Analizë nga Rafael Floqi

Izraeli dhe Irani të Premten kanë minimizuar një sulm të dukshëm ajror izraelit pranë një baze të madhe ajrore dhe një lokacioni bërthamor në Iranin qendror, duke sinjalizuar se dy armiqtë e hidhur janë gati të parandalojnë shpërthimin e tyre të fundit të dhunës që të përshkallëzohet në një luftë të plotë rajonale. Izraeli demonstroi dominimin e tij ushtarak mbi kundërshtarin Iranin në sulmet e tij precize të dukshme që goditën pranë objektivave ushtarake dhe bërthamore thellë në zemër të vendit, duke përballuar një sfidë të vogël të rëndësishme nga mbrojtja e Iranit dhe duke i ofruar botës njohuri të reja për të dyja ushtritë. ‘ aftësitë.

Komuniteti ndërkombëtar, Izraeli dhe Irani sinjalizuan të gjithë shpresat se sulmet ajrore të së premtes do t’i jepnin fund asaj që ka qenë një seri e rrezikshme 19-ditore sulmesh dhe kundërsulmesh, një provë shumë publike midis dy rivalëve të thellë që më parë nuk kishin përballur më të drejtpërdrejtë.

Lëvizja në luftime të hapura filloi më 1 prill me vrasjen e dyshuar izraelite të gjeneralëve iranianë në një kompleks diplomatik iranian në Siri. Kjo shkaktoi breshërinë hakmarrëse të Iranit fundjavën e kaluar me më shumë se 300 raketa dhe dronë që SHBA, Izraeli dhe partnerët rajonalë dhe ndërkombëtarë ndihmuan për t’i shuar pa dëme të konsiderueshme në Izrael. Dhe më pas erdhi sulmi i dukshëm izraelit i së premtes.

Ndërsa të gjitha palët bënë vlerësimin, ekspertët rajonalë të sigurisë parashikuan se qeveria e ekstremit të djathtë të kryeministrit Benjamin Netanyahu dhe aleatët e vendit do të dilnin të inkurajuar nga performanca superiore e ushtrisë izraelite. Sidoqoftë, në përgjigje të thirrjeve ndërkombëtare, si Izraeli ashtu edhe Irani u duk se po e përmbanin forcën e tyre të plotë ushtarake gjatë më shumë se dy javëve të armiqësive, duke synuar të dërgonin mesazhe në vend që të përshkallëzoheshin në një luftë në shkallë të plotë.

Por rezultati i pavendosur i tensioneve – që përfshinte një sulm të supozuar izraelit që vrau dy gjeneralë iranianë, një breshëri të paprecedentë raketore iraniane mbi Izraelin dhe sulmi i dukshëm izraelit të premten herët në zemër të Iranit – bëri pak për të zgjidhur ankesat më të thella midis armiqtë dhe lanë derën e hapur për luftime të mëtejshme.

RRISKU I NJE LUFTE TE GJERE RAJONALE

“Duket se jemi më afër se kurrë një lufte të gjerë rajonale, pavarësisht nga fakti se komuniteti ndërkombëtar ka shumë të ngjarë të bëjë një përpjekje të madhe për të ulur tensionet,” shkroi Amos Harel, komentatori i çështjeve ushtarake për të përditshmen izraelite Haretz. .

Izraeli e ka konsideruar prej kohësh Iranin si armikun e tij më të madh – duke përmendur thirrjet e Republikës Islamike për shkatërrimin e Izraelit, programin e tij të diskutueshëm bërthamor dhe mbështetjen e tij për përfaqësuesit armiqësorë në Lindjen e Mesme.

Këto tensione janë rritur që kur Hamasi dhe Xhihadi Islamik, grupe palestineze të mbështetura nga Irani, sulmuan Izraelin më 7 tetor, duke shkaktuar një ofensivë shkatërruese izraelite në Gaza që ka vazhduar për më shumë se gjashtë muaj. Hezbollahu, një përfaqësues i mbështetur nga Irani në Liban, filloi menjëherë të godasë objektivat izraelite, duke hapur luftime kokë më kokë përgjatë një fronti të dytë, ndërsa milicitë e mbështetur nga Irani në Irak, Siri dhe Jemen kanë gjuajtur gjithashtu raketa dhe drone në Izrael gjatë gjithë lufte.

