Zef PerGeGa/

Tri dimesonalja, si trinia e shenjtё e fjalёs nё bёrthamen e kujtesёs kombetare, si shkrimtar exselent, Preç Zogajt, si protogonis, jo vezhgues, por nё rend tё parё me shpirtin e sinqertё pёr bluzёn e bardhё tё demokracisё dhe rendit te ri shoqёror, pёr ta ndryshar e shkulur atё nga bunkeri i gjakut dhe qelitё e plumbёta, si kronikan dёshmues me dritёn e syve tё shpirtit dhe nё fund pёr ta perbledhur atё nё librin “Fillimet” ёshtё ndoshta rasti i vetёm dhe i perserishёm, jo vetёm nё letёrsinё shqiptare, por edhe nё atё tё Lordave botёror, apo presidentёve tё botёs qё kanё shkruar mё shumё pёr jetёn personale, t’ue i pastrue yjet e rrёmё nё spaleta e ndonёse pej tyre bota e din fort mire se i kanё larё duar me gjak.

Autori Zogaj ёshtё me ketё vepёr unikal kundra krimit tё harresёs sepse ky fenomen mbart me vete inkubatorin e persёritjёs. Ndaj mendoj se Preç Zogaj meriton njё nderim ndёrkombetar, Ashtu si Rudolf Marku, Zija Cela, Marash Mirashi dhe bota perendimore tё mos i trembёt emrit tё tij qё vjen nga njё krahinё, qё fort mirё e ka njohur bota dhe Franca ka kёrkue me doemos ti kishte kumbare, princore shekujsh ketё Derё, por shpirtit te bukur qё nxori nga zgafellat e zeza te krimit komunist, tё vertetёn historike tё njё kombi tё lashtё.

Kancelari, Nobel dhe Elitar kancelarishe, hapni derёn pёr shqiptarё se me çelёsin e tye keni çelur derёn e zyrёs tuaj. Preç Zogaj, miku ynё bashkёkohas, nuk ёshtё vetёm dëshmitar okular i shumë episodeve të periudhës 1990-‘92 në Shqipёri, por ёshtё fija e hollё e artё e dritёs sё shpirtit tё deshmive tё kohёs qё shkoi, qё vjen e do tё vijё dhe kёtu ёshtё tridimensionalja vizionare e tё vertetёs histoike, pё ta thenё atё kur çmimi i saj ёshtё mё i lartё, pёr thirrur koshiencen njerёzore tё fjetur tё zgjohet nё vemendje dhe mё qenё parashikuese i tё ardhmёs. Kёshtu shoqёria nderton udhё dhe jo gropa pёr tё varrosur vetёn, siç ka ndodhur nё vendin tonё.

Vepra e Preç Zogaj nuk ёshtё njё vepёr e kёnaqёsisё estetike, kjo po se po, por ёshtё njё vepёr e paperseritshme e kataklizmёs, nёpёrmjet fjalёs dhe pёnёs brilante tё shkrimtarit Zogaj, qё tё mos pёrsёritet. Njё vepёr qё tregon shkallёn e lartё tё guximit nё strofullёn e ujqёve trasheguese e tё bijёve.

Kur lindi klasa e re politike e pluralizmit politik nё vitet ’90, pikërisht atë ditë, madje atë orë, nё “martenitetin e lindjёs” Preç Zogaj ishte aty, jo rastesisht, por me vetёdijen e plotё tё nisur nga sheshi i Lezhёs, para Memorialit “Gjergj Kastrioti”, ku mu dha rasti tё merrja pjesё nё atё miting , ku foli Zogaj, herё protagonist ne ballё e herë dëshmitar okular, por mё shumё si zemra e motorrit lëvizës e herë zë kritik i saj.

Preç Zogaj është padyshim ndër burimet më të besuara dhe autoritare të këtij momenti të rëndësishëm historik. Ai ju bashkua Lëvizjes studentore në mëngjesin e të hënës 10 Dhjetor. U bë dëshmitar i protestës dhe një shtytës publik i saj me njё ideal tё vetёm, qё kombin e tij ta shikonte ne pjedestal. Ketё amanet ai e plotёsoi, jo vetёm si poet, jo vetёm si shkimtar, por si njё shenjtёri pagezuese e kujtesёs kombёtare. Shqiptarёt i kane nobelistёt brenda vetёs, mjafton ta largojnё perden e egos. Te pafsha ne maja Preç si çdo shkriptar qё lartёson kombin shqiptar!

Nje moment falenderimi, pёr ju nga Amerika. Tё jam falё!

Gëzim Mekuli/

Flamujt, filmat dhe sloganet janë duke u keqpërdorur pa kufi nga partitë politike. Si rrjedhojë e këtij komunikimi politik, hapësira shqiptare është plot zbrazëti, e thatë, jo bindëse dhe fyese. Në debatin “për” apo “kundër” reklamës politike televizive, shpeshherë është theksuar se natyra dhe forma e shpejtë e reklamës televizive mund të ndikojë negativisht në mbarëvajtjen e debatit politik. Si rrjedhojë e kësaj, politika është bërë më pak konkrete dhe më shumë e përgjithshme.

Reklama politike (në veçanti në fushatën parazgjedhore) është e orientuar dhe e përqendruar më shumë në individ – person. Para së gjithash, reklama politike televizive është e brumosur dhe e ngjyrosur me slogane. Vetëm për pak sekonda kjo provon dhe synon të jetë mjet – instrument i përkryer i partisë për të komunikuar me opinionin publik para dhe gjatë zgjedhjeve të lira.

Shtrohet pyetja: A është e mundshme që politika e sloganeve, e lëshuar në formë mesazhesh të shkurtra dhe të detyruara, të ketë në përmbajtjen e vet sqarime dhe informacione politike?

Në të gjitha kohët komunikimi politik ka pasur dy qëllime kryesore: të argumentojë dhe të mobilizojë. Procesi i argumentimit realizohet në parlamente, tubime dhe seksione të ndryshme publike. Mobilizimet, në të kundërtën, realizohen në thirrje të shkurtra dhe plot emocion. E gjithë kjo bëhet me të vetmin qëllim që të motivohet dhe të provokohet nënvetëdija e votuesve. Synohet gjithmonë të ushtrohet trysni e tillë mbi votuesit në mënyrë që ata të zgjedhin dhe të votojnë “si duhet”.

