Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Mosdekretimi për Ambasador i Gjinishit dhe Ndrecës-Nishani: Për mungesë standardi

by

Presidenti i Republikës, Bujar Nishani deklaroi mbrëmjen e sotme në një intervistë për emisionin, “Top Story”,  se ka pasur akte nga ana e mazhorancës kundër Presidentit të Republikës.“Janë faktet. Akti i pare i qeverisë ishte heqja e portretit të Presidentit. Nuk kishte asnjë arsye për ta bërë këtë. Ishte një mesazh. Presidenti është dhe Kryetari i Shteti. Është protokolli që përfaqëson mënyrën e sjelljes, prezantimit të një kryetari shteti. Presidenti nuk mund të përfaqësojë sot shtetin shqiptar si kryetar i shtetit. Kjo lidhet drejtpërsëdrejti si çështje përfaqësimi e shtetit shqiptar”, tha Presidenti Nishani.

Rast tjetër, vijoi Nishani, “ka pasur nga deputetë të PS në parlament argumente kundër kandidaturave të zgjedhura nga Presidenti për Gjykatën Kushtetuese, pasi i plotësojnë kushtet, por Presidenti nuk është konsultuar për emrat me ne. Nëse Presidenti futet të diskutojë për emrat atëhere nuk ka më rol. Rrëzimi i tyre është mesazh i qartë politik kundër Presidentit”.

“Minstri i Brendshëm kërkon takim, pritet në takim dhe më pas organizon konferenca shtypi para institucionit të Presidentit duke atakuar Presidentin. Ko nuk i bën nder atij. Ministrja e Mbrojtjes sulmon pa argumeta Presidentin, megjithëse merr lavdërime në mbledhjen e Këshillit të Sigurisë. Gjithashtu procesi i zgjedhje së kryetarit ë ri të ILDKP ka ardhur përmes një vakance. Atëherë është eleminuar roli i Presidentit”, tha Nishani, duke shtuar se, gjithashtu, “akti i fundit i Ministres së Mbrojtjes, që injoron dekretin e Presidentit për lirimin  nga detyra të gjeneralit Kristaq Gerveni. I dërgon urdhër për t’u kthyer. Pra një marrje tjetër e kompetencave të Presidentit. Ky është një mesazh”.

Lidhur me çështjen e shkarkimit të gjeneral Gervenit, Presidenti u shpreh se, “dje ka ardhur kërkesa që në fund të marsit përfundon shërbimi i tij dhe natyrisht do ta marr parasysh”.

Lidhur me mosdekretimin e kandiaturave për ambasadorë në Arabinë Saudite të z. Emir Gjinishi dhe dhe në Vatikan të z. Ardian Ndreca, Presidenti Nishani u shpreh se, “kam shprehur shqetësim fillimisht Ministrit të Jashtëm lidhur me emërimin e ambasadorëve, më pas dhe kryetares së Komisionit të Jashtëm dhe më pas edhe vetë Kryeministrit për mungesën e një konsultimi paraprak me Presidentin për kandidaturat. Në morinë e emrave të kandidatëve potencial Presidenti mund të ketë rezerva. Në të gjitha rastet, të cilët Presidenti do të refuzojë të miratojë propozimet që vijnë nga qeveria do të ketë të bëjë me standardet që duhet të plotësojë një person për të shërbyer si përfaqësues i shtetit shqiptar”.

Lidhur me situatën e rendit në vend, Presidenti u shpreh se, “ka një vullnet të autoriteteve dhe organeve ligjzbatuese në vend për tu përballur me situatën kriminale, por rezultatet mbeten për tu parë”.

“Është evidente që situata e rendit vazhdon të mbetet shqetësuese dhe problematike. E rëndësishme është mënyra sesi sillet shteti ndaj grupeve kriminale, sa serioz është shteti ndaj grupeve kiminale, sa seriozisht e kanë institucionet e ligjit përballjen kundër grupeve kiminale dhe kjo bazuar mbi sjelljen me integritet të lartë të personave që merren”.

Sa i përket dekretimit të ligjit për amnistinë, Presidenti u shpreh se, “amnistia është një produkt i parlamentit, një propozim i qeverisë. Presidenti e ka dekretuar si të gjithë ligjet e tjera që janë në përputhje të plotë me Kushtetutën. Është një akt për t’u vlerësuar, ky i amnistisë. Ministria e Drejtësisë do të ishte me vend të bënte një fushatë sensibilizuese.

Lidhur me një zgjidhje për Lazaratin, Presidenti u shpreh se nuk jam dakord me etiketimin e një komuniteti të tërë si kultivues hashashi. Sigurisht ka raste që kultivohet në mënyrë masive hashashi. Kultivimi mbetet një vepër kriminale. Shteti nuk është treguar i dobët. Mbetet prioritet bashkëpunimi me pushtetin vendor, komunitetin atje”.

Lidhur e praninë e z. Basha në tryezën e Këshillit të Sigurisë Kombëtare, Presidenti Nishani tha se “prezenca e kreut të opozitës në një mbledhje ku diskutoheshin dy dokumeta të rëdësishëm që do reflektojnë në dekadat e ardhshme nuk ishte e pavend. Kam bërë shumë mire që e kam ftuar edhe z. Basha. Kjo u reflektua edhe në qëndrimin e aktorëve të tjerë që nuk patën asnjë rezervë”.

Lidhur me një inisiativë të mundshme të Presidentit për të ulur në takim Kryeministrin Rama dhe kreun e opozitës, z Basha, Presidenti u shpreh se, “nëse do të jetë e nevojshme dhe rrethnat do ta lejojnë do ta ndërmarrë inisiativën që Rama me Bashën të takohen”.(Gjergj Mima)

 

Legjenda e “Skënderbeu”-t të Korcës –Teodor Vaso rrëfen jetën e tij sportive

by

Teodor Vaso: Debati mes Beqir Ballukut dhe Mihallaq Ziçishtit që të luaja me “Partizanin”/

Bisedoi: Raimonda MOISIU/

E kush nuk do të dëshironte sot të kthehej ndër ato vitë të shekullit të kaluar, të sillte panoramën- kujtesë, mbresëlënëse dhe historike, elitën e shquar të sportit shqiptar, ata që bënë historinë e futbollit shqiptar, futbollistët legjendë dhe heronj të kohës që jetonin, të cilët  me inteligjencë, pasion, talent e profesionalizëm,  arritën të shkruanin historinë në nivel kombëtar, europian  e botëror. Disa prej tyre prehen në Paqen e Amëshura, disa prej tyre janë aty edhe sot –fisnikë e krenarë, idhuj e legjenda, ata  janë e do të mbeten figura madhore,  jo vëtëm  për gjeneratën që i përkisnin dhe të ardhmes, por edhe për ata ëndërrimtarët, sportistët e rinj, që dëshirojnë t’iu ngjajnë atyre; që bënë Epokën! Ndër ta është edhe legjenda,  ikona e futbollit korcar dhe atij shqiptar-i pakalueshmi,-Teodor Vaso- një figurë sportive dominuese në ndeshjet kombëtare e ndërkombëtare, që  i dhanë famën dhe historinë e një futbolli  më profesional, spektakolar, historik e mitik  të shekullit të kaluar! Teodor Vaso është futbollisti mes më të mëdhenjve  futbollistë shqiptarë, që ka njohur ndonjëherë historia e futbollit shqiptar,  që me lindjen e tij. Më një karrierë të artë, që përputhet me biografinë e mahnitëshme e të pakalueshmit -Teodor VASO.

Ka lindur dhe aktualisht jeton në qytetin e  Korcës. Është diplomuar në Institutin e Kulturës Fizike ”Vojo Kushi” në Tiranë. Trajner  dhe Specialist futbolli pa ndërprerje,  që nga viti 1972-, -55 vjet aktivitet sportiv. Në dy vitet e fundit, 2012-2013,  në funksionin e të deleguarit të  FSHF-së,  për ndeshjet në qarkun e Korcës. Kampion kombëtar me ekipin”Partizani”në vitin futbollistik 1963-64 dhe fitues i Kupës së Republikës në atë vit dhe në vitin 1966-ë. Fitues i Kupës Ballkanike me klubet,  në  1970 –ën,  vecmas me ”Partizanin”. Fitues i anketës 5 Sportistët më Të  Mirë të vitit 1967-ë,  në përbërje të ekipit kombëtar të futbollit, që eliminoi RFGjermane, në 17-12-1967—ën. ”Mjeshtër i Merituar i Sportit”,  dekoruar me “Medaljen e Artë” për merita të shquara në sport’, me rastin e 90 vjetorit të themelimit të Shoqërisë së parë kulturalo- sportive, në  Korcë.  Medalje e FSHF ,  me motivacionin për rezultate të larta në ndeshjet e futbollit me ekipet, që ka luajtur brenda dhe jashtë Shqipërisë. Futbollisti ”Më i Mirë i Shekullit ” për Korcën, në anketën e bërë me rastin e 90 vjetorit në fjalë. Ka luajtur në të gjitha rolet e formacionit futbollistik, me përjashtim të rolit të portierit,  në të gjitha ndeshjet kombëtare dhe ndërkombëtare. Ka shënuar 26 gola duke qenë në  role mbrojtëse, dhe ka qenë përfaqësues në 36 ndeshje ndërkombetare, 18 ndeshje me kombëtaren shqiptare, 15 ndeshje me skuadrën”Partizani dhe 3 me skuadrën Korcare. Në këtë intervistë ekskluzive, – Teodor Vaso rrëfen historinë futbollistike të jetës së tij, sportit shqiptar dhe të plot kolegëve, që së bashku bënë Epokën   e Futbollit shqiptar, -na rrëfen dritën që ata  lanë pas.

 

Bisedoi Raimonda MOISIU

 

-Së pari ju faleminderit për këtë bisedë të ngrohtë e miqësore. Nuk na bashkon vetëm ndjenja e bashkëqytetarisë, të qenit korcarë, 24 karat, por kemi qenë edhe kolegë të gjimnazi “Themistokli Gërmenji”. Kjo njohje jonë e hershme më dha shansin e mrekullueshëm për këtë intervistë. Kush është Teodor Vaso dhe dicka nga fëmijëria tuaj?

 

Fëmijëria ime ka qenë e vështirë,  si gjithë familjet në atë kohë, por jo në një varfëri të dukëshme, kjo falë përkushtimit, punës, vështirësive dhe sfidave të prindërve të mij. Mbaj mend mëmën,  kur më merrte me vete ngado, vecmas për të blerë bukën e ditës, në një furrë në zemër të Korcës.  Erdhi një ditë,  që  atë e quajtën ”Furra e Vdekjes”. Kjo më frikësoi më shumë dhe e ndiqja nga mbrapa mëmën, kur ende nuk i kisha  mbushur 8 vjet. Në rradhë me gratë e tjera, në të ftohtë, por edhe kur i nxehti të përvëlonte, unë  e prisja mëmën përballë rradhës së grave. E dalloja lehtë, që prej së largu, atë zonjën e bukur, të mirën e fisniken  e bëshme dhe të fortë, me flokët e saj ngjyrë ari. Mëma ime përballonte shtrëngimet dhe shtyrjet e rradhës njerëzore,  për të marrë pak jetë në duar.  Këto vështirësi dhe sakrifica për të jetuar, jo vetëm më maturuan para kohe moralisht, por më forcuan edhe fizikisht. Shkoja  në shkollën “7 Nëntori”,  quhej atëhere, ndërsa sot  është shkolla “ Sevasti Qiriazi”. Luaja shpesh  futboll  në shkollë dhe me sporte të tjera. Fillova stërvitje në një ekip boksi. Luaja vazhdimisht volejboll, ndërsa në grupin ‘Futbollisti i Vogël “, luaja përherë. Tharmi më kërkonte të gjendesha nën fanellën dhe tutat e një ekipi për t’u stërvitur. Një ditë u gjenda në ekipin e boksit e të  mirënjohurit, Profesor  Niko Mile. Të djelave me djemkat  e rrugicës sime, frymën e mbanim përpara telave,  që rrethonin terrenin dhe ambjentin,  ku ishte fusha e futbollit të Korcës,  për të parë skuadrën e qytetit tonë,  “Puna” e Korcës. Zvarriteshim nën telat, për të hyrë vjedhurazi brenda, dhe  të shihnim ata,- të magjishmit e lojës me top futbolli. Ruanim rojet, që sapo fillonte ndeshja, herë-herë shkonin pranë rradhëve të njerëzve në kornizën e fushës,  për të parë dicka nga loja. Ne atëhere turreshim për të hyrë brenda. Disi kuptonim, që ata e bënin me qëllim, sikur nuk na shihnin duke na dhënë  mundësinë,  për t’u futur në stadium. Më pas u largova për të studiuar në politeknikumin “7 Nëntori”, Tiranë.  Pas disa vjet, babai që shiste në pazar certurina, falimentoi. Erdhën dy të këqija bashkë. Babai mbeti pa punë, mua më prenë  bursën në teknikumin “7 Nëntori” në Tiranë. Një masë kjo  ndaj  tregëtarëve të kohës. U ktheva në Korcë,  pranë telave me gjemba të terrenit. Aty ku mbaronte qyteti në veri të tij, aty trokiti te unë  shpirtambicja,  për t’ju ngjarë lojtarëve,  që kalonin para syve tanë,  ëndrra dhe dëshira e papërmbajtur, për t’u futur në fushën e lojës. Borici, Gjinali, Resmja, Fagu, S.Jareci, Q.Vogli, P.Mirashi, Teliti, dukeshin të mëdhenj, shumë të mëdhenj, male,  vecse malet nuk lëvizin. Ata lëviznin, qeshnin, përshëndetnin, shënonin,  lodronin.

-Si trokiti te ju, dashuria për sportin, në mënyrë të vecantë për futbollin, ishte traditë familjare, sfidë e ambicjes së moshës apo rastësi?

