. Lëvizja, energjia,optimizmi.
-Cili është momenti më i gëzuar i jetës tuaj?
-22 Marsi. Fitorja e popullit shqiptar kundër komunizmit.
-Po më i hidhuri? (Në çast vështron tutje diku në horizont.)
-Ka shumë çaste, por unë mund të konsideroj atë kur mësova lajmin se përveç ne të dyve, mua dhe Çaushin që kishim vite e vite të prangosur, tani në pranga kishin vënë edhe vëllain e tretë, Esatin.Në shtëpinë tonë, me këtë rast, dy prindërve të moshuar, të lodhur e raskapitur nga lufta e stërzgjatur klasore, u kishte ardhur mandati i vdekjes.
-Ç’ishte nëna për ju, e cila tregohej me gisht në diktaturë, si “ gruaja e burrit dhe nëna e djemve “armiq të popullit dhe të partisë?”
-Nëna ime, përveç se ishte nëna ime e shtrenjtë, por ajo ishte dhe mbeti një simbol i rezistencës antikomuniste të nënave shqiptare.
-Cilët janë shkrimtarët që kanë ndikuar më shumë në formimin tuaj artistik në letërsi?
-Çdo vepër artistike më jep lumturi dhe më lartëson shpirtërisht, por për mjeshtërinë e të shkruarit, veçanërisht më ka tërhequr Dostojevski dhe Kuteli ynë.
-Si ndjeheni tani, pas 24 vite nga dita e lirimit si i burgosur, a janë arritur ato ideale që ju keni pasur e keni në mendjen dhe shpirtin tuaj ?
-Për këtë temë do të kisha dashur të isha i angazhuar tërësisht në një intervistë tjetër sepse është temë e gjerë dhe serioze.
-Ju faleminderit, zoti Bedri .
-Kënaqësia ishte e imja .
Intervistoi: Fadil Shehu
DOSIER/ Flet ish valltari profesionist Rexhep Demetja
-Si u emrova kërcimtar profesionist në grupin e valleve të Filarmonisë Shqiptare/
-Në fabrikën “Misto Mame” u aktivizova edhe si futbollist me Refik Resmen/
-Bashkpunimi me Tish Daijan dhe babanë e koreografisë shqiptare, Panajot Kanaçi/
-Në baletet e repertorit klasik botëror “Zhurale”, “Fadeda”, “Paganini”, “Laurencia” si dhe në operat “Traviata”, “Peshkatarët e perlave”, “Karmen”, “Skënderbeu”, “Rusalka”, “Ivan Suzani”, “Nusja e shitur
-Kemi dhwnw mbi 300 shfaqje në postat kufitare
-Në vitin 1976 më dërgojnë si koreograf në qytetin e Burrelit
-14 orë mbledhje për të më përjashtuar nga Partia
-Manush Myftiu në krye të mbledhjes për të më shpallur të dyshimtë
-Votova vetë për tu përjashtuar nga partia
– Më akuzuan për biografi të keqe pasi gruas time i kishin pushkatuar xhaxhanë
– Kthimi në Tiranë dhe afrimi plot dashuri i Çesk Zadeja
– Zëvendësministri i Arsimit Anastas Kondos, më priti me këmbët e para: “Kthehu edhe një here në Burrel”
– I papunë i drejtohem me një letër Enver Hoxhës.
– Qetësor Kaltanji, më qorton përse ke shqetësuar Enver Hoxhën
– Si valltar kam luajtur në filmin artistik “Gjeneral i ushtrisë së vdekur”
– Kam kërcyer edhe gjatë xhirimit të filmit artistik “Furtuna”, experience e madhe
Nga Albert Z. ZHOLI/
Në pranverë të vitit 1951, futet në punë në fabrikën “Misto Mame” si nxënës në ekonomi, kështu quheshin atëherë çirakët dhe ndihmësit e ustallarëve për të mësuar zanatin e marangozit. Atje pati fatin të njihte mjeshtra të mëdhenj si: Fatos Metohun (përgjegjës i repartit A të mobilerisë), Abdulla Krutanin, një usta i shkëlqyer i cili shpesh herë në pushimin e darkës u tregonte për torturat që i kishin bërë atij dhe disa shqiptarëve të tjerë në kampin famëkeq të Mathauzenit të Austrisë. Gjithashtu në repartin A të mobilerisë u njoh edhe me mjeshra të tjerë, si: Myslym Keqja, Besim Cara, Fadil Boja, Petrit Agalliu, Fahri Rema, Zyhdi dhe Tahir Tresa, Ferit Gjenia, Ferdinand Xhilaga, etj. Nga fundi i vitit 1951, repartit A të mobilerisë iu largua nga puna normistja. Në këtë kohë pergjegjësi i repartit, Fatos Metohu, e thërret në zyrë duke i propozuar detyrën e normistit. Ky lajm për tw ishte i papritur pasi atëherë ishte vetëm 16 vjeç dhe nuk kishte
përvojën e një nëpunësi llogarie. Por, hera herës kishte fituar një farë përvoje në numërimin e normave që bënin marangozët kur normistja vinte dhe rregjistronte rezultatet e punës së kryer. Deshi, s’deshi përgjegjësi i repartit e bëri fakt emërimin si normist. Në këtë fabrikë punoi 18 muaj, maj 1951- nëntor 1952, vit i cili ndryshoi rrjedhën e të ardhmes nga punëtor në artist të skenës në fushën e koreografisë. Në këtë muaj emërohet kërcimtar profesionist në grupin e valleve të Filarmonisë Shqiptare, fal një përgatitje dy vjeçare 1950-1952, që kishte bërë në grupin amator të valleve të pallatit të kulturës “Ali Kelmendi” nën drejtimin e koreografit, Isuf Kullolli. Pa kaluar në jetën e tij si valltar profesionist gjatë periudhës që punoi në fabrikën “Misto Mame” u aktivizua edhe si futbollist me skuadrën e kësaj fabrike që në vjeshtën e parë të vitit 1952 doli kampione e Tiranës në kampionatin lokal të qytetit. Ky ekip nga e cila ka dalë mjeshtri i madh, Refik Resmja, përbëhej nga këta futbollistë: në portë Rexhep Demetja, mbrojtësa, Shaban Tresa, Met Laska, Shyqyri Neli; në mesfushë Llambi Sabriu, Nuri
Murthi, Tahir Tresa dhe Fahri Rema; sulmin e përbënin Ferit Gjenia, i cili më vonë u bë titular i skuadrës “Puna” të Tiranës, Petrit Agalliu, Fadil Boja, Tofik Kazazi dhe Ferdinand Gjilaga.
Si hyre në grupin e valleve të Filarmonisë Shqiptare?
Pasi u largova nga fabrika “Misto Mame” në nëntor 1952, fillimisht emërohem në
grupin e valleve të Filarmonisë Shqiptare dhe më vonë, 1952-1976, plot 25 vjet si artist i skenës në fushën e koreografisë në trupën e teatrit të Operës dhe Baletit.
Gjatë kësaj kohe jam aktivizuar në të gjithë premierat, si në ato nacionale ashtu dhe të
repertorit klasik botëror duke filluar me baletin kombëtar “Halili dhe Hajrija” (1963) me muzikë të kompozitorit Tish Daija dhe vënë në skenë nga mjeshtri i madh dhe babai i koreografisë shqiptare, Artisti i Popullit, Panajot Kanaçi. Në baletin “Delina” në premierën e madhe “Mbrëmje baleti”, “Flamuri i paqes”, “Vëllazërimi
i popujve”, këtë të fundit maestro Kanaçi e realizoi edhe me ndihmën dhe bashkëpunimin e baletmaestrit rus George Perkun që kishte ardhur në vendin tonë për të ndihmuar në zhvillimin e koreografisë shqiptare si dhe në përzgjedhjen e disa talenteve të reja që do të dërgoheshin me studime në Bashkimin Sovjetik, pranë Shkollës së Baletit “Balshoj Teatër” në Moskë. Këta të përzgjedhur ishin, Agron Aliaj, Zoica Haxho, Melushe Bebeziqi, Ganimet Vendresha, Petrit Vorpsi dhe Xhemil Simixhiu të cilët u kthyen në atdhe pas gjashtë vjet studimesh. Me përjashtim të Melushe Bebeziqit e cila ishte martuar në Moskë me baletmaestrin rus, George Perkun. Më vonë unë kërceva në baletin “Cuca e maleve” vënë në skenë nga mjeshtri i madh, koreografi, Agron Aliaj. Suksesi i këtij baleti ishte shumë i madh jo vetëm në Shqipëri, por edhe në turneun tre mujor në Kinë në vitin 1972. Sikurse edhe “Halili dhe Hajrija” në Itali, Greqi, Kosovë etj. Më vonë aktivizohem në baletin “Bijtë e peshkatarit” vënë në skenë nga mjeshtri Panajot Kanaçi. Kam marë pjesë aktive në repertorin e baleteve klasike botërore, si “Romeo dhe Zhulieta” vënë në skenë nga Agron Aliaj, “Esmeralda dhe Shatrivani
i Bahçisarajt” vënë në skenë nga baletmaestri rus, George Perkun, në vitet 1951-1952. Gjithashtu, kam kërcyer në baletet e repertorit klasik botëror “Zhurale”, “Fadeda”, “Paganini”, “Laurencia” si dhe në operat “Traviata”, “Peshkatarët e perlave”, “Karmen”, “Skënderbeu”, “Rusalka”, “Ivan Suzani”, “Nusja e shitur”, etj. Vazhdoj të luaj si kërcimtar solist në valle në baletin “Lola” vënë në skenë nga baletmaestri sovjetik Marat Gazajev në maj të vitit 1958, i cili duke parë aftësitë e mija profesionale si valltar i karakterit më jep dorën duke më caktuar solist (duet me partneren time Myzejen Kryekurti) në vallen “Bolero e parë” e cila hap shfaqjen e këtij baleti. Pastaj maestro rus Gazajev, duke parë se e realizova këtë duet më beson duetin tjetër në aktin e dytë të baletit “Lola” së bashku me kolegun Fadil Voci. Por nuk mbaron këtu
aktivizimi im si solist në valle duke u aktivizuar edhe në aktin e tretë të këtij baleti në trion e
ushtarëve francezë që kërcejnë në kampin e ushtrisë franceze me gotat e birrës ndër duar
për fitoren që kishin arritur kundër ushtrisë spanjolle. Në këtë trio përveç meje marrin pjesë edhe kolegët e mij, Faruk Koka dhe Abdulla Cara. Por, kulmin e suksesit tim si valltar profesionist do ta arrij në premierën e baletit “Partizani” (1967) të kompozitorit Kozma Lara dhe vënë në skenë nga Kanaçi dhe Aliaj ku pata nderin të luaj si solist i parë në rolin e Hamza Beut duke dubluar Artistin e Popullit, Agron Aliaj.
