Intervistoi: Dashnim HEBIBI

Naser Ulaj: Dora e shteteve tona, është shumë e nevojshme për LAPSH-in

“Gjendja aktuale në kantonin tonë, është, se kemi reth 400 nxënës, me një kolektiv prej 14 personave ndër ta nëntë mësues, katër janë nga ana e prindërve një administrator dhe një kryesi të LAPSH-së prej nëntë antarësh. LAPSH në gjirin e tij ka përfshirë nxënës dhe mësues nga të gjitha trojet shqiptare pa dallim religjioni, partie apo krahine të cilit i përkasin, ajo qëndron në rregulloren e punës edhe në statutin tonë”, na tha ndër të tjera i pari i shkollës plotësuese shqipe “Naim Frashëri”, Prof.Naser Ulaj.

Cyrih, 22 dhjetor

Na kanë mbetur edhe pak ditë deri te përfundimi i vitit 2023. Edhe shkolla plotësuese shqipe në Zvicër, LAPSH e konkretisht kësaj here në Cyrih e bënë llogarinë e saj, se deri ku ka mbërritur me suksese. Kemi zgjedhur për të realizuar një intervistë të gjatë, me Prof.Naser Ulaj, kryetar i LAPSH-it për Cyrih, mësues njëkohësisht dhe një veprimtar me plot kuptimin e fjalës. Modest, me sinqeritet të plotë dhe me shumë dashni e profesionalizëm e bënë punën e tij. Shumica e mërgatës sonë e njohin z.Ulaj. Suksesi i tij shihet edhe në manifestimet, që mbahen në Cyrih, ku me qindra e mijëra bashkatdhetarë marrin pjesë. Në atdhe nuk është e lehtë të bashkohen qindra persona për të përcjellur një program. Z.Ulaj është nga Vuthaj (Plavë – Guci). Shkollimin fillor dhe të mesëm i ka kryer në vendlindje, studimet e larta ne Fakultetin Filologjik nëUniversitetin e Prishtinës, në degën Letërsi dhe Gjuhë Shqipe. I diplomuar në shtator të vitit 1991. Me vendbanim në Prishtinë deri para emigrimit në Zvicër. Prej 30 vitesh jeton dhe punon në Cyrih të Zvicrës. Nga viti 1993 punon në profesionin e mësuesit në shkollat shqipe në mësimin plotësues në Lidhjen e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë (LAPSH) ,,Naim Frashëri“ në Kantonin Cyrih. Ka disa vite, që është edhe kryetar i Këshillit Kantonal të LAPSH ,,N. Frashëri“për Kantonin Cyrih. Me shpërthimin e demostratave të vitit 1981, me burgosjen e vëllait të tij, filluan ndjekjet dhe montimet nga më të ndryshmet, duke filluar nga shkollimi i mësëm dhe universitar dhe në vitin 1988, burgoset së bashku me dy vëllezërit, si të padëshirueshëm për sistemin jugosllav të asaj kohe. Koha kur erdhi në Zvicër ishte fillimi i krijimit të Lidhjes së Arsimtarëve Shqiptarë dhe organizimi për hapjen e paraleleve të para në gjuhën shqipe. Pra, edhe ndarja e shkollës shqipe nga Ambasada Jugosllave e asaj kohe. Kësaj here, nuk do të ndalem për biografinë e gjatë e të pasur të z.Naser Ulaj, por për të bashkëbiseduar për LAPSH-in. Kam pas nderin, që herë pas here e kam përcjellur LAPSH-in edhe në Cyrih dhe kam realizuar edhe intervista më herët me Prof.Ulaj. Gjithandej Zvicrës shihej një paqartësi rreth shkollës shqipe në Zvicër. Dilema është te shumë bashkatdhetarë, se dikur egzistonte vetëm LAPSH dhe tash është edhe Shkolla Shqipe (Kursi shqip). Po flitet gjithandej dhe nuk po dihet, se çka është në realitet. Duke e ditur edhe se z.Ulaj, ku është edhe drejtues i LAPSH-it për Cyrih, ka një numër më të madh të nxënësve shqiptarë që vijojnë në shkollën shqipe në kuadër të LAPSH-i e realizuam këtë intervistë për të mësuar për shumë gjëra, që kanë të bëjnë me LAPSH-in. Sa nxënës janë në kantonin e Cyrihut, si është gjendja e LAPSH-it për Cyrih e shumë tema të tjera. 

Përshëndetje Prof. Ulaj, fillimisht ju falënderoj për kohën, që po ndani për këtë intervistë. Jeni mësues mbi 30 vite në mësimin plotësues dhe disa vjet drejtues i LAPSH-it për kantonin Cyrih, ku vërtet keni dhe respekt, sepse shihet edhe numri i bashkatdhetarëve pjesmarrës kur organizoni manifestimet tuaja. Cila është situata aktuale e LAPSH-it në kantonin Cyrih?

Ju falënderoj shumë për mbështetjen tuaj. LAPSH “Naim Frashëri”, vitin që shkoi kemi festuar 30 vjetorin e themelimit dhe punës sonë dhe organizimin mësimin plotësues të gjuhës shqipe. Gjatë gjithë këtyre viteve nuk ishin të lehta, por vullneti dhe angazhimi i mësuesve dhe prindërve si dhe i njerëzve qëllim mirë, për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës sonë shqiptare, ne jemi edhe sot këtu ku jemi. Gjendja aktuale sot në kantonin tonë, është, se kemi reth 400 nxënës, me një kolektiv prej 14 personave ndër ta nëntë mësues, katër janë nga ana e prindërve, një administrator dhe një kryesi të LAPSH-së prej nëntë antarësh.

LAPSH-i nuk ka zgjidhje edhe për çështjen e pagesave për mësuesit. Pagesa bëhet nga prindërit. Dihet, se bëhet një punë e madhe dhe e çmueshme padyshim. Bashkëpunimi me institucionet zvicerane është shembullor, kur dihet se ju kanë dhënë hapësirë që të punoni. Në anën tjetër, mendoni, se një ditë, gjuha shqipe, të jetë e obliguar për fëmijët shqiptarë në plan programin e mësimit zviceran?

Po financimi i mësuesve që nga fillimi bëhet akoma nga prindërit, me një çmim simbolik i cili është i njëjti që kur ishte formuar LAPSH-i, deri sa çmimet tjera kanë lëvizur me të madhe ne kemi mbetur aty nga fillimi. Por, puna jonë nuk është matur e as që matet me të holla. E dijmë, se për çka kemi punuar, po punojmë e do të punojmë. Sa i përket institucioneve zvicerane, kemi një bashkëpunim shumë të mirë, ata na kanë ofruar objektet shkollore me të gjithë infrastrukturën e nevojshme për nxënësit dhe mësuesit. LAPSH bënë një rol integrues në shoqërinë zvicerane, duke respektuar ligjet dhe rregullat vendit. 