Me djelmosha të tjerë të moshës, por edhe të lagjeve të tjera,  luanim në sheshkat apo rrugicat e mëhallës, futboll dhe lojra të tjera. S’afron aspak kujtesa,  për të thënë shkakun,  pse nuk më pranuan në ekipin e  futbollit,  të moshave në Korcë. Pas boksit fillova atletikën. Brenda vetes më vlonin energji pa fund dhe diku duhej të shprehesha. Krejt rastësisht më rrëmbeu vala e aktivitetit sportiv. Që në moshën 15 vjecare,  më dërguan  në punë,  për t’i dhënë krah familjes. Fillova punë si “nxënës”, në prodhim në lokalin Republika. E ndante vetëm një mur me kinema ” Moravën” sot “Milenium”. Shoh dy burra,  që nxitonin në hapësirën mes tavolinave, dhe  ndaluan para këmbëve të mija. Ti je Todo Vaso?- më pyetën. Kërkonin vrapuesa për kampionatin lokal të atletikës. Garova në 800 m. Para finishit,  më kaloi një figurë sportive në vrap, vetëm një hap para meje, preu shiritin,  atlehti Pandi Nika, kurse unë një hap pas finishit u rrëzova në tokë. Ashtu shtrirë ai rrëzim i beftë,  më njohu me dy trajnerët e atletikës Kico Nuke dhe Andrea Berberi, të cilët u befasuan nga rezultati i një adoleshenti,  që zbuloi një talent të ri. C’duhej të bëja?  T’i gëzohesha dëftesës me nota maksimale! Erdhi një agim i ri në ditët e mija. Më lajmëruan që doli bursa përsëri, për në Shkollën e Rezervave të Punës, në Tiranë. Me mësues Osman Caslli trajner, konkuruam në kampionatin e shkollave të mesme të Tiranës dhe u shpallëm kampionë. Në parkun automobilistk të Tiranës,  ku bëja praktikën mësimore, fillova të luaja në kampionatin e ndërrmarjeve. Më pas më zbuloi Usta Zini Gjinali, i cili kërkoi që stërvitjet t’i bëja me Dinamon. Në fund të vitit 1957-ë u rreshtova për herë të parë përballë trajnerit kampion,  Gjinali dhe në krah të lojtarëve të ”Dinamos”së famëshme.

– C’mund të na thoni si u gjendët pjesë e  ekipit të futbollit  “Skënderbeu”?

Teksa u shkëputa nga mosha e rinisë dhe quhesha i rritur mbas dy titujve N/kampion në gara atletike dhe fitimit të titullit Kampion me të rinjtë e 17 Nëntorit -A. Rruga me të rriturit mori emër me shënimin e golit të parë,  që në ndeshjen e parë kundër ekipit tim Dinamo, që më kishte lejuar të luaja me Tiranën. Dalja në  publik nxiti  shumë shpejt ofertat. Dinamo, pronarja ime e parë, 17 Nëntori, që kishte zyrtarizuar Federimin e parë dhe  Skënderbeu, që  u befasua,  kur pa një atleht të  tij të luante në formacionin e 17 Nëntorit  me të rriturit në stadiumin “Qemal Stafa”,  në Spartakiadën e Parë Kombëtare,  në  tetor të vitit, 1959-ë. Më propozuan kushtet, për të vazhduar karrierën me ekipet e tyre. Në shpirt trazonin dy nxitës; Familja, që priste krahë- hapur për ndihmë djalin e ri mekanik, me diplomën në xhep. Bashkë më të  dhe brenga e madhe që më shqetësonte prej kohe; më thërriste, zëri i qytetit tim. Në stadiumin “Qemal Stafa”, ndeshja Dinamo -Skënderbeu përfundoi 1-0 . Goli u shënua nga Dinamo me një 11m, që  aty në fushën e lojës nuk dukej gjëkundi, por vetëm në mendjen e gjyqtarit,  Izet Cani. Skandali përfundoi me anullimin e ndeshjes, që në përsëritje Dinamo fitoi 5-0. Kjo më bëri që unë u ktheva në Korcë.

-Skuadra e Skënderbeut është shpallur kampion në vitin 1933. C’mund të na thoni rreth historikut të  skuadrës korcare. Kur u themelua dhe kush kanë qenë lojtarët e parë të saj?

E para shoqëri sportive në Shqipëri,  që u krijua dhe me karakter kulturor, e pa diskutueshme deri më sot, është shoqëria Kulturore-Sportive “Vllazëria”, e datuar me 14.04.1909-ë,  në Korcë. Shoqëria e dytë është shoqëria “Vllaznia” e datuar me 16.02.1919-ë,  të dyja janë ngritur  nga i njëjti person -Hilë Mosi. Lindja e Skënderbeut nuk ka  qenë e rastësishme. Pra,  sa thashë më lart dhe e përsëris, se skuadra e parë në Korçë me emrin “Vllazëria” ishte krijuar më 14 prill të vitit 1909 nga Hil Mosi. Pas saj, gjatë viteve 1920-1922, në Korçë nisën të krijohen shoqëritë e para të futbollit, si; “Përparimi” apo Sport klub “Korça”; më 1917 u themelua shoqëria “Shpresa” e liceut frances në Korçë, ndërsa në vitin 1925 do të vinte në jetë Skënderbeu. Futbolli ishte kthyer në një ëndërr të madhe. Futboll luhej në çdo oborr shtëpie. Lagjet e Korçës përpiqeshin të nxirrnin skuadrat e tyre. Pas Skënderbeut,  më 1926 u krijua shoqëria “Zhgaba”, ndërsa në vitin 1927 lagjet nxorrën skuadra të tilla, si; Leka i Madh, Pirro, Brekverdhit, Zjarri, Tigri, Diamanti etj, por Skënderbeu, kjo skuadër e qytetit, shkëlqente. Për sa i përket futbollit në vitin 1913–ë, jepet e faktuar e para ndeshje futbolli zyrtare ndërmjet skuadrës” Indipendenca” dhe skuadrës të ushtrisë Austro-Hungareze, që ndodhej në Shkodër.  Ky fakt jep një argument, që fillesat e konfirmuara të lojës së futbollit në Shqipëri gjenden në Shkodër. Ja edhe një interpretim nga publicisti dhe gazetari sportive, më në zë në Shqipëri,  Besnik Dizdari[shkodran], për atë kohë: “…është përkujtuar në Shkodër,  viti 1905-ë,  si viti i lindjes së futbollit në  Shqipëri. Unë kam qenë gjithmonë skeptik, për këtë vit, përderisa nuk ka asnjë dokument autentik të ruajtur që e provon atë (Libri Historia e Kampionateve të Shqipërisë, vitet 30′ f.11). Historia e shkruar, duket që ka mbetur me mangësi,  për fillesat më të herëshme të konfirmuara në dokumentacione, sepse historia për futbollin shkodran ka dy data zyrtare;  1-Data e  parë për tërë Shqipërinë, ajo  e zhvillimit të një ndeshjeje zyrtare,- është në vitin 1913-ë [korrik-gusht. 2-Data e dytë,  është ajo e  formimit  të  shoqërisë së parë shkodrane futbollistike me 16.02.1909. Në vitin 1925  dy skuadra, u formuan të tjera skuadra si ”Brekëverdhit”dhe ”Ylli i Mëngjezit”. Skënderbeu, mbas fillimit të kampionatit të parë të vitit 1930, pikërisht në vitin  1933-ë,  në kampionatin e katërt i dhuroi Korcës -titullin e parë kampion, derisa pas tij, duhej të vinte viti i largët 2011-ës dhe  të përsëritej një lavdi e tillë. Ai ekip i lavdishëm në kurorëzimin e titullit lexonte këta lojtarë: K.Marjani, T.Bimbli, A.Cani, A.Miti, L.Petra, F.Stasa, N.Dishnica, T.Ypi, TH.Vangjeli, S.Teofik Agaj, E.Kulla, V.Trebicka.Trajner Qemal Omari. Në këtë formacion mungonte Teli Samsuri, që është quajtur në publicistikën sportive të kohës , si më i miri i korcarëve dhe  më i miri i futbollistëve shqiptarë të kohës – qendërsulmuesi model historik, produkt jo vetëm i vlerave futbollistike. Kampionja vinte natyrshëm nëpërmjet zhvillimit ekonomik, shoqëror dhe kulturor në raport me gjendjen në Shqipërinë e asaj kohe. Mbas një lufte kundër tendencave klubiste të kohës,  ku si dukshëm në historinë e futbollit shqiptar, Tirana impononte,  skuadra korcare “Skënderbeu”, kapi një titull Kampion,  dy N/Kampion dhe 4 në vend të katërt. Ajo do t’u mbijetonte vështirësive që do t’i dilnin përpra, madje edhe intrigave të politikës.

-Falë kontributit tuaj të cmuar energjik, i jashtëzakonshëm, brilant, plot talent e profesionalizëm, c’mund të na thoni, se cilat janë disa nga karakteristikat më të rëndësishme dhe aftësitë e nevojëshme për një futboll profesional e spektakolar? Çfarë  ju motivonte  për të mbajtur gjallë pasionin për futbollin?

Lëvizja e një trupi njerëzor në hapësirë me top, merr vlerë nga sinteza e disa cilësive.Vlera e tyre kushtëzohet nga aftësia e organizmit të njeriut në përgjigje të përmbushjes së kërkesës së disa faktorëve përbërës stë lojës së futbollit. Mënyra dhe cilesia e përfundimit të veprimit,  japin vlerën e suksesit  apo dështimit. Cilësitë janë:aftësitë fizike-teknike e përdorimit të topit në kohë dhe hapësirë në raport me vendosjen e rivalëve dhe të lojtarëve partnerë. Këto janë brenda fushës së lojës. Para se lojtari të bëhet aktor përpara spektatorëve është i domosdoshëm procedura mësimore stërvitore shumë vjecare, mbështetur në zbatim metodiko- shkencor të realizimit të elementeve përbërës të lojës së futbollit. Të tre pergatitjet e cilësive fizike, teknike, taktike këërkojnë përpunim mjeshtëror, duke e ushtruar atë tek elementi i seleksionuar me predispozitat fillestare premtuese të talentuar, të cilat janë të matura, por që seleksionohen nga dhuntia natyrale, që e dallojnë specialistët përkatës. Dallimi konsiston në aplikimin e njëkohshëm të disa veprimeve të  përbashkëta, që kryen lojtari me virtuozitet apo ngathtësi. Këto duken në matjen e cilësive fizike në shprehitë lëvizore me top dhe aftësitë intelektuale, për t’u përshtatur dhe orientuar në situate, ku veprojnë disa elementë përbërës të lojës. Futbolli profesionist dallon nga ai diletant nga mënyra e veprimeve kolektive të grupit të skuadrës, ku respektohen detyrat e trajnerëve, sjelljet me rivalet dhe kolegët, demostrimi jovetëm të një loje mjeshtërore,  por dhe sjelljeve me kulturë, që përcjellin tek spektatorët,- edukim dhe humanizëm. Motivimi është forcë e brendeshme mendore dhe psikollogjike, që  e angazhon  njeriun, për të realizuar dëshira apo qëllime të vecanta. Në zanafillë luaja për kënaqësi dhe argëtim. Jeta më coi tek ekipi i të rinjve të Tiranës. Tiranasit më dhanë shiritin e kapitenit të skuadrës së futbollit, që u kurorëzua Kampione e Shqipërisë për të rinj.Teksa në vesh më vinin fjalë lavdërimi, për lojrat e mija, pakaluar ende java nga gëzimi i titullit kampion,  u rreshtova me të rriturit e 17 Nëntorit,  kohë kjo  kur kishin dalë Yjet e rinj të tij si; Panajot Pano, S.Halili, F.Frasheri. Ato ditë ndricoi  në mendjen time një dritë e fortë dhe nëpër të përsëriteshin  fjalët e kurajos; mundesh, mundesh, mundesh tashmë, të ngjitesh më lart. Shumë shpejt lindën motive të tjera. Korcari që sapo kishte lënë konviktin, duhet  të gjente bazë jetese. Dinamo”pronarja” e parë e imja, 17 Nentori, që më dha ndeshjen e parë të startit me të riturit dhe ”Skënderbeu”, që nuk e njihte për lojtar futbolli, Teodor Vason,  shikonte që atleti i të rinjve të Korcës në garat 400 dhe 800 m luante në formacionin e 17 Nëntorit për të rritur dhe kërkuan që të federohesha me ekipin e tyre. Vecse, ”Skënderbeu”, ishte skuadra, që  nuk më shqitej nga mendja, ishte vendlindja. Korca më frymezonte, prindërit më prisnin si ujin e ftohtë. Komentet nga  Korca përcillnin zëra,  që në fushën e futbollit kishin filluar të dukeshin figura të talentuar futbolli: A.Pilika, M,Tuxhari, V.Bicolli, V.Samarxhiu, Dh.Dhami.  Kjo bashkësi më motivonte, për t’u bërë bllok dhe për të kontribuar me ta në fillimin e ri, të dekadës 1960-‘70-ë. Dashuria, respekti, interesimi i disa korcarëve të punësuar në Tiranë,  më frymëzoi idenë, që loja e futbollit,  do të më jepte prestigj, personalitet, respekt. Ti je djali i Korcës dhe me shokët,  do t’i jepni perspektivë të ardhmes së futbollit korcar, që lavdinë e ka lënë vite larg. Futbolli u bë qënje brenda qenies sime, që me nxiste, më motivonte, sepse larg tij do të tjetërsohesha. Pergatitja e brezave të rinj, më motivonte, për të ndihmuar e kontribuar në pergatitjen e brezave të rinj, të të cilëve e shoh se edhe tani[2014]-kam cfarë t’ju jap. Qindra futbollistë që më dërgojnë mesazhe, kujtojnë punën tonë me brezat kur dolëm, brenda  4 vjetëve  -3 herë N/Kampion kombëtar për të rinj dhe shumë prej tyre: Dh.Xhambazi, M.Kërcic, P.Tole, G.Muhaxhiri, Gj.Kushe, Bledi Shkembi, L.Tiko, P.Dhëmbi, S.Lako,G.Qose,etj. Nëse ulem më poshtë se niveli i lojtarëve të ekipit kombëtar shpresa dhe të rinj,  do të më duhet të shkruaj dhjetra e dhjetra emra të lojtarëve që kam pasur kënaqësinë në vijushmërinë e tyre t’i stërvit e t’i mësoj ata. Të jesh aktiv në stërvitje dhe në procesin mësimor edukativ, është motivi, që i jep jetës gjallëri, freski, kuptim. Misioni është jo vetëm professional,  ai të mban të lidhur me jetën e rinisë, me kohën në kalim me atë që quhet punë e dobishme.

