Interviste – Page 197 – Dielli

Timo Flloko:Detin e dua marrëzisht, oqeanin e kam frikë…!

July 17, 2013 by dgreca

Nga cikli i intervistave të Nju Yorkut/

Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po, më tremb marrëzisht. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh. Kështu shprehet aktori i mirënjohur, Timo Flloko në një intervistë të kahershme qe ia patëm marre nw mjediset e hotelit NewYorker nw Manhatan, pranw njwrit prej rrokaqejve simbol për Nju Jorkun, Empire State Building.

Si u takua Timo me Hollywood-in? Si fitoi njërin pas tjetrin gjashtë role në Amerikë dhe po përgatitej të merrte të shtatin? Cili është roli i parë i tij në kinematografi? Cilin rol dashuron më shumë, cili rol e ka lodhur më shumë?

Timo tregon dhe për një ngjarje të çuditshme: Si foli shqip në gjumë i biri 14-vjeçar i James Belushit, Roberti, kur vizituan vendlindjen!. (Edhe pse nuk dinte asnjë fjalë shqip)…Të gjitha këto dhe të tjera marrin përgjigje në intervistën e Timo Flloko./

Nga Dalip GRECA/

-Kur keni udhëtuar për herë të fundit drejt Shqipërisë?

-Sapo jam kthyer prej andej!

Kur do t’ju bjerë rasti që të shkoni sërish?

-Javën që vjen, do të shkoj në Shqipëri e më pas do të udhëtoj për në Kosovë. Të dielën kemi koncertin e madh që bashkon Prishtinën me Tiranën, është koncerti që i kushtohet simbolit të mirësisë dhe paqes, shënjtëreshës sonë, Nënë Terezës (intervista u zhvillua para koncertit)

-Amerikë-Shqipëri-Amerikë-Kosovë, ecejake të shpeshta, si e ndieni veten këtu dhe si atje? Mos vallë shkelja në vendlindje ju përtërinë?

– Ku më mirë se në vendin tënd mund të gjeshë prehje e qetësi e të marrësh fuqi? Pa dyshim Shqipëria është atdheu ynë, është vendi ku lindëm, jetuam e zhvilluam karrierë. Sigurisht unë i bashkoj këto dy pole, Shqipëri-Amerikë. Ka një dashuri të natyrshme të shqiptarëve për Amerikën dhe kjo tashmë është tradicionale. Kush nuk e ëndërroi Amerikën? Amerika i ka mirëpritur shqiptarët, nuk ua ka vrarë atyre ëndërrat, por kjo nuk na jep të drejtë të harrojmë atdheun. E kam thënë edhe në një intervistë në Shqipëri: Nuk erdha në Amerikë që të ikë nga Shqipëria, as nuk u ktheva në Shqipëri që ta lë Amerikën. Jam shumë i dimensionuar duke kaluar nga një vend në tjetrin. Është një bashkim i natyrshëm i një vendi më të madh me një vend më të vogël.

-Cili është angazhimi më i fundit i Timos? Jeni duke përjetuar ndonjë rol, jeni duke luajtur ndonjë rol apo po ëndërroni ndonjë rol të ri?

-Projektet dhe shpresat nuk shterren. Në Amerikë, në nëntorin e shkuar, përfundova filmin: “Stay Wake” (Rri zgjuar) me regjinë e Blerina Topallit, një shqiptaro – amerikane.

-Ajo është nga të ardhurit e dekadës së fundit?

– I ati i saj ka emigruar në vitet 50-të, ndërsa ajo jeton në Los Angeles. Ka mbaruar shkollën në San Francisco dhe ka qenë regjizore e efekteve speciale në filmin “Titanic”. Është vajzë me kapacitet profesional të ndjeshëm dhe me një karrierë, që ka filluar tashmë të ndjehet. Unë luaj një rol kryesor në këtë film. Është historia mes një shqiptari dhe një serbi. Unë luaj rolin e një shqiptari. Filmi është një vështrim dramatiko – grotesk i marrëdhënieve të ndërsjellta të emigracionit në një vend të madh si Amerika.

-Ndonjë projekt në Shqipëri?

-Në Shqipëri këtë vit kam qenë në një projekt promete. Vepra quhet “Stinë e mërzitshme në Olimp” e shkruar nga Ismail Kadare. E kemi luajtur dhe e kemi përfunduar si kontratë. Kemi realizuar dhe regjistrimin në televizion. Është “TV Klan”, që do ta shfaqë në vjeshtë, ai ka ekskluzivitetin. Kam dhe dy projekte të tjera: një film që do ta filloj së afërmi me Kujtim Çashkun në Shqipëri dhe një rol teatri me Trupën e Teatrit Kombëtar. Ndërkohë, kam negociata për një film me një producent nga New Jersey. Ai ka gjetur burimin financiar dhe kam shpresën e madhe se do të bëjmë diçka.

-Diçka konkrete për aktivizimin tuaj në kinematografinë amerikane?

-Kam luajtur gjashtë role. Diku kam qenë artist mysafir special. Filmi i parë ka qenë “Wish master” (“Zoti i dëshirës”), ku luaja rolin e një terroristi i quajtur Mustafa. Një tjetër film është “Silk Stockings“ (“Çorapet e Mëndafshta”), tjetri ka qenë “Angel’s Dance” (Vallëzimi i Engjëjve), me James Belushin. Tjetri film ka qenë “Seven Days” (Shtatë ditë), ku pata rolin e një paramilitari. Një film tjetër, ku luaj përsëri me Belushin quhet “Bad Guy”. Kam një skenë me Belushin, është skenë e lezetshme. Ai vjen rrotull, unë e ndjek e ai më ndjek, futemi në një garazh makinash. Më qëllon i pari në këmbë. Unë kisha për të thënë një sharje në anglisht. Regjisori më thotë: Timo, pse nuk e thua sharjen në shqip.

-Pse ta them në shqip? Pse të mos e them, ta zëmë në italisht apo në ndonjë gjuhë tjetër? –e pyeta.

-Më pyeti ai mua: Sa shqiptarë ka në New York?

-Pse më pyet?, ia ktheva dyshues.

-Sepse kam dëgjuar sikur ka shumë.

Iu përgjigja se në New York, New Jersey e Connecticut ka rreth 700 mijë shqiptarë, së paku kështu thonë.

-Ja kjo është “very fani”, thirri ai i entuziazmuar. Dhe fillova të shaj në shqip. Jimi i habitur, më thotë: Timo, ç’po flet ashtu?

Skena vajti shumë bukur, po sharja shqip nuk mbeti në variantin përfundimtar të filmit. U hoq. Sidoqoftë, Jimi mbeti shumë i kënaqur nga pjesëmarrja ime në film.

-Timo dhe Hollyvoodi, marrëdhënie aq shumë e tjerrur nga shtypi shqiptar. Cila është e vërteta e këtyre marrëdhënieve, ç’ndjetë kur e prekët Holliwood-in, jeni ende i dashuruar me të ?

-Ishte një përvojë shumë e rëndësishme për mua. Mund të kem shkuar në 250 – 300 audicione. Kur kam kujtuar se kam fituar apo isha pranë roleve, kur kam menduar se i kam marrë ato, ka ndodhur e kundërta, i kam humbur. Hollywood-i është magji, ka gëzimet e dëshpërimet e veta, por kurrë nuk i dihet. Ai është si një mirazh; i zgjat dorën, të duket fare pranë, ja sikur do ta prekësh, por kur ti e ndjen se e ke prekur, menjëherë të largohet. Por duhet të jeshë ngulmues. Është e mundshme që të bëhesh pjesë e tij. Unë nuk mund të bëhem Deniro apo Al-Pacino, por ka role që i kam thithur menjëherë…Kur kam shkuar nëpër audicione, ata e kanë ndjerë se kam qenë aktor profesionist me një karrierë të pasur. Në moshën time, aktorët nëse s’e kanë bërë karrierën deri tani, kur duhet ta bëjnë?

-Patët vështirësi dhe të ç’karakteri ishin?

-Punova shumë për të kapur gjuhën. Edhe pse e dija anglishten, shkova në shkollë dhe punova intensivisht për të qenë transparent me theksin. Më thotë një aktor i vjetër në Los Angels: Ke arritur mjaft në karrierën tënde. Edhe këtu, ka amerikanë që ta kanë zili, jo kushdo mund të ecë kaq shpejt në një vend si Amerika. Pastaj më pyeti: Si e mendon ti Hollywood-in? Çfarë do të thotë për ty Hollwood-i?

-Tokë e shenjtë, iu përgjigja menjëherë.

-Jo, tha ai, – nuk është ashtu. Hollywood-i është pylli i murrizave.

Shih, thashë se si varen njerëzit e idetë mbi simbolin. Hollywood-i është simbol. Ka ndodhur shpesh që të takoj shqiptarë në Los Angeles, që më kanë pyetur: Ku është Hollyvood-i, ai atje? Unë u them se ai është simboli, siç ka simbolet e veta New York-u, Parisi etj. Po mirë, ku është Hollywood-i, pra?-kanë këmbëngulur ata. I sqaroja se është një zonë dhe kaq. I çoja nëpër studiot për t’iu shuar kureshtjen. Po pse, ky qenka Hollywood-i?, pyesnin ata. Po këto qenkan studio si çdo studio.

– Diçka për karrierën tuaj. Para se të shkonte Timo në Institutin e Arteve, ishte ngjitur ndonjëherë në skenë?