Irani tha se nuk kishte “asnjë dëm” në vendet bërthamore të Iranit. Zyrtarët iranianë nuk përmendën përfshirjen e mundshme të Izraelit. Kjo mund të jetë e qëllimshme, veçanërisht pasi zyrtarët iranianë për ditë të tëra kanë kërcënuar se do t’i përgjigjen çdo sulmi hakmarrës izraelit.

Izraeli gjithashtu nuk kishte asnjë koment mbi sulmin e dukshëm, megjithëse një ministër i linjës së ashpër të qeverisë, Itamar Ben-Gvir, la të kuptohet pakënaqësia e tij, me një postim me një fjalë në Twitter herët të premten, duke përdorur një fjalë zhargon për të dobët ose të çalë.

Por ministri i jashtëm i Italisë, Antonio Tajani, tha në një samit të liderëve perëndimorë në Capri se SHBA-të morën informacion “të minutës së fundit” nga Izraeli për sulmin. Sekretari amerikan i Shtetit Antony Blinken nuk e kundërshtoi këtë, por tha: “Ne nuk ishim të përfshirë në asnjë operacion sulmues”.

Yoel Guzansky, një ish-ekspert i Iranit në zyrën e kryeministrit izraelit, tha se Izraeli duket se e ka kryer sulmin për të “kontrolluar një kuti” duke i dërguar një mesazh Iranit pa bërë asgjë shumë provokuese që mund të shqetësonte Shtetet e Bashkuara, të cilat kishin nxiti përmbajtje, ose ndezi një hakmarrje të mëtejshme iraniane.

“Duket shumë e kufizuar, të dërgosh një mesazh se ‘ne mund t’ju godasim brenda Iranit'”, tha Guzansky, një studiues i lartë në Institutin për Studime të Sigurisë Kombëtare, një institut kërkimor në Tel Aviv.

RAUNDI AKTUAL” I DHUNËS DUKET SE KA PËRFUNDUAR, POR “ASGJË NUK KA NDRYSHUAR”

Ai tha se “raundi aktual” i dhunës duket se ka përfunduar, por “asgjë nuk ka ndryshuar” me Izraelin që ende përballet me kërcënime të mbështetura nga Irani në fronte të ndryshme.

“Unë shoh raunde të tjera,” tha ai. Dhe herën tjetër, nëse Irani befason Izraelin ose aleatët nuk ndihmojnë në mbrojtjen e Izraelit, “rezultati do të jetë i ndryshëm”.

Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Antonio Guterres bëri thirrje për t’i dhënë fund sulmeve. “Është koha për të ndaluar ciklin e rrezikshëm të hakmarrjes në Lindjen e Mesme”, tha zyra e tij.

Charles Lister, një bashkëpunëtor i lartë në Institutin e Lindjes së Mesme me bazë në Uashington dhe një analist rajonal prej kohësh, sfidoi pretendimet e Iranit se dronët kryen sulmet. Në vend të kësaj, duket se një numër i vogël avionësh izraelitë fluturuan nga Izraeli mbi Siri – duke goditur të paktën dy baza ushtarake të Sirisë jugore që kanë sisteme të mbrojtjes ajrore gjatë rrugës, tha ai.

Më pas ata hynë në hapësirën ajrore të Irakut, nga ku hodhën një numër të vogël raketash balistike ajër-tokë Blue Sparrow, me gjasë pa hyrë ndonjëherë në hapësirën ajrore iraniane, tha Lister.

Llogaritë e shpërthimeve mbi Irakun e mbështesin atë skenar, dhe po ashtu edhe mbeturinat nga ajo që duket të jetë përforcuesi i një rakete Blue Sparrow të prodhuar nga Izraeli që sigurimi i Irakut e gjeti në një fushë jashtë Bagdadit, tha Lister.

