REAGIM I TË PËRNDJEKURVE POLITIKË DHE KOMUNITETEVE FETARE NDAJ DREJTUESVE TË SHTETIT SHQIPTAR DHE TRUPIT DIPLOMATIK I AKREDITUAR NË TIRANË PËR MOS DENIMIN E KRIMEVE TË KOMUNIZMIT!

Ka mbi 6 muaj që Unioni Mbarkombëtar Integrimit të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë në bashkëpunim dhe dakortësim të plotë me tre komuniteteve fetare Mysliman, Katolik , Orotodoksë dhe Bektashian i janë drejtuar Shtetit shqiptar dhe kan mbështetur kërkesën e Konferencës Ipeshknore të Shqipërisë drejtuar institucjoneve të shtetit shqiptar që të dënohen krimet e komunizmit me ligj siç i ka dënuar Europa postkomunizëm.

Presidenti i Republikës Bajram Begaj, Kryetarja e Kuvendit Lindita Nikolla, Kryetari i Këshillit të Ministrave Edi Rama opozita e ashtuquajtur e djathtë antikomuniste, vazhdojnë të heshtin ndaj kësaj kërkese sa kushtetuese, njerzore, aq dhe e domosdoshme për zhvillimet politike shoqërore në Shqipëri duke dëmtuar rëndë ekuilibrat e shoqërisë në vend. Ka 34 vite që mijëra familje shqiptare kërkojnë një varr për familjarët e vrarë pa faj nga diktatura, janë mbi 6000 familje shqiptare që presin një përgjigje nga ky shtet që e quan veten “demokratikë.” Por drejtuesit e shtetit vetëm Heshtin!

Kur do ti dënoni krimet e komunizmit me ligj që t,ju bëjmë një varr në tokën e tyre martirve të lirisë, lajmëtarëve të Europës demokratike. Këta shqiptarë të pafajshëm i vrau banda e katilit, tradhëtarit të Shqipërisë Enver Hoxha, të cilët ju, që drejtojni Shqipërinë sot, vetëm e imitoni për të mbajtur pushtet dhe heshtni për krimet e tija makabre.

Një President që nuk nderon historinë e qëndrestarve antikomunist, që hesht ndaj krimeve të komunizmit, që nuk jep përgjigje për 6 muaj rrjesht kësaj kërkese njerzore kombëtare, si mund të drejtoi shtetin shqiptar? Një Parlament qesharak, që flet për gjenocidin e luftës së dytë botërore dhe nuk flet asnjë fjalë për krimet e komunizmit 50 vjeçarë, një Parlament që hesht për krimet e serbëve ndaj shqiptarve,të Kosovës , e tregon kujdes hipokrizie për krimet e serbëve në Bosnje. A mund ti shërbej shtetit të së drejtës dhe mbrojtjes së lirive të qytetarve të vet?

Një Kryeministër që promovon në pushtet xhelatët e vrastarët e këtyre shqiptarve dhe i shpërblen me poste drejtuese, dhe me pensione marramendse, a mund ti shërbejë një shteti dhe sistemi demokratik.? Një opozitë apatike që ka ardhë në parlament me votat e antikomunistëve dhe familjarve të zhdukurve, i bashkohet heshtjes së pushtetit për krimet e komunizmit?! Cilë përfaqëson kjo opozitë??? Shqipëria vazhdon agoninë komuniste. Ka më se tredekada që politikanët e viteve 90 muarën përsipër përpara shqiptarve të traumatizuar nga diktatura komuniste për të ndërtuar një sistem demokratik, dhe bilanci mbas tre dekadash është jo shtet i së drejtës por rilindje të stalinizmit shqiptar. Kjo klasë politike e krijuar mbas shembjes së murit të Berlinit jo vetëm që nuk ndërtoi sistem demokratik ku të zhvilloheshin zgjedhje të lira, ku të kishte një drejtsi të pamvarun, ku prona private të shkonte tek i Zoti, ku të Drejtat dhe Liritë e Njeriut të ishin të barabartë për të gjithë qytetarët. Këta politikan, në mënyrë të kaumfluar rindërtuan Stalinizmin e ri shqiptar me anën e korrupsionit dhe duke mos dënuar krimet e stalinizmit enverist, shkatruan sistemin e zgjedhjeve të lira dhe i krijuan shoqërisë një sistem staliniste ku partitë politike dhe kryetarët e tyre u kthyen në sundues dhe të pazavendësueshëm duke mbajtur peng demokracinë e shum pritur të cilën e kan mbërthyer për fyti duke mos e lejuar as të vdesi as të jetoi. Këto veprime antidemokratike që çfaqin sot politika e pushteti me urrejtje ndaj shtresës më fisnike, qëndrestare ndaj diktaturës dhe paqedashëse ndaj shoqërisë janë këmbanë alearmi për mos funksionimin e shtetit shqiptar.!

Sot jemi i vetmi vend europjan që nuk dënuam krimet e stalinizmit shqiptar, dhe i krijuam shoqërisë fenomenin e shpopullimit nga Shqipëria si vend që ska shtet të së drejtës.

Sot politikën në Shqipëri e bëjnë stalinistët e rinj të cilët për tre dekada nuk lejuan as nuk lejojnë zgjedhje të lira, ndrim elitash. Ata që përvetsuan politikën në 90, ata sundojnë si barbarë Shqipërinë. Partia e Punës së Shqipërisë që kreu krime ndrroi emrin në Parti Socijaliste, duke luftuar me çdo lloj mjeti për të mbrojtur krimet e Enver Hoxhës. Partia Demokratike që u shit si e djathtë në 90, bashkëpunoi me Partinë që ndrroi emrin vetëm me mbajt pushtet dhe aspak për liri e demokraci për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut siç u sakrifikuan për 50 vite Antikomunistët shqiptar dhe familjarët e të zhdukurve të komunizmit që sot nuk kan një varr në tokën e tyre.

Si mund të heshti opozita e ashtuquajtur e djathtë, për 6 muaj rrjesht ,ndaj kërkesës së Unionit Mbarkombëtar Integrimit të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë dhe komuniteteve fetare, ndaj familjeve të zhdukurve të 6000 shqiptarve të vrarë pa faj që sot nuk kan një varr në tokën e tyre.

