Interviste – Page 173 – Dielli

Special Interview with Democrat Congressman Eliot Engel

June 6, 2014 by dgreca

Special Interview with Democrat Congressman Eliot Engel, New York, co-chairman of the Albanian Issues Group in the U.S. Congress, June 8 elections in Kosovo/
Interview by Beqir SINA/
Engel: These elections represent an important step for Kosovo’s young democracy, normalization of relations between Kosovo and Serbia, and moving forward on Kosovo’s path towards Euro-Atlantic integration.
In an interview with the reporter from Capitol Hill Beqir Sina, Democrat Congressman Eliot Engel, New York, co-chairman of the Albanian Issues Group in the U.S. Congress issues these statements for the general elections in Kosovo June 8
Mr. Engel has called on the people of Kosovo to come out massively to the polls on Sunday’s parliamentary elections in Kosovo, and that for these elections to be peaceful and democratic, adding that “on June 8 I believe that the elections will be free, transparent and fair “. “These elections represent a significant step forward for Kosovo’s young democracy, the normalization of relations between Kosovo and Serbia, and Kosovo’s path toward Euro-Atlantic integration. ” says Mr. Engel, a well known friend of the Albanian community.
New York Democrat Congressman Eliot Engel said: ” The U.S.-Kosovo relationship is strong, and Prishtina has a friend and ally in the United States. I am confident that the U.S. will continue to stand with Kosovo as its democracy further develops and flourishes, and as it increasingly integrates with Euro-Atlantic structures. ”
B.S When we talk about elections in Kosovo in this interview, I’m taking into account how they’ve developed in the past. I would like to call them a model throughout the region – even better than in Albania, Macedonia and Serbia. What do you expect from the general elections in Kosovo that will be held on June 8, 2014?
Engel : Given that last November Kosovo held peaceful and orderly local elections, I am very hopeful that the voting process in these elections will be transparent and well-managed. I also hope the turnout will be relatively high. These elections represent a significant step forward for Kosovo’s young democracy, the normalization of relations between Kosovo and Serbia, and Kosovo’s path toward Euro-Atlantic integration.
B.S Do you think that the Kosovo institutions have taken the necessary steps to make sure that these elections are free and fair?
Engel : It is critical that the Kosovo authorities do everything in their power to make sure that their citizens are able to exercise their fundamental right to freely elect their representatives. I also urge the authorities in Belgrade to cooperate fully with Prishtina in encouraging Kosovo Serbs to vote in all of Kosovo, including the north. I believe that a successful electoral process will be another important step forward for the young multiethnic democracy and will also advance the prospects for stability in Kosovo and the wider region.
B.S As a Congressman and a friend of the Albanian commuity, what do you believe are the greatest challenges for the future of Kosovo’s institutions?
Engel : Given where Kosovo was just a decade ago, I believe its progress is remarkable. But even with its achievements challenges remain: unemployment is still high, corruption remains a concern, and interethnic trust and cooperation needs to improve. Continuing to normalize relations between Kosovo and Serbia is key to both countries’ development, as well as wider regional stability. Kosovo must also strengthen its efforts to integrate Serbs and other minorities. Finally, Kosovo should continue its work to consolidate its democracy and security in order to fully integrate into Euro-Atlantic institutions.

B.S What is the commitment of the U.S. in these elections? Why did the U.S. not send a group of observers to monitor the elections this time?
Engel : The Unites States remains actively engaged and is following the developments very closely. Our embassy in Prishtina has organized several observation teams to help monitor the elections.
B.S The American political stance towards developments in Kosovo is of great importance. Please comment on U.S.-Kosovo relations?
Engel : The U.S.-Kosovo relationship is strong, and Prishtina has a friend and ally in the United States. I am confident that the U.S. will continue to stand with Kosovo as its democracy further develops and flourishes, and as it increasingly integrates with Euro-Atlantic structures.
B.S There are still some issues with Kosovo’s constitution that need to be resolved, including the political parties who insist on having more reserved seats for themselves, as minorities, in the assembly. Additionally, some minority members in the assembly refuse to support the Kosovo Armed Forces law in order to get increased minority representation. What is your comment on this?
Engel : The issue of reserved seats for minorities is an issue for the Kosovo people and government to work out internally. As for the armed forces, Kosovo is a sovereign and independent country and has a right to establish a military like any other European country. It’s my hope that following the elections the assembly will approve the creation of a military.
B.S It is said that Serbia and Kosovo should go together in Europe; however, Serbia is closer to the EU accession and Kosovo is still not seeing the green the light from EU?
Engel : Membership in the EU and NATO are not free. Kosovo and Serbia will need to do the hard work to meet the requirements of both organizations. There must not be a situation where Serbia can enter the EU and then block Kosovo’s membership. I believe that it should be a condition of Serbian accession that it recognize an independent Kosovo. And while it is deeply unfair, Kosovo’s road will be even steeper because of possible opposition from member states which un constructively still refuse to recognize Pristina. But I have every confidence that Kosovo, with its continued hard work and its growing support, will successfully meet the requirements for both the EU and NATO.
B.S Thanks for giving us this interview, would you like to give a final message to our newsletter readers?
Engel : I would like to say that I am moved by the incredible progress Kosovo has made since it declared independence in 2008. I know there are numerous challenges ahead and problems to overcome, but the United States has stood by Kosovo as its people have triumphed over incredible adversity. I look forward to seeing our partnership continue to flourish as Kosovo builds a prosperous and secure democracy within a Europe that is whole, free and at peace.

Artan Telqiu : Arti më fle në zemër!