Gjatë gjithë historisë, janë përdorur mjete nga më të ndryshmet për të arritur këtë qëllim. Flamuri: Në lëvizjen e klasës punëtore, për shumë vite flamuri ishte përdorur shumë. Flamuj me ngjyra shumë, e shkronja festive të mëdha e emocionuese, si: ”Mjaft më! Ne nuk durojmë dot”, ”Kapitalizmi shkatërron njerëzimin”, ”Së bashku jemi më të fortë” etj. dominonin në këtë lëvizje politike. Është kjo një formë interesante dhe njëkohësisht artistike e komunikimit nëpërmjet flamujve.

Por, a ishte ky komunikim konkret dhe bindës?

Gjuha e protestës së punëtorëve i përngjante më shumë demagogjisë, sepse kishte një drejtim. Synimi i saj ishte më shumë që të përfitonte përkrahës nga radhët e tyre e më pak që t’i bindte ata me argumente.

Afishet: Afishet janë një formë tjetër e komunikimit politik. Afishet politike janë shumë herë më artistike sesa flamujt. Me shije e përkushtim, afishet politike janë zhvilluar dhe përsosur nga bolshevikët në Rusi. Afishet komuniste janë ”plot jetë”, dramatike dhe me ngjyra që të lënë mbresa. Ato flasin shumë.

Në shtetet sovjetike propaganda agjitative përmbante një komunikim me demagogji të pastër dhe me qëllime të caktuara ideologjike. Thirrjet duhej të bëheshin me ndjenjë të forta, që shpeshherë merrte përmasa brutale. Apelet i drejtoheshin më tepër zemrës sesa mendjes. Kjo ishte e tëra që ofronin afishet politike. Shumë diktatorë, ndër ta Musolini dhe Tito, dëshmuan se kishin njohuri dhe aftësi të mjaftueshme për ta përdorur këtë medium për mrekulli.

Edhe në mesin e partive politike shqiptare afishet ishte një formë e popullarizuar për mobilizimin dhe provokimin e emocioneve, si për ”të majtët”, ashtu edhe për ”të djathtët”. Në mënyrë shumë sistematike kjo metodë është zbatuar dhe po zbatohet nga politikat dhe dy qeveritë tona.

Vazhdimisht nëpër pllakate shohim përsëritjen e fjalëve shabllon, si: ”Drejt pavarësisë me X partinë”, ”Ne dimë të ndërtojmë shtetin” etj. Kush do të ishte ai bir nëne që do të kundërshtonte këto fjali të shkruara në pllakatet ideologjike e që shoqërisë sonë të varfër, i kushtuan miliona euro? Fjali të ëmbla dhe ”domethënëse”.

Por, a është konkret dhe bindës ky komunikim?

Sloganet: Sloganet janë po ashtu një formë mediale që janë përdorur nga të gjitha partitë. Mjeshtëria ose arti për të formësuar sloganet, që do të mund të përsëriteshin dhe përsëriteshin pandërprerë gjatë një fushate parazgjedhore, është ”vjedhur” nga reklama amerikanë për biznes, që në vitin 1920.
Por, a ishte ky një komunikim konkret dhe bindës?

Filmat politikë: Filmat me karakter politik ishin bërë zakon në politikën shqiptare. Estetika ishte totalitare. Të kopjuara nga regjisorët sovjetikë, si Eisenstein dhe nazistja e re dhe plot elan, Leni Riefenstahl. Shikoni sot se si përdoret efekti i ngjyrave dhe i ndriçimit të fotografisë, vendosja e saktë e kamerës për të fotografuar politikanët ulur në kolltukët e tyre. Këto i ngjajnë shumë teknikës së kamerës, të përdorur në filmin partiak propagandistik të Hitlerit ”Triumf des Willens”.

Duhet ta pranojmë se televizioni na ka dhuruar një formë të re komunikimi politik në debatet tona televizive. Mirëpo, kjo, para së gjithash, është shndërruar në një forum për replika artistike. Fjali të shkurtra dhe ”buzëqeshje dhelpre”. Ky është arti i të folurit që parapëlqehet nga politikanët për të komunikuar me publikun e ”tyre”. Edhe këtu forma shpeshherë na del e bukur. Po çfarë mund të thuash për përmbajtjen?

Nga Dashnim HEBIBI/

Winterthur, 29 nëntor 2025 – Gjithandej në botë po organizohen dhe janë duke u organizuar manifestime të shumta për 28 Nëntorin, festën më të madhe kombëtare të shqiptarëve, një ditë që simbolizon jo vetëm Pavarësinë dhe Flamurin, por edhe trashëgiminë tonë kulturore dhe shpirtërore, të pasur me histori dhe vlera. Për programin e Ansamblit “TROJET” në Winterthur, që do të ketë manifestimin e madh kombëtar, isha i njoftuar disa ditë më parë dhe e di me siguri se me sa përkushtim dhe pasion është përgatitur kjo mbrëmje e veçantë, ngase isha në ushtrimet që bënin me shumë zemër.

Secili anëtar, nga kryetari deri tek më i riu, e ka marrë këtë organizim si një detyrë personale dhe si një festë të tyre – siç thotë populli, “me loçkë zemre, sepse thuajse çdo kush ishte me familje me bashkëshorten, vajzën, djalin, rejën, dhëndrrin, nipin e mbesën. Ky ansambël është si një sofër e një familje”.

Mbrëmë, vonë, paralajmërimi im për këtë ngjarje u konfirmua me një manifestim të jashtëzakonshëm në platformën e mërgimtarëve helveticALforum.ch.

Sallën e Hotel Zentrum Töss në Winterthur e mbushën bashkatdhetarë nga të gjitha trevat shqiptare të Zvicrës, duke sjellë energji, entuziazëm dhe emocione të forta për nder të 28 Nëntorit – Ditës së Flamurit dhe të Pavarësisë. Tingujt e muzikës, vallet, arti dhe tradita shqiptare e bënë këtë natë një përjetim të paharrueshëm. Salla ishte e dekoruar me kujdes, ndërsa flamuri kuq e zi valonte krenarisht mbi skenë, duke simbolizuar unitetin dhe krenarinë kombëtare.

