Arben Iliazi/

Përvjetoret e shkrimtarëve janë seanca spiritizmi, ku shpirti i të ikurve vjen në përmjet kujtesës, duke qenë element substancial i saj. Më 2 dhjetor mbushen 18 vjet që shkrimtari i shquar Qamil Buxheli komunikon me të gjallët, qoftë për të verifikuar testamentin e tij letrar, qoftë për të parë atë që nuk mundi ta shihte në të gjallë. Kjo është një e vërtetë që u përket shkrimtarëve të vërtetë. Vdekëtarët e rëndomtë, po të perifrazonim Homerin, nuk mund të luajnë rolin e pasvdekjes. Vdektarët e pazakontë si Qamil Buxheli patjetër mund ta luajnë.

Të shkruash për Qamil Buxhelin është një sipërmarrje e vështirë dhe me risk, pasi pesha specifike e tij është e madhe. Qamil Buxheli është një nga shkrimtarët më të mirë shqiptarë, vepra e të cilit, ndonëse e shkruar në shekullin e XX-të, ka fituar vlera të përjetshme në historinë e letërsisë shqipe. Prodhimi letrar i Qamil Buxhelit është i madh. Krijimtaria e tij letrare është shumë e hershme dhe shumëdimensionale, në aspektin e gjinive letrare. Ai ka dhënë kontribut në të gjitha gjinitë letrare, në epikë, humor e satirë, lirikë, dramatikë e publicistikë. Qamil Buxheli është mjeshtër i fjalës së shkruar, por është edhe nxitës për të parë dritën në fytyrën e njëri – tjetrit. Ky shkrimtar përherë mëton të na kumtojë se të keqen e kemi në mesin tonë. Vepra e tij, po të lexohet me kujdes, na tregon rrugën, por jo me patetizëm e partishmëri.

“Buxheli përfaqësonte shtyllën më solide të satirës në gjysmën e dytë të shekullit që shkoi. Nga një anëtar potencial për Byronë Politike, ai shkelmoi të gjitha ambiciet komuniste dhe iu fal shkrimtarisë të humorit, asaj zeje shpesh të përbuzur, por të shëndetshme që mban gjallë prushin e jetës”, shkruan shkruan regjisori dhe dramaturgu i shquar Pë llumb Kulla. (P. Kulla: Një shkrimtar si Qamil Buxheli, Gazeta Tema 19 janar 2024).

Kundruar sipas veprimtarisë letrare mund të themi se personaliteti letar i Qamil Buxhelit është ndërtuar në tri periudha. Pra Buxheli është krijues i tri periudhave letrare historike, apo i tri sistemeve politikë, historikë e socialë, dhe të githë sistemeve u ka qëndruar stoik. “Qamili u lind më 8 shkurt 1924 në Pandalejmon, një fshat ky piktoresk majë kodre, me Butrintin në horizont, që të ngjan si një lloj porte për të hyrë pastaj në gjerdanin e universit të Çamërisë, të shtrirë mes malit e detit, me shumë fshatra e qytete, që vazhdojnë me bukuri të rrallë, deri tutje në Artë e Prevezë, përkëtej e matanë kufirit politik të Shqipërisë. Kjo trevë e bekuar për nga natyra, e begatë, me histori lokale dhe kombëtare, ishte vendlindja biologjike, por edhe tërheqja e fortë shpirtërore, që nuk njohu mbarim për shkrimtarin, ku e lidhnin kujtimet e të gjallëve dhe të ikurve, gëzimet dhe dramat, endërrat dhe zhgënjimet”…, shkruan Prof. Ymer Çiraku. (Y. Çiraku, gazeta Dita, 29 janar 2024: Shkrimtari i shquar humorist Qamil Buxheli)

Fillimisht Buxheli mendonte se ishte një politikan, një reformator social, që u radhit në luftë në moshë rinore, së bashku me vëllezërit dhe motrat e tij. U angazhua si pjesë e rinisë komuniste në jetën politike të kohës gjatë shkurtit 1942 – prill 1943. Më 16 prill doli partizan, ndërsa në korrik 1944 ishte komisar politik i Çetës së Rinisë, prefektura Gjirokastër. Sekretar organizativ i Komitetit Qarkor të Rinisë Komuniste Gjirokastër 1944-1945, anëtar e sekretar i parë i Komitetit Qendror të Rinisë Komuniste etj. Po në atë vit, 1944, plagoset në një pritë nga zervistët grekë. Ndërsa në vitin 1947 e përjashtuan nga PPSH.

Që në luftë Buxheli nisi të shkruante vjersha, por edhe përralla, të cilat vetë autori i kujtonte me nostalgji. Qysh në vjershat dhe elegjitë e para u dukën shkëndijat e talentit që po vinte, një talent jo si të tjerët. Fatet e shokëve të tij të luftës ishin të jashtëzakonshme, të pabesueshme. Lufta ishte “Ferrparajsa” e Qamil Buxhelit, që do t’i jepte brumin për shumë vepra.

Në vitet e hershme të rinisë, kur ishte 18 vjeç, si pjesëmarrës i betejave të Mezhgoranit, ka shkruar poezi me figuracion të pasur, siç është ajo kushtuar Asim Zenelit (korrik 1943), e cila u bë këngë me titull “Një zë po del nga Gryk’e Mezhgoranit”, dhe “Kënga e Ali Demit” (1944).

Me një jetë jo egoiste dhe të pastër, në vitet pas çlirimit të vendit, Q. Buxheli ishte i gatshëm për të sakrifikuar në rrugën e letërsisë, duke hequr dorë nga politika. Në vitin 1955 shkoi për studime letrare në Moskë, të cilat i përfundoi në Institutin e Lartë Letrar “Maksim Gorki” në vitin 1960. Gjatë studimeve në “Gorki”, megjithë sprovat e sukseshmë në publicistikë, ai po rendëte i dalldisur drejt satirës dhe humorit. Pas kthimit në Shqipëri në vitet e para merret me publicistikë si redaktor i “Zërit të Popullit”, kryeredaktor i “Zërit të Rinisë”, kryeredaktor i revistës “Ylli”. Nuk i interesonin postet shtetërore e politike.