TRE DEKADA DUKE KËRKUAR ESHTRAT E TË ZHDUKURVE

A kan ndërgjegje kombëtare këta drejtues të shtetit shqiptar që për masakrat që jan kryer në popullin e tyre , heshtin ndaj vrasjeve dhe vuajtjeve të bashkombasëve të tyre. Si mund të ndërtojnë demokracinë këta, kur shkelin dhunojnë të drejtën e shqiptarve të kenë një varr në tokën e tyre. Ka 34 vite që politika nuk lejon asnjë antikomunistë të drejtoi institucjonet e shtetit shqiptar. Nqs në Shqipëri nuk ke lidhje me diktaturën nuk mund të bëhesh pjesë e politikës apo të zgjidhesh e të drejtojsh institucjonet shtetrore. A nuk është dhunim i të Drejtave dhe Lirive të Njeriut kjo në Shqipëri.???

Sot piskama e mijëra të zhdukurve jehon me thirrjet “Ku i keni vorret o burra e gra shqiptare!”

MARTIRËT QË KËRKOJNË NJ VARR NË TOKËN E TYRE

Kjo piskamë njerzore duhet të trondisi të gjithë ata shqiptarë, media, shoqëri civile që sistemi demokratik të funksionoi dhe të ju japi qetsinë shpirtnore mijëra shqiptarve që u sakrifikuan për liri demokraci dhe barazi dhe sot nuk kan një varr në tokën e tyre.

Askush nga vrarsit e tyre deri në sot jo vetëm nuk u penalizuar për krimet që kishin kryer, por njohën poste drejtuese në shtetin e ashtuquajtur “demokratik” dhe në anën njerzore nuk kërkuan falje.

Zotrinj Ambasadorë që përfaqësoni demokracinë e lirinë e vendeve tuaja, mos heshtni ndaj kësaj tragjedie kombëtare që i ka ndodhur popullit shqiptar e që sot vuan akoma heshtjen dhe bërjen palë të juve, me sunduesit e shtetit shqiptar. Ju sjellim në vëmendje se historia përsëritet, në mbarim të luftës së dytë botërore heshtja e juaj, e la vendin tim për 50 vite nën diktaturë.

Shpresojmë se gjaku i pafajshëm i shqiptarve që deshën liri dhe Shqipërinë si Europa dhe në partneritet e në miqësi të përjetshme me SH.B.A, të ndërgjegjësoi JU, ti bashkëngjiteni kërkesës tonë legjitime që të dënohen krimet e komunizmit me ligj, dhe jo të bëhej palë me heshtjen e sunduesve shqiptarë! Nga tragjedia e krimeve të komunizmit po ju sjellim në vëmendje një masakër të vitit 1948 juve që drejtoni shtetin dhe politikën shqiptare: U pushkatuan pa faj në një natë marsi 1948 , ora 5.00 të mëngjesit, pranë Rrëmajit në Shkodër, e vazhdojnë mos me pas një vorr në tokën e tyre!

1. Imzot Frano Gjini, (Zv/ Nunci Apostolik i Vatikanit),

2. Imzot Nikoll Deda, Ipeshkëv.

3. At Mati Prennushi, Provinçial i Françeskanve Shqiptar.

4. At Çiprian Nika, Rektor i Françeskanve Shqiptar.

5. Caf Dragusha,

6. Cin Serreqi,

7. Guljelm Suma,

8. Ing. Fahri Rusi,

9. Abdullah Kazazi,

10. Pjetër Pali,

11. Dulo Kali,

12. Xhelal Hardolli,

13. Gaspër Simon Gaspri,

14. Murat Hysen Haxhija

Qënja e mbi 6000 shqiptarve pa varr si falet kurrë kriminelave barbar , as bijëve të tyre të cilët sundojnë demokracinë dhe heshtin ndaj këtyre krimeve. Cila Europë ju pranon JU, që fyeni bashkombasit tuaj duke mos u lejuar dhe një varr në token e tyre. Si nuk turpërohi përpara botës demokratike që nuk e denon krimin dhe kriminelin komunistë, përkundrazi fyeni këtë pjesë të popullsisë së martirizueme duke nderuar xhelatët..

Si mund të drejtoni mbi gjakun e pafajshëm të shqiptarve që skan një varr në token e tyre??.

Kjo heshtje që ka zgjedhur Presidenti, Kryetare e Parlamentit, Kryeministri, apo Opozita, ky veprim i juaj si drejtues të shtetit sjell vetëm përçamje e urrejtje ndaj shqiptarve.

Kjo heshtje është tradhëtia ndaj atdheut.

Shqipëria nuk do të ketë kurrë paqe, pa u denua krimet e komunizmit, dhe ju si drejtoni këtë shtet do të ju denoi historia për heshtjen tuaj vrastare si bashkëfajtorë me krimin e kriminelët!

Ne të mbijetuarit e diktaturës që përçuam paqe për 34 vite presim përgjigjen tuaj publike:

Kur do ti denoni krimet e komunizmit me ligj si gjith Europa!

Dr. Besim NDREGJONI

Aktivistë i të Drejtave dhe Lirive të Njeriut

Presidenti i Unionit Mbarkombëtar Integrimit

të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë

të Shqipërisë

Nga Ahmet Xhafo, 

ish kryetari i Shoqatës Çamëria në SHBA 

Ne kujtim te masakres se Filatit

Më 13 mars u mbushën 79 vjet nga masakra e Filatit e kryer më 1945 nga bandat shoviniste greke kundër popullsisë së pafajshme çame të Filatit me rrethe. Kjo ishte vala e dytë tragjike e genocidit të filluar në qershor të vitit1944 nga trupat fashiste të Napolon Zervës. 

Sipas dokumentave te Komitetit Antifashist te Minoritetit Çam të referuara edhe nga historiani Beqir Meta, pas shpartallimit të trupave të Zervës nga ana e ELAS-it në vjeshtë 1944, rreth 3000–5000 refugjatë çamë të shpërngulur në Shqipëri vetëm disa muaj më parë, vendosën të ktheheshin në shtëpitë e tyre në Çamërinë Veriore pas disa muajsh vuajtjesh në kampet e ngritura me mjete rrethanore në fushën e Mursisë dhe Vrinë, ku dhjetëra refugjatë çamë kishin gjetur vdekjen nga kushtet e vështira higjenike, mungesa e ushqimit, sëmundjet apo moti.  Para kthimit në Çamëri ata kishin marrë sigurimë verbale madje edhe nga një mision i rëndësishëm diplomatik perëndimor në Tiranë.  Por tek punonin arat e tyre dhe mbarështronin blegtorinë në Filat, ata u bënë sërish viktimë e hiper-nacionalizmit të verbër grek.