Edhe pse e paralajmërova se do të jetë një reportazh i gjatë, është e pamundur të përshkruhet plotësisht ajo që ndjeu zemra dhe shpirti i secilit të pranishëm. Kryesia e Ansamblit, me kryetar Zeqë Gashi, sekretar Taip Zeqiri dhe të gjithë anëtarët, pritën mysafirët me ngrohtësi të veçantë. Ushqimet tradicionale u siguruan nga vetë familjet e bashkatdhetarëve e konkretisht nga kryesia dhe anëtarët, ndërsa zërat e fëmijëve sollën një atmosferë të veçantë dhe shëruese për shpirtin. Një falënderim i madh shkon për donatorët, të cilët treguan shpirt dhe përkushtim ndaj mërgatës dhe kulturës shqiptare. Ishte e pranishme edhe RTSH nga Tirana, e cila dokumentoi pjesëmarrjen dhe programin e pasur kulturor.

Në mesin e qindra bashkatdhetarëve, mbrëmja u nderua edhe nga përfaqësues të institucioneve shqiptare:

Ambasadori i RMV-së në Zvicër, Shkëlqesia e Tij Rexhep Demiri

Zv. Ambasadorja e Kosovës në Bernë, znj. Shukrije Ramadani

Zv. Konsullja e Kosovës në Cyrih, znj. Ardita Mustafa

Gjithashtu, të pranishëm ishin personalitete të shquara të komunitetit shqiptar në Zvicër: Prof. Dr. Xhavit Lipaj, Sejdi Gega, Gani Bytyçi, Naser Ulaj (kryetar i LAPSH-it për Cyrihun), Florim Useini, Nadi Zendeli, Amarildo Sterkaj, Kristian Cuku, si dhe shumë figura të tjera të respektuara nga fusha të ndryshme të jetës shoqërore dhe kulturore. Prezenca e tyre nënvizoi rëndësinë e kësaj ngjarjeje për mërgatën shqiptare dhe për ruajtjen e identitetit tonë kombëtar.

Programi festiv filloi me inaugurimin e ekspozitës personale të artistes Valbona Gashi, “Gjurmët në Medalion”, një udhëtim artistik që flet për kujtesën, identitetin dhe rrënjët shpirtërore shqiptare. Për ekspozitën folën ambasadori Rexhep Demiri, Gani Bytyçi, Sejdi Gega, Prof. Dr. Xhavit Lipaj dhe Dr. Sc. Dashnim Hebibi, ndërsa autorja falenderoi të gjithë të pranishmit dhe Këshillin Organizativ për mbështetjen. Ekspozita krijoi një fillim magjik për natën, duke përgatitur publikun për programin e pasur të artit dhe kulturës shqiptare.

Kur u mbush salla e dëgjuam një zë brilant duke recituar dhe pas dy minutave u paraqit në skenë me Ansamblin Trojet, veprimtari i njohur nga Dardania, z. Shqipdon Lipaj ku dha emocione te të gjithë pranishmit me recitimin e tij shumë të bukur. Pas ekspozitës, skena iu dha artit dhe traditës së pastër shqiptare me një program të pasur të Ansamblit “TROJET” dhe artistëve të ftuar:

Kori i grave “Lyra” nga Cyrihu

Motrat Luljeta & Drita Fetahu

Vëllezërit Arbnor & Rrezart Kuqi

Marisa Murtezi

Melisa Tafili

Eliza Zeqiri

Padyshim se vlerësohet puna madhore e udhëheqësit artistik që bartin gjithë përgjegjësinë për pjesën artistike në koncert, Donjeta@ Ensat@Leotrimi që kanë punuar shumë në valle si dhe respekt të veçant për tre grupmoshat që janë si vëllezër e motra mes veti. E këtë e kam pa edhe vetë me sy në një mbrëmje që ushtronin. Ata e kanë pasionin e valles dhe çdo hap që e bëjnë e kanë me kujdes. Krenari.

Ekzekutimi i Himnit Kombëtar ngriti në këmbë të gjithë të pranishmit, duke krijuar një moment emocional dhe të paharrueshëm. Moderatorja, zonja Sherife Ejupi Zeqiri, me veshje kombëtare, moderoi me profesionalizëm ku, hapi programin dhe ftoi kryetarin e Ansamblit, z. Zeqe Gashi, për një fjalë përshëndetëse. Me emocion dhe krenari, z. Gashi falenderoi fëmijët, mysafirët dhe pjesëmarrësit, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së gjuhës dhe traditave tona për gjeneratat e ardhshme. Ai përshëndeti korin diplomatik dhe të gjithë të pranishmit, duke e bërë këtë mbrëmje një moment të veçantë bashkimi kombëtar.

Ambasadori i RMV-së, Rexhep Demiri, vlerësoi mbrëmjen duke theksuar: “Sonte shqiponjat po këndojnë dhe vallezojnë, sepse shqiponja fluturon vetëm në lartësi dhe kaltërsi.

Rinia jonë është e shëndetshme dhe po ruan gjuhën dhe traditën kombëtare, duke i kënduar dhe recituar dëshmorëve, atdheut dhe të ardhmes.” Ambasadori Demiri është shumë i dashur për të gjithë mërgimtarët dhe e njohin që të gjithë dhe duan edhe foto kujtimi, ku tregon edhe kjo foto e një fëmije mërgimtarë që bëri foto kujtimi me ambasadorin e dashur, z.Rexhep Demiri. Ambasadori Demiri, me modestinë e tij, ka bërë që në çdo manifestim të jetë i ftuar dhe i respektuar maksimalisht.

Programi vazhdoi me koreodramën “Gjurmët në Heshtje” dhe vallen “Suitë Kosovare” nga grupi i të rriturve. Eliza Zeqiri interpretoi këngën “Lindur në mërgim”, këngë e përgatitur me profesionalizëm nga mjeshtri i madh, Edmond Zhulali, ndërsa Grupi i të vegjëlve performoi Vallën e Tiranës me recitime dhe këngë. Marisa Murtezi dhe Melisa Tafili sollën “Vaj dhe Mall për Çamërinë”, ndërsa Grupi i mesëm interpretoi vallen “Mollavë”. Vëllezërit Arbnor & Rrezart Kuqi performuan “N’ball të Arbërit”, ndërsa Motrat Luljeta & Drita Fetahaj kënduan “Gegë e Toskë” dhe “Kuq e Zi”.

Emocione të mëdha edhe lahutisti i njohur Baca Shaqë.