“Punët e politikës janë si ato të femrave. Femra ose të jepet shpejt, ose merret nëpër këmbë, ose braktiset po aq shpejt”, do të shkruante Buxheli pak vite më vonë. Xhorxh Oruelli ka thënë se: “një shkrimtar s’mund të jetë anëtar besnik i një partie politike”. Buxheli nuk mund të bëhej një funksionar i lartë regjimi. Ishte tjetër brume. Tjetër materie. Ishte në lidhje dashurie me fantazinë, me trillin, ishte dashuruar me letërsinë deri në vdekje. Tallej me gënjeshtrën dhe ngadhënjeu mbi të me buzëqeshjen e tij. Po të perifrazonim akademikun dhe filozofin e shquar italian Umberto Eko (1932-2016), mund të shpreheshim se: “Arti i tij kishte pushtetin për ta bërë të dashur shëmtinë”. Prof. Ymer Çiraku, shkruan: “Q. Buxheli bën pjesë ndër ata intelektualë, i cili, mes karrierës zyrtare (që e kishte të ofruar në nivelet më të larta të kohës) dhe misionit letrar, pa mëdyshje, iu përkushtua tërësisht këtij të fundit, i cili, dihet se aso kohe, përcillej edhe me mjaft konseguenca, po të kemi parasysh se çdo shkrimtari i kërkohej ta realizonte veprën e tij sipas klisheve të realizmit socialist. Madje në letërsi, ai iu përkushtua specifikisht zhanrit të humorit dhe satirës, që përbën një vështirësi më vete suplementare.”

Krijimtaria letrare e Buxhelit pas luftës fillon me një vëllim përshtypjsh udhëtimi, “Në Kinën e popullit” (1949). Por fantazia e tij nuk kishte cak. Pasi kish kaluar provat tragjike të jetës, epizmin e luftës, hipokrizinë e idealeve e doktrinave, ju afrua portave të rënda të satirës dhe humorit me natyrshmëri dhe sinqeritet, duke shpërfillur peshën e rrezikut. Në vitin 1960 mbrojti diplomën me romanin “Kali i mbretit dhe kalorës të rinj”, i cili u botua me rekomandim të Komisionit Shtetëror të provimeve.

“Kali i mbretit dhe kalorës të rinj”, kjo vepër e rinisë së hershme të autorit, që vezullon me një bukuri të tejdukshme, ishte preludi i asaj që do të vinte më pas. “S’ka nevojë të pish tërë fuçinë që të marrësh vesh se ç’verë është” – shkruan autori. “Kali i mbretit dhe kalorës të rinj” është konsideruar si portret i jashtëzakonshëm real i jetës provinciale shqiptare, vulgaritetit dhe madhështisë boshe, si satirë e pamëshirshme e zyrtarëve mehmurë, të korruptuar e mendjeshkurtër të një province, duke i gërshetuar me ngjyrime sa apokaliptike aq dhe absurde. “- Ç’zanat ke? -Tani partizan. Bam këtu, e bam atje…”. Studiuesi i njohur prof. Josif Papagjoni, shkruan: “Mbaj mend se kur kam lexuar librin e tij me tregime “Një ndodhi në plazh”, (1962) apo novelën tjetër “Komandanti dhe ushtari”, (1968), qeshja me vete rrugëve si budalla, kaq të forta ishin mbresat e ndodhive dhe personazheve të tij në atë plazh ku shkonin mijëra vetë, të veshur e të zhveshur (sigurisht plazhi i Durrësit). Një galeri e vërtetë karakteresh, ku humori lëvizte aq bukur në shpengimin e vet, te fjalët dhe dialogët humoristikë, te situatat e krijuara, me njerëz nopranë e të çuditshëm, snobë dhe të paditur, zyrtarë me huqe e katundarë me një thes turpesh e paragjykimesh. I gjithë ky vëllim ka në thep të hostenit një shoqëri dhe një Shqipëri që ecte jo pa vështirësi në rrugën e kulturimit të saj, një Shqipëri ende e vjetër, ende fshatarake, ende nën trysninë e normave mesjetare të trashëgueshme”. (Josif Papagjoni : Qamil Buxheli, më e bukura mendje e humorit, Ex libris, 29 janar 2024).

Më vonë pasuan veprat: “Tregime humoristike”, 1962, “Varka e të dymbëdhjetëve” (1964),“Rrugë të tërthorta”, dramë 1966, “Komandanti dhe ushtari”, novelë 1968, “Stafeta e kuqe”, 1969, “Faraonë dhe firaunë”, tregime humoristike, 1969, “Dueli”, dramë 1963, “Kur qesh tërë qyteti”, roman humoristik, 1970, “ I pazëvëndësueshmi”, komedi, 1972, “Pjesë të zgjedhura”, 1972, “Karriera e zotit Maksut”, roman satirik, “Kameleoni në hall”, 1978, “Perënditë bien nga fiku”, 1979, “Abeli, unë dhe Paganini”, Satirë humor 1984, “Maratona e vdekjes”, roman 1983, “Dostojevsk nuk kemi, idiotë sa të duash”, 1997. “Nusja nga Europa”, 2002. “Amanetet e Kasandrës”(2004).

Buxheli qëndroi në xhunglën e realizmit socialist si një martir, si Humori i tij ishte kurora e artë, e praruar, rrezatuese, e epokës së hirtë, me vulgaritetin dhe skamjen e përditshme, të zhytura në hipertrofi kronike.

Duket sikur krijimtaria, gjith jeta e tij, është një betejë për fjalën e lirë. Ai nuk jetoi për opinionin e tjerëve, ndryshe do ishte i vdekur përjetësisht dhe askush nuk do kujtohej për të. Buxheli në asnjë rast nuk i ndrydhi apo kontrolloi ndjenjat dhe fantazinë e tij, duke i lënë të zhvilloheshin të lira në tekat e tyre. Me veprat e tij ai u jepte njerëzve një shpresë…Lum ai që kishte gjith ata armiq, se ndryshe nuk mund ta dimë a do ta kuptonte vlerën e vetes. Buxheli ishte një antikonformist i lindur, i dhembshur, njerëzor, i thjeshtë. Tallej me euforinë, krenarinë boshe dhe fodullëkun e zyrtarëve të çdo rrangu. Nuk kishte asnjë detyrim për të qenë konformist e lajkatar i regjimit.

Buxheli erdhi me furi si një shkrimtar novator, atipik, i kulturuar, sqimatar dhe popullor, dhe kurrë nuk u përpoq të bënte moral me krijimet e tij. Nuk i ndau kurrë idetë nga vlerat, duke sjellë një formë mendore të veprimit. Të gjitha mjetet letrare i vuri në punë me nikoqirllëk në laboratorin krijues, me një pikëpamje të qartë mbi vendin e tij midis vlerave modeste të letërsisë. E vuri talentin e tij në shërbim të morfologjisë shoqërore, të aspekteve të jetës shoqërore që i kundërviheshin njëri-tjetrit, duke bërë qartë dallimin mes subjektit dhe objektit.

Në humorin dhe satirën e Buxhelit miti ia ka dorëzuar armët arsyes dhe kjo ngjarje do të shënonte fillimin e letërsisë moderne satirike në Shqipëri, duke e futur individin brenda botës shoqërore ku jetonte.