Më 5 mars 1945 rreth 100-200 ushtarë grekë zbarkuan nga Korfuzi në Sajadhë.  “Pasi rrethuan Filatin, Shqefarin e Spatarin, – shkruan më tej historiani Meta, – nisën vrasjet e banorëve paqësorë, që sapo kishin filluar të punonin tokat e tyre.”  Vrasja makabre e 13 marsit 1945 e rreth 70 vetave në Filat dhe dhjetëra të tjerëve në Përroin e Vanarit dhe krimet e tjera rrënqethëse ndaj grave, fëmijëve, pleqëve e plakave të pafajshme e të pambrojtura çame u cilësua si një “masakër e vërtetë” nga vetë zyrtari britanik Palmer në Raportin e tij drejtuar Forin Ofisit (foreign office) për vizitën që ai bëri në terren nga 9 – 14 prill 1945.

Akti i dytë i genocidit ndaj minoritetit çam në Greqi i marsit 1945, i zbatuar në Filat shumë muaj pas largimit të pushtuesve nazistë nga Epiri apo Çamëria ku edhe në këtë rajon ishte vendosur autoriteti qeveritar grek i pas luftës, është një tjetër argument që hedh poshtë edhe një herë akuzat e pathemelta dhe propagandën mashtruese se “çamët u larguan vullnetarisht drejt Shqipërisë për t’i shpëtuar dënimit që meritonin si bashkëpunëtorë të nazizmit.”

Këtë krim rrënqethës nuk mban dot as dheu.  Urdhëruesit dhe ekzekutorët e tij ishin leitnant Kristo Kaca, major Ilia Kaca dhe kolonel Zoto.  Ata për fat të keq i shpëtuan drejtësisë.  Por frymëzuesit e vërtetë ishin qeveria e Plastiras dhe pjesa më e skajshme, raciste, intolerante, antisemite e fondamentaliste e klerit ortodoks, e ushtrisë dhe opinionit publik grek.  I takon qeverisë së sotme greke, madje do të ishte detyrim moral dhe juridik i saj, që edhe sot të hapte një hetim, të përcaktonte përgjegjësitë dhe të spastronte ndërgjegjen aq fort të ngarkuar.   Masakra e Paramithisë e 27 qershorit 1944, ajo e Filatit në shtator 1944 si dhe e Filatit e marsit 1945 apo ato të trevave të tjera në Çamëri, përbëjnë krime kundër njerëzimit, dhe si të tilla as nuk mund të parashkruhen, dhe as të harrohen. Një nga dëshmitarët e shumtë të kesaj masakre Zaije Tafil Haxhiu nga Filati, tregon se : « Tasho Çifuti e grekër të tjerë nga Filati morën përsipër të përcillnin për në kufirin shqiptar fëmijët, gratë e burrat që kishin mbetur gjallë, por në « Vanar » turmën e pambrojtur e ndalën bandat e armatosura të komanduara nga Kristo Kaco. Ata filluan vrasjet me spata e therjet me thika. Dëgjoheshin vetëm klithmat në agoni të burrave që vdisnin dhe lemeritjet e fëmijëve e të grave që kërkonin pjestarët e familjes.». 

U tmerrova, – thotë më tej dëshmitarja, – kur pashë kokën e Haki Banës që rrokullisej në tokë dhe trupin e Dalip Hamzajt nga Versela të bërë copa-copa e të futur në thes. U tmerrova kur pashë tre të rinj të lidhur, të cilëve u kishin prerë veshet, hundën, u kishin nxjerë sytë dhe rrjepur lëkurën».  

Në lidhje me masakrën e Vanarit shkruan edhe historiani grek N. Zhangu : “Nga një deshmi e një të E.D.E.S-i raportohet ekzekutimi në vendin e quajtur Vanar të 65 çamëve. Dhjetra të tjerë u hodhën në urën e Naçit. Në Thesproti u shkelën të gjitha ligjet e njerëzimit”. “Këto ishin, – shkruan historiani tjetër grek J. Shara, – përfundimet e politikës pa lavdi të Metaksajt, të politikës imperialiste italiane dhe të politikës së papërmbajtur të E.D.E.S.-it, të cilët vulosën me gjak….dhe me një fat katastrofik për të dyja popullatat, që kishin për epilog çrrënjosjen e shqiptarëve  çamë nga dheu i të parëve të tyre nga shtëpite e malli i tyre, ishte shpërthim i hakmarrjes mbi të pafajshmit dhe të pambrojturit….” 

Kujtimi i kësaj ngjarjeje të hidhur nuk mund dhe nuk duhet të provokojë ndjenja armiqësore ndaj popullit grek.  Në fakt, popullsia çame, qoftë minoriteti çam në Greqi dhe qoftë refugjatët çamë në Shqipëri, nuk kanë ushqyer kurrë ndjenja të urrejtjes ndaj shtetit dhe popullit grek.  Përkundrazi, çamët nuk kanë qenë anjëherë të interesuar për dëmtimin e marrëdhënieve greko-shqiptare.  Madje, edhe Kongresi i Minoritetit Shqiptar të Greqisë, i mbajtur në shtator të vitit 1945 në Vlorë fill pas ushtrimit të genocidit, nuk pati kurrfarë shfaqje racizmi apo armiqësie ndaj popullit grek apo minoritetit grek në Shqipëri (Reportazh nga Kongresi Çam, gazeta Bashkimi, 26 shtator 1945).

Sot, tek nderojmë kujtimin e viktimave të masakrës së Filatit, nuk mund të mos shprehim shqetësimin për mosgadishmërinë nga ana e qeverisë greke të njohjes dhe zgjidhjes së të drejtave të njeriut të minoritetit çam që jeton përkohësisht në Shqipëri apo në vende të tjera.  Shoqata për të Drejtat e Njeriut Çamëria i bën thirrje qeverisë së z. Karamanlis që të tregojë vullnetin dhe guximin e duhur për zgjidhjen dhe trajtimin njerëzor të halleve e problemeve të minoritetit çam të Greqisë, këtyre banorëve të Thesprotisë së lashtë e pasardhës të Pirros së Epirit, që kërkojnë të kthehen në shtëpitë e tyre e të jetojnë në paqe e harmoni me popullin grek, njëlloj si të gjithë shtetasit e tjerë të Greqisë apo të Bashkimit Evropian.  Greqisë moderne të z. Micotaqisdo t’i rritej shumë prestigji, autoriteti dhe respekti ndër shtetet dhe kombet e qytetëruara të botës nese do ta trajtonte problemin tonë me mendje të kthjellët, pa pasione dhe pa paragjykime.