LAPSH është i pranuar zyrtarisht në Drejtorinë e Arsimit të kantonit Cyrih

Nxënësit në mësimin plotësues të gjuhës shqipe vlersohen dy herë gjatë vitit shkollor pra në semestrin e parë dhe në të dytin në fund të vitit shkollorë me notë 1-6 dhe nota e gjuhës shqipe u bartet në dëftesën shkollës së rregullt zvicerane.

Pajtoheni edhe Ju, se shkolla plotësuese shqipe në përgjithësi, nuk i ka punët mirë, duke e ditur numrin e vogël të fëmijëve, që po ndjekin shkollën plotësuese shqipe?

Nuk do të kisha thënë ashtu, që (shkolla shqipe nuk i ka punët mirë), por do të thoja, se nuk jemi të kënaqur me numrin e nxënësve duke parë se në kantonin Cyrih, ka një numër të madh të komunitetit tonë shqiptar, sipas statistikave në kantonin Cyrih, janë një numër mjaft i madh i moshës shkollore i fëmijëve shqiptarë, sikurse gjysma e tyre, do të përfshiheshin në mësimin shqip, ne do të duhej të kërkonim kuadro edhe nga atdheu.

Presni një zgjidhje nga shtetet tona edhe në aspektin financiar dhe për përgaditje të stafit?

Shumë vite jemi duke pritur në këtë drejtim, por nuk kemi akoma asgjë konkrete, përpos fjalëve të mira dhe mirënjohje për punën tonë, e kamë thënë shumë here dhe do e them edhe tash, ka ardhur koha, që shtetet tona të merren me këtë çështje, dora e shtetit është shumë e nevojshme. Duhet të investojmë më shumë në shkollën plotësuese shqipe! Të gjithë e dijmë rëndësinë e gjuhës. Të mos na gjykojnë brezat që do të vijnë. Tani jemi me një situatë tjetër, shumë më të mirë, duk e ditur, se kemi dy shtete shqiptare. 

LAPSH ka bërë misionin e vetë me sukses dhe ka luajtur rolin e ambasadorit sa i përkët mësimit plotësues.

Shteti mundet shumë gjëra t`na ndihmon sa i përket çështjes organizative si përshembull, ne nuk kemi një zyrë tonën, që i nevojitet administratës së LAPSH-it dhe për të mbajtur mbledhjet tona, pastaj manifestimet, që i organizojmë me nxënës kushtojnë financiarisht ne i bëjmë ato duke i falëndëruar sponsorët të cilët na përkrahin në këtë drejtim pa ata nuk do mund të organizohemi, por edhe për ne është vështirë të shkojmë nga zyrja në zyrë të kërkojmë lëmoshë për çdo manifestim. 

Po fillojmë me pyetje direkte, sepse ne e dijmë, me vite e vite, hiq më pak se mbi 30 vjet, që egziston LAPSH-i “Naim Frashëri” në Zvicër, viteve të fundit kanë dal zëra të ndryshëm, se ekziston edhe një kurs apo shkollë e mësimit plotësues në gjuhën shqipe. A është kjo ndarje nëse po, pse?

Unë nuk do të dua ti them ndarje, sepse LAPSH qëndron aty ku ishte sot e 30 vite, por them se është krijuar edhe një subjekt tjetër. Këtu kanë të drejtë të hapin kurse të gjuhëve amtare të gjitha nacionalitetet. Mendoj, se tek ne nuk ka qenë e nevojshme, sepse LAPSH në gjirin e tij ka përfshirë nxënës dhe mësues nga të gjitha trojet shqiptare pa dallim religjioni, partie apo krahine të cilit i përkasin, ajo qëndron në rregulloren e punës edhe në statutin tonë. Ne kemi punuar në fillim edhe në kohë më të vështira, kur Kosova përballej me situatën që e kishte, pra nën okupim, atëherë na është dashur vërtet një përkrahje shtetërore nga shteti shqiptarë. Bëj pyetje, pse ata, që po e përkrahin nuk na dolën në ndihmë dhe të marrin përsipër organizimin e mësimit plotësues në fillimet e krijimit të LAPSH-it? Themelet e LAPSH-it nuk do të mundet askush ti lëviz, sepse është një punë e madhe që është bërë nga ditët më të vështira dhe do të vazhdojmë edhe në të ardhmen. Ato themele janë mbjellur me dashni e atdhetarizëm. Sa e sa gjenerata kanë kaluar me emblemën e LAPSH-it me emrin e ndritur të Naim Frashërit. Ta mbaje përgjegjësinë secili që gabon në këtë drejtim. Një është e sigurt, se LAPSH-i prej ditës së parë e deri më sot, ka punuar shumë dhe kjo dihet nga secili.

A janë fëmijët shqiptarë, që do të humbin nga kjo gjendje?

Të flasim realitetin, se është krijuar një huti tek prindërit dhe normal kjo shkon në në të keqe të fëmijëve, por ne si LAPSH e bëjmë punën tonë sikurse e kemi bërë deri tash, nuk e kemi ndërmend të ndalemi deri sa nxënësi i fundit do të mbetet, këtë ja kemi caktuar vetit obligim moral dhe kombëtarë. Nuk kemi punuar për rrahje gjoksi e pozita, por me punë e shumë përkushtim për të mirën e gjuhës dhe kombit në përgjithësi edhe ate me shumë përkushtim e mund.

Cila do të ishte zgjidhja për një bashkëpunim me grupin tjetër?

Zgjidhja e mirë dhe e drejtë është, se emri LAPSH nuk guxon të lëkundet, as që do të mundet nga askushi, sepse i ka mbijetuar lloj lloj situate. Presim edhe shtetet tona, që të marrin përsipër me organizimin institucional. Ne nuk kemi shkuar askund, as nuk jemi ndarë nga askush, ne qëndrojmë këtu me këto forcat tona deri sa shtetet tona të shohin, se nëse e humbin gjuhën dhe rininë tonë, që po rritet e zhvillohet pa fajin e vet jasht atdheut, kemi shkelur mbi gjakun e Naimit, Fishtës edhe shumë heronjëve tanë. Gabime mundet të ketë, sepse jemi njerëz, por puna është bërë me përgjegjësi. Ne jemi me emblemën e LAPSH-it dhe nuk do të ndryshojmë për asnjë çmim. 