-Po, ishin aktivitetet që bëheshin kryesisht nëpërmjet lëndës së letërsisë. Kam qenë shumë i pasionuar pas letërsisë, ndaj edhe shkruaj vjersha. Tani po e përgatis librin me vjersha e poema. Shpresoj që të botohet në fillim të vjeshtës. Po punoj me redaktoren Flutura Açka. Kam shkruar një poezi për Nënë Terezën me titull Prekja e shenjtë. Ja po ju recitoj një strofë:

Kur shpirtin ma mbyt një re e zezë,

Heshtur lutem me sytë lart te Zoti.

Në lutjet e mia është Nëna Terezë,

E shenjtë qe prekja e saj atij moti…

-Poezinë ua dha Amerika, vetmia e emigrantit, apo ishte brenda qenies tuaj e strukur?

– Jo. Amerika më dha ndjesinë për t’i thyer më mirë tabutë. Në kuptimin e asaj që poezia përherë ka qenë për mua element privat. Më thoshte me një farë humori një gazetare në një shkrim: Poeti i ri, aktori Timo Floko e shkroi tekstin! Poradeci mbeti poet i dashurisë…

-Do të kemi një përgjigje për pyetjen nëse poezia ka qenë e strukur në qenien tuaj apo?

-Jo, përherë kam shkruar poezi. Gjatë periudhës së dikaturës i grisa poezitë, ishin jashtë formulave të kohës. Për t’u mbrojtur i grisa. Kujtim Çashku, miku im dogji pikturat. Kështu ndodhte, krijuesi bënte atentat ndaj vetes që të mos e pësonte. Kjo ka qenë më 1971. Poezitë e rrezikshme për shtetin, aluzione etj. Një poezi e tillë do të jetë në vëllim. Titullohet “Rekuiem”. Ajo trajton dramën e individit gjuetar shtrigash.

– Kam lexuar se keni pasion detin dhe ajrin. Është e vërtetë që keni dashur të bëheni pilot?

-Po kam dashur të bëhem pilot, por dëshirat realizohen në ëndrra. Shiko se si lidhen gjërat? Shih se si lidhet poezia me fluturimin, detin, oqeanin. Edhe poezia ime trajton problemin e shtegtimit, ekzistencën e individit dhe botës. Ajo në fakt i kushtohet përkohshmërisë së jetës së tij dhe absolutes.

Detin e dua marrëzisht, ndërsa oqeanin e kam frikë. Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh.

-E keni trashëguar talentin apo gjithçka është vetëm vullnet, punë?

-Them se diçka duhet të kem trashëguar nga im atë, edhe pse ai ka qenë mjek. Ka mbaruar në Sorbonë. Unë, siç ju thashë, kam lindur në Pejë. Bile kam shkruar një poezi për vendlindjen. Babai është gjirokastrit. Gjatë luftës shkoi në Kosovë. Ishte mjek, e morën brigadat partizane dhe e çuan atje. Nëna është nga Podgorica. Babai ka patur humor. Kur i thashë se do të bëhesha aktor, ai tundi kokën dhe më këshilloi: po u bëre i madh, po, ndryshe, mos i hyn asaj rruge!

–Në ç’moshë ishit kur luajtët rolin e parë në film?

-Roli im i parë serioz është në filmin “Kur zbardhi një ditë…” Mosha? Kam qenë 20 vjeç. Në fakt, unë kisha debutuar në dy filma të tjerë, role të zbehta, nuk më jepnin ndonjë hapësirë që të krijoja apo të përjetoja ndonjë moment emocional. Viktor Gjika thotë në një rast: ka portret shumë interesant, po ç’e do, s’ka talent. Dhe u grinda me të. Nejse, kjo i takon së shkuarës, e kam mik Viktorin. Meço, ishte një sukses i rëndësishëm për mua.

Një rënditje për rolet, a mund ta bëni?

-Kjo është renditja: Meço, mësuesi, teknik…dhe Agroni tek “Vdekja e kalit”.

– Po Çerçiz Topulli?

– Çerçizi? Paradoks, rolin që e kam dashur më shume dhe e dua, kritika nuk e vlerësoi sa duhet. Ishte rilindas i madh Çerçizi dhe unë u dashurova me të. Nuk ishte kaçak i zakonshëm, por përfaqësues i një familje të fisme.

Kam dashur edhe Kananin. Si tek ai, si tek Çerçizi afrohet përfytyrimi i njerëzve me imagjinatën që kanë për heroin. Personazhi real zëvendësohet me imazhin e aktorit që e ka krijuar. Arti e ka atë fuqi magjike, të hipën në piedestalin e heroit.

– Ka patur raste kur censura të ka hequr pjesë, ku keni derdhur shpirtin tuaj?

– Po. Ja një rast. E kam dashur shumë një rol, atë që kam luajtur tek filmi ” Ballë për ballë”, me skenar të Kadaresë. Është një pijanec, Aleksi, që luaj unë, i degraduar shpirtërisht. Megjithatë u dashurova pas tij, sepse ai më çonte në atmosferën e letërsisë ruse të personazheve të stepës. Atë desha të krijoja me shpirt, siç ma kishte ndezur përfytërimin. Mirëpo, ma kanë këputur pjesën, e kanë ”qethur” me gërshërët e censurës. S’duhet të flas aq shumë, më thanë. Ende jam i inatosur nga ajo prerje. Më ka mbetur kulmi i monologut jashtë. Ma kanë prishur rolin.( U botua per here te pare me 2003 ne Gazeten Illyria .Intervista do te botohet e plote ne librin qe eshte ne process-Histori Shqiptare nga Amerika)

Robert C Austin: Noli was really a “jack of all trades”

July 16, 2013 by dgreca

Exclusive interview of journalist, researcher and professor Robert C Austin, given to editor, DalipGreca/

When was your first contact with the Albanians and their cause?/

Prof. Robert C Austin – I have been working on issues related to Albania and the Albanians since the late 1980s. As an undergraduate student in Ottawa I was already interested in the 19^th and 20^th century history of the Albanians with a particular focus on Albania’s communist period. I started visiting Albania in 1991, lived there for a while as a journalist and have been a regular visitor since then. I became much more focused on Kosova in the late 1990s and have been also regular visitor there for many years now. I was lucky enough to be in Prishtina in February 2008 together with a group of ten of my students from Toronto for Independence Day. Every year I bring a group of students from Canada to Kosova.

I have tried as much as possible to maintain my links with Vatra and my many friends in the United States. I have always enjoyed the hospitality of my friends there and hope to again take part in an event that celebrates the varied contributions of Vatra and its membership.

Which of Albanian personalities have impressed you the most?

-In historic perspective, I most admire Faik Konica but Fan S Noli as well. I maintain a deep interest in the period between the two World Wars as this was an extremely challenging period for Albania and its people. In my own research, I take a relatively critical view of many of Albania’s political leaders, especially King Zog for the failure to address the problems faced by Albania’s peasantry. In contemporary perspective, I have come to know many leaders in Albania, Kosova and Macedonia and have been in the region at several historic moments. For me, it was extremely touching that I was able to host President Rugova in Toronto in 2001. I enjoyed that visit immensely.He left a very deep impact on the people that he met in Canada.

How do you see Noli: as a poet, writer, leader, religious leader or interpreter?

-Noli was really a “jack of all trades.” There are few things he could not do and that is what makes him so interesting. I see Noli’s legacy of multi-layered. But first and foremost, I see his greatest impact within the realm of Albanian Orthodoxy. I think his time in Albanian politics was too short and fraught with challenges that his legacy there is less substantial.

Those who read my book will note that my assessment of Noli’s principal political decisions is negative. I am also highly critical of Albania’s neighbors who often did their best to thwart Noli’s well-intentioned policies.

How would you compare Fan Noli to Konica in the political aspect?

Noli and Konica were remarkably different people. I have always maintained that things would have been different for Albania had Konica taken a more active role on-the-ground inside Albania in the 1920s. Konica was probably a better politician and certainly better suited to navigate Albania’s political scene but he clearly did have the stomach for that kind of life.

In the 1920s, Konica’s writing, while deeply thoughtful and often extremely humorous, are also cynical and extremely critical. Konica was ultimately a pragmatist while Nolifell victim to his unrelenting idealism. This cost him dearly in the long run while Konica was able to retain his role in Albania over a much longer period of time. Noli and Konica have highly praised each other, but they had conflicts too.

Do you think their controversies have affected the way they are perceived by the people?

-I do not see much impact of the quarrel between the two men as impacting now how they are perceived now. For sure that was part of the picture in the 1920s but not now. I think that the 20^th Century in Albania gave us several remarkable figures. Noli and Konica come first to mind when one thinks this period. Both had similar ideas, both understood Albania’s serious challenges but both pursued different means. With the benefit of hindsight, it appears Konica was right and Noli was wrong.

Next year it is going to be Vatra’s 100th anniversary, what do you think of its historical contributions to the Albanian nation?

-One cannot deny the huge impact Vatra had in the Albanian National Awakening, independence and the 1920s. I also tell my students that the Albanian – American community is unique in many aspects but primarily for its decisive role at key moments and the significance of many of the community’s leaders. I would also add that even during the very difficult communist period Vatra ensured that Albania was not forgotten by policy makers. Moreover, its role after the collapse of the regime in Albania, Vatra again assumed an important role for Albanians in the region and in the United States.

