Bekim Adili/

Tematika bazohet në një qasje historiko-analitike dhe synon të identifikojë fazat kryesore të zhvillimit të kulturës diplomatike shqiptare në kontekstin e shtetndërtimit dhe integrimit euro-atlantik të vendit. Analiza argumenton se ky proces të paktën ka kaluar nëpër tri faza kryesore. Periudha e parë e cila lidhet me tranzicionin e viteve (1991–2001), të karakterizuar nga diplomacia e afirmimit të të drejtave dhe kërkesave për barazi. Periudha e dytë që fillon me institucionalizimin, pas Marrëveshjes së Ohrit (2001–2010). E cila krijoi bazat ligjore dhe politike për përfaqësimin e drejtë dhe përfshirjen e shqiptarëve në institucionet shtetërore. Si dhe periudha e tretë që karakterizohet me konsolidimin dhe profesionalizimin diplomatik (2010–2025). Fazë e cila shënon rritjen e rolit të kuadrove shqiptare në diplomacinë shtetërore, proceset euro-atlantike dhe diplomacinë publike.

Pra, punimi konkludon në faktin se diplomacia shqiptare ka evoluar nga një qasje kërkuese drejt një roli aktiv shtetformues, duke u shndërruar në një faktor të rëndësishëm për stabilitetin ndëretnik, integrimin evropian dhe orientimin strategjik të Maqedonisë së Veriut. Pra, që nga viti 1991 kur shteti i ri kërkonte të gjejë balancat e brendshme dhe orientimin e tij ndërkombëtar, shqiptarët u gjendën para detyrës së madhe për të afirmuar të drejtat kolektive. Për të mbrojtur identitetin e tyre dhe për të kërkuar një përfaqësim më proporcional në institucionet publike. Në këtë periudhë, kultura diplomatike shqiptare u formua si formë e durimit, argumentimit dhe këmbënguljes demokratike. Pas vitit 2001 Marrëveshja e Ohrit përbën pikën më të rëndësishme të transformimit diplomatik të shqiptarëve. Përmes saj, u krijuan mekanizma të rinj institucionalë që ndryshuan jo vetëm strukturën e shtetit, por edhe rolin e shqiptarëve brenda tij.

Përfaqësimi i drejtë, përdorimi i gjuhës shqipe, integrimi në sektorët e sigurisë u bënë bazë për ngritjen e një kulture diplomatike reale, të ndërthurura me përgjegjësi shtetformuese. Si epilog, konstatojm se në këto 35 vite, që nga koha e pavarësisë e deri sot, se shqiptarët në aktivitetin e tyre diplomatik kanë kaluar nga faza ku ishin palë kërkuese, duke u shndërruan sot në kontribues aktivë në proceset e stabilizimit dhe reformimit të vendit. Që do të thotë se në dy dekadat e fundit, qasja diplomatike e shqiptarëve në MV, ka marrë dimensione të reja.Ku, sot shqiptarët janë bërë pjesë e pandashme e orientimit euro-atlantik të shtetit, duke kontribuar në anëtarësimin në NATO, dhe aktualisht në përgatitjen për negociatat rreth antarësimit të vendit në Bashkimin Evropian si dhe në krijimin e një klime konstruktive ndër-etnike.

Rritje profesionale e cila përbën një tregues të maturimit të kulturës diplomatike të shqiptarëve në MV. Gjithashtu, një dimension i rëndësishëm, që në shumë raste nuk vlerësohet sa duhet nga studiues të ndryshëm është edhe roli i diasporës shqiptare. E cila ka shërbyer si urë komunikimi, si promotor i imazhit pozitiv të shqiptarëve dhe si forcë e heshtur diplomatike që ka kontribuar përmes lobimit në marrdhënjet ndërkombëtare. Megjithatë, sfidat për një të ardhme të sigurt ende mbeten objektiv i diplomacisë të shqiptarëve në MV. Të cilët vazhdojnë të përballen me nevojën e përfaqësimit etnik në qeveri, që nënkupton, koalicioni apo partia shqiptare e cila fiton më së shumti vota të shqiptarëve të ketë legjitimitetin politik dhe moral për të përfaqësuar shqiptarët në qeveri dhe për të marrë rolin udhëheqës në përfaqësimin e interesave të tyre.