Por ka ardhur koha që problemi i të drejtave të njeriut të minoritetit çam të gjejë vëmendjen e duhur dhe të trajtohet edhe në instancat e larta evropiane, si në Strasburg apo në Bruksel. Në Evropën e shekullit XXI nuk mund të pranohet më mungesa e vëmendjes ndaj minoriteti më të harruar dhe më të neglizhuar në kontinent », përfundon rrëfimin e tij Ahmet Xhafo..

Nuk kanë mbetur shumë dëshmitarë të atyre masakrave gjakatare të pas genocidit në fund të Luftës II Botërore që ti shohin sytë e Europës, megjithëse gjtihçka është e shkruar si e zeza mbi të bardhën e historisë së Çamërisë. Për fatin e keq, heshtja e qeverive t ënjëpasnjëshme të shtetit shqiptar për të kërkkua reciprocitetin mbi parimet e Deklaratës  Universale të të Drejtave të Njeirut, por edhe shurdhëria e qëllimshme europiane, si dhe mosfunksionimi i strukturave të komunitetit çam përmes atyre që pretendojnë se kanë merita prfaqësuese, bëjnë që Greqia të mos bëjë asnjë hap para, pore dhe bën shantazhe përmes kërkesave për të drejtat e njeriuut të minoritetit grek në Shqipëri. Në këtë rast do t ëëprdorja një shkrehje tipike që përdorej në Çamëri « Ata që na kanë borxhe (grekët), na kërkojnë edhe kaun ». 

Dergoi për botim: Hyqmet Zane                                 

Gazetar, studiues i çështjes çame

Evarist Beqiri/

Ky shkrim është botuar para 182-viteve nga gazeta austriake “Lloyd Austriaco”, më 28 korrik 1842, në faqen numër dy. Ai flet për Mahmud bej Vlorën dhe ndihmën bujare që ai i jep ekuipazhit të një anije austriake, viktimë të një sulmi piratësh në brigjet shqiptare. Mahmud bej Vlora, ishte i biri i Ismail bej Vlorës dhe babai i Ismail Qemal Bej Vlorës.

Disa pjesë nga shkrimi: “Anija e lartpërmendur mbërriti në Durrës. Mahmud Beu, i biri i Ismail Beut nga Vlora sapo u informua për ngjarjen, mori të gjitha masat për t’i siguruar bujarisht ekuipazhit të mbathura, njëkohësisht i dha kapitenit Giaxevich, të gjitha paratë që dispononte me vete në atë moment, duke shtuar edhe një sasi ari, si kompensim për atë çka i ishte grabitur.

Ai arrestoi edhe disa persona nga fshati Dukat, si të dyshuar për aktin, si edhe për t’i detyruar të paguajnë vlerën e plotë të sendeve të grabitura. Më pas anija austriake “Trionfo” u nis nga Durrësi për në Maltë…”.

I ati i Ismail Qemalit, Mahmud Vlora ishte fisnik dhe idealist dhe këto tipare i kultivoi edhe tek i biri. Biblioteka e tij ka qenë ruajtur pjesërisht deri në vitin 1944 në bibliotekën e familjes Vlora. Eqrem Vlora dëshmon se Ismail Qemali i fliste atij shpesh për të atin. “Një ditë Mahmud beu”, – tregon Ismail Qemali, – “me sy të përlotur e me një libër në dorë, po rrinte në një cep të dhomës së tij të punës. Vjen brenda kushëriri i tij Selim pasha (i cili nuk dinte as shkrim as këndim) dhe e pyet i shqetësuar: ‘Çfarë ka ndodhur, Mahmud? Përse po qan?’ Mahmud beu i tregoi librin: ‘Shiko këtu çfarë po lexoj! Ky është Gerusalemme liberata ( Jeruzalemi i çliruar) i Torkuato Tasos: sikur ta dije se me ç’vargje të mrekullueshme i ka shprehur idetë e tij të larta për bujarinë, njerëzdashjen, drejtësinë dhe lirinë edhe ti do të qaje!’. Selim pasha kishte qeshur muaj radhazi me këtë histori dhe pastaj për vite të tëra e tregonte si histori”.

Modelet janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e lidershipit. I ati i tij ishte shembulli me të cilin u rrit Ismail Qemal Vlora. Qysh në fëmijëri, Ismail Qemali do të provonte shijen e kulturës europiane, nëpërmjet mësimit dhe leximit në italisht dhe frëngjisht. I ati i tij ndikoi që ai veç shqipes, turqishtes dhe greqishtes, të mësonte edhe italisht dhe frëngjisht. Vetë Mahmud bej Vlora zotëronte disa gjuhë (turqishten, italishten, greqishten, frëngjishten). Duke qenë edhe vetë një njohës i gjuhëve dhe letërsisë europiane, ai donte që ti rrënjoste atij që në vogëli dashurinë për gjuhët dhe kulturën europiane, duke i vendosur në dispozicion edhe bibliotekën e pasur personale që zotëronte. Ismail Qemali thotë se: “Ai donte qysh kur isha i vogël, të ushqente tek unë zell dhe shije për kulturën europiane”.

Mahmud bej Vlora dhe Selim Vlora, xhaxhai i Ismail Qemalit, ishin udhëheqësit e kryengritjes popullore kundër reformave të Tanzimatit (1839 – 1876). Më 3 nëntor të vitit 1839, u shpallën zyrtarisht reformat e Tanzimatit. Më 2 mars të vitit 1847, zyrtarët turq arritën në Delvinë, për të lexuar dekretin e reformave për Labërinë. Ata nuk dinin shqip, por edhe shqiptarët nuk dinin turqisht, prandaj përkthimin e bëri Mahmud bej Vlora, që nuk e kishte harruar vrasjen e pabesë të të atit në Janinë. Ai ia përktheu popullit, dekretin sipas mënyrës së vet: “Ata kërkojnë djemtë tanë. Puna e parë do t`ua presin perçen, do t`ua marrin pushkën dhe fustanellën dhe pastaj do u veshin çitjane që të duken si gra. Në u pëlqeftë t`ua marrin të gjitha shenjat e burrërisë me të cilat keni fituar në mijëra beteja, bukur, binduni rregullave të reja, në mos atëherë vendosni vetë se çfarë duhet të bëni”.