“Ai ishte vërtet një figurë e pazakontë e humorit dhe satirës, më i miri prej nesh – tregonte Dritëro Agolli – një vesvesli i pashoq që gjithmonë hapte telashe. Me një stil të shkëlqyer sfidant e përbuzës, ironik deri në sarkazëm, polemist i pashoq, sarkazma e tij ishte një dush i ftohtë për regjimin, kundër cinizmit të gjyqtarëve dhe burokracisë shtetërore. Ai kishte një tallje therëse, plagosëse, që të trulloste duke qeshur”.

Përtej euforisë dhe vetëlëvdatave, me të cilat merreshin një aradhë e tërë shkrimtarësh shqiptarë, Buxheli vërejti një tjetër realitet të trishtë, dhe iu qas me ndjeshmëri e dhimbje, si rrallëkush deri atherë. Iu qas me idealizëm, për të rregulluar diçka, jo me mburrje e poza e ndjenjë madhështie.

Ai popullonte me personazhe tronditës hapësirën e humorit dhe satirës, me një guxim prej të marri, sa shpesh njerëzve të udhëheqjes u ngriheshin leshrat e kokës përpjetë. Personazhet e tij ishin magjepsës, të çuditshëm. Sa realistë, aq dhe groteskë, të gdhendura nga një dorë mjeshtri. Ai krijoi mitin e njeriut të veçantë shqiptar, duke ndriçuar anë të ndryshme të karakterit të tij.

I bindur dhe i ndërgjegjshëm për artin e tij, Qamil Buxheli nuk u bë kurrë një shkrimtar i parapëlqyer i regjimit. Talenti nuk e lejonte të bëhej një “guru” i socrealizmit, megjithëse mori goditjet e para. Satira e ka një mënyrë për t’i vënë përdoruesit e saj në skajin e politikës, shpeshherë në pozita të rrezikshme, për të mos thënë kërcënuese për jetën.

Kësisoj Buxheli ka jetuar gjithmonë në pragun e rreziqeve. Në pushtetin komunist kontrollohej çdo veprimtari shoqërore, e në veçanti aktivitet e shkrimtarëve dhe intelektualëve, sepse ata përbënin rrezikun më të madh për sistemin socialist.

Satira , në një mënyrë ose në një mënyrë tjetër, do ta vinte përdoruesit e saj Qamil Buxhelin, shpeshherë në pozita të rrezikshme, për të mos thënë kërcënuese për jetën.

“Pushteti totalitar në filozofinë e vet, e refuzonte oponencën, ose e pranonte atë vetëm si lustër demagogjike dhe të orientuar. Vitet që erdhën më pas, treguan pikërisht se shkrimtari, pati jo pak konseguenca, që u shfaqën me heqje veprash të tij nga qarkullimi, me kritika në forumet e larta partiake të kohës, me shkarkime nga funksione zyrtare, e deri dy herë largime nga vendbanimi në Tiranë”, shkruan Prof. Ymer Çiraku .

Në ndeshjen shekullore mes satiristëve dhe politikës amorale, dihet se kush fiton. Në komunizëm ironitë nuk janë të lehta. Njerëzit e klikës elitare komuniste (të njohur për mungesë humori) nuk e duronin dot talljen me fenomenet që vetë ata i kishin prodhuar.

Lloji i satirës buxheliane në një Shqipëri distopike dhe të dhunshme, ku ironitë dhe sarkazmat nuk ishin të lehta, padyshim do i zemëronte autokratët politikë, por duhet thënë se është fat që mbeti gjallë e shëndosh e mirë.

Megjithëse ai u përpoq që ta shmangte censurën, duke gjetur mënyra indirekte për të kritikuar fenomenet sociale, politikën dhe shoqërinë shqiptare, rrallë ia doli, pasi stili i tij ishte eksperimental dhe absurd.

Buxheli krijoi kundërshtarë shumë të mëdhenj, por megjithatë ai vazhdoi të shkruante. Askush nuk e merrte me mend se ky shkrimtar i zakonshëm, me një qësëndi të ngecur në cepin e buzës, do të zinte vend nderi në letërsinë shqipe, kur horizonti i letërsisë ishte mjaft i vrenjtur. Diktatura mund ta kishte futur edhe në burg, por nuk e bëri këtë gabim, se do do të rezultonte fatal karshi opinionit publik, për një shkrimtar kaq popullor e të dashur. Kësisoj diktatura zgjodhi t’i heqë kurajon krijuese.

Por u gabuan. Buxhelit nuk ia hoqën dot nga koka kurorën si patriark i humorit dhe satirës shqiptare. Ai kishte llogaritur çdo gjë. Edhe sikur të ishte në rrethin e fundit të Ferrit. Gjersa e lanë gjallë ai do të jetonte, bashkë me krijimtarinë e tij.

Qamili ishte një nga shkrimtarët e lënë në hije që nuk pushoi kurrë së shkruari dhe ëndërruari. Pikërisht te ëndërrimi ishte liria e tij. Kështu përsosi stilin e tij të bukur, pasuroi gjuhën, duke bërë një letërsi të një lloji tjetër, sa hijerëndë, aq dhe të bukur e të hijshme, duke i dhënë risi e dimension të ri klimës letrare të kohës. Shkrimtari Vangjush Saro, i cili e ka njohur mirë këtë realitet, shprehet: “Buxheli ishte Gjenerali i humorit shqiptar, megjithëse u përpoqin t’i hiqnin gradat. Të flasësh për humorin dhe satirën shqiptare nuk ka se si të mos përmendësh yllin e satirës shqiptare në disa dhjetëvjeçarë, Qamil Buxhelin. Vlera e krijuesve të humorit qëndron te mbajtja gjallë e flakës së revoltës, që mbron moralin përmes satirës…”

Krijimtaria e Qamil Buxhelit ishte evropiane dhe homogjene. Ai ishte vendimmarrës në fatin e letërsisë që do të krijonte. Zot i vlerave të tij letrare, pavarësisht nga furtunat ideologjike që u ngritën para tij. Punonte ditë e natë për të gdhendur karakteristikat e personazheve të tij, me seriozitet e përkushtim, i lirë dhe shkumëzues, pavarësisht nga kritikat e mediokërve anonimë.

E gjith jeta e tij ka qenë një dedikim i plotë ndaj letërsisë dhe së vërtetës. Ishte shembulli i shkrimtarit që sakrifikoi gjith jetën për të modernizuar humorin shqiptar dhe për t’i dhënë atij një dimension tjetër, si dhe për të ndihmuar shoqërinë shqiptare të gjente udhën e lartësimit shpirtëror dhe ringritjen morale.

Buxheli ka ndjekur me vëmendje të gjitha lëvizjet dhe ndryshimet sociale shqiptare të kohës së tij, duke zbuluar elementet universale të shoqërisë, e prandaj, vepra e tij u flet edhe lexuesëve të sotëm si një e dhënë faktike. Në ditët e sotme shkruhet shumë pak letërsi e zejes së humorit e satirës. Edhe ajo që shkruhet është e një cilësie mjaft të dobët. Po të perifrazonim veprën e Buxhelit “Dostojevsk nuk kemi, idiotë sa të duash” (Tiranë , 1997), mund të shpreheshim: Buxhelë nuk kemi, humoristë sa të duash!