Me përfaqësim më të drejtë dhe të thelluar në diplomacinë e jashtme. Me çështjen e zbatimit të barabartë të ligjit për gjuhën shqipe, të përfaqësimit në punësim dhe emrime si dhe të implementimit të një decentralizimi fiskal dhe të zgjerimit të kompetencave ligjore që pushteti lokal të jetë më autonom në vendimarrje. Gjithashtu, bazuar në zhvillimet globale që ndikojnë në prishjen e balancave në rajonin tonë, shqiptarët për të betonizuar statusin e tyre të barazisë, duhet të kenë si objektivë realizimin e modaliteteve që aplikohen në disa shtete të Bashkimit Evropian me situata të ngjashme me vendin tonë, si modeli belg, zvicëran apo ai spanjoll. Pra, forma të një shteti federal, konfederal, rajonal, apo të një autonomie politiko-territoriale.

Të arritura të cilat do krijonin paqe, qëndrushmëri dhe perspektivë afatgjate. Sfida të cilat nuk dobësojnë por forcojn shtetndërtimin e vendit e të cilat nuk duhet të merren si pengesa, por si një thirrje për një angazhim të ri strategjik. Kështu, sot kultura diplomatike e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut nuk matet vetëm me numrin e përfaqësuesve në institucione apo me raportet ndëretnike por ajo matet edhe me vizionin e tyre. Në këtë kuptim, shqiptarët e Maqedonisë së Veriut nuk janë vetëm subjekt i kulturës diplomatike, por ata janë edhe aktorë të rëndësishëm dhe të domosdoshëm në këtë shtet. Ku, me konsolidimin e elitave të reja pokitike dhe diplomatike, roli i shqiptarëve në diplomacinë e vendit do të mbetet thelbësor për të ardhmen euro-atlantike të Maqedonisë së Veriut.

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Jo ndërhyrje në punët e brendshme

Ismail Qemali e kishte pranuar ndihmën e Fuqive të Mëdha për zgjidhjen e problemit shqiptar, por nuk kishte pranuar ndërhyrje në punët e brendshme të shtetit të ri. Ishte koha kur Ismail Qemali pati biseduar me Beqir Grebenenë për daljen në gjyq të tij, ku nuk tha asgjë, çuan në rënien e prestigjit të tij te disa patriotë shqiptarë. Kundërshtarë ishin Syrja Vlora, Myfid Libohova dhe Esad Pasha. Komisioni i Kontrollit e gjeti rastin për ta kthyer shtetin dhe qeverinë Kombëtare të Vlorës, në një provincë dhe qeveri lokale me kushte. Esad Pasha po luante rolin për ardhjen e princ Vidit dhe pjesëmarrës në qeverinë e tij. Kështu Fuqitë e Mëdha dhe princ Vidi e larguan nga skena politike qeverinë e Ismail Qemalit.

Ismail Qemali para popullit të Vlorës për vendimin e Fuqive të Mëdha për të sjellë Komisionin

Ndërkombëtar të Kontrollit në Shqipëri ka thënë se qëllimi i Evropës nuk mund të ketë shkak vetëm të mirën tonë, por një kontroll sa i zbutur e i zbukuruar që quhet, duke qenë që vjen prej mendimit që kanë bota për mos mundjen e shqiptarëve të qeverisen vetë, na jep ndjenjat të cilat s’janë fort të kënaqshme për shqiptarin që do lumturinë morale të Shqipërisë. Kështu ka thënë një e vërtetë të pamohueshme, duke theksuar se ardhja e princ Vidit në Shqipëri dhe Komisioni i Kontrollit nuk do t’i sillnin asgjë Shqipërisë. Ardhja e Vidit në Shqipëri nuk u konsideruar konsideruar si një akt pozitiv, pasi sa kohë që ishte Vidi në fuqi, në Shqipëri vepronte Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit.Ismail Qemali kishte meritën se e kishte kuptuar këtë më mirë nga të tjerët në periudhën ku vepronte.

Thuaj pakënaqësitë një nga një

Ismail Qemali nuk kishte shkuar mirë me konsullin italian në Vlorë, ndaj ky i kërkonte që të mbajë qëndrim krejtësisht të sjellshëm dhe korrekt ndaj Italisë. Ismail Qemali i kërkoi ti thoshte pakënaqësitë një nga një. Konsulli De Fagendis iu ankua për tarifat doganore për mallrat e importuara, merreshin në natyrë. Ismail Qemali ju përgjigj se ndodhte në Durrës, ku nuk kishte pushtet. De Fagendis ishte ankuar se mitropoliti ortodoks i Durrësit dhe disa ortodoksë të tjerë nuk trajtoheshin mirë nga Qeveria e Vlorës, sidomos në Elbasan dhe në Shpat. Ismail Qemali i kishte thënë se ushtronte një tolerancë të madhe, mbasi metropoliti në fjalë e ka harruar se është nëpunës kishtar shqiptar dhe jo agjent politik i një vendi të huaj. Ismail Qemali kishte plotësisht të drejtë. Ky mitropol në një letër dërguar Fuqive të Mëdha u bënte thirrje të siguroheshin privliegjet e vjetra të patrikanës në Shqipëri.