What are some of the new features that the book that you are republishing has?

-The biggest single difference is that it is English. The version in Albanian was never available to the North American and more broadly English – speaking world. That version was essentially my doctoral dissertation from 1997. The present version has been revised and has benefitted from the intervening decade of reflection. While it remains a scholarly book, I think it is accessible to a wide audience who are interested not only in Albania but also the problems faced by small states in the Balkans after the First World War. I also maintain that the book offers some important lessons for Albanian leaders in the Balkans today. Lots of mistakes were made then that do not need to be made again! I hope they see that. Finally, the chapters that deal with foreign relations are substantially revised, especially the section on Kosova.

Do you have a message for your New York friends who are helping you with the book?

-This book went through a very rigorous peer review process. Publishing a serious academic study is an extremely time consuming and meticulous process. It is also expensive. When I learned that I would need a subsidy to bring the book to fruition, I immediately knew that my friends in New York could help me. I have had a long and special relationship with the Bitici brothers. I have met them in NYC and Prishtina – I was in the same hotel with Sergio and Mike on Independence Day.

I appreciate maybe more than they know their leadership role in helping me. I can only say that when the book is finally in print, I can sit down with everyone over a nice meal and say thanks in person. The book was ultimately written for an Albanian audience. It is a great honor for me to have such wonderful supporters. See you in New York very soon with your copies!

New York-Budapest, 14 April 2011(Dielli-arkiv)

Caption: – At the fundraising dinner at Fiorino Restaurant on April 7th, hosted by Sergio and John Bitici for Robert Austin, author of newly published book in the occasion of the 100^th Anniversary of Vatra. Other supporters who participated in the event were: Harry Bajraktari, Lewis Gjelaj, Sejdi Husenaj, Zef Balaj, Elmi Berisha, Gjok Deckaj, Sergio and Sabit Bitici, Anton Raja, HalilMulaj and Dalip Greca.

ILIR Rusmali: Lidershipi arrogant çoi në humbje PD-në

July 2, 2013 by dgreca

“Kryetari i Partisë, kryeministri i vendit, e prezantoi fushatën si betejën e tij personale. Fitorja dhe humbja këtë herë mund të kishin vetëm një emër, emrin e tij. I gjithë lidershipi i PD-së pranoi me kënaqësi të zhdukej nga faqja e dheut, të zhbëhej, të vihej në bisht. E vunë re shqiptarët, e vuri re dhe media. Kjo nuk është platformë, nuk është program. Kjo është mënyrë sjellje, që nuk është çudi të jetë etiketuar nga votuesit si arrogante”, tha në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, ish ministri i Drejtësisë në Shqipëri, Ilir Rusmali.

NGA MENADA ZAIMI/

RADIO EVROPA E LIRË -PD pësoi një humbje të thellë në zgjedhjet e 23 qershorit dhe, pa kaluar një javë, nisi një proces të shpejtë rigjenerimi me hapjen e fushatës për zgjedhjen e kryetarit të ri. Çfarë prisni ju nga ky proces?

ILIR RUSMALI-Përgjigja e pyetjes është mjaft komplekse dhe e vështirë. Ju flisni për zgjedhjen e kryetarit të ri ndërkohë që demokratët ende nuk kanë marrë veten nga humbja tronditëse e zgjedhjeve politike.
Ende nuk ka një përgjigje të saktë, të besueshme dhe të gjithëpranuar për shkaqet e humbjes dhe, nëse përkthej saktë fjalët e kryetarit Berisha në mbledhjen e kryesisë, me të cilën nisën procedurat për zgjedhjen e kryetarit të ri, nuk pritet që kjo të ndodhë deri në përfundim të procesit.
Analizën e zgjedhjeve do ta bëjë kryetari i ri dhe forumet që do të përzgjedhë ai, pas zgjedhjes së tyre, gjithnjë nëse ata do ta shohin të arsyeshme të merren me këtë punë. Berisha e konsideroi zgjedhjen e kryetarit të ri të partisë si fillimin e ri për partinë, si fillimin e kthesës, si fillimin e fitores.Por fakti që analiza e humbjes nuk po i paraprin procesit bën që zgjedhja e kryetarit të mos bëhet dot fillimi, kapitulli i parë i fitores, por të ngelet kapitulli i fundit (ose i radhës) i humbjes, gjë që e bën gjithë procesin të panatyrshëm dhe joracional.

RADIO EVROPA E LIRË -I panatyrshëm dhe joracional vetëm pse nuk po ndiqet radha?

ILIR RUSMALI-Sigurisht. Në qoftë se nuk ndiqet radha do të thotë se ende nuk dihen arsyet përse humbëm, ose përse humbëm kaq thellë, do të thotë se askush nuk mund të thotë me siguri se zgjedhja e shpejtë e kryetarit të ri është shpëtimi, apo është thellimi a degjenerimi i së keqes, se shkaku i humbjes qëndronte tek udhëheqësi, siç tha Berisha, apo tek gjithë ekipi drejtues, tek programi elektoral, apo tek metodologjia, tek objektivat e shpallura, apo tek mesazhet e papëlqyeshme.
Në qoftë se nuk ndiqet radha dhe nuk nxjerrim mësime nga humbja tronditëse, atëherë rrezikojmë që zgjidhja që do i ofrojmë demokratëve dhe shqiptarëve në fund të procesit të jetë saktësisht e kundërta e asaj që presin ata. Nëse ata presin drejtimin e ri, ne mund tu ofrojmë një drejtim akoma më të vjetër. Nëse ata presin liderin e panjollë, ne mund tu dhurojmë liderin e përlyer. Nëse ata presin udhëheqësin e fortë, karizmatik, largpamës, të pavarur, të vendosur e energjik, ne mund tu ofrojmë udhëheqësin kukull, pa shpirt, pa vizion, pa autoritet e anemik.
Por jo vetëm kaq. Unë kam frikë se nxitimi për të përmbyllur me shpejtësi procesin rrezikon ta dështojë vetë atë. Procesi rrezikon të bëhet formal, i paracaktuar, pa konkurrencë reale autoritetesh dhe vlerash, fals e teatral. Procesi rrezikon të përcillet me mosbesim e indiferencë nga demokratët dhe shqiptarët, për pasojë, të mos i bindë ata. Pasoja, nëse ndodh kështu është devastante. Vetëm se kjo nuk ka për tu vënë re tani. Do të vihet re në zgjedhjet e radhës për pushtetin lokal dhe, akoma më shumë në zgjedhjet e ardhshme politike. Humbësi i parë i këtij nxitimi dhe kësaj mendjelehtësie, pa dyshim që do jetë, kryetari i ri i partisë. Përfituesi më i madh prej tij do jetë pa dyshim kundërshtari ynë politik.

RADIO EVROPA E LIRË -Si duhet vepruar atëherë, sipas jush?

ILIR RUSMALI-Duke bërë analizën e humbjes. Pa vonesë! Me vendosmëri!

RADIO EVROPA E LIRË -Pse nuk e provoni ju njëherë? Cila është analiza juaj?