Pranë Ansamblit “Kufitari”
Periudha 25 vjeçare, 1952-1976, përfshin edhe vitet e ushtrisë (1954-1957) i inkuadruar si valltar pranë Ansamblit “Kufitari” ku bënin pjesë artiste të mëdhenj si, humoristi Skënder Sallaku, Skënder Plasari, Muharrem Piri, Qani Biraçi, orkestrantët e talentuar Agim Krajka, Gramos Omari, Lulzim Hima, Ymer Qosja, Henrik Paci, Rasim Këllezi, Myslim Lela, etj. Gjithashtu ky ansambël artistic kishte në gjirin e tij këngëtarë profesionistë si, Safete Toska, më vonë soliste e Ansamblit Shtetëror Popullor, Myzejen Mullaj, më vonë këngëtare lirike në teatrin e Operas dhe Baletit, Agim Konçi dhe Latif Hoxha këngëtarë solistë të Ansamblit shtetëror të Këngëve dhe Valleve Popullore. Në gjirin e këtij ansambli artistik bënin pjesë
valltar profesionist, Besim Zekthi, Fatos Zajmi, Ramiz Herri, Eqerem Muça, Zyhdi Mançi, Demir Kërçishtja, Eqerem Arbana, etj., që pas lirimit nga shërbimi ushtarak u renditën në trupat
profesioniste të Ansamblit Shtetëror të Këngëve dhe Valleve Popullore. Ky ansambël ishte i
vendosur apo i atashuar pranë Drejtorisë së Kufirit, në Tiranë, gjatë tre vjetëve të ekzistencës
së tij, 1954-1957 nën kujdesin e vazhdueshëm të njeriut të urtë dhe të mençur kolonel, Llambi
Premtit dhe kapitenit të parë Nevzat Vigani të cilët u përkushtuan për mbarëvajtjen e këtij
ansambli nga fillimi deri në suprimimin e këtij ansambli artistik. Detyra e këtij grupi artistik
gjatë tre vjetëve ishte jo vetëm argëtimi i forcave të kufirit ku u dhanë mbi 300 shfaqje në postat
kufitare por edhe fshatrat e thella malore të Shqipërisë duke argëtuar masën e popullit me
një repertor të bukur humoristik dhe muzikor. Gjithashtu ky grup artistik dha me dhjetra shfaqje
në të gjitha qytetet e Shqipërisë nga Jugu në Veri duke bërë një jehonë të madhe në popull i cili
argëtohej dhe kënaqej me humorin e bukur të Skënder Sallakut dhe lojën me profesionalizëm
të këngëtarëve dhe valltarëve.
Koreograf në qytetin e Burrelit
Mbas 25 vjetëve punë si valltar profesionist, në vitin 1976 më dërgojnë si koreograf në qytetin
e Burrelit gjoja duke më futur në listën e të qarkulluarve por me një prapaskenë të turpshme
të drejtorisë së Teatrit të Operas dhe Baletit dhe të organizatës bazë të partisë të këtij institucioni të cilët në këtë valë qarkullimesh organizuan një mbledhje partie prej 14 orësh nga ora 15.00 deri në 5.00 të mëngjesit të ditës së nesërme. Në këtë mbledhje asistonte edhe sekretari i
Komitetit të Partisë së Tiranës, Manush Myftiu. I deleguar ishte edhe gazetari Agim Shehu (në atë kohë edhe instruktor i Komitetit të Partisë). Kjo mbledhje maratonë kundër personit tim me
akuza të trilluara që nuk kishin ndodhur kishin për qëllim largimin tim nga Teatri i Operas dhe
Baletit. Në përfundim kjo mbledhje doli me dy propozime. E para, përjashtim nga Partia, e dyta, ulje në kandidat partie për dy vjet dhe largimin nga Tirana bashkë me familjen. Pasi u hodh në vote votimi i parë, numërimi dha këtë rezultat: 34 për përjashtim dhe nga totali 67 mbetën 33 për variantin për propozimin e variantit të dytë. Nga ky rezultat unë duhej të përjashtohesha nga Partia por ndërkohë ngrihet ish grimiori i operas, Pertef Veleshnja, i cili i drejtohet panelit të drejtimit të mbledhjes duke sqaruar se votimi nuk ishte kryer në rregull pasi kishte votuar edhe vetë Rexhep Demetja. Pra, unë isha dakord me përjashtimin nga rradhët e Partisë. Në këtë moment Manush Myftiu më pyet: – Keni votuar ju për përjashtimin tuaj?
Unë i përgjigjem: PO! Atëherë ai propozon që të përsëritet votimi. Përsëritja dha rezultat
tjetër pasi unë nuk kisha të drejtë vote. Pra, vendimi përfundimtar ishte që të zbatohej
variant i dytë. Pas disa ditësh unë isha i detyruar që të zbatoja këtë vendim pa të drejtë apeli duke u larguar në qytetin e Burrelit ndërkohë që më kishin prerë edhe pagën mujore.
Masa ndëshkimore ndaj meje nuk ishte vetëm grindja që unë kisha me udhëheqjen e kësaj
organizate partie të cilët ishin në pozita më të forta se unë, duke më shtuar edhe një akuzë
tjetër. Kjo ishte mungesa e sinqeritet ndaj partisë për biografinë e gruas time së cilës i
kishin pushkatuar xhaxhanë, Zenel Rika I implikuar padrejtësisht në incidentin e hedhjes
së bombës në Ambasadën Sovjetike, shpifje e sigurimit të shtetit komunist.
Ky vendim u shoqërua me një karakteristikë të dobët dashkeqëse të organizatës bazë dhe
të drejtorisë së organizatës së Operas me tekstin: “Kalon në kandidat partie dhe largohet
bashkë me familjen nga Tirana, si ferrë e bezdishme e Partisë së Punës”. Pas dy vjetë punëve si koreograf në qytetin e Burrelit, unë ngrita një grup vallesh si dhe përgatita dy kuadro koreografë që do të më zevëndësonin pas largimit tim në Tiranë. Këta ishin, Gëzim Radani dhe Aleks Zgjuni të cilët jo vetëm e merituan besimin tim por dëshmuan se ishin vërtetë krijues artistik. Karakteristika nga Burreli për t’u kthyer në Tiranë më erdhi shumë e mirë. Jo për tu kthyer si më parë valltar por edhe me ndonjë post drejtues.
Kthimi në Tiranë dhe Çesk Zadeja
Me të ardhur pranë familjes fillova punë si valltar pranë Trupës së Teatrit të Operas dhe
Baletit. Kaluan plot tre muaj dhe unë nuk po paguhesha për punën që po bëja. Në këtë kohë
i drejtohem drejtorit të përkohshëm të këtij institucioni, Çesk Zadeja duke i shprehur
shqetësimin e mos pagimit për punën e kryer. Zadeja më përgjigjet: “Demetja! Me keqardhje
të njoftoj se dokumentat e tua nuk kanë ardhur nga Burreli!”. Atëhere i drejtohem zëvendësministrit të Arsimit dhe Kulturës, Anastas Kondos, i cili më priti me këmbët e para: “Kthehu edhe një here në Burrel sepse nuk ke ardhur me dokumenta të rregullta por si kaçak!”.
I papunë i drejtohem me një letër Enver Hoxhës.
I mbetur në mes të katër rrugëve, një prind me dy fëmijë dhe bashkëshorten, i papunë i
drejtohem me një letër Enver Hoxhës. Atë ia jap një mikut tim, Petrit Shijakut, i cili punonte në
sektorin e letrave. Letra ime iu dha dorazi udheheqësit kryesor të Partisë. Në këtë interval
kohe duke pritur përgjigjen e kësaj letre shkoj në Komitetin Ekzekutiv të Tiranës për të
gërmuar dhe gjetur dokumentat e mija që fshiheshin prej tre muajve. Këtë informacion ma dha zyra e Kuadrit të Komitetit Ekzekutiv të qytetit të Burrelit me numër protokolli. Me këtë numër unë kërkova ballafaqim me punonjësen e kuadrit të komitetit Ekzekutiv të Tiranës, e cila hapi sirtarin dhe në fund gjeti dosjen time që kishte tre muaj që kishte ardhur nga Burreli.
Qetësor Kaltanji, më qorton përse ke shqetësuar Enver Hoxhën
Pas një muaji, sekretari i Enver Hoxhës, Qetësor Kaltanji, më thërret në Komitetin Qëndror ku kishte zyrën e tij duke më qortuar përse ke shqetësuar udhëheqjen dhe nuk ndoqe shkallën hierarkike të zgjidhjes së problemit duke ardhur fillimisht tek ne. Unë iu përgjigja që e kam respektuar këtë shkallë, por u detyrova të bëj këtë letër për Udhëheqësin pasi nuk mora asnjë përgjigje pozitive. Pas një muaji paraqitem te kryetari Bashkimeve Profesionale, Gëzim Laska, i cili më thotë se njoftimin e kemi marrë për emërimin tuaj në punë pranë këtij institucioni por do të presësh edhe një muaj deri sa Plenumi I Komitetit të Partisë të mblidhet dhe të bëjë
kalimin tënd pranë këtij institucioni sepse je kuadër i Plenumit të Komitetit të Partisë.