Ismail Qemali i kërkonte konsullit italian, ta këshillonte kolegun në Durrës, që të mos ndihmonte mitropolitin e Durrësit, por të gjithë ortodoksët për tu bashkuar me qeverinë e Vlorës”. De Fagendisi kërkonte të vendosej prej Qeverisë Kombëtare të Ismail Qemalit, ligjërisht, një kajmekam i lidhur ngushtë me Esad Pashën. Ismail Qemali nuk bëri asnjë lëshim. Ismail Qemali i ishte përgjigjur se në Shqipëri do tyë kishte një anarki të plotë sepse bejlerë të tjerë nuk do të vononin që të imitonin shëmbullin e tij. Ky ju ankua kryetarit të qeverisë se çështjen e studimit të një vije hekurudhore ja kishte ngarkuar disa kapitalistëve austriake dhe jo atyre italianë. Ismail Qemali i kishte thënë se oferta austriake ishte më e leverdisshme për Shqipërinë. Ismail Qemali i kishte thënë Lejhanecit se zëmërimi i qeverisë italiane kundër tij, nuk mund ta pengonte atë që ta ndalonte një ndërhyrje dhe sundim të politikës italiane në Shqipërinë e Jugut. Kjo do të kishte pasoja katastrofale për vendin e vet. Në këto kushte qeveria italiane mblodhi kundërshtarët kundër Ismail Qemalit, si Myfid Libohovën me shokë.

Ishte një front i gjerë lufte

Myfid Libohova ishte një nga kundërshtarët më të rrezikshëm të Ismail Qemalit dhe në këtë qëndrim, ai nxitej nga Italia. Ai thoshte se Qeveria Kombëtare e Ismail Qemalit, së shpejti do t’i vinte fundi, por edhe sikur kjo të mos ndodhte, Myfid bej Libohova, Esad Pasha dhe feudalët e tjerë do të kërkonin rrugë të tjera për t’i dhënë fund sundimit të Ismail Qemal Beut. Këta feudalë ia kishin arritur qëllimit, të ndihmuar nga Fuqitë e Mëdha. Ky ishte një front i gjerë luftë për Ismail Qemalin, të cilin nuk mundi ta përballonte, pavarësisht se nga lufta më vonë, në kushte dhe rrethana të reja, ai nuk do të hiqte dorë.

Me Ismail Qemalin në krye të Qeverisë Shqiptare, Fuqitë e Mëdha dhe Komisioni i tyre i Kontrollit e panë se nuk mund të luanin në kurriz të popullit shqiptar, nuk mund ta skllavëronin Shqipërinë. Vjena njoftonte se solidariteti i Austro-Hungarisë dhe i Italisë shtrihej në mënyrë të barabartë mbi Shqipërinë. Ishte një solidaritet grabitqar që nuk mund të pajtohej me rilindjen e një vendi të vogël as me karakterin e Ismail Qemalit.

Përgjegjësia e Fuqive të Mëdha të atëhershme ndaj historisë së popullit shqiptar ka qenë e rëndë. Zhurma që bënë në këtë çështje Fuqitë e Mëdha, kishte qëllim likuidimin e Qeverisë së Vlorës dhe zëvëndësimin e saj me qeverinë e princ Vidit. Feudalët e mëdhenj që i përkrahnin nuk guxuan ta bënin Esad Pashën, kryetar të qeverisë shqiptare, por bënë një feudal tjetër të madh Ymer Pashë Vrionin.

Qeveri për të gjithë Shqipërinë

Më 22 janar 1914 Ismail Qemali dha dorëheqjen. Në vendimin e dorëheqjes Ismail Qemalin ishte i bindur se i vetmi mjet për t’i dhënë fund përçarjes dhe anarkisë në vend, të formohej një qeveri e vetme për të gjithë Shqipërinë. Ky qëllim, sipas tij, mund të arrihej vetëm po t’ia dorëzonte pushtetin Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Ai përsëriti kërkesën që i kishte paraqitur më parë, në prani të ministrave të tij, atij Komisioni, që të merrte përsipër këtë detyrë dhe pushtetin në dorëzim.