June 4, 2014 by dgreca

Nga Beqir SINA/
Aktori, producenti dhe skenaristi Artan Telqiu është bërë një emër eminent i artit me punën e tij plot vullnet dhe dedikim. Artani ka pasur sukses në teatër dhe film gjatë karrierës së tij artistike në Nju Jork. Vjen me origjinë nga Dibra e Madhe, Maqedoni. Ai u shpërngul në Nju Jork pas luftës së Kosovës në 1999. Artan Telqiu njihet për rolet e tij në dramat “Best of Friends”, “Belgrade Trilogy” dhe “Lost in Space”, që i dhanë më shumë sukses si aktor për publikun amerikan.
Gjithashtu u shfaq në “Anti- Bullying” në vitin 2011, një fushatë për sensibilizimin kundër dhunës dhe ngacmimit, e cila qe e organizuar nga Daniel Azarian, me përkrahje të Perez Hilton. Artani ishte pjesë e serisë mjaft të suksesshme “Monsters Inside Me” (2011) në kanalin e njohur televiziv Animal Planet dhe “Inside the American Mob” që u shfaq në National Geographic. Suksesi i tij vazhdon në filmin e regjisorit Orges Bakalli “Made in America”, ku aktori Artan Telqiu luan rolin kryesor si “Ilir Bushati” bashkë me protagonisten Emira Berisha. Suksesi i tij nuk përfundon këtu. Artanit iu bashkangjit edhe një sukses, ku vazhdoi me rolin kryesor në filmin “A Walk With Death” nga regjisori i njohur Logan Fulton, si dhe në filmin “Elegant Clockwork of the Universe” nga Malik Isasis.
Për të qenë i sukseshëm patjetër që duhet edhe rrjetëzimi me kompani teatrale. Tani Artan Telqiu bashkëpunon me Teodor Petelov me kompaninë teatrale në Nju Jork “The Whitelisted Theatre Company”, si aktor, producent, udhëheqës i përcaktimit të grupit të aktorëve dhe udhëheqës i zhvillimit. Përmes kesaj kompanie Artani sivjet ka prezentuar dy shfaqje në teatrin e vëllezërve shqiptar Alfred dhe Ernest Tollja, The Producers Club Theatres, që ndodhet në Brodvejin e famshëm të Nju Jorkut. Dramën kryesore “Lost in Space” ku ishte edhe si aktor, dhe dramën “Who the f**k started all this?” e cila po vazhdon deri në fund të Majit.
Kur ju apo prindërit tuaj erdhët në emigrim, SHBA dhe pse?
-Kam ardhur në Amerikë në Shtator të vitit 1999 si vizitor me plan që të rikthehem përsëri në vendlindje. Në kohën që unë ndodhesha në NY, filloi lufta në Maqedoni. Ky qe dhe shkaku që vazhdova qëndrimin në Shtetet e Bashkuara. Pastaj kërkova azil në SHBA. Familja ndodhet edhe këto ditë në Dibër të Madhe.
Ju jeni artist, ose aktori, producenti dhe skenaristi Artan Telqiu. Cila nga keto tituj ju pëlqen dhe ju flen më shumë në zemër?
-Do t’i huazoj fjalët e tua dhe do të them se së pari jam artist dhe arti në pergjithësi më flen në zemër. Para se të vazhdoj aktrimin në SHBA, artin e kam zhvilluar në mënyra të ndryshme. Fillova të mirrem me fotografi dhe së shpejti e gjeta vehten të dashuruar në atë. Gjatë kësaj kohe, pata fatin të punoj dhe të kontriboj plot dy vite si asistent i fotografit të famshëm Fadil Berisha. E kujtoj atë kohë me mall. Kjo qe një periudhë e paharruar e jetës sime që më mësoi se puna e palodhshme në fund gjithmonë sjell fryte dhe rezultate pozitive. Për mua nuk ekziston shembull më i mirë për këtë se Fadil Berisha. Mirëpo, edhe pse ndodhesha në rrethin e njerëzve tepër të talentuar, nuk u ndala aty. Aktrimi më tërhiqte më shumë, kështuqë vendosa të ndjek këtë drejtim në Nju Jork. Për këtë arsye, lirisht mund të them se nga të tre zhanret që përmendët, më shumë më pëlqen dhe më flen në zemër aktrimi.
Kur filluat të performoni në skenat moderne? ( vendi dhe rolet e tua )
– Në skenat bashkëkohore kam qenë aktiv që nga viti 2009 kur mora pjesë në shumë seriale televizive si “Mercy”, “Rescue Me”, “Lights Out”, “Royal Pains”, “Damages”…etj. Kjo periudhë e karrierës sime më krijoi themelin. Duke u nisur nga kjo, gradualisht fillova të ndërtoj një karierë stabile. Edhe pse vendlindja më krijoi dashurinë ndaj artit, Nju Jorku është vendi që hapi portat drejt realizimit të ëndrrave të mia. Sepse gjithmonë duhet të ketë një vend të caktuar për të shprehur talentin. Edhe pse në vendlindjen time arti çmohet shumë, gjithsesi Nju Jorku është vendi ku teknologjia dhe bota e artit është më e rregulluar dhe e avancuar dhe jam me fat që pata mundësi të kyçem në të.
Në çfarë moshe keni filluar karrierën tuaj të aktrimit?
– Aktrimi është bërë pjesë e jetës sime shumë herët. Kam gjetur vehten në skenë që nga mosha 8 vjecare. Që nga momenti i parë kur jam ndodhur përpara publikut, e kam ndjerë se aktrimi është ajo që dua t’a bëj si profesion, e jo të mbetet vetëm hobi.
Si ka ndikuar aktrimi në jetën tuaj?
– Si cdo njeri që ka pasion në jetën e tij unë e kam aktrimin. Ta ushtroj këtë profesion më jep ndjesi të madhe, më përmbush shpirtërisht. Aq më shumë kur punoj me njerëz që ndajnë po të njëjtën dashuri për këtë lloj arti. Kur punon me ta dhe kuptojnë botën tënde, kjo të jep akoma edhe më shumë shtytje. Unë jam i mendimit se njeriu duhet të ndjekë atë që ia don zemra, pa marrë parasysh se sa të tjerët të thonë se nuk është e mundur. Me vullnet dhe punë arrihet gjithçka. E kur e bën atë që të flen në zemër, vetëm në këtë mënyrë mund të gjesh një balanc në jetë. Vetëm në këtë mënyrë mund të jesh i lumtur. Nuk mund t’a imagjinoj vehten pa art. Pa të jeta për mua është e zbrazët. Do të ndjehesha si peshku pa ujë.
Kur lexoni skenarin dhe bëni përgatitjet për rolin tuaj, cili është procesi juaj kreativ për të zhvilluar një personazh?
– Ky është një proces zbulimi gjatë gjithë kohës. Jo vetëm gjatë leximit por edhe gjatë xhirimit të një filmi apo shfaqjes të një drame. Zakonisht së pari lexoj skenarin duke mos pasur asnjë personazh në mendje. Dua që në fillim të kuptoj kush, ku dhe kur, para se të ndaj dhe analizoj personazhin tim. Pastaj e lexoj për së dyti por tani me personazhin tim të parafyturar në mendje. Ngadalë filloj të kuptoj atë dhe të krijoj një vizon të tij. Pasi e kryej këtë, formoj një të kaluar të tij që nuk është në skenar. Kur koha vjen për të filmuar mundohem të aktroj me personazhin në mendime dhe zemër. Në këto momente mundohem të harroj veten dhe të zhytem thellë në karakterin e personazhit që kërkohet. Gjithmonë tentoj ti jap jetë atij personazhi prandaj edhe e analizoj dhe krijoj të kaluarën dhe të tashmen.
Në preformancen tuaj thuhet se kryeni kryesisht interpretime origjinale, cilat janë disa nga rolet e juaja?
– Jam i nderuar që publiku dhe mediat kanë këtë mendim sepse nqs nuk ka origjinalitet, atëherë projekti nuk ka jetë. Megjithëse interpretimet e tilla janë të shumta, do mundohem të përmend rolet që mendoj se kanë lënë më shumë përshtypje. Dick në “Best of Friends”, Daca në “Belgrade Trilogy”, Adolph në “Lost in Space”, Gabriel në “Elegant Clockwork of the Universe”, Detective Carter në “Selected”, Tom Price në “Little Girl Lost”…etj.
Cilat prej roleve të tua kanë shënuar suksese në botën e aktirmit duke ju shndërruar në talent?
– Normalisht, si çdo fillim, aktrimi i ka pengesat e veta. Çdo pengesë na mundëson që të zgjedhim rrugën drejt cilës të vazhdojmë. Rruga që zgjedhim zakonisht shëndrrohet në një aventurë por edhe në një qark që gjithmonë të kthen në vendin e njejtë, pra në pikën fillestare. Se cilën rrugë zgjedhim, ajo e tëra varet nga ne. Unë besoj se talenti lind së bashku me ardhjen tonë në këtë botë. Jeta dhe rrethanat na bëjnë të hasemi në pengesa dhe sfida të shumta, dhe shpesh na bëjnë të harrojmë se kemi talent. Mirëpo, varet plotësisht nga ne se sa këmbegulës dhe vullnet kemi në atë se sa do ta zhvillojmë këtë talent . Do t’ushqejmë dhe t’a rrisim brenda vehtes, apo ta lamë të vdes nga uria. Talenti i aktorit zakonisht testohet në audicione. Pasi kalon testimin, regjisori t’a beson rolin. Secili rol që më është besuar mendoj se më ka zhvilluar në mënyrën e vet. Disa prej keto mund të them është roli i Daca në dramën “Belgrade Trilogy” i cili më mundësoi që të kultivoj talentin duke zbuluar aftësitë e mia të plota si aktor në skenë. Roli i Ilir Bushatit në filmin e Orges Bakallit “Made in America” jo vetëm që më mundësoi të aktroj gjatë gjithë kohës me akcent të huaj, por edhe më lejoi të kërkoj dhe eksploroj emocione të ndryshme përbrenda këtij personazhi. Mos harroj të përmend edhe rolin e fundit në dramën “Lost in Space” i cili më tërhoqi plotësisht në një botë krejtësisht të ndryshme nga ajo e imja.
Çfarë çmimesh apo vlerësimesh keni marrë me këto interpretime, ose realizime që i keni arritur?
– Reaksioni ndaj projekteve ka qënë gjithmonë pozitiv. Shkrimet kanë qenë gjithmonë pozitive dhe kanë theksuar dukshëm talentin tim. Raporti im me bashkëpuntorët në teatër si dhe në film ka vazhduar edhe pasi të kenë përfunduar projektet. Të gjitha këto reagime dhe vlerësime pozitive janë një shtysë e madhe, për të punuar më shumë dhe të përsosem në drejtimin që kam zgjedhur. Jam shumë falënderues për të gjitha.
Cilat janë raportet e tua me gazetarët?
– Kam një respekt të vecantë ndaj gazetarëve si dhe raport shumë të mirë. Gazetarët janë ata që e bëjnë punën time më të dukshme, dhe që ndikojnë që edhe të tjerët të dijnë për kontributin dhe punën time të vullnetshme në fushën e aktrimit. Gjithmonë puna që bën gazetari është shumë e ndjeshme, në mes dy ekstremeve një punë që mund të fillojë luftëra apo t’i ndalë ata. Por mbi të gjitha është një portal për audiencën që të pranojë të vërtetën se çfarë ndodh në botë. Ata janë syri dhe veshi jonë, dhe e kanë respektin dhe përkrahjen time të plotë.
Pse keni zgjedhur pikërisht këto zhanre? A I keni zgjedhur ju apo ju kanë gjetur ato vetë?
– Nuk është se i ndjek zhanret unë, por zakonisht ato më zgjedhin mua. Industria e filmit është e tillë që të sjell në situata ku si aktor, kur të vjen mundësia të kesh një rol, duhet të bësh të pamundurën ti përshtatesh. Mirëpo përgjegjsia është e dyfishtë, duhet të përshtatesh që të dalësh i mirë në rol, por në të njejtën kohë edhe ke përgjegjësi që edhe projekti të del i sukseshëm, sepse ti je pjesë e pandashme e tij.
Kur keni kontaktuar për herë të parë me artin dhe çfarë ju motivoi të mirreni me art?
– Arti ka lindur në mua. Kujtoj, se kam qënë 6 vjecar kur më ka dalë në pah talenti im në këtë fushë. Në atë kohë më ka tërhequr arti i vizatimit. Kam kaluar një kohë të gjatë të fëmijërisë duke vizatuar karaktere të ndryshme me orë të tëra. E mbaj mend gjyshi më sillte fletushka të pastra dhe lapsa të mprehura. Keto vite kan qënë vitet e para që kam krijuar një kontakt me artin. Motivimi besoj se ka qënë nga një instikt i brendshëm, por burimi i ketij instikti mund të them se vjen nga të dy prindët, e kam trashëguar nga ta sepse edhe ata janë artëdashës.
Çfarë ëndrrash keni pasur për kinematografinë?
– Gjithmonë kur shihja televizor si fëmjë e imagjinoja vehten në ekran. E kisha dëshirë të flaktë të shoh si janë bërë inçizimet prapa skenës, dhe gjithmonë ka qenë ëndërr e imja që një ditë edhe unë të jem një nga aktorët në film. Fatmirësisht, Zoti dëgjoi dëshirën time. Sot, kjo ëndërr po më realizohet . Gjithashtu kam dëshirë të kontriboj në art edhe si shqiptar. Është një dëshirë dhe angazhim i vazhdueshëm sepse me përmbajtjen dhe bashkëpunimin e artistëve tjerë shqiptar do të arrijmë të krijojmë produksione të nivelit botëror. Talent dhe dëshirë kemi, vetëm na duhet përkrahje financiare dhe mundësi. Sepse nuk dallohemi nga komunitetet të tjera në këtë aspekt. Aftësi padyshim që kemi.

Kush ju frymëzon më shumë për të aktruar?

– Frymëzimi më vjen në forma të ndryshme. Asgjë nuk do të kishte kuptim po të mos kisha përkrahje të vazhdueshme nga familja fillimisht. Pastaj edhe nga shoqëria që gjithmonë më kanë përkrahur. Mbi të gjtiha bashkëshortja ime është ajo që më përkah pa masë. Pa inkurajimin e saj do ta kisha shumë të rëndë të gjej fuqinë për të vazhduar, aq më shumë kur ndodhesh në një vend të huaj. Laura me ka përkrahur dhe frymëzuar që nga fillimi për të shtyrë më tej ëndërrën time dhe për t’a bërë atë realitet.

Sa role keni realizuar deri më sot ?

– Të them të drejtën , kam luajtur në shumë role, dhe nuk mund t’a them me saktësi numrin. Gjithsesi janë mbi 30 role në projekte të ndryshme, duke filluar nga reklamat, videot për muzike, rolet në teatër dhe deri tek filmat me metrazh të shkurtër dhe ato të gjatë.

Cilat kanë qenë ato role që ju kanë sjell kënaqësi?

– Secili rol e sjell kënaqësinë e vetë, dhe në secilin rol përkushtohem me të njejtën tempo. Por, mos të harrojmë se edhe projekti dhe ekipi me të cilin punon është shumë I rëndësishëm dhe te jep kënaqësi, stimul që aktori të ketë më shumë sukses në skenë. Për fat të mirë, njerëzit që kam pasur nderin të punoj më kanë sjellur po të njëjtin vullnet dhe motivim në punën që kemi bërë ashtu siç e kam pasur edhe unë në vehte. Në përgjithësi rolet në teatër më sjellin më shumë kënaqësi, por edhe filmi e ka magjinë e vet, e sidomos kur përcjell një mesazh të rëndësishëm drejt publikut.

Kush janë partnerët ose figurat që keni luajtur përkrah tyre që ia vlen të përmenden?