Shqiptarët ndonëse iu takojnë besimeve të ndryshme fetare, ata megjithatë u treguan mjaft rezistues ndaj kërcënimeve që iu janë bërë pikërisht mbi baza fetare, sepse ata gjetën mënyra që mbi ujërat e trazuara të kohës të përdornin barkat fetare për të shpëtuar anijen e madhe kombëtare.Mbi këto parime të harmonisë dhe bashkëjetesës fetare, shqiptarët duhet të vazhdojnë edhe në ditët e sotme të funksiononjnë si komb, duke mos harxhuar energji të kota që do t’i përfshinte ata në beteja të pakuptimta identitare.

Nga Prof. Dr. Skender Asani

Një komb si shqiptarët do ta kishte vështirë t’iu mbijetojë furtunave të kohës, sikur t’mos e kishte të zhvilluar sensin e harmonisë së brendshme fetare. Historia njeh jo pak luftëra fetare, jo vetëm në mes të shteteve dhe kombeve rivale por edhe brendakombëtare. Madje ky është një fakt paradoksal, sepse këto luftëra brendakombëtare kanë ndodhur pikërisht te disa kombe që kanë njohur trende mjaft të avancuara të zhvillimit ekonomik, social e kulturor, siç mund të jenë, bie fjala irlandezët, anglezët, në Perendim, tek të cilët edhe sot përderisa po flasim, ka konflikte në mes të katolikëve dhe protestantëve, apo tek hindusët në Lindjen e largët, ku përleshjet në mes të budistëve dhe myslimanëve janë pjesë e përditshmërisë së këtij kombi.

Historia e shqiptarëve bën përjashtim cilësor kur është në pyetje çështja e besimit fetar, dhe një njeri i painformuar, që nuk ka njohuri paraprake mbi shqiptarët, do të mendonte se ata i takojnë vetëm një besimi fetar. Kjo edhe për faktin se gjatë procesit të formimit dhe zhvillimit si komb, shqiptarët arritën të fermentojnë në vetëdijen e tyre kolektive unitetin e brendshëm mbi baza të përbashkëta, që ishin gjuha dhe kombi. Dhe ngjarjet e historisë na kanë dëshmuar se dëshmorët e gjuhës dhe të kombit vinin nga pjesëtarë të besimeve të ndryshme fetare, të cilët luftërat identitare i kishin zhvilluar në fronte të përbashkëta. Atavinin, thënë figurativisht, nga rrjedha të ndryshme të besimeve fetare, por derdheshin në një pellg që quhej komb, që i bashkonte këto rrjedha dhe iu jepte fuqinë e përballimit me sfidate ndryshme të kohës.

Për ta ilustruar këtë, mjafton të bëjmë një shëtitje të shkurtër nëpër faqet e historisë ku do të ndeshim plot fotografi të prijësve shqiptarë, të ciltë vinin nga besime të ndryshme fetare, por që ishin të ulur pranë tryezave të përbashkëta të kuvendeve kombëtare, siç ishte, bie fjala Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Kongresi i Manastirit, Pavarësia e Shqipërisë, deri te ditët tona , siç është edhe shpallja e Pavarësisë së Kosovës, ngjarje këto të cilat ishin të mëdha edhe për faktin se u dizajnuan si përpjekje të përbashkëta të myslimanëve dhe të krishterëve shqiptarë.

“Ishte, pra, një ngjarje e re për ne kjo mbledhje, ku pamë shqiptarë të ardhur nga veriu e nga jugu, nga lindja e perëndimi, ku pamë krah për krah gegë e toskë, të krishterë dhe myslimanë, hoxhë dhe priftërinj.”

Kështu do të shkruante në një editorial, që do ta botonte në gazetën “Lirija” më 1908, kryetari i Kongresit të Manastirit, Mithat Frashëri.

Kur jemi te Kongresi i Manastirit, një ngjarje kjo që këtyre ditëve po shënohet me aktivitete të shumta kulturore e shkencore në ITSHKSH, duhet veçuar edhe një moment mjaft interesant që shpreh më së miri mirëkuptimin dhe respektin që kishin përfaqësuesit e Lëvizjes kombëtare shqiptare të cilin vinin nga besime dhe praktika të ndyrshme fetare.

Ishte fjala e fuqishme dhe argumentuese e Gjergj Fishtës para delegatëve të Kongresit të Manastirit ajo që krijoi një situatë tejet emocuonuese në sallë. Fjalimin e tij ai përfundoi me këto fjalë:

‘Nuk kam ardhë këtu ta mbrojë ndonjë alfabet të veçantë, por kam ardhë që të bashkohem me ju dhe ta pranoj alfabetin të cilin do ta zgjedhë Kongresi e që do të jetë më i dobishmi për ta zgjuar popullin’. Ai gjithashtu tha: ‘Armiqtë që e rrethojnë Shqipërinë janë të shumtë dhe të gjithë provojnë të na i marrin tokat, por nëse ne nuk mundemi ta mbrojmë atdheun tonë me fuqinë tonë morale, do ta mbrojmë me armë dhe nuk do t’i lejojmë armiqtë e Shqipërisë që ta marrin asnjë pëllëmbë të territorit tonë.’

Pas këtyre fjalëve, të gjithë të pranishmit , myslimanë dhe të krishterë, u ngritën në këmbë dhe me lot në sy i duratrokitën Gjergj Fishtës, dhe kur po zbriste nga podiumi, hoxhë Hafiz Ibrahim efendiu, i cili e përfaqësonte klubin e shqiptarëve të Shkupit, i doli shpejt përpara, e përqafoi dhe e puthi duke i rrjedhur lotët nëpër faqe. Kjo skenë, sa emcionuese, po aq edhe dramatike për nga kuptimi i saj, sipas dëshmive të historiografisë shqiptare dhe të huaj, i dha kahje vendimtare rrjedhës së Kongresit të Manastirit, sepse një hoxhë po e përqafonte një prift në shenjë miratimi të vendimeve përfundimtare që shpien në unifikimn e alfabetit të gjuhës shipe. Pra, jo ratësisht po e veçojmë këtë rast sepse kishte tendenca nga qarqe të ndryshme të shteteve shoveiste fqinje që iu pengonte suksesi i shqiptarëve në arritjen e në alfabetit të përbashkët dhe një propagandë e tillë mundohej madje të mbjell defetizëm dhe përçarje te shqiptarët, duke i nxitur ata, sidomos muslimanët, që ta kundërshtojnë një alfabet latin, i cili sipas tyre ishte i krishterëve.