ILIR RUSMALI-Gjatë këtyre ditëve analistët janë përqendruar shumë në arsyetimin se humbja ishte pasojë e arrogancës edhe pse këtë term e kanë interpretuar në mënyra të ndryshme. Unë e di se leximi është gjithmonë personal, por unë besoj se fakti që ata konkordojnë në masë e bën këtë lexim të saktë e të besueshëm. Prandaj dhe sot po preferoj t’i përgjigjem pyetjes jo duke dhënë përjetimin tim, analizën time, por duke sjellë në vëmendje përjetimin dhe arsyetimin e analistëve.
Ata janë goja e opinionit publik. Analiza e tyre është më gjithëpërfshirëse. Vota-ndëshkim për arrogancën do të thotë lehtësisht se ndëshkimi nuk kishte lidhje as me ekonominë, as me pagat, as me shëndetësinë, as me rrugët, me një fjalë as me arritjet, as me premtimet. Ndëshkimi kishte lidhje me sjelljen e lidershipit (këtu nuk kam parasysh vetëm Berishën edhe pse ai, jashtë çdo dyshimi, ka qenë shtylla kurrizore e fushatës).
Këto ditë më ka bërë shumë përshtypje një koment-dëshmi e analistit të mirënjohur Blendi Fevziu. Fevziu ka reputacionin e merituar të një gazetari të mirëinformuar edhe për gjëra që opinioni mund të mos i mësojë kurrë në jetë. Fevziu dëshmonte në një shkrim të para disa ditëve se në mesin e muajit prill (pak para fillimit të fushatës) PD-ja ishte sipas sondazheve 5 pike pas PS-së (koalicionet e kam fjalën). Është e vetëkuptueshme se kjo diferencë e rikuperueshme mund ti ngarkohet në shpinë konsumit që të vjen nga qeverisja.
Por këto sondazhe e nxirrnin PD-në 12 ditë përpara datës së zgjedhjeve 16 pike pas PS-së. Kjo do të thotë se në një muaj fushatë me ne kishte ndodhur një katastrofë e vërtetë, që të mund të justifikojë rënien vertikale. Prandaj pyes veten çfarë kemi bere me sjelljen tone (me sjelljen, jo me programin, as me angazhimet e fushatës) që paskemi shkaktuar tërmet tek njerëzit dhe jemi shfaqur përpara tyre si arrogantë të papranueshëm? Të tjerë mund të rreshtojnë më shumë, por unë mund të rreshtoj vetem kaq:Kryetari i Partisë, kryeministri i vendit, e prezantoi fushatën si betejën e tij personale. Fitorja dhe humbja këtë herë mund të kishin vetëm një emër, emrin e tij. I gjithë lidershipi i PD-së pranoi me kënaqësi të zhdukej nga faqja e dheut, të zhbëhej, të vihej në bisht. E vunë re shqiptarët, e vuri re dhe media. Kjo nuk është platformë, nuk është program. Kjo është mënyrë sjellje, që nuk është çudi të jetë etiketuar nga votuesit si arrogante.
Kryetari i partisë vetë, pa ndihmën dhe as kundërshtimin e kurrkujt hartoi listat e kandidatëve jashtë çdo lloj parimësie dhe justifikimi moral, politik dhe ligjor. Futi në listat e PD-së eksponentë të spikatur apo tejet agresiv të së majtës dhe u kërkoi demokratëve të votonin në mënyrë të kundërnatyrshme për ta, futi në lista pa pasur fare nevojë kryetarët e partive të tjera dhe u kërkoi demokratëve t’i mirëprisnin ata sikur të ishin demokratë. Këto veprime mesa duket u lexuan menjëherë nga demokratët si veprime qe i hiqnin PD-së së paku 100 mijë vota. Edhe kjo ishte sjellje, jo platformë apo program.
Së fundi, mbushi pjesën tjetër të listave vetëm në bazë të një kriteri: të klientelizmit. Këtu nuk po ndalem gjatë, se bëj pjesë tek të pakënaqurit dhe do më quajnë në konflikt interesi. Por ama duhet të theksoj se edhe kjo sjellje u interpretua qartazi dhe gjerësisht si arrogante.
Sjellja e fundit që unë kam mundur të identifikoj është fakti se, që në fushatë dhe jashtë çdo lloj konteksti, Kryetari i partisë dhe media rreth tij u përpoq të profilizonte trashëgimtarin që Kryetari kishte caktuar për demokratët. Me këto zgjedhje demokratët po lidhnin pazgjidhshmërisht jo vetëm qeverisjen, por edhe fatin e tyre politik.
Edhe pse mund të duket cinike, demokratët dukeshin të lënë pa alternativa dhe pa mundësi zgjedhjeje. Edhe kjo është jashtë çdo lloj dyshimi sjellje që është përcjellë si arrogante. Që të mos ta zgjas shumë, nëse opinionistët thonë është arroganca, atëherë arroganca duhet kërkuar tek gjestet. Nëse demokratët na kanë votuar kundër, atëherë, gjeste arrogante janë ato që kanë zemëruar demokratët.

RADIO EVROPA E LIRË -Dhe si mund ta ndihmoje kjo analize procesin për zgjedhjen e kryetarit te ri?

ILIR RUSMALI-Le të shohim se ç’po ndodh: Procesi për zgjedhjen e kryetarit të ri duhet të përjetohet nga demokratët si një proces shërimi, nëse duam që ai të jetë pozitiv. Duhet të përcillet jo si arrogancë e re, por si përulësi e thellë, pse jo si ndjesë e kërkuar me zemër në dorë dhe me shpresë për mirëkuptim. A është i tillë në fakt procesi deri tani? Ti marrim gjerat me radhe:
Kryetari i partisë ka dhënë dorëheqjen, por procesi po drejtohet nga fillimi deri në fund prej tij (shenjë e keqe). Lista e deputetëve ishte pjesë thelbësore e pakënaqësisë popullore, por kryetari i partisë deklaron se procesi për zgjedhjen e kryetarit të ri do të ketë në bazë këtë listë famëkeqe (shenjë e keqe dhe kjo).
Kandidati i projektuar si fitues është po ai trashëgimtari i fushatës. Për të jemi gati të ndryshojmë procedurat statusore, të mbajmë në kontroll të rreptë partinë, të ndërhyjmë sa herë ka nevojë për t’i sheshuar rrugën, ti krijojmë konkurrencë falso etj (shenjë e keqe dhe kjo).
Nëse do vazhdojmë të veprojmë me të njëjtën arrogancë me të cilin humbëm zgjedhjet, atëherë pësimi nuk do na bëhet dot mësim, zgjedhja e kryetarit të ri nuk do bëhet dot “fillim i ri”, do ngelet kapitull i vjetër, i lexuar dhe më parë.

RADIO EVROPA E LIRË -Ç’duhet të ndodhë me zgjedhjen e kryetarit, sipas jush që të konsiderohet fillim i ri?

ILIR RUSMALI-Procesi duhet të bëhet i vërtetë, të jetë transparent dhe konkurrues, të marrë kohë, të bëhet i pjekur dhe me procedura të sakta, pa ndërhyrje, ndikim të parregullt e manipulime. Procesi duhet t’i nënshtrohet debatit të fortë në publik midis kandidatëve dhe mbështetësve të tyre. Partia duhet të hapet për mbështetësit e të gjithë kandidatëve, shqiptarët duhet të shoqërojnë procesin me opinione, anësi, komente, sondazhe, pse jo me votim.
Sa më masiv dhe përfshirës të jetë ky proces, aq më shumë sinergji pozitive kanë për tu çliruar, aq më e shëndoshë dhe e forte do mund të dalë në fund të tij partia, aq më shpejt do mund të rikuperojë ajo nga humbja. Këto që unë them nuk janë as shpikje, as sakrilegj, as të majta, as të djathta, as të panjohura më parë. Janë dije universale, janë praktika të mira politike dhe partiake.
Por që procesi të jetë i vërtetë, ai duhet të fillojë nga analiza serioze dhe e çiltër e humbjes sonë dramatike. Pa të nuk fillon dot shërimi. Pa të zgjedhja e kryetarit të ri nuk çlirohet dot nga paragjykimi. Pa të nuk i shpëtojmë dot arrogancës.

Albana Mëlyshi: Ju rrëfej komunistët dhe reaksionarët e familjes sime

June 27, 2013 by dgreca

Ajo është mbesë e një shqiptaro-amerikani, i cili kishte jetuar në Nju Jork për 45 vjet dhe në ditët e fundit të jetës kërkoi të vdiste në atdheun e vet. Ai quhej Nikoll Mëlyshi, i damkosur nga komunistët si “reaksionar”, babai i Pal Mëlyshit, i vlerësuar po nga komunistët si Hero. Nikollë Mëlyshi pas arratisjes u rikthye më 1989 në Shqipëri, në moshën 90-vjeçare. Kishte ardhur për të vdekur e varrosur në atdhe, por e përzunë. Asokohe në krye ishte Ramiz Alia. U kthye përsëri në Nju Jork, pa përmbushur dëshirën e fundit. Këtu merr udhë historia e familjes Mëlyshaj, e rrëfyer në një roman biografik nga pasardhësja Albana Mëlyshi (Lifschin). Një histori e treguar në gjithfarë variantesh në Mirditë, një histori e pazakontë pabesish, internimesh e vrasjesh. Historia e komunistëve dhe reaksionarëve të një gjaku që, pavarësisht kujtimeve të shkruara deri tani e fakteve që kanë dalë në dritë duket se ende nuk është zbardhur plotësisht. Këtë në fakt merr përsipër ta bëjë pasardhësja e Mëlyshajve, Albana, e cila ka punuar si gazetare në televizionin shtetëror për 15 vjet. Ka qenë e para gazetare televizive që intervistoi konsullen amerikane Barbara Cummings, menjëherë pas hapjes së Ambasadës amerikane në Tiranë. Botuese tashmë e shtatë librave, Albana Lifschin vjen me librin “Yjet nuk janë të kuq (Saga e Mëlyshajve)”. “Këtë libër ia kushtoj familjes sime, që megjithëse e ndarë më dysh nga politika, i mbijetoi e bashkuar dramës së kohës”,- thotë Albana Mëlyshi.

Si e përzuri Ramiz Alia, bajraktarin

Në historinë e familjes së saj, Albana Mëlyshi shprehet se gjyshi, i arratisur pas luftës dhe i ndaluar të kthehej në atdhe, pas 45 vjetësh larg familjes e pa asnjë komunikim

me të, papritur kishte dërguar një telegram ku shkruante“Mbusha 90 vjeç. A mundem me ardhë me vdekë në vendin tem? Baba”. Lajmi, siç rrëfen Albana, shkaktoi në familje një

turbullirë ndjenjash të ndryshme habie dhe gëzimi të përzier me ankth e frikë. “Telegrami kalohej dorë më dorë si diçka përcëlluese. Njerëzit flisnin pak, por ndjenin shumë. Së

fundi pushoi në prehrin e nënës. “Oh!” rënkoi nëna ime duke zënë kokën me të dyja duart. “S’jam ndjerë kurrë më ngushtë në jetën time! Të të kërkojë leje babai për të vdekur në atdhe dhe të mos jesh në gjendje t’i thuash: ‘Po, baba, eja’.”- kujton ajo. Me atë telegram në dorë nëna e saj kishte trokitur në derën e Ministrit të Brendshëm, Simon Stefani. “Le të vdesë atje ku është, si qen!”- i qe përgjigjur ai. Nikollë Mëlyshi kish qenë për më tepër oficer i mbretit Zog. Ai u arratis nga Shqipëria, duke lënë pas familjen që më pas do të internohej. Në këtë libër biografik Albana Mëlyshi sjell bashkë dëshmitë e familjarëve të mbledhura pas viteve ’90. Gjyshi i saj, një ish-partizan i Brigadës së 7-të, do të arratisej nga Shqipëria nga frika e burgimit. “Dëgjova se dy kolegët e mi i kishin arrestu. Ishin miqtë e mi të vjetër që para lufte. Patëm studiu bashkë artin ushtarak. Edhe ata kishin qenë në luftë si unë. Pata një ndjenjë sikur kisha ra në kurth. M’u kujtu baba. Ai kur pa me sytë e tij shkatërrimin e shumë gjanave, prishjen e traditave, dëgjoi lajmet e përdhunimit të grave dhe dajakut të burrave, na mblodhi një natë të tanëve, djem e nipër, e na tha: “Unë jam i vjetër e nuk po duroj dot çka po më shohin sytë e çka po më dëgjojnë veshët.