-Ku qëndronte forca e suksesit në fazat kulminante të skuadrës së Skënderbeut me skuadrat e tjera, që na dhuruan futbollin spektakolar të viteve ’70-ë?

Në historinë e skuadrave të futbollit botëror në etapa të ndryshme tek shumë ekipe është shfaqur një bum suksesi në nivelin e garave, që janë përfaqësuar.nSkuadra korcare ka kaluar deri sot[2014]tre “bume” të tillë. Në vitet 1930-ë,  Skënderbeu u shfaq i magjishëm në fushat ku luhej me top futbolli. Korcarët më 1931-ë fitojnë 7-0 me Beratin[Muzaka], më 1933-e, fitojnë 9-1 me Kavajën, më 1934-n,  fitojnë në Vlorë 5-0. Kjo është fare pak nga uragani i futbollit të Skënderbeut në ato vite. Duhet që pas 30 vjet lojrat e Skënderbeut  të ngrinin peshë zemrat e sportdashësve korcarë. Pas vitit 1944-r,[pas luftës], futbolli korcar kaloi situata të vështira. Vetëm në vitin 1947-ë dhe 1957-ë,  ai u përfaqësua denjësisht. Periudha tjetër kishte mjaft rezultate të dobeta. Në  periudhën 1960-1973-e,  Skënderbeu shpërtheu perseri. Duelet e tij me 3 skuadrat e kryeqytetit ishin problem kryesisht me dy superklubet ushtarake [Dinamo-Partizani], që kishin, përvec kapaciteteve të tyre futbollistike potenciale dhe suportin e emërtesave të tyre shtetërore. Para viteve ’60-ë,  Korca mund të kapte ndonjë barazim me dy ekipet ushtarake dhe vetëm një fitore 1-0 , në 1957-ën, me Partizanin në  Korcë. Spektatorët korcarë, që kishin parë futbollin korcar të viteve 1930-ë,  u ngazëllyen përsëri dhe ndjesia e shtrënguar brenda qenies së tyre në vitet e zbrazësisë,  u clirua dhe gufoi përsëri si dikur. Skënderbeu filloi të fitojë dhe të barazojë me të gjitha ekipet e qyteteve shqiptare. U krijua një ansambël potencial, në një gërshetim të vlerave ekzistuese të kontegjentit të qënët  në ekip dhe grupit të lojtarëve të rinj, prurjeve te reja. Trajneri sovjetik pranë FSHF, në vitin 1960-ë,  shkruante  në shtypin sportive: “E gëzueshme për futbollin shqiptar është se kanë dalë mjaft të rinj, sikundër; Halili, Pano, Bushati, Frashëri, Dingu, Pilika, T. Vaso, që janë një e ardhme e mirë për futbollin tuaj. Dy emrat -Pilika dhe T.Vaso janë korcarë në elitën e futbollit kombëtar, të marrë për sipër me kontigjentin tjetër të Skënderbeut,  për të përfaqesuar fort futbollin korcar. Kënaqësia e sportëdashësve për të shuar afshin e tyre,  për të mundur korifenjtë e kohës u realizua. Fituam me Dinamon, Partizanin, 17 Nëntorin,  brenda në Tiranë. Ishte koha kur sportdashësit korcarë që jetonin ndjesi ndrydhëse larg ëndrrave të tyre në vite e vite u cliruan. Tashmë kishte kaluar koha,  kur tre ekipet e Korcës,  Tiranës e Shkodrës i mposhtënin ekipet e rretheve të tjera dhe me rezultate bombastike mbi 7-0. U rikthyen duelet Tirana –Korca, që ishin dikur dhe të përkeqësuara. Njëherësh lindën duele të reja me dy ekipet ushtarake Dinamo Partizani. Loja e Skënderbeut ishte ngritur në nivelet e futbollit bashkëkohor modern me karakteristikat e futbollit total, të stilit hollandes i kohës. Nëpërmjet koncepteve të trajnerit Ilia Shuke, që kishte lënë detyrën e Pedagogut në Institutin e Lartë të Fiskulturës në Tiranë, Grupi i lojtarëve përbërës të Skënderbeut . tashmë si asnjëherë tjetër në hisrorinë e tij,  kishte në përbërje 5 lojtarë të përfaqësueses shqiptare të futbollit; Todo Vaso, Koco Dinella, Aleko Pilika, Dhimitraq Dembo dhe Dhimitraq Xhambazi. Publiku jetonte  Skënderbeun  i tij, që  kishte gjetur vetveten dhe pikën kulminante e arriti,  që në një periudhë pandërprerjeje të bëjë 29 ndeshje pa asnjë humbje [Fitore dhe barazime] dhe me ndeshjet pergatitore miqësore. Befas doli në pah një dukuri e pa parë ndonjëherë në Korcë dhe në qytetet e tjera shqiptare me parullat: ”Skënderbeu Kampion”, duam ”Kupën Ballkanike”. Këtë epokë,  që u quajt ”epoka e brezit të ri”, u paraqitëm me vlerat e konfirmuara në rezultate. Në vitin 1960-ë,  Skuadra korcare  u klasifikua në vëndin e katërt mes 10 ekipeve të kampionatit. Me 1962- u barazua në Tiranë,  1-1, me ekipin kampion Partizani dhe 0-0 me Dinamon, ndërsa me 17 Nëntorin fitoi 3-1. Në vitin 1963-e,  fitoi në Tiranë 1-0, me Dinamon e Tiranës dhe fiton në Korcë 1- 0 me Partizanin. Në vitin 1965 kap finalen e Kupës së Republikës në ndeshje me Vllazninë e Shkodrës dhe klasifikohet e dyta në ndeshjet me 32 ekipe e Shqipërisë për  Kupëmn. Një vit më vonë filloni”Epoka e Ilia Shukes’,  me dy barazime 0-0 me dy ekipet më të Forta  të Tiranës! 17 Nëntorin dhe Partizanin, sepse tashmë Dinamon e Madhe e kishte ”spostuar” 17 Nëntori. Korca fiton 2-0 në Vlorë, barazon në Kavajë 0-0, barazon në Tirane me Partizanin 0-0, që  të treja në  nëntor të vitit 1966-ë. Skënderbeu fitoi në Elbasan[1967],  4-0 në Berat 2-0 [1968], në  1969 fitoi në Tiranë 1-0 me Partizanin dhe 1-0 me 17 Nëntorin,  kurse në Korcë me Tiranën  0-0. Vazhdojnë fitore dhe barazime në Kavajë, Fier me Vlorën 4-0 , në Korce dhe përsëriten rezultatet me tre ekipet e Tiranës. Dhe vjen një kulm. Më 17 shtator 1970 zbret, që nga veriu i Evropës në Tiranë ”Ajaksi” i frikëshm, i madhërishëm, fantastik dhe finalistët e kampionatit botëror të 1974,  me RFGJ. 17 Nëntori barazon 2 – 2 me ta.  Një rezultat impresionist dhe dinjitoz. Pikërisht,  ballafaquar me këtë product, të një ekipi të madh, dy javë më vonë duken vlerat befasuese dhe bindëse, të një ekipi tjetër shqiptar, Skënderbeut të Korces ku reflektoheshin të  gjitha dukuritë e futbollit modern. Ai fiton bindshëm në Tiranë 1–0 kundër 17 Nentorit, që sapo kishte bërë një shkëlqim historik në futbollin shqiptar. 17 nëntori jo vetëm barazoi me “Ajaksinë” e madh,  por ai ishte dhe kampion kombëtar në vitin 1970-ë. Këtë periudhë, që vinte pas shkëlqimit të viteve 1930-ë të Skënderbeut kampion,  publicisti model sportive B.Dizdari, e konfirmon në shkrimet e tij historike: “Pas luftës  Skënderbeu është personifikim i Kocos, G.Larës, P.Qirinxhiut, M.Ndinit, S.Lubonjës, Celës, Miles, M.Tuxharit, Prodanit, Dvoranit, Pilikës, Raqi Piskut,  të cilët vetëm luftuan të mbanin një traditë. Skënderbeu është i Todo Vasos, legjendës së Kombëtares së Shqipërisë, stoikut të paharrueshëm të gjermanëve; është i A.Pilikës, qendërsulmuesit, ndër më modernët e Shqipërisë, njeriu që e bëri Korcën sfiduese të 77-ës. Skënderbeu është i Koco Dinellës, portierit gjigand të Shqipërisë, por edhe i papërkulshmëve Dembo e Shule. Skënderbeu është i Jani Kacit,  portierit mq elegant tq futbollit shqiptar. Skënderbeu është i Dhimitraq Xhambazi e Milutin Kërcic, modernët e fundit të Korcës. Skënderbeu është i Shqipërisë, pjesa e ndritur e futbollit kombëtar.”

-Prof. Vaso,  ju kini qënë një nga mbrojtësat më të mirë të futbollit shqiptar, që ju jepte shansin të ishit titullar i formacionit të 11-tëshes të kombëtares sonë. Cila ka qënë ndeshja më cilësore për ju jashtë Shqipërisë, kur, në cfarë viti dhe ku?

Vlerat sportive të klasifikuara,  i matin shifrat me metra, kilogram dhe sekonda [pas minutave, apo të qindat e sek.]. Këto kanë bango prove për kompionatet botërore,  Olimpiadat apo garat kontinentale etj. Në  lojrat sportive ato maten në garat e formateve të lart përmendura. Janë dy ndeshje ndërmjet shumë të tjerave. E para në lojën në Beograd më 12.11.1967 kundër kapitenit të kombëtares Jugosllave,  sulmuesit të majtë më të mirë të Evropës të kohës  Dragan Xhaic, i cili për bllokimin gjatë ’90,  që ju bë  nga unë u befasua dhe në prani të shumë sportdashësve kosovarë në stadium dhe në banketin pas ndeshjes,  më uroi për lojën e shkëlqyer dhe u shpreh: ”më befasuat me lojën tuaj të cilën nuk e prisja kursesi”. Loja tjetër,  që ka një kurorëzim të vecantë është kundër formacionit të kombëtares turke në Stamboll më 13.12.1970. Disa gazeta turke vlerësonin lojën e futbollistëve. jo me nota, por me yje, njëra prej tyre e  ka cilësuar nga ekipi turk lojtarin e tyre Metin,  dhe nga kombëtarja shqiptare me vlerësimin maksimal me 4 YJE- Teodor Vaso. Gazetën dhe një foto kundër futbollistit turk ma dhuruan në banketin mbas ndeshjes. Por vlerësimin më të madh e ka dënë trajneri legjendar i R.F. Gjermane – Helmut SHE,  i cili në dy ndeshjet; në Tiranë kundër RFGJ me 1967ën,  dhe 1971-ë,  ka vlerësuar midis lojtarëve shqiptarë,  dy herë vetëm –Panajot Panon dhe Todo Vaso.Këto vlerësime janë të botuara në gazetën ”Sporti Popullor”mbas dy ndeshjeve.

– Në vitin 1972,  në prani të 50 mijë spektatorëve, Kombëtarja Shqiptare ka luajtur në stadiumin “Mitat Pasha” të Stambollit. Në formacionin e Kombëtares kanë qenë edhe dy futbollistë korcarë Teodor Vaso dhe Koco Dinella. Si arritët ju djemtë korcarë,  të jeni pjesë e këtij formacioni, kur dihej që në 11-shen e Kombëtares,  atë kohë luanin djemtë e “Bllokut”?

Prej vitit 1945-ë deri në vitin 1990–ë, fanellën e Kombëtares Shqiptare,  e kanë veshur  tre futbollistë korcarë;- i pari- Teodor Vaso, i dyti -Koco Dinella, dhe i treti – Jani Kaci, por u aktivizuan në formacionin e saj;- A.Pilika, Dh.Dembo, G.Ibro, dhe me kombëtaren shpresa Milutin Kërcic, Dh.Xhambazi, G.Lici, P.Tole, G.Rapo. Të gjithë nga familje puntore. Dy djemtë  korcarë  që luajtën në Stamboll, ishin  Todo Vaso dhe Koco Dinella.  Koco Dinella,  më i madhi i ndeshjes me “Ajaksin” në Hollandë në fund të shtatorit 1970-ë dhe Todo Vaso, më i miri me 4 yje në fundin e vitit 1970-ë [13.12.1970],  me kombëtaren turke. Shtypi hollandez shkroi  për ndeshjen e “Ajaks-17 Nëntori”, vecanërisht për Koco  Dinellën, ekzaktësisht: “Një skuadër e vogël [17 Nëntori] me një portier të madh”. Shtypi turk vlërësoi lojtarët më të mirë të ndeshjes Turqi-Shqipëri: Metin [Turk]dhe Vaso [Shqipëri] me 4 YJE, si lojtarët më të mirë të ndeshjes, me vlerësimin maksimal. Nuk ekzistonte asnjë lloj problemi futbollistik. që fanellën e kombëtares ta uzurponin fëmijët e ”Bllokut’, ‘po aq sa e vërtetë ishte cështja e ndikimit të futjes në përfaqësuese të lojtarëve të superklubeve shqiptare me qendër në Tiranë. Duhet të kujtojmë të vërtetat. Në atë kohë lufta e klasave përziente biografitë, kurse tani në kohën e sotme, në sport përzihen të vërtetat. Fëmijët e asaj kohë mund të futeshin në cdo ekip sportive,  pa asnjë detyrim, tashmë,  shumë fëmijë të talentuar, nuk mund të veshin kurrë këpucë futbolli dhe as t’i afrohen një ekipi, sepse nuk përmbushin dot detyrimet financiare të kërkesave të stërvitjeve dhe ndeshjeve.Është mëkat i madh!