Zv. Ambasadorja e Kosovës, znj. Shukrije Ramadani, përshëndeti Këshillin Organizativ dhe uroi të gjithë të pranishmit për festën, duke bërë thirrje që fëmijët të regjistrohen në shkollat plotësuese shqipe për të ruajtur dhe kultivuar gjuhën dhe traditën kombëtare.

Manifestimi përfundoi me programin e lirë festiv, duke lënë tek të gjithë një ndjenjë krenarie, bashkimi dhe pasurie kulturore. Pjesëmarrësit vlerësuan lartë performancën e Ansamblit “TROJET” dhe dolën nga salla të mbushur me emocione pozitive.

Këto manifestime janë jashtëzakonisht të rëndësishme për mërgatën shqiptare, për ruajtjen e identitetit dhe traditës tonë. Muaji nëntor dhe deri në mes të dhjetorit do të shohë shumë aktivitete të ngjashme, që kërkojnë jo vetëm punë të madhe, por edhe mbështetje materiale dhe institucionale. Mërgata shqiptare pret bashkëpunim të sinqertë dhe mbështetje reale për këto iniciativa, jo vetëm me fjalë.

Mos harroni: më 6 dhjetor në Winterthur, në të njëjtën sallë, do të mbahet një tjetër manifestim i rëndësishëm për shkollën plotësuese shqipe, organizuar nga LAPSH për kantonin e Cyrihut. Të jemi të gjithë të pranishëm për të përkrahur dhe kultivuar traditën dhe kulturën tonë kombëtare, duke ndërtuar bashkë një të ardhme të ndritur për gjeneratat e reja. Kryetari Zeqë Gashi dhe gjithë kryesia e Ansamblit “TROJET” çdo sekondë të kësaj mbrëmjeje e përjetuan me pasion dhe përkushtim maksimal, duke dashur që çdo moment të shkonte sa më mirë. Me mbi 700 bashkëkombas e bashkëkombëse të pranishëm në sallë, çdo detaj, çdo përpjekje dhe çdo performancë u realizua me kujdes të veçantë, duke krijuar një mbrëmje të paharrueshme, të mbushur me emocion, krenari dhe dashuri për traditën dhe flamurin kombëtar.

Por kjo mbrëmje nuk ishte thjesht një festë – ishte një dëshmi e gjallë e përkushtimit të mërgatës për të ruajtur gjuhën, kulturën dhe traditat tona kombëtare. Kontributi i Ansamblit “TROJET” dhe i komunitetit shqiptar është një pasuri e jashtëzakonshme që duhet të përkrahet realisht dhe me vendosmëri nga institucionet dhe shtetet tona, jo vetëm me duartrokitje dhe fjalë të bukura. Vetëm me mbështetje konkrete mund të sigurohet që trashëgimia kulturore e shqiptarëve të jetojë, të frymëzojë dhe të forcojë identitetin e gjeneratave të ardhshme.

Kjo mbrëmje në Winterthur është një shembull se si arti, kultura dhe tradita bashkohen për të ndërtuar urat e lidhjes me atdheun dhe për të mbajtur gjallë shpirtin kombëtar – një fluturim krenarie, si shqiponja që valon lart mbi Flamurin Kuq e Zi.Është për t’u vlerësuar lart puna e madhe dhe përkushtimi i këtij ansambli, i cili për muaj të tërë ka punuar me zemër për këtë festë. Të gjithë të rinjtë dhe të rejat e Ansamblit “TROJET” janë të rritur në mërgim, por gjuhën dhe traditat e të parëve nuk i harrojnë kurrë – përkundrazi, i mbajnë gjallë me krenari dhe me dashuri.

Fjalë të kryetarit të Ansamblit “TROJET”, z. Zeqë Gashi

Dëshirojmë t’i falënderojmë nga zemra Grupin Artistik, veçanërisht Donjeta Gashin, Ensar Morinën dhe Leotrim Gashin. Angazhimi dhe puna e tyre gjatë gjithë vitit kanë qenë të jashtëzakonshme dhe kanë kontribuar drejtpërdrejt në suksesin tonë të përbashkët.

Mbrëmë ata paraqitën një program që do të mbetet i paharrueshëm për shumë mysafirë. Gjatë këtij viti kemi mësuar valle të reja, kemi bërë një hap të rëndësishëm përpara në ruajtjen dhe promovimin e kulturës sonë kombëtare.

Një falënderim i madh shkon edhe për të gjithë anëtarët tanë. Po ashtu, dua ta bëj të dukshme punën e atyre që qëndrojnë prapa krejt këtij suksesi: tre personat që gjatë gjithë vitit kanë punuar me fëmijët, i kanë udhëhequr dhe ua kanë mësuar koreografitë tona tradicionale. Angazhimi i tyre është arsyeja pse kultura jonë vazhdon të jetojë në mërgim. Ata janë shtylla artistike e Ansamblit “TROJET”.

Ju falënderoj të gjithëve me zemër për punën, mundin, kohën dhe dashurinë që keni dhënë – sepse vetëm së bashku mund ta mbajmë gjallë gjuhën, traditat dhe shpirtin tonë kombëtar”.

Dy fjalë për Ansamblin “Trojet” nga Prof.Dr.Xhavit LIPAJ;

Të nderuar bashkatdhetarë,

i nderuari Ambasador, z. Rexhep Demiri,

të nderuar përfaqësues të Konsullatës,

i nderuari kryetar i Ansamblit “Trojet”, z. Zeqë Gashi,

i nderuari sekretar, z. Taip Zekiri, të nderuar mysafirë dhe miq të kulturës shqiptare

Sot, në këtë mbrëmje të organizuar me përkushtim nga Ansambli “Trojet”, ne kremtojmë 28 Nëntorin, ditën e flamurit, ditën e lirisë dhe identitetit tonë kombëtar. Kjo datë është nyja ku lidhen sakrifica dhe ëndrra, historia dhe e ardhmja; një pikë referimi ku ndërtohet vetëdija jonë kolektive.

Flamuri ynë, i lindur nga gjaku, guximi dhe vizioni i brezave, nuk është thjesht simbol shtetëror. Ai është përkufizimi i shpirtit shqiptar, i qëndresës, i dinjitetit dhe i rrugëtimit tonë shekullor.

Në këtë kuptim, kultura nuk është luks, është mburojë e identitetit. Ajo ruan të vërtetën e një kombi, lidh brezat dhe na bashkon edhe kur jemi larg atdheut. Diaspora, me mundin dhe përkushtimin e saj, është një shtyllë e gjallë e ruajtjes së kësaj trashëgimie.