Në fakt, me këtë gjuhë, Mahmud bej Vlora i bëri thirrje Labërisë të merrte armët. Si rezultat i shtypjes dhe mohimit të të drejtave të shqiptarëve, më 1847 vala e kryengritjeve popullore kundër reformave të Tanzimatit u përhap gati në të gjithë Shqipërinë. Pas shtypjes së saj ata të dy u arrestuan dhe u internuan në Konia të Azisë së Vogël.

Por, në vitin 1850, Porta e Lartë filloi një politikë pajtuese kundrejt shqiptarëve. Sulltan Abdylmexhidi (1839-1861), vendosi në provincat shqiptare të perandorisë valinj me origjinë shqiptare. Në shkurt 1850 në Janinë, Ismail Rahmi Pasha, nipi i Ali pashë Tepelenës, u emërua si guvernator i “Shqipërisë së Poshtme”, dhe në Prizren, u emërua si guvernator i “Shqipërisë së Epërme”, Ismail Pasha Pliasa. Tashmë era dukej se po frynte në favor të familjes Vlora.

Dy valinjtë e sapoemëruar kishin lidhje gjaku nga ana mashkullore dhe femërore me Vlorajt. Kjo politike e re e Portës së Lartë ndaj shqiptarëve, favorizonte kthimin e të dëbuarve. Kështu që, në fund të vitit 1851 ose në fillim të vitit 1852, Mahmud bej Vlora, erdhi nga Konia në Vlorë, duke marrë sërish zyrtarisht kryesimin e familjes dhe udhëheqjen e krahinës. Ndërkohë, vëllai i tij Selim pashë Vlora dhe prijësi i shquar Çelo Picari, u konsideruan akoma të rrezikshëm nga qeveria otomane dhe nuk u lejuan të ktheheshin akoma. Këto ngjarje do të shënjonin fëmijërinë e Ismail Qemalit.

Ndjenja e mirëfilltë e përkatësisë kombëtare nis të zhvillohet te shqiptarët vetëm pak para mesit të shekullit të XIX, pikërisht me fillimet e veprimtarive kulturore-kombëtare. Për t’i armiqësuar shqiptarët me turqit, kanë ndikuar edhe luftërat e pandalura lokale kundër autoriteteve turke gjatë kohës së zbatimit të reformave të Tanzimatit. Karakteristikë për këtë armiqësim është një dokument, i cili disa vite më parë Tanzimatit as që mund të mendohej. Ai gjendet sot në bibliotekën e parlamentit grek në Athinë dhe është një vendim i Kuvendit të krejt Labërisë më 18 mars 1847, nën kryesinë e Mahmud bej Vlorës (i ati i Ismail Qemalit), të Abdyl Bej Delvinës dhe të Myslim Gjonlekës (i biri i Zejnel Gjonlekës), ku i bëhet thirrje mbretit grek të mbështesë kryengritjen shqiptare kundër Turqisë, në këmbim të krijimit të “Mbretërisë greko-shqiptare”, brenda së cilës secili komb do të qeverisej në mënyrë të pavarur dhe vetëm personi i sundimtarit, si edhe ushtria e marina do të ishin të përbashkëta. Kërkesën e kanë nënshkruar 44 figura të shquara shqiptare (ndër ta vetëm pesë ortodoksë). Kryeministri i atëhershëm grek Ioannis Kolettis, e përkrahu këtë kërkesë. Por, kolegët e tij dhe parlamenti nuk e pranuan statusin e veçantë që kërkonin shqiptarët brenda kësaj mbretërie.

Në vitin 1854, bandat andarte shoviniste të organizuara nga qeveria greke filluan luftën për pushtimin e trojeve shqiptare në Thesali. Ata donin të merrnin Janinën dhe krahinat e tjera të Jugut të Shqipërisë, duke kryer masakra mbi popullatën civile shqiptare. Në këto kushte, për herë të parë, shqiptarët u ndjenë të kërcënuar nga fqinjët dhe elita shqiptare u shty drejt zgjedhjeve të detyruara për aleancë politike dhe ushtarake, mes Perandorisë Osmane dhe fqinjëve. Mahmud bej Vlora dhe Selim pashë Vlora me trupat e tyre nga Labëria i prapsën grekët në Mecovë. Mirëpo qeveria turke nuk i shpërbleu vullnetarët. Krerët protestuan dhe i thanë se ata e kishin ndjekur atë duke i besuar fjalës së tij.

Qeveria osmane i dha atij obligacione shtetërore pa vlerë, por si besnik i “fjalës së dhënë”, ai paguante me paratë e veta. Mahmud Vlora u detyrua të shiste të gjitha çifligjet e tij për të paguar ushtarët “se nuk donte ta hante fjalën dhe të nxinte fytyrën” dhe ra në varfëri. Për këtë arsye, këtë varfëri e trashëgoi edhe Ismail Qemali, i cili kaloi një rini shumë të vështirë. Megjithatë, falë aftësive dhe cilësive të jashtëzakonshme, ai arriti të bëjë karrierë, duke prekur majat e administratës së Perandorisë Osmane. Mbajtja e besës dhe fjalës së dhënë ishte një tipar karakteristik i prijësve shqiptarë. Këtë tipar fisnik e trashëgoi Ismail Qemal Vlora…

Prof.as.dr. Thanas Gjika/

Në historinë botërore kanë dalë herë pas here drejtues shtetesh të pasura që e kanë drejtuar vendin e tyre drejt armatimit dhe pastaj janë përpjekur te zgjerojnë territoret e shtetit të tyre me luftë pushtuese. Mirëpo shkëlqimi i tyre ka qenë i shkurtër, shumë shpejt ka ardhur katastrofa, largimi i tyre me turp nga jeta dhe historia. Në jetën e Europës si të tillë ishin Adolf Hitleri e Benito Musolini. Mirëpo Vladimir Putini, sundimtari i sotëm i Federatës Ruse nuk i ka parasysh përfundimet e turpshme të Hitlerit dhe të Musolinit. Ai frymëzohet nga testamenti qe ka lene Cari i Rusise, Pjetri Madh, ku midis tjerash shkruhet: “Rusia duhet te luftoje gjithnje per te zgjeruar territoret e veta. Duhet te forcoje frymen e pansllavizmit tek popujt sllave te Europes e Ballkanit dhe te fute ne ngrindje shtetet europiane midis tyre per t’i shkaterruar e sunduar nje dite”.