Kur ndërroi jetë Gjergj Fishta, në varrimin e tij morën pjesë personalitete të shumtë nga paria shqiptare e kohës, mirëpo fjalimin më emocinues mbi varrin e ti, më 31 dhjetor të vitit 1940, e mbajti Hafiz Ali Kraja i cili njihej si një ndër intelektualët e famshëm mysliman nga qyteti i Shkodrës. E veçanta e këtij fjalimi është fakti se si një hoxhë i thurri një tekst të tillë aq të bukur një prifti, ndonëse siç dihet, këta dy personalitete, Gjergj Fishta dhe Hafiz Ali Kraja, kishin një miqësi të hershme në mes veti dhe ata çdo vështirësi apo mosmarrëveshje në mes të banorëve të qytetit e tejkalonin me mençuri dhe largpamësi.

Te shqiptarët, siç dihet, dominon besimi Islam dhe kjo përkatësi fetare nga shumë kush është shikuar në këndvështrime të ndryshme, madje janë shprehur edhe skepticizma të caktuara. Prandaj, jo rastësisht ka jo pak njerëz në të kaluarën por edhe sot, që mendojnë se përkatësia fetare Islame e shqiptarëvë është pengesë për t’u integruar në familjen e madhe evropiane. Sipas këtij diskursi, Evropa e krishterë heziton t’i pranojë në gjiun e saj shqiptarët, prandaj ata duhet ta ndërrojnë fenë për t’u bërë evropianë të denjë.

Mirëpo këtyre pikëpmajeve të gabuara, që herët iu kishe kundërvënë pikërisht poeti i madh kombëtar Gjergj Fishta, duke u shprehur se “në rast se ata nuk na duan në një shtet të vetëm, pasi thonë shqiptarët qenkan musliman, atëherë na kristianët, do ti shkriejmë kryqet tona dhe do ti bajmë fishek, me mbrojt vllaznitë tanë musliman shqiptarë”.

Kjo tregon se mes krerëve të besimeve fetare tek shqiptarët, jo vetë që ka ekzistuar një harmoni e mrekullueshme fetare, por kjo harmoni ka qenë model inspirimi për forcat intelektuale e politike në momente e kohë të ndryshme.

Mjafton të rishikojmë edhe njëherë ngjarjet e mëdha kombëtare dhe do të vërejmë se kontributi i i elitës shqiptare bazohej mbi një diversitet të pasur fetar, ashtu siç eka vërejtur edhe albanologu i shquar gjerman Beter Bartli, i cili në monografinë e tij me titull “Myslimanët Shqiptarë në Lëvizjen për pavarësi kombëtare (1878-1912)” , botuar në vitin 1968, ndër të tjera vë në dukej edhe kontributin e një prej figurave më të respektuara dhe kryesore të Lidhjes Shqiptare, Myderrizin Ymer Prizreni, pastaj një figurë tjetër të shquar të Lidhjes Shqiptare të Pejës, Haxhi Zeka, të cilët, ndonëse vinin nga provinienca fetare islame, e kishin të ngjizur thellë në vetëdije çështjen kombëtare shqiptare.

Historia njeh edhe mjaft figura të tjera, të cilët edhe pse kishin formim shkollor fetar, ata gjithë këtë firmim e vini në shërbim të kauzës kombëtare. I tillë ishte edhe Hixhë Kadri Prishtina, i cili bashkë me Hasan Prishtinën, Ismail Qemalin, Fan Nolin, Bajram Currin, Gjergj Fishtën, Azem Galicën, Luigj Gurakuqin e të tjerë, i dhanë dinamikë lëvizjeve politike dhe diplomatike të kohës. Si rrjedhojë e këtyre lëvizjeve, Hoxhë Kadri Prishtina me 1915, në Shkodër e krijoi një komitet me emrin “Komiteti i Fshehtë”, kurse pas tri vjetësh, konkretisht më më 1 maj 1918, me një grup atdhetarësh, intelektualësh, kryesisht nga Kosova, e themeloi Komitetin “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Në vitin 1919, për t’u ndihmuar kryengritësve, Komiteti, në udhëheqjen e Hoxha Kadriut, përgatiti Programin e përgjithshëm të kryengritjes në Kosovës dhe është shumë interesant se në pikën 1 dhe 2 të këtij Programi apelohej që, citojmë: “asnjë kryengritës nuk guxon t’i dëmtojë shkiet e vendit veç atyre që qëndrojnë me armë në dorë kundër qëllimit shqiptar”, dhe, citojmë : “ asnjë kryengritës nuk guxon të djegë shtëpia, të rrënojë kisha e gjëra të tjera.

Me këto dy pika të Programit të Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” hudhej poshtë propaganda e orkestruar nga Beogradi, sipas së cilës kryengritësit shqiptarë i kanë dëmtuar vendbanimet sllave, sidomos objektet e tyre fetare. Një popagandë e tillë është munduar të njollosë edhe pjesëtarët tjerë të lëvizjeve të mëvonshme shqiptare, duke i etiketuar ata si gjoja bashkëpunëtorë të fashizmit, me qëllim që pastaj të justifikohej çfarëdo lloj aksioni represiv kundër shqiptarëve, siç edhe ka ndodhur menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, kur OZNA dhe i gjithë aparati represiv jugosllav kishte vënë në shënjestër bartësit e kryengritjeve vullnetare të shqiptarëve, duke i akuzuar ata si gjoja keqbërës dhe mizorë, sidomos në vendbanimet sllave, gjë që e vërteta është krejt ndryshe, siç dëshmojnë edhe dy pikat e cituara më lart të programit të Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” .

Fryma e harmonisë fetare ishte më e fuqishme se çfarëdo lloj propagande që mundoheshin të huajt ta bëjnë në llogari të lëvizjes kombëtare shqiptare. Kjo frymë ishte mbizotëruese e të gjitha proceseve mobilizuese të shqiptarëve, siç ishte, bie fjala edhe një organizatë politike me proviniencë fetare – “Xhemieti”, e cila ishte vazhdimësi e veprimtarisë së klubit “Bashkimi” dhe i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. E themeluar në Shkup nga vëllezërit Dragaj, Bedri Pejani etj. “Xhemijeti” e shfrytëzoi për mrekulli petkun fetar si kamuflim i veprimtarisë kombëtare dhe si rezultat i kësaj veprimtarie u arrit për një kohë të caktuar të pengohej kolonizimi i tokave shqiptare si dhe shpërngulja e shqiptarëve për Turqi.