– Një nga dy nga partnerët që kam respekt dhe vlerësim të vecantë është Teodor Petelov i cili më besoi me rolin kryesor në dramën e parë që shfaqëm në Nju Jork, “Belgade Trilogy”. Kjo dramë u pranua jashtëzakonisht shumë nga publiku i Ballkanit, por jo vetëm. Mbresa të jashtëzakonshme i la edhe publikut Amerikan. Ky sukses ishte edhe një ndër arsyet që unë jam tani drejtor i zhvillimit në kompanine tonë teatrale The Whitelisted Theatre Company. Sivjet shfaqëm “Lost in Space” e cila u vlerësua jashtëzakonisht mirë nga kritikët amerikan. I dyti është Roland Uruçi, një talent i vecantë me të cilin kam pasur nderin të ndaj ekranin. Për momentin jam duke bashkëpunuar me të në një film tepër me rëndësi për shqiptarët që do të filmohet këtë verë ne Fier (Shqipëri). Shumë artistë të njohur shqiptar janë të inkuadruar në këtë projekt. Filmi ështe në fazat nismëtare dhe ka nevojë për ndihmën e të gjithëve. Për më shumë mund të kontaktohet Rolandi në rolad@rolanduruci.com.

Si jeni pritur deri tani nga audienca, sepse ato janë edhe matësit e suksesit, apo jo?
– Patjetër që po. Reagimi i publikut gjithmonë ka qenë pozitiv, gjë që më jep më shumë besim dhe kurajo që të vazhdoj këtë drejtim që kam marrë ne jetë.
Çfarë thonë producentët, dhe specialistët për talentin tuaj?
– Një ndër gjërat që gjithmonë dëgjoj është ajo se e kam aftësinë të pranoj drejtimin e regjisorit dhe të ekzekutoj atë me lehtësi. Me një fjalë, të paraqes dialogun që kam në film në cfarëdo mënyrë që regjizori të më udhëzojë. Pra i plotësoj pritshmëritë e regjisorit. Gjithashtu, e kam aftësinë të improvizoj në skenë në atë mënyrë që tregimi të bëhet edhe më i plotë dhe i besueshëm. Ndjehem i lumtur, sepse me të gjithë që kam pasur fatin të punoj deri tani më kanë veçuar si një aktor lojal, që mban fjalën dhe sakrifikon për projektin në pyetje.

A e dini gjë rreth artit shqiptar në zhanret që ju preferoni?

– Unë jam rritur në një vend që arti është kultivuar gjenerata e gjenerata . Si pasojë kjo është mveshur thellë në traditë. Dibra e Madhe është një qytet që e njeh artin shumë mirë dhe e din të vlerësojë dhe të ndajë të keqen prej të mirës. Për këtë arsye secili artist e ndjen vehten të nderuar kur pranohet mirë nga publiku dibran. Sepse e din që ata e vlerësojnë talentin, dhe si të thuash nuk ta thonë të mirën po s’qe e mirë. Vëndi im më ka njohtuar me dramën dhe vlerën e artit në jetën e përditshme. Kështuqë preferoj dramaturgjinë, por edhe filmat që tregojnë një tregim real dhe aktual.

A keni ndonjë idhull? Qoftë ai shqiptar dhe botëror?

– E kam të rëndë të vecoj se janë të shumtë, por si idhuj botëror mund të them Sean Penn, Daniel Day-Lewis, Rusell Crow, Meryl Streep…dhe shumë të tjerë. Nga ato shqiptar mund të vecoj Fadil Berisha, John Belushi, Sandër Prosi, Tinka Kurti, Roland Trebicka…e shumë të tjerë.

Njiheni për rolet në “Best of Friends”, “Belgrade Trilogy” dhe “Lost in Space” që thuhet se u dhanë më shumë sukses si aktor për publikun amerikan?

– Saktë! Këta janë disa nga projektet që më kanë afruar për së afërmi me publikun amerikan, dhe gjithashtu më kanë hapur dyert për projekte vijuese.

A mund të na thoni edhe diçka rreth teatrit për realizmin dhe sjelljen në skenë të një drame tjetër nga Ballkani këtu në NY, “Who The F**k Started All This”, në The Producers Club Theatres?

– Teatri është shumë më i vështirë për t’u realizuar se filmi, ngase kërkon më shumë dedikim dhe kohë për të pasur një produksion final me cilësi të lartë. Është një udhëtim me vështirësi të shumta, aq më tepër kur je një i huaj në një metropol si Nju Jorku. Këtu koha është tepër e çmuar dhe gjithçka kushton para. Nuk ka njeri prapa skenës që nuk bën sakrifica gjatë këtij procesi. Si producent ishte detyra e ime që gjithcka të jëtë në rregull, dhe në kohë të caktuar. Kjo e bënte edhe më të vështirë lidhjen time me karakterin që kisha në dramë. Thjesht nuk ka pushim deri sa mbaron shfaqja e fundit dhe pastrohet gjithçka ne teatër. Pengesat e para i kishim që nga fillimi kur njerëzit tanë si konzullata e Kosoves, Maqedonisë, nuk na jepnin përkrahje. Gjithsesi veprat janë më të mëdha se çdo gjë. Puna e palodhshme dhe altruiste na afroi me njerëz që respektojnë atë që bëj. Faleminderoj shokët, dhe të gjithë tjerët që me përkrahën…White Rock Construction, First Impressions Hair Salon, Unitech Solutions NY.

A shkoni shpesh në vendlindje? Sa shpesh e keni vizituar Dibrën e Madhe?

– Në Dibër kam dëshirë të shkoj çdo vit, por fatkeqësisht mundësitë nuk janë të tilla. Kam vizituar të paktën katër herë deri tani. Planifikoj këtë verë t’a vizitoj përsëri. Në këtë mënyre punët do të regullohen që të ndodhem atje për xhirimin e filmit të Roland Uruçit.
Ju jeni me origjinë nga Dibra e Madhe, Maqedoni, u shpërngulët në Nju Jork pas luftës së Kosovës në 1999. Sa keni lobuar ju si artist në SHBA tek audiencat shqiptare dhe ndërkombëtare për njohjen e Kosovës?

– Edhe pse nuk e dua politikën, kjo është një çështje që të gjithë e kemi pasur obligim moral, prandaj them që po kam lobuar. E kemi për detyrë si shqiptar të krenohemi dhe të flasim për kulturën dhe vendlindjen tonë kudo që të jemi në botë. Sepse ne e duam artin edhe e kultivojmë. Para se të nisem për në Amerikë punoja për IOM (International Organization for Migration). Kam patur fatin të ndihmoj shqiptarët në forma të ndryshmë. Gjatë kësaj kohe pata mundësinë t’ju ndihmoj shumë refugjatëve të cilët ndodheshin nëpër kampet e Shkupit. Në këtë periudhë, përmes punës, u takova me presidentin e atëhershëm Bill Klinton, dhe si rezultat rastet urgjente dhe speciale të zgjedhura posaçërisht nga z-tri. Klintoni kalonin nëpër duart e mia. Jam krenar që m’u dha kjo mundësi të bëj diçka për popullin tim. Lidhjet që krijova me Amerikanet ne Maqedoni i vazhdova edhe në Amerike mirëpo jeta këtu është e atillë që të largon nga njerëzit. Sidoqoftë, kur erdhi puna për njohjen e Kosovës jam munduar aq sa kam pasur fuqi që të bëj ate çështje të njohur përmes politikanëve amerikan. Një ndër gjërat që mund të përmend është edhe fotografimi falas i mbrëmjeve të NAAC (National Albanian American Council) në Restorantin e famshëm Cipriani.

Si ke arritur ti bësh bashkëatdhetarët tanë krenarë nëpërmjet veprimtarisë së tuaj artistike ?
– Unë besoj se gjithmonë kur një bashkatëdhetar arrin sukses në ndonjë lëmi, të tjerët krenohen me këtë fakt. Sa herë dëgjoj për suksesin e bashkëatdhetarëve të mi në media, më kap një ndjesi lumturie. Jam krenar. Mund të përmend rastin e Lundrim Paçukut, një këngëtar me zë të rrallë, që ishte pjesë në shoun e talentëve në Voice of Albania. Patjetër që edhe Dritan (Tony) Dovolani që arriti suksese në Dancing With The Stars, mua më bënte të lumtur që vjen nga vendi im. Nuk kishte natë që nuk votonim për t’a ndihmuar të kalojë në nivelin tjetër. Besoj edhe shpresoj se edhe bashkëatdhetarët e mi e ndjejnë të njejtën gjë . Falë punës sime të palodhshme, me këtë sukses që kam arritur deri tani besoj të kem bërë krenar bashkatdhetarët e mi, edhe shpresoj që suksesi të vazhdon që të kem mundësinë të ndihmoj të tjerët që e kanë po të njejtën ëndërr që unë gjithmonë e kam pasur.

A keni ndonjë mesazh për të gjithë ata që duan të ndjekin një ëndërr?

– Gjëja e parë dhe e rëndësishme është të bësh atë që të flen në zemër. Kur e di se çka është ajo, atëherë, të mbetet ëndrrën t’a bësh realitet. Kjo nuk është e lehtë, por jo edhe e pamundur. Fakt është se asnjë gjë në jetë nuk arrihet pa punë dhe dedikim të palodhshëm. Asnjë ëndërr nuk realizohet duke fjetur. Asnjë betejë nuk fitohet vetëm.
Jam në bashkëpunim me shumë artistë shqiptar ketu ne SHBA dhe jam krenar që jam i rrethuar nga gjithë këto talentë. Besoj se së bashku do të bëjmë vepra që ti japin popullit shqiptar emër të mire jo vetëm në Amerikë por edhe në mbarë botën. Populli ynë duhet të jetë i bashkuar si asnjëhere, sot është koha që të hecim përpara. Është mirë të mendojmë për një kauzë më të madhe, për suksese dhe arritje të gjithë së bashku. Le të mos lejojmë xhelozia, urrejtja dhe egoizmi, këto veti të ulta, të jenë pengesa për të bërë diçka madhore. Le të jemi të bashkuar dhe të ndihmojmë njëri-tjetrin në forma të ndryshme.
Po ashtu bëj thirrje për partitë politike se ato duhet të bashkohen edhe të kenë një zë, kufijtë duhet të tejkalohen që këto zëra të dëgjohen anë e mbanë globit. Jemi një komb, dhe këtë komb mund t’a cojmë përpara vetëm të bashkuar. Kjo arrihet, duke mos bërë dallime ndërmjet shqiptarëve të Shqipërise nga ato të Kosovës apo ato të Maqedonisë…. Le të cojmë artin përpara se kemi potencial dhe jemi artëdashës. JEMI NJË DHE TË BASHKUAR JEMI MË TË FORTË!