LAPSH-i në Cyrih ishte dhe do të mbetet i paluhatshëm, për këtë ju garantoj, sepse njoh vullnetin e madh të prindërve, mësuesve e dashamirësve.

Kemi plane, se si do të punojmë në të ardhmen dhe besoj shumë, se do të kemi edhe dyert e hapura te dy shtetet tona për t`na ndihmuar që të jemi edhe më të mirë dhe të kemi një numër më të madh të nxënësve shqiptarë. Inatet personale, që mundet ti kenë X-at ne nuk do ti shikojmë, as favoret nëse bëhen pa merita apo vetëm për zhurmë. 

Sa po e kuptojmë, fajin nuk duhet ta marrin ata prindër që nuk po i dërgojnë fëmijët e tyre në shkollën plotësuese shqipe?

Jo, prindërit asesi nuk janë fajtorë, ata duhet vetëm të punojnë edhe në të ardhmen, në këtë drejtim, që ti motivojnë fëmijët e tyre dhe të bashpunojnë me LAPSH-in. Ti kordinojmë gjërat, se si të organizohemi më mirë, që fëmijët e tyre ti dërgojnë në mësimin plotësues. Presim bashkëpunim edhe nga eksperta të tjerë dhe dashamirës dhe do t`ia dalim me suksese. 

Nuk besoj, se duhet fshehur, se e ardhmja e shkollës plotësuese shqipe, do të dëmtohet edhe më shumë me këtë situatë?

Nuk dua ta pranoj! Nuk na duhen ndarjet! Gjuha na bashkon! Rinia pret nga ne! Sugjerimet, kritikat duhet pranuar, por asesi ndarjet. Mjaft na ka ndarë armiku! Diaspora duhet të jetë e bashkuar! Nëse qëndrojmë të bashkuar edhe te punët tona, do të shikohen ndryshe dhe do të kemi edhe më shumë suksese. Fati i madh i joni është, se po jetojmë në Zvicër, ku të gjitha të mirat i gëzojmë dhe u jemi falënderues pafundësisht. 

Keni kontakte me kryetarin e LAPSH-it në nivel 

Zvicre, sepse, sipas burimet tona të sigurta, ju LAPSH i Cyrihut në Kuvendin zgjedhorë i keni pas lëshuar punimet e atij Kuvendi?

Po, ashtu është. Në kuvendin zgjedhorë, ishin disa paknaqësi që i kishim të cilat ishin jasht rregullores dhe statutit të LAPSH-it, të cilat u panë se kërkesat tona ishin të drejta dhe pas disa muajve u bë përsëritja e Kuvendit, duke dhënë dorëheqje kryetari dhe u organizuan zgjedhjet përsëri. Ku po shihet, se kemi pasur të drejtë me ato sugjerime, të mos i quaj kritika. Kur është në interes LAPSH-i ne duhet të themi vetëm të vërtetën. Sa i përket kontakteve me kryetarin në nivel të Zvicrës, sipas nevojës normal kemi kontakte, por duhet thënë, se organizimi i LAPSH-it thuaj se është në nivele kantonale.    

Është bërë ndoj përpjekje për unitet nga ana e LAPSH-it qëndror?

Ju thash e po ju them përsëri, LAPSH-i nuk është i thyer. Ne jemi ata që ishim e do te jemi. Më duhet ta them të drejtën, sepse edhe nga natyra dhe jam i rritur e edukuar, që ta them të drejtën, pavarësisht, se është e dhimbshme, asgjë konkrete nuk kemi, vetëm ate çka kemi dëgjuar apo parë nga mediat.

Nga ana e shteteve tona, Shqipëria dhe Kosova, ka ndoj përpjekje për unitet?

Edhe nga shtetet tona, asgjë konkrete. Ne vazhdojmë me punën tonë. LAPSH-i në Cyrih ka punuar e do të punoj pa u ndalur. Në manifestimet tona përplot me bashkatdhetarë, ashtu edhe siç e theksuat edhe ju dhe e keni parë, dëshmon, se jemi duke punuar dhe do të punojmë edhe ma shumë. Ne duam që të kemi bashkëpunim me shtetet tona edhe ma shumë dhe po besoj, se do të takohemi e do ti tregojmë hallet tona dhe idetë, që LAPSH-i meriton të përkrahet.

LAPSH-it nuk është i ndarë në shqiptarë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi apo nga Lugina e Preshevës?

LAPSH nuk ka qenë edhe nuk do jetë kurrën e kurrës i ndarë në krahina, parti apo besimi. Ne kemi një, gjuhë, kombi e flamuri na bashkon. E thash edhe më herët, në mesin tonë si te prindërit si te kuadri arsimorë, kemi pasur mësues nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Lugina e Preshevës dhe Mali i Zi. Pra nga të gjitha trojet shqiptare, kjo është edhe rregullore në statutin tonë. Nuk do të ndalemi kësaj vije të shëndosh.

Po me ambasadat tona, qoftë me ate të Shqipërisë dhe Kosovës, keni bashkëpunim?

Ne me të gjithë ambasadorët kemi pasur bashkëpunim, si me ate të Shqipërisë, Kosovës dhe të Maqedonisë së Veriut. I kemi ftuar në manifestimet tona çdo herë, kanë marr pjesë shumë herë, në këto vitet e fundit, ambasada e Shqipërisë në Bern, nuk na ka ardhur. Ka një kohë të gjatë, prej kur është lajmëruar shkolla tjetër edhe pse ne i kemi ftuar çdo herë. Arsyen nuk po e dijmë. Do t`ia lëjmë kohës për të gjetur arsyen. Ne i kemi respektuar më shumë se të tjerët, duke iu dhënë fjalën të parëve, si shtet amë. Ne respektojmë shtetin dhe detyrën që e kanë. Asgjë personale nuk e marrim. Për ne, çdo ambasadorë që vjen e nderojmë, sepse është shteti jonë. Kemi bashkëpunuar dhe do të bashkëpunojmë, sepse është shteti ynë. E puna e atyreve është, se a janë afër nesh apo jo. Ne i mirëpresim në çdo kohë. Ndoshta, më duhet ta them, se si duket, ata nuk duan bashkëpunim me LAPSH-in, sepse kështu e kanë cekur edhe në letrën e dërguar drejtorisë së arsimit në Cyrih. 

Sa i përket neve, ne jemi për bashkëpunim me të gjitha ambasadat e trojeve shqiptare dhe do ti ftojmë çdo herë në manifestimet tona të LAPSH-it. 