Prandaj, kontributi i Ansamblit “Trojet” është shumë më tepër se artistik: është mision kombëtar. Është akt i gjallë i mbajtjes gjallë të traditës, gjuhës dhe kujtesës sonë historike.

Duke falënderuar organizatorët, artistët dhe të gjithë ju që mbani gjallë kulturën tonë, dua të theksoj se sonte nuk po festojmë vetëm një datë historike, por qëndrueshmërinë e një kombi dhe krenarinë tonë të përbashkët”.

Fjala e Dr.sc.Dashnim HEBIBI për mbrëmjën festive e organizuar nga Ansambli “Trojet”

I nderuar President i Ansamblit “Trojet”, z. Zeqë Gashi i respektuar Taip,

Kryesia dhe anëtarë të ansamblit, shumë i respektuar:

Shkëlqesi, Ambasador i RMV në Zvicër, z.Rexhep Demiri

Zv. Ambasadorja e Kosovës në Bernë, znj. Shukrije Ramadani

Zv. Konsullja e Kosovës në Cyrih, znj. Ardita Mustafa

Të nderuar zonja e zotërinjë,

Sonte, organizimi i kësaj feste më të madhe të kombit tonë na jep shpresë se brezi i ri kurrë nuk do ta harrojë se kush është. Brezi i ri do të vazhdojë të dojë flamurin kombëtar kuq e zi dhe të dojë atdheun e të parëve tanë.

Nuk dua të flas shumë, por nuk mund të fsheh emocionet që më mbushin, kur shoh këtë rini që ka lindur larg atdheut dhe që këndon për atdhetarët, që vallezon si valltarët më të mirë të Shqipërisë.

Ky organizim, pa ndihmën e dy shteteve tona e që ishte edhe para luftës së fundit, tregon se veprimtarët tanë nuk ndalen. Por ka ardhur koha që shtetet tona të mendojnë me të vërtetë për diasporën, jo vetëm për të marrë votat.

Të nderuar, jemi mbledhur sonte për të festuar 28 Nëntorin, që është më shumë se një datë.

Është zemra e historisë sonë kombëtare:

1443 – Skënderbeu ngre flamurin në Krujë dhe nis qëndresa shqiptare.

1912 – Ismail Qemali shpall Pavarësinë në Vlorë dhe lind shteti shqiptar.

1955 – Lind Adem Jashari, simbol i sakrificës për lirinë e Kosovës.

1997 – UÇK-ja del publikisht për herë të parë.

1998 – Miratohet Kushtetuta e re e Shqipërisë.

Një datë, shumë ngjarje, një komb i vetëm. 28 Nëntori – dita që na bashkon, na nderon dhe na bën krenarë përjetësisht. Lavdi dëshmorëve të kombit nëpër histori! Rroftë kombi ynë! Nderime për miqtë tanë ndërkombëtarë! Urime të gjithë shqiptarëve!”

Ashtu siç thashë edhe në fillim të reportazhit, është e pamundur të përshkruhet plotësisht gjithçka që është parë me sy dhe është ndier me shpirt. Por si përmbyllje, duhet thënë me plot gojën: ju lumtë kryesia, ju lumtë z. Gashi, z. Zeqiri dhe të gjithë ju që qëndroni pas kësaj vepre madhështore. Keni bërë një punë të jashtëzakonshme.

Prof. Xhafer Beqiraj/

Në historinë shqiptare të shekullit XIX, pak figura kanë arritur të ndikojnë kaq thellë në vetëdijen e kombit sa Sami Frashëri, i cili me vizionin e tij të gjerë kulturor, me mendimin politik të qartë dhe me ndjeshmërinë e thellë për fatin e gjuhës e të kombit, u bë një nga shtyllat e Rilindjes sonë Kombëtare. Ai i dha procesit të vetëdijesimit shqiptar një drejtim të qartë, sepse e kuptoi se liria e një populli nuk ndërtohet duke u nisur vetëm nga përkatësia etnike, por duke u mbështetur te ndërgjegjja gjuhësore, te formimi kulturor, te gjuha si bosht dhe te mëvetësia politike. Në veprën e tij monumentale “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?”, Samiu ndërtoi një vizion të plotë për të ardhmen e kombit, duke nxjerrë në pah paralelisht mangësitë e së shkuarës dhe mundësitë e së ardhmes; dhe përmes këtij vizioni ai ua ktheu shqiptarëve besimin se kombi nuk është një nocion abstrakt, por një realitet që mund të ngrihet përmes dijes, punës dhe unitetit. Prandaj, kur e kujtojmë sot Sami Frashërin, nuk e kujtojmë vetëm si dijetar, mendimtar, shkrimtar e gjuhëtar, por si një prej themeltarëve që ngritën kështjellën e identitetit shqiptar.

Për Samiun, gjuha ishte boshti i identitetit. Ai ishte i bindur se kombi nuk mund të marrë formë të plotë pa një gjuhë të përbashkët, të përpunuar dhe të respektuar. Në këtë kuptim, “Shkronjëtorja e gjuhës shqipe”, e botuar në Bukuresht më 1886 nën kujdesin e shoqërisë “Drita”, përbën një nga gurët e parë të themelit të gjuhësisë së shkruar shqipe. Në këtë vepër, Samiu jo vetëm ndërtoi gramatikën e parë të botuar në gjuhën shqipe, por edhe shprehu ideologjinë e tij të qartë gjuhësore: se shqiptarët duhet ta duan dhe ta nderojnë gjuhën, sepse ajo është identiteti i tyre i parë. Pa lënë anash edhe kontributin e tij për alfabetin e gjuhës shqipe që u themelua katër vjet pas vdekjes së tij, në Manastir (1908).

Megjithëse kontributi i Sami Frashërit në gjuhësi është i pazëvendësueshëm për kohën, vepra e tij më e thellë politike, kulturore dhe filozofike – për të cilën folëm më lart shkurtazi – është pikërisht “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?”, një tekst që përmbledh historinë, analizon gjendjen dhe shpërfaq programin për pavarësi. Kjo vepër nuk shfaqet vetëm si program kombformues, por si një testament politik i një mendimtari që e sheh kombin e vet në lëvizje të pandërprerë, të lidhur me rrënjët dhe të kthyer drejt së ardhmes. Ai nuk e koncepton kombin vetëm si bashkësi gjaku, por si bashkësi vullneti, pune dhe ideali. Ai e sheh historinë e shqiptarëve jo si një shfaqje të rezistencës kundër sunduesve, por si një dëshmi të fortë të aftësisë për t’u ringritur, për të krijuar zhvillim kulturor, politik dhe kështu për të fituar mëvetësinë përballë sundimeve të huaja. Prandaj, analiza që ai i bën së kaluarës shqiptare është njëkohësisht një vëzhgim dhe një thirrje, sepse ai i sheh dobësitë jo si arsye për dorëzim, por si nxitje për ndryshim.