– Cilat kanë qënë ndeshjet, dhe takimet me personalitete të rangut të lartë,  që të kanë lënë më shumë mbresa? Ka rastisur që të kanë kritikuar gjatë karrierës tuaj?

Ata i shërbyen një sistemi tjetër të kaluar. Të vegjëlit, që sillen si të  jenë të Mëdhenj, të mëdhenjtë, që bëhen njësh me të vegjëlit në sjellje. Ai zbriti nga makina i vetëm pa roje,  pa salltanete, ma bëri me dorë. Këta janë në tërë kohërat. Ishim afër buzë detit në Durrës. Sikur të ishim të njohur me kohë u fut në bisedë. Pa lajmëruar më parë, ai priti aty –kohën-  për të ardhur trajneri ynë i kombëtares,  Loro Borici. Stërviteshim në fushën e futbollit të shtëpisë së pushimit të ushtarakëve. Do të shkonim, për ndeshje në Zvicër dhe në Irlandën e Veriut. Dy vite më parë futbolli ynë kombëtar pësoi një humbje në Danimarke 4–0, jo larg një vit më pas humbi në Hollandë 2–0 dhe po atë vit,  kur do të luanim në dy ndeshjet e cilësuara,  humbëm në Tiranë me Hollandën dhe Zvicrën,  2-0. Ky bilanc përbënte shqetësim për udhëheqjen e lartë. Zyrtari i lartë, natyrshëm e solli bisedën në mundësitë tona të situatës futbollistike, që ndodheshim.  Kështqë unë,  ashtu sikurse e përfytyroja gjendjen disi me një angazhim moral patriotic,  i bëra një ekspoze të mundësive tona. Përfitova nga rastësia dhe e pyeta:- A mund të priste një nga shokët e mij? Sipër tij ishin  vetëm Mehmet Shehu dhe Enver Hoxha, mundësia më e madhe për të zgjidhur problemin. “E njoh problemin tënd. Jashtë shtetit do të shkosh vetëm në vendet e lindjes”. Dhe aty shkuam, ishim të dy me ekipin Partizani një vit më vonë. Kaloi një vit tjetër dhe lufta e klasave,  që u rindez përsëri ja preu rrugën. Pa lejën e tij nuk mund ta përmend emrin. Ai është miku im, është më i miri, miku im. Ndjesitë e mija nuk kanë të bëjnë,  në e dua apo e urrej atë burrë që quhej – Ramiz Alia. Ai foli me mikun tim ngrohtë, miqësor, me respekt. Atë shumë kush mund ta urrejë, por e vërteta e atij takimi,  është kjo që  rrëfej,  pa asnjë ekzagjerim. Na përshëndeti përzëmërsisht dhe hipi në benz-in e  tij,  sikur të udhëtonte me një taksi.Korrieri i Kom. Ekzutiv të  Rrethit,  la te prindërit në shtëpinë time, porosinë e Shefit të Shtabit të Përgjithshëm,  Petrit Dume, që:- Rezervisti Todo Vaso nuk do të shkojë në lojën e”Bodesë”[1968]. Ditën tjetër prapa portës, që trokiti pashë një oficer të ri:-Shoku Vaso,  të pret në Shtëpinë e Oficerave gjeneral Petrit Dume!”. Kur ai po zbriste shkallët e katit të dytë me një grup ushtarakësh, që i vinin nga pas, adjutanti i tij më lajmëroi në Bar bufe,  të dilja në holl. “Shkoni në detyrë,- u tha ai gjithë oficerëve prezent. Mbasi më takoi, dolëm përpara ndërtesës, në trotuari.

“Kaloi trauma e ndeshjes me gjermanët?-më pyeti.

“ Po,  shoku general!”

“Nuk do të shkosh në lojën e “Bodesë”,  që ka filluar edhe sikur të të lajmërojnë përsëri. Je bërë anëtar Partie?”

“Jo!”

“Duhet të të kishim bërë,  që kur ishe në klubin tonë sportive”.

Pas disa hapave u gjendëm ballë për ballë me monumentin e Themistokli Gërmenjit. Ai hodhi shikimin nga luftëtari.

“Kjo trevë ka nxjerrë shumë luftëtarë trima”.

Atë cast meditova; Nuk di ku e fut veten me trimëritë e treguara për të”

“ Ne luftuam kundër gjermanëve me armë, Ju të dy me Dinellën,  dy djem korcarë në atë ndeshje treguat, që dhe në fushën e futbollit, Korca ka luftëtarë të mëdhenj. Mirëupafshim!- teksa unë civil nuk di pse atë cast e nderova ushtarakisht. Tregonin që bëmat e tij ishin ngritur lart në emrin e një legjende, prandaj shumë kush e nderonte instiktivisht ushtarakisht.

Në fund të shtatorit të atij viti mbas fitores së bujëshme me “Torinon’” e madhe të Italisë në Tiranë, më thirri përsëri dhe më kërkoi mendim.

“A mund të bëjmë ndryshime në formacion për ndeshjen në Itali”?

“Më falni,  por ju kini një staf shumë të specializuar të ekipit, Gjeneral?

“Po, por unë dua të tërheq mendimin dhe të teknikëve jashtë stafit, sepse mund të ketë dhe familjarizim me lojtarët vendas. Aty do të luajë dhe futbollisti  i përfaqësueses francize, Kombin,  i cili nuk luajti në Tiranë. Atij lojtari shtatlartë dhe solid,  i përshtatet stoperi Gjergo Shule. Këtë ma kanë sugjeruar dhe disa specialistë futbolli. Të bqhet gati ai djalq, të pergatitet dhe moralisht.”-tha Gjeneral Petrit Dume.

Gjergo u befasua kur i thashë. Loja e tij shumë e mirë tregoi që varjanti i menduar,  ishte një zgjidhje e drejtë.

Gjatë karrierës shumë vjecare jam takuar dhe biseduar me shumë personalitete të asaj kohe; Ramiz Alia, Beqir Balluku, Petrit Dume, me kryeminstrin pas {M.SHehut} Adil Carcani, Mihallaq Zicishtin Zv/Ministër i Punëve të Brendëshme, Pirro Kondi e Peti Shamblli, antarë te\ë KQPPSH, Ramadan Xhangolli Sekretar i Parë i Komitetit të Partisë, Korcë, me Gjeneralët: R.Përllaku, Th.Xhixho, Q.Kapizyzi, T.Naci, V.Gjino-S.Avdija, H.Xhelo, etj., dhe me personalitete të tjerë të Partisë dhe pushtetit të kohës. Me duhet të jap pak dritë mbi një bisedë me zv/Kryeministrin Beqir Balluku, sepse ngjarja ka një sinonim me ngjarjen e mikut tim legjendë futbolli, Skender Halil, qendërmbrojtësin e përmasave Evropiane [tani i pa jetë], qe ju ”masakrua”karriera në kohën e lulëzimit të saj. Ja dhe ngjashmëria, por fundi krejt fatal për njërin nga ne të dy. Do të luanim një ndeshje shtesë për titullin kampion të vitit 1965-66, -17Nentori-Partizani –në  12 qershor. Të dy ekipet e mbyllën kampionatin me 38 pikë secila. Disi cuditshëm, aty në lulishten e shtëpisë së pushimit të ushtarakëve në Durrës. Në orët e pushimit,  u afrua një oficer të cilit i njihja vetëm fytyrën:

“-Vaso, eja se do të takohesh me një shok Partie.”

Në katin e dytë të ndërtesës së parë dykateëshe,  pas asaj qëndrores,  kur hyra brenda,  në krye të dhomës,  pashë Beqir Ballukun, veshur civil me këmishë të bardhë. Mbas dy muaj sipas ligjit të ri që kishte 2-3 vjet në funksion,  duhet të kthehesha në Korcë,  të luaja me Skenderbeun. Ai u interesua për gjendjen time familjare dhe kushtet e jetës të njerëzve të mij. Mbas një bisede futbolli dhe për ndeshjet ndërkombëtare,  Balluku prerë më pyeti:

“Vaso, dëshiron  të kethehet  në Korcë, apo dëshiron të luajë me ”Partizanin”?

“Të dyja skuadrat më pëlqejnë shumë, por dëshira ime, lidhet me vazhdimin e studimeve, të cilat mund të bëhen vetëm në Tiranë,  për një karrierë normale. Kam qënë nxënës me mesatare të lartë.”

“Me ”Partizanin” mund të qëndrosh, nëse do të lejohesh nga Korca, prandaj, duhet të bisedosh me shokun Mihallaq Zicishti.”

Dërgata të ndryshme nga KS Partizani, gjatë verës të vitit 1966-ë,  në takim me Zicishtin u kthyen bosh. M. Zicishti,  duke përdorur metaforën ”Sa të më punojë patllakja, që më ka dhënë E.Hoxha” ti Vaso, do të kthehesh në Korcë!”

Kështu m’u përgjigj ai kur i thashë që më ka dërguar B.Balluku.Dhe ashtu u bë! Në shtator 1966 u ktheva në vendlindje dhe vesha fanellën e Skënderbeut. Po sinonomi I ngjarjes të  Skënder Halilit?!

Ja shkurtimisht ngjarja:Biseda e Skënderit u bë një vit më parë se ajo e imja. Mbeti një ngjarje e mjegulluar. Para fillimit të kampionatit 1964-65-ë, Skënderi që u lirua nga shërbimi ushtarak, kohë që luante me Dinamon e Tiranës, iu kërkua, që të mos kthehej tek skuadra e 17 Nëntorit, të qëndronte te  Dinamo, duke deklaruar, që ai ishte vullneti i tij. E cuar në nivelet e larta të shtetit, këtë të ashtuquajtur marrëveshje, problemi mori karakter skandali, sepse atëhere kur pritej, që ai të dilte në ndeshjen e parë me fanellën e Dinamos, u pa i veshur me fanellën e 17 Nëntor-it. Dinamo nuk ja ”fali” këtë ”prerje” në besë dhe u gjet një gabim ordiner,  që e cuan Skënder Halilin në burg,  duke i burgosur përfundimisht dhe futbollin e tij. Më pyet se a ka rastisur të më kritikojnë gjatë karrierës sportive?! Në cilësinë e kësaj pyetjeje po iu rrëfej të vetmen kritikë në formën hipotetike: ”Pardje ne nuk e pamë Vason e zakonshëm, aq energjik dhe të sigurtë”, shkruhej  në gazetën Sporti Popullor [16.05.1967], për ndeshjen Shqipëri – Jugosllavi në Tiranë, të cilën e humbem 0-2.

Karriera ime ka dy ngjarje të rënda dhe të cuditëshme, që shumkush i ka quajtur absurde. Në kampionatin e vitit 1973 – 74-ës,  pas një ndeshjeje futbolli, një grup i madh sportdashësish protestuan përpara tribunës qëndrore, për një arbitrim të keq të ndeshjes. Me përjashtim të thirrjeve dhe fjalëve bombastike, nuk pati veprime prishëse. Befas në mbrëmje vonë,  më thërresin  në hetuesi, në një dhome më katër – pesë agjentë,  ku më kërcënuan: “….ju po prishni rendin dhe  frymëzoni masat e tifozëve për veprime huliganësh. Ne ja u presim ‘K…” që t’u tregojmë, se kush jeni ju.! Ik tani dhe kjo bisedë mbetet këtu midis nesh sakën se…!! Në të vërtetë nuk kishte kuptim përse duhej bërë fjalë,  aty ku aludonin ata. Por, Sekretari i Komitetit të Partisë Enver Halili, i cili në atë kohë  në Korcë,  krijoi opinionin,  që problemet i zgjidhte,  i prirur nga toleranca dhe ndihmesa, më tha: “Vaso, unë kam mbaruar dhe fakultetin Juridik, hetuesia thërret njerës, për të marrë të dhëna, për cështje anti ligjore.Unë jam anëtar Partie dhe sipas ligjeve duhet të më përjashtojnë nga partia për të më thirrur në hetuesi. Do ta zgjith unë këtë problem, dhe  e mbylli ai bisedën. Dhe u mbyll, por unë e njihja burimin nga kishte dalë orientimi, hetuesia vetëm sa kryente porosinë. Për të mos u marrë për karshillëk, jo shpejt,  por pas disa muaj kërkova doëeheqjen,  të cilën po Enver Halili e pranoi dhe në opinioin u duk sikur trajneri Teodor Vaso u shkarkua nga detyra. Kjo ngjarje u bë e njohur,  kur unë pas ndryshimit të sistemit me 1990-ën,  e tregoja në biseda me miqtë e mi. Për këtë ngjarje kam shkruar  në gazetën Koha Jonë në vitin 1994-r,  me autor gazetarin Pandi Konci. Ngjarja e dytë u bë e njohur publkisht në vitin arsimor 1996-97,  përpara kolektivit të mësueseve të shkollës ”Stavri Themeli”. Sekretari i Përgjithshëm i FSHF në vitet 1990-1997, tani Drejtor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Federatën Spanjolle të Futbollit, z.Eduard Dervishi,  në një seminar futbolli në Tiranë më tha: “Eprorët e mij pyetën se cfarë ka bërë Todo  Vaso,  që e kanë pushuar nga puna mos ka ”vrarë”njeri?” Volejbollisti i shquar Pirro Demiri i dorëzoi triskën e antarësisë të Sindikatës,  sepse asnjë mësues tjeter nuk protestoi apo kerkoi motivet e pushimit nga puna. Së bashku me gruan kaluam një vit shumë të vështirë,  sepse edhe atë e pushuan nga puna ngaqë fabrika ku ajo punonte, u privatizua. Tashmë marr një pension të cunguar.U desh ndërrhyrja e organeve qëndrore të arsimit, që të rikthehem në punë në gjimnazin “Themistokli Gërmenji”. Edhe kjo ngjarje absurde nuk ishte angazhimi i shtetit të asaj kohe apo i Partsë Demokratike,  por i personave të vecante që vepronin duke thurrur intriga dhe dënime militantizmi absurd. Shumkush,  as nuk e beson,  por te e  fundit,  ngjarja dhe pasojat janë konsumuar dhe mbeten si ngjarje historike.