Ju thash edhe më lartë, ne nderojmë shtetin dhe pozitën e secilit, sepse LAPSH-i nuk është firmë, është institucion kombëtarë, që ka mbajtur gjallë gjuhën shqipe më shumë se 30 vite e do të mbijetoj. Tekefundit, zëri i fëmijëve, që po rriten dhe edukohen në diasporë, do ti kërkojë institucionet e vendeve të të parëve të tyre edhe në të ardhmen, sepse ata janë shqiptarë dhe mburren e krenohen me flamurin tonë kombëtar kuq e zi. 

Cila do të ishte zgjidhja më e mirë e kësaj tymnaje nëse mundemi ta quajmë?

Po. E thash edhe më lartë dhe nuk deshta të zgjerohem më shumë, duke ia lënë kohës. Janë të njoftuar të gjitha institucionet e dy shteteve tona nga kryetari i LAPSH-it në nivel Zvicre dhe nga ana jonë, kuptohet nga Cyrihu. Mendoj, që zgjidhja duhet të jetë nga nivelet institucionale të dy shteteve. Ne e dijmë, se si erdhi deri te kjo situatë, por për hirë të shumë gjërave, nuk dua ti përmendi publikisht për momentin, por po vjen koha që duhet ti themi të gjitha me fakte, sepse për ne primare është gjuha, kombi e flamuri e jo individi apo gradimet. 

Ne e kemi dëshmuar edhe në periudha të ndryshme, se deri në frymën e fundit të kësaj bote, do të punoj për gjuhën amtare, pa shikuar të mirat materiale apo pozitave. 

Kurrë nuk do të rrahi gjoksin për angazhimin tim, që e kam bërë, sepse e kam pasur e do ta kem obligim kombëtar. Do ia lëjmë në ndërgjegjën e secilit se çka bënë. Por, një është e sigurt, bërthama e familjes së LAPSH-it nuk duhet të anashkalohet, sepse rreth saj, kishte e ka veprimtarë që kanë shkrirë jetën për gjuhën shqipe. Vijnë e shkojnë figura të ndryshme, por LAPSH-i do të mbetet emblem uniteti i shqiptarëve.

Sa herë jeni takuar apo thirrur nga LAPSH-i në nivel Zvicre që të realizoni ndoj takim me Ministritë e Arsimit të Shqipërisë dhe Kosovës?

Po, unë jam ftuar nga Ambasada e Republikës së Kosovës në Bern për një takim me Ministren e Arsimit znj. Nagavci dhe kemi biseduar për të gjitha, është në dorën e tyre çka më tutje, ne si LAPSH, po bëjmë dhe do bëjmë tutje punën tonë. Ata janë të njoftuar me gjithçka, me detaje e fakte.

Vitet që po vijnë, shkolla plotësuese shqipe, do të jetë në rrezik së egzistuari?

Kurrë nuk do të jetë në rrezik. Jo nuk mendoj ashtu, por them, se ne jemi një institucion i pranuar nga shteti zvicran si partner i besueshëm për shumë vite dhe punojmë sipas ligjeve të tyre dhe vetëm ata, që na kanë pranuar zyrtarisht munden edhe t`na shuajnë, përndryshe ne nuk e kemi ndërmend të ndalemi. Përkrahjen e kemi nga bashkatdhetarët tanë dhe do ta kemi edhe në të ardhmen, sepse e dijnë punën tonë të sinqertë dhe me shumë sakrifica që bëjmë e që është bërë. 

Bëhet punë e madhe nga ju mësuesit dhe me shumë stres, por sa po çmohet nga institucionet tona?

Ta thash edhe më herët, çmohet me fjalë, por jo me vepra konkrete. Ne nuk kemi bërë e as që do të bëjmë punë për t`na dhënë lavdërata dikush. 

Gëzimi dhe rezulati jonë është, që të punojmë, që gjuha jonë shqipe të ruhet e të jehoj brez pas brezi dhe do të jehoj pa asnjë dyshim.

Vetëm se duhet një riorganizim më i mirë dhe mbështetje nga dy shtetet tona.

Keni bërë ndoj program, se si të shtohet numri i nxënësve?

Po, ne çdo herë mundohemi me metoda të reja që të sensibilizojmë prindërit dhe ti motivojmë që sa më shumë të dërgojnë fëmijët e tyre në gjuhën amtare, në vitin që po hymë, kemi në program që të mbajmë një takim të gjerë me prindër shqiptar që të diskutojmë për të gjitha vështirësit dhe problemet ti dëgjojmë edhe mendimet dhe idetë e tyre për një sukses të përbashkët, puna jonë është e lidhur më faktorin prind për këtë shkak edhe quhemi Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptar. Kemi plane e projekte dhe besoj, se do ia dalim, duke e ditur qëllimin e mirë që e kemi. 

Në manifestimet, që organizoni, shihet një pjesmarrje e madhe e bashkatdhetarëve, kjo dëshmon, se keni përkrahje?

Manifestimet e LAPSH-it tek prindërit janë bërë një rutinë dhe i presin me kënaqësi, më beso, se duhet shumë punë për një organizim të mirëfilltë, por e bëjmë me vullnet kur e dijmë, se fëmijët dhe prindërit presin me padurim këto manifestime. Prindërit na përkrahin shumë dhe bashkëpunimi është i shkëlqyer. Këto manifestime janë shumë të rëndësishme për nxënësit sepse duke recituar në gjuhën amtare, heronjëve dhe datave të historisë sonë, ata pasurohen edhe më shumë me kulturën dhe historinë, këto nuk do ti harrojnë kurrë, pastaj do të përvetësojnë gjuhën dhe përvojat më shumë kur këto i thonë para publikut. Ndihmën më të madhe na e bëjnë sponsorët të cilët e çmojnë punën tonë dhe financiarisht na përkrahin të cilët i falënderoj përzëmërsisht.

Sa jeni i kënaqur me vitin 2023 që po e mbyllim?

I kënaqur pjesërisht, sepse sipas përqindjes së popullatës sonë në kantonin Cyrih, do të duhej që të kemi më shumë nxënës. 

Po shpresojmë, se vitet që po vijnë, do të kemi vertetë ndonjë ndihmë institucionale, pastaj edhe punët do t`na shkojnë më mirë dhe nuk do të mungojë edhe suksesi.

Na duhet punë e punë e jo foto e video nëpër media se po bëjmë diçka. Ne nuk favorizojmë veten personale, por institucionin që e ka një emër të shenjtë, LAPSH « Naim Frashëri ».