“Me fjalë të tjera, izraelitët nuk do të kishin nevojë kurrë të hynin në hapësirën ajrore iraniane për të kryer këtë sulm,” tha Lister. “Unë mendoj se kjo ishte mënyra e Izraelit për të dërguar një mesazh se ne mund t’ju arrijmë kudo që duam.”

PROKSI PRAPE PROKSI

Nëse ky raund i fundit qetësohet, Izraeli tani mund të rikthejë fokusin e tij në luftën e tij të vazhdueshme në Gaza dhe në luftimet e zjarrta me Hezbollahun. Meqë asnjëri prej këtyre fronteve nuk ka hequr dorë, rreziku i përplasjeve të mëtejshme me Iranin mbetet i lartë, megjithëse asnjëra palë nuk duket e etur pas sulmit të dukshëm izraelit të së premtes.

“Asnjëra palë nuk është gati të kapërcejë pragun”, tha Alex Vatanka, drejtor i programit të Iranit në Institutin e Lindjes së Mesme. Por ai shtoi një paralajmërim të madh.

“Ndoshta ne do t’i kthehemi luftës proxy,” tha ai, por tani është një luftë proxy me rrezikun e “atë shpërthimit të papritur të luftës shtet-shtet. Për të cilën nuk na duhej të shqetësoheshim më parë.”

Ndërsa Izraeli dhe Irani kanë zhvilluar një luftë në hije për vite me radhë, kryesisht në Sirinë fqinje, ata kanë shmangur kryesisht konfrontimet e drejtpërdrejta. Kjo ndryshoi pasi një sulm ajror i 1 prillit vrau dy gjeneralë iranianë në një kompleks diplomatik iranian në kryeqytetin sirian të Damaskut. Megjithëse Izraeli nuk komentoi, Irani fajësoi Izraelin për sulmin dhe u zotua për hakmarrje.

Irani u përgjigj me sulmin e tij të parë të drejtpërdrejtë ndaj Izraelit, duke lëshuar mbi 300 raketa dhe drone sulmuese të shtunën vonë në mbrëmje. Izraeli, duke punuar me një koalicion ndërkombëtar të udhëhequr nga SHBA, tha se kapi 99% të zjarrit në hyrje, megjithëse një pjesë e vogël e raketave arritën të zbarkojnë, duke shkaktuar dëme të vogla në një bazë ushtarake izraelite dhe duke plagosur rëndë një vajzë 7 vjeçare.

Në sulmin e së premtes, televizioni shtetëror iranian tha se bateritë e mbrojtjes ajrore qëlluan në disa provinca për shkak të raportimeve për dronë në ajër. Komandanti i ushtrisë iraniane, gjeneral Abdolrahim Mousavi tha se ekuipazhet shënjestruan disa objekte fluturuese.

“Shpërthimi i në qiellin e Isfahanit lidhej me të shtënat e sistemeve të mbrojtjes ajrore në një objekt të dyshimtë që nuk shkaktoi asnjë dëm”, tha Mousavi.

MË SHUMË PËR KONFRONTIMIN IRAN-IZRAEL

Autoritetet thanë se mbrojtjet ajrore qëlluan në një bazë ajrore të madhe pranë Isfahanit, e cila prej kohësh ka qenë shtëpia e flotës së Iranit të F-14 Tomcat të prodhuara nga Amerika, të blera para Revolucionit Islamik të vitit 1979. Isfahani është gjithashtu shtëpia e vendeve të lidhura me programin bërthamor të Iranit, duke përfshirë vendin e tij nëntokësor të pasurimit të Natanzit, i cili është shënjestruar vazhdimisht nga sulmet e dyshuara sabotuese izraelite. Sulmi i dukshëm të premten ndodhi në ditëlindjen e 85-të të liderit suprem iranian Ayatollah Ali Khamenei.

Televizioni shtetëror i përshkroi të gjitha vendet bërthamore iraniane në këto zona si “plotësisht të sigurta”. Mbikëqyrësi bërthamor i Kombeve të Bashkuara, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike, gjithashtu. 