Mbas një muaji erdhi vendimi dhe unë fillova punën. Deri në vitin 1986 nga ku dola pension
në moshën 50 vjeçare. Gjatë kësaj periudhe 35 vjeçare kam kontribuar si koreograf jo vetëm në kryeqytet por edhe në mjaft rrethe të Shqipërisë me afate tre mujore si, Elbasan, Fier, Berat, Pogradec, Laç, Patos, Skrapar, etj. Gjithashtu gjatë kësaj periudhë në vitet 1970-1990, kam kontribuar në Koncertet e Majit si koreograf me krijimtarinë time pranë ansambleve amatore të rrethit të fshatrave të Tiranës, pranë grupit të valleve Shengjergj, Shënmëri, grupit të valleve të Uzinës së Traktorëve, të Kombinatit të Ndërtimit “Josif Pashko”, Ndërmarrjes së Prodhimit të Veshjeve (NPV), NB “Gjergj Dimitrov”, të cilët ishin pjesëmarrës të përhershëm në të gjitha
Koncertet e majit që organizoheshin çdo vit. Gjatë këtyre viteve kam marrë pjesë edhe në
filmat artistike si, “Skënderbeu” në vitin 1953, në të tri vallet e këtij filmi si atë të realizuar në
Kamëz, në martesën e Skënderbeut, në Manastirin e Beratit në festën e bashkimit të
princave shqiptarë si dhe në vallen e luftëtarëve të lirisë në Kakariq të Shkodrës.
Si valltar në filmin artistik te filmi “Gjeneral i ushtrisë së vdekur
Kam mare pjesë si valltar në filmin artistik te filmi “Gjeneral i ushtrisë së vdekur” duke kërcyer
përkrah artistëve të mëdhenj, Aleksandër Prosi dhe Pjetër Gjoka që luanin rolet kryesore në këtë film të vitit 1974 me regjizor Piro Manin. Gjithashtu kam kërcyer edhe gjatë xhirimit të
filmit artistik “Furtuna”. Në vitin 1962-1964 aktivizohem dhe kontribuoj në orkestrën
amatore të Pallatit të kulturës “Ali Kelmendi” si firzamonikë e dytë me dirigjent kompozitorin
Agim Prodani. Edhe me këtë orkestër kam kontribuar me koncerte brenda Tiranës dhe
jashtë saj tashmë jo si valltar por si muzikant.
Kursi 6 mujor për gjyqëtar futbolli, nën drejtimin e profesor Sami Kotherja
Në kapitullin e parë, theksova se në nëntor të vitit 1952, do të mbyllej aktiviteti im si
futbollist për t’u rihapur sërish pas 10 vjetësh pikërisht në vitin 1963. E përjavshmja sportive
“Sporti popullor” kishte nxjerrë një lajmërim për hapjen e një kursi 6 mujor për gjyqëtar
futbolli. Në këtë lajmërim viheshin edhe kushtet se kush mund të regjistrohej në këto kurse si:
arsimi i mesëm (mundësisht i lartë), mosha nën 30 vjeç dhe lartësia 1.70 cm e sipër, por që për
fat të keq këto kushte nuk u respektuan nga organizatorët dhe konkretisht nga Komiteti i
Fiskulturës i asaj kohe. Sapo mora lajmërimin pranë këtij komiteti u rregjistrova në kursin 6
mujor për gjyqëtar futbolli. Kursi filloi në fund të vitit 1963 pranë gjimnazit “Sami Frashëri”
nën drejtimin e profesor Sami Kotherja atë kohë edhe gjyqëtar ndërkombëtar i FIFA-s. Pas 6
muajsh, kursi mbaroi duke na dhënë dëshmi të gjithëve si gjyqëtar i Kategorisë Tretë. Fillimisht
me këtë kategori u aktivizova në ekipet zinxhir të të rinjve të Kategorisë së Dytë dhe të Tretë.
Më vonë në vitin 1970, pas 6 viteve mua më jepet Kategoria e I-rë, fillimisht si anësor dhe
më vonë si kryesor. Në vitin 1971, Federata Shqiptare e Futbollit organizon në Elbasan një
seminar me të gjithë gjyqëtarët e Shqipërisë, për ngritjen më lartë të cilësisë së gjykimeve
dhe përsosmërinë e figurës profesioniste dhe morale të gjyqtarit të futbollit.
Mes gjyqtarëve më të mirë, Arsen Hoxha djali me barseta
Në përfundim të këtij seminari që drejtohej nga Azis Tahiri, atëherë zëvendëskryetar i
Komitetit Ekzekutiv të Sporteve pranë Ministrisë së Arsimit, u lexua lista e 15
gjyqëtarëve të kategorisë ndërkombëtare dhe të parë nga e gjithë Shqipëria që do të gjykoni
si kryesor në kategorinë e parë. Në këtë listë krahas gjyqëtarëve ndërkombëtar
dhe të kategorisë së parë u lexua edhe emri im, si i ri në atë kohë. Si: Sami Kotherja,
Ramazan Kuka, Ramiz Pregja, Met Myshku, Shefqet Caslli, Xhavit Fagu, Agim Nikshiqi,
Mihallaq Minga (Vlore), Fidai Pupa (Korçë), Hasan Turdiu, Sefer Saraçi (Tiranë), Tahir Kalaci
(Shkodër) etj. Ky lajm më gëzoi shumë por më vuri edhe në pozitë përgjegjësie, se të gjykoje
si kryesor në kategorinë e parë ishte jo vetëm nder, besim, por edhe një përgjegjësi e madhe.
Në këtë seminar Azis Tahiri i tërhoqi vëmendjen një djalosh i ri rreth të njëzetave që
mbante flokë të gjata dhe barseta që për atë kohë ishin të ndaluara nga ideologjia komuniste.
Ndërkohë Azisi e pyeti, ju atje nga fundi duke ja bërë me dorë personit që kërkonte i kujt rrethi
jeni dhe si ju quajnë? Djaloshi i ndrojtur i tha vij nga Fieri dhe quhem Arsen Hoxha.
Drejtuesi i seminarit si person me partishmëri i tha shkurt dhe prerazi që nesër
mos të shoh më me ato flokë të gjata. Djaloshi prerazi u përgjigj si urdhëron dhe ashtu veproi.
Ky episod i vogël do të bënte më vonë këtë person gjyqtar të dëgjuar me titulli
ndërkombëtar i FIFA dhe i preferuar i F.SH.F pavarësisht se gaboi disa herë në ndeshje
deçizive por përsëri preferohej, kështu ishte atëherë kush bënte gabime që të nesërmen
ngjallnin diskutime në opinion bëheshin protagonist të famshëm dhe me emër fat që nuk
e kishin ato gjyqëtarë që në karrierën e tyre si gjyqëtar kryesor të kategorisë së parë, kishin
gjykuar me kompetencë, paanshmëri por që nuk ishin bërë debat diskutimesh në mediat
televizive dhe të shkruara.
Protesta e Besës, bilbili i një tifozi dhe mbrojtësi me topin në duar
Gjyqtar kryesor më 1972 në Shkodër ndërmjet Vllaznisë dhe Besës së Kavajës
Kështu pasi mora kategorinë e parë dhe besimin e Komisionit
Tekniko-Gjykues caktohem në ndeshjen e parë si kryesor më 1972 në Shkodër ndërmjet
Vllaznisë dhe Besës së Kavajës. Ndeshja po zhvillohej korrekte dhe e bukur drejt rezultatit
1-1, por këtë rezultat do ta përmbyste minuta e 83′ kur një mbrojtës i Besës i mashtruar nga
një bilbil që vjen nga shkallët e stadiumit, kap topin me dorë duke menduar se i kisha rënë
unë bilbilit, megjithëse në atë moment nuk kishte arsye që të ndërpritej ndeshja. Duke
zbatuar rregulloren teknike të futbollit unë akordoj penallti në favor të ekipit të Vllaznisë e
cila kthehet në gol duke mbyllur edhe krejt takimin 2-1 për Vllazninë. Ky moment nuk kaloj
pa kundërshtime nga ana e lojtarëve të Besës, por që në fund, pasi shpjegova rregulloren ju
nënshtruan fatit të viktimës. Në mbarim të ndeshjes ndjeva një keqardhje për rezultatin e ndeshjes që u shkaktua aksidentalisht nga një tifoz nga shkallët e stadiumit dhe jo nga zbatimi i rregullores teknike nga ana ime. Episodi i dytë apo kurioziteti për lexuesit e
këtij libri do të ndodhë në fushën e Çorovodës të Skraparit për ndeshjet e Kupës së Republikës
për çerekfinalet 1/8 ndërmjet ekipit vendas dhe atij të Besës së Kavajës (1973-1974).
Konkretisht në pjesën e dytë në një terren të rënduar nga shiu që binte, portieri i Skraparit
pasi mbërthen topin e përplas atë në tokë dy a tri herë por që në këtë të fundit topi nuk i
kthehet në dorë, duke marrë fjaskë (duke rrëshqitur afër këmbëve të lojtarit të Besës
Mullaliut i cili me meçuri dhe gjakëftohtësi e dërgon atë në rrjetë duke shënuar një gol të
rregullt. Konform rregullores unë akordoj gol pasi topi që i rrëshqiti nga duart portierit
kundërshtar ishte në lojë dhe se ndërhyrja e sulmuesit të Besës ishte e rregullt dhe pa faull.