I frymezuar nga keto mesime Putini nuk e degjoi Mikail Gorbacovin, hoqi dore nga ecja drejt demokratizimit te jetes se Fedrates Ruse, nuk e afroi Rusine me boten Euro-Atlantike, por mbolli urrejtje ndaj demokracive perendimore. Ne vend qe te ngrinte mireqenien e popullit, zhvilloi industrine ushtarake dhe, nje dite te vitit 2014 pushtoi ushtarakisht gadishullin e Krimese, me te cilin nuk kishte lidhje tokesore. Ky gadishull prej 70 vjetesh bente pjese ne Republiken e Ukraines, kur Ukraina ishte pjese e Bashkimit Sovjetik.

Mbas 8 vjetesh, me 2022, vijoi ne rrugen e pushtimeve dhe pushtoi tri krahinave te tjera te Ukraines ne kufi tokesor midis Rusise dhe Ukraines. Kesaj radhe bota euro-atlantike nuk u mjaftua vetem me nota diplomatike, por i doli ne krah Republikes se Ukraines duke I shpallur Rusise sanksione dhe duke iu pergjigjur pozitivsht kerkesave te udheheqesit patriot te Ukraines, V. Zelenski, per t’i dhene arme dhe paisje luftarake ne menyre qe ushtria ukrainase ta fitoje luften per clirimin e territoreve te pushtuara nga ushtria ruse.

Putini synon ta perjetesoje pushtimin e kater krahinave te Ukraines. Ai nuk e ka te qerte se lufta e sot5me Rusi – Ukraine nuk eshte thjesht lufte midis Rusise dhe Ukraines, por lufte midis sistemit te tij diktatorial dhe demokracise perendimore. Kete lufte nuk ka sesi ta fitoje diktatori Putin…

Ashtu si humbi luften Hitleri do ta humbe edhe Putini. Ashtu sikunder ne Gjermani pas kapitullimit te nazizmit erdhen ne fuqi forca perparimtare antinaziste qe krijuan Gjermanine e re demokratike, edhe ne Rusi, pasi te perfundoje lufta ne favor te Ukraines, do te vijne ne pushtet forca perparimtare antipansllaviste, te cilat do te krijojne nje Rusi demokratike. Kjo Rusi me pasurite e medha tokesore dhe njerezore do te behet fuqia numer nje ne Europen e neserme demokratike.

Prof. Xhelal Zejneli/

Nuk gjetëm shtigje që e lidh Makondon me botën. Jemi të izoluar . Do të vazhdojmë t’i përlajmë gjelat!

“Njëqind vjet vetmi” (spanjisht – Cien años de soledad) është roman i shkrimtarit kolumbian Gabriel Garsia Markez (Gabriel García Márquez, 1927-2014), të botuar në Spanjë në vitin 1967. Vepra korri sukses të jashtëzakonshëm dhe është përkthyer në shumë gjuhë të botës. Kjo vepër paraqet zbulim më të madh të stilit postmodern të të shkruarit. Kur u bë libër i dytë më i shitur në tërë historinë e letërsisë spanjolle, vepra korri edhe sukses komercial, menjëherë pas “Don Kishotit” të shkrimtarit spanjoll Miguel de Servantesit (Miguel de Cervantes, 1547-1616).

“Njëqind vjet vetmi” është vlerësuar si më i miri roman i Evropës, i botuar nga një joevropian. Është vlerësuar si roman i vështirë për t’u kuptuar.

Lufta midis guerilëve të Makondos, në një anë dhe kompanisë së bananeve, në anën tjetër, zgjati njëzet vjet. Pas dy dekadave, midis palëve ndërluftuese u arrit një marrëveshje paqeje. Guerilët luftën s’e humbën, por edhe nuk e fituan. Historinë do ta shkruanin, jo guerilët, por kundërshtarët e tyre.

Varrimi i njërit prej komandantëve të gueriles u bë me gjashtë vetë. Ishte një ditë me shi. Arkivoli me trupin e komandantit ishte vendosur në karrocë që tërhiqej prej katër kuajve. Rruga nëpër të cilën kalonte karroca ishte mbuluar nga balta. Rrotat e karrocës ishin zhytur deri në gjysmë në baltë. Me të mësuar për varrimin, Ursula i kërkoi mbesës së vet, Amarantës, ta nxirrte te dera, për t’ia dhënë përshëndetjen e fundit prijësit të guerilëve. Plaka ishte njëqindvjeçare. Kishte mbetur sa një kumbull. As shihte, as dëgjonte. Komandanti ishte rritur në oborrin e saj. I kishte dhënë gji, njësoj si djalit të vet. U ndal nën strehën e derës së oborrit. Shiu binte rrëke. Në shenjë nderimi për nënën e guerilëve, Ursulën, gjashtë guerilët e ndalën karrocën me kufomën e kryekomandantit. Ursula salutoi, duke ngritur grushtin përpjetë.

Makonadasit nuk e dinin se atë ditë shkonte në amshim njeriu i cili njëzet vjet kishte udhëhequr 200 mijë guerilë, në luftë kundër kompanisë së bananeve. Histori për luftën e tyre s’kishte. Atë e shkruanin të tjerët.

* * *

Në këtë vepër Markezi punoi plot 15 muaj pandërprerë, duke u tjetërsuar nga pjesa tjetër e botës, në dhomën e vet, bashkë me faqet e letrës që gjithmonë i mungoni dhe cigareve.

Në pikëpamje kronologjike, romani përcjell familjen Buendia dhe historinë e fshatit mitik Makondo. Titulli i veprës tregon se veprimi i romanit zgjat njëqind vjet. Megjithëkëtë, veprimi nuk është i kufizuar në mënyrë rigoroze në atë periudhë kohore. Shumë kritikë janë dakord se “një vjet” është përdorur si metaforë. Kjo papërcaktueshmëri e kohës ndikon në interpretimin e kohës sipas mënyrës që është karakteristike për romanin, në të cilin ndërthuren mendimet dhe përshtypjet se koha përsëritet, e ndërron shpejtësinë apo plotësisht ndalet të rrjedhë në pjesë të ndryshme të rrëfimit. Duket sikur të gjitha ngjarjet ndodhin disi në të njëjtën kohë.

Sikundër edhe shumë romane të tjera të Markezit, “Njëqind vjet vetmi” i takon një zhanri karakteristik në të cilin janë kombinuar elemente të romantikës, të historisë dhe të fantastikes. Vepra është e pasur me metafora dhe ironi dhe është ndërtuar në mënyrë të përsosur mbi baza të realizmit magjik.