Rëfimi i Kadares: Historia ime e dashurisë me “Emën”

May 31, 2014 by dgreca

Një bisedë e gjatë zbardh misteret që kanë rrethuar deri më tani romanin e parë të Ismail Kadaresë, e që ironikisht botohet vetëm së fundmi. Një histori dashurie, në Tiranën e trishtë të komunizmit dhe shumë vite heshtje në Tiranë, që ndonëse kryeqytet i shtetit, nuk mund të përfytyrohej kurrë aq e madhe, saqë të mos e takojë asnjëherë ish-mikeshën…
Zoti Kadare, jeni shprehur se nuk do të shkruani më letërsi artistike. Në fakt, kjo ka ardhur ngase keni ndier se i keni thënë gjithçka lexuesit, apo ngaqë me të gjitha mënyrat i keni thënë diçka?
Ismail Kadare: As njëra, as tjetra. Është një fazë që i vjen natyrshëm një pjese të shkrimtarëve. Ndërkaq, vështirë se mund të gjendet një shkrimtar që mendon se ka thënë gjithçka. S’është e mundur, madje s’është e nevojshme të thuhet gjithçka.
Gjithashtu keni treguar se e kishit parë veten para një auditori kozmik. Ky përfytyrim, para apo pas romanit që po botojmë këtu?
Kam qenë magjepsur pas letërsisë së paku shtatë ose tetë vjet përpara këtij romani. Sa më herët të vijë kjo magjepsje, aq më mirë është. Arti kërkon që ti të mrekullohesh përpara tij. T’i besosh si asnjë gjëje tjetër në botë. Dhe kjo, më lehtë dhe më natyrshëm se kurdoherë, ndodh në periudhën midis fundit të fëminisë dhe fillimit të adoleshencës. Ëndrra për auditor të përbotshëm të duket e rrokshme në këtë moshë. E pamundura gjithashtu, bashkë me gëzimin që s’njeh kufij, programohen pikërisht në këto vite.
Ndërkaq, koha ngre përpara shkrimtarit të ardhshëm paradoksin më të madh: nuk i jep mundësinë e të shkruarit. Duket sikur kjo ndodh si një ndëshkim për atë fluturim e atë guxim të marrë. Dhe kjo është në të vërtetë një fat. Shumë shpejt shkrimtari i ardhshëm e kupton se ato që ka shkruar në atë moshë nuk kanë e nuk mund të kishin asnjë vlerë. Dhe se e gjithë aventura duhej të mbaronte kështu. Ndërkohë, ai e ndien se, pavarësisht nga kjo, ajo aventurë ka qenë e tillë, që e ka bërë rob të një dashurie të pangjashme me asnjë tjetër në botë. Dhe ai bëhet gati seriozisht, dramatikisht të vihet në shërbim të saj.
Pra, jeni magjepsur pas letërsisë dhe pas ëndrrës për auditor të përbotshëm disa vite përpara shkrimit të këtij romani të titulluar “Mjegullat e Tiranës”. A ka mbajtur gjithnjë këtë titull romani në fjalë apo ia keni ndryshuar më vonë?
Ky roman nuk ka pasur asnjëherë titullin “Mjegullat e Tiranës”. Ai titull nuk ka qenë veçse një gabim i kujtesës sime. E kam quajtur, me sa duket kështu, në ndonjë bisedë me shokët, dhe më pas, sinqerisht për një kohë të gjatë, e kam besuar si të vërtetë. Titulli, në të vërtetë, ka qenë “Dashuria Nr. 2”.
“Dashuria nr. 2” tingëllon e pazakonshme. A mund të thuhet se ka një dozë snobizmi?
Natyrisht që titulli e ka gjithë dozën e snobizmit të mundshëm. Dhe bashkë me të një lloj lehtësie të shtirur, tipike për shumë djem të kohës. Ishte një lloj kundërshtimi i “dashurisë romantike”, që ngjante si tipar i prapambetur, i një letërsie të prapambetur. Një lloj shpalljeje se kishte ikur koha e “dashurisë së vetme”, që “s’harrohej kurrë” etj., etj., dhe në vend të këtij sublimimi, dashuria, si shumë gjëra të tjera, mund të kishte një numër!
Në të vërtetë, e gjithë kjo ishte një trill, me të cilin ne studentëve na pëlqente të gënjenim veten. Siç mund të duket nga vetë romani, ne dashuronim gati-gati njëlloj si më parë, me po ato dufe e psherëtima, ndonëse hiqeshim si cinikë modernë.
A mund të na thoni si i gjeni titujt e veprave tuaja?
Pak a shumë si shumica e shkrimtarëve. Rastësisht, në fillim ose gjatë shkrimit të veprës. Rrallëherë në fund.
A është kjo sprova juaj e parë për të shkruar një roman?
Ky është romani im i parë i vërtetë. Në fakt, siç e kam rrëfyer shumë herë, përpara tij kam shkruar ndonjë duzinë “romanesh”, për të cilat epiteti “i çuditshëm” do të tingëllonte i zbehtë. Këto romane përbëheshin zakonisht nga një tekst që shkonte nga dy faqe në dhjetë ose dymbëdhjetë. Ndërkaq, secili prej tyre shoqërohej me një sasi të madhe reklamash të përfytyruara të tipit “Doli në shitje romani i mahnitshëm, madhështor, i pashoq etj., etj., i I. H. Kadaresë”. Teksti i reklamave e kalonte zakonisht vetë tekstin e romanit, madje, shpesh, i lodhur prej tyre, s’kisha durim të shkruaja veprën e shpallur me aq bujë.
Po përse romani në fjalë nuk përmendet në intervistat dhe esetë tuaja; përse nuk përmendet në “Ftesë në studio”, një libër që është pikë referimi për çdo studiues të veprës suaj, gjenetist qoftë ky ose jo?
Arsyeja ishte e thjeshtë. Ky roman mbeti edhe më pas si një vepër e mohuar prej meje. Për të qenë më i saktë, ai ishte pjesë e jetës sime të njeriut, por jo e asaj të shkrimtarit. Në këtë të fundit, ai i ngjante një fëmije të paligjshëm.
Kjo kishte të bënte, ndoshta, me dyshimin tim se romani, duke qenë jashtë problemeve të kohës, do ta kishte të pamundur botimin. Veç kësaj, pas kthimit nga Moska, ishte e natyrshme që ai të më dukej i prapambetur. Sidomos pas “Qytetit pa reklama”, që e kisha shkruar atje, dhe që qëndronte, nga çdo pikëpamje, më lart se ai.
Më vonë, kur ka ardhur puna për të përcaktuar atë që do të ishte teksti im i parë, pak a shumë serioz, zgjedhja ra mbi novelën e shkurtër “Në dheun e huaj”, shkruar më 1953, kur isha ende gjimnazist, shtatëmbëdhjetë vjeç.
Atëherë, si vendosët që dorëshkrimi të dilte nga sirtarët dhe të merrte formën e një libri të shtypur?
Kjo ka ndodhur shumë vonë, më 2012, në kohën kur po qartësohej ideja e një botimi të ri të veprave të plota në shtatë vëllime, ku vëllimi i fundit do të përmblidhte vepra të pakryera plotësisht, shestime, sinopse ose motërzime të ndryshme.
Kjo do të ishte një lëndë tepër e larmishme, që mund të zgjonte interes po aq te studiuesit, sa te lexuesit e mirëfilltë.
Pasi vendosët ta botoni romanin, a ju mundoi ndonjëherë frika se lexuesi, i mësuar me madhështinë tuaj, do të harronte se këtu kishte të bënte, përmbi të gjitha, me një “archi-roman”, e, njëkohësisht, me një shkrim të brishtë?
Sigurisht që s’kishte si të mos ndodhte një gjë e tillë. Megjithatë më ka qetësuar mendimi se herët a vonë ky krijim letrar do të merrej ashtu siç ishte: edhe archi-roman, edhe i brishtë, edhe imi e, njëherësh, jo. Në fund të fundit, pa kërkuar ndërlikime, mund të thuhet se kjo ishte edhe arsyeja kryesore që ai do të botohej jo me emrin tim në mbulesë, por me atë të studiuesit, në këtë rast me emrin tuaj.
Zoti Kadare, si është shkruar romani; dua të them: është shkruar në letër, është incizuar me magnetofon (si një pjesë e “Qytetit pa reklama”), ka ardhur nga një ditar, nga një letërkëmbim, a kishit një dosje të parë shënimesh, copëza letre… diçka tjetër?
Romani është shkruar me dorë, në fletore shkrimi. Është shfrytëzuar një ditar që kam mbajtur me ndërprerje gjatë viteve studenteske në Tiranë. Letra gjithashtu. Të mia dhe të vajzës studente që ka shërbyer si personazh.
Ju tregoni dhe dëshmoni se romani lindi nga një ditar. A mund të na thoni për lexuesin, po ditari me çfarë është shkruar, me penë, me stilograf, laps?
Është e vërtetë. Është shkruar pjesërisht me stilograf, pjesërisht me laps.
Letrat e tjera i keni sajuar vetë?
Nuk më kujtohet mirë. Ndoshta një pjesë. Është diçka lehtësisht e vërtetueshme.
Mund të na thoni, zoti Kadare, çfarë lexonit teksa shkruanit “Mjegullat e Tiranës”? Me fjalë të tjera, çfarë leximesh kanë ndikuar në ngjizjen e tij?
E kam vështirë të përgjigjem saktësisht. Në atë kohë lexoja në shqip dhe në rusisht. S’mund të them se kishte botime të mjaftueshme, por as nuk mendoj se ndihej uria e leximit.
Më bën përshtypje përkthimi i një vjershe të Pushkinit që përsëriste Ema, personazhi i këtij romani, dhe që thuhet se e kish përkthyer një shok i kursit: “Përse të fundit lule vallë/na zgjojnë në zemër më shumë mall?/Në shpirt të trishtë me kujtime/ato na ndjellin fushës qetë/ashtu sikurse nga takimet/m’e ëmbël ndarja ndodh të jetë”. Kush e ka bërë përkthimin? Ndoshta ju? Ç’vend zinte Pushkini në formimin dhe parapëlqimet tuaja; sa u detyrohet ky roman i parë ndikimeve nga Pushkini dhe, në përgjithësi, autorëve rusë?
Me sa duket, përkthimin e kam bërë vetë. Lidhur me ndikimin e Pushkinit, me kalimin e kohës, kam kuptuar diçka tepër të veçantë: shumë shkrimtarë që janë ndikuar prej tij, shumë shpejt e harronin këtë, aq sa, duke kujtuar të kundërtën, e mohonin ndikimin, madje dukej sikur iu vinte turp për të.
Mendoj se kjo vjen ngaqë ndikimi i Pushkinit është aq i natyrshëm, saqë nuk bie në sy. S’është asnjëherë i bujshëm si ai i Shekspirit, që bubullin që larg. Është më i përkorë se prania e stinës.
Vonë e kam kuptuar se kam qenë i ndikuar prej Pushkinit. Dhe s’kam ndier kurrfarë bezdie, aq më pak turp. Përkundrazi.