Fjala jote përshëndetëse për të gjithë bashkatdhetarët dhe çka pret në vitin e ri 2024?

Unitetet te diaspora jonë e shkëlqyer, sepse vetëm të bashkuar mund t`ia dalim. Falënderoj të gjithë, kryesinë e LAPSH-it për Cyrih, mësuesit, prindërit, nxënësit, sponsorët dhe të gjithë ato media, që ishin e mbesin besnike për të mirën e gjuhës shqipe. E dijmë, se sa ka kontribuar disapora jonë për atdheun. Shfrytëzoj rastin, që të gjithë nxënësve, prindërve, mësuesve dhe vetaranëve të arsimit, t`ia uroj vitin e ri 2024, mbarsi dhe shëndet në familjet tuaja. Do ta përfundoj me një thënje të Sami Frashërit: « NJË POLULL QË HUMBË GJUHËN E VET ËSHTË I HUMBUR DHE I HARRUAR ».

Ju falënderoj shumë edhe njëherë dhe po besojmë, se do të gjindet bashkëpunimi dhe do ti kalojmë pengesat për të mësuar gjuhën shqipe, brezi i ri?

Të faleminderit dhe njëherë për përkrahjen që e ke bërë me vite e vite drejt LAPSH-it « Naim Frashëri », si gazetarë, editorë e redaktorë, ku pastaj ishe mësues dhe anëtarë nderi. Besoj, se edhe mediat tjera në përgjithësi kudo që janë, do ta përkrahin LAPSH-in, sepse ishte dhe do të mbetet i vetmi institucion që i bashkon të gjithë shqiptarët. Dera e LAPSH-it është e hapur për të gjithë ata, që ia duan të mirën ardhmërisë. Ne nuk do të ndalemi për të mirë. LAPSH-i në Cyrih nuk e shikon, se cilës parti i përket, besim apo krahine. Të punojmë për shkollën plotësuese shqipe « Naim Frashëri » dhe të mos ndalemi për jetë./ Intervistoi: Dashnim HEBIBI

Ju jeni themelues dhe president i Fondacionit International Virtual e-Hospital. Cilat janë saktësisht detyrat e Fondacionit?

Fondacioni Ndërkombëtar Virtual E-Hospital (IVeH) është një organizatë jofitimprurëse (501c3), me selinë e saj në Arlington, VA, SHBA (http://www.iveh.org/). IVeH u krijua për të ndihmuar rindërtimin e sistemit të kujdesit shëndetësor publik në vendet pas konfliktit dhe ato në zhvillim. Ne punojmë drejt këtij qëllimi duke prezantuar dhe zbatuar programe të telemjekësisë, teleshëndetësisë dhe edukimit virtual përmes konceptit të rrjetit IVeH. IVeH menaxhohet vetëm nga vullnetarët e tij dhe drejtohet nga një Bord Drejtues ndërkombëtar. Që nga themelimi i saj në 2001, IVeH ka punuar me zell për krijimin e një rrjeti plotësisht funksional dhe të integruar rajonal të telemjekësisë dhe rrjetit virtual të edukimit në Ballkanin Perëndimor, veçanërisht në Kosovë, Shqipëri, si dhe ka punuar gjithashtu me Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Ne punojmë drejt përmbushjes së këtij qëllimi përmes një strategjie që e kemi quajtur “Initiate- Build-Operate and Transfer (IBOT)”.

Kjo strategji efektive kombinon krijimin e rrjetit dhe infrastrukturës së fuqishme të telemjekësisë, programeve arsimore virtuale përmes bashkëpunimit ndërkombëtar dhe krijimit të kapaciteteve njerëzore që menaxhojnë në mënyrë të pavarur programet e telemjekësisë dhe teleshëndetit. Fillimi, ndërtimi, zbatimi dhe së fundi të qenit në gjendje për të parë rezultatin e 20 viteve të punës intensive të telemjekësisë në mbarë botën, ka qenë një udhëtim i madh personal i mbushur me gëzim, emocione, dramë, zhgënjim të herëpashershëm dhe shumë e shumë orë duke përshkuar botën nga një cep në tjetrin; larg familjes sime, duke ndërtuar ura dhe miqësi, duke vendosur një tullë për kujdesin virtual, ndërtimin e një sistemi më të mirë të kujdesit shëndetësor, një të ardhme më të mirë në çdo kontinent, përpos jo në Antarktidë. Dhe ia vlente. Çdo pjesë e saj! Ajo që filloi si një përpjekje e dëshpëruar për të rindërtuar sistemin e shkatërruar të kujdesit shëndetësor të Kosovës para dhe gjatë luftës së viteve 1998/1999, Programi i Telemjekësisë së Kosovës është shndërruar në një themel dhe përhapje të telemjekësisë në Shqipëri, Kabo Verde, Vietnam dhe vende të tjera dhe e ka rritur aksesin në kujdes shëndetësor jashtëzakonisht shumë. Transformimi i sistemeve të kujdesit shëndetësor në vendet në zhvillim dhe ato pas konfliktit më është bërë pasion, jeta ime e dytë profesionale, përpos punës si kirurg. Për më tepër, ka qenë përvoja më pasuruese, një përvojë që nuk do ta ndërroja me asgjë në botë. Disa do të thonë se ka qenë një fat. Tani kemi shumë arsye për të festuar dhe falënderojmë shumë njerëz nga shumë vende që kanë kontribuar për këtë në një mënyrë apo tjetër, por ne kemi ende një rrugë të gjatë për të bërë.