Aqif pashë Elbasani, prefek i Elbasanit në telegramin dërguar Ismail Qemalit i thoshte gjesti atdhetar i Shkëlqesisë Suaj i shton një fletë lavdie shërbimeve të larta atdhetare të bëra nga ju. Meritoni nderime dhe me këtë rast adhuroj Shkëlqesinë tuaj. Ismail Qemali në telegramin e lamtumirës si kryetar i Qeverisë Kombëtare të Vlorës i drejtonte Aqif pashë Elbasanit, se kishte ushtruar për 14 muaj rresht pushtetin shtetëror të dhënë nga Asambleja Kombëtare. Në këtë periudhe ishte përpjekur me të gjitha mundësitë, “me gjithë të metat e mia”, të punonte në favor të bashkimit kombëtar dhe të tërësisë tokësore. Dhe shkaku i dorëheqjes ishte se disa ngjarje të hidhura të nxitura nga interesi vetjak janë shfaqur, kanë turbulluar harmoninë qeveritare për të cilën atdheu yne ka gjithnjë nevojë, dhe kësisoj çështja kombëtare u rrezikua shumë.

Ismail Qemali kishte ndërhyrë pranë Fuqive të Mëdha dhe u kishte propozuar që deri në ardhjen e princ Vidit, Qeverimi i gjithë Shqipërisë të merret në dorë prej Komisionit të Kontrollit. Ai u bënte thirrje bashkëkombësave të vet që t’i bindeshin autoritetit të Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Përfaqësuesit e popullit të Elbasanit në telegramin e që i dërgonin kryetarit të Qeverisë së Përkohshme, thuhej se me gjithë shpirt iu lutemi ti pranoni urimet tona të nxehta për burrërinë e atdhedashurinë që treguat. Kjo therori me të vërtetë i ngjanë asaj burrërie që ngritët flamurin për të parën herë në Vlorë. Këto dy punë nuk ka për t’i harruar Shqipëria kurrë. Rrofsh edhe shumë kohë! Gjesti i Shkelqësisë S’uaj, thuhej në telegramin e përfaqësuesve të popullit të Lushnjës më 23 janar 1914, që synon bashkimin e kësaj copëze Shqipërie, ka bërë të dështojnë qëllimet djallëzore të disa keqdashësve të kombit, të cilët në të kaluarën e në të tashmen nuk i kanë kursyer tradhëtitë për ta bërë Shqipërinë viktimë të interesave të tyre personale të poshtra, është glorifikuar dhe ndëruar prej të gjithëve. Më tej theksonte se është e plotë shpresa për ta parë në një kohë shumë të afërt Shkëlqesinë Tuaj përsëri në atë post të shenjtë dhe me shumë nderime ju puthim duart tuaja të ndershme. Veprimtaria e Ismail Qemalit dhe e qeverisë së tij kishte lënë mbresa në popullin që kishte qeverisur, ndërsa të këqija për feudalët e mëdhenj dhe Fuqitë e Mëdha.

Nga viti 1914 e derisa vdiq Ismail Qemali qëndroi jashtë vendit dhe nuk u kthye në Shqipëri. Dhe nuk mund të ishte ndryshe. Një njeri i ditur si ai nuk mund të punonte midis feudalëve injorantë dhe lakmitarë, një ndershëm si ai nuk mund të jetonte midis të pandershmëve që kishin tundur çdo flamur, një besnik si ai ndaj atdheut dhe popullit nuk mund të qëndronte midis tradhëtarëve feudale që të vrisnin natën dhe të qanin ditën. Kjo për vendin e vet s’do të kishte asnjë kuptim në ato kushte të rënda të krijuara.

Gjon F. Ivezaj/

Lahuta shqiptare përfaqëson një nga format më të hershme të trashëgimisë kulturore jomateriale të shqiptarëve dhe një nga dëshmitë më të qarta të vazhdimësisë së tyre historike në Ballkan. Ajo nuk është thjesht një instrument muzikor, por një mjet përmes të cilit është ruajtur historia, kujtesa kolektive dhe identiteti kulturor i shqiptarëve për shekuj me radhë. Kjo vazhdimësi është dokumentuar dhe analizuar nga një numër i madh historianësh, albanologësh dhe etnomuzikologësh europianë dhe shqiptarë, të cilët e kanë trajtuar lahutën si element organik të kulturës shqiptare.