Nuk i përballoj dot fizikisht, por ju shkoni në mal e më mirë të luftoni sesa t’i nënshtroheni hurit komunist”, kujton ai. Pas arratisjes së tij u internua gjithë familja, kurse kulla e Bajraktarit të Kthellës së Mirditës u dogj për të tretën herë. Dy herë ishte djegur nga turqit e herën e tretë nga partizanët. Nuk e prisja kurrë të digjej kulla jonë nga partizanët, nga shokët e luftës. Kulla e bajraktarit të Kthellës”. Kur u dogj nga partizanët Gjon Mëlyshi, gjyshi i Pal Mëlyshit, u ishte drejtuar partizanëve: “Ju i dogjët të tana, pa mendu se kjo shtëpi ka dy parti. I ka dhanë luftës dy partizanë: tim bir Nikollin e tim nip Palin, i biri i tim biri. Nuk rujtët të paktën as dy dhoma për ta… Dhe ca ma keq, ua internoni familjen”. Si mund të ndodhte kjo me dy partizanë në shtëpi? Kjo, për familjen Mëlyshaj ishte një pyetje shumë e vështirë. Ata e kaluan një pjesë të jetës së tyre në kampet e internimit: Lezhë, Berat, Kuçovë, Turan, Bënçë dhe në kazermat pranë kalasë së Ali Pashë Tepelenës, një internim që zgjaste 12 vjet. Mëlyshajt herë shpalleshin tradhtarë e herë heronj. Kështu ndodhi dhe me Pal Mëlyshin. I infiltruar në çetën antikomuniste me pseudonimin “Fortuna” ai vra në përpjekjet me forcat e kufirit dhe deri më 1957 konsiderohej tradhtar. Kjo do të zgjaste deri në shpalljen e Pal Mëlyshit Hero, më 1957. Heroi kishte babë e vëlla të arratisur dhe familja do të ndahej më dysh; disa trajtoheshin si familja e heroit e të tjerë si reaksionarë, edhe pse ishin të një gjaku.

Si u vra Pali? Kush e vrau?

Ditën që u vra shoku i tij i idealit, Bardhok Biba, me urdhër të Komitetit të Maleve, (grupit antikomunist që endej në malet e krahinës, i udhëhequr nga Ndue Pjetër Gjomarkaj (me të cilët ishte fis Bardhok Biba), Pal Mëlyshi vendosi të hakmerrej. Ishte një hakmarrje “e pabesë” për mirditorët. Ai vendosi të infiltrohej brenda çetës e ta shkatërronte atë nga brenda. Kështu për t’u bërë i besueshëm se kishte ndërru kah, meqë të gjithë e njihnin si komunist edhe pse me babë e vëlla, xhaxha, dhe një kushëriri të parë të arratisur, ai inskenoi një plagosje dhe kështu u bë pjesë e bandave nën pseudonimin që i kishte vënë Sigurimi i Shtetit, “Fortuna”. Por Pal Mëlyshi u vra në një përpjekje me forcat e Sigurimit dhe vrasja e tij mbetet ende sot një enigmë për familjarët. “Ky qe një merak, që nëna ime e ka mbajtur gjithë kohën në shpirtin e saj. Askush nuk i ka thënë deri më sot se si u vra. Ajo lëngonte për të vërtetën”,- kujton Albana Mëlyshi në librin e saj. “Mbaj mend, kur na erdhi për vizitë më 5 maj ministri i Brendshëm, nëna e pyeti drejtpërdrejt: ‘Si u vra Pali? Si është e mundur që askush nuk e di se si u vra?’ Ministri u përtyp dhe foli për punën e një gëzhoje. U soll përreth saj, por nuk ia nxori kokën bisedës. Vrasja e të vëllait për të mbeti enigmë”,- thotë mbesa e heroit. E vërteta sipas saj për vrasjen e Pal Mëlyshit do të merrej vesh shumë më vonë, në shtëpinë e Enver Hoxhës. “Nëna ime ato ditë ndenji në shtëpi. Nuk iu bashkua asnjë grupi për t’i bërë respektin e fundit Enver Hoxhës. Nuk e pyetëm pse. Në një nga ato ditë, në shtëpinë tonë erdhi gruaja e Bardhok Bibës. ‘Marie, ti hala s’paske shkuar për ngushëllim te shoqja Nexhmije për Enverin?- e pyeti ajo. ‘Jo. E ç’rëndësi ka nëse shkoj apo nuk shkoj unë?” – tha nëna. Po sepse Nexhmija më pyeti: “Po motra e Palit, ku është?” Duhet të shkosh, -i tha ajo.” Pas kësaj ajo u ngrit e shkoi për ngushëllim. Dhe aty mori përgjigjen për të cilën kishte lënguar tërë kohën. Vejusha, në bisedë e sipër kishte thënë: “Enveri luftoi e duroi shumë… Prapaskenat e Mehmetit e lodhën”. Dhe pasi heshti disa sekonda, tha: “Edhe Palin, Mehmeti e vrau!” Ishte Mehmeti që e vrau Palin.”- shkruan Albana Mëlyshi. Sidoqoftë, ajo shton e bindur se edhe sikur kjo të mos e mbante peshën e së vërtetës, fakti ishte që Pali u vra brenda ‘bandës diversioniste’, domethënë së bashku me armiqtë! E vranë shokët!. Kur babai i Pal Mëlyshit, Nikolla kish dëgjuar në Amerikë se të birin komunistët ia kishin shpallur Hero, i ishte dukur e pabesueshme. Siç rrëfehet në këtë libër, kishte dy dëshmitarë që kishin përjetuar rrethimin dhe kishin mundur të arratiseshin. Ata ishin arratisur në Nju-Jork dhe i kishin treguar Nikoll Mëlyshit se i biri qe vrarë prej forcave rrethuese. Sipas dëshmive, Pali është vrarë vetëm me një plumb në kokë. Ka qenë goditje snajperi. “Pushkatarë” quheshin atëherë….