Në vitin 1923, pasi fitoi 14 deputetë, ku edhe ishte pjesë e Parlamentit të atëhershëm të Mbretërisë SKS, kjo parti filloi bisedimet me krotatë, sllovenët dhe boshnjakët për të rrëzuar nga pushteti Kryeministrin Nikolla Pashiq dhe për të përgatitur parakushtet e shkëputjes së shqiptarëve nga Mbretëria SKS dhe krijimin e shtetit të tyre kombëtar i cili pastaj do t’i bashkangjitej Shqipërisë. Mirëpo këto plane shumë shpejt u dekonspiruan dhe në vitin 1924 Pashiqi i hakmerret “Xhemijetit” me persekutimin e krerëve të kësaj partie, në mesin e të cilëve edhe Nexhip Dragën të cilin e burgos.

Por hakmarrja nuk përfundonte me kaq. Qeveria e Pashiqit kishte hartuar një plan të detajuar për goditjen e shqiptarëve aty ku më së tepërmi iu dhemb dhe më 18 nëntor 1924, para plot 100 vjetëve, e rrënojnë Burmali Xhaminë e bukur buzë Vardarit dhe mbi themelet e saj ndërtuan Pallatin e Oficerëve, që u përdor si simbolikë e nënshtrimit të shqiptarëve, ose e varrosjes së çështjes shqiptare, siç pretendonte Beogradi.

Shtypi i asaj kohe madje me shumë pompozitet raportonte për këtë ngjarje, duke sjellë kronika dhe fotografi si nga rrënimi i Burmali Xhamisë, ashtu edhe nga hedhja e themeleve të Pallatit të Oficerëve (18 qershor 1925), ku i pranishëm kishte qenë, siç e dëshmojnë gazetat e kohës, vet Aleksandar Karagjorgjeviqi. Këto veprime barbare të pushtetarëve serbët ishin të inspiruara nga idetë famëkeqe të Garashaninit, Vladan Gjorgjeviqit, Çubrilloviqit, Cvjejiqit etj. për pastrimin etnik të trojeve shqiptare dhe konfigurimin urbanistik të qyteteve sipas planeve të arkitektëve serbë. Fryt i këtij konfigurimi edhe sot i kemi mjaft objekte në Shkup dhe në qytetet tjera, të ndërtuara përgjatë viteve 20-të të shekullit të kaluar, të cilët shprehnin, përveç tjerash, edhe frymën ekspansioniste të poushtuesve të Beogradit.

Me shuarjen e “Xhemietit” dhe me burgosjen dhe vrasjen e krerëve të saj, shqiptarët në periudhën në mes të dy luftërave botrërore përjetuan tmerre të papërshkruara, të gjitha të orkestruara me përpikmëri nga aparati represiv i Beogradit. Të ndodhur pa një orientim politik dhe të ekspozuar ndaj reprezaljeve, shqiptarët si shpëtim të vetëm gjetën shpërnguljen për Turqi, një synim ky i kahershëm i ideologëve kryesorë të nacionalzmit serb, të cilët në projektet e tyre famëkeqe kishin parapa goditjen e shqiptarëve edhe mbi baza fetare. Prandaj jorastësisht kishte ndodhur rrënimi i Burmali Xhamisë si dhe shumë objekteve tjera fetare islame, si mjet për t’i shndërruar shqiptarët në një komb pa atdhe dhe në refugjatë që do të gjenin shpëtim në shkretëtirat e Anadollit.

Shqiptarët ndonëse iu takojnë besimeve të ndryshme fetare, ata megjithatë u treguan mjaft rezistues ndaj kërcënimeve që iu janë bërë pikërisht mbi baza fetare, sepse ata gjetën mënyra që mbi ujërat e trazuara të kohës të përdornin barkat fetare për të shpëtuar anijen e madhe kombëtare. Mbi këto parime të harmonisë dhe bashkëjetesës fetare, shqiptarët duhet të vazhdojnë edhe në ditët e sotme të funksiononjnë si komb, duke mos harxhuar energji të kota që do t’i përfshinte ata në beteja të pakuptimta identitare.

(Fjalë e mbajtur në manifestimin “Ditët e mërgatës” në Llozanë të Zvicrës).

Nga Mimoza Dajçi/

Si aktiviste pranë komunitetit shqiptar edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kam patur rast të takoj e të flas nga afër me legjendën shqiptare, ish të burgosurin politik të ndërgjegjes Prof. Sami Repishti.

Rreth dy vite më parë sëbashku me disa koleget tona realizuam dokumentarin me titull “E Bukura nën Pranga”, ku personalisht mbaj autorësinë si skenariste dhe regjisore e tij.

Dokumentari i dedikohet grave dhe vajzave shqiptare që u burgosën, u vranë e internuan padrejtësisht nga diktatura më e egër në Europë. Aty paraqiten jetët plot mund, vuajtje e sakrifica të Hava Repishtit – nënës së Prof. Sami Repishtit, Hana Sinës – nënës së gazetarit të palodhur Beqir Sina, i cili ka lindur dhe është rritur në internim në Shqipëri. Përshkruhet jeta dhe veprimtaria patriotike e Heroinave Musine Kokalari, Marie Shllaku, Marie Dvorani, Klara Mirakaj, Suzana Matja, Flora Selfo, Prof. Dr. Dolore Bushatit, e cila ka lindur dhe është rritur në internim në Shqipëri, italianes Jolanda Tahmizi, Marie Rexhaj. Shpresa Tuda, Fatbardha Mulleti Saraçi, Leze Smajlaj, juristes dhe diplomates Rozana Cima etj.

Në dokumentar flitet gjithashtu edhe për femrat – Heroina shqiptare që u vranë, përdhunuan e u malltrajtuan nga makineria serbe gjatë luftës në Kosovë, genocidin çam ndaj femrave shqiptare si dhe diktatin e egër që ushtronte qeveria serbe në Maqedoni ndaj femrave dhe popullit shqiptar në tërësi.

Dokumentari “E Bukura nën Pranga” hap siparin e tij me jetëshkrimin e një nëne që pas ndarjes nga jeta të bashkëshortit të saj Ibrahim Repishti, një nga promotorët e Lëvizjes Demokratike të periudhës së Pavarëisë dhe konfiskimit të pasurisë, punonte në mënyrë që të ndihmonte të birin, i cili vuante dënimin në burgun pranë Urës Vajgurore. Mbështjellë në një torbë të vogël pak ushqim, përpiqet t’ia dërgojë të birit të saj në burg, por rojet e burgut e shtyjnë e largojnë si armike e popullit.

Kjo ishte Hava Bushati Repishti nëna e Prof. Sami Repishtit, i cili po vuante dënimin si i burgosur politik në atë ferr torturash sëbashku me qindra e mijra ish të burgosur politik të Shqipërisë, kundërshtarë të atij regjimi diktatorial që shkatërroi individin, fëmijë, familje shqiptare dhe të huaja. Një natë dhjetori në vitin 1953 nënë Hava u la për 24 orë jashtë dyerve të burgut nga rojet duke mos e lejuar të takonte të birin.