Jeta e Tiranës jepet përmes zhurmave, vitrinave, shkëlqimit të rrugëve; aty ka të qeshura, grupe të gëzuara të rinjsh, djem e vajza, me dëshira, pasione. Parqet e Tiranës janë përplot tryeza dhe vallëzues, ka reflekse dritash në sheshin “Skënderbej”, ëmbëlsi, net dehëse; ju përshkruani se në sytë e vajzave që takojnë djemtë shkëlqen lumturia dhe turpi që gënjejnë prindërit dhe ndiejnë në buzë të puthurat… ato përshëndeten me “Hello” dhe “adio” dhe në sfond jehon “Storia dolce d’amor”. Kështu shkëlqente Tirana në të vërtetë apo keni hedhur më shumë dritë se ç’kishte, për shkak se ishit i ri dhe perceptimi ndryshonte? Apo është ndoshta një poemë dashurie juaja, që e sjell Tiranën ashtu siç do të dëshironit të ishte?
Kur, pas më shumë se gjysmë shekulli, e kam lexuar dorëshkrimin, atmosfera kryeqytetase që përmendni ka qenë për mua po aq befasuese, sa edhe për ju. Pyetjen se cila nga dy tablotë ka qenë e vërtetë, ajo që është përshkruar në roman, apo ajo e jetës së njëmendtë, e kam bërë së pari unë vetë. Jeta e njëmendtë ka qenë vërtet e ashpër dhe e mërzitshme, por, sado e keqe të ishte jeta, më e keqe se ajo ishte letërsia. Kjo e fundit ngjante aq e mjerë, sa të vinte turp të ishe shkrimtar. Mund të thuhet se në vitet pesëdhjetë letërsia shqipe ishte në ditët më të zeza të saj. Një thatësirë e papërfytyrueshme zotëronte kudo, personazhe pozitive që të kallnin krupën, politizim i skajshëm, ngjyra bardhë e zi – partizanë, ballistë – shkurt asgjë njerëzore nuk ndihej në faqet e saj.
Në roman nuk ka përftesa moderne të dukshme, por atë e përshkon kryekëput një frymë moderne; aty gjenden personazhet që te “Dimri i vetmisë së madhe” do të jenë djemtë e rrugës “Broduej”, aty është Bardhyli, të cilin e kishin kritikuar për tendencë modernizmi, aty thuhet se në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve po flitej në lidhje me përhapjen e modernizmit në letërsi, pikturë dhe muzikë. Sa i vetëdijshëm ishit për këtë frymë moderne që përcillte romani juaj në klimën që mbizotëronte në Shqipëri në ato vite?
Ajo që ju e quani “frymë moderne” nuk është shpikja ime. Ndonëse e drojtur është ndier vërtet, fill pas dënimit në Moskë të krimeve të Stalinit, kryengritjes në Hungari më 1956 dhe konferencës së Tiranës, po atë vit. Unë disi e kam theksuar atë frymë, por në rrethet kryeqytetase, sidomos studenteske, pulsonte vërtet.
Për fat të keq, në letërsinë shqipe nuk pati asnjë shenjë, asnjë jehonë të saj. Ndaj, parë nga ky këndvështrim, romani im nuk mund të ishte veçse rrëfimi i një Don Kishoti të vetmuar. Kjo ka qenë ndoshta edhe arsyeja që s’kam bërë asnjë përpjekje për botimin e tij. Madje, as mendja s’më ka shkuar, përderisa dorëshkrimi nuk është daktilografuar kurrë.
Të jesh i vetëdijshëm se romani që ke shkruar nuk do të botohet kurrë (çka edhe i ndodhi këtij romani brenda epokës komuniste), mendoj se dëshmon për një vetëdijesim më të gjerë. Këtu dua të përsëris se kjo liri, përpara se të më vinte nga idetë dhe burimet e njohura të lirisë së njeriut, më ka ardhur prej vetë letërsisë. Më saktë, prej andej nga s’pritej: fantazmave të Shekspirit.
Ndalemi pak te personazhi që nuk u ngjet aspak atyre që diktonte Socrealizmi. Bardhyli nuk ka asgjë të përbashkët me heroin pozitiv. Si mundët të krijonit një personazh të tillë në kohën kur teknikat tuaja poetike ishin ende të pasofistikuara? A e ndienit ju këtë? Pra, sa e kuptonit se, dashje pa dashje, ai, Bardhyli, ishte i ndryshëm nga personazhet që kërkonte koha? Ndoshta enkas e krijuat të tillë?
Çështja e “heroit pozitiv” ka qenë e para që më ka dalë përpara, në raportet e mia me realizmin socialist. Për t’i rënë shkurt, ishte shëmtia e parë që arrita të dalloj, pa ndihmën e askujt, përveçse të vetë letërsisë. Ishte një nga themelet e socrealizmit, ndaj dhe ndarja me të më ka ndihmuar në ndarjen e përgjithshme me këtë mjerim.
Me të ashtuquajturin “hero pozitiv” në qendrën e tij, realizmi socialist kishte nënshkruar dekretin e vet mortor.
Pa u zgjatur, po ju tregoj një ngjarje që lidhet me romanin për të cilin po flasim.
Një letrar i kohës, dashamirës dhe i njohuri im, shkroi dhe botoi një “histori dashurie”, të ngjashme me atë që përshkruhej në “Dashuria Nr. 2”. Kishte qenë në dijeni të ngjarjes mbi të cilën ishte bazuar teksti im, ndaj dhe ngjashmëria e tramës ra në sy të rretheve letrare, madje të lexuesve, që rastësisht dinin diçka rreth saj. Shkurt, e njëjta ngjarje përshkruhej dy mënyrash, por romanet ishin me fate të ndryshme: njëri do të botohej e tjetri jo. Por ky ishte vetëm ndryshimi i jashtëm. Ndryshimi tjetër, ai thelbësori, ai fatali, ishte se, ndërsa njëri nga tekstet i përkiste realizmit socialist, tjetri, imi, s’kishte të bënte me të.
Kur e kam lexuar, në vend të kënaqësisë, që do të ndiente çdokush që një ngjarje e jetës së tij kishte frymëzuar një vepër letrare, kam vënë duart në kokë. M’u duk një tmerr i vërtetë. Dhe ky tmerr lidhej, në radhë të parë, me personazhin kryesor, që duhej të isha unë vetë.
Çdokush mund të pyeste: të paska nxjerrë keq në atë vepër? Të ka bërë personazh negativ? Përgjigjja ime do të ishte e qartë: ku ta gjeja të isha negativ. Ishte e kundërta, duke kujtuar se më bënte nder, më kishte vënë në qendër të veprës si “hero pozitiv”! Dhe ishte pikërisht kjo që m’u duk si fatkeqësi. Nuk e kisha marrë me mend se do të vinte dita që mbi shpinën time të ndieja se ç’turp do të ishte të gjendeshe si hero pozitiv në një vepër të realizmit socialist!
Që ta rrokni këtë, po jua shpjegoj. Personazhi qendror, domethënë unë vetë, isha një student që më rrinte mendja ditë e natë se si, pas mbarimit të studimeve, të shkoja ku të më dërgonte partia, për t’i shërbyer popullit. Që ia kisha bërë të qartë të dashurës sime, studente gjithashtu, se mbi dashurinë ndaj popullit s’vija asgjë, madje as atë vetë, e kështu me radhë.
Nga ana tjetër, e dashura ime portretizohej si një vajzë trillane kryeqytetase, që e kishte mendjen të krihej e të zbukurohej, pa çarë kryet “për kauzën” etj. Ky ishte edhe thelbi i dramës që do të na çonte në ndarje!
Zemërimi im për negativitetin e së dashurës (në të vërtetë, ajo ishte një vajzë e mrekullueshme nga të gjitha pikëpamjet) bashkohej me mllefin për pozitivitetin tim të padurueshëm. Por kryesorja ishte tjetër gjë. Për herë të parë, si një ndëshkim për atë me të cilën do të merresha, unë kuptova se sa çnjerëzor mund të ishte ky art. S’ishte ndonjë teprim po të dëgjoje se ishte shpikur një mallkim i ri, si ata që nisnin me fjalët “të pafsha në dreq a në dreqollë”. Në këtë rast, mallkimi do të ishte: të pafsha hero pozitiv në një roman të realizmit socialist!
Artisti i talentuar që, kur mbushi 17 vjetët, pati sukseset e para të ndjeshme në art, që kur kthehej në qytetin e lindjes e shihnin me kuriozitet, sepse vinte nga kryeqyteti, dhe që, për shkak të natyrës së ftohtë, indiferencës dhe talentit, shihej si mendjemadh nga meskiniteti i zakonshëm i provincës, artisti i ri që nuk ecte në normat e caktuara të jetës, që nuk rrinte me njerëz “të dëgjuar” të cilët s’pushonin së dhëni këshilla nga pozita e mësuesit artistik, që këshillat i dëgjonte me shumë skepticizëm, që linte leksionet, që bridhte me duar në xhepa duke i matur rrugët me vërshëllimë, jeni ju?
Ashtu mendoj. Zakonisht ky tip quhej personazh negativ, por unë e pranoja me kënaqësi. Mendoj se është i njëjti personazh i novelës “Në dheun e huaj”.
Në atë kohë tipa të tillë letrarë njiheshin si “njeriu i tepërt” (Eugjen Onjegini i Pushkinit, Peçorini i Ljermontovit). Ka gjasë që termi i saktë do të ishte “njeriu i gabuar”. Ndërkaq, në rusisht nuk përdorej shprehja “ashiboçnyj”, por “lishnyj çellovjek”, që s’ishte gjë tjetër veçse përkthimi fjalë për fjalë i stilemës frënge “homme de trop”, “njeriu i gabuar”.
Përtej pengesës nga mjedisi, artisti, personazhi i romanit, i quajtur Bardhyl, nuk do ta shohë më vajzën (Emën), nuk do të martohet me të, ta “konsumojë” ndjenjën në martesë. Çfarë është kjo frikë që ka artisti, mund të na e shpjegoni për lexuesit?
Romani është shkruar në moshën njëzetvjeçare, kur ideja e martesës është vetvetiu e huaj. Aq më tepër personazhi është një student me ambicie të mëdha, në pritje të një ndryshimi tronditës në jetën e tij: udhëtimit në Moskë për studime të mëtejshme letrare. Shtojini kësaj edhe snobizmin rinor dhe xanxën e të qenit modern, për të kuptuar se martesa merrej si një mbyllje e jetës.
Ema është personazhi i parë në galerinë e personazheve-femra. Cili është emri më tingëllues, më i bukur i femrës në galerinë e personazheve tuaja? Cili është ai që doni më shumë?
Përgjithësisht s’kam qenë ndonjë kërkues i qëllimshëm emrash. Me sa më kujtohet, “Ema” ishte një emër që përdorej prej meje dhe shokëve të mi, si një lloj nofke, për vajzën-personazh, që u përmend më lart. Ajo vetë e përdorte gjithashtu për vetveten.