Vijon në numurin e ardhshëm

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Një jetë e jetuar me pasionin për artin dhe letërsinë….

by

Intervistë me Aurora Ndreu Cakaj-vajza e shkrimtarit dhe publicistit të mirënjohur salariot,  Ferhat Cakaj./

Paradokohësh u nda nga jeta Shkrimtari dhe Publicisti Ferhat Cakaj,  i cili ishte dhe do të mbetet, si një nga figurat më të spikatura të letërsisë shqipe mes dy epokave;-  të  shekullit 20-të  dhe  të 21-ë. Fitues i disa cmimeve në letërsi si Mjeshtër i rrëfimit  në gjininë e romanit  dhe i dekoruar me “Urdhërin Naim Frashëri”, erudicioni, urtësia dhe mëncuria e Ferhat Cakaj, do të mbeten  në historinë e letrave shqipe, për stilin e vecantë në përshkrimin e realitetit të dhimbshëm, sidomos i ngjarjeve të mëdha historike dhe sociale në rregjimin komunist. Sot gjithsecili nga ne, pavarësisht gjeneratës që i përkasim,  kemi obligimin qytetar e intelektual, në publikimin e këtyre vlerave me prirje të forta qytetarie, intelektuale e krijuese  të shoqërisë shqiptare.  Në këtë intervistë me vajzën e Shkrimtarit dhe Publicistit Ferhat Cakaj, ajo na rrëfen udhën e vështirë, të bukur e të dhimbëshme, mbresëlënëse e historike, të Atit të Saj të shtrenjtë, se si nga një  i lindur në jug të Shqipërisë në Salari të Tepelenës,  dhe i rritur në shtëpinë e fëmijës, u bë mësonjës, përcues i dijes dhe arësimit në Kukësin verior –të cilit,  realiteti jetësor dhe historik i kësaj treve, dashuria dhe mëncuria e kuksianëve, e frymëzuan për të shkruar dhjetra romane, esse dhe publicistikë, ashtu sikundër patën frymëzuar Migjenin e Madh, të shkruante në Vrakë e Pukë kryeveprat e tij. Ikja e Ferhat Cakaj ishte e heshtur dhe plot shpresë,  se në shpirtin e cdo njeriu gjithmonë ka pranverë, sikundër pati gjithmonë pranverë në shpirtin e Mjeshtrit  të  romanit, Shkrimtarin e Publicistin Ferhat Cakaj.

 “….ka një pranverë në shpirtin e njeriut. Ajo lulëzon atje, në thellësi të tij, në sytë a tij, ndjehet tek buzëqeshja e fëmijëve, tek njerzit e dashur. A beson se do të vijë ndonjëhere kjo stinë? Unë besoj. Do të vijë një kohë, kur në të gjithë Shqipërinë, njeriu për njeriun do të jetë si një yll. Bota do ti kthej sytë tek ne, ndoshta edhe në atë qytezën ku jetoj unë sot dhe do të shikoj e cuditur shpirtin e madh shqipëtar. Kjo pranverë do të vijë më duket se e shikoj….”(F.Cakaj te “Pranvera do të vijë”-roman.) Për më shumë ndiqni intervistën.

 

 

Bisedoi: Raimonda MOISIU

-Zonja Aurora, vitin që kaloi u nda nga jeta Ati tuaj i shtrenjtë shkrimtari dhe publicisti Ferit Cakaj, një personalitet i shquar intelektual dhe vlerë kombëtare e letrave shqipe. Pranoni ngushëllimet e mija, – Si ishin momentet e fundit të tij?

Në fillim duke ju falenderuar për intervistën,do doja të tregoja shkurtimisht kush ishte Ferhat Cakaj. I lindur në Salari të Tepelenës më 2 Prill 1935, në Shkodër  kryen shkollën e mesme pedagogjike, kurse studimet e larta në fillim për Gjuhë -Letërsi dhe më pas Fakultetin  Histori Filologji, degën gjuhë letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës .Në fillim e emëruan mësues të letërsise në gjimnazin e Kukësit, ku u pensionua në vitin 1991.Me letërsi filloi të merrej, që kur ishte në shkollën e mesme. Ka shkruar novelat”Mësuesi i cmendur”,1967,”Kështu është”1969, përmbledhjet me tregime “Lugina e nuseve “, 1969, “Në korie mes lisash”, 1972, romanet “Njerëzit e qytezës në mal,1976, “Nesër do të jetë vonë”, 1976, “Jam bir i popullit tim”,1978, “Zemërimi” 1980, “Përmendorja”,1985, dramën “Kosovarët,1987,  “Bardhyli kërkon Gjergj Elez Alinë”,  refleksion eseistik  “E vërteta mbi eposin Serb”,  “Të gjallë e të vdekur”, duke përshkruar  në një farë mënyre  krijimtarinë e 50 vjet punë, lodhje, pagjumësi,  nga njëra anë, por dhe gëzim i papërshkrueshëm kur i botoheshin romanet dhe  merrte përgëzime nga të gjithë njerëzit,  lexuesit e tij, nxënësit,  ku jepte mësim, një jetë e jetuar kjo  me  pasion të vecantë për artin e bukur të të shkruarit, deri në momentet e fundit të jetës së tij. Isha mësuar të shkoja cdo ditë pranë tij,  t’i jepja ilacet. Atë ditë kthehesha nga puna si zakonisht dhe do merrja rrugën për në Qytetin Studenti,   ku jetonin prindërit e mi. zkishte më shumë se dhjetë ditë që babai doli nga spitali, ku qëndroi rreth dy muaj e gjysëm. Kam qëndruar pranë tij, gjithë kohën,  duke i shërbyer deri në fund. Bie telefoni  dhe për disa minuta u gjendëm në  urgjencë, ishte shumë rëndë  dhe mezi mbushej me frymë. Momentet e fundit ne i kaluam tek spitali Q.S.U.T “Nënë Tereza, ku pas një ataku të dytë kardiak, megjithë përpjekjet e ekipit shëndetësor të mjekëve, fatkeqësisht  nuk u arrit të mbahej në jetë. Nuk më hiqet nga sytë ajo pamje, kur më mbante dorën shtrënguar, duke luftuar  me vdekjen dhe u shua ngadalë para syve të mi dhe të familjarëve. Ajo mbrëmje do mbetet në memorien dhe kujtesën time sa të kem jetën.

– Çfarë mendoni se janë elementët thelbësorë që e bëjnë Atin tuaj  të çmuar e të vlerësuar për kontributin e tij nga bota shqiptare?  Si do ta përshkruani erudicionin  krijues në fushën e shkrimtarisë, poezisë, publicistikës, dramave dhe botimeve të tij?

–Jetoi për një kohë të gjatë në Kukës, larg  kryeqytetit, por do thoja  a ndikoi kjo në krijimtarinë e tij. Do tju kujtoj vetëm një gjë; Migjeni i shkroi  kryeveprat e tij në Shkodër, Vrakë dhe Pukë, Nekrasovi poemat e tij të mrekullueshme  i shkroi në internim, Ukrahinasi Shefcenko, gjithashtu.është  relative varësia e veprës  nga jetesa  ose jo në Tiranë. Në Kukës vërtet mungonte biblioteka kombëtare, kontaktet me inteligjencën, por këto u plotësuan nga biblioteka  e tij në rusisht, në takimet e shpeshta  në Degën e Lidhjes  në Tiranë duke mundësuar  lidhjet  me  shkrimtarët më të mirë, nga lidhjet e vazhdueshme me njerëzit në të gjitha trevat verilindore,dashurinë e nxënësve të tij  dhe gjithë popullit të cilit i thërrisnin të gjithë “ profesor Ferhati”. Mënyra  se si fliste dhe afronte cdo njeri  të cdo profesioni, duke  i rrahur shpatullat  të impononte respekt të vecantë ,dhe  të gjithë  rendnin pas tij  duke e adhuruar si mësuesin  më të mirë të Letërsisë, shumë nga nxënësit  i sillnin fletoret në shtëpi me vjersha  dhe mbaj mend  që i priste me buzë në gaz, si një njeri me zemër të madhe, i inkurajonte  dhe shumë prej tyre sot  kanë botuar veprat e tyre. Ai  ishte  trupshkurtër, me flokë të thinjur,  që i shkonin dhe  e tregonin shumë fisnik, i mbajtur mirë dhe i veshur me sqimë.  Gjithmonë e mbaj mend me  këmishë  të bardhë  me kravatë në cdo moment i rregullt, i qeshur, i mëncur dhe me sytë e tij të vegjël që shkelqenin  në cdo kohë. Nuk e hiqte  stilografin  nga  dora , gjithmonë  shkruante në  studion e tij i rrethuar nga libra të pafund  vendosur  me rregull  në raftet e bibliotekës. E mbaj mend gjithmonë  shkruante natën, pasi muzgu  mbulonte  atë qytet të vogël në veri të Shqipërisë,  ku shkroi romanet e tij të para, i rrethuar mes miqsh të shumtë, kaloi pjesën më të madhe të jetës në qytetin e  Kukësit. Kukësi ishte vendlindja e tij e dytë, ishte ky qytet  i pranishëm në të gjashtë romanet e tij, në novelat dhe në tregimet. Kukësi i dha dashurinë e thellë njerëzore dhe padyshim  dhimbje. Ai i fali atij qyteti  rininë, burrërinë, aftësitë intelektuale dhe akademike,  duke qenë një mësonjës sic e donte Kukësi, duke qënë shpesh  këshilltar përherë në mbrojtje të qytetarëve,  shkrimtar  që nuk e ndante  krijimtarinë  nga njerëzit e atij rrethi aq të pasur dhe aq të varfër. Njerëzit, folklori popullor kuksian, larmia shumëngjyrëshe shprehëse kuksiane, historia e lavdishme dhe e re e fiseve të Kukësit, gjithshka e atij rrethi ishte e tij, ishte dhe mbeti në librat e tij. Ferhat Cakaj është autor i romaneve që kanë pasur një objekt krejt të vecantë: rolin e fisit në shoqërinë totalitare uzurpimin  prej tij të administratës dhe të ndërmarrjeve. D.m.th fisin,  një forcë konservatore, regresive. Prandaj romanet e tij”Njerëzit e qytezës në mal”,”Nesër do të jetë vonë”,”Përmendorja”,”Zemërimi”,”Të gjallë e të vdekur”, kanë  tendenca të vecantë realiste. Ai rrëfen fuqinë e fisit në epokën komuniste pushtetin, tentakulat e të cilit  shtriheshin ngado, Megjithëse romanet janë shkruar në një mënyrë positive, sipas modelit të realizmit socialist,  që ishte metodë zyrtare,  këmbëngulja e tij  ishte, për të përshkruar me hollësi  gëlimin e kudogjendshëm e të pa asgjesueshëm të klaneve  në gjirin e shoqërisë shqiptare. P.sh tek romani “Pranvera do të vijë” ,tregon mundësitë dhe të papriturat ekzistenciale të individit dhe të familjes shqiptare në regjimin komunist e në kapërcyell të sistemeve politike. Jeta sjell shpesh vuajtje, zhgënjime dhe goditje  të forta të fatit, por ajo meriton të jetohet me dashuri dhe shpresë. Dhe ketë ai e shpreh që në titull e deri në fund të librit, me historinë e jashtëzakonshme të Neritanit e të Virgjinës.

-Si e keni mësuar se Ati Tuaj ishte pasionant i letërsisë? Si e keni përjetuar këtë nismë e pasion të tij dhe cila është poezia apo tregimi i parë që keni lexuar prej tij?

–Ai u rrit në shtëpinë e fëmijës që nga viti 1945 në Gjirokastër pastaj po në shtëpinëe fëmijës  në Tiranë  e në Shkodër. Me letërsi, kish filluar të merrej, që kur ishte nxënës në shkollën e mesme dhe krijimet e para i botoi në faqen letrare të“Zërit të rinisë” etj.Është marrë me prozë për lexuesit e rritur,  dramaturgji dhe me ndonjë studim letrar. Pasionin për letërsinë dhe gjuhën shqipe ja transmetoi dhe vajzave,  ku dy prej tyre kanë mbaruar  studimet e larta për Gjuhë –Letërsi. Në shtëpinë tonë,  në studion, ku ai shkruante, kishte libra pafund, shumica e librave  ishin botime të herëshme  që i kish blerë që në rini të tij,  që nga vitet 1950-ë dhe shumica e tyre ishin botime  në rusisht. Ishte njohës  shumë i mirë i gjuhës ruse, mbaj mend kur na lexonte  me zë, recitonte pjesë nga poemat më të bukura ruse, duke i lexuar jo një por disa herë  shumicën prej tyre. E kam adhuruar gjithmonë  babin tim, për mënyrën e rrallë si sillej me librin,kujdesin që ai tregonte për to. Më pas kur u rrita, lexoja Servantesin, Heminguejin, Olldingtonin, Shollohovin, Brehtin apo Faladen, Kuperin-kryeveprat e letërsise botërore. Libri i parë që kam lexuar prej tij ka qenë “Jam bir i popullit tim”një roman për fëmijë jashtëzakonisht shumë i bukur i vitit 1978, i përkthyer më vonë  dhe në greqisht në vitin 1981,gjithashtu dhe radio dramë nga  Teatri Popullor me regji të Andon Qesarit. Ky roman ishte vepra e tij e parë për fëmijë, është shkruar kundër mëshirës, përbuzjes dhe neverisë, në raportin e njeriut jetim me shoqërinë. Sepse shpeshherë shoqëria e hedh tutje këtë fëmijë, Si fabul ngjarja zhvillohet në Shtëpinë e fëmijës në Shkodër, Ai roman u vlerësua me cmimin e parë të Republikës, cmim i cili ju dorëzua nga i madhi Dritero Agolli në Lidhjen e Shkrimtarëve. Ndërsa për pasionin për letërsinë,  mund të them që edhe sot tregohet  nga nxënësit e tij, “Kur Ferhat Cakaj shpjegonte  Migjenin në orën e letërsisë  nxënësit nuk pipëtinin,duke dëgjuar mënyrën e bukur dhe të vecantë, atë shpjegimin  me pasion që dinte ta bente vetëm ai.”