Në këtë vepër, Sami Frashëri i vë theks të fortë domosdoshmërisë e arsimit në gjuhën shqipe, në mënyrë që shqiptarët të mos mbeten pas në krahasim me popujt e tjerë të Ballkanit e të Europës. Ai ngre tezën se arsimi është themeli i çdo përparimi shoqëror, moral e politik, sepse vetëm përmes arsimit mund të krijohet një shtresë intelektuale që e udhëheq kombin. Në mënyrë të qartë, ai pohon se shkollat shqipe nuk duhet të shihen si luks, por si një domosdoshmëri jetike; dhe se, për aq kohë sa shqiptarët nuk e shkruajnë dhe nuk e studiojnë gjuhën e tyre, ata nuk mund t’i afrohen përparimit. Pikërisht këtu del në pah vizioni i tij i gjerë prej rilindësi: ndërtimi i shtetit modern shqiptar nuk mund të bëhet pa përgatitjen e njerëzve që ta mbështesin atë me dije, punë dhe frymë qytetare.

Një ndër aspektet më të rëndësishme të veprës “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?” është konceptimi i qartë i qytetërimit si një proces ku kombet e vogla duhet të gjejnë vendin e tyre jo përmes izolimit, por përmes hapjes ndaj dijes dhe bashkëpunimit. Samiu e kupton se shqiptarët nuk mund të zhvillohen duke mbetur të mbyllur brenda vetes; përkundrazi, ata duhet të ndërtojnë marrëdhënie kulturore dhe arsimore me botën. Si rrjedhojë, ai nuk e sheh shqiptarinë duke u mbështetur te e shkuara e idealizuar, por si ndërthurje të traditës me përparimin dhe zhvillimin. Pikërisht kjo e bën mendimin e tij aktual dhe modern, sepse ai i ka parë rreziqet e prapambetjes si pasoja të mungesës së organizimit kombëtar dhe jo si cilësi të brendshme të popullit.

Rilindësi ynë e analizon gjendjen e shqiptarëve të kohës së tij me një qartësi që të habit, sepse ai nuk lë anash asnjë nga faktorët që kanë penguar zhvillimin: mungesën e arsimit, ndarjet krahinore e fetare, qëndrimet e ngurta të disa shtresave konservatore, ndikimin e politikave osmane dhe mungesën e vetudhëheqjes. Por, në të njëjtën kohë, ai thekson se këto vështirësi nuk janë pengesë e pakalueshme, por sfida që kërkojnë vullnet kombëtar. Për të, bashkimi i shqiptarëve është detyrë historike dhe nuk mund të lihet në dorë të rastësisë. Ai e sheh bashkimin si proces që mund të ndërtohet vetëm nëpërmjet punës së përbashkët të të gjithëve, pa përjashtuar asnjë shtresë shoqërore.

Përveç mendimit gjuhësor dhe politik, Samiu është një prej figurave të rëndësishme të letërsisë së Rilindjes. Ai botoi vepra letrare, përkthime dhe vepra të tjera, të cilat i dhanë kulturës shqiptare një drejtim të qartë. “Besa”, drama e tij e njohur, nuk është vetëm vepër letrare, por një manifest i fortë i etikës shqiptare, sepse përmes saj Samiu ia bëri të njohur botës se shqiptarët janë një popull me dinjitet, me ndershmëri dhe me normë morale të veçantë. Veprat e tjera e plotësojnë portretin e tij si mendimtar poliedrik. Pra, të gjitha këto vepra të vlefshme qëndrojnë në funksion të një qëllimi të madh: përgatitjes së themeleve të identitetit shqiptar.

Nuk do të lëmë pa vënë në dukje se te “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?” ai u jep shqiptarëve një program të qartë kombëtar, ku arsimi, gjuha, kultura, uniteti dhe përparimi përfshihen në një rrjedhë të vetme. Për Samiun, kombi nuk është statik; ai duhet të ecë përpara, sepse po qëndroi në vend, humbet. Kjo filozofi e zhvillimit i ka dhënë kësaj vepre vlerë të jashtëzakonshme jo vetëm në kohën kur u shkrua, por edhe sot, sepse përmban një thirrje të përhershme për vetëdijesim dhe veprim. Ai nuk e sheh lirinë si akt ceremonial, por si përgjegjësi për të ndërtuar një shtet të drejtë dhe të aftë të përballojë sfidat e kohës.

Në këtë frymë, vepra e Samiut e lidhi përfundimisht shqiptarinë me të ardhmen e vet. Ai e kuptoi se kombi nuk mund të mbijetojë nëse nuk ndërton institucione, nëse nuk përparon në arsim, nëse nuk krijon kulturë të qëndrueshme dhe nëse nuk e ruan gjuhën e vet. Prandaj, vizioni i tij për Shqipërinë e ardhshme është njëkohësisht moral, politik, arsimor dhe kulturor. Dhe pikërisht ky vizion e bëri Samiun zërin më të fuqishëm të Rilindjes sonë Kombëtare. Për të gjitha këto arsye, rilindësi ynë mbetet figura themeltare e mendimit kombformues shqiptar. Ai jo vetëm e deshi gjuhën dhe kombin, por edhe punoi për ta. Ai jo vetëm i analizoi dobësitë e shqiptarëve, por na tregoi rrugën e përparimit. Ai nuk foli vetëm për liri, por shpjegoi se si ndërtohet liria përmes veprimit, organizimit dhe ndërgjegjes. Ai nuk ishte vetëm një rilindës, por një prej vizionarëve të vetëdijes shqiptare.

