Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“HORIZONT I QARTË DHE SHANSE TË MËDHA PËR REALIZIMIN E ËNDRRËS AMERIKANE”

by

Intervistë e Baki Ymeri me Peter M. Tase (Milwaukee, USA)/

 Pyetje: Z. Tase, diçka rreth familjes suaj: ku keni lindur dhe sa vjeç ishit në atë kohë kur emigruat për në SHBA?/

 Peter Tase: Kam lindur në qytetin e Beratit, në Tetor të vitit 1982 dhe disa vite të fëmijërisë i kam kaluar në lagjen Mangalem, në njërën prej shtëpive buzë rrugës së kalldrëmtë që të çon për në Kalanë e qytetit. Gjithë periudhën e tranzicionit e kam përjetuar si nxënës në shkollën 8-vjeçare “22-Tetori” dhe më pas si student  në Shkollën e Mesme të Përgjithshme  “Bab Dud Karbunara” deri sa në vjeshtën e vitit 2000, së bashku me prindërit dhe vëllanë më të vogël, u larguam për në SHBA duke u vendosur në qytetin e bukur   Milwaukee  të shtetit Wisconsin,  ku jetojmë edhe sot. U larguam nga Shqipëria me kujtimet e hidhura që na lanë ngjarjet e  tmerrshme të vitit 1997, të cilat unë, edhe pse në moshë  ende 15 vjeçare, i përjetova  nga afër. Në atë kohë ne jetonim në Lagjen “30-Vjetori” dhe nëna ime ishte mjeke e kësaj lagjeje. Natyrisht, ishte mjaft e njohur dhe e familjarizuar me banorët e lagjes aq sa mua, që isha edhe më i rrituri, më thërrisnin “djali i doktoresha Ludit”.

I kujtojmë ato skena, kur para vilës sonë dy-katshe, ndalonte autokolona e benzave  mbuluar nga pluhuri i rrugës shkaktuar nga rrotat që frenonin, prej nga dilnin gjithë ata djem të rinj dhe plot energji,  me “kallashnikovë” nëpër duar,  që vinin për të kërkuar asistencë mjekësore për ndonjë shokun e tyre të plagosur gjatë ndeshjes mes bandave, dhe më vjen çudi se si arrita të mësohesha dhe të miqësohesha me ta. Shpesh, ndonjëri prej tyre ngacmonte vëllanë e vogël, duke i thënë se “kemi ardhur për të marrë mamin!”.  Ndersa Aldo, në atë kohë vetëm 10 vjeç,  qante dhe i shante para e mbrapa…Këto skena dhe të tjera si ajo kur, bashkë me mësuesin e fizkulturës së shkollës 22-Tetori,  hymë në Shtëpinë e Pionierit të përfshirë nga flaka dhe tymi, për të  shpëtuar instrumentat muzikorë, ndërsa zjarrfiksja në buzë të rrugës  ende vazhdonte të digjej, apo kur luaja me sintetizator në klubin Bar Rati ku mblidheshin “heronjtë” e 1997-ës,  më vijnë ndërmend si pamje të ndonjë filmi të parë në femijërinë e hershme ndërsa vetja si një personazh i filmave “western”.

Por një gjë nuk mund ta harroj kurrë: shpërfytyrimi që i ishte bërë në vitet e tranzicionit imazhit të shkollës që mbante emrin e mësuesit patriot Bab Dud Karbunara, dikur e mesme pedagogjike dhe më pas e mesme e përgjithshme ku unë kalova tre vitet e fundit të jetës time në Shqipëri dhe ku babai im ishte diplomuar si mësues dhe më pas kishte qënë mësimdhënës  në të njëjtin këshill pedagogjik  me mësues të njohur si:  Avenir Aleksi, Luçi Nushi, Elsa Vakëflliu, Ksenofon Ilia, Andon Sinjari, Asllan Sula e të tjerë më të rinj, bashkëmoshatarë të tij, të cilët arrita t’i njoh si kolegë të afërt të tim ati, por tepër von për të patur edhe fatin t’i kisha mësuesit e mij! Viti im i fundit në këtë shkollë, pikërisht,  kur përgatiteshim për të marrë rugën e Amerikës,  ishte me të vërtetë një “nightmare” dhe që nuk dua ta sjell kurrë ndër mend  dhe jo më të flas për të!

 

B. Y.: Pasi u vendosët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku i keni mbaruar studimet?

 

P. T.: Ishte 22 Shtator i vitit 2000, kur shkelëm për herë të parë në tokën Amerikane. Nuk është e lehtë të integroheshe menjëherë në jetën Amerikane, por neve na u bë mbështetje një person mjaft i afërt  i familjes dhe që i përkiste brezit të parë të lindur në Amerikë. Unë dhe vëllai im ishim të vetmit studentë  emigrantë  dhe të parët shqipfolës në historinë e “Middle” dhe “High school” të Whitefish Bay-it në Milwaukee, më e mira në shtetin e Wisconsin-it. E përfundova shkollën e mesme në Qershor të vitit 2001 dhe në vjeshtë u pranova në Universitetin  ‘Wisconsin’ në Milwaukee (UWM), ku mbarova studimet për Shkenca Politike dhe Literaturë Italiane. Në pranverën e vitit 2006, u pranova në Qendrën për qeverisje “Les Aspin” në Washington, D.C., ku, për gjashtë muaj, në të njëjtën kohë me studimet e programuara nga Qendra, punova në zyrën e Rep. Richard Pombo (CA-11), anëtar i Dhomës së Ulët në Kongresin Amerikan. Gjatë qendrimit tim në Kongres, m’u krijua mundësia të kem kontakte me personelin e Ambasadës Shqiptare në Washington DC duke i shërbyer politikës shqiptare në realizimin e mjaft takimeve të rëndësishëm  me anëtarë të Senatit dhe anëtarë të Dhomës së Ulët në Kongresin Amerikan.

Mund të përmend me këtë rast realizimin e takimit të Kryetares së Kuvëndit të Republikës së Shqipërisë me Kryetarin e 59-të të Dhomës së Ulët, Dennis Hastert, gjatë vizitës së saj zyrtare, tre ditore, në muajin Mars të vitit 2006. Por mbresa të pashlyeshme më kanë lënë takimet midis Ministrit të Jashtëm të Shqipërisë, Z. Besnik Mustafaj dhe disa figurave të shquara të politikës Amerikane, ku unë isha i pranishëm në rolin e përkthyesit, në muajin Shkurt të po atij viti. I tillë ishte takimi që organizova me Rep. Dana Rohrabacher, anëtar tjetër i Kongresit Amerikan dhe ish-autori i fjalimeve të Presidentit Regan në vitin 1983; takimi me anëtarin e Kongresit nga Dakota e Veriut, Earl Pomeroy mjaft i njohur për politikën shqiptare me fjalimet e tij në sallën kryesore të Dhomës së Ulët në mbështetje të pavarësisë së Kosovës, por e paharruar do të mbetet për mua biseda e ngrohtë midis Z. Mustafaj dhe  ish-Ambasadorit  të SHBA-së në Vatikan, Thomas P. Melady. Pas kthimit nga shërbimi vullnetar me Korpusin e Paqes në Paraguaj, në vitin 2009,  do të takohesha përsëri me Ambasador Melady, në auditorët e Institutit të Politikave Botërore, Washington DC, ku unë fillova studimet për master’s degree. Edhe pse kishin kaluar disa vjet nga takimi me Ministrin e Jashtëm Shqiptar, gjurmët që kryediplomati Besnik Mustafaj kishte  lënë tek Profesor Melady, ishin mjaft  të  thella  duke e konsideruar  atë si një diplomat të standarteve Euro Atlantike dhe bashkëkohore. Me një përvojë të pasur nga puna në Kongresin Amerikan, kthehem përsëri  në Wisconsin, për të përfunduar Fakultetin dhe sapo u diplomova në Dhjetor të vitit  2006, me erdhi edhe konfirmimi i kërkesës  për  t’u bashkuar me Korpusin e Paqes dhe për të shërbyer  në  Republikën e Paraguait  për më shumë se dy vjet.

 

B. Y.: Çfarë ju shtyti që të aplikoni për të hyrë  në Korpusin e Paqes?

 

P. T.: Kjo është një temë e cila do të kërkonte shumë vëmendje  por edhe mjaft vend për t’u trajtuar. Ky është edhe projekti  i ardhshëm: të sistemoj dhe të publikoj disa qindra faqe me shënime mbi Paraguain dhe paraguajanët, me të cilët, tani, veç gjuhës indigjenase, guaranishes, më lidhin edhe kujtimet e bukura.   Dua të bëj diçka për të ndryshuar jetën e tyre, qoftë edhe të shkruaj për ta dhe t’ia bëj të njohur botës hallet e tyre.  Por nga ana tjetër ndjej edhe një detyrim moral ndaj Shtetit Amerikan, diversitetit dhe barazisë  që më dha mundësinë, mua të riut nga Shqipëria, të prezantoj në botë, krahë për krahë me moshatarët e mij amerikanë si vullnetarë të Korpusit të Paqes, vlerat e vërteta morale të atij brezi që në rolin e lidershipit do të përcjellë  në breza  madhështinë e këtij vendi të lirë dhe demokratik. Si më lindi ideja për të shërbyer në Korpusin e Paqes?

Fare natyrshëm… Familja jonë u integrua  shumë shpejt me një sistem i cili ‘madhështinë’ e  vet e ka arritur mbi bazën e modelit të përkryer të demokracisë në shoqëri, liria e të shprehurit dhe e individit, diversiteti dhe respekti ndaj ligjit.  Prinderit e mij erdhën në këtë botë të panjohur duke mbartur me vete vlerat humane të atij sistemi si dhe humanizmin profesional si mësues dhe mjek. Nuk ka se si  të jetë ndryshe…”Dardha bie nën dardhë” thotë populli. Këto motive humane unë i pashë tek Korpusi i Paqes  ku  gjeta vetveten, duke u “kthyer në origjinë” e duke përjetuar  humanizmin e vërtetë të asaj bote ku njeriu nuk vlerësohet nga paraja dhe ku “altruizmi” nuk ka hyrë ende në fondin e gjuhës guaranishte të  indigjenasve.  Shumë shpejt e ndjeva veten të barabartë mes vullnetarëve të tjerë amerikanë, që shkonin nëpër botë për të ndihmuar njerëzit në nevojë dhe që me punën dhe përkushtimin e tyre ata bëhen edhe një shëmbull për t’i treguar të riut amerikan se pjesëmarrja në ‘Peace Corps’ është mënyra më e mirë për të shprehur mirënjohjen ndaj këtij shteti që i jep mundësitë kujtdo dhe pa dallim për të çarë në jetë e për të realizuar synimet e veta. Por, mendoj, se janë edhe disa faktorë objektivë që kanë ndikuar në karakterin tim për të ndërmarrë një vendim të tillë.