 

-A ka lënë dorëshkrime ? Kush do të  kujdeset për mbledhjen e botimin  e tyre?

Gjithmonë e përfytyroj me stilografin e tij,i përkulur mbi makinën e tij të shkrimit,duke shkruar  gjithmonë ditën dhe natën, cigarja që harrohej  dhe digjej ngadalë, duke përjetuar cdo moment ngjarjet dhe personazhet,  që mernin jetë  nëpërmjet  shkrimeve të tij. Janë shumë dorëshkrime në gjininë e tregimit, novelës, romanit, si dhe të publicistikës. Jam kujdesur për to,  që kur babi ishte në jetë, dhe mendoj që është një mision jetësor i imi dhe i motrave, që me anë të botimit të shkrimeve të pabotura, të vazhdojmë dhe të mbajmë gjallë krimtarinë e babit dhe shkrimtarit Ferhat Cakaj. Do bëjmë të mundur  botimin e tyre, si shkrime të papublikuara akoma, pasi janë shkruar para shumë kohësh  dhe janë aktuale  dhe për ditët e sotme, gjithashtu  dhe  shkrime  të cilat janë shkruar tani vonë. Nëpërmjet shkrimeve të tij, ai do të vazhdojë të mbetet  i gjallë për lexuesit e tij të dashur  dhe për  shumë vitet me radhë.

-Një situatë  të  vështirë të babait tuaj?

Do thosha  fëmijëria,  një familje me gjashtë fëmijë, dhe me një gjendje ekonomike shumë  të dobët, Në vitin 1941 i vdes nëna, ishte vetëm 5 vjec dhe kishte  një motër më të vogël. I kaloi vitet e luftës në varfëri dhe  skamje dhe për më tepër pa nënën. Në vitin 1945 bashkë me tre femijë të tjerë  nga fshati Salari ku u lind,u dërgua në shtepinë e fëmijës në Gjirokastër, ku vazhdoi dhe shkollën  ku u cilësua  si një nga nxënësit më të mirë.Një fëmijë i rritur pa prindër ka nevojë për veshje, për ushqim, për punë e mbi të gjitha ka nevojë për dashuri njerëzore. Sepse ajo i mungon. Shumë njerëz nuk kishin kushte për të jetuar  dhe u grumbulluan në këto shtëpi fëmijësh, dhe tregohesh kujdes derisa  dilnin në jetë.

-Një situatë  mbresëlënës?

– Kurorëzimi i një pune  krijuese, në mësimdhënie,”Urdhëri Naim Frashëri” i klasit te III-të si mësues dhe edukator, 1976, Urdhëri “Naim Frashëri” kl II-të si shkrimtar e romancier, viti 1982, Titulli “Mësues I Merituar” viti 1989, mund të shtoj që shpërblimi më i madh i jetës së tij ka qenë respekti dhe dashuria, gjatë 39 viteve, e popullit  të Kukësit. Mund të them  që ai vetë ishte mbresëlënës  për të tjerët. I dashur,  gojëëmbël me të gjithë, gëzonte dashurinë dhe respektin e të gjithë  atyre që e kanë njohur, dhe kanë patur fatin ta takojnë qoftë dhe njëherë në jetë. Në vitin 2010, me rastin e 75 vjetorit të tij kam organizuar ditelindjen më të bukur e të vecantë të jetës së tij, duke i ftuar të gjithë shokët, miqtë, familjarë, gazetarë, studiues, shkrimtarë, shumë i gëzuar,  me lot ne sy, i rrethuar nga miqtë, përjetoi   me emocion  të madh  përshendetjet e miqve duke ë uruar suksese  në krijimtari dhe në jetë.

-Kush është Aurora Ndreu-Cakaj, për lexuesit e kësaj interviste?

Vajza e dytë e Ferhatit, aktualisht  ekonomiste  pranë Tirana bank. Mendoj që profesioni,  që kam zgjedhur,  nuk ka shumë lidhje  me librin, por  unë trashëgoj nga babai artin e të shkruarit. Kam në dorë një libër me tregime ende të papërfunduar  me tematikë  sociale. Ky libër ka një pjesë të shpirtit tim human, kjo jam unë. Libri përfshin  jetën në metropol, Tiranë, histori  të vërteta njerëzore, ku përfshihet jeta e individit të harruar  nga shoqëria, të gjymtuar në trup e në shpirt, histori  me të cilat ne përballemi cdo ditë, Gjithashtu mendoj  që së shpejti të hap një ekspozitë në pikture, punime të cilat  janë të parat për mua, ku për të gjitha këto kam mbështetjen e madhe  të familjes sime, bashkëshortit dhe dy fëmijëve. Kam qenë gjithmonë e privilegjuar, kam lindur dhe jam rritur në një familje intelektuale mësuesish, e edukuar  më së miri  nga prindërit e mi të shkëlqyer, të cilët më dhanë  shkollimin, edukatën,  më mësuan rregullin  estetikën  dhe cfarë është më e rendësishme  edukatën e punës. Kam punuar që e vogël  dhe njëkohësisht kam vazhduar shkollën dhe mendoj,  që kjo ka  influencuar  në edukimin  dhe formimin tim. Pas humbjes së babait, mendoj që e rëndësishme  dhe parësore  për mua e  për familjen time është  botimi i veprave  të lëna përgjysëm nga babai,  duke bërë të mos harrohet  dhe të mbetet i gjallë për lexuesit e tij dhe për shumë kohë .

-Cfarë dëshironi të shtoni në fund të kësaj interviste?

Do dëshiroja t’ju falenderoja me gjithë shpirt  për intervisten, ju zj.Raimonda që bëtë të mundur  dhe më dhatë mundësine  që të flas  për jetën dhe veprën e babit tim të dashur  dhe të paharruar  shkrimtarit e publicistit -Ferhat Cakaj.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Arta Kallaba :” Teatrin nuk do ta lë kurrë, kudo që jetoj në botë, do ta kem me vete, nëse Zoti më jep mundësi”

by

Intervistë e posaçme me regjisoren nga Kosova, në Nju Jork, Arta Kallaba/

BROADWAY – NEW YORK CITY : Javën e ardhëshme regjisorja kosovare, Arta Kallaba do të prezantojë premierën e shfaqjes “Colonel Bird”, në New York, përkatësisht në teatrin ndërkombëtarë, të pronarëve shqiptarë vëllezërve Tollja në “Producers Club”. Premjera është me tekst të autorit bullgar, Hristo Bojcev, ngjarja është e vendosur diku në Ballkan, në një repart psikiatrik, ku janë ngujuar gjashtë pacient dhe një mjek, por ky i fundit, në të vërtetë është një ish narkoman që me diplomë false është prezantuar si mjek, me qëllim që të jetë sa më afër barërave, thotë regjizoria e kësaj shfaqje.

Kallaba thotë se ndihet të jetë mirë për faktin se autori i kësaj shfaqje ia ka dhënë të drejtën, asaj të inskenimit të këtij teksti, që tashmë do të ngjitet në teatrin njujorkez më 21 mars, për të vazhduar më pas me reprizat: 22 e 23 mars dhe më pas do të vazhdojë të jetë në repertorin e teatrit “Producers Club”.

Në bisedë me gazetarin tonë në Nju Jork, Beqir SINA, ajo thotë se :“I gjithë ekipi i shfaqjes janë shqiptarë, por që jetojnë dhe veprojnë në New York. Mirëpo shfaqja do të prezantohet në gjuhën angleze, pasi që teatri ku do të prezantohet kjo shfaqje, është teatër ndërkombëtarë, për të tërhequr me këtë rast edhe publikun anglishtfolës”.

Më tej ajo thotë “Unë fillimisht nuk e kam menduar se do të kyçem kaq shpejt në profession, pasi që të fillosh jetën profesionale në një qendër botërore siç është New York, është sfiduese. Por, me insistimin e kolegëve të mi, ja arritëm të realizojmë këtë projekt, që po besoj se ja kemi dalë”.

Në shfaqjen “Colonel Bird”, me rolet e tyre janë të përfshirë aktorët: Luan Bexheti, Roza Kalaj, Gent Basha, Roland Uruci, Besnik Shabani, Agim Rugova e Bujan Rugova. Muzikën e kësaj shfaqje e ka bërë muzicienti Faton Macula kurse kostumet Mandeta Zeka, për më shumë lexoni intervistën e plotë që ka bërë gazetari ynë me regjizoren nga Kosova, në Nju Jork, Arta Kallaba

 

Arta Kallaba pse erdhët me premierën e shfaqjes “Colonel Bird”, në Neë York të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, përkatësisht në teatrin ndërkombëtarë “Producers Club”?

Arta: z. Sina, se pari ju falendeoj që më zgjodhët mua për të bashkëbiseduar, rreth kësaj shfaqje.  Unë Teatrin përpos se e kam profesion atë e kam edhe pasion, dhe koha kur u vendosëm të jetojm këtu, nuk ishte e lehtë të ambientoheshim në një qendër të madhe botërore, siç është Nju Jorku, dhe ndryshimet gjithmonë janë të vështira qofshin ato me të mirat apo edhe me të keqijat e tyre. Pas takimit që pata e mikun tim Alfred Tollja, kur shkova t’a vizitoj atë në Teatër, ai më dëshiroi mirëseardhje në Nju Jork, duke më ofruar hapsirën e teatrit për të realizuar këtë shfaqje. Jo që kisha plan në atë kohë të nisja shfaqje, por kisha momente kritike se ishte ndryshim i madh për mua të nisja jetën e re në Nju Jork dhe e vetmja gjë që do të më ndihmonte ishte teatri, sepse, aty e dija se do të ndjeja rehati në shpirt.

Ju pra erdhët me këtë premier. Pse zgjodhët tekstin të autorit bullgar, Hristo Bojcev ?

Arta: Unë asnjëherë nuk e shikoj autorin nga nacionaliteti, feja apo raca, tekstin e zgedh gjithmonë nga përmbajtja që ka, dhe ky tekst më ka bërë përshtypje pikërisht për faktin se trajton fatin e disa personazheve të cilët jan mbetur me pasoja psiqike gjatë luftës në Bosnje dhe i gjith ky problem paraqitet nëpërmjet situatave komike edhe pse fati i tyre është tragjik. Kjo temë më ka provokuar shumë kur e kam lexuar ketë tekst, ndoshta për faktin se edhe ne si popull kemi patur fatin e njëjt gjatë kohës së luftës, sidomos, pas luftës ku shumë njerëz që kan mbetur me pasoja psiqike.

Çfarë u tërhoqi ose ju motivojë nga kjo ngjarje më shumë ?

Arta: Motivi kryesor ka qenë mënyra se si autori e ka trajtuar një problem psiqik, përmes disa personazheve, se si ata e shohin botën dhe jetën, duke mos menduar asnjëherë se kan problem psiqike, por vetëm se janë ndryshe nga të tjerët.

Si ndiheni për faktin se autori i kësaj shfaqje ju ka dhënë të drejtën e inskenimit të këtij teksti, që tashmë do të ngjitet në teatrin njujorkez më 21 mars, në skenën e teatrit “Producers Club”?

Arta; Jam e lumtur për këtë fakt. Ndjehem e rrespektuar nga ana e tij, dhe për të cilën gjë dua t’a falenderoj publikisht me këtë rast nëpërmjet gazetës suaj.

I gjithë ekipi i shfaqjes janë shqiptarë, por që jetojnë dhe veprojnë në Neë York. Mirëpo shfaqja do të prezantohet në gjuhën angleze, pasi që teatri ku do të prezantohet kjo shfaqje, është teatër ndërkombëtarë, Pyetja është përse me këto kombinacione, dhe a e keni pas të vështirë t’a realizoni në këtë mynyrë shfaqjen ?

Arta; Edhe pse i gjith ekipi janë shqiptar të cilët jetojn shumë vite këtu, e disa edhe kan lindur, shfaqjen vendosa t’a bëjë në gjuhën angleze, pasi që vendi ku jemi flitet kjo gjuhë, dhe nuk desha që t’a kufizoj audiencën, dhe jo audienca të jetë vetëm shqipfolëse, por të vijn edhe popujt e tjer t’a shohin e t’a kuptojn se çfarë ka ndodhur.

A është sfiduese që të fillosh jetën profesionale në art, në një qendër botërore siç është New Yorku ?

Arta: Është tejet sfiduese të kyqesh në profesion sidomos kur bëhet fjalë për një vend të madh siç është Nju Jorku. Së pari është gjuha, pastaj mentaliteti tjetër, rrethanat e shumë faktorë të tjerë. As që e kam menduar se do të merrem me teatër një kohë të gjatë, sepse nuk isha psiqikisht e përgatitur të nisja shfaqjen, por fal vullnetit dhe përkrahjes së kolegeve të mij këtu, arritëm të realizojmë këtë shfaqje.

Pra, a ju kan ndihmuar kolegët nga Nju Jorku të realizoni këtë projekt ? dhe kujt i faleminderohesh me këtë rast ?