* * *

Veprimi i romanit “Njëqind vjet vetmi” nuk është i caktuar me kufijtë që i vendos realiteti. Ai i kapërcen ato, duke i fshirë kufijtë e tij me një guxim të tillë, saqë vetë realiteti i shtrin rrënjët e veta në fantazi. Raporti midis realitetit dhe fantastikes është harmonizuar në mënyrë të përsosur, në rrafshin e një objektiviteti të jashtëzakonshëm. Kësisoj është krijuar efekti i një realiteti fiktiv që i shemb të gjitha muret pengues që i vendos realiteti i ashpër, duke e privuar lexuesin që ta përjetojë veprën plotësisht. Duke i përsëritur shkallë-shkallë temat e njëjta nëpër roman, Markezi dëshmon në të vërtetë për natyrën ciklike të historisë, të cilën gjithsesi nuk duhet harruar, ngase një harresë e tillë sjell me vete të këqija të shumta.

Romani e përcjell fatin e familjes Buendia në fshatin Makondo. Edhe Makondo është një prej fryteve të imagjinatës së Merkezit. Makondo edhe pse krijohet në fillim të romanit dhe shkatërrohet në fund të tij, krijon përshtypjen se është i përhershëm. Kjo ndodh mbase për shkak të faktit se ky fshat mitik nuk shfaqet vetëm në këtë roman të Markezit.

Personazhet

Trungu familjar Buendia

Brezi i parë

Hose Arkadio Buendia (José Arcadio Buendía)

Patriarku i familjes Buendi, Hose Arkadio Buendia është njeri me vullnet të fuqishëm i cili, edhe fizikisht, edhe psiqikisht “tjetërsohet” prej familjes së vet, në momentin kur udhëhiqet nga interesi për mister filozofik. Buendia e udhëhiqte Makondon në vitet e hershme të fshatit.

Hose Arkadio Buendia tri herë ndërmori ekspedita për të gjetur rrugë që e lidhin Makondon me botën. Rrugë nuk gjeti. I dëshpëruar, bashkë me ekspeditën, u kthye në fshat. Bashkëfshatarëve që e pritnin me ankth, u tha:

“Rrugë që na lidhin me botën, nuk gjetëm. Jemi të izoluar. Do të vazhdojmë t’i përlajmë gjelat!”

Në luftën e gjelave, merrte pjesë me gjelin e vet edhe Hose Arkadio Buendia. Gjatë një përleshjeje, gjeli i tij e mundi atë të një tjetri. Ai, gjeli i të cilit kishte humbur, iu drejtua me zemërim:

“Dëgjo ti Hose Arkadio Buendia, merre këtë gjelin tënd dhe çoja gruas tënde që t’ia bëjë atë punë që s’je në gjendje t’ia bësh ti!”

“Kujt ia thua ato fjalë, or ti horr i ligë?” – ia ktheu me të keq Hose Arkadio Buendija.

E nxori revolen dhe e qëlloi makondasin me tre plumba në gjoks. U kthye në shtëpi, e pa gruan e vet në oborr te zarzavatet, e zuri dhe e shtriu për toke, ia grisi rrobat dhe ia bëri punën.

E shoqja mbeti pa mend. “Ç’je duke më bërë kështu Hose?! Të paskan lënë mendtë!” – i tha ajo e habitur.

Prej çastit të vrasjes së bashkëfshatarit, Hose Arkadio Buendia nuk do të jetë ai që kishte qenë dikur. Nisi të çmendet, prandaj u detyruan ta nxjerrin në oborr dhe ta lidhin për gështenje.

* * *

Prania e tij në roman humbet kur ai fillon të çmendet, duke kërkuar gurin e magjistarit. Me kalimin e kohës e humb arsyen dhe fillon të flasë në gjuhën latine. Që atëherë, e lanë të lidhur për trungun e gështenjës. Para se të vdiste, gruaja e tij, Ursula (Úrsula) e liron dhe çon në dhomën e tij. Në prag të vdekjes, ai kthehet nën trungun e gështenjës ku edhe vdes.

Ursula Iguaran (Úrsula Iguarán)

Gruaja e Hose Arkadia Buendias, Ursula, është një prej personazheve kryesore të romanit. Jeta e saj shtrihet pothuajse nëpër të gjithë brezat e familjes. Ajo mbikëqyr familjen, i kryen punët e shtëpisë dhe kujdeset për Hose Arkadia Buendian. Ajo vdes në moshën midis 114 dhe 122 vjeçe. Kishte mbetur sa një kumbull dhe nuk ishte më e madhe se një fetus.

Brezi i dytë

Hose Arkadio (José Arcadio)

Hose Arkadio ishte djali i parë i Hose Arkadio Buendias, nga i cili trashëgoi vetinë e të qenit këmbëngulës si dhe sjelljen impulsive. Kishte për dashnore Pilar Ternerën, nga e cila u nda në fillim të shtatzënisë së saj. U bashkëngjitet romëve dhe largohet nga familja. Në Makondo kthehet pas disa vitesh si një i rritur. Thoshte se kishte lundruar nëpër detet e botës. Me të ardhur, martohet me të motrën e adoptuar, Rebekën. Që të dy u dëbuan nga shtëpia familjare. Vdes nga plaga e shkaktuar nga një plumb i panjohur, vetëm disa ditë pasi i kishte shpëtuar i vëllai nga dënimi me vdekje.

Koloneli Aureliano Buendia

Aureliano Buendia ishte djali i dytë i Hose Arkadio Buendias dhe personi i parë i lindur në Makondo. E pagëzuan me emrin e gjyshit. Aureliano kishte qarë në barkun e së ëmës dhe kishte lindur me sy të hapur.

Shoku i tij i fëmijërisë kishte bërë nja gabim. Si pasojë, kishin pësuar katër guerilë. Në përputhje me ligjet e luftës guerile, koloneli Aureliano shokun e vet e kishte dënuar me vdekje. Për rastin e rëndë kishte mësuar edhe e ëma, Ursula. Kërkoi ta çonin tek i biri. Ende pa gdhirë, u nis për te koloneli, për të arritur para muzgut. Rojet e shtabit të guerilëve mësuan se është nëna e kolonelit. E njoftuan komandantin për ardhjen e saj. “Le të hyjë”, u tha koloneli.

E paralajmëruan nënën:

“Do të hysh brenda dhe do të qëndrosh tre metra larg kolonelit. Mund të qëndrosh brenda, jo më shumë se tri minuta.”

Nëna hyri në shtabin e guerilëve. Me ta parë të ëmën, koloneli u ngrit në këmbë. Nëna bëri t’i afrohet, por rojet e shtabit e rrokën për krahu dhe ndalën.