Në vitin 1991, pas përmbysjes së diktaturës komuniste, Shqipëria “hapi portat”. Nuk i kisha mbushur ende dhjetë vjeç dhe mbaj mend që në Berat filluan të vërshojnë “misionerët e paqes”. Vinin nga të katër anët e botës dhe i përkisnin të gjitha besimeve fetare. Nuk mungonin edhe autoritete te diplomacisë ndërkombëtare si, Perez De Kuelar apo shkrimtarë  të shquar, miq dhe dashamirës të popullit shqiptar. Këta të fundit kontaktin e parë e kishin me Bibliotekën e qytetit ku, deri në atë kohë (1991), si drejtues i emëruar nga “nomeklatura e kuqe”, edhe pse nuk kishte qënë ndonjëherë komunist, ishte babai im. I kam ende të freskëta në mendje ato çaste kur miqtë tanë të rinj që vinin nga Evropa, për ditë të tëra e gjenin tavolinën dhe krevatin shtruar. U mësuan edhe ata me ‘mikpritjen shqiptare’. Nuk i mbaj mend emrat e tyre, por na ishte bërë zakon që, më von, t’i kujtonim nëpër biseda fare natyrshëm si: italianët, ajo anglezja, Mazllemi (emër karakteristik shqiptar) nga Zvicra, ata të Bahait apo të Caritas-it etj.  Vetëm akademiku Anglez, Philip Winn, i cili e vizitonte Beratin për herë të dytë me rastin e 2400 vjetorit të lindjes, ka hyrë në historinë e familjes sime.

Kam një fotografi, kujtim, nga ai dhe një paragraf të shkëputur nga letërkëmbimi disa vjeçar me babanë tim, ku thotë: “Ç’kënaqësi sikur dashamirës të Shqipërisë të gjenin kohë dhe të bënin përpjekje për të ndryshuar mendimin dhe gjykimin e tyre për këtë vend, ashtu sikurse fatmirësisht po më ndodh edhe mua…! Le të shpresojmë se djali jonë Aleksandër dhe djali juaj, Peter do të jetojnë në një Europë më të bashkuar..! Le të shpresojmë që të takohemi përsëri në Shqipëri, në kohë më të mira! Jam i bindur se ditët që do të vijnë do ta bëjnë një gjë të tillë!” (TË HUAJT PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT – Piro Tase). Ndoshta mund të ketë ndikuar edhe ‘kontakti’ im me të huajt  nga vende të ndryshme të Evropës dhe Azisë,…( të cilët kanë ardhur përgjatë shekujve në Beratin e lashtë si gjeneralë të ushtrive pushtuese, si diplomatë, misionarë politik apo edhe si shkencëtarë a visitorë)…përmes shënimeve që ata kanë lënë për përshkrimin e Beratit dhe beratasve,  gjatë punës time kërkimore për gjetjen e këtyre dokumentave nëpër fondet e disa bibliotekave të Universiteteve më në zë të Amerikës, për të ndihmuar  autorin Piro Tase në realizimin e projektit të tij të hershëm: “Të huajt për Shqipërinë dhe Shqiptarët” http://www.lulu.com/shop/piro-tase/t%C3%AB-huajt-p%C3%ABr-shqip%C3%ABrin%C3%AB-dhe-shqiptar%C3%ABt-edicioni-2/paperback/product-6464469.html

 

B. Y.: A e keni vizituar më pas Paraguain dhe fshatin ku shërbyet si vullnetar në “Peace Corps”?

 

P. T. Kjo është mbrekullia: që edhe pas përfundimit të shërbimit vullnetar në Paraguaj, ku kam kaluar vitet më të bukurit e rinisë sime, ende vazhdojnë të më përshëndesin: “Hola, Nortamericano, Pedro”! Sapo u ktheva prej andej pas një qendrimi të shkurtër me mision nga Këshilli i Studimeve të Hemisferës Perëndimore (www.coha.org) për të cilën punoj si studjues i çeshtjeve të Amerikës së Jugut.

 

B. Y.: Cili ishte misioni juaj gjatë shërbimit në Paraguaj?

 

P. T.: Korpusi i paqes në Paraguaj ka filluar aktivitetin e vet në vitin 1967. Në kohën time  ne festuam 45 vjetorin e  këtij fillimi. Që nga hapja e aktivitetit në  Asuncion, kanë shërbyer më shumë se 3900 vullnetarë  dhe aktualisht shërbejnë  rreth 210 vullnetarë  në  pjesën më të madhe të vendit. Fuksionet kryesore të Korpusit të Paqes janë: prezantimi i kulturës së vërtetë, demokratike Amerikane  në popullsinë vendase, si dhe realizimi i projekteve në fushën e shëndetësisë, arsimit si dhe reformimi i pushtetit lokal. Vullnetarët e Korpusit të paqes prezantonin vlerat e vërteta të një të riu Amerikan, ndaj dhe përzgjedhja e kandidatëve bëhej duke kaluar gjatë një procesi  të  gjatë dhe mjaft delikat. Gjatë tre muajve të parë, kemi bërë një trajnim intensiv teknik dhe gjuhësor. Pas periudhës së trajnimit bëmë betimin zyrtar në Ambasadën e SHBA-së në Asuncion, dhe sejcili prej nesh u drejtua për në fshatin apo qytetin e vogël ku ishte caktuar nga stafi i zyrës së korpusit të paqes dhe drejtorët përkatës të projekteve të ndryshme për zhvillim në Korpusin e Paqes.

Mua më ra radha të shkoj në një zonë të thellë të Paraguait, më shumë se 440 km në Jug të Asuncionit. Kam punuar nga afër me mësuesit, infermjerët dhe fshatarët e zonës duke bërë të mundur që sejcili prej tyre të kishte ndjenjën e përgjegjësisë dhe iniciativës për realizimin e mjaft projekteve në fushën e higjenes, arsimit dhe shëndetit publik. Krahas realizimit të programit te ‘Peace Corps’  fillova të jepja edhe mesimin e gjuhës angleze në shkollën e mesme të fshatit. Paraguai është një nga dy vendet më të varfër në Amerikën Latine. 2.5 milionë shtetas jetojnë  në nivelin e varfërisë ekstreme edhe pse është vendi i parë në botë për prodhimin e energjisë elektrike të rinovueshme (me burime hidrike), zë vendin e dytë për  prodhimin e sojës dhe të pestin në botë për rezervat e naftës në zonen e Çako-s (Chaco-Paraguay), Paraguaj.  Ky vend mesdhetar dallohet, gjithashtu, edhe për nga rezervat e mëdha të ujit të pijshëm, që e bejnë të renditet  në vendin e dytë për burime ujore.  Me gjithë këto pasuri natyrore, Paraguai ka një sistem të amortizuar rrugësh të asfaltuara, madje mund t’ju them se Republika Orientale e Uruguait, është sa gjysma e teritorit të Paraguait dhe ka mbi dhjetë mijë  km rrugë të asfaltuara, kundrejt 4700 km rrugë të tilla në Paraguaj.

Pata fatin të jetoj në një fshat të larget të Paraguait, Teniente Sanchez, dhe të njoh nga afër jetën rurale por edhe kulturen tipike paraguajane dhe, mbi të gjitha, të mësoj  edhe gjuhën e tyre, Guarani, që është edhe njera prej dy gjuhëve zyrtare në vend.   Gjithashtu,  gjatë orëve të lira punoja me projektin e hartimit të një fjalorit simultan pesëgjuhësh, botimin e të cilit e realizova menjëherë pasi u ktheva nga shërbimi. (http://www.lulu.com/shop/peter-tase/simultaneous-dictionary-in-five-languages/paperback/product-13853847.html). Ishte një eksperiencë e mrekullueshme dhe nuk mund të gjesh fjalë për të falenderuar  këtë agjenci të qeverisë së ShBA-së, Korpusin e Paqes duke i dhënë në këtë mënyrë të rinjve Amerikanë mundësinë për të  ndezur pishtarët e demokracisë dhe të lirisë së vërtëtë edhe në skajet më të largëta të globit.   Ndihem krenar që jam pjesë e këtij grupi vullnetarësh që sot përbëjnë më shumë se 130 mijë anëtarë që kanë shërbyer në më shumë se 134 vende të botës.