Si emër vajze ose gruaje i parapëlqyer prej meje ka qenë Ana. E kam vështirë të saktësoj arsyet. Tingëllimi universal i saj ka qenë ndoshta njëra prej tyre. Anna Kern, gruaja njëzetetrevjeçare e gjeneralit Kern, me të cilën Pushkini i internuar pati një lidhje dashurie dhe i kushtoi vjershën më të famshme të dashurisë në letrat ruse: “Kujtoj atë çast të mrekullueshëm”, ka gjasë të ketë qenë një tjetër shtysë. Një vajzë ruse që e kam njohur dy-tri javë pas mbërritjes në Moskë, në shtator të vitit 1958, gjithashtu… Ndonjë tjetër rast s’përjashtohet. Siç e shihni, është një vargor rastësish, disi i brishtë.
Le t’i rikthehemi vendimit tuaj: pasi kishit thënë se nuk do të shkruanit më poezi, në vitin 2005 botoni poemën “Tirana në dimër”. A keni fituar apo keni humbur diçka me “thyerjen” e kësaj fjale? Së dyti, çfarë ndodhi me Tiranën, e cila, në vitet gjashtëdhjetë, ishte realiteti më i bukur, ndërsa në vitin 2005 është realiteti i vanitetit, korrupsionit, krimit?
Jo, nuk kam humbur. “Tirana në dimër” është një poemë që duhej shkruar. Ka mbetur e huaj për kohën jo për faj të saj, por të kohës.
“Mjegullat e Tiranës” dhe “Tirana në dimër”, në këndvështrimin tim, përbëjnë një binom antitetik. Ka një binom antitetik në veprën tuaj qytet-provincë, ku i njëjti qytet është herë në njërin e herë në tjetrin cak. Qyteti i lindjes, Gjirokastra, del provincë te “Mjegullat e Tiranës” dhe te “Qyteti pa reklama”, por del një qytet mrekullor te “Kronikë në gur”. Po ky kalim, si ndodh?
Për letërsinë nuk besoj se ka qendra. Për studiuesit është tjetër gjë. Gjirokastra, qyteti ku kam lindur dhe jetuar gjer në moshën 17-vjeçare, nuk ka qenë për mua, asnjëherë, as qendër, as provincë. Ashtu siç nuk ka qenë qytet i vogël ose i madh. Ka mbetur kështu i papërcaktueshëm.
Ajo që di me siguri, është se do të më duhej të ikja larg, madje tepër larg, rreth tri mijë kilometra, për të shkruar, në Moskë, veprën e parë për Gjirokastrën, romanin “Qyteti pa reklama”. Romanin e dytë, “Kronikë në gur”, e kam shkruar në kryeqytet, në Tiranë, gati dhjetë vjet më pas. Për të tretin, “Çështje të marrëzisë”, do të më duhej, veç rënies së komunizmit, dyfishi i largësisë së Moskës, plus kapërcimi i Oqeanit Atlantik, pra Nju-Jorku, për ta shkruar atje. Romanin e katërt dhe të fundit, “Darka e gabuar”, do ta shkruaja në Paris.
Siç mund ta shihni, krijohet përshtypja e një pakti të veçantë midis meje dhe këtij qyteti. Siç mund ta keni vënë re, epiteti “i çuditshëm” përdoret sa herë që del një problem saktësimi. Në këtë rast mund të thuhet: i veçantë, trillan e njëherësh i palogjikshëm, për të mos thënë i krisur. Me Gjirokastrën është fare i lehtë përdorimi i secilit prej tyre. Thelbi i paktit do të ishte: rri larg kur të shkruash për mua.
Kam përshtypjen se janë të shumta qytetet që kanë pakte të ngjashme. Për Moskën e viteve studenteske, për shembull, kam shkruar jo vetëm kur u gjenda larg, por edhe kur e humba çdo shpresë rikthimi.
Gjendja në larginë e shpjegon, me sa duket, arsyen se përse ka ca treva, për të cilat shkrimtarët e kanë lehtë të shkruajnë: ato të vdekjes.
Të ndalemi tani te vepra: ka studiues të cilët u drejtohen vetëm versioneve të para të veprave të para të një autori të caktuar. Kemi disa versione të “Gjeneralit”, të “Kronikës në gur”, të “Kështjellës”, të “Dimrit të vetmisë së madhe”. Sa e rëndësishme është, sipas jush, vepra e parë e një shkrimtari?
Nuk mendoj se vepra e parë e shkrimtarit ka ndonjë farë rëndësie të veçantë. Aq më pak se ajo mund të ketë ndonjë krahasim, ta zëmë, me dashurinë e parë, ose, më falni, me vrasjen e parë…
Sa për studiuesit që iu drejtohen vetëm veprave të para, të them të drejtën, nuk i kuptoj. Në qoftë se, në ethet e rendjes pas postmodernizmit në kritikë, do të krijohej kjo fazë, le ta quajmë fazë “materniteti në letrat shqipe”, edhe për këtë s’do të dija ç’të thosha.
Nga ana tjetër, është e dukshme se nuk do të kemi version të mëvonshëm të “Mjegullave”…
Jo vetëm është e dukshme tani, por ka qenë e tillë përherë. Kjo është një vepër që ka lindur e tillë, pa jetë. Shumë shprehje si kjo, që tingëllojnë të frikshme në përdorim, te ne, domethënë në letërsi, s’janë ashtu. Pa jetë, te ne, do të thotë pa jetë të mëtejshme. Pra, pa jetë publike, pa lexues. Autori e ndien kur vepra lind e tillë, si ato lule që s’kanë stinë tjetër. Janë ca shenja për këtë, por ato shenja është tepër vështirë t’i dallosh, e aq më tepër, t’i zbërthesh.
Si mundët, gjithsesi, të mos preknit asgjë në këtë tekst deri tani para botimit teksa besoni se prirja për të ndrequr diçka në vepër bën pjesë në lirinë e saj? Si i shpëtuat tundimit për të mos bërë ndërhyrje? Apo nuk u tunduat aspak?
Nuk jam tunduar kurrë, përpara vitit 2012. Me sa duket, më është dukur e panatyrshme. Si një kundërkah, si dhunim. Ai tekst duhej të mbetej në atë trajtë të vet. Meqenëse u përmend fjala “liri”, kjo ka qenë ndoshta një formë e tij e lirisë.
Më 2012 ndodhi ndryshimi.
Akti i parë i përgatitjes së një vepre të tillë, për të dalë në jetën publike, ka qenë daktilografimi. Teksti, i shkruar me dorë, u shtyp për herë të parë në një makinë shkrimi në vitin 2012, pas gati gjashtëdhjetë vitesh. Ishte herë e parë që po e lexoja, në të vetmen formë që isha mësuar të lexoj një dorëshkrim: të daktilografuar.
Gjatë leximit kisha përshtypjen se radhë të tëra më zbardheshin përpara syve. Dukej sikur teksti e kundërshtonte, e sprapste leximin.
Ndoshta në këtë sprapsje lozte një rol ndonjë dilemë juaja për të mos bërë publike një ngjarje personale, për arsye etike? Personazhi i vajzës, për shembull, që, siç kuptohet nga biseda, ka qenë lehtësisht e identifikueshme. A keni pasur rast ta takoni më vonë, kur jeni bërë shkrimtar i njohur? Ç’mund të mendonte ajo për ndodhinë, për përshkrimin e saj? Dhe, kryesorja, a ka ngjashmëri midis ngjarjeve të përjetuara nga rrëfimi i tyre në vepër?
Po e nis nga fundi: ngjashmëria. Është pyetja më e ndërlikuar në kësi rastesh. Është vështirë që ndodhia të ngjajë, por më e vështirë akoma, është të mos ngjajë. Ndryshe nga një parullë e njohur e komunizmit “kufiri ynë është i pakalueshëm”, kufiri letërsi-jetë e njëmendtë s’mund të jetë veçse i kalueshëm.
Takimi me personazhin?
Po t’ju them se qysh nga mbarimi i fakultetit të letërsisë në Tiranë, ku ishim të dy, pra, qysh nga ikja ime në Moskë, dhe gjer më sot, në këtë ditë që po flasim, nuk e kam takuar kurrë, ju ndoshta s’do të më besoni.
Tirana, ndonëse kryeqytet i shtetit, nuk mund të përfytyrohej kurrë aq e madhe, saqë të mos e takoje asnjëherë ish-mikeshën tënde. Megjithatë, kështu ka ndodhur. Sa herë që flitej për zmadhimin e Tiranës, më shkonte ndër mend një gjë e tillë. Kur nga njëqind mijë banorë shkoi në dyqind mijë, mendova se kjo mund të përligjej disi. Por rastet e kundërta, domethënë të njohurit e shumtë, që më dilnin për-para, sidomos kur s’doja, ma hidhnin poshtë. Pastaj Tirana shkoi katërqind mijë, e më pas gjysmë milioni banorë, dhe tani mostakimi më ngjante i natyrshëm. Por, kur një ditë në Paris, tek ecja më këmbë në St. Michel, u ndesha me botuesin tim gjerman nga Cyrihu, Egon Ammann, m’u kthye shpresa se takimit në Tiranë me vajzën e fakultetit të letërsisë do t’i vinte radha një ditë. Nuk ndodhi asnjëherë, madje, edhe pas rastit të pabesueshëm kur, një mëngjes, në një bar të Nju-Jorkut, m’u afrua dikush që më përshëndeti: hello, jam Dan Pope, ju kujtohet, jemi takuar para ca vitesh në Central Park, e mblodha mendjen se mund të kryqëzohesha në rrugë me Dan Pope, madje me kinezë që i kisha njohur në Shangai, veç me atë vajzën e fakultetit, në Tiranën e ngushtë, s’do të duhej të ndeshesha kurrë. Ishte e qartë se diçka e errët, por e epërme, e pengonte.
Ju ka munduar ndonjëherë ndjenja e humbjes? Nëse po, në ç’kuptim?
Shumë herë. Në të gjitha kuptimet. Në radhë të parë, humbja rastësisht e dorëshkrimit. Besoj se nuk ka shkrimtar në botë që s’e ka përjetuar një gjë të tillë. Në radhë të dytë, edhe më keq, bastisja. Është i njohur si ankth nga gjithë shkrimtarët e vendeve tiranike. E kam provuar që larg, në tetor të vitit 1990, kur policia e Tiranës i mori krejt dorëshkrimet. E treta, zjarri, përmbytja, furia e vetë shkrimtarit (si në rastin e Nikollai Gogolit me pjesën e dytë të “Shpirtrave të vdekur”).
Zoti Kadare, a keni shkrime të tjera të pabotuara?
Më duket vetëm një novelë, me titullin “Barka në rërë”, shkruar pak kohë përpara romanit që po flasim. Është ende e padaktilografuar. Pra, në gjendje të midistë, mes jetës dhe pajetës.
Dhe së fundmi, a keni dashur ndonjëherë, qoftë edhe në fëmijërinë e hershme, të bëheni dikush tjetër përveçse shkrimtar?
Asnjëherë. Sidomos në fëmininë e hershme, atëherë kur kujtoja se e doja letërsinë marrëzisht, ngaqë isha i bindur se, sa më shumë ta doja, aq më i famshëm si shkrimtar do të bëhesha! (Më saktë, aq më i famshëm, isha, ndërkaq!!)
Jashtë mahisë, mund të them se një tekst kënge, për dashurinë, që gjendet në një nga librat e mi, do ta përshtatja kështu për letërsinë: “Dhe njëqind jetë të jetoja/ Në të njëqindtat do t’të doja”.
(Kortezi: Viola Isufaj- Gazeta Shqiptare)