2. Deri në çfarë mase mund të kontribuojë Austria këtu?

– Epo, Austria ka qenë një mike e madhe e Kosovës dhe ka ndihmuar shumë. Megjithatë, Austria mund të kontribuojë shumë edhe më tej. Donacionet specifikisht të dedikuara ose ato përmes bashkëpunimit do të sigurojnë që misioni ynë të vazhdojë dhe IBOT të bëhet popullor në të gjitha vendet ku ne punojmë. Për më tepër, ai do të na ndihmojë të transformojmë kujdesin shëndetësor në një sistem të kujdesit shëndetësor më kosto-efektiv në vendet pas konfliktit. Aktualisht ka 34 vende me më shumë se 2 miliardë njerëz të përfshirë në luftëra ose konflikte të mëdha. Strategjia IBOT është dëshmuar efektive, përsëri dhe përsëri. Së fundmi kemi krijuar një model tjetër të qëndrueshëm të transformimit të shëndetësisë në Kosovë, duke themeluar Kolegjin e Kirurgëve të Kosovës (KCS), si një organizatë ombrellë të shoqatave kirurgjike dhe si një organ shkencor dhe avokues për të udhëhequr avancimin e disiplinës së kirurgjisë në Kosovë që përfshin më shumë se 1000 kirurgë nga 13 disiplina. Kolegji, si një organizatë jofitimprurëse shkencore dhe edukative e kirurgëve, u themelua në vitin 2018 për të përmirësuar cilësinë e kujdesit për pacientin kirurgjik duke vendosur standardet më të larta për edukimin dhe praktikën kirurgjikale. Kolegji është i përkushtuar për të përmirësuar kujdesin ndaj pacientit kirurgjik dhe për të avancuar praktikën etike të kirurgjisë. Kolegji po punon së bashku me autoritetet shëndetësore të Kosovës për standardizimin e kujdesit, praktikës dhe protokolleve të kujdesit kirurgjik dhe do të punojë për avancimin e agjendave klinike, shkencore dhe kërkimore të kirurgjisë në Kosovë me qëllim të arritjes së standardeve botërore. Për më tepër, ne kemi plane serioze për të ndërtuar institucione kërkimore, simulimesh dhe trajnimi dhe arsimore që do të ndryshojnë vërtet fytyrën e sistemit të kujdesit shëndetësor. Do të doja të kisha mundësinë të punoja me komunitetin austriak, qeverinë apo OJQ-të e Austrisë në këtë projekt madhor. Në të njëjtën mënyrë, ne mund të ndihmojmë Austrinë të zbatojë programe të telemjekësisë, veçanërisht në sëmundjet kronike si ato të popullatës geriatrike, por edhe për ato më akute.

3. Me çfarë sfidash përballet në mënyrë specifike një sistem shëndetësor në vendet pas konfliktit – krahasuar me vendet pa zhvillime penguese të kohëve të fundit?

Ka disa probleme të mëdha në vendet që sapo kanë dalë nga lufta: Objektet dhe infrastruktura shëndetësore shpesh shkatërrohen, ka një ndërprerje të madhe të shërbimeve të kujdesit shëndetësor; numri i madh i operacioneve elektive dhe kështu që tani pacientët shkojnë te mjeku shumë vonë. Në krye të kësaj gjendje dëshpërimi, ka një ikje të konsiderueshme ose masive të trurit të profesionistëve të kujdesit shëndetësor, të cilët ndoshta u larguan si refugjatë, ose thjesht u punësuan nga shumë vende që ndoshta ndihmuan gjatë luftës, të cilat i paguajnë më shumë dhe janë më të sigurta për ta dhe familjet e tyre, pra nuk ka ekspertë në spitalet publike, ndaj pacientët duhet të largohen tërësisht nga vendi dhe të shkojnë jashtë vendit për shërbime shëndetësore, duke bërë shpenzime katastrofike. Pra, vendet, si Kosova e pasluftës, për vite (apo edhe më keq, për dekada) janë marrë vetëm me shërbimet e urgjencës. Menduam se COVID-19 ishte i keq, kur nuk kishim raste elektive. Por, provoni atë gjatë luftës ose pas luftës. Të gjitha këto ndryshime bëhen edhe më keq, kur (zakonisht) vjen qeveria e re dhe duhet të ketë prioritet buxhetin e pakët që kanë. Për më tepër, për fat të keq, sistemi i kujdesit shëndetësor publik mbeti i pafinancuar vit pas viti, qeveri pas qeverie, dhe ka GDP-në më të ulët për kujdesin shëndetësor në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe ndër më të ulëtat në botë. Kur ke GDP-në më të ulët dhe shkallën e lartë të korrupsionit, rezultatet janë katastrofike.

4. A është kjo gjithashtu një mundësi për të qenë në gjendje të ridizajnoni strukturat nga e para?

Në një farë mënyre po. Por transformimi duhet të planifikohet në shtigje afatgjata, ndërkohë që ju merreni njëkohësisht me emergjencat. Ekziston nevoja për zgjerimin e shërbimeve klinike për të rritur aksesin për pacientët dhe personelin në kujdes dhe edukim, duke zhvilluar një plan strategjik me kontributin e ekspertëve më të vërtetë, bazuar në nevojat e vendeve individuale që do të kufizojë nevojën e pacientëve për të shkuar jashtë vendit. Kjo do të thotë, të krijojnë ekspertizën e tyre dhe të sigurojnë diversifikimin e kuadrove dhe barazisë, që do të thotë të zgjerojnë udhëheqjen e sistemit të kujdesit shëndetësor pa prioritete politike, dhe edukim në të gjitha nivelet e kujdesit shëndetësor. Përveç kësaj, ekziston nevoja për optimizimin e efikasitetit klinik dhe të ardhurave, për të garantuar qeverisje të mirë spitalore dhe për të mbështetur përmirësimin e cilësisë dhe iniciativat e sigurisë së pacientit për të përmirësuar rezultatet shëndetësore. Kjo përkthehet në sigurimin e cilësisë së lartë të shërbimeve dhe ndalimin e ikjes massive të pacientëve jashtë vendit. Për më tepër, rindërtimi i sistemit të kujdesit shëndetësor duhet të bazohet në të dhëna, me infrastrukturë të dedikuar për kërkime cilësore të avancuara, në mënyrë që të përmirësohet cilësia e shërbimeve dhe dukshmëria, dhe zhvillimi i vazhdueshëm i stafit shëndetësor, domethënë zhvillimi i kapaciteteve njerëzore të personelit mjekësor.

5. Me çfarë problemesh u përball Republika e Kosovës në rindërtimin e sistemit të saj shëndetësor dhe çfarë zgjidhjesh ishin dhe po ndiqen?

– Ashtu si në shumë vende të tjera të dala nga lufta apo konfliktet e mëdha, Kosova u përball me shumë çështje, që u shtresuan për vite të tëra pushtimi dhe shkatërrimi sistematik të sistemit shëndetësor. Pra, ka nevojë për një transformim të madh të sistemit të kujdesit shëndetësor, eliminimin e korrupsionit të ngulitur pothuajse në të gjitha shtresat e sistemit shëndetësor, krimin e organizuar në shëndetësi, me qëllim përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të kujdesit shëndetësor, rritjen e llogaridhënies, ndërtimin e kapaciteteve moderne njerëzore, modernizimin, infrastrukturën spitalore, përmirrësimin e transparencës dhe zbatimit të diplomacisë mjekësore dhe ndalimit të trajtimit jashtë vendit.