 

B. Y.: Aktualisht me se jeni duke u marrë dhe çfarë planesh keni për të ardhmen?

 

P. T.: Pas kthimit nga Paraguaj, fillova studimet në ‘Institutin e Politikave Botërore’ në Washington, D.C.,   për gradën Master në fushën e sigurisë kombëtare dhe Diplomaci. Njëkohesisht, kam bërë edhe një Internship në zyrën e Ambasadorit të Paraguai-t, duke forcuar, kështu, më shumë lidhjet me këtë vend. Gjatë muajit Qershor dhe Korrik të këtij viti, i dërguar nga ‘Washington Report on the Hemisphere’, si një ‘Research Fellow,’ ndërmora një vizitë të gjatë në Paraguaj,  ku dhe perjetova nga afër ndryshimet e befasishme politike që ndodhën në Asuncion dhe që tërhoqën vëmendjen e shtypit botëror si dhe atij shqiptar.  Krijova mundësinë që të bëja dy intervista me Presidentin e Paraguait, Dr. Federico Franco, para dhe pas marrjes së detyrës së Presidentit. (http://www.iwp.edu/news_publications/detail/iwp-student-interviews-paraguayan-president-federico-franco). M’u kërkua që të jap disa intervista lidhur me situatën më të fundit politike në Paraguaj, në dy gazetat më të mëdha në vend si dhe në disa radio dhe stacione televizive. (http://www.ipparaguay.com.py/2011/ip/index.php?#cuerpo).  Mora shkas për të vlerësuar kulturën demokratike të popullit paraguajan për të zgjidhur në mënyrë paqësore dhe demokratike këtë situatë delikate që tërhoqi vëmendjen e gjithë botës. Kam vizituar edhe tre universitete në Paraguaj, ku prezantova  Fjalorin Simultan me Pesë Gjuhë dhe dhurova një sasi të konsiderueshme librash për bibliotekat e tyre.(http://www.abc.com.py/edicion-impresa/locales/ex-cuerpo-de-paz-dona-libros-a-universidades-406684.html)

Më 11 Shtator, 2012, në bashkëpunim me  UWM do të organizojmë  një forum mbi potencialet që ka Paraguaj  për investitorët e huaj, kryesisht Amerikanë, që do të zhvillohet në mjediset e këtij Universiteti  ne bashkepunimin me komunitetin e biznesit në shtetin Wisconsin.  Në këtë takim do të marrin pjesë edhe autoritete të larta që do të vijnë nga Asuncioni. Aktualisht, pas një proçesi të vështirë konkurimi me teste dhe intervista, arrita të fitoj pozicionin e ndihmësit të Sekretarit të Përgjithshëm të ‘Federatës Nderkombëtare të Shoqatave të Edukimit në Inxhinjeri’ (IFEES).( http://www.sefi.be/ifees/).  Kërkesa nga ana e Gazetës mjaftë të njohur per shqiptarët e Amerikës, ‘Telegraf’ për të dhënë këtë intervistë, përkon me ditën e parë të fillimit në këtë pozicion, i cili do të më bëjë të mundur që, në të ardhmen, t’i shërbej jo vetem politikave botërore, por në  veçanti, edhe vendit tim, si në politikë, po ashtu edhe në fushën e shkencës dhe të arsimit.

 

B. Y.: A do t’u mbetet kohë e lirë?

 

P. T.: Shpresoj se po. Fillimisht, do ta kem pak të vështirë por do të përpiqem që të ruaj bashkëpunimin me ‘COHA, ‘Spero News’, Kosova Info, ‘ACADEMICUS-International Scientific Journa’l’,  si dhe me revistën  artistike Euro-Shqiptare “KUQ E ZI” që botohet në Bruksel nga artisti dhe shkrimtari i njohur, Lek Pervizi, https://sites.google.com/site/revistakuqezi/)  po ashtu, do të vazhdoj të merrem me projektin tim në fushen e përkthimeve për të prezantuar  në botën anglishtfolëse dhe në kontinentin e Amerikës Latine, poezinë shqiptare. Ky projekt i ka fillimet me përkthimin e më shumë se dhjetë autorëve shqiptarë, ndër të cilët: krijimtaria e Ndue Ukajt, përkthyer në Anglisht dhe Spanjisht, Anton Gojçaj dhe Remzi Basha. www.petertase.com

B. Y.: Faleminderit dhe Tung!

(Intervistoi:Baki YMERI)

 

PËRHERË, ME SHPIRTIN E GJALLË TË SHQIPTARISË…

by

-Bisedë e poetes atdhetare Makfire Canolli, banuese në Nju Jork, me prof. Murat Gecaj, publicist e studiues, Tiranë /

NE FOTO: Në familjen Canolli, nga e majta: Sejdiu, Dalina, Donjeta e Makfirja/

1.-Megjithëse e di që të sjell dhimbje në shpirt,  e nderuara Maki, lutem, më trego shkurtimisht, se kur  dhe si je larguar nga vendlindja? Cilët ishin prindërit  tu?/

– Jam larguar nga Kosova në një kohë, kur populli shqiptar, me anë të protestave përpiqej me çdo kusht të mbronte atë pak autonomi, që e kishte dhe e cila na u muar me dhunë. Pra, ishte viti 1991, kur lashë Kosovën për herë të parë dhe mora një rrugë të panjohur, shkova drejt një bote tjetër, e cila quhet Perëndimi. Prindërit e mi (tashmë të ndjerë) ishin babai, Nazifi dhe nëna, Sabilja. Ishin një çift i mrekullueshëm, të cilët sollën në jetë 4 djem dhe 2 vajza. Unë jam fëmija më i vogël i tyre ose, siç e quajnë atje, “sugaresha”. Na rritën me shumë mund e sakrifica dhe u përpoqën të na edukonin në mënyrën më të mirë njerëzore e, mbi të gjitha, në frymën atdhetare.

Të parët e babait tim kanë jetuar në fshatin Maqedonc, në rrethinat e Sanxhakut. Por ata u detyruan t’i lëshonin me dhunë vatrat e tyre, sikurse qindra e mijëra shqiptarë të tjerë te asaj kohe. Pra, lanë shtëpi e katandi dhe ikën nga mundën, për t’i mbijetuar gjenocidit serbosllav të asaj kohe. Ata morën me vete vetëm emrin shqiptar ose, siç bëri gjyshi ynë i ndjerë, që na e la trashëgim për mbiemër, të cilin e kemi edhe sot, me qëllimin që kurrë të mos harrohen ato toka amtare shqiptare! Duke mos dashur të shkojë në Anadoll, siç vepruan mijëra shqiptarë të tjerë, ai vendosi të ndalet në pjesën verilindore të Kosovës, pikërisht në Malësinë e Gollakut, atje ku lindi babai im. Gjyshi kishte ndërruar jetë, kur babai ynë ishte 7 vjeç. Pra, jeta e tij kishte qenë shumë e rëndë dhe në moshën 13-vjeçare, bashkë me nënën e tij, u detyrua të niset drejt Prishtinës, ku aty u vendosën që të jetonin përgjithmonë.  Babai ynë ka qenë njeri me karakter burrëror e atdhetar, si dhe mik i ngushtë, bashkëpunëtor dhe përkrahës i vendosur i Adem Demaçit dhe shumë trimave të tjerë e luftëtarë të asaj kohe.

Në pranverën e vitit 1982, familja jonë ishte në shënjestër të UDB-së jugosllave.U zbulua edhe veprimtaria ilegale e 3 vëllezërve të mi,  të cilët u burgosën, bashkë me shumë bashkëpunëtorë të tjerë dhe kaluan vite të tëra nëpër burgjet e rënda serbosllave. Nëna jonë u paralizua, një vit pas burgosjes së djemëve të saj dhe në vitin 1984, u nda përgjithnjë nga jeta në moshën 49-vjeçare. Ndërsa babai edhe pse pati shumë dhimbje,  të paktën, zemra e tij duroi më gjatë. Ai u nda nga jeta në moshën 77- vjeçare, në fund të vitit 1997, kur lufta për çlirimin në Kosovë vetëm sa kishte filluar. Largimi im nga vendlindja  ndodhi pikërisht 21 vite të shkuara. Por nuk filloi së pari me mua, se shpërngulja jonë familjare na kishte ndjekur ndër breza dhe ajo e ka zanafillën pikërisht atje, te Molla e Kuqe!

 

2.-Ku ke jetuar gjatë këtyre viteve, sa ju ka ndryshuar kjo shkëputje nga vendlindja dhe me çfarë veprimtarishë kryesore je  marrë?

-Fillimisht, ishim vetëm unë dhe bashkeshorti im, kur e morëm rrugën e mërgimit dhe u nisëm për në Gjermani.Më pas, krijuam çerdhen tonë familjare, me ardhjen në jetë të dy vajzave tona të dashura, Donjetës dhe Dalinës. Atje jetuam gjerë në fillim të vitit 1998 dhe pala gjermane na ktheu në Kosovë, sepse ne nuk kishim leje qëndrimi të përhershme dhe me arsyetimin, se “në Jugosllavi është gjithçka në rregull!” E vërteta ishte, se në Kosovë lufta për çlirim kishte filluar. Pas dy ditësh, kur ne u kthyem në shkurtin e atij viti, ndodhi masakra e parë në zonën e Drenicës. Pastaj, ne qëndruam gjatë tërë luftës në Kosovë,  pikërisht në vendlindjen tonë, Prishtinë. Më pas u detyruam që, si mijëra kosovarë, t’i lëshojmë vatrat tona dhe të largohemi nga  toka amtare!

Më në fund, pas gjithë atyre vuajtjeve, kaluam në Maqedoni,  ku qëndruam disa javë, te vëllezërit tanë matanë kufirit. Ata na pritën në vatrat e tyre aq ngrohtësisht dhe, pas disa javësh, na humbën shpresat se do të ktheheshim shpejt në Kosovë. Prandaj vendosëm të paraqiteshim në kampin e Stankovecit. Aty i mbushëm ca formularë dhe, mbas dy ditësh, ishte Amerika e para ajo, që e mori përsipër shpëtimin dhe strehimin tonë.

Nuk mund të them se, të qenit “e degdisur”, më ka ndryshuar. Por, më saktë, më ka vrarë thellë në shpirt. Kjo, për vetë faktin, se jeta në mërgim, larg atdheut, është sikur jeta e fëmijës, që rritet larg nënës së vet.