Si zakonisht në këto raste futbollistët tanë protestojnë, duke kërkuar nga unë që të anulloja
golin, por kjo nuk mund të ndodhte pasi unë isha i ndërgjegjshëm se kisha zbatuar
rregulloren teknike pikë për pikë.
Protesta e Besës, portiere përplas topin në tokë, por topi shkon tek kundërshtari
Ndërkohë që protesta po merrte përmasa në rritje, trajneri I Skraparit i ndjeri Ibrahimi një njeri dhe kuadër i aftë dhe i ndershëm ndërhyri në fushë duke qetësuar gjendjen duke pranuar golin si të rregullt, kështu u mbyll dhe kjo ndeshje me të vetmin gol 0-1 për Besën që u kualifikua në ¼ e Kupës së Republikës. Episodi i tretë ka ndodhur në Tiranë në stadiumin “Qemal Stafa” ndërmjet ekipeve Partizani dhe Flamurtari i Vlorës, sezoni 1974-1975. Ku në një aksion personal të ikonës së futbollit shqiptar, Panajot Pano nga mezi i fushës pasi triblon dy lojtarë kundërshtar pranë zones së rreptësisë e lëshon topin përpara më shumë seç duhej dhe në pa mundësi për ta kapur me dinakëri i afrohet mbrojtësit të Flamurtarit duke
u rrëzuar nga ky kontakt fizik, pasi ngrihet nga toka më thërret me emër Xhepo jepe të shkretën
pa fyerje por me veprime gjestikulacionesh e përsërit këtë pasthirmë. Atëherë unë nuk hezitoj
e thërras, dhe ndërkohë që futa dorën në xhep me nxjerr kartonin e verdhë për protestë, më
afrohet e më thotë Xhepo jam unë vëllai jot, e tha këtë shprehje në konfidencë mbasi me
Panon kemi ndenjur e luanim futboll në fëmijëri në rrugën e Fortuzit ku shkoja shpesh pranë
gjyshes time. Pano nuk e zgjati pasi ai ishte një futbollist i madh, korrekt dhe shumë popullor
me ne.
Gjygjtar në një ndeshje ndërkombëtare në Hungari, midis Hungarisë dhe Zvicrës
. Ky lajm nuk përbënte ndonjë sekret sepse ishte shtruar për aprovim edhe në kolegjumin e gjyqëtarëve në Tiranë (vija e masave). Në këtë kohë duke menduar se ky propozim do të gjente miratimin e U.E.F.A-s, Federata e Futbollit më cakton për të gjykuar një ndeshje ndërkombëtare në Hungari, midis Hungarisë dhe Zvicrës e vlefshme për 1/8 e kampionatit europian të futbollit për ekipet Shpresa. Por, para se të dërgohesha për të gjykuar jashtë
shtetit kisha arbitruar shtatë ndeshje ndërkombëtare miqësore në Shqiperi si: 1) 1971.
Shkëndija-Universiteti i Rumanisë. 2) 1972. Flamurtari i Vlorës, Buduçnost i Pejës. 3) 1973.
Shqipëri Algjeri ekipet Shpresa 4) 17 Nëntori Zhunguldad e Turqisë 5) Ylli Kuq i Pogradecit-
Sloga e Maqedonisë. Ekipi jonë ishte përforcuar me lojtarë të ekipit kombëtar si Ajazi në portë,
Seiti në sulm, Ballço në mesfushë etj. 6) Labinoti Petrolul i Ploeshtit të Rumanisë dhe Labinoti
Olimpik i Pireut të Greqisë. Pra të gjitha këto aktivizime në takimet ndërkombëtare krijonin
premisat dhe kushtet që unë të isha në listën e kandidatëve ndërkombëtarë.
Çaslli, Arsen Hoxha, Lulëzim Konçi fitojnë me short të drejtën e gjykimit ndërkombëtar
Por çudia ndodhi më vonë dhe që pritej për shkak të kritereve të tarafit e miqësisë dhe jo meritave nga U.E.F.A
aprovohet për ndërkombëtar vetëm tre persona: 1) Sh. Çaslli, 2) Arsen Hoxha, 3) Lulëzim Konçi. I katërti sipas numrit rendor isha unë R. Demetja, dhe sipas kritereve të U.E.F.A. kur vjen puna për kufizimin e numrit i heq vizën numrit të fundit. Pra, llotaria e heqjes më ra mua që isha i katërti në listën e federatës sepse U.E.F.A i miratoi Shqipërisë tre ndërkombëtarë. Pasi
mora vesh lajmin që jam hequr për shkak të numrit rendor i drejtohem Mehdi Bushatit, si
kryetar i Komitetit Shtetëror i Sporteve të Shqipërisë në ato vite.
Në Korfuz, sin ë botën e ccudirave pas një oferte në “Hotel “Tirana”
Më 28 gusht 1991, rastësisht kaloj pranë hotel International Tirana (15 katëshi) papritmas lexoj një tabelë, në fasadën e këtij hoteli ku shkruhej: “Hotel “Tirana” organizon më datën 16 shtator 1991, një udhëtim turistik një ditor në ishullin e Korfuzit, ku dreka, udhëtimi dhe viza kushtojnë 25 dollarë”. Më 16 shtator pasi mora pasaportën me vizë greke, u nisëm për në qytetin e Sarandës prej ku do të shkonim drejt ishullit të Korfuzit. Pas një udhëtimi prej dy orësh mbërrijmë në ishullin piktoresk. Organet doganore të shtetit grek na kontrolluan për dokumentacionin. Ishim 80 turistë nga Tirana. Shoqëruesja jonë, Hajrija, na drejtoi në një nga restorantet më në zë të ishullit për të drekuar. Mbas përfunduam drekën, e pyes zonjën a mund të largohem nga Korfuzi në drejtim të Athinës? Ajo më përgjigjet:
– Ke dhrahmi me vete? – Po!- i përgjigjem. Atëhere mund të shkosh në Athinë dhe mund të lëvizësh lirshëm në të gjithë Greqinë pasi vizën greke e ke një mujore. U befasova. Nxora nga xhepi pasaportën dhe i thashë që kemi ardhur për një ditë këtu… Nuk më besohet! Ajo mu përgjigj: Shikoje edhe një herë pasaportën. Me të vertetë ajo shënonte “Ena mina”. Pra, një mujore. Atëherë u largova prej zonjës duke e falenderuar për sqarimin dhe iu drejtova portit detar për të marë një biletë për në Patra.
–
– Nga Korfuzi drejt Athinës, nisja e një aventure të re
– Mbas dhjetë orësh udhëtim me një traget modern arrij në Patra, rreth ores shtatë të mëngjesit. Menjëherë iu drejtova stacionit të autobuzave për në Athinë, pasi preva biletën prej 2 mijë dhrahmish. Nisem kështu drejt kryeqytetit grek…
Drejt Pireut me një turist gjerman
Sapo mbërrita në këtë qytet shkoj në stacionin e taksive për të udhëtuar drejt Pireut
ku unë do të takohesha me një mikun tim, Kristaq Papa. Në këtë moment më afrohet një
turist gjerman, një djalë i ri rreth të njëzetave dhe më pyet: Cila taksi të çon në Pire? Unë
thashë ja me këtë që jam edhe unë dhe e ftova të hynte në taksi. Pasi e pyeta shoferin grek për
çmimin iu drejtova edhe gjermanit në gjuhën e tij të cilën e zotëroj në pjesërisht, se bileta
kushton kaq. Ai ra dakord. Pas pak minutash u nisëm. Sapo mbërritëm pas 25 minutash zbritëm dhe i afroj tre mijë dhrahmi shoferit. Kjo shumë ishte për të dy. Ndërkohë gjermani më pyet: Vas kosten? Unë I përgjigjem: Draj! Ai nxjerr paratë dhe jep tre mijë dhrahmi. Unë e falenderoj dhe ia jap pagesën shoferit duke mos e futur dorën në xhepin tim. Gjermani pasi më falenderoj në
gjermanisht: Fil tanke! U largua duke më thënë: Ofiterzen! (Mirëupafshim). Ndërkohë i them
shoferit grek ku ndodhet lokali kafe i shqiptarëve. Ai më fut krahun dhe pas dy minutash mbërrijmë afër shinave të trenit. Ndërkohë më tregon duke më këshilluar që të
eci anës shinave. Pas një ore udhëtim, më tha, se do të dalë përpara një kioskë ku 100 m prapa
saj ndodhet klubi i shqiptarve. E falenderova për këtë ndihmesë dhe nisa udhën… Me të
vërtetë pas një orë ecje dallova kioskën. Eca 100 metra pas saj dhe lexoj: Lokal-kafe. Futem
brenda dhe ulem pranë një tryeze që ishte bosh. Ndërkohë më vjen kamarieri grek dhe më thotë
çfarë dëshiron. Porosis një birrë.
Mes shqipatrëve të arratisur në Athinë, ata më shihnin si UFO
Duke pirë më afrohen disa shqiptarë dhe më pyesin në gjuhën shqipe. Ulen bashkë me mua dhe fillojnë të pyesin për Shqipërinë sepse atakishin mbi dy vjet që ishin larguar nga Atdheu. Unë u dhashë lajme kryesisht për Tiranën dhe
pastaj kërkova prej tyre të më ndihmonin për të gjetur mikun tim, Kristaq Papa. Njëri prej tyre
më sqaroi se Kristaqin nuk e njoh, por Marko Papën e njoh dhe prite se na momenti në
moment mund të vijë këtu. Për fatin tim të madh, pa mbaruar birën hyri një djalë simpatik
dhe shtatëlart. Ky ishte Marko Papa. Dy shoqëruesit tim në tryezë ia bënë me dorë që
të afrohej në tavolinën tonë. Ai u afrua dhe ul së bashku me ne. U prezantova dhe i bëra të
ditur se isha i interesuar të takoja vëllanë e tij, Kristaqin. Marko, në shenjë respekti u ngrit më
këmbë, më dha dorën dhe më përqafoi sepse e kishte dëgjuar emrin tim nga vëllai. Pasi ndejtëm
pak më tha se çfarë dëshironi të pini diçka tjetër. Ndërkohë më shumë se sa për të pirë kisha
nevojë për të pushuar. Ai u përgjigj se nuk diskutohet që sot ti je mik i familjes time. Dhe
ashtu bëmë. U ngritëm dhe i hipëm motorit të tij. Pas dhjetë minutash mbërrijmë në shtëpinë e tij.