Jetëshkrimin për nënën e tij Prof. Repishti ma dërgoi me postë, si dhe më kishte dhuruar edhe një nga veprat e tij letrare titulluar “Pika e Lotit”. Libër ky me tregime, ku përshkruan torturat nga burgu i Shkodrës, konceptuar në formë autobiografie dhe përjetime jetësore historike.

Gjithashtu sa herë që me antaret e Organizatës së Gruas “Shpresë & Paqe” në SHBA do të mbanim ndonjë event përkujtimor do të na përgëzonte duke bërë një analizë super pozitive dhe entuziaste edhe në media, ku shprehte rëndësinë dhe vlerësimin e tij.

Nuk jam e sigurtë për emërtimin e titullit Presidencial që gëzonte në Shqipëri Prof. Sami Repishti, por për ne dhe popullin shqiptar mbetet një Hero, aktivist i të drejtave civile të njeriut, luftëtar i vërtetë i paqes dhe demokracisë botërore.

Lamtumirë Legjenda Shqiptare Prof. Sami Repishti!

Foto: Dritan Haxhia

By Dr. Elez Biberaj/

Director, Eurasia Division/

Voice of America /

Presentation at the Symposium on the Occasion of Professor Repishti’s 90th Birthday/

The International House, New York/

July 18, 2015

It is a real pleasure for me to participate in this important event honoring Professor Sami Repishti. I have known him since I came to this country in 1968 and am fortunate to have had a close-up view of many of Professor Repishti’s activities and engagements. I worked closely with him on Albanian affairs – a cause very dear to both of us. During the last four decades we maintained regular contacts, and consulted and cooperated on many issues. Throughout the years, we at the Voice of America benefited enormously from his insightful interviews and commentary on a wide range of issues. On a personal level, I always enjoyed Professor Repishti’s support, encouragement and mentorship – and for that I am very grateful to him.

Professor Sami Repishti has had a long, remarkable and multifaceted career: He is a great champion of human rights, a fighter for democracy, a notable scholar, a prolific writer, and a distinguished advocate of the Albanian cause. Professor Repishti exhibited an unflinching commitment to defend and promote the establishment of a democratic order in his native Albania, self-determination and freedom for Albanians unjustly excluded from their mother country, and, in recent years, the establishment of vibrant, inclusive democratic societies in the Albanian lands.

My task today is to focus on Professor Repishti’s contribution to Kosova’s long and difficult struggle for freedom and independence. His activities on behalf of Kosova span over five decades, having begun shortly after his arrival in the United States and continuing to this day. He promoted the cause of Kosova with fortitude, moral purpose, unflinching courage and deep commitment. The Albanian-American community has produced many distinguished activists, but few can match Professor Repishti’s remarkable contribution and exceptional intellectual and diplomatic abilities. He developed an extensive network of professional contacts and became personally acquainted with senior U.S. administration officials, prominent members of the U.S. Congress, foreign policy experts, and prominent media representatives. His depth of understanding of U.S. foreign policy and the workings of Washington, and high degree of political and policy awareness were incomparable. And he used these very effectively on behalf of Kosova.

Professor Repishti operated on parallel levels – engaging other prominent Albanian-Americans, mobilizing the community around critical issues, facilitating the creation of advocacy organizations, writing, lecturing, and cultivating relationships with key people in the U.S. administration, the Congress, think tanks, the media, and democracy promotion and human rights organizations. Similar to many other ethnic groups, the Albanian-American community was politically fragmented. Professor Repishti displayed an ability to work with people across the political spectrum – political party leaders, clerics, scholars, students, and businessmen – and succeeded in building significant support from the community. He was instrumental in the creation of three organizations that played a critical role: The Albanian Kosovar Youth in the Free World, the Albanian-American Civic League, and the National Albanian American Council.

Through his many scholarly activities and advocacy, Professor Repishti sought to achieve several important objectives:

• First and foremost, educate the American and Western public about the Albanians’ plight and their demands, and counter the negative, conventional narrative and the pernicious stereotypes about Albanians that the Yugoslav propaganda machine promoted quite aggressively.

• Second, document and expose the systematic repression of Albanians’ human and national rights.

• Third, urge the United States and the international community in general to impose sanctions on the Yugoslav government for its human rights violations.

• Fourth, convince American decision-makers of the urgency of rigorous action to avert an inevitability of armed conflict between Albanians and Serbs, making the case that failure to act carried long-term risks to peace and stability in the region and undermined U.S. strategic interests.

• And finally, after the declaration of Kosova’s independence, promote the development of a just society and vibrant democracy, with robust democratic institutions, rule of law, and a free media.

This was a tall order, but Professor Repishti and other distinguished activists who worked with him pursued these objectives with unflinching determination. Their contribution is even more remarkable when one takes into account the many challenges they faced and the political environment in which they operated.

Until the end of the 1980s, Yugoslavia enjoyed widespread Western support. The protection of human rights and democracy promotion were given short thrift and Belgrade’s view of events in Kosova were widely accepted. U.S. policy toward Kosova was shaped by the largely positive views of Yugoslavia and its international role. The overwhelmingly favorable views of Yugoslavia were contrasted with the largely negative views of Albanians, in general, and of the totalitarian regime of Enver Hoxha, in particular. U.S. official and public support for Yugoslavia remained high and Westerners tended to be profoundly skeptical of Albanian demands. The media environment was such that most outlets were sympathetic to Yugoslavia and rarely published reports critical of Belgrade. Moreover, the influence of the Albanian community in American politics was negligible. Albanians had no sizeable voting bloc that would make the difference in propelling a candidate into office. Thus, Albanian-American leaders faced an uphill battle in their attempts to gain the support of American politicians.

Professor Repishti authored scores of reports and articles, gave lectures and interviews, attended and organized numerous panels, seminars and conferences, wrote talking points and policy papers for senior U.S. officials, and testified before the U.S. Congress.

In 1982, Professor Repishti, together with Professor Arshi Pipa, organized an international conference on Kosova, which brought together prominent American, European and Albanian scholars, including Nicholas C. Pano, Martin Camaj, Safete Juka, Peter Prifti, and Anton Logoreci. Most of the presentations were included in Studies on Kosova, published in 1984. That was an extremely useful book and an indispensable reading for scholars as well as policymakers. The volume shed new light on the Albanian question and the complicated relationship between Albanians and Serbs. In his own contribution, Professor Repishti analyzed the evolution of the post-World War II constitutional arrangements, which denied Albanians equal rights with other ethnic groups and essentially turned them into second class citizens. He explored the relationship between the Albanians’ right to self-determination and Belgrade’s insistence on a constitutional framework that would deny Albanians genuine self-government and democratic rights. Professor Repishti issued a stern warning that conflict was inevitable if Belgrade continued to reject Albanian demands for constitutional equality with Yugoslavia’s other major ethnic groups.