3.-Dëshiroj të di diçka më tepër për familjen tuaj…

– Kam burrin, Sejdiun, i cili jo vetëm që është një bashkeshort dhe baba shembullor, por është një mik dhe shok i ngushtë i imi, pra “krahu im i djathtë”. Pa përkahjen e tij, nuk do të isha kjo që jam. Po ashtu, nga fryti i kësaj dashurie,  jam nënë e dy vajzave të mrekullueshme, Donjetës dhe Dalinës, të cilat po tregojnë suksese të njëpasnjëshme, aty ku jetojnë dhe po shkollohen. Si shperblim i këtyre arritjeve, ato shpesh herë janë nderuar me diploma të ndryshme. Ndër të gjitha ato diploma, 4 janë me te veçantat: Donjeta ka 2 diploma nga ish Presidenti Amerikan, Xhorxh V. Bush, duke u shpallur njëra ndër 10 nxënëset më të mira në shtetin e Nju Jorkut. Por edhe Dalina është nderuar me diploma të njëjta dhe ka marrë po  atë vlerësim, si motra e saj, nga Presidenti Amerikan Barak Obama. Vajza e madhe është në Universitetin e Londrës, ku studion për juriste dhe, ndoshta, një ditë mund të jetë edhe pjesë e Senatit amerikan. Këto ditë, ajo ka ardhur përkohëisht  te ne dhe na është mbushur me gëzim, jo vetëm zemra, por dhe tërë shtëpia.Ndersa vajza e vogël jeton me ne, ndjek klasën e 11-të të shkollës së mesme dhe dëshiron të studiojë për farmaci. Këto të dyja janë tërë pasuria jonë, më e madhja e më e çmuara në botë. Pa ato, jeta jonë nuk do të kishte kuptim. Janë të lidhura shumë me vendlindjen tonë, për vetë faktin se e flasin gjuhën shqipe shumë bukur dhe mezi presin të shkojnë në Kosovë, sepse larg saj e ndiejnë thellë mungesën e mjedisit të gjallë shqiptar.

4.-Cilat janë lidhjet tua me Bashkësinë Shqiptare, në qytetin ku jeton?

-Fatkeqësisht, në qytezën, ku jetojmë ne, nuk kemi shqiptarë. Më së afërti, i kemi disa miq, 45 milje larg. Ndërsa ata, me të cilët kam lidhje familjare, jetojnë 200 mile më larg.Takohemi, kur të na jepet mundësia, meqenëse këtu tërë jeta është: punë e gjumë. Keni qenë edhe ju vetë këtu dy herë, më 1993 e 1994, me nga një muaj e gjysëm, profesor i nderuar dhe e njihni, pak a  shumë, jetën këtu. Kam edhe miq e mikesha të tjera,  gjithandej në Amerikë, si në Teksas, Çikago, Miçigan, Pensilvania, Nju Jork, Nju Jeresy, Konektika etj. Mandej, kam të njihur të tjerë,  poetë e shkrimtarë, të shpërndarë nëpër diasporë, por edhe në atdhe. Me ta, kam lidhur miqësi njerëzore dhe profesionale. Pothuajse me të gjithë, kam kontakte të përhershme. Më kanë përkrahur edhe moralisht, ku njeri ndër ata miq jeni edhe Ju, i nderuari prof. Murat. Më kanë ofruar edhe përkrahje për botimin e dy librave. Kështu, pas botimit të tyre, u bëra anëtare e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, këtu në SHBA, e këtij shpirti të gjallë të shqiptarisë. Pastaj kontakti miqësor i kalon shpesh herë kufinjtë e Amerikës, pra kam lidhje të mira edhe me shqiptarët e Skandinavisë, përmes valëve të Internetit. Njëri nga ata është pikërisht Radio Projekti, në Danimarkë, ku përveçse jam dëgjuese, bashkëpunoj rregullisht. Bile, një kohë, isha moderatore dhe shpresoj sërish, në një të ardhme të afërt, t’i kthehem emisionit tim, që e mbaja dhe titullohej, “Me krijuesit shqiptarë, në diasporë”.

 

5.-Çfarë të ka sjellë ose ke fituar nga emigracioni? Po, çfarë ke humbur, në këta vjet?

-Përfitimi i parë dhe më i madh, që na ka sjellë emigracioni, është shkollimi i vajzave tona dhe sukseset e tyre, që kanë siguruar gjerë më tani. Por shpresoj dhe besoj që ende kanë për të arritur në jetën në vazhdimësi.

Ndërsa, kam humbur çastet më të bukura familjare, që kanë ndodhur në Kosovën time ose edhe ato të hidherimit, siç ishte rasti, kur u nda përgjithnjë nga jeta babai, në vitin 1997. Në atë kohë isha në Gjemrani dhe nuk kisha asnjë mundësi të shkoja ta takoja dhe as të marrë pjesë në lamtumirën e fundit! Po ashtu, humbje për mua mund ta quaj edhe çastin e festën e shpalljes së Pavarsisë së Kosovës. Me lotë në sy i përcillja ato ngjarje përmes TV-së dhe nuk munda të isha aty afër. Pastaj, së fundmi, ishte pamundësia për të qenë në Shqipëri e në Kosovë, më 28 Nëntor 2012, në jubileun e madh të 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë.

6.-Si i mban lidhjet me vendlindjen dhe me të afërmit, atje?

-Tashmë, është më lehtë, se sa para 20 viteve. Mbaj mend se, në atë kohë në Gjermani edhe pse ishim më afër, ku na ndanin nga vendlindja as dy orë të plota me aeroplan, kontaktet ishin shumë më të vështira. Qëndronim me orë të tëra për të telefonuar në familjet tona dhe, sapo e mirrnim linjen, ajo na shkëputej, sepse rrjeti ka qenë i dobët dhe, ndoshta, ishte pala serbe ajo, që i pengonte këto lidhje tonat. Gjatë asaj kohe, kemi pasur vetëm një emision në radio, në orën 23:00, ku i degjonim lajmet nga “Evropa e lirë”, përmes një radiolidhje të Zagrebit dhe ishte i vetmi burim informacionesh, në gjuhën shqipe. Më tej, përmes valëve satelitore u realizua që ta ndjekim TVSH-në, nga 2 orë në mbrëmje, çka ishte një gëzim i madhë për ne, në atë kohë. Ndërsa tani është shumë më lehtë. Edhe pse na ndajnë mijëra kilometra nga ajo tokë e bekuar, bashkë me Oqeanin Atllantik në mes, ndjehemi shumë më afër Atdheut tonë. Jo vetëm që e kemi telefonin, por edhe rrjetin e internetit, ku fatbardhësisht jo vetëm shkembimin e e-mailave, që mund ta bësh, por ke mundësi të flasësh qoftë drejtpërdrejt, me shkrim ose edhe ta shohësh në kamerë. Po ashtu, në TV kemi shumë kanale shqiptare ose edhe dëgojmë stacione të ndryshme radioje etj. Lirisht mund të them se brenda katër mureve të shtëpisë është mjedisi ynë  shqiptar ose “Shqipëria e vogël”. Ndërsa, kur dalim jashtë, e kuptojmë se ndodhemi në Amerikë. Po ashtu edhe gjatë veres, kur kemi mundësi, jemi atje, në mesin e familjarëve dhe miqëve tanë të shumtë. Për fatin tonë të mirë, tani nuk kemi probleme udhetimi, sepse jemi nënshtatas amerikanë dhe vajtje-ardhjet i kemi të lehta.

 

7.-Siç e kam vëne re, sidomos nga publikimet në Internet, një lehtësim shpirtëror për ty ka qenë poezia…Kur ke nisur të shkruash dhe cilët janë librat tu të publikuar? Përshkruaji ata, sugurisht shkurt…

-Me poezi kam filluar që nga fëmijëria, pra, qysh në klasën e dytë fillore. Vërtet më ngjan, se kam filluar të bëlbëzoj poetikisht. Poezia ime e parë titullohej “Gjeli im plak”, të cilën fatkeqësisht nuk e kam, ashtu si shumë poezi të asaj kohe. Me rastin e bastisjes së shtepisë sonë nga punëtorët e sigurimit serbë të asaj kohe, kur vëllezërit e mi u burgosën dhe unë isha në moshën 11-vjeçare, fletoren time ata e morën, bashkë me shumë gjera dhe libra të tjerë. Në atë kohë, mësuese e imja ishte znj. Zejnije Syla, e cila jo vetëm që e zbuloi talentin tim, por më dha mbështetje morale dhe shpirtërore. Kështu, poezitë e mija i dërgonte për botim në gazetën  “Rilindja” të asaj kohe, e cila dilte çdo ditë dhe çdo të martë e kishte shtojcën për fëmijë. Gjatë asaj kohe, poezitë e mia u vlerësuan shumë herë dhe kam marrë shpërblime nga vetë “Rilindja”. Por poezia ime nuk ka të ndalur as sot, ku tashmë ajo ka filluar edhe të “përqafohet” me tingujt e muzikës dhe të shëndrrohet në këngë. Kam shkruar tekstin e këngës “Th’rret Presheva” dhe “Jo, s’ka vdekë Bardhyl Osmani” (deshmor nga Presheva, komandant “Delta”), të cilat i interpreton shkëlqyeshëm këngëtari preshevar, Bashkim Halimi. Një këngë për Mitrovicën ia kam bërë dhuratë mikes sime të mirë, këngëtares Sebahate Berlajolli, e cila jeton ne Nju Jeresy dhe mori pjesë me të në Festivalin XXI të këngëve dhe valleve shqiptare, në Nju Jork. Ishte kënaqësi e veçantë për mua se, në vitin 2010, kam botuar dy libra me poezi.  Njëri ishte për të rritur, me titullin “Gjurmë nëpër flakë”, të cilin ia kam kushtuar nënës sime të ndjerë. Por aty ka poezi edhe për luftëtarë e dëshmoraë të UÇK-së dhe  poezi të tjera. Libri tjetër është për fëmijë, me titullin “I shes diellit akullore”.  Po kështu, jam pjesëmarrëse edhe te dy libra të përbashkët, përgatitur nga Iliriana Sulkuqi, në atë me poezi, “Karvan dashurie”(kushtuar nënave) dhe në tjetrin në prozë, me titull “Në sytë e nënave”, me në krye znj. Vitore Stefa Leka.

8.-Çfarë planesh ke për të ardhmen, në fushën e krijimtarisë?

-Kam ca tregime reale dhe shpresoj që, në një të ardhme të afërt, ta botoj librin tjetër në prozë. Jam në kontakt me shumë krijues dhe miq, të cilat kane shprehur dëshirën dhe gadishmërinë të më ndihmojnë. Ndër ta, është edhe nipi i babait tim, shkrimtari i mirënjohur, Rushit Ramabaja. Po ashtu, kam nipin tjetër të babait, shkrimtarin dhe poetin Arif Demolli. Ata ishin idhujt e mi, që nga fëmijëria. Ndoshta, ajo dashuri dhe simpati ndaj tyre, kanë bërë që të përpiqem të jem në gjurmët e tyre. Pra, shpresoj të sjell poezi, tregime, libra dhe këngë të reja.