Pjesë nga libri

Nikoll Mëlyshi: Vrasjet dhe përdhunimet e Hodo Habibit në Mirditë

Toger Baba, që Mehmet Shehu e solli në Mirditë për me nënshtru mirditorët, ka qenë faqja e zezë e partisë komuniste. Ai ia vuni emnin vetes ‘Babë’, a thu se Mirdita kishte nevojë për ’baba’. Emrin që i kish vu e ama e kishte Hodo Habibi dhe ishte prej Kurveleshi. Ishte një njeri mizor, imoral, pa nder e pa princip. Erdhi me kartabiankë në Mirditë me shtru në hu djemtë e burrat e me çnderu femnat. Kishte me vete 200 partizanë dhe dorën të lirë me pushkatu kë të donte ai, pa gjyq fare. Në atë kohë, viti ’46, në malet e Mirditës ishin rreth 500 burra të shpërndamë në çeta të vogla. I kishin lanë shtëpitë e tyre pasi nuk e donin regjimin e Enver Hoxhës. Ishin në hall se për t’u hedhun përtej kufifinit në Jugosllavi, kishin frikë se Titoja mund t’i dorëzonte te qeveria e Tiranës. Toger Baba kishte për qëllim gjetjen dhe arrestimin e tyre. E filloi misionin e tij me terror në popull, pa dallim. E nisi fillimisht në Fan. Dha urdhën që katundarët të mos i mbyllshin shtëpitë as ditën e as natën, se ishin për kontroll. Burrat i mblodhi dhe dha urdhën t’i shtronin në hu, pasi t’i zhvishnin. Të zhburrnum e të lidhun dorë për dorë i shtynin pranë një zjarmi të madh të ndezun, ndërsa i rrihnin. E sa për gratë… mjerë ajo grua që ia vinte syrin toger Baba, se nuk dilte nga duart e tij pa u përdhunu. Kur hynte nëpër pyje në ndjekje të të arratisurve, merrte me veta gra (jo burra) që t’i tregonin rrugën. Pasi mbaronin misionin, ato të shkretat ktheheshin në shtëpitë e tyre të turpnume e pa guxu të thoshin një fjalë. Populli jetonte në panik. Qeverisë i shkuan raporte për punët e tij të zeza, por ato mbeten nëpër sirtarët e zyrave, deri sa i erdhi fundi kësaj pune. Në tetor të vitit 1946, ai mbërriti në Kodrën e Spaçit dhe arrestoi krejt burrat e katundit, 40 vetë. Të lidhun dorë për dorë, ata i detyrun të ecnin tri orë më kambë, të zhveshun. Në katundin Mushtë të Bjeshkës së Munellës përdori si burg për ta një stallë lopësh, ku balta kishte shku deri në gju. Të nesërmen burrat i vunë përsëri përpara deri në Kimëz. Atje kishte mbledhun burra e gra nga katundet e tjera. Aty i ra në sy gruaja e Preng Gjon Markut. Quhej Dilë. Ai e arrestoi dhe pastaj dha urdhën që ta zhvishnin. Gruaja kundërshtoi me fjalë të forta dhe atëherë togeri urdhnoi të bahej një zjarm me dëllinja të thata dhe ta hidhnin grun në zjarm. Burri i saj, ngaqë nuk duroi më, shpërtheu lidhjen e duarve dhe u arratis nëpër mal ashtu siç ishte, i paarmatosur. Policia dhe partizanët e toger Babës iu vunë pas dhe e vranë. Një kushërinit të tij, që atë kohë studionte në Moskë, Pal Nikoll Prendit, i shkoi fjala se ç’po ndodh në Mirditë. Ai mori dy javë leje, u kthye prej andej dhe e raportoi gjendjen në qeveri. Raporti i Pal Nikoll Prendit i shkoi në dorë ministrit të Brendshëm të asaj kohe, Koçi Xoxes. Toger Baba e la Mirditën e shkoi në Zadrimë. Mendoi se me Zadrimën do ta kishte ma lehtë, tue mos e ditun se zadrimasit përbaheshin ma së shumti nga mirditorë. Në Hajmel vendosi qendrën e tij. I ra në sy një vajzë e bukur. Ishte e motra e Kol Simonit, Luçia. Për ta pasë ma të lehtë me e shti në dorë të motrën, Luçien, arreston të vëllain me pretekstin se ky ka strehu çetat e malit. E torturoi djalin me pyetje, por nuk nxori gja prej tij. E vërteta ishte që Kola s’ishte marrë me këtë punë. Atëherë arrestoi Luçien dhe i kërkoi të bjerë në shtrat me të. Kur ajo nuk pranoi, atëherë ai i u hodh për ta përdhunu. Vajza rezistoi me gjithë fuqinë e saj duke ia çjerrë fytyrën me thonj togerit dhe i shpëtoi nga duart. Iku me vrap dhe u fsheh në një shtëpi në katund. Aty priti sa të dilte drita dhe u nis për në Shkodër. Ndërkohë togeri kishte dhanë urdhën që katundi të dorëzonte vajzën ose përndryshe do t’ia vriste të vëllain, Kolën. Dhe ashtu bani. Porositi që ta dërgonin djalin në burgun e Lezhës e rrugës ta vrisnin nën pretekstin se u kishte ikur nga duart. Luçia, me të mbërritun në Shkodër, shkoi drejt e tek familja e Tuk Jakovës, me të cilën familja e saj kishin miqësi. Prova se çfarë i kishte ndodhun ishte ajo vetë, boll që ta shikoje të shkyme rrobash e të rrahun. Tuku e këshilloi të shkonte në Tiranë dhe i dha vajzës një letër për t’ia dhanë në dorë Koçi Xoxes. Koçi, kur e pa vajzën në atë gjendje dhe lexoi letrën, dha urdhën që të shkohej në Hajmel e të vërtetoheshin në vend të tana sa ishin raportu për Hodo Habibin, të ashtuqujtunin “toger Baba”. Gjykata e Shkodrës kishte marrë informacionet për veprimet e togerit në Mirditë. Toger “Baba” u var në konop. Më kanë thanë se ma vonë, pasi Enveri e dënoi Koçi Xoxen, “Babën” e bani hero.(Pergatiti: Aida Tuci.Kortezi Gazeta Mapo)

SIMSIA: Letërsia për krijuesin është “ushqim” pa të cilin nuk mund të jetojë…

June 25, 2013 by dgreca

Simsia: “Më shoqëron gjatë gjithë kohës, më del shpesh përpara syve një foto e një djali të vogël i pafajshëm duke fshirë lotin e tij që qendron brenda dritares me hekura i ngujuar në dhomën e tij. A mund të ketë dhimbje më të madhe se sa ky fakt? A mund të qendrosh në heshtje përpara asaj pamje tepër të dhimbshme? Vetë loti i pafajshëm i atij fëmije tregon se kërkon ndihmë. Ata sy të përlotur plot dhimbje na godasin shpirtin të gjithë neve duke na shkaktuar dhimbje, dhimbje që duhet të shërohet njëherë e përgjithmonë…”

Zoti Simsia. Jetoni larg Shqipërisë prej 22 vitesh. Dëshironi të kontribuoni me dëshirë, me pasionin tuaj pse jo edhe për lexuesin shqiptar. Ky roman, “Nuse në derën e hasmit” është libri yt i gjashtë i botimit tuaj i cili vjen për lexuesin shqiptar. Pse pikërisht ky pasioni juaj, duke patur parasysh se ju keni mbaruar për ekonomi. Ky pasion i hershëm i rinisë suaj tani bëhet realitet.

Simsia: Siç e thatë edhe ju, unë jam diplomuar për ekonomi-financë, por që në fëmijërinë time të hershme, unë kam qenë tepër i pasionuar pas muzikës shqiptare… Në rininë time, veçanërisht në vitet e shkollës së mesme, duke e ndjekur muzikën, dëshiroja të shkruaja tekste këngësh dhe ia arita qellimit. Disa nga vjershat e mija që unë shkruaja në atë kohë, u morën nga kompozitorët Teki Luari, Asqeri Kadëna, Fatmir Agalliu, u bënë këngë. Me një fjalë, ky ishte pak a shumë fillimi im në gjininë e letërsisë, por pa u shkëputur nga muzika.Kam shkruar në shtypin periodik të asaj kohe. Më lejoni të shfrytëzoj rastin, t’ju tregoj diçka nga krijimtaria ime letrare e viteve të para të rinisë sime. Në vitin 1980, unë kam qenë 20 vjeç atëhere dhe kam shkruar një reportazh nga Kalaja e Beratit. Kisha e Shën Gjergjit në Kala, është e ndërtuar në një vend të tillë nga ku Berati nga lart duket si në pëllëmbë të dorës. Në monizëm, ajo kishë, nuk u shkatërua, por u kthye në pikë turistike, aneks turizmi, siç i thoshim ne në atë kohë… Në atë reportazh, unë midis të tjerash, pasqyroja se si qytetarët beratas, për të thyer rutinën, në fundjavë argëtoheshin duke iu ngjitur kalasë përpjetë mes asaj natyre të magjishme që të dhuron Berati, me ajrin e pastër të pishave përreth… Nuk e kuptova pse ia dërgova gazetës në Tiranë reportazhin, kur në Berat dilte gazeta lokale “Kushtrimi”, ndoshta mosha e rinisë. Pas pak ditësh më erdhi përgjigje negative. Sigurisht, pas asaj përgjigjeje nuk më erdhi mirë, por dhimbjen e ndjeva më shumë më vonë, kur pas pak javësh, reportazhin tim e pash të botuar në gazetë me pak ndërhyrje dhe me autor tjetër…

Këto janë edhe ato momente, që në njëfarë mënyre janë kujtime jo fort të bukura, por që harrohen dhe lehtësohen kur fillon dhe realizon pasionin.

Simsia – Normalisht. Këtë shembull që unë dhash, që nuk është vetëm ky, sepse e njëjta gjë më ka ndodhur edhe me një vjershë që unë ia kushtoja gjyshes sime në atë kohë, e cila kishte pak vite që kishte ndëruar jetë dhe që u botua më vonë me autor tjetër. Për vetë moshën, u lëndova, sepse fillimi i krijimtarisë letrare në një moshë rinore do përkrahje dhe unë atë përkrahje e gjeja tek mësueset e mija të letërsisë. Krijimtaria letrare e fillimit për cilindo është si ai nxënësi që, kur merr një notë pozitive i hyn dashuria për ta mësuar atë lëndë dhe e kundërta, kur merr një notë negative demoralizohet. Unë duke e patur në gjak muzikën dhe letërsinë, me ndihmën dhe përkrahjen e familjes sime në atë kohë, u mundova të mos demoralizohem, por të vazhdoja të shkruaja, pavarësisht, nëse më botohej krijimtaria ime apo jo.

Zoti Simsia, në njëfarë mënyre, njihet jeta e vështirë e një pjesë të emigrantëve shqiptarë si në Evropë ashtu edhe në vende të tjera të botës, si ka mundësi që ju, përveç punës që realizoni, gjeni kohë edhe për letërsi.