Andamion Murataj në Workshopin Ndërkombëtar të Skenaristëve ‘eQuinoxe Europe’

May 30, 2014 by dgreca

Intervistë me regjisorin dhe skenaristin e suksesshëm në Nju Jork, Andamion Murataj
Nga BEQIR SINA, New York/
NEW YORK CITY ; Kur Eliza Dushku dhe Tony Dovolani bënin hapjen cermoniale të “Albanian American Success Stories Gala” në Nju Jork, binte në sy mungesa e regjisorit dhe skenaristit Andamion Murataj. Shumë pjesëmarrës pyetën për mungesën e Andamionit në një event të përmasave të tilla, për më tepër që Andamioni me punën e tij, ka shënuar një nga historitë më të suksesshme të filmit shqiptar në vitet e fundit, pikërisht këtu në Amerikë, në vendin e kinemasë.
Andamion Murataj, është një skenarist dhe regjisor shqiptar,i cili pasi kreu studimet për regjisurë në Akademinë e Arteve në Tiranë, vazhdoi masterin për film në Universitetin Amerikan në Washington DC. Pas një periudhe krijimtarie mbi 10-vjeçare në Amerikë, Murataj u rikthye në Shqipëri për prodhimin e filmit “Falja e Gjakut” bazuar mbi skenarin e shkruar prej tij dhe regjisorit të mirënjohur amerikan Joshua Martson, për të cilin ata u nderuan me një sërë çmimesh ndërkombëtare, ndër të cilët edhe me Ariun e Argjendtë për skenarin më të mirë në Festivalin e Filmit në Berlin më 2011.
Të gjithë e kujtojmë entuziazmin dhe krenarinë që na pati pushtuar teksa shihnim posterin e filmit “Falja e Gjakut” në Broadway në reklamat e Lincoln Plaza Cinemas. Por ndërkohe që shqiptarët e suksesshëm festonin në mbrëmjen e tyre Gala në Nju Jork, Andamioni, i cili po punon midis Shqipërisë dhe Kosovës për filmin e tij të ri, mori këtë e-mail: “Urime, Ju jeni përzgjedhur për të marrë pjesë me skenarin ‘Burri i Shtëpisë’ në Workshopin Ndërkombëtar të Skenaristëve ‘eQuinoxe Europe’ ”. Kështu fillon njoftimi që kualifikon Andamion Muratajn me projektin e ri filmik për zhvillim në një ndër workshopet më kompetitivë të skenarit të filmit në Europë.

Dhe, natyrisht që kjo u bë shkas, të intervistojmë përsëri regjisorin dhe skenaristin e suksesshëm në Nju Jork, Andamion Murataj

– Si ndihesh në Shqipëri kur miqtë e tu festojnë sukseset e tyre në një mbrëmje madhështore në Nju Jork, për më tepër që ti me punën tënde je një nga ata që bënë pjesë në librin :”Histori Suksesi të shqiptarëve të Amerikës”?
… si në Shqipëri! Kush nuk do të donte të ishte në mbrëmjen Gala në Nju Jork, dhe, sigurisht që ndihem i nderuar të jem pjesë e “Albanian Success Stories”. But so much to do, so little time! Të bësh një film në Shqipëri nuk është një sport i lehtë. Siç duket, pikërisht sakrificat, që e shoqërojnë në çdo hap realizimin e një filmi në Shqipëri, e bëjnë dhe më tunduese një ndërmarrje të tillë.
– Sigurisht që skenaristët kudo në botë e njohin “eQuinoxe Europe”, por për publikun që nuk e njeh mirë, çfarë është “eQuinoxe Europe International Screenwriters Workshop”?
“eQuinoxe Europe” është ndoshta një ndër workshopet më kompetitivë(më konkurrues) në botën e filmit në Europë, që mbledh disa nga skenaristët, regjisorët dhe producentët e projekteve më premtuese në Europë, së bashku me disa nga autorët më të shquar të kinemasë botërore, të cilët pasi analizojnë skenarin e përzgjedhur ndajnë eksperiencën dhe njohuritë e tyre, duke analizuar dhe zhvilluar më tej skenarët në rrugën e realizimit filmik. Për të siguruar qetësinë zhvillimit të punës, vendi mbahet i fshehtë deri në ditën kur fillon puna, ndërsa ju njoftohet krijuesve pjesëmarrës vetëm një javë para fillimit të punës. Themeluar sipas modelit të “Sundance Labs”, që në vitin 2001 në Berlin, fillimisht me emrin “eQuinoxe Germany”, më pas shndërrohet në “eQuinoxe Europe”. Që prej fillimeve të saj janë rreth 750 projekte filmike europiane, që kanë konkurruar për tu përzgjedhur diku tek 50 apo 60 projekte gjithsej për një periudhë 13 vjeçare. Disa prej filmave të prodhuar janë pjesëmarrës të festivaleve të Kanës, Berlinit, si edhe të nominuar për Oskar për filmin në gjuhë të huaj.
– Tashmë, ju jeni vetëm një javë larg nga fillimi i workshopit. A mund të na thuash ku mblidheni këtë vit?
Në fakt sapo na kanë njoftuar nga “Equinoxe Europe”, që do të jemi në Austri. Dhe pikërisht në qytetin e Salzburgut. Në fakt, koecidencë shumë e çuditshme ishte se vetëm para pak ditësh kryetari i Landit të Salzburgut, Dr. Wilfried Haslauer ishte në Shqipëri për hartimin e një platform të bashkëpunimeve kulturore. Gjithsesi, vendin e saktë ku do të mbahet workshopi, as unë nuk e di ende.
– Cilët janë disa nga mentorët, që kanë kontribuar në zhvillimin e workshopeve të “eQuinoxe Europe”?
Megjithëse mentorët e këtij viti ende nuk na janë njoftuar, është një listë e gjatë bashkëpunëtorësh që kanë kontribuar ndër vite në zhvillimin e projekteve. Këtu mund të përmend skenaristë, producentë e regjisorë të nivelit të tillë, siç janë: Callie Khouri, skenariste e filmit “Thelma & Louise”, Ron Bass, skenarist i filmit “Rain Man”, Irena Brignull, editore skenari e “Shakespeare in Love”, Michael Blake, skenarist i “Dancing with Wolves”, Lisa Fruchtman, editore e “Apocalypse Now” dhe “The Godfather “, Mark Peploe, skenarist i “The Last Emperor” dhe “Little Buda”, Zachary Sklar, skenarist i “JFK”, Michael Radford, regjisor i “Il Postino” dhe “The Merchant of Venice” me Al Pacinon dhe Jeremy Irons, David Webb Peoples, skenarist i filmave “Unforgiven”, “Twelve Monkeys”, “Blade Runner” etj.
Qëllimi final i një projekti të tillë madhor është që, nëpërmjet shkëmbimit të eksperiencës me autorë të një kalibri të tillë, t’ju mundësojë skenaristëve të përzgjedhur klimën më të mirë për krijmin e një skenari sa më të sukseshëm në skenën ndërkombëtare për filmat fitues, por duke ruajtur identitetin dhe specifikat kulturore të projekteve në fjalë.
– A ke bashkëpunuar më parë me autorë të nivelit të tillë?
Unë jetoj që prej vitit 1998 në Amerikë dhe kam kryer studimet për film në American University, ku kam pasur fatin të kem mësues skenari, John Duglass, një nga pedagogët më të mirë të skenarit dhe kinematografisë në Amerikë, por dhe në Shqipëri kam pasur fatin të jem ndër studentët e fundit të Pirro Manit, një njohës i shkëlqyer i sistemit apo teknikës së Stanislavskit, apo siç njihet në Amerikë, “Metod Acting”. Kombinimi i këtyre eksperiencave akademike me punën e kompanisë sime në industrinë e filmit në Nju Jork që prej 10 vjetësh, sigurisht më ka mësuar shumë. Për të mos lënë pa përmendur këtu eksperiencën e shkëlqyer të bashkëpunimit në Shqipëri me regjisorin Joshua Marston dhe producentin Paul Mezey në realizimin e filmit “Falja e Gjakut”, e cila ishte shkollë më vete.
Së fundi, kam pasur nderin të punoj në zhvillimin e skenarit në fjalë, duke u këshilluar me autorë, si: Jim Hart, skenarist i shumë filmave hollivudianë që nga “Drakula”, “Hook”, tek më i fundit “Epik”, si dhe David Magee, scenarist i filmave fitues të çmimit “Oskar”, si: “Life of Pi” dhe “Finding Neverland”, gjithashtu janë disa ndër mentorët e nderuar të “eQuinox Europe”, organizatë e cila e ka mision të sajin të ketë impakt pozitiv në cilësinë artistike, por edhe ekonomike të industrisë së filmit europian, jo vetëm duke iu mundësuar skenaristëve të zgjedhur të bashkëpunojnë me më të mirët në botë por mbi të gjitha duke i kontribuar skenës së filmit me rezultatet e një vepre të cilësisë më të lartë të nivelit ndërkombëtar.
– Andamion, prej disa kohësh skenari i këtij filmi po shënon suksese të njëpasnjëshme në forumet ndërkombëtare. A është sërish një histori shqiptare?
Projekti më i ri filmik, “Burri i Shtëpisë” ka në qendër një burrneshë shqiptare, që ka zgjedhur jetën e vështirë të burrit në një moment delikat të jetë së saj, ku asaj i duhet të zgjedhë ose të vazhdojë siç ka jetuar deri më tani ose të ndryshojë e të përshtatet në kushtet e reja. Pas një pune kërkimore prej mëse një viti, skenari i filmit është përzgjedhur dhe prezantuar në disa nga forumet më të rëndësishme ndërkombëtare të zhvillimit të skenarit.
– Duke pasur mundësinë e rrallë për të mësuar nga më të mirët në botë, cili është qëllimi final i një projekti të tillë madhor? A ka interes nga producentë të njohur ndërkombëtarë për prodhimin e një filmi tjetër në Shqipëri?
Sigurisht që nuk është kurrë e lehtë, por mund të them se tashmë projektit i janë bashkëngjitur disa nga producentët më të mirë të kinemasë europiane, fitues të një sërë çmimesh nga festivali i Kanës, Venecias, çmimit Bafta dhe “European Academy Awards”, të cilët janë të interesuar në bashkëprodhimin e këtij filmi me Shqipërinë. Pikërisht kjo është arsyeja e takimit në Austri për koordinimin e përpjekjeve dhe strategjive ndërmjet producentëve dhe autorëve për të materializuar financimin dhe prodhimin e filmit së bashku me Shqipërinë. E vërteta është që filmi në Europë është përgjithësisht i mbështetur nga fondet publike të vendeve përkatëse dhe asnjë paketë financiare nuk mund të funksionojë pa mbështetjen e vendit të origjinës pasi është e pamundur që taksapaguesit e një vendi të financojnë krejtësisht një prodhim filmik të një vendi tjetër. Asnjë kinema kombëtare në Europë nuk mbijeton pa fondet publike.
– Thembra e Akilit: A munden institucionet shqiptare në kushtet ekonomike të vendit të jenë një partner dinjitoz për bashkëprodhime të këtij niveli ndërkombëtar.
Megjithëse duhet thënë se në Shqipëri ka një frymë të re , mbetet ende shumë për tu bërë dhe ka vështirësi, të cilat unë me durim përpiqem t’ua komunikoj partnerëve të mi ndërkombëtarë. Por e vërteta është që vetëm me një kërkim të thjeshtë on line kushdo në botë, sot merr informacion për nivelin e vërtetë ekonomik të vendit dhe krahasimisht rezulton se Shqipëria nuk është as vendi më i vogël, as më i varfër i rajonit. Cilido i interesuar për të investuar në filmin shqiptar, si edhe në fusha të tjera të artit ka pritshmëritë që Shqipëria të luajë rolin e saj reciprok, po ashtu siç ndodh në vendet fqinje, sidomos në projektet artistike të profilit të lartë. Të qenit partner në bashkëpunim sot në Europë nënkupton para së gjithash reciprocitet dinjitoz. Nuk i shërben askujt prezantimi i Shqipërisë si një vend i varfër në investimet në kulturë dhe art. Për hir të së vërtetës Shqipëria që njoh unë nuk është më një vend i varfër dhe besoj se duhet të lëvizë në mbështje të kulturës së saj, të paktën në të njëtin hap me fqinjët e saj, por duhet dhe më shumë, pasi përgjegjësitë kulturore Shqipëria i ka të shumëfishta.