Albanologu austriak Johann Georg von Hahn, i konsideruar themeluesi i studimeve moderne shqiptare, në veprën e tij madhore Albanesische Studien (1854), thekson se shqiptarët janë një popull autokton i Ballkanit dhe se tradita e tyre gojore përmban shtresa shumë të lashta historike. Hahn vëren se kënga epike shqiptare, e shoqëruar me instrument me tel të vetëm, është e lidhur drejtpërdrejt me strukturën shoqërore fisnore dhe me kodin zakonor shqiptar. Sipas tij, kjo traditë nuk mund të kuptohet si huazim, por si zhvillim i brendshëm i një kulture të vjetër ballkanike.

Historiani dhe gjuhëtari Norbert Jokl argumenton se gjuha shqipe dhe kultura e saj ruajnë elemente arkaike që nuk gjenden në gjuhët dhe kulturat fqinje. Në analizat e tij mbi folklorin dhe epikën shqiptare, Jokl thekson se këngët epike të kënduara me lahutë përmbajnë struktura gjuhësore dhe tematike që i paraprijnë ardhjes së popullsive sllave në Ballkan, çka përforcon tezën e autoktonisë së kësaj tradite në kulturën shqiptare.

Udhëtarja, antropologia dhe historiania britanike Edith Durham, në veprën e saj High Albania (1909), jep një përshkrim të hollësishëm të lahutarëve shqiptarë në Malësinë e Madhe dhe në Shqipërinë e Veriut. Durham e përshkruan lahutarin si “ruajtës të historisë dhe ligjit moral të maleve”, duke theksuar se lahuta shërben si mjet për transmetimin e historisë, të normave shoqërore dhe të identitetit kombëtar shqiptar. Ajo nënvizon se kjo traditë është thellësisht e rrënjosur në jetën e shqiptarëve dhe nuk paraqitet si element i huazuar.

Në fushën e studimeve të epikës gojore, Milman Parry dhe nxënësi i tij Albert B. Lord, gjatë kërkimeve të tyre në Ballkan në gjysmën e parë të shekullit XX, i kushtuan vëmendje të veçantë traditës epike shqiptare të shoqëruar me lahutë. Në veprën The Singer of Tales (1960), Lord pranon se epika shqiptare ruan forma arkaike dhe tematike që lidhen me një traditë më të vjetër ballkanike, të ndryshme nga epika sllave e dokumentuar më vonë. Ai thekson se këto këngë nuk janë produkte të imitimit, por shprehje autentike të një kulture me rrënjë të thella historike.

Studiuesi shqiptar Eqrem Çabej, në analizat e tij mbi folklorin dhe gjuhën shqipe, ka vënë në dukje se epika shqiptare dhe instrumenti shoqërues i saj janë të lidhura ngushtë me zhvillimin e brendshëm të kulturës shqiptare. Çabej argumenton se motivet, terminologjia dhe struktura e këngëve epike shqiptare tregojnë vazhdimësi kulturore dhe gjuhësore, duke përjashtuar mundësinë e një huazimi të vonë nga kultura të tjera.

Edhe etnomuzikologë si Ramadan Sokoli, themelues i etnomuzikologjisë shqiptare, e kanë trajtuar lahutën si instrument arkaik shqiptar. Sokoli thekson se ndërtimi, teknika e luajtjes dhe repertori i lahutës janë të lidhura drejtpërdrejt me jetën shoqërore dhe historike të shqiptarëve të veriut dhe se kjo traditë përfaqëson një shtresë të vjetër të kulturës muzikore ballkanike.

Nga pikëpamja historike, fakti se popullsitë sllave u vendosën në Ballkan pas shekullit VI të erës sonë, ndërsa shqiptarët përfaqësojnë vazhdimësinë e popullsive ilire, e bën metodologjikisht të paqëndrueshme çdo pretendim se lahuta është krijim i huaj për shqiptarët. Një instrument që është i pandashëm nga gjuha shqipe, nga epika kombëtare dhe nga struktura shoqërore tradicionale shqiptare nuk mund të jetë produkt i huazimit kulturor.