The annual memorandums that Professor Repishti authored and sent to the UN General Secretary, in the name of the Albanian Kosovar Youth in the Free World, presented a comprehensive history of the Albanian national question and a detailed chronicle of human rights violations in the former Yugoslavia. These were well-documented reports and sounded the alarm about the systematic abuses of Albanians’ rights. Professor Repishti cooperated closely with and was an authoritative source for human rights and democracy promotion organizations, such as Freedom House, Amnesty International and Human Rights Watch, and the State Department’s Bureau of Human Rights. He also published numerous articles in the U.S. press as well as in the émigré Albanian newspapers.

With his perceptive, detailed and balanced analysis, Professor Repishti sought to counter the negative narrative promoted by Belgrade, and increase the understanding of the complexities of the Kosova issue. He brought to the discussion a unique combination of personal, scholarly knowledge of Albanian-Serb relations, and of service as a leading spokesman of the Albanian-American community. He blended his writings and public statements with specific policy recommendations in the hope of influencing and shaping U.S. policy. Before 1990, he argued for sanctions against Yugoslavia and urged the opening of a U.S. consulate in Prishtina. During the early and mid-1990s, Professor Repishti made the case for U.S. and NATO intervention in Kosova, emphasizing that failure to act would inevitably lead to an armed conflict that carried long-term risks to peace and stability in the region and undermined overall U.S. strategic interests.

At a time when Kosova did not have any genuine official representation in the United States or the possibility and the means to make its case to the American government and public, Professor Repishti promoted and defended Kosova’s right to self-determination skillfully and in a dignified and effective manner. He was always careful to provide his interlocutors reliable and objective information. This helped him to cultivate trusting relationships with key people, thus becoming an authoritative source. It was largely due to the work of Professor Repishti and other prominent Albanian-American activists and leaders that Kosova was able to have her voice heard in Washington.

By 1990, Yugoslavia began to lose support and its image suffered irreparable damage, while Kosova witnessed the emergence of a genuine representative leadership with the establishment of the Democratic League of Kosova and other parties. These developments were followed by gradual but remarkable changes in American attitudes toward Albanians. While this change was due to Belgrade’s reprehensive policies and the rapidly changing political landscape in the wake of the demise of communism in Eastern Europe, the successful campaigning of Professor Repishti and other Albanian-American activists was a major contributing factor. The community had been mobilized and Albanian-Americans, working through many organizations such as the Albanian-American Civic League, the National Albanian American Council, and VATRA, were gradually gaining access and the attention of influential members of the Congress and senior policy makers. Arguably, the 1990s can be considered the golden age of Albanian-American activism and effectiveness.

During the conflict in Slovenia, Croatia, and later the war in Bosnia, Professor Repishti consistently pressed for the United States to exert political and economic pressure to force Belgrade to change its dangerous course in Kosova. He strongly believed that military intervention in Kosova was absolutely necessary to avert a larger Balkan conflagration. He also correctly predicted that the exclusion of Kosova from the Dayton process would have serious ramifications: it would embolden Slobodan Milosevic while convincing the Albanians that their situation was untenable and that they had to take matters into their own hands.

Professor Repishti became a staunch supporter of Kosova’s leaders, particularly President Ibrahim Rugova. A good part of his activities were then focused on helping Kosova’s leadership clearly articulate its policies and demands in meetings with senior U.S. officials and their public announcements. Not only was he instrumental in facilitating many meetings and contacts for President Rugova, but he also helped draft important talking points and policy memoranda.

The U.S.-led NATO intervention and liberation of Kosova, and the subsequent declaration of Kosova’s independence marked the culmination of Professor Repishti’s activities and the realization of his long held dreams for Kosova’s freedom.

After the peak of the euphoria that followed the demise of communism in Albania in the early 1990s and the declaration of Kosova’s independence in 2008, Professor Repishti amazingly enough did not cease his activities. Democracy, respect for human rights, and national reconciliation continued to be featured in his writings and public activities. He became a strong promoter of the establishment of vibrant democracies in the two Albanian states. While recognizing the challenges ahead, Professor Repishti stressed the imperative of Albanians seizing the opportunities, cementing their Western orientation, preserving and strengthening their religious harmony, and countering any signs of religious extremism.

In his many public pronouncements, he urged the new governing elites in both Albania and Kosova, as well as Albanian leaders in Macedonia, to address pressing problems, such as tackling corruption and organized crime – which threaten the fabric of the Albanian society; stimulating economic growth; reducing inequality; empowering women; and creating transparent and accountable governance.

Professor Repishti has come to see the political, social and economic empowerment of the Albanians as closely connected to the strategic relationship and alliance with the United States. Recognizing the vital role that the United States has played – first, in supporting and affirming Albania’s independence; supporting and promoting democracy in Albania; and finally the critical role that America played in liberating Kosova and ensuring its independence – Professor Repishti has shown a strong commitment to nurturing and strengthening the Albanian-American relationship, but emphasizing that this relationship should not and cannot be taken for granted. The future and viability of Albanian-American strategic relationship is based on continued shared interests – respect for human rights, the establishment of rule of law, and good governance.

After decades of academic and community thought leadership, Professor Repishti continues to inspire generations of Albanians to always pursue a more democratic and just society. He is a great Albanian-American, a real Albanian patriot, an accomplished scholar, and a man of principles, who never ceased fighting for what he believed.

It has been my great honor to have cooperated closely with Professor Repishti and I am very grateful for his consistent support and friendship.

Happy Birthday, Young Man! Edhe 100!

Published: JULY 18, 2015 BY DGRECA

Foto: Dritan Haxhia

Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” mirëpret vendimin e gjygjësorit shqiptar për lirimin nga arresti shtëpiak të liderit të opozitës shqiptare Prof. Dr. Sali Berisha.

Ky vendim është lajm i mirë për Shqipërinë, ambientin politik, klimën parlamentare, demokracinë dhe pavarësinë e gjygjësorit në Shqipëri.

Në këtë kohë dinamike kur Shqipëria angazhohet për integrim në BE, një mjedis stabil politik me funksionim të mirëfilltë të institucioneve të drejtësisë dhe raporte brenda normave të konkurencës politike pozitë – opozitë i duhet më shumti Shqipërisë dhe shqiptarëve.

Duke i dëshiruar shëndet dhe punë të mbarë Dr. Berishës, unë si kryetar dhe “VATRA” si organizata më e vjetër shqiptare në SHBA, besojmë fuqishëm në drejtësinë dhe fuqinë e së drejtës dhe të vërtetës.

Urojmë që të dëgjojmë vetëm lajme të mira nga atdheu i ynë i begatë.

Me shpresën për tu takuar së shpejti në Tiranë dhe Uashington,

Me respekt

Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA”,

Dr. Elmi Berisha