BRENGA E MAKFIRE CANOLLIT
Nëna ime 49 vjeçe vdiq nga marrazi i tre djemve të burgosur nga kriminelët serbë
dhe u varros pa praninë e tyre/
Bisedë me poeten dhe atdhetaren e flaktë kosovare Makfire Maqedonci Canolli/
Bisedoi Keze Kozeta Zylo/
Ju keni vite që jeni në emigrim në Amerikë, si e përjeton Maki largimin nga Mëmëdheu dhe cilat ishin arsyet kryesore të largimit nga Kosova?/
Në Qershor mbushen 16 vite që ndodhemi në Amerikë. Më parë ishim në Gjermani afër tetë vite dhe largimin nga Kosova për herë të dytë apo dalja në mërgim për ne ishte sikur i burgosuri të kthehet sërish për herë të dytë në burg. Largimi nga vendlindja më ka vrarë thellë në shpirt. Kjo, për vetë faktin, se jeta në mërgim, larg atdheut, është sikur jeta e fëmijës, që rritet larg nënës së vet.
Arsyet kryesore të largimit tonë nga Kosova për herë të parë në vitin 1991 ishin sepse bashkëshorti im kishte punuar në minierën e Kishnicës dhe atë të Strezovcit ku ishte udhëheqës i punëtorëve dhe teknik i xehtarisë me kualifikim të lartë dhe ishte njëri ndër organizatorët e minatorëve të cilët protestuan dhe e mbajtën grevën në atë kohë dhe qëndruan shtatë ditë e netë të mbyllur në thellësitë e minierës në mbrojtjen e kushtetutës së Kosovës dhe të atyre pak të drejtave që ne i gëzonim në atë kohë. Serbia pas përfundimit të atyre grevave kishte shpërndarë fletë arrestime dhe pasi ne e bëmë ceremoninë e martesës bashkëshorti im mori vendim që ne të largohemi nga Kosova ose përndryshe duhej të dorëzohej e të vuante dënimin, meqenëse atij i ishte caktuar masa e dënimit pa praninë e tij në gjygj. Por pala gjermane edhe pse ne kishim dokumente dhe fakte ata asnjëherë nuk na besuan për kërkesën e strehimit tonë aty apo azilin e asaj kohe. Edhe pse dy vajzat tona lindën atje dhe qëndruam afër tetë vite si dhe punonim pasi kishim të drejtë pune dhe nuk mvareshim prej shtetit sërish nuk e fituam të drejtën e lejes së qëndrimit përgjithmonë. Pala gjermane e pati nënshkruar një marrëveshje me Millosheviqin për kthimin e shqiptarëve të Kosovës, ku me atë marrëveshje Serbia ka marrë një shumë parash nga Gjermania pasi kishte “garantuar” se as një e keqe nuk ka për t’ju ndodhur shqiptarëve nga Kosova. Gjermania filloi t’i dëboj kosovarët me arsyetimin se gjoja ne Jugosllavi nuk ka rrezik për shqiptarët! Pra, bëheshin lojë pazaresh me jetët tona!
E vërteta ishte, se në Kosovë lufta për çlirim kishte filluar. Pas dy ditësh, kur ne u kthyem në shkurtin e atij viti, ndodhi masakra e parë në zonën e Drenicës. Pastaj, ne qëndruam gjatë tërë luftës në Kosovë, pikërisht në vendlindjen tonë në Prishtinë. Më pas u detyruam që, si mijëra kosovarë, t’i lëshojmë vatrat tona dhe të largohemi nga toka amtare!
Cili është kontributi i familjes suaj gjatë luftës së Kosovës me Serbinë dhe disa nga momentet më të vështira dhe të dhimbshme të jetës suaj në Kosovë?
Kontributi i familjes sime për të mirën e çështjes kombëtare nuk ka munguar asnjëherë. Familja ime ka qenë gjithmonë në shënjestër të UDB-së jugosllave dhe kjo u dëshmua kur në pranverën e vitit 1982 u burgosën tre vëllëzërit e mij me qindra shokë të Ilegales pasi u zbulua veprimtaria e tyre “armiqësore” siç i quante Serbia!
Ata u dënuan me heqje lirie me 14, 6 dhe 5 vite burg të cilët pjesën më të bukur të rinisë së tyre e kaluan në burgjet serbosllave! Po ashtu u burgosën edhe dy kushërinj të cilët e vuajtën denimin me burg. Për fat të keq më shumë kam përjetuar momente të hidhura dhe të dhimbshme se sa momente gëzimi atje në vendlindje dhe ato kanë lënë plagë në shpirtin tim dhe gjurmë në mendjen time! Për vetë faktin se jeta më goditi shumë herë si dallgët e detit qysh në fëmijëri, atëherë kur akoma kisha nevojë për lodra si moshataret e mija, unë duhej ta luaja rolin sikur të isha e rritur sepse kur u burgosën tre vëllezërit e mij unë isha në moshën 11 vjeçare dhe pas një viti nëna jonë u paralizua e tëra edhe pse ishte në moshë akoma të re vetëm 48 vjeçe ajo nuk mundi t’u bëjë ballë atyre dhimbjeve pasi sa herë shkonte të vizitonte djemtë e saj në ato burgje e kuptonte qe torturat më çnjerëzore bëheshin ndaj tyre! Pastaj sa ishte e dhimbshme aq ishte trishtuese kur ajo pas disa muajve e sëmurë në moshë 49 vjeçe ndërroi jetë dhe u varros pa praninë e djemve të saj pasi ata nuk kishin të drejtë të dilnin nga burgu qoftë edhe vetëm për t’ia dhënë lamtumirën e fundit nënës. Pastaj moment trishtues ishte kur i vizituam vëllezërit në ato burgje e ata prisnin lajme të mira me shpresën se nëna do të bëjë më mirë e ne u thamë se ajo ka ndërruar jetë para disa ditësh apo javësh. Pastaj katrahurat tjera për vite me radhë ku në çdo sekondë e minutë ishim të përcjellur nga UDB-ja qoftë edhe një lëvizje e vogël e jona pavarësisht ishe i rritur apo fëmi! Po ashtu gjatë luftës kemi përjetuar momente të vshtira dhe të dhimbshme, sepse kur u kthyem nga Gjermania ishte gjendje lufte. I kishim afer tetë vite qe nuk i kishim takuar familjarët e miqtë tanë dhe i gjetëm në një gjendje shumë të rëndë qoftë psiqikisht, emocionalisht apo ekonomikisht! Përpiqeshim t’indihmonim sado pak me veshëmbathje apo gjëra ushqimore sidomos ata banorë të zonave ku lufta kishte marrë përmasa të mëdha, por ishte e pamundur që t’u ndihmojmë të gjithëve. Është e pamundur t’i them të gjitha këtu, por kulmi i gjithë atyre të këqijave qe i kam përjetuar që nga fëmijëria ishte momenti më trishtues në jetën time kur na erdhën policia dhe paramilitarët serb të cilët i kishin shamijat e lidhura në kokë dhe fytyrat e ngjyrosura dhe tri tanke qëndronin para shtëpisë së babait tim, e ku brenda në shtëpi përveç familjarëve tanë ndodheshin edhe shumë persona tjerë nga zona e Drenicës dhe zonave tjera të cilët vllezërit e mij i kishin marrë në mbrojtje duke u ofruar strehim dhe u detyruam nën tytat e automatikëve të dilnim nga vatrat tona duke na sharë pse e kemi kërkuar ndihmën e Amerikës dhe NATO-s e duke na kërcënuar se do të na vrisnin dhe kemi filluar të ecim pa e ditur se ku po na dërgojnë apo çfarë do të ndodhë me ne. Pas shumë orë ecjesh ku gjatë rrugës shikoje njerëz të moshuar e të sëmurë të cilët nuk mundnin të ecnin ndërsa askush nuk lejohej t’u ndihmojë apo ta kthej kokën pas e t’i shikoj qoftë edhe prindi yt sepse ata të vrisnin! Ishte kolona e njerëzve e pafund dhe flitej se të gjithëve do të na çojnë te stadiumi i futbollit e aty do të na pushkatojnë të gjithëve! Por, kur e kaluam stadiumin e kuptuam që akoma duhet të ecim dhe më në fund na ndaluan te stacioni i trenit në Prishtinë. Ishte ora rreth 8 e mbrëmjes dhe pasi na grumbulluan aty filluam të ulemi në tokë sepse ishim të lodhur e të dërmuar ata filluan të na shajnë e të dhe na thanë 50-të veta të ngritemi në këmbë dhe ishim të bindur se aty do të na pushkatojnë. Kur i kam parë vëllezërit e mij qe jan ngritur ndër të parët jemi ngritur edhe unë e bashkëshorti im dhe aty kam thënë nuk dua të jetoj më as një minutë. Donjeta ishte 6 vjeçe, ndërsa Dalina ishte 16 muajshe. I kam shikuar që të dyja dhe Donjetës ja kam shënuar nr.e telefonit të vëllaut tim të madhit i cili ishte në Gjermani dhe i kam thënë: Zemër këtu e ke numrin e dajës dhe nëse neve na vrasin e ti shpëton mos harro kudo që të jeshë përpiqu ta gjejsh dajën dhe mbaje në mendje të dua shumë dhe e kam puthur me lotë në sy dhe e kam qit pas shpinës sime! Dalinën e kishte zënë gjumi ishte në karrocën e fëmijëve e kam shikuar dhe e kam qitur para vetës dhe i kam thënë: Më fal o shpirti im jo që mami ty të do më pak, por më mirë le të vrasin me mua se sa të mbetesh në dorën e tyre! Për fat në ato momente qe ata kanë dashur të na marrin e të na ndajnë nga turma janë dëgjuar aeroplanat e NATO-s dhe ata kanë filluar të na bërtasin me të madhe shtrihuni për toke. Pas më shumë se gjysëm ore qe kemi qëndruar në atë pozitë dhe dikur kur atyre ju duk se kaloi rreziku nga aeroplanët e NATO-s na thanë qe të hypim në autobuza e në trena dhe i ndanin njerëzit sa andej sa këndej. ne na detyruan të hypim në një autobus ku kemi qenë njëri mbi tjetrin sa qe nuk besoj se do ta zinte më as një gjilpërë dhe dyert e dritaret e mbyllura ku dikur kishim vështirësi edhe të merrnim frymë. Qanin gratë, fëmijët dikujt i ishte zënë dora apo këmba keq e nuk kish s’i tja drejtoje apo kah të lëvizje. Aty na kanë mbajtur gjer në ora 9 të mëngjesit me ankth ku në çdo moment prisnim kur do të na hedhin në ajër me ndonjë bombë! Pastaj jemi nisur për në Maqedoni dhe atë e kuptuam kur kemi mbërritur në vendin e quajtur Bllacë, vendi ku shumë shqiptarë e gjetën vdekjen, por për fat tonin pasi aty nuk kishte pasur vendë edhe për ne na drejtuan në anën tjetër të kufirit, ku pasi kemi zbritur nga autobusi dhe kemi dashur ta kalojmë kufirin aty ka filluar tmerri dhe torturat nga policia dhe ushtria sllavo maqedonase, të cilë jo vetëm qe na pritën me sharje e fyrje, por kanë hyrë në mes të asaj turme të madhe me një autobus duke dashur të na shtypin të gjithëve. Aty as vetë nuk e di se si kemi shpëtuar të gjallë! Dhe pas shumë orë pritjesh e mallteretimesh e kemi kaluar kufirin dhe na kanë pritur vëllezërit shqiptarë të asaj pjese e na kanë marrë në vatrat e tyre! Por Dalinën u desht ta dërgojmë menjëherë në spital pasi ishte dehidruar dhe ishte në gjendje të rëndë shëndetsore!