 

9.-Në fund të bisedës sonë, duke të falanderuar dhe uruar nga zemra çdo të mirë, vetjake e familjare, Maki, a dëshiron të shtosh ndonjë gjë tjetër?

-Nëse më lejohet, do të “flisja” pak me vargjet e një poezie time. Ndërsa juve, profesor i nderuar Murat, ju falënderoj për kohën dhe vëmendjen, që ma kushtuat. Gjithashtu, u jam mirenjohëse për përkrahjen dhe mbeshtetjen morale, që më keni dhënë e më jepni, çdo herë!

 

JAM SHQIPTARE

Mua më quajnë kosovare,
por edhe unë jam shqiptare,
Kosova është vendlindja ime,
Shqipëria është Nëna ime.

 

Mërgimtare, më quajnë mua,
pse jetoj në dhe të huaj,
zemra ime dot s’e pranon,
shqiptare, thotë, jam me komb.

 

Pse jetoj larg Shqipërisë,
gjuhë e kulturë s’i kam braktisë.
Shqipëri e kam bërë shtëpinë,
aty kam Flamurin dhe çiftelinë.

 

Me mua është Gjergj Kastrioti,
Nënë Tereza e Isa Boletini,
Ismail Qemaili dhe Rugova,
Pajaziti e në mes shqiponja.

 

Ngado, që unë shkoj e vij,
marr me vete Shqipërinë,
s’e braktisi sa të jem gjallë,
se unë jam bija e sajë!

 

Tiranë-Nju Jork, 18 janar 2013

NJE ZE I VECANTE NE LETRAT SHQIPE

by

INTERVISTE ME SHKRIMTARIN VULLNET MATO/ -Në përjetimin tim të realizmit socialist, kritika ishte një shkop, i cili nga njëra anë kishte një topuz me thumba të mprehtë për të talentuarit dhe nga ana tjetër, një furçe me fije mëndafshi për mediokrit e indoktrinuar. Sot kritika letrare ka shkuar për pushime të gjata në ishuj e Paqësorit. Unë ndjeva kohët e fundit për herë të parë kritikën e vërtetë shkencore për prozën time, në shkrimin e akademikut Fatmir Terziu te fjala e Lirë e Londrës./

NGA RAJMONDA MOISIU/

“Punoni sikur do jetoni njëmijë vjet …../

 Peripecite e hapësirave të largëta janë pjesë e natyrës njerëzore, gati në mënyrë të përafërt me trurin e krijuesit, nga e cila lind një poezi, prozë apo edhe një refleksion i çastit. Fakti që një krijues i hedh në letër, tregon pasionin, aftësinë për të vazhduar me fisnikërinë e një profesioni, kuptimi i të cilit është integriteti i asaj ç’ka të shtyn të shkruash. Në rastin konkret shkrimtari Vullnet Mato, për herë të parë botoi një poemë, të redaktuar nga i ndjeri Vath Koreshi, që e bëri të ndjehej si Juri Gagarini, që në ato ditë po i vinte botës përqark me raketë, duke përfytyruar ato hapësira të largëta të rrugës krijuese për t’u bërë shkrimtar. Pas saj vjen romani “Ujësinor”, duke na treguar detajet e rrugës së jetës. Fjalën njerëzore dhe edukuese të prindërve, mendimin se njeriu i mirë është thesar dhe virtyt ta fitosh, botimin i poemës dhe i romanit, profesioni e tij të mësuesisë, pasionin për të shkruar, si një vorbullë magjike që e tërheq, ai i sheh si përvoja të vyera, të cilat i kanë dhënë mundësinë për të promovuar karrierën e tij si shkrimtar. Në galaktikën e tij krijuese letrare numërohen plot tetembedhjete vepra. Ndërmjet të cilave shquhen romani “Damkosja e Engjëjve”, “Vajza e Kyçur”, “Marrëzia e madhe”, “Matura e paharruar”etj. I cilësuar dhe vlerësuar nga kritika e kohës si një shkrimtar cilësor që dallon me mjeshtërinë e penës së tij: “Është mjeshtëria e Matos që depërton deri thellë ngulmave vjetroshe të shkulë çibanë dhe mërzitma. Jeta e njeriut e deliri i tij, në sfilitën letrare të Bernard Show-t dhe të Matos gatuhet i tillë” (F.Terziu). Tani kontrastin e fortë të personalitetit të njeriut në dy kohë ai e shikon sa të rëndësishëm aq edhe me pozitivitet për ta krijuar. Shkrimtari dhe poeti Vullnet Mato, një nga zërat më të njohur në letrat shqipe, një njeri modest dhe shumë i sinqertë, na tregon për audiencën e lexuesve detaje të rëndësishmete jetes dhe krijimtwrise letrare, disa herë duke përdorur sqimën e batutës inteligjente, paksa sarkastike, por shumë popullore, këndshëm dhe me një emocion të papërshkruar.
-Keni lindur duke qeshur apo duke qarë dhe pse?
-Duhet të kem lindur duke qeshur, sepse ndjehem gjithmonë me humor të mirë. Ndoshta e kam kompensim për të mos i ndjerë vuajtjet e fatit, nga fëmijëria deri në vitet ’90, kur ngriu lufta klasore. 
-Ku keni lindur? Jeni nga ku lindët, apo nga ku banoni? Po fëmijët tuaj nga e konsiderojnë veten dhe pse?
-U mbolla në Sarandë, lidha kokrra në Librazhd dhe do korrem në Tiranë. Fëmijët deklarohen sarandiotë, megjithëse Sarandën e kanë pare me sy në moshë madhore. U pëlqen shumë Saranda me det dhe me njerëz të qetë.
-Kush jua ka vënë emrin? Cili është mesazhi i emrit? Do donit ta ndryshoni?
-Emrin ma ka vënë gjyshi Xhaferr Mato. Me dëshirën, për të trashëguar vullnet të fortë, siç ka ndodhur. Djali i madh emigrant ka dashur ta ndërroj në Vasil, për të marrë pension në Greqi. Por unë preferoj të vuaj me pensionin e vogël shqiptar, duke menduar se vuajtjet në atdhe e fisnikërojnë shqiptarin.
-Ku e kaluat fëmijërinë?Cili është kujtimi më i bukur dhe më i shëmtuar?
-Fëmijërinë e kalova në Sarandë. Kujtimi më i bukur është kur nxora nga deti koshin prej teli me 12 peshq dhe gëzova nënën me vëllezërit e uritur. Kujtimi më i shëmtuar është, dënimi me vdekje, duke na hoqën triskat e bukës, se nëna me shtatë fëmijë nuk pranoi ta ndante babanë e burgosur për agjitacion dhe propagandë.
-Çfarë mbani mend se keni mësuar për herë të parë nga nëna, apo nga babai? Po nga mësuesi? Po nga shoqëria? Po në moshën e parë dhe të dytë?
-Nga nëna kam mësuar të bëhem memec para fjalëve politike, për të shpëtuar nga burgu. Nga mësuesi kam mësuar se në Australi ka më shumë lepuj se njerëz. Nga shoqëria kam mësuar se në botë ka më shumë hajdutë dhe kriminelë, prej të cilëve duhet ruajtur. Në moshën madhore kam kuptuar se një njeri i mirë është një thesar, të cilin duhet ta fitoj.
-Kush ka ndikuar më shumë në formimin tuaj, nëna apo babai, apo shkolla e shoqëria?
-Në edukimin tim ka ndikuar shpirtmadhësia e nënës, dhe intelekti i babait. Në formimin tim kanë ndikuar disa mijëra libra të lexuar. Shkolla dhe shoqëria kanë ndikuar pak. Më tepër kam ndikuar vetë mbi to, me profesionet dhe marifetet për të bërë ca gjëra që nuk i bënin të tjerët.