Në përmbyllje të kësaj trajtese, me rastin e festave të Nëntorit, kur rikthehemi te vepra madhore e Sami Frashërit, shohim se fjala e tij nuk ka humbur as peshën, as kthjelltësinë, as autoritetin e dikurshëm. “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?” mbetet një gur themeltar i mendimit kombformues shqiptar, sepse në të nuk përshkruhet vetëm e shkuara, me plagët, sfidat dhe mangësitë e saj, por ngrihet me qartësi të rrallë vizioni i një të ardhmeje që kërkon dije, disiplinë, rend shoqëror, arsim cilësor dhe bashkim të ndërgjegjshëm. Në këtë dritë, vepra e Samiut nuk është thjesht një testament politik i shekullit XIX, por një testament i gjallë i ndërgjegjes kombëtare shqiptare. Meqë ai e shikoi kombin jo si një bashkësi që trashëgohet mekanikisht, por si një trup etik e shpirtëror që ushqehet me punë, dije dhe përkushtim. Në fjalët e tij qëndron qartësia e një mendimtari që e di se kombi humbet jo nga armiqtë, por nga plogështia e vet dhe urrejtja ndaj njëri-tjetrit; jo nga rrethanat, por nga mungesa e vullnetit dhe e dashurisë.

Prandaj, Samiu nuk kërkon që shqiptarët të gjejnë arsye, por të marrin përgjegjësi; jo të shikojnë jashtë vetes, por të shikojnë brenda, aty ku fillon ndërtimi i kombit. Pikërisht për këtë arsye, përfundimi më i natyrshëm i kësaj trajtese mbyllet me një thënie të Samiut si porosi, e cila në vetvete është akt vetëdijësimi, gjykimi dhe amaneti: “S’na ka faj kombi, s’na ka faj gjuha, faji ësht’ yni.” (f. 94). Këto fjalë, të shkruara me thjeshtësinë e mendjendriturit, bartin peshën e etikës qytetare dhe kombëtare që nuk duhet harruar kurrë. Ato na kujtojnë se askush nuk mund të na ndërtojë atdheun, nëse nuk e ndërtojmë vetë; se asnjë gjuhë nuk zhvillohet, nëse nuk e kultivojmë ne; se asnjë komb nuk ngrihet, nëse nuk ngrihet ndërgjegjja e tij. Dhe kështu, vizioni i Sami Frashërit ngrihet sot po aq fuqishëm sa atëherë, si busull orientuese për një komb që dëshiron të mbetet i gjallë, i denjë dhe i qëndrueshëm. Ai na mëson se e ardhmja e kombit shqiptar nuk është dhuratë, por projekt; nuk është fat, por përkushtim; nuk është pritje, por veprim.

Artan Nati/

28 nëntori 1912 nuk ishte thjesht një pasdite historike. Ishte një shpërthim emocionesh të mbledhura për shekuj, një çlirim i përmbajtjes së një populli që kishte jetuar mes heshtjes së imponuar dhe shpresës së fshehur. Ora shënonte 16:00 kur delegatët, të ardhur nga të gjitha anët e trojeve shqiptare, u ngritën në këmbë dhe me një zë, si të udhëhequr nga një instinkt i brendshëm i përbashkët, vendosën:

“Shqipëria me sot të bëhet në vete, e lirë e më vete.”

Ky moment ishte kulmi i një procesi të gjatë dëshire për identitet. Kur Luigj Gurakuqi shkroi me dorë Vendimin e Pavarësisë, ai nuk po hartonte thjesht një dokument shtetëror. Ai po mbyllte një plagë kolektive: mungesën e zërit politik të shqiptarëve. Çdo shkronjë që vendoste në letër ishte një domosdoshmëri e brendshme për t’u vetëthënë, për t’u dëshmuar, për të dalë nga errësira e perandorive. Kuvendi i Vlorës, i hapur pas fjalës së shkurtër të Ismail Qemalit, nuk ishte një mbledhje formale. Ishte një proces terapeutik kombëtar. Delegatët dorëzuan aktpërfaqësimet, dhe Ismail Qemali lexoi emrat një e nga një, sipas rendit alfabetik të krahinave, një detaj që sot duket teknik, por që atë ditë ishte simbolik: Shqipëria e re po ndërtohej pa dallim krahine, feje, dialekti apo prejardhjeje.

Branko Merxhani, një nga vëzhguesit më të mprehtë të psikologjisë shoqërore shqiptare, përshkroi atë çast me një emocion të rrallë: “Në murin ballor, një flamur i madh që simbolizon flamurin e 28 Nëndorit.” Për popujt e tjerë flamuri është simbol shteti; për shqiptarët atë ditë ishte rikthimi i identitetit, rikthimi i vetes. Ishte sikur gjithë energjia e kombit, e përshpëritur brez pas brezi, të ishte materializuar në atë copë pëlhure të kuqe me shqiponjën e zezë.

Pastaj ndodhi një skenë që i dha Vlorës një lartësi morale më të madhe se çdo kufi politik: tre klerikë, nga tre besime të ndryshme: prifti Marko Moçka, Baba Selimi dhe Dom Nikoll Kaçorri u bashkuan në lutje për flamurin. Nuk ishte një ritual fetar, ishte një akt emancipimi. Në një vend të lënduar nga ndarjet, në një ballkan të përflakur nga konflikte fetare, Shqipëria dha shembullin më të pastër se si dallimet nuk janë mallkim, por vlerë.

Psikologjikisht, ky ishte çasti kur një popull që përjetoi shekuj shtypjeje ndaloi së luftuari për të mbijetuar dhe nisi të luftonte për të qenë dhe egzistuar me dinjitet. Toleranca, në atë pasdite, u shpall feja e vërtetë e shqiptarëve. Jo toleranca e heshtur, por ajo aktive, e vetëdijshme, që nuk të kërkon të heqësh dorë nga besimi yt, por të mos lejojë askënd të shtypet për të vetin. Askush nuk e përshkruan më bukur këtë metaforë se imazhi biblik i Abrahamit, patriarkut që ëndërronte paqen mes fëmijëve të tij: ajo ëndërr, atë pasdite, mori jetë në Vlorë.

Në atë kuvend morën pjesë 40 delegatë, një numër i vogël për t’u përballur me peshën e historisë, por një numër i mjaftueshëm për të ndryshuar fatin e një kombi. Shpallja e Pavarësisë u shndërrua menjëherë në veprim institucional: u krijua qeveria e parë shqiptare dhe Pleqësia duke i dhënë kornizë juridike aspiratës morale të popullit. Historikisht, 28 nëntori 1912 nuk ishte as fitore ushtarake, as imponim politik. Ishte një deklaratë e pastër vullneti. Mbërritja e shtetit shqiptar nuk ishte dhuratë nga Fuqitë e Mëdha, por produkt i një këmbënguljeje të gjatë, një procesi të gjatë “psikologjie rezistence”, ku shqiptarët mësuan të ruajnë gjuhën, kulturën, traditat, edhe kur gjithçka rreth tyre kërkonte t’i zhdukte.