Dhe pas disa jave kemi kaluar në kampin e Stankovecit ku kemi qëndruar disa javë aty dhe jemi regjistruar në të gjitha shtetet, por ishte Amerika e para ajo që na mori në mbrojtje dhe erdhëm këndej oqeanit ku ndodhemi edhe sot!
Më befason përdorimi i gjuhës së bukur shqipe në një kohë që ju keni qenë nën terrorin serb, si keni mbijetuar me gjuhën, me traditat, me kulturën?
Ruajtja e traditave tona dhe ruajtja e gjuhës padyshim qe nuk kanë qenë aspak të lehta për ne, por ka qenë atdhedashuria ajo qe na ka mbajtur gjallë! Për vetë faktin se ne sa kemi qenë në rrezik prej gjuhës sllave aq kemi qenë rrezik edhe nga gjuha turke. Unë për vete nuk e njoh as sot gjuhën serbe sepse e thash qe isha e vogël kur u burgosën vëllezërit e mij dhe kjo ishte arsyeja kryesore pse e urreja gjuhën serbe dhe nga ai moment asnjëherë nuk jam munduar ta mësoj edhe pse nëna ime insistonte qe ta mësoj duke më thënë se çdo gjuhë është mirë ta njohësh e sidomos një gjuhë nga e cila mund të keshë provokime gjatë jetës! Ne ishim të detyruar në shkollë të mësonim gjuhën serbe dy herë në javë nga një orë por unë në atë lëndë gjithmonë kam qenë e dobët dhe thuajse mezi e kam kaluar, sepse kurrë nuk doja ta flisja gjuhën e armikut të familjes sime dhe të kombit tim në përgjithësi!
Vajzat tuaja Donjeta dhe Dalina janë vlerësuar si nxënëse shembullore, ndërsa Donjeta është përshëndetur dy herë nga presidenti Bush dhe Dalina dy here nga Presidenti Obama si studente të shkëlqyera, si e kanë arritur këtë sukses?
Vajzat e mia janë dalluar gjithmonë si nxënëse të shkëlqyera në mësime dhe në orkestrën e shkollës të cilat kanë qenë pjesë e asaj orkestre si instrumentaliste të dalluara me instrumentin e violinës.
Dhe si rezultat i suksesit të tyre janë dekoruar që të dyja me diploma nga Presidentat e Amerikës! Donjeta dy herë nga Presidenti Bush, po ashtu edhe Dalina dy herë nga Presidenti Obama! Padyshim që këto suksese i kanë arritur me punë dhe përkushtim, por edhe përkujdesi prindëror nuk ka munguar asnjë herë, por mbi të gjitha ka qenë vullneti dhe dëshira e tyre që të arrijnë në majat e sukseseve dhe shpresojmë qe edhe në të ardhmen të vazhdojnë njësoj! Donjeta vitin e kaluar e ka përfunduar fakultetin në Londër drejtimin për avokate dhe tani pretendon t’i vazhdoj studimet për magjistraturë, ndërsa Dalina pas përfundimit të shkollës së mesme vitin e kaluar ka vazhduar studimet në Hartwick College & University në Oneonta të New York-ut drejtimin për mjekësi!
Krijimtaria tënde ka më shumë temën e patriotizmit, atdhetarizmit dhe luftës për Liri në Kosovë, ndodh se i keni përjetuar dhe aty gjeni më shumë frymëzimin apo diçka tjetër? Kur keni filluar të shkruani për herë të parë?
Pjesa më e madhe e krijimeve të mia ka të bëjë me patriotizmin dhe luftën tonë si dhe me dashurinë ndaj Atdheut, por kam edhe krijime të tjera qofshin ato për dashurinë, jetën, si dhe kushtuar vajzave të mija apo tema të tjera. Padyshim ka ndikuar edhe fryma atdhetare qe jam lindur dhe jam rritur në një vatër ku gjithmonë është frymuar atdhetarisht!
Por, Shqipëria nënë ka qenë gjithmonë ëndërr e imja qe nga fëmijëria si e çdo kosovari, e ajo ëndërr ekziston edhe sot. Në njërën anë qe sot jam shumë larg saj fizikisht, por shpirtërisht e kam gjithmonë pranë vetes dhe së dyti akoma ne ëndrrojmë për bashkimin me nënën Shqipëri!
Për herë të parë kam filluar të shkruaj poezi ne klasën e dytë të shkollës fillore “Emin Duraku” në Prishtinë dhe ishte pikërisht mësuesja ime Zejnije Syla, ajo që e zbuloi talentin tim!
Në poezitë tuaja digjet shpirti i një poeteje për të parë Kombin të bashkuar shpresoni se do të arrihet një ditë?
Zemra e shpirti më qajnë prore për këtë dëshirë apo brengë që shumë herë e paraqes edhe me vargje dhe padyshim që shpresoj se një ditë do të bëhet realitet!
Do të arrihet bashkimi ynë kur të gjithë shqiptarët si në Kosovë, Shqipëri e trojet tjera do ta kenë në zemër një dëshirë të tillë si dhe kur të gjithë t’i bashkojmë forcat dhe të punojmë me mish e me shpirt për realizimin e kësaj ëndrre shekullore dhe për të mirën e çshtjes sonë kombëtare! Nëse gjermanët e realizuan qëllimin e tyre dhe e rrëzuan murin e Berlinit pse ne të mos të kemi të drejtë ku ne akoma jemi më keq të ndarë se sa ata pasi ata e kishin Gjermaninë e ndarë në dy pjesë ndërsa ne shqiptarët e kemi të ndarë Atdheun tonë në gjashtë pjesë! Natyrisht ne nuk duhet të shpresojmë se do të na bashkojnë ata që na ndanë, por ne duhet vetë të përpiqemi të bashkohemi dhe padyshim që duhet mund dhe sakrifica të reja, por besoj se nuk është diçka e paarritur, por duhet që në krye të shtetit në të gjitha institucionet tona që nga presidenca e tutje të vendosen njerëzit që i kanë në shpirt e mendje interesat kombëtare e jo ato personale! Me këta njerëz që ndodhen sot në krye të shtetit natyrisht nuk shpresoj se një gjë e tillë do të ndodhë, flas më shumë për politikanët në Kosovë!
Ju drejtoni emisionin “Heroizmi i popullit në shekuj”, në radion “Zëri i Diasporës” ku bazoheni për materialet dhe a mendoni se historianët duhet t’i rishikojnë shumë gjëra?
Kam bashkëpunuar me radio “Diaspora” me seli ne Suedi në valët e Internetit dhe e kam drejtuar emisionin “Heroizmi i popullit tonë në shekuj” ku kryesisht kemi shpalosur biografinë, pra jetën dhe veprën e luftëtarëve të Lirisë, të dëshmorëve të Kombit dhe Atdheut si Adem Jashari me familje, pastaj Zahir Pajaziti, Tahir Sinani, Skerdilajd Llagami e shumë e shumë dëshmorë tjerë. Materialet i kam siguruar herë nga google e herë nga libra të ndryshëm kushtuar këtyre njerëzve, por natyrisht qe akoma duhet shkruar dhe ka shumë çka që duhet të shkruhet në atë drejtim. Padyshim qe historianët tanë duhet t’i rishikojnë shumë gjëra, por edhe duhet të përpiqen që gjithmonë historia jonë të shkruhet ashtu siç është përjetuar e jo ashtu siç po duan të tjerët të na e shkruajnë!