-Po në shkollë, cila ka qenë lënda që u ka pëlqyer më shumë?
-Më ka pëlqyer më shumë letërsia, psikologjia dhe astronomia. 
-Cilat fenomene ndikuan në formimin Tuaj si shkrimtar e poet? 
-E fillova me hartimet që lexonte mësuesi i shtatëvjeçares para klasës. Vijova me disa vjershëza, të cilat, si ato çupërlinat fanatike, nuk dolën nga dhomat e trurit për t’i parë djemuria. Pastaj u pllenova nga jeta ime me peripeci nëpër hapësira të largëta, ku në mënyrë të përafërt, truri i krijuesit mbetet shtatzënë. Dhe linda një poemë. Kur i ndjeri redaktor Vath Koreshi e lexoi dhe tha se do ta botonte menjëherë të nesërmen në një faqe të gazetës “Zëri i Rinisë”, dola në bulevardin kryesor të Tiranës, dhe ndjehesha si Juri Gagarini, që ato ditë po i sillej tokës përqark me raketë. Më pas botova romanin për sharrëtarët “Ujësinor” që u shtyp dhe priti tre muaj i paketuar, derisa nuk pati ndonjë vërejtje nga disa dhjetëra zyra të larta partiake e shtetërore, ku e çuan për verifikim. 
– Më tej krijimtaria u diktua nga nevoja, koha apo dëshira për një të tillë?
-Syri i eprorëve diktatorial zbutej disi para atij që kishte fituar besimin e botimit. Ndonëse pati edhe ndonjë kapter ushtrie që më mori inat pikërisht për këtë fakt e tha: ”Sa di ti, më di mushka mua!” Por kryesisht pasioni ishte vorbulla magjike që më rrëmbeu e s’më lëshon, derisa të më çojë në thellësitë përfundimtare të jetës. Tani kur më pyesin, sa fëmijë ke? U them 19 dhe të gjithë të gjallë. 3 m’i ka bërë gruaja dhe 16 i kam lindur vetë. 
-Si e keni krijuar familjen, me mblesëri, me rekomandim, apo me dashuri, apo u ka martuar shoqëria, partia policia dhe si ka qenë jeta juaj familjare?
-Jam martuar me dashuri të penguar, duke e rrëmbyer gruan si hajdut klasik. Partia dhe policia më kanë hedhur baltë, që të mos më afrohej grua nga sfera komuniste. Pastaj jetën familjare ma ka bërë gruaja të shkëlqyer, edhe kur kemi pasur në pjatë dy gisht bukë e një copë presh. 
-Ç’është dashuria për Ju? Cilat janë dashuritë Tuaja? Sa i ruani ato brenda shpirtit e krijimtarisë Tuaj, si relikte të çmuara? Kur një njeri e ndjen se ka të tilla?
-Dashuria e vërtetë është si zanë, shumë flasin por pak e kanë parë dhe ajo të vjen një herë në jetë. Të tjerat më pas janë dashuri, po nuk ngjajnë me të, sepse janë iluzionet e saj. Unë kam rënë kokë e këmbë në dashuri qysh në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç me vajzën që grabita. Tani më duket sikur kam lindur i martuar. Në krijimtarinë time dashuria është majaja që mpiks veprën. Ka në të ndjesi të ëmbla dhe pak humor. Sepse e tillë është vet ajo. Në kuptimin më të gjerë, njeriu në çdo paraqitje të tij, duhet të jetë vetëm fytyra e dashurisë. Ai që nuk ndjen dashuri për askënd, ka shpirt krimineli. 
-Ç’punë të mira keni bërë? Po të liga, me dashje apo pa dashje?
-Kam bërë ca libra që m’i kanë pëlqyer, dhe ndonjë punë të “ligë” me konsensus.
-Pse nuk u bëtë jurist, mjek, apo inxhinier dhe pse u bëre mësues?
-U bëra ai që jam, se nuk do desha të bëhem si askush tjetër nga ana profesionale. Kam pasur parim të lakmoj ato profesione që nuk arrihen lehtë.
-Kur dhe ku e keni marrë rrogën e parë, si ju duk e si ju duket paraja?
-Jeta ka provuar se pas nënës dhe babait legal, vjen baba “Leku” i adoptuar, me të cilin kam ruajtur vazhdimësinë time jetësore, të gruas dhe të fëmijëve të mi. Rrogën e parë e kam marrë duke bërë e shitur krehra alumini për çmorritje. Pastaj si operator kinemaje.
-Ç’mendim keni për moralin, apo ai ka dalë jashtë mode? Cili është emëruesi i përbashkët që mban familjen tuaj të rregullt, të mirë?
-Morali ka vlerë vetëm kur e ke vetë. Kur ua rekomandon të tjerëve bëhesh Ufo.
-Po për karakterin çfarë opinioni keni? Jeni i ngadaltë, i nxituar, i qetë, nevrik, indiferent apo aktiv në jetë e shoqëri?
-I kam të gjitha cilësitë e karakterit, i qetë, i nxituar, nevrik, indiferent dhe aktiv, në rastet kur duhet me qenë patjetër një i tillë, për të mos qenë budalla.
-Ç’është familja për ju? Dhe kë doni më shumë nga pjesëtarët?
-Familja për mua është parajsa tokësore. Nipat, Rei dhe Agi, janë engjëjt e saj. Shoqëria dhe miqësia janë purgatori i përzier me të mirë dhe gjysmë të mirë. Ferri është mjedisi me njerëz të liq.
-Cili është opinioni juaj për shoqërinë e miqësinë dje dhe sot?
-Shoqëria e djeshme kishte më shumë servilë dhe miqësia qe më tepër një ombrellë biografike. Sot raportet kanë ndryshuar, me domosdoshmërinë për një shoqëri dhe miqësi të ndërsjellë pa paragjykime. Miq e shoke dashamires si në internet, rrallë kam pasur.
-Cili është koncepti juaj për kombin, pushtetin, partitë, dhe për demokracinë në vendin tonë?
-Kombi është për mua mitra nga kam dalë dhe guri i varrit ku do futem. Pushtetin historikisht e kanë marrë në dorë maskarenjtë dhe të paaftët. Partitë janë prostituta, për të shkuar me to kodoshët e politikës. Sa më pak të kishim, aq më i ndershëm do të ishte vendi ynë. Demokracia është një bukuroshe, së cilës ende nuk ia kemi parë mirë sytë.
-Kush u pëlqen më shumë liria, puna, apo qejfi?
-Më pëlqen liria brenda kufijve të mi, drejtësia e fituar me hak, puna që më jep kënaqësi dhe argetimi pas një pune të lodhshme.
-A e ndjeni veten të lirë e të qetë në punë, në jetë, në shoqëri e miqësi?
-Ndjehem i dëshiruar për lirinë me caqe, për qetësinë në lagje, për jetën në paqe dhe për shoqërinë e miqësinë intelektuale.
-Keni inat? Mbani mëri? Grindeni me shokët? Me gruan? Me komshinjtë?
-Kam inat dhe mbaj mëri me një spiun. Shokëve grindavec u shmangem me marifet. Me gruan jam brenda një rropullie, si stomaku me zorrët, që merren vesh pa e nxjerrë sherrin përjashta. Me komshinjtë, veç përshëndetjeve, urimeve dhe rasteve njerëzore, nuk shkëmbej fjalë të tepërta.
-Cilët janë miqtë tuaj më të mirë, të cilës moshë, dje dhe sot?
-Miqtë e mi më të mirë janë ata që më ndjejnë se më kanë mik. Dhe lexuesit kudo qofshin, të çdo moshe dhe të çdo kohe. Te miqtë dhe mikeshat e përveçme për talentin dhe mençurinë, bëni pjesë në rreshtat e pare ju, zonja Raimonda. 
-A gatuan, çfarë gatuan vetë? Ushqimi i preferuar? Pija që u pëlqen?
-Gatuaj ca gjëra që më ka mësuar gruaja, kur ikën te njerëzit e saj në Korçë. Ushqimi im i preferuar janë barishtet, që, ndryshe nga kafshët, i dua të ziera. Më pëlqen pak raki pa hile nga ajo e Fterrës.
-Çfarë të gëzon, çfarë të mërzit a të bezdis?

-Më gëzon shëndeti i mirë, më mërzit gripi, më bezdisin llafazanët.
-Cilat janë raportet tuaja me shefin, ju pëlqejnë shefat, pse po pse jo?
-Kam shërbyer në disa punë, ku përgjithësisht, shef i punës sime, kam qenë vet. Shefat e mëdhenj i kam dashur pak, më kanë dashur më tepër se bëja punën.
-Krijon apo shuan konfliktet me shoqërinë, me kolegët, apo drejtuesit në punë?
-Konfliktet kanë qenë si meteorët, që janë djegur në atmosferën përqark, pa arritur deri te sipërfaqja ime, sepse jam rrotulluar në orbitat larg tyre.
-Kursen? Ke huqe? Qeras apo të qerasin më shumë?
-Si pensionist nuk kam ç’kursej, se harxhimi dhe çmimet janë mbi sasinë e lëmoshës shtetërore që më jepet. Kali i kuq e ka ndonjë huq. Qeras ata që më qerasin, për të mos mbetur borxhli.
-A lexoni dhe çfarë preferoni? 
-Lexoj siç ha bukë i urituri. Kam intuitë për të zgjedhur ato libra që duhen lexuar.
-Kë ndiqni më shumë, lajmet, apo emisionet artistike?
-Ndjek lajmet flesh, pa komentet lesh e li. Ndjek të gjitha emisionet artistike që meritojnë të më cungojnë gjumin e shtrenjtë.
-Cili është momenti më i bukur i jetës suaj, po më i hidhuri?
-Momenti më i bukur është kur notoj në det dhe së fundi kur bashkëfshatarët e mi të prirë nga djaloshi Besmir Zani ma gdhendën emrin në shkemb… Më i hidhuri është kur s’kam para në xhep. 
-Ambicia juaj për para, pushtet, qejf, apo ?
-Nuk kam pasur ambicie për para. Ambicien për pushtet e urrej si vet pushtetin, që të shumtën e herës na ka shtypur. Qejfin e quaj dhuratë qiellore, si kohën me diell. Kam ambicie vetëm me ata që u hipin raketave për në kozmos.
-Cilat këngë ju pëlqejnë më shumë, llojet, këngëtarët?
-Mund të duket e çuditshme, por më pëlqejnë të gjithë tingujt muzikor që nxjerr njeriu i globit. Më ka mahnitur kënga kineze “Fshatarja e bukur” dhe një këngë dasme eskimeze. Vdes për çiftelinë e Veriut dhe fyejt e barinjve të Jugut. Tallavaja më hedh përpjetë. Opera më lulëzon mendimet për madhështinë e botës njerëzore. Më pëlqejnë këngëtaret e veshura. Ato lakuriq më duket sikur janë larg këngës dhe fare pranë seksit.
-Cili shkrimtar e artist ju pëlqen dhe pse?
-Më pëlqejnë shumë shkrimtarë dhe artistë. Por njësoj si me lulet e një kopshti, nuk mund të them cila është më e bukur.
-Çfarë iu ka mbetur peng që dëshironi ta hidhni ne letër?
Kontrasti i fortë i personalitetit të njeriut në dy kohët e jetuara.
– Çfarë po shkruani aktualisht? Planet e së ardhmes?
-Po përgatis një përmbledhje me poezi të zgjedhura nga të gjithë vëllimet e botuar, duke i shtuar dhe shumë poezi të viteve të fundit. Gjithashtu jam duke shkruar një roman me temë aktuale për dinjitetin njerëzor.