Kjo qasje shkencore u konfirmua edhe në nivel ndërkombëtar me përfshirjen e artit të punimit, luajtjes dhe këndimit me lahutë në listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale në Nevojë të Mbrojtjes nga UNESCO, ku lahuta përcaktohet qartë si trashëgimi e komuniteteve shqiptare. Dosja e miratuar mbështetet në studime historike, etnomuzikologjike dhe arkivore, duke njohur vazhdimësinë dhe autoktoninë e kësaj tradite në kulturën shqiptare.

Në dritën e këtyre burimeve dhe dëshmive shkencore, del qartë se lahuta ka qenë dhe mbetet instrument i shqiptarëve ndër shekuj. Arti, muzika dhe kultura nuk mund të përvetësohen apo të shkëputen nga populli që i ka krijuar. Shqiptarizmi, si një nga shtresat më të vjetra kulturore të Ballkanit dhe Europës, ka prodhuar artin e vet muzikor dhe epik, dhe lahuta është një nga shprehjet më të pastra të kësaj trashëgimie.

Dr. Atdhe Hetemi

Drejtori Ekzekutiv i IKKL-së/

Është kënaqësi që sot, në Ditën Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, të flas në tempullin e demokracisë, në Kuvendin e Republikës së Kosovës, në një ngjarje që bashkon tri shtylla themelore të shoqërive të lira: të vërtetën, kujtesën dhe drejtësinë.

Kjo ekspozitë e organizuar nën patronatin e Presidentes së Republikës nuk është vetëm paraqitje vizuale e së kaluarës sonë të dhimbshme, por akt institucional i kujtesës, thirrje për përgjegjësi dhe dëshmi e fuqishme se krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë nuk harrohen, por vazhdojnë edhe pas më shumë se një çerek shekulli liri, të jenë plagë të hapura që kërkojnë drejtësi.

Pra, video- dhe fotomaterialet që shpalosen sot para jush nuk janë thjesht imazhe, por janë zëra të ngrirë në kohë. Janë jetë të ndërprera dhunshëm, familje të shkatërruara, fëmijë, gra, burra dhe të moshuar që u bënë target i një represioni sistematik dhe të organizuar nga regjimi serb.

E Instituti ka për mision që zërat e viktimave t’i rikthejë në vëmendjen publike vendore e ndërkombëtare, duke mos lejuar që e vërteta të mbulohet nga harresa e heshtja, si format më të rrezikshme të mohimit.

Fatkeqësisht, edhe sot, 77 vjet pas miratimit të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, bota ende përballet me luftëra dhe shkelje të të drejtave njerëzore.

Andaj ngjarje si kjo e ditës së sotme, vënë në pah se Kosova e di shumë mirë çmimin e lirisë, peshën e dhimbjes dhe faktin se kujtesa jonë nuk është vetëm emocionale e personale, por edhe publike e shtetërore.

Dëshmitë e paraqitura këtu janë pjesë e një procesi të gjatë dokumentimi dhe hulumtimi, që synon ruajtjen e kujtesës. Sepse pa kujtesë të së vërtetës nuk ka

drejtësi, e pa drejtësi nuk ka paqe të qëndrueshme.

Të nderuar miq ndërkombëtarë, si rezultat i mbështetjes suaj të vazhdueshme, ne besojmë se e vërteta për krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë, e dokumentuar me standarde të larta etike dhe profesionale, do të rrënjoset edhe si pjesë e kujtesës

evropiane e globale, sepse kjo e vërtetë nuk është vetëm plagë e Kosovës, por plagë

e ndërgjegjjës njerëzore.

Për këtë arsye, jemi të bindur se puna dhe detyra jonë si shoqëri, nuk është vetëm akademike apo institucionale; por thellësisht humane dhe

fisnike.

Në fund, dua të theksoj se kjo ekspozitë është një hap i vogël i një procesi të gjatë që kërkon durim, guxim dhe përkushtim shoqëror e institucional.

E vërteta do të vazhdojë të flasë.

Kujtesa nuk do të heshtë.

Dhe thirrja për drejtësi nuk do të ndalet.

Nga Frank Shkreli/

Në 10-vjetorin e kalimit në amshim të Sh. T. Imzot Rrok Mirditës, dëshiroj ta kujtoj atë me nderim. Imzot Rrok Mirdita, Ipeshkëv i shuguruar nga duart e Papës historik të shekullit të kaluar, Shenjtërisë së Tij, Shën Gjon Pali II.  Imzot Rrok Mirdita ka shërbyer me përkushtim si Arqipeshkëv Metropolit i Tiranë-Durrësit nga viti 1992 e deri në vitin 2015, kur ndërroi jetë duke mbyllur përgjithmonë shërbimin e tij ndaj Zotit dhe Atdheut. Siç dihet, periudha që ai shërbeu në Shqipëri si udhëheqës i Kishës katolike, dallohej si një prej kohëve më të vështira të tranzicionit politik në atë vend edhe për Kishën Katolike Shqiptare të vuajtur e të martirizuar për pothuaj gjysëm shekulli nga komunizmi enverist ndërkombëtar.