Menjëherë pas sulmit spektakolar të Teheranit, por pothuajse tërësisht i penguar, ndaj Izraelit, u duk se Lindja e Mesme i ishte shmangur një shperthimi. Breshëria e më shumë se 300 dronëve dhe raketave të Iranit i mundëson udhëheqjes së tij të pretendojë hakmarrjen për vrasjen e 1 prillit nga Izraeli të shtatë komandantëve të lartë të Gardës Revolucionare. Ndërkohë, izraelitët mund të kënaqen me suksesin e jashtëzakonshëm operacional të sistemeve të sofistikuara të mbrojtjes ajrore të vendit, të përforcuar nga një grup mbresëlënës mbështetës nga ushtritë amerikane, britanike, franceze dhe jordaneze, të cilët ndihmuan që Irani të mos godiste një objektiv të vetëm izraelit. 

Uashingtoni me siguri shpreson se tani do të ketë një qetësi në konfliktin iranio-izraelit. Gjashtë muaj lufte rraskapitëse dhe kushte të rënda humanitare në Rripin e Gazës kanë tendosur politikën e brendshme të SHBA-së dhe gjerësinë e brezit të vendimmarrësve, dhe kështu Uashingtoni ka pak oreks për të trajtuar një krizë tjetër. Kjo është arsyeja pse, në vazhdën e sulmeve të dështuara, presidenti i SHBA Joe Biden u kërkoi izraelitëve të “marrë fitoren” dhe “të ngadalësojnë gjërat dhe të mendojnë mirë” çdo hakmarrje që mund të përshpejtojë një luftë më të gjerë në Lindjen e Mesme.

Fatkeqësisht, maturia e Bidenit nuk ndahet nga homologët e tij në Jerusalem dhe Teheran. Sidomos pas masakrave të Hamasit të 7 tetorit, sulmi i paprecedentë i Iranit në territorin izraelit e ka transformuar konfrontimin nga një që ndodh kryesisht në hije në një rrezik ekzistencial të afërt. Si rezultat, çdo kufizim fillestar mund të rezultojë i shkurtër.

Një konflikt më i gjerë do të kishte një kaskadë implikimesh shkatërruese për rajonin dhe botën. Do të përkeqësonte dhunën dhe zhvendosjen në të gjithë rajonin, do të sillte përparimin drejt normalizimit arabo-izraelit, do të gjeneronte ndërprerje të rëndësishme ekonomike me efekte të gjera. Parandalimi i një fatkeqësie të tillë do të kërkojë që Uashingtoni të përdorë burimet e tij të pakrahasueshme diplomatike dhe ushtarake në mënyra që ka hezituar t’i vendosë deri më tani. Ajo duhet të nxisë një pauzë të luftimeve në Gaza – gjë që do ta privonte Iranin nga arsyet për të vazhduar sulmin ndaj Izraelit – dhe të kërcënojë seriozisht Teheranin që ta pengojë atë nga hakmarrja e mëtejshme. Uashingtoni mund të mos jetë i lumtur për marrjen e këtyre masave, por nuk ka zgjidhje tjetër. Vetëm administrata e Bidenit, sado e rrethuar, mund të parandalojë një përshkallëzim katastrofik.

NEPER HIJET E LUFTES

Irani është përfshirë në konfrontim të armatosur me Izraelin për më shumë se 40 vjet. Por këtë e ka bërë në mënyrë indirekte dhe të fshehtë. Siç e parashtrova (“Urdhri i Kaosit të Iranit”), Teherani ka investuar dhe mbështetur në grupe milicie proksi, të cilat zgjerojnë ndikimin e regjimit, ndërkohë që ende i izolojnë udhëheqësit e tij nga rreziku. Irani, për shembull, bashkëpunoi me Hezbollahun në vitin 1992 për të kryer një bombardim të ambasadës izraelite në Buenos Aires që vrau 22 njerëz, por forcat iraniane nuk morën pjesë në vetë sulmin. Në vitet e fundit, Teherani ka financuar, trajnuar dhe dërguar armatime të avancuara (dhe njohuri se si t’i prodhojë ato) një sërë organizatash terroriste që kanë vrarë izraelitë në vend dhe në mbarë botën, duke përfshirë Hezbollahun, Huthit në Jemen, milicitë shiite. Milicitë e Irakut dhe Sirisë, si dhe Xhihadi Islamik palestinez dhe Hamasi. Megjithatë, deri javën e kaluar, trupat e saj nuk goditën kurrë Izraelin apo izraelitët.