Dhe më në fund, pasardhësit e ilirëve, një popull i lindur i lirë, u bënë zot të trojeve të tyre. Në Vlorë nuk triumfoi vetëm pavarësia politike; triumfoi dinjiteti. Triumfoi e drejta për të thënë “ne jemi këtu”. Triumfoi ideja se një komb i vogël mund të mbijetojë jo me forcë, por me vetëdije, me tolerancë dhe me besim në veten.

Përse Pavarësia e Shqipërisë ishte ndryshe?

Pavarësia e Shqipërisë nuk ndodhi në vakum. Ajo ishte pjesë e një vale më të gjerë lëvizjesh kombëtare në Europë, por kishte tiparet e veta unike.

1. Ndryshe nga Greqia (1821) dhe Serbia (1878): Shqipëria nuk kishte rebelim të armatosur të qëndrueshëm të mbështetur nga Fuqitë e Mëdha. Greqia pati mbështetje të gjerë nga Anglia, Franca dhe Rusia. Serbia u mbështet fort nga Rusia. Shqipëria nuk kishte askënd. Ishte e vetme në tryezën diplomatike, shpesh e parë si “problemi i fundit i Ballkanit”. Kjo e bën aktin e 1912-ës më shumë se politik, e bën akt të vetëbesimit të pastër.

2. Ndryshe nga Italia (1861): shqiptarët nuk u bashkuan rreth një dinastie apo monarkie të fortë. Garibaldi dhe Mbreti Viktor Emanuel ishin figura unifikuese. Shqipëria nuk kishte princ, dinasti, ushtri, aparat shtetëror. Kishte vetëm një ideal të përbashkët: të mbijetonte si komb.

Ky është një rast unik në Europë: një shtet lind nga vullneti moral, jo nga fuqia e armëve.

3. Ndryshe nga Rumania, Bullgaria apo Hungaria: shqiptarët nuk kishin kishë kombëtare.

Këto shtete unifikuan identitetin përmes fesë kombëtare. Shqipëria kishte tre fe, asnjëra me status dominues politik. Dhe pikërisht ky diversitet, që për shumë vende të Europës ishte burim konflikti, në Vlorë u shndërrua në forcë integruese. Klerikët e tre besimeve, që u lutën së bashku për flamurin, krijuan një moment që shumë kombe të Europës së asaj kohe nuk e kishin njohur ende.

Albanologjia dhe historia e letrave shqipe: Dy hemisferat e kujtesës kombëtare

Në një kohë kur politika ditore prodhon më shumë zhurmë se vizion, shqiptarët rrezikojnë të harrojnë dy shtyllat themelore që mbajnë gjallë vetëdijen e tyre: albanologjinë dhe historinë e letrave shqipe. Ato nuk janë luks akademik, por hartat e brendshme që tregojnë nga vijmë dhe kush jemi. Siç thoshte Eqrem Çabej: “gjuha është pasqyra më e saktë e shpirtit të një kombi”. Dhe nëse kjo pasqyrë thyhet, kombi humb fytyrën. Albanologjia është shkenca që ka për detyrë të rindërtojë identitetin e shqiptarëve, duke studiuar gjuhën, kulturën, traditat, folklorin, epikën, mitologjinë dhe vijimësinë historike. Ajo lindi jo vetëm si kërkim shkencor, por si nevojë ekzistenciale për të provuar një identitet që shekujt e pushtimeve e lanë në mjegull.

Studiues si Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani, më vonë Çabej, Demiraj, Shuteriqi e deri te Robert Elsie, i dhanë dimensionin europian dhe shkencor kësaj fushe. Pikërisht për këtë, Çabej e quante misionin e albanologjisë një “kthim te rrënjët që vetëm e ardhmja mund t’i japë kuptim”.

Në thelb, ajo studion jo vetëm faktet, por plagët. Kërkon të rindreqë ndërgjegjen e një populli që ka jetuar shekuj të tërë nën rrezikun e asimilimit. Prandaj albanologjia është edhe një formë terapie kombëtare: ajo na mëson t’i lexojmë traumën, vazhdimësinë dhe rezistencën tonë kulturore.

Historia e letrave shqipe: Kronika e shpirtit shqiptar

Nëse albanologjia studion identitetin, letërsia e shkruar tregon historinë e shpirtit. Që nga “Meshari” i Buzukut, vepra e parë e njohur e shkruar në shqip, letërsia jonë ka qenë një testament i luftës për të ekzistuar. Naim Frashëri i dha shqiptarëve mitologjinë e rilindjes. Ai e tha qartë: “Gjuha nuk është vetëm fjalë, por komb.” Migjeni, në krahun tjetër, i vuri gishtin plagëve sociale që Rilindja kishte idealizuar. Ai shkroi: “Shpirti im asht plot me dhimbë… dhe dhimbja duhet thanë.”

Fishta e ngriti në epikë shqipen, duke e shndërruar në monument gjuhësor, ndërsa Noli i dha frymë europiane, filozofike, prej njeriu që e shihte kombin në duel me modernitetin. Kadareja, më vonë, i dha letërsisë shqipe dimensionin universal: “Letërsia është kujtesa që i kundërvihet harresës.” Nëpërmjet Kadaresë, letërsia shqiptare përshkroi frikërat, idealet, rebelimin, nostalgjinë dhe pasiguritë tona. Ai e bëri letërsinë manual psikologjik të popullit, të shkruar me metafora.

Nëse kërkojmë një bosht të brendshëm mbi të cilin rrotullohet identiteti shqiptar, atëherë mund ta shohim kombin si një triptik prej tre shtyllash që, megjithëse të ndryshme, ushqejnë njëra-tjetrën: Pavarësia, Albanologjia dhe Letërsia Shqipe. Ato nuk janë thjesht tri fusha studimore apo tre kapituj historikë, por një lloj Triniteti laik, përmes të cilit shqiptarët kanë mësuar të kuptojnë veten, të mbrojnë ekzistencën e tyre dhe të ndërtojnë kuptimin e përbashkët.