– Ç’mendim keni për kritikën e mirëfilltë letrare?
-Në përjetimin tim të realizmit socialist, kritika ishte një shkop, i cili nga njëra anë kishte një topuz me thumba të mprehtë për të talentuarit dhe nga ana tjetër, një furçe me fije mëndafshi për mediokrit e indoktrinuar. Sot kritika letrare ka shkuar për pushime të gjata në ishuj e Paqësorit. Unë ndjeva kohët e fundit për herë të parë kritikën e vërtetë shkencore për prozën time, në shkrimin e akademikut Fatmir Terziu te fjala e Lirë e Londrës.
-Ku do të dëshiroje të jetoje, në Shqipëri, në Francë, në Amerikë apo?
-Do dëshiroja të jetoja në verë në Sarandë dhe në dimër në Tiranë. Jam një pemë që nuk mund të aklimatizohem në Francë, në Amerikë, apo gjetkë. Sepse do të thahesha shpejt për t’u kthyer në Shqipëri si trung i ambalazhuar.
-Çfarë mesazhi do u përcillni lexuesve tanë dhe çfarë do u këshilloni?
-Mesazhi që u përcjell lexuesve, shokëve dhe miqve nga përvoja ime është: Punoni sikur do jetoni njëmijë vjet dhe mundohuni të jetoni sikur pas një viti vjen apokalipsi. Mos u falni politikanëve dashuri dhe duartrokitje që nuk ua kthejnë kurrë. Mos kujtoni se ka idhuj dhe supernjerëz aq të mëdhenj sa t’u përuleni, përderisa ashtu si ju, të gjithë shkojnë në wc. Duajini fëmijët shumë, por mos i urreni aq shumë duke i përkëdhelur shumë. Mundësisht i puthni në gjumë. Ju përqafoj juve dhe te gjithë lexuesit dashamires në bote.

Intervistoi RAIMONDA MOISIU

DIOGUARDI:JA SI E BINDEM AMERIKEN PER KOSOVEN

by

Për herë të parë çështja e Kosovës është ngritë në Kongresin Amerikan në vitin 1987./

 Pllana: z.Dioguardi, Cili ka qenë aspekti humanitar i Intevenimit të NATO-s në Kosovë?

Dioguardi:Së pari, desha të them se Intervenimi i NATO-s në Kosovë nuk ka ndodhë rastësisht. Për herë të parë çështja e Kosovës është ngritë në Kongresin Amerikan në vitin 1987, kur unë isha kongresmen atëherë. Në atë kohë askush nuk ka mund me paragjyku  se në çfarë  mënyre barbare planifikonte të vepronte Milosheviqi kundër shqiptarëve të Kosovës. Siç e dini, ai erdhi në pushtet në vitin 1987 dhe e okupoi Kosovën, në mars të vitit 1989. Në ato ditë, mendimi ynë i përbashkët ishte e ka qenë se do të ishte zgjidhje e mirë për shqiptarët që Kosova  të ishte një republikë e barabartë me Kroacinë, Slloveninë, Bosnjën dhe republikat tjera të ish-Jugosllavisë. Mirëpo, në kohën kur unë e dhash atë dëshmi timen të parw, para senatit të SHBA-ve, senatorit Baiden dhe senatorit Pell-lidhur me çështjen e Kosovës, kisha kuptuar qysh në atë kohë, në vitin 1989, se për Kosovën  nuk do të ishte  zgjidhje statusi i republikës, por pavarësia e saj.

Qysh në vitin 1991 për neve ishte bërë shumë e qartë se edhe departamenti amerikan  i shtetit donte ta mbante me çdo kusht shpëtimin e Jugosllavisë, andaj ne kishim kuptuar se, problemi nuk ishte më me republikat e tjera ose me Kosovën, por problemi ishte me idenë e Milosheviqit për Serbinë e Madhe, dhe se me çfardo çmimi që do të donim ta mbanim Jugosllavinë e bashkuar, do të dështonim dhe, ajo do të shkatërrohej.

Dhe, që nga viti 1991 -1999, ne gjithmonë në mënyrë intensive kemi dëshmuar para Kongresit të Senatit të SHBA-ve, se atë që po bënte Milosheviqi duke ekspozuar luftën e tij në Slloveni, Kroaci, mandej edhe në Bosnjë, dhe kur e pamë brutalitetin e paparë ndonjëherë në Evropë, të serbëve në Bosnjë, kur 250 mijë viktima, duke përfshirë gra, pleq e fëmijë, ishin vrarë, ne u dashtë që të bëhemi edhe më agresivë për të parandaluar një gjë të tillë edhe në Kosovë.

Dhe, në pranverën dhe verën e vitit 1998, kur Milosheviqi ndërmori ofensivën e tij kundër shqiptarëve të Kosovës, qysh atëherë, në maj të atij viti, ne kërkuam para Kongresit të SHBA-ve, kur unë isha ftuar që të diskutoja për këtë çështje, kisha kërkuar që NATO-ja të intervenonte menjëherë.

Unë insistoja që, intervenimi i NATO-s të vinte para kohës që Milosheviqi do të bënte atë që ka bërë në Bosnjë. Dhe, qysh atëherë kisha dëshmuar para Senatit se e vetmja gjuhë që e kupton Milosheviqi është gjuha e forcës, ose gjuha e kërcënimit me forcë. Gjithçka tjetër ai nuk do të kuptonte, pasi që do t’veproj në Bosnjë për të arritur qëllimet e tij, që kanë qenë viktima të shumta.

Dhe, kur isha pyetur nga Senati, se çfarë duhet bërë, kisha thënë se, nuk është e domosdoshme menjëherë të vendosim trupat në Kosovë, në fillim të vitit 1998, por  të paktën t’i stacionojmë trupat e NATO-s për rreth kufijve të Kosovës, t’i stacionojmë anijet tona luftarake  pranë detit të Malit të Zi, t’i tregojmë Milosheviqit se, në qoftë se vazhdon me spastrimin e tij atëherë do të ballafaqohet me forcën e NATO-s.

Edhepse në vitin 1998 nuk u bë ajo që ne kërkuam me insistimin tonë të vazhdueshëm, me kontaktet tona konkrete, me dëshmitë tona para Senatit, Kongresit dhe Qeverisë amerikane aritëm që në vitin 1999, kur u vërtetua qëllimi, që ne kishim thënë qysh më herët se, qëllimi i Milosheviqit ishte që të bëjë në Kosovë më zi se në Bosnjë, atëherë SHBA-të u vunë në krye të NATO-s dhe intervenuan për të parandaluar atë që kishte ndodh më herët në Bosnjë.

Dhe, mos të  harrojmë se çështja e intervenimit të NATO-s ka qenë çështje humanitare në aspektin human e njerëzor, sepse ka intervenuar për t’i shpëtuar shqiptarët e Kosovës nga  dora vrastare e njeriut që e kishte vërtetuar veten nga luftërat e mëhershme, se ishte një manjak i gjenocidit.

Intervenimi i NATO-s, Amerikës i kushtoi shumë para(dollarë), prandaj nuk ka asnjë pyetje që mund ta bëjmë në lidhje me dyshimin që mund ta hedhim, se, a ka qenë humanitar apo jo intervenimi i NATO-s në Kosovë, se nga vet fakti që janë shpëtuar njerëzit dhe është rindërtuar jeta e njerëzve është më humane se gjithçka tjetër.

 

Së dyti, pjesa tjetër e intervenimit humanitar ishte t’i ndihmonim qindra e mijëra refugjatë që ishin përtej kufijve të Kosovës në kushte të mjerueshme, SHBA-të  kanë dhënë një ndihmë të hatashme morale dhe financiare, dhe me trupa në aspektin humanitar –ndihmë ndaj refugjatëve.

 

Së treti, pjesa e tretë e intervenimit humanitar ishte intervenimi ishqiptarëve të diasporës shqiptaro-amerikane, që kanë dërguar qindra-mijëra dollarë tek familjarët e tyre dhe, mos harroni se një pjesë e madhe e ndihmës janë bërë me paratë e diasporës dhe jo me ndihmat e UNMIK-ut, apo dikujt tjetër.

 

Së katërti, është gjithashtu buxheti i UNMIK-ut. Mos harroni se buxheti i UNMIK-ut vjen nga Kombet e Bashkuara, po të njëjtën kohë Amerika është kontribuesi më i madh i buxhetit të Kombeve të Bashkuara, prandaj kjo ka qenë pjesa e katërt e intervenimit, kështu që prej vitit 1999 deri më sot, Amerika ka qenë bartësi kryesor i të gjitha faturave, edhe të Kosovës.

Dhe, Intervenimi më i rëndësishëm në aspektin humanitar ka të bëjë me faktin e intervenimit tonë, krijimit të lobit shqiptar, të Ligës Qytetare – Shqiptaro-Amerikane, që nga viti 1989, e cila në agjendë të prioritetit gjithmonë e ka pasë çështjen e Kosovës.

Për gjithë punën që e ka bërë Liga Qytetare Shqiptaro – Amerikane, unë dhe bashkëshortja ime kemi qenë të involvuar në të, me rezoluta, me dëshmi para Kongresit, Senatit dhe Qeverisë Amerikane, me protesta e demonstrata në Washington e Nju-Jork, para Kombeve të Bashkuara, në Washington para Shtëpisë së Bardhë, dhe me punët tjera që i kemi bërë me media anë e kënd botës, Kosova nuk do të ishte ku është sot.

Problemi ynë qysh në fillim ka qenë shumë i madh, pasi që po luftonim kundrejt lobit dhe zërit të fuqishëm të serbëve dhe grekëve që ishte forcuar deri në atë kohë  në Washington, përderisa zëri i shqiptarëve nuk dëgjohej,  sepse ishte regjimi komunist i cili nuk lejonte që shqiptarët të përfaqësoheshin drejtpërdrejt jashtë.

Prandaj, në pjesën më të madhe të punës sonë jemi të gëzuar që kemi pasë sukses, sepse qëllimi kryesor i yni ka qenë Pavarësia e Kosovës, dhe tash e kemi.

Mirëpo, kjo nuk don të thotë se kemi me t’vërtetë Pavarësinë e vërtetë.

Së pari, e kemi ndarjen  defakto të  Mitrovicës, dhe nuk kemi  fatkeqësisht ekonomi fare në Kosovë – dhe shumë vende që ende nuk e kanë njohur këtë Pavarësi.

Pjesa e fundit e Intervenimit tonë humanitar për Kosovën ishte që të ndikojmë përmes Ligës tonë që ta zhvillojmë ekonominë e Kosovës.