Imzot Rrok Mirdita, gjatë kësaj periudhe të vështirë për Shqipërinë dhe për shqiptarët, ai u bë një zë shprese, besimi, paqeje dhe udhëheqjeje shpirtërore, jo vetëm për besimtarët katolikë por edhe për shoqërinë shqiptare në përgjithsi. I quajtur edhe “ipeshkvi i lirsë”, Perendia e zgjodhi Mons Rrok Mirditën për misionin më të vështirë apostolik të kohës, duke e vendosur atë – për të ringjallur Kishën Katolike shqiptare, duke predikuar dashurinë dhe mirësinë e fesë së tij të Jezu-Krishtit, mu në qëndër të “antikrishtit” botëror në Tiranën e Shqipërisë komuniste – e cila me krenarinë dhe bindjen më të madhe ateiste kishte shpallur, me ligj, Shqipërinë vendin e parë në botë kundër Zotit.  

Megjithë vështirsitë që shpesh dukehsin të pa kapërcyeshme, nën udhëheqjen e tij të urtë, Kisha Katolike në Shqipëri gjeti stabilitet, dinjitet dhe hapje ndaj së ardhmes. Me urtësinë dhe busullën e tij morale, fetare dhe atdhetare, shpresojmë ai të ketë kontribuar ndaj atij që eventualisht, të jetë themelimi i një shoqërie më të drejtë, më të dashur dhe më njerëzore ndër shqiptarët, pa dallim dhe kudo

Por ky është një përvjetor – 10-vjet pass kalimit të tij në amshim,  për të kujtuar figurën e shquar të Monsinjor Rrok Mirditës — baritorit të urtë, meshtarin e përkushtuar dhe shqiptarin fisnik, i cili për gati gjysmë shekulli i shërbeu Kishës dhe kombit me përulësi e dashuri të pashtershme. Këto kujtime të mia nuk janë të reja pasi i kam shprehur edhe më heret, nga burime të ndryshme – kujtime, që në një mënyrë ose në një tjetër, i kam shënuar edhe në shkrime të tjera modeste gjatë dekadave mbi jetën dhe veprimtarinë e Mons Rrok Mirditës. Frank Shkreli: U nda prej nesh Monsinjor Rrok Mirdita | Gazeta Telegraf  Frank Shkreli: Një vit pa Imzot Rrok Mirditën | Gazeta Telegraf —Frank Shkreli: 60-vjet nga themelimi i Lidhjes Katolike Shqiptaro-Amerikane në Nju Jork | Gazeta Telegraf – e tjera burime

Më duket e pabesueshme por kanë kaluar 10-vjet pa Mons Rrok Mirditën. i pabesueshëm është edhe fakti se sa e gjatë mbetet midis nesh edhe mungesa e njerëzve si Rrok Mirdita, që kanë lënë gjurmë të thella në historinë kishtare dhe shoqërore të Shqipërisë post-komuniste. Me “Dom Rrokun” – kështu në të vërtetë i referohemi atij edhe sot, të gjithë që e kemi njohur atë gjatë dekadave – më kanë lidhur shumë ngjarje e zhvillime private e personale të jetës time dhe të familjes.  Duke filluar nga njohja me ‘të pas shugurimit të tij meshtar në Klleznën e tij të dashur, në vitin 1965 mos qofsha gabim. Lidhjet e mia dhe ato familjare me Dom Rrokun u forcuan edhe më tepër kur ai erdhi në Amerikë për t’i shërbyer komunitetit katolik në Shtetet e Bashkuara në fillim të 1970-ave. Ai ishte instrumental si “ndërmjetës” në fejesën time, që çoi në martesën me Vitoren –duke zyrtarizuar kështu, bekimin me kurorën shënjte, në ceremoninë që Dom Rroku bëri me 3 Janar, 1976 – pothuaj 50-vjet më parë, në Kishën Zoja e Këshillit të Mirë në lagjën Bronks të Nju Jorkut.  Për të vazhduar kontakte me të për dekadat që pasuan, në Nju Jork, Washington e më vonë edhe në Shqipëri.