Ju urojmë shumë suksese dhe vit i mbarë e nderuara Maki,
Faleminderit shumë motër Kozeta për kohën qe ma dhuruat dhe hapësirën qe e krijuat për mua si dhe për ftesën e intervistës. Faleminderit që më bëtë edhe mua pjesë të intervistave tuaja të shumta qe i bëni me njerëz atdhetarë, me njerëz të artit, muzikës, shkencës, politikës e fushave të ndryshme.
Gjithashtu ju uroj edhe Juve mbarësi dhe suksese në çdo sferë të jetës dhe ju përgëzoj për punën tuaj të palodhur që gjithmonë jeni në shërbim të komunitetit tonë sidomos këndej oqeanit dhe e mbani gjallë shpirtin shqiptar qoftë me televizionin “Alba Life” qoftë përmes Shkollës Shqipe dhe aktiviteteve tuaja të shumta!
Janar, 2015
Staten Island, New York
Flet aktorja, regjisorja dhe poetja Eliona Thomaraj
-Arma më e fortë e femrës është brishtësia/
-Politika jonë nuk është gati për idealistë/
– Vlerësimi për artistët shqiptar sot për sot është mbijetesa/
– Femra Shqiptare vetëm probleme ka sot…mbi të gjitha, pasiguria për të ardhmen/
– Teatri shqiptar ka shumë probleme, duhet ti zgjidhim me durim/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Dikujt edhe si besohet, apo mund ti duket paradoksale, pro ajo është një femër e guximshme, që edhe pse poezinë e ka lëvruar qysh në bankat e shkollës së mesme, librin e parë me poezi të titulluar “Poezi aktorësh” e botoi para disa muajsh dhe la gjurmë tek lexuesi. Si aktore ajo ka mbi 20 role, si regjisore 5 vepra të vëna në skenë, dhe ajo është gjithmonë në kërkime të reja të profesionit të saj. Duke parë vështirësitë e artit sot, ajo thekson me plot gojën se problemi më i madh i artisti sot është mbijetesa. Në Shqipëri aktualisht ka pak teatro dhe këto të përqendruara në qytetet më të mëdha. Universiteti i Arteve nxjerr pak aktorë dhe regjisorë për vetë faktin se kërkesat e tregut janë të pakta po ashtu dhe mundësitë e punësimit jashtë vendit. Ajo që e veçon jetën e Elionës është dashuria për librin. Atë e gjen gjithmonë me libër në dorë, ku veçon librat filozofik, por edhe ata me poezi.
-Për një regjisore pushimet e verës apo të dimrit janë absolute apo dhe meditime për dramën apo komedinë e radhës?
– Asnjëherë për një artist pushimet s’janë vetëm pushime. Është fazë parapërgatitore për projektin e radhës. Përpiqesh të spikatësh karaktere ose situata.
-Regjisore por dhe aktore, ku ndiheni më komode?
Më komode sigurisht e ka një aktor pasi përqendrohet të bëjë vetëm rolin e tij…regjisori duhet te krijojë gjithë spektaklin.
-Ku i bëtë pushimet verore?
– Pushimet kryesisht në Jugun tonë.
– Cili vend i Shqipërisë të pëlqen për plazh?
Përtej Llogorasë më duket një super-perlë, plazhi ynë.
– Pse qëndroni larg politikës?
- Pasi politika jonë nuk është gati për IDEALISTË.
-Çfarë lexuat këto kohë?
“Identiteti dhe dhuna” – i nobelistit A.Seen. Një libër interesant që dëshiroj ta lexojnë të gjithë.
-Para lexuesit dolët me një vëllim poetik “Poezi aktorësh”, si erdhi poezia tek ju. Të qenit poete sa ndikon në profesionin tuaj?
– Poezia tek unë ka qenë gjithmonë e pranishme edhe përpara se të frekuentoja Akademinë e Arteve. Të qenurit poete nuk ndikon drejtpërdrejt në aktrim, por indirekt ndjehet lirika poetike. Poezia ime merr forcën nga unë dhe unë marr prej saj. Sa për rininë tonë, më vjen keq për ta.
– Në këtë stinë të pëlqen të udhëtosh me aeroplan apo me makinë?
– Udhëtimet brenda Shqipërisë detyrimisht me makinë, përndryshe nuk i ndahem avionit.
Cili është ushqimi i mëngjesit?
-Qumësht pa diskutim.
-Cila është arma më e fortë e femrës në jetë?
- Arma më e fortë e femrës është,brishtësia.
-Cilat janë problemet e femrës shqiptare sot?
– Femra Shqiptare vetëm probleme ka sot…mbi të gjitha, pasiguria për të ardhmen.
– A ndiheni e vlerësuar ju dhe artistët?
- Vlerësimi për artistët shqiptar sot për sot është, mbijetesa.
-Aktualisht si aktore çfarë jeni duke realizuar?
– Si aktore luajta tek “Borxhlinjtë” e Strinberg e cila garoi në Festivalin e Aktrimit Dibër 2014 me datë 29 Tetor, ku përfaqësuam qytetin e Vlorës.
-Po si regjisore?
-Si regjisore po përgatis një vepër të Angelo Longoni ” Mysafiri”
”Skënderbeu i pagjumë”, flet Angjelina Xhara
PERSONAZH/ Flet skenaristja dhe bashkëregjisorja e filmit ”Skënderbeu i pagjumë”, Angjelina Xhara/
-Serbët le të “lehin” historia flet vetë/
-Vepra e skulptorit Italian, Romanoli, për Skënderbeun në Roma e pashoqe/
-Që në kohën e Zogut u zhvillua një konkurs me 40 skulptorë të huaj, për skulpturën e Skënderbeut/
-Për 25 vjet rresht Skënderbeu mbrojti qytetërimin Europian dhe krishterimin nga pushtimi osman/
– Për Skënderbeun, strateg të fuqishëm e të pamposhtur, por edhe diplomat i madh, flasin arkivat e Vatikanit apo edhe të Stambollit/
– Jam e dashuruar me portretin mbi kalë të Skënderbeut, vepër e piktorit të madh shqiptar, Spiro Xega/
– Për betejat fitimtare legjendare, gravura madhështore gjermane të shek 16-17/
– Skënderbeu tregon lidhjet e lashta të kombit shqiptar me qytetërimin e lashtë europian
– Shumë piktorë të mëvonshëm, sikur janë frymëzuar nga aktori rus, Akaki Orava, që ka interpretuar shkëlqyeshëm kryetrimin shqiptar
– Në film kanë folur Moikom Zeqo “Piktori i Popullit”, Naxhi Bakalli “Skulptori i Popullit”, Thoma Thomai “Mjeshtri i madh”, Zhani Ciko.
Nga Albert Z. ZHOLI/
Një dokumentar interesant mbi figurën e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeut nga dy profesioniste apasionante të filmit, Angjelina Xhara dhe Bujar Kore. Ky film del në kohën kur në gazetat më të mëdha të Serbisë, kjo figurë botërore cilësohet si serb. Deri aty arrijnë pseudohistorianët serbë, sa dhe Heroin tonë Kombëtar, që gjithë bota e njeh se kush është e “përvetësojnë”.
– Më tërhoqi vëmendjen titulli i filmit ”Skënderbeu i pagjumë”…Si dhe pse ky titull. Çfarë doni të thoni ju, si autorë, përmes këtij filmi të ri dokumentar?
-Tema e këtij dokumentari është përjetimi artistik që i kanë bërë brenda e jashtë vendit tonë, figurës legjendare të Gjergj Kastriot Skënderbeut…Ka mbi 600 vite qe shkruhen libra për të! Kryeqytet europiane mbajnë krenarinë e Heroit Shqiptar, përmes monumenteve e busteve te tij…Muze të njohura në botë kanë piktura monumentale me figurën e kryetrimit të pamposhtur…Gravura madhështore shprehin me një nivel të lartë artistik betejat legjendare…Për Skënderbeun janë bërë filma dhe janë kompozuar edhe pjesë muzikore deri opera…Nga Vivaldi, Fransua Franse e Fransua Rabële deri tek Abdulla Grimci
Duke pasur këtë objekt kompleks për filmin, ne duam të tërheqim vëmendjen, duke u mbështetur veçanërisht në portretin madhështor të Skënderbeut mbi kalë, se ai është i gjallë dhe shumë veprues në këtë fillim të mijëvjeçarit të tretë, kur Shqipëria troket në Europë. Skënderbeu është i pagjumë për fatet e këtij kombi…Ai është ndërmjetës i madh sepse është mik i vjetër i Europës. Për 25 vjet rresht Skënderbeu mbrojti qytetërimin europian dhe krishterimin nga pushtimi osman, me beteja fitimtare të zhvilluara në trojet shqiptare, përmes bashkimit te princërve shqiptarë dhe heroizmit të një ushtrie e populli të vogël që kreu një detyrë te madhe…
– Si lindi ideja e këtij filmi?