Së dyti, që të sigurohemi se nuk do të ketë ndarje të Kosovës dhe

Së  treti, që të ndikojmë në shumë vende që ta njohin sa më shpejt Pavarësinë e Kosovës.

Në asnjë kohë nuk duhet të harrojmë vëllezërit dhe motrat  tona  që i kemi në Luginën e Preshevës – dhe me delegacionin që jemi takuar qysh dje, dhe një pjesë e madhe e punës tonë, pasi që tash është arritë Pavarësia e Kosovës, do të fokusohet qysh dhe si t’ia arrijmë që ata t’i sigurojnë të drejtat e tyre.

 

Pllana:Çka mendoni Ju, në rast mos-intervenimi të NATO-s në Kosovë, cilat do t’kishin  qenë pasojat e mundshme ?

 

Dioguardi:Logjika do të thoshte se, po të mos kishte intervenuar NATO-ja në Kosovë, atëherë Milosheviqi do të kishte bërë masakra edhe më zi se në Bosnjë. Plani ka qenë i përgatitur qysh nga vitet e 30-ta nga Vaso Çubriloviqi – për shpërnguljen dhe shfarosjen kolektive të popullit shqiptar. Dhe, Milosheviqi marshoi me ushtrinë e tij që nga Sllovenia, Kroacia, në Bosnjë e Hercegovinë, dhe çmimi më i madh për të ishte Kosova, sepse në mendjet e tyre Kosova është e tyre dhe u takon atyre, dhe është krenaria e tyre që nga viti 1389.

Dhe, ne patëm sukses parandalimin e krijimit të Serbisë së Madhe, që Milosheviqi e paramendonte  së bashku me Kosovën. Atij nuk i interesonin njerëzit në Kosovë, por toka shqiptare. Ai e bënte të njëjtën gjë, siç e kishte thënë edhe plani i Çubriloviqit, që nëse nuk mund të blihen shqiptarët që ta pranojnë asimilimin të bëhen serbë, atëherë ata duhet të digjen në tërësi dhe të hiqen prej këtu, sepse serbët mendojnë në mendjen  e tyre që kjo tokë u takon atyre dhe jo njerëzve që kanë qenë autokton.

Pjesë e Kapitullit të këtij plani të Çubriloviqit flet pikërisht për djegjen e fshatrave shqiptare, nëqoftëse në asnjë mënyrë tjetër nuk mund t’i blejmë shqiptarët ose t’i shpërngulim atëherë t’i djegim në tërësi.

Unë e kam lexu këtë plan dhe, gjithmonë kam ditur për hapat që do t’i ndërmerrte Milosheviqi. Kam qenë aktiv dhe agresiv kundrejt politikës amerikane kur ajo ka hesht.

Verë e vitit 2009,

Intervistoi:    Nusret PLLANA

 

Përktheu:Faton Bislimi-ligjërues i Universitetit VIKTORIA në Prishtinë

Intervista u zhvillua në lokalet e Hotel VIKTORIA – Prishtinë

Tim Judah: Si do të ripaketohet plani Ahtisaari?

by

“Nëse ka vullnet do të gjendet një zgjidhje. Kjo do të ishte një zgjidhje e përafërt me ndonjë model tjetër, por secili model është i veçantë andaj dhe nuk mund të bëhet ‘copy-paste’.
Kështu e komentoi çështjen e veriut të Kosovës, analisti britanik Tim Judah, në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë.

RADIO EVROPA E LIRË- Zoti Judah, raundi i ardhshëm i bisedimeve ndërmjet kryeministrit të Kosovës, Hashim Thaçi, dhe homologut të tij serb, Ivica Daçic, do të mbahet në Bruksel më 17 janar. Përfaqësuesja e Lartë e Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme e Siguri, Catherine Ashton, ka bërë me dije se dëshiron të flasë për çështjen e veriut të Kosovës. Çfarë prisni ju nga këto diskutime?

TIM JUDAH-Mendoj se vetëm do ta hapin çështjen. Pra, do të jetë më shumë një hapje e temës në formën e shkëmbimit të pikëpamjeve. Askush nuk pret ë çështja e veriut të zgjidhet brenda një takimi në Bruksel. Por, ky do të jetë vetëm fillimi i një procesi.

RADIO EVROPA E LIRË-Kryeministri Thaçi ka thënë se do të shtrojë për diskutim çështjen e institucioneve paralele serbe në territorin e Kosovës, përderisa Serbia insiston në paraqitjen e një platforme mbi Kosovën. A mendoni se ka hapësirë për konsensus në këto çështje?

TIM JUDAH-Mendoj se nuk ka hapësirë për konsensus, por ka mundësi për gjetjen e një rruge drejt zgjidhjes së problemit. Zoti Daçiq ka përmendur një fond ekonomik. Nuk kam parë detaje për këtë. Më sa kuptoj ai ka folur për financimin e institucioneve serbe, por jo në mënyrën se si janë financuar deri më tani-pra, bëhet fjalë për një mënyrë tjetër të financimit.
Nëse ju kujtohet, plani i Ahtisaarit parasheh një mënyrë për financimin e institucioneve serbe në Kosovë, por me kalimin e parave përmes buxhetit të Kosovës. Nuk jam i sigurt, por besoj se ky lloj financimi mund të jetë një qasje e re (që vjen nga dera e prapme) për planin e Ahtisaarit.

RADIO EVROPA E LIRË-Ju e përmendët planin e Ahtisaarit. Në anën tjetër, platforma serbe mbi Kosovën kërkon një autonomi më të lartë politike e territoriale për enklavat serbe në Kosovë. A bëhet fjalë këtu për planin e Ahtisaarit apo po lëvizin gjërat drejt një autonomie më të zgjeruar?

TIM JUDAH-Mendoj se platforma serbe duhet të shihet si lëvizja e parë përpara meqë të dyja palët mbajnë qëndrimet e tyre maksimale. Nëse ka ndonjë zgjidhje negociatat do të duhej të çonin tek zgjidhja përfundimtare që do të ishte diku në mes (të këtyre qëndrimeve). Plani i Ahitsaarit, në fakt, parasheh një autonomi mjaft të madhe për zonat ku ajo kërkohet.
Pyetja do të jetë se si të ripaketohet kjo për të mundësuar arritjen e një marrëveshje që esencialisht është e njëjta me atë që parasheh Ahtisaari për ato zona. Për arsye të ndryshme politike Serbia do të dëshirojë ta ripaketojë atë në një mënyrë tjetër, por nuk e di se si do të duket kjo në të ardhmen.

RADIO EVROPA E LIRË- Ju e quani “ripaketim të planit Ahtisaari”. A mendoni se edhe BE-ja do të insistojë në këtë apo ka ndonjë zgjidhje tjetër?

TIM JUDAH-Unë vetëm po flas për mundësitë e gjetjes së zgjidhjes që, në esencë, bazohen në planin Ahtisaari, por që paraqiten në mënyra të ndryshme. Vet BE-ja nuk mendoj se ka ndonjë qëndrim në këtë çështje.
Zonja Ashton po ndërmjetëson bisedimet dhe BE-ja nuk mund të ketë një qëndrim të prerë meqë pesë shtete nuk e njohin Kosovën. Por, ajo që bën BE-ja si tërësi është puna në përmirësimin e marrëdhënieve fqinjësore.

RADIO EVROPA E LIRË-Në anën tjetër, janë përmendur një varg modelesh për zgjidhjen e çështjes së veriut si modeli i dy Gjermanive, ai i Slavonisë Lindore dhe të tjera. A ka ndonjë model në botë që do të ishte i përshtatshëm për zgjidhjen e problemit të veriut të Kosovës?

TIM JUDAH-Nuk ka ndonjë model në botë që do të mund të bëhej ‘copy-paste’ për këtë rast. Por, meqë ka shumë modele në Evropë si ai i Tirolit Jugor, ai i Irlandës Veriore e kështu me radhë, zgjidhja do të varet nga gatishmëria e palëve.
Nëse ka vullnet do të gjendet një zgjidhje. Kjo do të ishte një zgjidhje e përafërt me ndonjë model tjetër, por secili model është i veçantë andaj dhe nuk mund të bëhet ‘copy-paste’.

RADIO EVROPA E LIRË-A ekziston, në fakt, për momentin vullneti i të dyja palëve për të biseduar për veriun dhe për të gjetur një zgjidhje? I kemi parë zhvillimet e fundit në Beograd lidhur me monumentin e UCPMB-së, ndërsa e pamë edhe kundërshtimin e autoriteteve kosovare për vizitën në Kosovë të presidentit serb, Tomisllav Nikoliq. Cila është pikëpamja e juaj për reagimet e të dyja palëve karshi njëra-tjetrës?
TIM JUDAH-Deri më tani janë bërë dy hapa përpara e një prapa dhe kështu do të vazhdojë. Do të ketë gjithmonë disa hapa përpara e disa prapa. Në përgjithësi, mendoj se më e rëndësishmja për momentin është fakti se kryeministri, Hashim Thaçi dhe ai serb, Ivica Daçiq, kanë marrë personalisht përgjegjësinë dhe se duan të shohin përparime. Është gjithmonë e mundshme që të ketë probleme dhe ngecje.
Pra, do të ekzistojë frika për provokime: a do të vijë Nikoliq në Kosovë për të provokuar? A do të shkaktojë vizita e tij provokime? Pyetje të tilla do të shtrohen gjithmonë. Kjo është çështje diskutabile, por e padobishme dhe jondihmuese. Por, ekziston gjithashtu mundësia që çështja e lapidarit në Preshevë të jetë e dëmshme derisa të gjendet një zgjidhje. Por, sërish them: nëse ekziston vullneti, ekziston edhe zgjidhja.
Mund të thuhet se qëndrimi i monumentit në qendër të qytetit është në rregull, por mund të thuhet gjithashtu se ai do të duhej të vendosej në varreza. Nuk them se duhet bërë kështu apo ashtu. Por, do të ishte për keqardhje nëse mospajtimet mbi një lapidar do t’ia merrnin anën zhvillimeve mjaft pozitive që i kemi parë në muajt e fundit ndërmjet kryeministrit Thaçi dhe kryeministrit Daçiq.

(Intervistoi Edona Peci)