Arta; Pa dyshim se kolegët më kan ndihmuar shumë, se pa ta as që do të bëhej e mundur kjo shfaqje, por ai i pari nga aktorët që e takova ishte Luan Bexheti, dhe bisedën e parë për të nisur këtë shfaqje e bëra me të, dhe më ndihmoi pastaj në përzgjedhje edhe të aktorëve të tjerë.Por unë do t’i falenderoj të gjithë ata që janë pjesë e shfaqjes, aktorët, kompozitorin, kostumografen, fotografin dhe të gjithe ekipin në përgjithësi, e në këtë mes nuk dua ta harroj as Ardianin bashkëshortin tim – i cili, më ka përkrahur në çdo moment dhe ka qenë me mua sa herë që kam patur nevoj për ndihmën e tij, por në veçanti do t’a falenderoja Alfred Tolljen, i cili më dha hapësirën për të bërë shfaqje.

A mundet të flasësh pak nga përgatitjet që po mbani këto ditë për shfaqjen “Colonel Bird”, dhe rolet e tyre cilët janë !

Arta: Përgaditjet po ecin mirë. Gjithsej jan shtat personazh, por secili prej tyre ka karakter të vaçant. Ata janë të mbyllur në një dhomë psikiatrike në një Manastir, të lënë pa ushqim, pa ngrohje si dhe pa barëra(medikamente mjekësore). 6 personazhe janë meshkuj ku rolet i luajn, Luan Bexheti, luan rolin e doktorit, një ish narkoman i cili me diplom falco gjen mundësin të bëhet mjek vetëm për të qenë me afër barërave, që i përdor në vend të drogës të cilën nuk mund t’a gjente tani në këtë kohë lufte, Roland Uruçi, është një aktor i cili gjatë një eksplodimi në luftë humbi dëgjimin, Gent Basha një romë, që ka problem me impotencën dhe ka 6 muaj që është mbyllur në atë spital, Agim Rugova shofer që vuan nga mania se është shumë i vogël dhe mund t’a shkelë ndokush, Besnik Shabani hajn i cili nuk zgjedh se çka vjedh, Bujan Rugova, një ish Gejneral Lufte, i cili për tre vite nuk ka folur asnjë fjal dhe në një moment kur dëgjon fjalën komandat – instiktivisht i kthehet të folurit dhe e vetmja femër është Roza Kalaj, një ish doganijere,Të gjithë personazhet kan probleme psiqike të cilët vendosin të dalin nga aty e  të gjejnë botën e tyre që ata besojn se egziston diku.

Muzikën e kësaj shfaqje e ka bërë muzicienti Faton Macula kurse kostumet Mandeta Zeka, apo jo!

Arta: Po, i falenderoj që të dy. Fatoni siç e dini shumica e publikut se është një muzicient profesionist që ka studiuar në Vienë të Austris dhe Mandeta Zeka është Kostumografe që ka mbaruar studimet në Tiranë por jetojn në Nju Jork..Punën e tyre e kan bërë shkëlqyeshëm çdo njeri prej tyre.

Çfarë pret nga publiku shqiptaro amerikan dhe ai amerikan në këtë shfaqje ?

Arta: Dëshiroj që të kënaqen me atë çka ne po i dhurojm me këtë shfaqje.

Çfarë do të quaje sukses të premierës së shfaqjes “Colonel Bird”, në Neë York të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, përkatësisht në teatrin ndërkombëtarë “Producers Club”?

Arta: Sukses do t’a quaja nëse arrij që shfaqja të komunikoj mirë me publikun.

Cili do të jetë hapi tjetër ose sfida tjetër e Arta Kallabës ?

Arta: Të ardhmen nuk e dijm asnjëherë, dhe nuk kam plane tani për të ardhmen. Një gjë mund ta them që Teatrin nuk do ta lë kurr, kudo që jetoj në botë, do ta kem me vete,  nëse Zoti më jep mundësi.

Çfarë dini ju për teatrin “Producers Club” të vëllezërve dibranë në Nju Jork, Fredi dhe Nesti Tollja ?

Arta: Për këtë Teatër kam dëgjuar shumë fjalë të mira edhe para se të jetoj në Nju Jork. Di se kan punuar shumë dhe kan kontribuar në sferën e kulturës duke u dhënë mundësi artistëve jo vetëm shqiptar, por, edhe të huaj të paraqesin punën e tyre në këtë Teatër. Andaj gjejë rastin që me anë të kësaj interviste t’i përgëzoj ngrohtësisht për punën e tyre të mirë që bëjnë.

Intervistojë: Beqir Sina

 

Letėrsia shqipe vuan nga mbiprodhimi i emrave krijues

by

Nga Gilmana Bushati/

Anila Xhekaliu shkrimtare e katėr librave, mė i fundit ėshtė ‘Urban’, tė cilin e ka nė proēes botimi pranė shtėpisė botuese nė Kosovė Buzuku dhe pėrkthyese nga frėngjishtja e tetė librave, ku mė i fundit ėshtė i autorit bashkėkohor “Kėnga e dashurisė sė Judė Iskariotit” e Juan Asensio, tregon pėr pozitėn aktuale tė femrės nė letėrsinė shqiptare. Ajo i bėn njė analizė tė hollėsishme kėsaj situate dhe del nė pėrfundimin se tani pėr tani letėrsia shqiptare pak ka personalitete femra nė mesin e saj, ashtu siē ka letėrsia bullgare apo ajo serbe. Duke qenė shkrimtare e pėrkthyese ajo tregon se cila ėshtė kostoja pėr tė qenė e tillė, qė sipas saj ėshtė e lartė, por ėshtė krejt e vendosur ta paguajė pėr tė mbajtur gjallė pasionin.

Anila, pse ka kaq pak shkrimtare femra, apo si shumė profesione tė tjera edhe letėrsia ėshtė pėr burrat?

Nė kushtet e letėrsisė sė sotme jo vetėm kėtu ka nje kundėrvėnie nė kėtė pyetje, me atė pse ka kaq shumė autorė dhe pak shkrimtarė, qė do tė thotė se autorėt si femra si meshkuj nuk mungojnė dhe letėrsia ėshtė gjithmonė nė kėrkim tė formave tė reja tė shprehjes. Shkrimtarin e bėn vepra. Megjithatė do tė ndalem te disa libra qė kanė tė bėjnė drejtpėrdrejt me feminizmin: “Seksi i dytė” i  Simone de Beauvoir ku mbron idenė se grave, kur u mungon ambicia ose e lėnė veten tė shtypen, janė po aq tė dėnueshme sa burrat, ndėrkohė qė burrat janė seksistė e arrogantė; “Monologjet e vaginės”,  Eve Ensler, shkruar bazuar nė mė shumė se 200 intervista me gra qė hapin zemrėn pėr kėnaqėsitė e tyre, brengat, traumat dhe ėndrrat;  “Ēėshtja e grave” e Gisele Halimi, avokates sė njohur tė procesit “Bobigne” ku insistohet  se pėr ēlirimin e gruas kėrkohen ndryshime strukturash dhe raportesh ekonomike, ndryshim nė formėn “maskiliste” tė pushtetit e gjithashtu “guri i hedhur”, njė revolucion mentalitetesh, njė botė pėr t’u ndryshuar qysh nė gjenezė, nė marrėdhėnie, nė kulturėn e saj; “Bukuria fatale” e Mona Cholet, gazetares sė botės diplomatike, ku zhvoshk ēka bėn kulti i bukurisė dhe tirania e look-ut tek gratė e epokės sonė. Sutiena tė mbushura me pambuk pėr vajzat, mbajtja e fundit tė shkurtėr si shenjė lirie, stereotipe telenovelash, kulti i shtatit tė dobėt nė shtypin femėror, duke treguar se prapa kėsaj kopanisje mėsimdhėnieje fshihet njė urrejtje e vėrtetė pėr veten, qė i dėnon gratė tė jetojnė vetėm pėrmjet pushtetit tė joshjes. Ndėrsa te “Dominimi maskilist”, Pierre Bourdieu bėn njė reflektim sociologjik mbi raportet sociale mes burrave dhe grave, duke shpjeguar arsyet e dominimit maskilist nė tė gjitha shoqėritė, ku shpjegon qė gjithēka nė ndėrdijen tonė priret nga dominimi maskilist, pėr shembull: kur njė grua merr fjalėn nė publik dhe thotė njė fjalė lufte, e cilėsojmė “shtrigė” ose “histerike” ndėrkohė qė e njėjta sjellje tek njė burrė do tė pranohej mė shumė. Ose kur njė burrė fillon praktikimin e njė pune “tradicionalisht femėrore”, statuti i tij menjėherė zbukurohet nga fisnikėria, rasti i kuzhinierėve. Pra, Bourdieu tregon qė jemi nė “kulturė tė gjinive tė ndryshme” meqė dominimi maskilist tenton “t`i ēhistorizojė” kėto role tė paravendosura, duke u pėrpjekur tė na bėjė tė besojmė qė kėto ndryshime janė natyrale “njė grua ėshtė medoemos e dobėt, njė burrė ėshtė medoemos i fortė”. Sigurisht qė letėrsia nuk ėshtė punė gjinish, Beauvoir, Woolf, Jelinek, Lessing, Morrison, Plat, etjer e kanė treguar mė sė miri kėtė.
Nė ato pak shkrimtare qė kemi a mund tė flitet pėr cilėsi dhe ku ėshtė mė e dallueshme nė prozė apo poezi.
Albanologu Robert Elsie nė studimin e tij “Njė fund dhe njė fillim”,[1] i konsideron gratė shqiptare mė fort si gra qė shkruajnė sesa si shkrimtare poete, qė i kushtėzon Shqipėria si vend tradicionalisht mysliman, ku femrat ishin realisht analfabete 40 vjet mė parė dhe gratė shkrimtare e poete nuk ishin dukuri e zakonshme. Kronologjia e tij radhit Adelina Mamaqin me  “Ėndrra vashėrie” (1963),  vėllimi i parė poetik botuar nga njė femėr nė Shqipėri, Zhuljana Jorganxhi, Natasha Lako, Adelina Balashi, Elsa Ballauri, Beatriēe Balliēi, Flora Brovina, Edi Shukriu, Elena Kadare qė me romanin “Njė lindje e vėshtirė” (1973), daton romanin e parė shqiptar tė njė gruaje, pėr tė shkuar te Mimoza Ahmeti me vėllimin e saj poetik “Bėhu i bukur” (1986) dhe “Sidomos nesėr” (1989), ku vė nė dukje risinė e saj nė temat personale dhe universale duke e cilėsuar virtuoze tė teknikės poetike. Por prapė saktėson se Shqipėria nuk ka patur kurrė njė grande dame tė poezisė sikundėr fqinjėt e Ballkanit, as njė Elisaveta Bagrjana si bullgarėt, as njė Desanka Maksimoviq si serbėt duke e justifikuar se njė brez mė parė gratė ishin analfabete dhe ngarkoheshin si kafshėt, njė shakull pėr me bajtė sipas Kanunit.[2]
Por qė nga vitet ‘90 deri mė sot nuk janė tė paktė emrat e krijueseve femra dhe as poezia dhe proza e tyre nuk mungon, ėshtė bėrė pjesė dhe e vendeve perėndimore: Elvira Dones, Ornela Vorpsi, Besa Myftiu, as vlerėsimet institucionale pėr autoret femra nė vend nuk kanė munguar,  por nė kushtet e mungesės sė kritikės sė mirėfilltė letrare, kjo jo vetėm pėr letėrsinė e autoreve femra, nuk mund tė them asgjė pėr cilėsinė, kur letėrsia shqipe vuan nga mbiprodhimi i emrave krijues,  por  mendoj se ende letėrsia jonė nuk e ka njė Julia Kristevė bullgare as njė Flora Dozen kroate.

Sa qėndron ideja se ato ‘shkruajnė keq’ apo ne po kėrkojmė mė shumė se ēfarė mund tė japin ato nė letėrsi ?