“Ju paralajmëruam zonjë. Mund t’i drejtoheni kolonelit vetëm nga një distancë prej tre metrave. Qëndrimi Juaj këtu nuk mund të zgjatë më shumë se tri minuta.”

Nëna nuk ia tha të birit atë për të cilën kishte ardhur – ta tërheqë dënimin me vdekje ndaj shokut të tij të fëmijërisë. Që të dy ishin rritur në oborrin e saj. Që të dyve u kishte dhënë gji.

Në ato dy-tri minuta Ursula ia tha të birit fjalët më të rënda. Koloneli heshti. Ende pa kaluar tri minuta, rojet e shtabit të guerilëve iu afruan nënës, e rrokën për krahu dhe morën ta nxjerrin jashtë. Ajo e ktheu kokën kah i biri dhe i tha: “Dënimin që e ia ke dhënë shokut tënd të fëmijërisë, ta tërheqësh sa më parë. Ndryshe, për se jeta do ta kesh mallkimin tim.”

Koloneli Aureliano vetëm tani e kuptoi përse e ëma e kishte marrë gjithë atë rrugë, nëpër shtigjet e egra të fushëbetejave.

* * *

Koloneli Aureliano nuk tregoi ndonjë aftësi të veçantë në dashuri. Besonte se zotëronte fuqi të mbinatyrshme për të parashikuar atë që do të ndodhte. Ato që i kishte thënë deri atëherë, kishin dalë të sakta. Lufton në anën e liberalëve, merr pjesë në 32 luftëra dhe disa herë ia ka dalë t’i shpëtojë vdekjes. Me të humbur interesin për luftë, nënshkruan me kompaninë e bananeve marrëveshjen e paqes dhe kthehet në shtëpi.

Aureliano s’ishte vetëm luftëtar. Ishte edhe poet. Në moshë të shtyrë, nisi ta humbë kujtesën dhe të bëhet i pandjeshëm për ndodhitë rreth vetes. Kohën e kalon në punëtori duke punuar peshq të artë. I shkëmbente për monedha të cilat i shkrinte dhe bënte prej tyre peshq të tjerë. Vdiq nën trungun e gështenjës nën të cilin babai i tij ishte i lidhur me vite.

Remedios Moskote (Remedios Moscote)

Remedia ishte vajza më e vogël e konservatorit dhe drejtuesit, Don Apolinar Moskote. Ngjyra e bukur e lëkurës dhe sytë e gjelbër smeraldi e bënin të jetë tërheqëse. Në moshën 12-vjeçare u martua me kolonelin Aureliano. Ishte shumë e re kur koloneli u dashurua në të. U desh të pritnin kurorëzimin derisa ajo të hynte në pubertet. Për befasinë e të gjithëve, ajo u bë një bashkëshorte e mrekullueshme dhe simpatike. Si rrjedhojë, e fitoi simpatinë e të gjithëve. Ishte i vetmi person që kujdesej për Hose Arkadio Buendian, gjatë kohës kur ai ishte i sëmurë. Për fat të keq, ajo vdes e re gjatë lindjes së fëmijës.

Amaranta

Amaranta ishte fëmija i tretë i Hose Arkadio Buendias. U rrit bashkë me simotrën e saj, Rebekën. Dashuria dhe delikatesa që shfaqte ndaj saj u shndërruan në xhelozi dhe smirë kur në jetën e tyre paraqitet Pietro Krespi (Pietro Crespi). Që të dyja e dashuronin me zjarr. Madje Amaranta kishte deklaruar se do ta vriste Rebekën po qe se martohet për Pietro Krespin. Por, pas vdekjes së Remedias, Amaranta u pendua për atë që kishte thënë. Pas kësaj, përjeton krizë emocionale.

Kur Rebeka martohet me Hose Arkadian (Jose Arcadio) dhe jo me Pietron, Amaranta e refuzon secilin që i vardiset, madje edhe Pietro Krespin. I dëshpëruar, ky e vret veten. Një prej atyre që i vardiseshin ishte edhe shoku më i ngushtë i vëllait të saj Aurelianos, koloneli Gerineldo Markez (Gerineldo Marquez), por ajo, pa ndonjë arsye, e refuzon edhe dorën e tij. Ka pasur marrëdhënie joseksuale me nipat e saj, me Aureliano Hosen dhe me Hose Arkadian.

Një ditë do të vdesim, i tha Amaranta vetes. Nisi të thurë mbulesën e saj të varrimit. Kur mbaroi së thururi, vdiq si një e virgjër dhe si një vajzë e vetmuar e pamartuar. Ishte disi e kënaqur ngase ishte pajtuar me fatin.

Rebeka

Rebeka është një bonjake që e adopton familja Buendia. Supozojnë se ajo është vajzë e farefisit të largët të Ursulës. Në fillim ajo ka qenë shumë e tërhequr, refuzonte të fliste dhe kishte një shprehi të çuditshme: hante truall dhe gëlqere nga muret e shtëpisë si dhe e thithte gishtin. Sjell me vete thesin me eshtrat e prindërve të vet dhe bisedon vetëm me shërbëtorët Visitacin dhe Kataurin (Cetaure). Paraqitet pasi që Hose Arkadio shkon me romët. Edhe pse ishte rritur në shtëpinë e familjes Buendia, e dëbojnë prej aty pasi u martua me Hose Arkadian. Vdekja e mistershme e Hose Arakdit është e ndërlidhur në mënyrë të pashpjegueshme me Rebekën. Pas kësaj, ajo jeton e izoluar nga bota.

Po ky personazh paraqitet edhe në novelat e Markezit veprimi i të cilave po ashtu zhvillohet në Makondo.

* * *

Në vepër ka një skenë ku fjalosen vjehrra me dhëndrin. Vjehrra i thotë dhëndrit:

“O i mjerë! Ti nuk je i vetëdijshëm se ke marrë për grua një vajzë e cila kur ishte dy vjeçe e bënte nevojën në oturak prej floriri.”

Me t’i dëgjuar këto fjalë të rënda, pa çelur gojë, dhëndri doli jashtë, ndërsa nusja e tij i theu duart dhe mallëngjyeshëm reagoi ndaj fjalëve të së ëmës: “Si munde t’ia thuash ato fjalë nënë…A e ke parasysh se do m’i prishësh raportet me burrin.”

* * *

Artisti kolumbian Garsia Markez është një ndër më të mëdhenjtë e shekullit XX.