Operatori i njohur i Televizionit Shqiptar, Bujar Kore, m’u afrua me këtë temë sepse kishte bërë xhirime të shumta të monumenteve të Skënderbeut nga Europa deri në Amerikën e largët. Me një bashkëpunim të mirë krijues u ngjiz, filmi fillimisht në skenar letrar, që u miratua nga strukturat e RTV Shqiptar, për realizimin me xhirime te mëpastajme të bëra në Shqipëri e jashtë saj. Kështu xhiruam në mes të Romës, në sheshin Piaza di Albania, ku është vendosur monumenti i Skënderbeut mbi kalë, vepër e skulptorit Italian, Romanoli…Në film episodi merr një realizim të plotë me xhirimet arkivale të kohës, kur është bërë inaugurimi i monumentit, në vitin 1937. Që në kohën e Zogut u zhvillua një konkurs i plotë, ku morën pjesë me projektet e tyre 40 skulptorë të huaj. Dokumentari mbas prologut, hapet me monumentin ne qendër të Tiranës, ku bëhet inaugurimi në një miting madhështor. Më pas jepen te ndërthurura fakte dhe ngjarje kulmore të historisë skënderbegiane, duke kaluar në kuadro të xhiruara në dy muzetë në Tiranë e në Kruje. Kështu vazhdon filmi që theksin kryesor e ve tek krenaria jonë, kur për Heroin tonë legjendar flasin humanistë të mëdhenj europianë e botërorë. Për Skënderbeun –strateg të fuqishëm e të pamposhtur, por edhe diplomat i madh, flasin arkivat e Vatikanit apo edhe te Stambollit…Për Capitanus Generalis, flasin me gjuhën e artit të vërtetë, piktorë të mëdhenj të huaj si Rembrand e Delakrua. Flasin për betejat fitimtare legjendare, gravura madhështore gjermane të shek 16-17. Mijëra faqe librash shkruajnë historinë me germa të arta. Vepra e Marin Barletit e shkruar menjëherë pas vdekjes se Skënderbeut do të botohej në Venecia, në vitin 1504 e do përkthehej në të gjitha gjuhët europiane…
– Sipas teje, Angjelina, cili është episodi më emocionant i filmit?
-Filmi fillon me një prolog plot ritëm që tregon emocionalisht e vizualisht, kush është objekti i këtij dokumentari. Për mua, jam e dashuruar me portretin mbi kalë të Skënderbeut, vepër e piktorit te madh shqiptar, Spiro Xega. E kemi përdorur shpesh si lajtmotiv. Ashtu siç kemi përdorur edhe disa kuadro nga filmi rus “SKËNDERBEU”, si pika nevralgjike të dokumentarit. Kemi bërë një konstatim, se shumë piktura të mëvonshme, sikur janë frymëzuar nga aktori rus, Akaki Orava, që ka interpretuar shkëlqyeshëm kryetrimin shqiptar. Them se kemi krijuar një metaforë emocionale në film me portretin e Skënderbeut, qe i kthyer në atdhe përkulet me aq mall para tokës mëmë, duke e paralelizuar me puthjen që i bën Papa i Romes kësaj toke të lashtë, ne kohët moderne.
-Mendoni se e keni shteruar objektin e këtij filmi?
– Tema e Skënderbeut është një temë e pashtershme burimore. Ne realizuam një film, ku spektatori do te mësojë e përjetojë emocionalisht si vjen Skënderbeu ne ketë fillim mijëvjeçari. Kohët e fundit, monumentet dhe librat e shkruar për Skënderbeun, tregojnë se sa i etur është shqiptari kudo në botë për lartësimin e një figure të tillë madhore. Intervistat e ndërthurura në dokumentar me studiues, skulptorë e piktorë të shquar, i japin filmit një mbështetje vertebrale. Konsulent i filmit dhe njëkohësisht pjesëmarrës aktiv në tregimin kinematografik, me mendime të fuqishme, është Doktori i Shkencave, Moikom Zeqo.
Personalitete të shquar si historiania e njohur, Dr. Valentina Duka, shkrimtari e studiuesi Ylli Polovina, “Piktori i Popullit” Naxhi Bakalli, “Skulptori i Popullit” Thoma Thomai, “Mjeshtri i madh” Zhani Ciko, me fjalën e tyre përgjatë filmit, sjellin emocione te vërteta studimi e krijimi të kësaj teme madhore. Grupi realizues me gjithë përpjekjen e tyre pasiononte sipas detyrave të kryera, kanë gjetur një ekuivalencë të bukur kinematografike për një film të ri dokumentar, që flet përmes dokumentit arkival por edhe zbulimeve të reja studimore për figurën më emblematike të popullit shqiptar. Montazhi i regjisorit me përvojë, Lulzim Sula, sjell surpriza në pasurimin e gjuhës filmike televizive e kinematografike. Kamera e operatorit të ri Ermal Kore, në xhirimet e sotme, sjell një atmosferë të bukur krijuese me imagjinate dhe shprehje të veçanta filmime.
-Po për anën financiare si e zgjidhët xhirimin e këtij filmi..
– Një temë që nuk doja ta prekja, sepse më vjen keq si në këto vite shtohen ata që kane miliona dhe nuk japin për artin në përgjithësi. Po nuk je patriot, nuk je njeri. Dashuria fillon nga pragu, ku të ka rënë koka. Nejse, ne patëm mbështetjen e Televizionit Shqiptar dhe të një sponsori të vetëm, që e ka emrin e nderuar, Mehmet Malo, President i Eurosport. Falënderojmë nga zemra të gjithë bashkëpunëtorët në diasporë nga Roma deri ne Trieste e Kalabri, nga Gjeneva deri në Detroit, nga Prishtina e Shkupi deri në Londër e Bruksel, që na dhanë materialet e tyre të çmuara për përjetësimin në një film te ri dokumentar të Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Filmi ka vlera të veçanta aktuale (pasi të gjithë duan ta përvetësojnë këtë Hero të madh), sepse siç e ka theksuar edhe shkrimtari ynë i madh Kadare… Skënderbeu tregon lidhjet e lashta të kombit shqiptar me qytetërimin e lashtë europian.
Në tekstin e filmit në një çast thuhet:
“Heroi ynë kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, vjen i pagjumë për fatin e shqiptarëve edhe në agimin e mijëvjeçarit të tretë…Troku i kalit të tij troket në dyert e Europës si një mik i madh i vjetër”. -Serbët le të “lehin” historia flet vetë.
Si do ta cilësonit sot lirinë në krijimtarinë kinematografike?
Sot liria e krijimit është më e madhe por edhe vështirësitë e realizimit janë më të mëdha. Ngaqë kam munguar për vite me radhë në emigracion, rend të arrij kohën e humbur… Në kohën tjetër filmat bëheshin me një komoditet të madh, kishin kohën e caktuar të realizimit shumë bashkëpunim. Tani të gjithë vrapojmë dhe ka shumë stërmundim, stres, lodhje.
Një ndër skenaristet më të vjetra shqiptare, femrat konkurrojnë meshkujt në këtë gjini krijuese?
Në art nuk ka punë gjinish, je femër apo mashkull. Kur të zë muza nuk pyet shumë se çfarë gjinie i përket. Ne, në kinematografi kemi emra të shquar grash e vajzash artiste të mrekullueshme, por ato duhet të mbështeten pak më shumë, tani në kohët e vështira të tranzicionit apo dhe më tej.
Box
Serbët të “verbuar” nga madhështia e Skënderbeut
· Të gjithë në këmbë të mbrojmë figurën legjendare të Skënderbeut! Paradoksi dhe çmenduria e historianëve serbë:
· Heroi Ynë Kombëtar, Gjergj Kastrioti mendohet se lindi më 6 maj 1405 në Mat –vdiq 17 Janar 1468, në Lezhë.Askush se beson (çmenduri serbe) por është e vërtetë. Më datën 16 janar dy prej gazetave më të mëdha të Beogradit, “Kurir”, dhe “Telegraf” kanë pasur një shkrim, ku e cilësojnë Heroin tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotin, se ai është serb…:
“Origjina serbo-ortodokse e Gjorgjes nuk është në diskutim. Historiani anglez Eduard Gibbon në librin e tij “Historia e venitjes dhe rënies së Perandorisë Romake” e vitit 1788, në mënyrë të qartë ka shkruar se Kastriotiç e ka origjinën nga dinastia e vjetër serbe e Braniloviçëve të Zetës. Ngaqë janë harruar nga historianët serbë, këta heronj janë duke rënë në errësirën e harresës, apo thjesht po konfiskohen dhe përvetësohen nga njerëz të tjerë! Një fat i tillë i ka ndodhur kalorësit serb dhe gjeneralit të Papës, Gjorgje Braniloviç Kastriotiç, të cilin shqiptarët e kanë deklaruar për heroin e tyre kombëtar. Madje, edhe flamurin e tij e kanë kthyer në simbolin e tyre kombëtar.
Gjyshi i Gjorgjes u shpërngul në Janinë të Epirit, si Kefalija serb (në shtetin mesjetar serb: i pari i pleqësisë së qytetit). Babai i tij, Gjon Gjorgje Kastriotiç është quajtur Princi i Epirit, krahinë që përfshinte Matin, Mirditën dhe Dibrën. Nëna e tij, Vojislava ishte princeshë me prejardhje serbe nga familja e Tribaldas”, shkruajnë gazetat serbe me germa të kapitale.
Emblema
· Gjatë një betejë të furishme kundër turqve që zgjati përtej muzgut, Skënderbeu urdhëroi disa nga ushtarët e tij të gjenin një tufë me dhi, e u lidhën pishtarë të ndezur brirëve të tyre dhe dërgohen në drejtim të rreshtave të ushtarëve turq gjatë natës. Turqit besuan se u sulmuan nga trupa të shumta shqiptare dhe u larguan me mendimin se u mundën që në numër. Për shërbimin e rëndësishëm të marrë nga ana e këtyre kafshëve, heroi ynë vendosi të përvetësojë imazhin e kafshës si emblemë të tijën, në përkrenaren e tij.
Realizimi i filmit
Skenariste: Angjelina Xhara
Regjia: Bujar Kore dhe Angjelina Xhara
Operator: Ermal Kore
Regjisor montazhi: Lulzim Sula
Konsulent: Dr Moikom Zeqo
Gjate kohëve të fundit, kur është kthyer nga emigracioni, ka realizuar 6 filma dokumentarë:
-LIRIKË SHPIRTI
-PAK DIELL EDHE PËR NE
-KTHIMI NË REDINA
-VATRA E SHQIPTARËVE TË AMERIKËS
-MARGARITA…
-SKËNDERBEU I PAGJUMË
- « Previous Page
- 1
- …
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- …
- 210
- Next Page »