Nikolla Pano: Veprimet e zyrtarëve shqiptarë kanë tone të rehabilitimit të Hoxhës

May 29, 2014 by dgreca

Nga ILIR IKONOMI/
Profesori i historisë Nikolla Pano i tha Zërit të Amerikës me telefon nga Macomb i shtetit Illinois se ishte i skandalizuar nga disa veprime të zyrtarëve të lartë në Shqipëri, që sipas tij kishin tone të përpjekjeve për rehabilitimin e Enver Hoxhës. Në një intervistë me kolegun tonë Ilir Ikonomi, ai tha se është i nevojshëm një rishkrim ose rivlerësim i Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Profesor Pano është marrë prej një kohe të gjatë me studimin e historisë së Ballkanit dhe të çështjeve shqiptare.
ZËRI I AMERIKËS: Një numër zyrtarësh të lartë në Shqipëri, duke përfshirë kryetarin e parlamentit, një ish-kryeministër dhe ministrin e drejtësisë, janë përfshirë kohët e fundit në veprime që janë parë gjerësisht si përpjekje për rehabilitimin e ish-diktatorit Enver Hoxha, duke shkaktuar alarm mes atyre që vuajtën nën komunizëm. Si i shikoni ju këto incidente?
PROF. NIKOLLA PANO: Ajo që më bën përshtypje është një mungesë ndjeshmërie, siç e shikoj unë, nga ana e këtyre udhëheqësve. U skandalizova sidomos nga fakti që ministri i Drejtësisë, zoti Nasip Naço, mori pjesë në njërën nga këto ceremoni që kishte tonet e rehabilitimit ose përpjekjeve për rehabilitimin e Enver Hoxhës. Zoti Naço nuk duhet të harrojë se ishte Enver Hoxha ai që eliminoi ministrinë e Drejtësisë në vitin 1966, me deklaratën se në Shqipëri ishte vendosur ligjshmëria socialiste. Ishte gjithashtu Enver Hoxha, i cili me ardhjen në fuqi e përmbysi sistemin shqiptar të drejtësisë, duke e bërë atë pjesë të aparatit të terrorit. Unë e kam të vështirë të përfytyroj një ministër shqiptar të drejtësisë të nderojë kujtimin e Enver Hoxhës. Përsa i përket zotit Pandeli Majko, ai ndonjëherë vepron pa u menduar për pasojat e asaj që bën dhe që thotë. Mendoj se ai bëri një gjest për të ardhur keq në ceremoninë e 5 majit. Përsa i përket kryetarit të Parlamentit, Ilir Meta, ai, pasi reflektoi mbi pjesëmarrjen në njërën nga këto ceremoni, në një farë mënyre bëri një farë sprapsjeje përmes zëdhënësit të tij, duke thënë në thelb se duhet parë me një sy të ri periudha e luftës dhe se këto ngjarje duhen vështruar nga një kënd më realist dhe bashkëkohor. Reagimi im është se unë u befasova dhe u skandalizova. Shpresoj se udhëheqësit që morën pjesë në këto ceremoni do të reflektojnë me shumë kujdes përpara se të mbështesin ose të marrin pjesë në veprimtaritë e mëvonshme, si 70-vjetori i Kongresit të Beratit, hyrja e ushtrisë çlirimtare në Tiranë, apo evakuimi i ushtrisë gjermane nga Shqipëria. Të gjitha këto ngjarje duhen peshuar me shumë kujdes, sepse aty do të ketë nga ata që janë nostalgjikë të Enver Hoxhës, prandaj zyrtarët e lartë duhet të reflektojnë me kujdes se si do të marrin pjesë në këto veprimtari.
ZËRI I AMERIKËS: Zoti Pano, zyrtarët në fjalë thonë se ata në të vërtetë po nderojnë luftën dhe jo ndonjë individ të veçantë, pra jo diktatorin Hoxha. A mendoni se ky argument i tyre ka vlerë?
PROF. NIKOLLA PANO: Mendoj se është vështirë të dalësh me një argument të tillë, sidomos për arsye se përkrahësit e Hoxhës i përdorin raste të tilla për të nxitur opinionin publik në drejtim të rehabilitimit të tij. Është e vërtetë se gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri mbizotëruan dy tema kryesore: njëra ishte lufta kundër fuqive të Boshtit, që kishin pushtuar vendin, por pati gjithashtu edhe luftë për pushtet. Për shembull, po t’i hedhësh një vështrim konferencave të ndryshme të mbajtura në atë kohë, vemë re se sa më shumë që i afrohemi viteve 1944 dhe 45, aq më tepër komunistët i përdorën këtë ngjarje për të forcuar pushtetin e tyre. Prandaj, megjithëse ngjarje të tilla si çlirimi i Tiranës duhen përkujtuar, ka rëndësi të dorës së parë që pjesmarrësit në këto ceremoni ta përcaktojnë mirë natyrën e pjesëmarrjes së tyre.
ZËRI I AMERIKËS: Në këto rrethana, në ç’masë është i nevojshëm rishkrimi i historisë së Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri?
PROF. NIKOLLA PANO: Mendoj se patjetër është i nevojshëm një rishkrim ose rivlerësim i Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Është i nevojshëm një qëndrim më i balancuar, sepse për shembull, kontributi i ushtrisë çlirimtare shqiptare ishte sigurisht një fazë e rëndësishme në historinë e Shqipërisë, por ky kontribut nuk ishte aq me rëndësi për tërheqjen përfundimtare të trupave gjermane nga vendi sa ç’ishin disa faktorë të tjerë që i kufizuan operacionet ushtarake gjermane në atë kohë.
ZËRI I AMERIKËS: Përse, sipas jush, shoqëria shqiptare ka vështirësi për t’u distancuar nga komunizmi edhe sot pas më shumë se 20 vjetësh demokraci?
PROF. NIKOLLA PANO: Pjesërisht, vështirësia me të cilën përballet shoqëria shqiptare vjen ngaqë shumë njerëz të elitave të saj politike u rritën në periudhën e komunizmit. Megjithëse disa prej tyre e dënojnë me forcë komunizmin, për fat të keq, në praktikimin e politikës së tyre gjen ende shumë nga qëndrimet dhe mendësitë që mbizotëronin gjatë asaj periudhe. Po kështu shumë nga udhëheqësit e tanishëm të Shqipërisë kanë patur anëtarë të familjes që kanë qenë aktivë gjatë komunizmit dhe kjo ua bën atyre mjaft të vështirë që të mbajnë qëndrime më të ashpra.
ZËRI I AMERIKËS: Si do ta krahasonit në këtë aspekt Shqipërinë me vendet e tjera të Ballkanit?
PROF. NIKOLLA PANO: Mendoj se Shqipëria ka mbetur prapa disa prej vendeve të Ballkanit, megjithëse në përgjithësi në Ballkan ka qenë më e vështirë se sa në vendet e Evropës Qendrore. Edhe në vende të tilla si Bullgaria apo Rumania gjen probleme të ngjashme si këto që vërehen në Shqipëri.

ZËRI I AMERIKËS: Çfarë mund të bëjë diaspora shqiptare në Amerikë për ta ndihmuar shoqërinë shqiptare të përqafojë më tepër vlerat perëndimore për t’u shkëputur përfundimisht nga e kaluara komuniste.

PROF. NIKOLLA PANO: Shumë prej nesh në komunitetin shqiptaro-amerikan kanë bërë përpjekje të tilla dhe këtu nuk dëshiroj të përmend emra. Mendoj se qeveria shqiptare mund të inkurajojë individë të këtij komuniteti për të ndihmuar në rritjen e ndërgjegjësimit në fusha të ndryshme të jetës shqiptare ku kjo është e nevojshme. Një nga këto veprimtari të komunitetit tonë ishte ngritja e një përmendoreje në Korçë për nder të ushtarakëve amerikanë që luftuan në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Përmendorja u ngrit më 8 maj, por u indinjova kur mësova se ajo ishte përdhosur nga vandalët. Nëse këtë e ka bërë ndonjë i ri apo është vepër e grupeve neokomuniste, kjo duhet sqaruar nga policia. Por ky është një incident tragjik, i cili kërkon që qeveria të jetë më vigjilente dhe më aktive në nxitjen e edukimit civil në vend.