6. Çfarë roli luan telemjekësia në këtë dhe cilat janë disa nga sfidat?

– Përparësia më e madhe e telemjekësisë dhe teleshëndetësisë në çdo vend dhe çdo gjendje, e veçanërisht në krizë, të tillë që kishim gjatë COVID-19, është aftësia për të vazhduar ofrimin e shërbimeve shëndetësore në distancë fizike. Në SHBA, shumica e institucioneve të kujdesit shëndetësor përdorin një formë të telemjekësisë ose teleshëndetësisë falë përparimeve të rëndësishme në telekomunikacion, duke përfshirë dhe pa u kufizuar në përmirësimin e imazheve me rezolucion të lartë dhe akses më të madh në brez të gjerë. Megjithëse teknologjitë, infrastruktura dhe legjislacioni i sapolindur diskutohen dhe përmirësohen gjithnjë e më shumë, ato mbeten sot në një fazë të hershme integrimi dhe përhapjeje në sistemin aktual të kujdesit shëndetësor. Ndërsa, besoj se telemjekësia dhe teleshëndetësia janë më në fund në qendër, ka sfida për të vazhduar me këtë vrull. Sfidat më të rëndësishme për përhapjen e gjerë të telemjekësisë janë mungesa e qasjes dhe udhëzimeve të standardizuara që përshkruajnë kriteret uniforme se kur duhet të jetë pjesë e kujdesit telemjekësia; mungesa e qartësisë për mënyrat dhe mekanizmat e rimbursimit; Çështjet e licencës kur kujdesi telemjekësor duhet të kalojë linjat shtetërore ose të vendit; pajtueshmërinë me rregullat e privatësisë dhe sigurisë së Aktit të Transportueshmërisë dhe Përgjegjshmërisë së Sigurimeve Shëndetësore (HIPAA); dhe çështjet e sigurimit të përgjegjësisë dhe keqpërdorimit. Përveç kësaj, duhet të merren parasysh edhe dështimet teknologjike dhe faktorët njerëzorë, por me përparimet e fundit, integrimi i teknologjisë me faktorët njerëzorë është bërë pothuajse i pandërprerë. Për më tepër, me një integrim të përsosur të telemjekësisë dhe teleshëndetit në kujdesin e sëmundjeve kronike, mund të lindin pyetje për vazhdimësinë e kujdesit. Faktorët e lartpërmendur janë ndoshta arsyeja pse telemjekësia duhet të integrohet në sistemin aktual të kujdesit shëndetësor. Që nga fillimi i teknologjisë së telemjekësisë nuk ka qenë problem. Faktori njerëzor ka qenë. Tani që kemi internet kudo, komunikimi nuk është problem. Vendimi për të bërë telemjekësi nga institucioni është.

7. Çfarë mund të mësojë një vend si Austria nga përvojat në Kosovë për transformimin e vazhdueshëm të sistemit të saj shëndetësor – apo kushtet janë shumë të ndryshme?

– Kur bëhet fjalë për telemjekësinë, shumica e vendeve në botë, me disa përjashtime, janë në të njëjtën anije. Austria do të ishte një vend i përsosur për të pasur një sistem të përhapur të telemjekësisë. Integrimi i telemjekësisë dhe teleshëndetësisë në sistemin e kujdesit shëndetësor lejon: sigurinë e pacientit dhe eliminimin e të gjitha shqetësimeve që përjeton pacienti, duke përfshirë ndërprerjen e ditës së tij, udhëtimin me makinë ose modalitete të tjera në zyrën e mjekut, kalimin e kohës në parkim (shpesh ata duhet të paguajnë për parkim), duke pritur në dhomën e pritjes me pacientë të tjerë të sëmurë dhe përfundimisht të shihen nga ofruesi i shërbimit. Ky proces është i gjatë, i mundimshëm dhe në shumë raste jo i nevojshëm. Shumica e takimeve klinike mund të bëhen virtualisht duke përdorur telemjekësinë dhe teleshëndetin.

8. Ju keni përvojë të thellë me sistemin e kujdesit shëndetësor në SHBA. Sa ju ka ndihmuar kjo njohuri në rolin tuaj si Ministër i Shëndetësisë së Kosovës? Çfarë keni dashur të bëni ngjashëm dhe çfarë me vetëdije keni dashur të bëni më ndryshe?

– Trajnimi në Universitetin Yale dhe puna në disa nga qendrat më të mira të kujdesit shëndetësor në SHBA, më ndihmoi shumë. Më pëlqen të punoj me të dhëna. Pasi bëra një analizë SËOT të gjithë sistemit klinik të kujdesit shëndetësor, e konstatova gjendjen e shëndetësisë në Kosovë si katastrofike. Sistemi shëndetësor i pasluftës u zhvillua në bazë të asaj që donin donatorët, dhe jo bazuar në analiza të vërteta dhe plane afatgjata. Shumë studime fizibiliteti (shumë të shtrenjta), të bëra shpesh nga i njëjti vend apo agjenci e njëjtë apo edhe i njëjti person nga i njëjti vend, dolën me të njëjtat përfundime, por asgjë nuk u bë dhe udhëheqja e sistemit shëndetësor kosovar as që i lexoi ato studime. Të gjithë ata që kanë ardhur për të punuar në Kosovë kanë dashur të bëjnë studimin e tyre të fizibilitetit. Ishte maskim. U shpenzuan kaq shumë para për këto studime.

Në Kosovë është dashur të investojmë në cilësinë e shërbimeve, që përfshin infrastrukturën dhe kapacitetet njerëzore. Kjo do të rrisë volumin dhe do të reduktojë ikjen e trurit, si dhe pacientët që shkojnë diku tjetër për kujdes, dhe më pas do të jetë fitimprurës. Këto fitime më pas duhet të investohen në cilësinë e kujdesit. Për të mbyllur të gjithë këtë cikël, duhet të krijojmë 12 qendra ekselence dhe 22 programe të subspecializimeve të avancuara, me ekspertë të rinj, që do ta çojnë sistemin e kujdesit shëndetësor në një drejtim krejtësisht të ri. Këto kërkojnë kohë. Transformimi i sistemit shëndetësor nuk duhet të përdoret për mundësi zgjedhjesh politike.

Në Kosovë si Ministër i Shëndetësisë doja të krijoja ekspertizën dhe cilësinë e kujdesit si ai që e ofroj këtu në Shtetet e Bashkuara, por doja ta mbaja atë më lirë dhe jo me shpenzime të kujdesit shëndetësor jashtë kontrollit.