Nuk i paragjykoj nė pikėn qė shkruajnė keq apo mirė. Fundja nyja e letėrsisė ėshtė stili, ai qė na bėn t’i dallojmė vetėm nga njė paragraf i shkurtėr autorėt. Kam pėrkthyer disa autorė tė huaj, ndėr to dhe dy autore femra, Eeva Kilpi dhe Carole Martinez, ku e para ėshtė pikėrisht pjesė e feminizmit europian, dhe pėrveē temės, fabulės, qė tėrheqin, ėshtė gjuha qė pėrdorin, stili i veēantė  qė i dallon nga njėra-tjetra. Ndėrsa mė ka ndodhur tė jem nė librari, kam kaluar faqen e parė tė disa librave dhe kam mbetur e zhgėnjyer, thua se i ka shkruar njė dorė e vetme. Mbase mund tė jem rast i veēuar dhe tė tjerėve nuk u ka bėrė pėrshtypje ēfarė mė bėn mua, por mė ka ngacmuar ky detaj shumė: shkrimtaret shqiptare ngjajnė kaq shumė me njėra-tjetrėn, stili dallon, nuk pėrgjithėson, atėherė mos nuk ka prurje? Atėherė mos kjo letėrsi ėshtė nė rrezik? Ka vetėm kopertina dhe letėr? E has kėtė ngjashmėri tė shkruari qė dua ta quaj stil dhe te librat e pėrkthyer, madje romanet tė japin pėrshtypjen e stilit gazetaresk kur diferencat mes tė dyjave janė tė mėdha. Bota e letėrsisė jeton kohėn e postmodernizmit, dhe kjo tė vė pėrpara njė sėrė pyetjesh tė tjera: e ka kaluar modernizmin e shekullit XX letėrsia shqiptare ? Kur? Cilėt ishin ata qė ishin njėkohshėm me rrjedhat letrare botėrore me veprėn e tyre? Ku janė tendencat moderniste? A pėrbėn realsoci vlerė tekstuale? Cili ėshtė roli i realsocit nė postmodernizėm nėse pretendojmė tė jemi nė njė hap me letėrsitė e vendeve tė tjera? Mendoj se duhen parė si pjesė tė njė sistemi dhe njė letėrsie qė del nga totalorizmi dhe gjendet mes njė bote tjetėr tė letėrsisė pa zhvillimin natyral tė saj, pra nė kushte jonormale dhe e ka tė vėshtirė orientimin ku nėnkuptoj pikėrisht vlerat tekstuale. Pėr tė gjithė letėrsinė shqiptare, jo vetėm pėr atė tė femrave duhet tė jetė shqetėsim tashmė: “ēfarė mund tė japim nė letėrsi?”. Ēfarė mund tė themi tjetėr kur vetė kritika ende nuk e ka thėnė fjalėn e saj. Poezia dhe proza u nėnshtrohen analizave tė shumta, perceptohen tekstualisht… Jemi nė kushtet e vlerėsimit mediatik, kur orientimi i lexuesit bėhet me emra tė imponuar, pra media ėshtė institucion i vetėm vlerėsues. Por, poezia njeh dhe njė zhvillim tjetėr interesant ku pėrfshihen dhe institucionet, ka bėrė pėrmbysjen e madhe, nuk di sa aktivitete financohen nė emėr tė poezisė “elitare”, sa ēmime ndahen, sa emra konfirmohen si poetė, madje ka aktivitet vetėm pėr poetesha. Pėr prozėn ende nuk di tė jenė ndėrmarrė nisma tė tilla, e mos ndodhtė njė marri e tillė! Cilėsia mbetet e diskutueshme, shumė madje, dhe nė kushtet e njė letėrsie institucionale, ku autorėt e angazhuar dominojnė, kanė lidhje drejtpėrdrejt me politikėn, letėrsia e mirė nuk ka mbėshtetje, ėshtė e braktisur, jemi nė kushtet kur teksti ėshtė nė hije, autori qėndron para tekstit. Letėrsia jonė e pėrbuz tekstin e mirėfilltė letrar, ka zgjedhur dukjen para thelbit dhe kjo ėshtė e rrezikshme. Letėrsinė e mirė e gjen jo te emrat.
A mund tė themi se ka njė letėrsi feministe, nėse jo, a ka nevojė letėrsia jonė pėr njė rrymė tė tillė?
Termi i letėrsisė sė feminizmit ėshtė shfaqur nė vitet ‘60-‘70 me gjinokritikėn qė ka patur objekt poezinė dhe shkrimin e femrave si krijim artistik, duke marrė nė konsideratė “ndryshimet gjinore” me Luce Irigaray dhe shfaqjen e konceptit tė “shkrimit femėror” tė Helene Cixous, dhe “shkrim-gruaje” tė Beatrice Didier, njė ndėrmarrje e re dhe e madhe nė kritikė, ftesa pėr tė rilexuar veprat e autoreve femra me njė shikim tė mjeteve tė ripėrtėrira, lėvizje qė nė vitet ‘80 me Elaine Showalter qė zbulon termin e  “diferencės” mė shumė nė pėrmasėn kulturore, ku u pėrqendrua mė shumė. ”Idetė mbi temėn e trupit janė thelbėsore pėr tė kuptuar si gratė konceptojnė gjendjen e tyre shoqėrore, por asnjė shprehje e trupit nuk e ēliron nga strukturat gjuhėsore, sociale e letrare”. Koncepti i gjinisė pėrkufizon feminitetin jo vetėm kur nuk ėshtė vėnė nė pah apo ėshtė i padukshėm, pėrcakton gjithmonė feminitetin nė raport me maskilinen duke vėnė nė pah qė natyra seksuale e femrės, e mashkullit gjithashtu nuk ėshtė vetėm natyrore por dhe kulturore. Mė vonė, koncepti i gjinisė largohet pak nga teoritė feministe dhe shfaqet nė pikėvėshtrim semiotik si element thjesht i diferencave seksuale. Nė fillimet e saj feminizmi si drejtim letrar ishte letėrsi femėrore bazuar nė skemat rrėfimtare dhe temat tradicionalisht tė shkrimtarėve burra, pastaj arrin tek letėrsia feministe qė pėrpiqet ta kundėrshtojė kėtė skemė dhe kėrkon tė drejtėn e saj pėr autonomi, nė fund ka pėrfunduar si letėrsi e quajtur letėrsi gruaje duke kėrkuar me ngulm identitetin e gjinisė. Letėrsia e gruas ėshtė bėrė totalisht e pavarur nė raport me skemat maskiliste, gjė tė cilėn letėrsia feministe nuk ia kishte dalė: ajo kundėrshton skemat e paracaktuara, pa kėrkuar tė shpikė tė tjera. Meqenėse kemi mungesė tė kritikės sė mirėfilltė letrare, dhe kemi shumė autore femra, pa e thėnė fjalėn e saj kritika, nuk e di nėse kemi apo jo letėrsi feministe. Nė kushtet e njė anarkie as nuk mund tė them se feminizmi do tė ndihmonte nė pėrmirėsimin e gjėrave por qė letėrsia do tė luante rol tė madh nė kulturėn shqiptare, kėtė e them me vetėdije tė plotė. Natyra njerėzore, shoqėrore apo psikologjike ėshtė pjesė e shkrimtarėve nė tekstet e tyre, dhe jam e bindur qė bota e femrės shqiptare pėrbėn kureshti dhe pėr lexuesin e huaj jo si njė viktimė e ndryshimeve tė sistemeve me prostitutėn, as me prostitutat e romaneve tė realsocit, qė sot na rezultojnė tė jenė cilėsuar tė tilla intelektualet e internuara (sa i dhimbshėm ky fakt letrar!), as me sekretaret e sotme tė zyrave qė i has si ndjellėse epshi, shkaktare divorcesh: duhet shpėtuar nga ky model personazhesh qė ndotin, tė stisura nė formėn mė tė keqe tė mundshme. Ekzotizmi duhet tė mbetet te Bajroni, ku femrėn shqiptare e kemi tė pikturuar me tė gjitha dhe pėr t’u lakmuar. Letėrsia ėshtė ushqim shpirtėror, ėshtė model, ėshtė frymėzim, ėshtė ndihmėse, arratisemi me njė libėr nė dorė, gjė tė ēmuar, e kemi bashkėbisedues, i besojmė, gjejmė tė pathėnat. Por kemi nevojė pėr identitetin tonė, tė shpėrfytyruar realisht. Jetojmė kohėn e ndryshimeve dhe kaoseve tė mėdha, kohėn ku pushtetet ndrydhin. Tė mos harrojmė qė Nobeli i fundit shkoi pėr njė shkrimtare qė mbase personazhin mė interesant tė saj pati “burrneshat shqiptare”, Alice Munro. Jam e bindur qė feminizmi e ka ēuar tek kjo mbetje e kanunit tonė. Dua tė them qė vėrtet letėrsia shqiptare ka shumė pėr tė thėnė dhe ende nuk e ka hapur gojėn dhe nuk ka nevojė pėr burrnesha shkrimtare, por pėr letėrsi tė mirė, vėmendje ndaj saj dhe vlerėsime nė bazė tė prurjeve dhe vlerave.
Aktualisht nė krye tė kulturės shqiptare ėshtė njė grua, nuk ėshtė hera e parė kjo, por a mendon se ato duhet tė jenė nė krah tė femrave artiste, apo kur marrin postin gratė bėhen njėsoj si burrat kur drejtojnė dikastere?
Feminizmi ėshtė term politik i ushqyer nga Marksi dhe Engelsi me barazinė gjinore. Po t`i shohim ftohtė gjėrat, feminizmi shqiptar kėto 23 vite ėshtė zhvilluar mė tepėr sipas atij tė tipit fuerist, feminizmi militant, i shekujve XVIII-XIX, nė kohėn e romantizmit, kjo jo vetėm se feminizmi nė Shqipėri njohu zhvillim nė kushtet e komunizmit dhe jemi dėshmitarė tė asaj qė femrat intelektuale shqiptare, qoftė dhe artiste, nuk kanė mundur tė dalin jashtė politikės, dhe suksesin e kanė vetėm kur janė tė pėrfshira politikisht, madje politika duket mėnyra e vetme pėr t’u pėrballur intelektualisht, pėr tė qenė femėr e suksesshme. Qė ėshtė njė grua nė krye tė kulturės shqiptare nuk e shoh si prioritet gjinor, nėse do tė ishte kjo do tė shkoja pėrsėri te Richard Rorty qė thotė “politika feministe bashkėkohore ėshtė mė e ngjashme me lėvizjen pėr heqjen e skllavėrisė nė shekullin XVIII sesa me komunizmin e shekullit XIX… por kur feminizmi na paraqitet mė shumė se njė ēėshtje e reformave tė veēanta, ai mund tė bėhet i ngjashėm me komunizmin e shekullit XX”.[3] Gjithsesi duhet tė kemi parasysh gjendjen nė tė cilėn ėshtė katandisur kultura shqiptare dhe veēanėrisht libri, pa mos thėnė qė ėshtė monopoli i parapėlqyer i medias dhe botuesve, pra libri ėshtė biznes i kėtyre tė dyjave, ėshtė gjetur rruga mė e lehtė pėr ta bėrė tė pranishėm nė media, spekulim i madh: shkrimtarėt janė tashmė gazetarėt, pjesė e panelave mediatike janė botuesit, ku kėta gazetarė janė autorė, pra libri ka kaluar nė rolin e njė produkti kozmetik, botuesit e shėrbejnė si produkt tė tillė te konsumatori, qė deri tani ka shijuar shown e gazetarėve-shkrimtarė e janė familjarizuar me pamjen dhe emrin e tyre e domosdo kanė fituar pushtet tė pakufishėm: kur kanė depėrtuar kaq lehtė te libri.  Pėr arsyen e thjeshtė se pushtetet, ai politik dhe mediatik, japin e marrin vetėm me njėri-tjetrin, pra janė nė pozita shumė vėllazėrore, me shumė lehtėsi gazetarė-shkrimtarėt, gazetarė-politikanėt, sigurojnė njė vend dhe nė pushtetin qendror, pra tė gjithė kanė tradhtuar misionin e tyre, janė gjithēka. Mė ka mbetur nė mendje njė batutė nė njė rreth shoqėror kur njėri u shpreh, “kam dėgjuar pėr njė futbollist qė po shkruan roman.” Me pak fjalė ky ėshtė libri qė serviret pėr lexuesin, nė kėtė gjendje e gjen librin ministrja e re. Jemi njė vend qė nuk jemi pjesė e BE-sė dhe pengues mbetet korrupsioni. A do tė bjerė nė kurthet e paraadhėsve  ministrja, kėtu ėshtė e gjitha. A do ta ēmontojė ministrja jonė ngrehinėn e korrupsionit, apo do tė vazhdojė punėn me ata qė deri tani kanė marrė fonde nga ministrat e mėparshėm, nga fondet e ndėrkombėtarėve dhe kanė abuzuar me to, do bėjė kėtė transparencė apo me po kėta njerėz do tė servirė kulturėn dinjitoze shqiptare, do tė vazhdojė me projektet e tyre? Kjo mbeten pėr t’u parė…! Pra, kemi njė grua nė krye tė njė institucioni tė rėndėsishėm nė kėto kushte. E kam pėrshėndetur emrin e saj kur u zgjodh bazuar nė qėndrimin e saj kritik ndaj dukurive qė kanė tė bėjnė me pėrkthimin, pėr dėmin qė i ėshtė bėrė letėrsisė me veprat e mėdha tė ardhura keq nė shqip, por a do tė mundė tė ngrihet mbi pushtetin duke patur busull shtetin ligjor dhe tė drejtės pėr t’ia kthyer vlerat letėrsisė, sepse janė tė uzurpuara. A do t’ia kthejė letėrsisė emrat e munguar? Trebeshina pėr 23 vjet i munguar, do tė na mungojė prapė?!  E besoj qė letėrsia e do, kemi nevojė pėr pėrmasėn e tij. A do tė vijė libri i Kosovės nė libraritė e Shqipėrisė, do ta mėkojė sadopak plagėn e antivlerės institucioni i saj??? Do ta ēlirojė shtetin nga pushteti apo si tė tjerėt do bėhet pjesė e pushteteve, pėrfshi kėtu dhe atė tė parasė, korrupsionit, plaga qė po lėngon njė popull i tėrė? Duke shpresuar qė pikpamja e MacKinonnit se “burrat janė ashtu siē janė ngaqė kanė pushtet dhe se gratė qė arrijnė tė kapin format mashkullore tė pushtetit, do tė jenė kryesisht si ata”, nuk do pijė ujė pėr Mirela Kumbaron.
Cila ėshtė kostoja qė duhet tė paguajė njė femėr qė merret me letėrsi, pėrfshi edhe kėtu edhe pėrkthimin?
Shumė e madhe, deri vetėmohim! Por kjo nė kushtet kur barrierat mediatiko-institucionale janė tė pafundme. Letėrsia ėshtė kohė fizike qė pėrfshin lexime tė pafundme, shkrime, reflektime pėrfshi dhe angazhimet e tjera. Nuk ėshtė profesion, por mjeshtėri, art qė nuk tė siguron jetesėn. Duhet tė kesh njė punė pėr tė pėrballuar jetėn, ndėrkohė t’i pėrkushtohesh dhe pasionit tėnd. Gjithsesi krijimin e mbaj larg rutinės qė ai tė paktėn tė mos i ngjajė asaj. Nė Shqipėri ėshtė si mallkim tė merresh me art, dhe nuk pres asgjė pėrderisa letėrsia ime gjendet vetėm nė Kosovė dhe ende nuk ėshtė te lexuesi i Shqipėrisė.
[1] Robert Elsie, “Njė fund dhe njė fillim. Vėzhgime mbi letėrsinė dhe kulturėn shqiptare”, Buzuku, Prishtinė 1995, faqe 88.
[2] Po aty, f. 101. “Filozofia dhe e ardhmja”, Richard Rorty, fq 175, autorėsia: Adriana Anxhaku

(gilbushati.blogspot.fr