Simsia – Është më se e drejtë. Unë e kuptoj pyetjen tuaj me vështirësitë e emigracionit, por edhe ju duhet të kuptoni pasionin që kanë krijuesit për letërsinë, për të lexuar, për të shkruar. Një njeri që merret, ose më mirë, dëshiron të shkruaj letërsi e gjen kohën për të shkruar, për më tepër ku i vijnë mendimet. Sikur edhe tre katër orë gjumë të ketë bërë, ai përsëri do ulet e do shkruajë. Letërsia për krijuesin është “ushqim” pa të cilin nuk mund të jetojë…

Meqenëse më pyetët për letërsinë po spjegoj edhe se si ka ecur udha e krijimtarisë sime letrare. Në fillimvitet 90-të unë emigrova në Greqi, Athinë. Në ato vitet e para, në Athinë doli e vetmja gazetë shqiptare “EGNATIA”. Meritë të madhe dhe të veçantë për daljen, drejtimin dhe mirëmbajtjen e asaj gazete ka shkrimtari Kolec Traboini që ka bërë një punë të shkëlqyer, shkrimtari tjetër Albert Zholi dhe gjithë stafi i asaj kohe që punonin me gazetën në kushte shumë të vështira… Imagjinoni se në ç’farë kushtesh doli ajo gazetë në ato vite kur urrejtja ndaj shqiptarëve ishte e madhe. Të dy këta, Traboini, Zjoli, njihen nga lexuesi si shkrimtarë të mirënjohur, të nderuar. Unë kontaktet me atë gazetë i kam patur me Albert Zholin, sepse ai ishte më i lidhur me atë gazetë. Unë ia jepja ati shkrimet e mija të cilat edhe botoheshin.

Në vitin 1997 unë isha fitues i Llotarisë Amerikane për të qenë banor i përhershëm i Amerikës. Familjarisht shkuam në Nju Jork ku vazhdojmë të jetojmë edhe sot. Në atë kohë fëmijët e mi kanë qenë të vegjël, djali i madh 4 vjeç dhe djali tjetër 2 vjeç. Kuptohet në ato kushte fillimi nuk ka qenë i lehtë, madje shumë i vështirë, për më tepër kur nuk ke njerëz, nuk ke një bazë ku të mbnështetesh si fillim.

Me pasionin që kisha për letërsinë, me vullnetin e madh që unë kisha për të shkruar, mësova se në Nju Jork botohej e vetmja gazetë shqiptaro-amrikane ILLYRIA, gazetë e lexuar nga komuniteti brenda dhe jashtë Amerikës, e vlerësuar, me një numër të madh lexuesish, me një staf profesionist të përzgjedhur për të drejtuar dhe për të punuar në atë gazetë, e cila vazhdon të botohet me sukses edhe në ditët e sotme.

E blija atë gazetë, e lexoja, i koleksionoja numrat e saj dhe m’u duk se gjeta një dritare të hapur për të komunikuar me botën shqiptare, për t’u bërë edhe unë pjesë e atij komunikimi.

U interesova, më pritën mirë dhe, në atë gazetë m’u mundësua botimi i shkrimeve të mija. Pra, kam patur një bashkpunim me gazetën ILLYRIA, bashkpunim që vazhdon edhe në ditët e sotme publikimi.

Romani juaj i ri i sapobotuar “Nuse në derën e hasmit” promovimi i të cilit u bë këto ditë në sallën e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve në Tiranë është libri juaj i gjashtë. Mund të flisni më tepër rreth botimeve të librave tuaj?

Që kur jam larguar nga Shqipëria para 22 vitesh, kam patur një si brengë në veten time, ose edhe dëshirë mund të them, që e ka çdo emigrant.

Kur je i larguar nga atdheu, mallin e ndjen më shumë, për vendlindjen, për njerëzit, të afërmit, për çdo gjë që kemi lënë këtu. Gjatë këtyre 22 viteve i larguar, jetën në Shqipëri e kam ndjekur nëpërmjet internetit. Unë kam shkruar publicistikë. Përveç gazetës ILLYRIA, kam patur bashkpunim edhe me shtypin e pavarur në Shqipëri, madje vitin e kalur, m’u botua një përmbledhje publicistike nëpër vite me titull: “FALEMINDERIT”.

Përveç shkrimeve publicistike dhe temave të tjera të ndryshme, ku unë i kam pasqyruar në tregimet që unë kam shkruar, unë kisha si qellim të trajtoja në libër dy çështje të tjera kryesore; dy plagë që pikojnë dhimbje për shoqërinë e sotme shqiptare: Prostitucioni, trafikimi i vajzave të pafajshme shqiptare për qellime fitimi nga tutorët e tyre dhe e dyta, gjakmarrja.

Prostitucioni është një plagë që u infektua dhe u përhap menjëherë në fillimvitet 90-të, ndërsa gjakmarrja, ajo plagë e vjetër shekullore që e kishte krijuar korren e saj, në ato vite iu gërvish ajo korre për të krijuar dhimbje, për të rrjedhur gjak… Pra, këto dy plagë,këto dy çështje tepër të dhimbshme, mua më kanë ngacmuar nëpër vite dhe doja të dilja përpara lexuesit me libra.

Siç e përmendët edhe ju, romani “Nuse në derën e hasmit” është libri im i gjashtë. Në vitin 2005 mua m’u botua vëllimi i parë me tregime “Le të jem unë Zamira…”

Duke jetuar prej shumë vitesh në Sh.B.A. unë edhe mund të shkruaja tregime ose libra me temë amerikane dhe mund të shkruaj në të ardhmen, por ishin këto dy plagë të shoqërisë shqiptare që unë i përmenda më sipër, këto fenomene negative, që unë në vitin 2006 dola përpara lexuesit me romanin: “Një dashuri e vrarë” botuar nga Shtëpia Botuese “ARBËRIA” në Tiranë.

Në atë roman unë trajtoj temën e trafikimit të vajzave të pafajshme shqiptare për qellimi fitimi nga tutorët,djemtë shqipatarë mashtrues.

Ai roman u prit mirë nga lexuesi dhe kritika letrare. Mua nuk më takon të flas për krijimtarinë time letrare. Unë vlerësoj lexuesit, por fakti që ai roman edhe u ribotua meqenëse kishte kërkesa e tregon se u mirëprit.

Pasi u botua ai roman, vazhdoja të shkruaja publicistikë, vjersha, tregime. Përveç vëllimit me tregime “Le të jem unë Zamira…” u botua më vonë edhe vëllimi tjetër me tregime “KAFEJA”.

Mirëpo unë kisha qellimin tjetër siç edhe ua thashë. Doja të shkruaja një libër ku të trajtoja fenomenin e gjakmarrjes, i cili ka marrë përmasa të mëdha në ditët e sotme në botën shqiptare.

Për gjakmarrjen ashtu si edhe për prostitucionin, kanë shkruar edhe shkrimtarë të tjerë, pra nuk është një temë e panjohur. Por autorë të ndryshëm e shikojnë në këndvështrimin e tyre, e trajtojnë në forma të ndryshme. Unë zgjodha variantin tim, këtë që e kam pasqyruar edhe në këtë roman, meqenëse e njoh edhe jetën në Shqipëri edhe jetën në Amerikë.

Dua të theksoj se i gjithë libri është trill, nuk është një ngjarje e vërtetë që unë e kam dëgjuar dhe pastaj jam ulur dhe e kam shkruar atë ngjarje. Pra është vetëm imagjinata ime. Dy të vërtetat në libër janë: vajza shqiptare Amelia Kotte e cila para disa viteve doli nxënësja më e mirë e të gjitha shkollave të mesme të shtetit të Nju Jorkut me rezultate të shkëlqyera duke na nderuar të gjithë neve si komb dhe si shtet dhe që fitoi bursë për të vazhduar shkollën në një ndër universitetet më të mira të Amerikës dhe tjetra është, ish studenti i shkëlqyer Ilir Hysa, i cili nga njëra orë mësimi dilte si student dhe në orën tjetër të mësimit hynte si pedagog në universitetin ku ai studionte. Për këta dy bashkatdhetarë unë kam shkruar në gazetën tuaj dhe në gazetat e ndryshme, madje edhe kam bashkbiseduar me ta në formën e intervistës.

Zoti Simsia. Në librat e tu që ju trajtoni pikërisht këto dy tema në njëfarë mënyre i keni për zemër për ti trajtuar artistikisht, për të ndërgjegjësuar, për të sensibilizuar, sigurisht edhe për ndjeshmërinë tuaj personale ju thatë që janë trill. Sa ju është dashur të shfletoni, psh artikuj të ndryshëm, si nga gazetat, po ashtu edhe nga ngjarje të ndryshme që kanë ndodhur, po ashtu, pse jo edhe nga Kanuni i dikurshëm i Lekë Dukagjinit për ta sjellë artistikisht këto dy fenomene ku në njëfarë mënyre është prezent.

Simsia -Unë për këtë roman nuk kam shfletuar artikuj të veçantë, por kam punuar shumë me imagjinatën time. Unë, siç ua thash më sipër, jetën e sotme shqiptare gjatë këtyre 22 viteve i larguar nga atdheu e njoh vetëm nëpërmjet internetit, leximit të shtypit në internet dhe kjo më mjafton të kem njohuri rreth këtij fenomeni. Ngjarjet e ndryshme rreth fenomenit të gjakmarrjes, ngujimit të familjeve të ndryshme, ngujimit të fëmijëve të pafajshëm, fytyrat e tyre të vrara dhe të përlotura brenda mureve të ngujimit pa parë dritëne diellit me sy, i kemi parë dhe njihen sot nga të gjithë shqiptarët, madje të gjithë ndjejmë dhimbje të madhe.

Më shoqëron gjatë gjithë kohës, më del shpesh përpara syve një foto e një djali të vogël i pafajshëm duke fshirë lotin e tij që qendron brenda dritares me hekura i ngujuar në dhomën e tij. A mund të ketë dhimbje më të madhe se sa ky fakt? A mund të qendrosh në heshtje përpara asaj pamje tepër të dhimbshme? Vetë loti i pafajshëm i atij fëmije tregon se kërkon ndihmë. Ata sy të përlotur plot dhimbje na godasin shpirtin të gjithë neve duke na shkaktuar dhimbje, dhimbje që duhet të shërohet njëherë e përgjithmonë…

Unë në libër nuk e përmend Kanunin dhe nuk e kam gjykuar aspak, sepse Kanuni është një ligj që nga disa njerëz pranohet dhe nga disa të tjerë nuk pranohet.