Për Mons Rrok Mirditën unë kam shumë kujtime të mira që lidhen me mua dhe familjen time, por kam edhe më shumë kujtime të paharrueshme mbi rolin e tij si udhëheqës publik dhe fetar gjatë dekdave në vendlindjen tonë të përbashkët në rrethin e Ulqinit, por më vonë në Amerikë dhe në Shqipëri. Janë kujtime të veçanta respekti dhe ndjesie njerëzore që, pëgjithsisht, ai i përcillte tek të gjithë bashkbidesuesit pa dallim,gjithmonë në qetësinë dhe urtësinë, që e dallonte atë.

Nuk e harroj kurrë mënyrën si fliste – ngadalë, me një ton të qetë, pa e ngritur zërin as kur çështjet ishin tepër të ndërlikuara dhe ndonjëjherë edhe konfliktuale. Kishte një aftësi të rrallë për t’i zhvendosur njerëzit nga tensioni i bisedës ose argumenteve, drejt reflektimit, nga dyshimi drejt shpresës dhe zgjidhjes së problemeve. Edhe kur nuk thoshte shumë, thoshte mjaftueshëm për të vendosur drejtimin e duhur për zgjidhjen e çeshtjeve. Ishte pikërisht kjo prani fisnike dhe e matur ajo që më ka lënë një mbresë të përhershme, gjatë gjithë kohës që e kam njohur dhe deri në ditët e sotëme.

Ndonëse Mons Rrok Mirdita, nuk ishte i vetmi ndër udhëheqsit fetarë e publikë shqiptarë të këtyre dekadave të fundit, me veti dhe vlera të dalluara fetari e shqiptari, por ky përvjetor i kalimit të tij në amshim më bën të reflektoj se sa shumë do i nevojiteshin shoqërisë aktuale konfliktuale shqiptare — asaj publike, politike dhe fetare — njerëz si Dom Rrok Mirdita qoftë në trojet shqiptare, por edhe në diasporë ku ai ka shërbyer për një kohë të gjatë.

Në nivel personal fetar dhe publik, Monsinjor Rrok Mirdita do mbetet një pikë reference shembullore, bashkjetetse. Jo sepse ishte i përsosur — askush nuk është — por sepse ishte i sinqertë në qëllim dhe i qëndrueshëm në vlera. Ai dinte të dëgjonte. Dinte të prekte plagë pa i hapur ato, siç shprehej dikur Profesor Sami Repishti, ish- i dënuari i regjimit komunist në Shqipëri. Dinte të jepte shpresë jo me fjalë të mëdha, por me atë lloj qetësie që vjen vetëm nga besimi idhe bindja e brendshëme shpirtërore.

Në këtë dhjetëvjetor, e ndiej sikur kemi humbur, jo vetëm, një figurë të madhe të Kishës, por edhe një busullë morale njerëzore të një kohe që sot mungon në rrafshin publik, shoqëror dhe ndoshta edhe fetar. Por, pavarësisht, viteve që kanë kaluar, Dom Rroku mbetet i pranishëm në kujtesën time dhe të gjithë atyre që e kanë njohur si një shembull i udhëheqsit të heshtur, i një force të qetë dhe i mirësisë, por edhe i vendosur, kur ishte nevoja, ndërsa kurrë nuk kërkonte vëmendje ndaj personit ose veprimtarive të tij. Prandaj në këtë 10-vjetor të kalimit në amshim të Imzot Rrok Mirditës, kujtoj me mall bashkvendasin, mikun e bashkpuntorin figurën e shquar fetare dhe publike të 5-dekadave të fundit, por për të gjithë të tjerët që e kanë njohur, bariun e urtë, meshtarin e përkushtuar dhe shqiptarin fisnik, i cili për gati gjysmë shekulli i shërbeu Kishës dhe Kombit me përulësi e dashuri të pashtershme. Uroj që Mons Rrok Mirdita të mbetet shembull për të gjithë ata që e kanë njohur sadopak se shërbimi ndaj t[ af[ërmit tëndë është forma më e lartë jo vetëm e shërbimit ndaj Zotit, por njëkohsisht edhe dhe ndaj Atdheut.

 I paharruar qoftë kujtimi i tij! 

Salla Nënë Tereza, Kisha ‘’Zoja e Shkodrës’’) 10 Qershor, 2012 – në 50-vjetorin e Lidhjes Katoliko-Shqiptaro-Amerikane