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 13 Dhjetor 2023

“Pro Armenia” ka botuar, me 15 prill 1903, në faqen n°6, letrën e shkrimtarit bullgar Stojan Michaïlowski me rastin e botimit asokohe të numrit të parë të gazetës së re në gjuhën shqipe “Vetëtima” në Sofje, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Një letër nga Stojan Michaïlowski

Një gazetë e re në gjuhën shqipe, Vetëtima (l’Éclair) sapo ka dalë në Sofje. Numri i parë fillon me një letër të Stojan Michaïlowskit, i cili duket se nuk e konsideron të pamundur një mirëkuptim midis shqiptarëve dhe maqedonasve, ndryshe nga sa besohet zakonisht. Ja kjo letër :

“Botimi i një gazete të re shqipe në Sofje është më shumë se një akt guximi; është një ngjarje.

Është një manifestim i shpirtit shqiptar.

Gradualisht, por me siguri, kombi shqiptar po ecën përpara në rrugën e progresit.

Dje ishte zgjimi. Nesër do të jetë vetëqeverisja.

Shqiptarët duan atë që duan, kudo në Turqi, rajat, atë që duan këta krishterë fatkeqë të Maqedonisë, fati i të cilëve po preokupon sot opinionin evropian : — vendin e tyre në diell, të drejta të pajtueshme me dinjitetin njerëzor, një atdhe të lirë. 

Me zemrat e guximshme asgjë nuk është e pamundur ! Shqipëria do të triumfojë, po ashtu edhe Maqedonia. Drejtësia do ta ketë gjithmonë fjalën e fundit në këtë botë; për nder të njerëzimit nuk mund të ishte ndryshe.

Më shumë se kurrë, Turqia aziatike me tërbim, e pamëshirshme me Evropën, armiqësore ndaj çdo gjëje të ndershme, inteligjente, bujare, na sulmon me urrejtjen e saj shtazore dhe të pathyeshme!

Epo ! Ne do të dyfishojmë përpjekjet tona !

Ne kurrë nuk do të ndalemi së thirruri ndaj kësaj torfe sinekristësh, eunukësh, odaliskësh, shërbëtorësh, të preferuarish — që përbëjnë rrethin e Sulltanit të Kuq : — “Kaloni sërish Bosforin ! Ju përfaqësoni të kaluarën e vdekur; ju jeni mohimi i çdo rendi moral ose material; ju jetoni me plaçkitje dhe dhunë; shkoni të gjeni çakejtë dhe hienat : jeni të së njëjtës racë !”

Ne do të organizojmë rezistencën — këtë rezistencë të madhe dhe të shenjtë, e cila është preambula e gjithë rinovimit shoqëror. Birucat e torturës mund të jenë të tejmbushura — ne do të veprojmë — do të jemi të palodhur. Ne e dimë shumë mirë se kushdo që është i vendosur të sakrifikojë gjithçka për pavarësinë e tij nuk mund të shkatërrohet.

Pastaj, një ditë, revolucioni hakmarrës do të shpërthejë — revolucioni i madh dhe i bukur i rajave (raïave)…

Atë ditë, nuk do të ketë më Turqi !”

Sofje 

Stojan Michaïlowski

Kryetar i Komitetit Maqedono-Andrinopojës.

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Dhjetor 2023

“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të premten e 24 prillit 1914, në ballinë, intervistën ekskluzive me Syrja Bej Vlorën në lidhje asokohe me zgjidhjen e çështjes epirote, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

A është zgjidhur çështja epirote ?

Një intervistë me Syrja Bej Vlorën

Vlorë, 19 Prill. Syrja Bej Vlora, i dërguara i Princit të Shqipërisë në Vjenë, mbërriti nga Durrësi. Unë shkova menjëherë tek ai për t’i kërkuar lajme për çështjen epirote.

— Çështja – më tha i intervistuari – është plotësisht e zgjidhur; Greqia ka njoftuar zyrtarisht qeverinë tonë se brenda pak ditësh do të tërhiqet dhe do të përfundojë pastrimin si të trupave helene, ashtu edhe të batalioneve të shenjta dhe të andarëve nga Epiri.

— Çfarë lëshimesh u bëri Shqipëria epirotëve për të vendosur që ata të hiqnin dorë nga autonomia?

— Të njëjtat që gëzojnë aktualisht të gjitha lokalitetet në Shqipërinë e lirë, pra e drejta e të krishterëve për të qenë pjesë e xhandarmërisë shqiptare dhe mësimi i lirë i gjuhës greke, e konsideruar si gjuhë e fesë, për të krishterët shqiptarë pas përfundimit të vitit të tretë të arsimit fillor në gjuhën shqipe në shkollat kombëtare.

— Çfarë mendoni, Shkëlqesi, për ndikimin dhe autoritetin e ushtruar nga Esad Pasha mbi popullsinë e Veriut dhe mbi punët e qeverisë ?

— Ndikimi i Esad Pashës i detyrohet më shumë pozitës që mban sesa personit.

— Por a mundet që ky ndikim të paralizojë pjesërisht veprën e sovranit ?

— Aspak: Besoj fort se Esad Pasha ka aq përkushtim dhe bindje ndaj sovranit tonë, saqë po ta urdhëronte të braktiste Shqipërinë, do të largohej menjëherë.

— Më lejoni, megjithatë, të vërej se në çështjen me kolonelin holandez Tomson, ju keni vepruar disi në mënyrë despotike.

— E thënë ndryshe, Esadi donte t’i bënte kolonel Thompsonit të kuptonte se misioni holandez kishte për detyrë të organizonte xhandarmërinë shqiptare, por edhe ai duhej t’i nënshtrohej urdhrave të Qeverisë dhe Ministrisë së Luftës. Z. Thompson me sa duket mendonte ndryshe dhe për këtë arsye u përjashtua nga ndërhyrja në çështjet shqiptare.

— A do të qëndrojë disa ditë në Vlorë, Shkëlqesia Juaj ?

— Ndoshta do të iki nesër, sepse kam vetëm katër ditë pushim dhe në këtë kohë dua të ndalohem në Napoli për t’u takuar me vëllain tim që vjen nga Egjipti; nga Durrësi do të nisem menjëherë për në Vjenë, vendqëndrimi im i ardhshëm.

— Po në Romë ?

— Në Romë do të shkojë Dr. Adamidhi.

— Po në Kostandinopojë ?

— Për momentin askush nuk është emëruar zyrtarisht, por të gjitha gjasat janë për Halil Pashën, ish-guvernatorin e Damasit.