Në ditët e sotme, fenomeni i gjakmarrjes ka marrë përmasa shumë të mëdha në mbarë Shqipërinë. Pra, pak a shumë, po zbatohet ligji i Kanunit pa respektuar ligjet shtetërore.

Unë, përshembull, jam nga Berati dhe nuk e kemi njohur apo zbatuar Kanunin, por e cilësoj përsëri, gjakmarja sot është përhapur pothuajse në të gjithë Shqipërinë. Dëgjojmë ose lexojmë shpesh në lajme për një vrasje, pavarësisht se në cilin qytet të Shqipërisë ka ndodhur vrasja. Familjarët e lënduar nga dhimbja e madhe që u është shkaktuar për humbjen e njeriut të tyre të dashur, pa menduar për ligjet e shtetit që do veprojnë mbi vrasësin, deklarojnë se ne jemi në gjak me familjen e vrasësist… Pra në njëfarë mënyre zbatohet Kanuni, duke injoruar ligjet shtetërore.

Ajo që dua të theksoj është, se njerëzit duhet të ndërgjegjëzohen për të zbatuar dhe për t’iu bindur ligjeve të shtetit. Pra, duhen respektuar ligjet shtetërore për t’i dhënë fund njëherë e përgjithmonë gjakmarrjes.

Në këtë roman, fenomenin e gjakfaljes unë e kam trajtuar edhe në këtë formë: Xhorxhi, është personazh kryesor, i cili prej vitesh kërkon të marrë gjakun e vëllait të vet të vrarë pa dashje nga bashkmoshatari dhe bashkfshatari i tij edhe pse ky i fundit, e shleu dënimin me 25 vitet e jetës së tij në burgjet shqiptare.

Xhorxhi është një besimtar fanatik i fesë së krishtere (nuk e cilësoj në libër se i kut feje është, katolik apo ortodoks.

Duke shkuar në kishë, sigurisht i falet Zotit për faljen e mëkateve dhe këtë falje besimtarët e shoqërojnë edhe me bërjen e kryqit me tre gishtat e dorës që, sipas fesë së krishtere, tre gishtat presupozojnë trininë e shenjtë: Atin, Birin dhe Shpirtin e Shenjtë. Me dorë njeriu prek ikonat e shenjtorëve, merr qiriun për ta ndezur, bën kryq… Por është e njëjta dorë që shkrep armën vrastare për të vrarë njerëz të pafajshëm.

Këtë fenomen unë e kam përmendur edhe atëhere, kur Kosova ishte në luftë dhe kur kriminelët, barbarët serbë që i përkasin edhe fesë ortodokse, me të njëjtat duar, me të njëjtët gishtërinj që falen dhe ndezin qirinjtë e shpresës në kishë, i përdorin për të vrarë popullsinë e pafajshme shqiptare…

Ngjarjet ku zhvillohen, në Shqipëri apo në Amerikë?

Simsia -Ngjarja fillimisht fillon në Amerikë, në Nju Jork. Dy të rinj, që unë i kam quajtur Lea dhe Liridoni njihen krejt rastësisht në vagonat e një treni, pra mund të them se ka qenë një dashuri me shikim të parë. Liridoni është një i ri shqiptar që shkëlqen në mësime, në një nga universitetet e Nju Jorkut. Lea, si çdo e ardhur rishtaz në Amerikë, duke lënë pas prindërit, shtëpinë, shoqërinë, ndihet disi e zhgënjyer me atë vend dhe jetë të panjohur, madje edhe e mërzitur dhe dëshiron të kthehet prap në Shqipëri. Kjo u vu re nga Liridoni që në bisedat e para me të. Liridoni ndjen keqardhje për Lean për mentalitetin që i është krijuar, për demoralizimin. Mundohet që ta afrojë, por, sa më shumë afrohej me Lean, aq më shumë i hynte në zemër. Kjo bëri që pas njëfarë kohe, njohja e tyre përfundoi në dashuri të sinqertë dhe dihet, që pas dashurisë vjen fejesa…

Kur marëdhëniet dashurore midis Leas dhe Liridonit janë në kulmin e tyre, zbulohet hataja: Familjet e tyre janë në gjak me njëra tjetrën. Pra, pak a shumë, Lea do të shkojë nuse në derën e hasmit (nga merr edhe titullin romani) Pra, ngjarjet rrjedhin dramatike. Ngjarja komplikohet aq shumë sa asnjeri nuk ishte në gjendje ç’farë zgjidhje duhet ti jepej

Babai i Liridonit merr një vendim të prerë, që unë nuk e them për të mos shuar kurreshtjen e lexuesit. Pra, deri këtu zhvillohen ngjarjet në Nju Jork, për t’u zhvilluar pastaj në Shqipëri deri në përfundim të librit.

A do të kemi një libër tjetër të ardhshëm, pavarësisht se ky roman është i freskët, sapo ka dalë nga botimi. Pra, a do të kemi libër me tema të tjera?

Simsia -Unë gjithmonë jam në kërkim për të shkruar tema të ndryshme duke përdorur imagjinatën time në lidhje me jetën e sotme.

Besoj se, PO, do kemi libër tjetër, madje ju them, pa e mbajtur sekret, se po punoj për një libër tjetër; nuk e di se çfarë do jetë, tregim i gjatë novel apo roman…

Sa e vështirë është të publikosh, të sjellësh një libër tek lexuesi? Nga Amerika në Shqipëri.

Simsia – Është e vështirë, shumë madje. Por krijuesi, siç e thash më sipër, e ka në gjak krijimtarinë e tij letrare, dëshirën e madhe për të shkruar. Pra është ushqim shpirtëror.

Ne nuk nisemi nga ana e fitimit material. Ne gjithmonë dalim me humbje, sepse e dimë që edhe interesi i të lexuarit ka rënë. Është edhe vështirësia ekonomike dhe pagat e ulëta në Shqipëri për të blerë libra.

Si mendon, nëse këto libra do të përktheheshin në gjuhën angleze, do të kishin lexues, do të ngjallnin interes, veçanërisht këto dy fenomene që ju i përmendët dhe i keni sjellë në dy romanet tuaja.

Simsia -Mendoj dhe jam i bindur se, nëse do përktheheshin do ngjallnin interes tek lexuesi i huaj. Madje, kur unë pak a shumë ua kam spjeguar temën që kam trajtuar në këto dy libra, ata, jo vetëm janë befasuar, por janë shprehur edhe për t’u bërë film.

Përshembull, në fund të romanit “Një dashuri e vrarë” midis të tjerash shkruaj: “… Jo të gjitha femrat shqiptare që shiten rrugëve të Evropës e bëjnë këtë me dëshirën e tyre, ashtu siç i mendon dhe i quan Evropa hipokrite…”

Pra mesazhi është shumë i qartë. Madje mund të them se jam ndër të vetmit krijues që ia përmend Evropës fjalën hipokrite…

Edhe për këtë romanin e ri të sapobotuar “Nuse në derën e hasmit” nëse do përkthehej do ishte nder, vlerësim i madh, jo vetëm për mua si krijues, por për mbarë popullin shqiptar, duke i treguar botës së qytetëruar se jemi popull që besojmë në Zot, dijmë të falim…

Zoti Simsia, në ditën e promovimit të romanit tuaj “Nuse në derën e hasmit” ishte edhe një gazetar gjerman. Si ndodhi që ai të ishte pjesëmarrës?

Simsia – Po. Gazetari gjerman Fritz Schutte erdhi nga Berlini, Gjermania, në Tiranë enkas për të qenë pjesëmarrës në promovimin e librit tim. Unë e falenderoj shumë atë njeri, mikun e Shqipërisë që iu përgjigj pozitivisht ftesës sime.Zoti Fritz Schutte duhet vlerësuar për punën e tij të shkëlqyer që bën për njohjen dhe përhapjen e kulturës shqiptare në Gjermani.Unë dhe zoti Schutte kemi shkëmbyer shumë herë mesazhe të ndryshme me njëri tjetrin për artin, muzikën, kulturën shqiptare. Ai njeri është shumë i pasionuar; edhe pse ka njohuri për kulturën tonë, ai përsëri është në kërkim të saj. Para pak muajve ne komunikuam direkt nëpërmjet skype ku zoti Fritz më kërkoi një bashkbisedim në formën e intervistës për televizonin gjerman. Me gjithë dëshirë e kënaqësi iu përgjigja pozitivisht kërkesës së tij. Ajo intervistë që unë ia dhash atij, përveç se u transmetua në tv. gjerman do përmblidhet edhe në një dokumentar, të cilin ai po punon dhe që do realizohet së shpejti.

Faleminderit shumë zoti Simsia për këtë bashkbisedim të këndshëm dhe ju uroj suksese edhe në të ardhmen në krijimtarinë tuaj letrare.

Simsia-Faleminderit Migena. Ishte kënaqësia ime gjithashtu të bashkbisedoja me ju, veçanërisht për letërsinë

* Intervistoi Migena Kraja,Gazetare në Televizionin Shqiptar