Me kalimin e kohës, dhuna u shndërrua në një rrugë të dyanshme, me Izraelin duke shtuar përpjekjet gjithnjë e më inventive për të parandaluar dhe hakmarrë ndaj agresionit nga Irani dhe përfaqësuesit e tij. Analistët, zyrtarët dhe organizatat e lajmeve besojnë se Izraeli është përgjegjës për vrasjet e të paktën gjashtë shkencëtarëve bërthamorë iranianë (duke u bazuar në historinë e tij të gjatë të vrasjes së fshehtë të terroristëve). Kjo përfshin arkitektin e programit bërthamor të Iranit, i cili u vra në një operacion të jashtëzakonshëm të vitit 2020 që përfshinte një armë të telekomanduar. Izraeli ka kryer gjithashtu akte sabotimi dhe sulmesh kibernetike për të ngadalësuar avancimin bërthamor të Iranit. Ai madje u arratis me arkivat zyrtare të programit bërthamor të Iranit. Por Izraeli nuk e ka pranuar kurrë rolin e tij në asnjë nga këto masa. Vendi ka qenë më i hapur në lidhje me fushatën e tij ushtarake afatgjatë për të degraduar dhe prishur aftësitë iraniane në Siri, duke përfshirë sulmet e tij ajrore ndaj dërgesave të armëve dhe pozicioneve ushtarake iraniane. Megjithatë, Izraeli asnjëherë nuk e ka sulmuar haptazi territorin iranian.

Me fjalë të tjera, gjakderdhja kishte një kufi të përcaktuar qartë. Të dy shtetet vëzhguan një urdhër të padeklaruar kundër çdo sulmi frontal në terrenet e tyre përkatëse, gjë që do të kërcënonte ta kthente konfliktin e tyre të zjarrtë në një luftë gjithëpërfshirëse që mund të përfshijë rajonin më të gjerë. Një luftë e tillë do të përshpejtonte rreziqe edhe më të mëdha: për Izraelin, një armë bërthamore iraniane, për Teheranin, ndërhyrja ushtarake e SHBA. Udhëheqës të shumtë izraelitë kanë menduar të ndërmarrin veprime ushtarake kundër infrastrukturës bërthamore të Iranit në zgjerim të vazhdueshëm, siç bënë me Irakun në vitin 19. 81 dhe Sirinë në vitin 2007, por në fund ata u shtynë në favor të mjeteve të tjera. Ndërkohë, përvoja e Teheranit gjatë luftës së tij shkatërruese tetëvjeçare me Irakun kushtëzoi një realizëm të fituar me vështirësi në lidhje me perspektivat e fitores së lehtë në një betejë kundër një kundërshtari me fuqi superiore. Si rezultat, strategët dinakë të regjimit e kuptuan se avantazhi i tyre qëndronte në përdorimin e aftësive asimetrike, duke përfshirë përfaqësuesit e tyre.

MENDIM I DËSHIRUAR

Për disa vëzhgues, sulmi i Iranit është vetëm një goditje në këtë model afatgjatë. Në këtë interpretim, goditjet mund të kenë qenë thjesht simbolike ose sinjalizuese. Përpjekjet e rënda të Teheranit për të parë planet e tij për qeveritë fqinje synonin të siguronin që dronët e tij me lëvizje të ngadaltë do të neutralizoheshin gjatë rrugës dhe se ndikimi i përgjithshëm i sulmit do të ishte i papërfillshëm. Në fund të fundit, analizat e hershme treguan se vetëm pesë nga 120 raketat balistike të lëshuara nga Irani në fakt kaluan në territorin izraelit dhe se asnjë nga 170 dronët ose 30 raketat e lundrimit nuk kaluan. Zyrtarët iranianë lëshuan gjithashtu një deklaratë duke deklaruar fundin e përleshjes para se të përfundonte.

Ky racionalizim është i arsyeshëm në vazhdën e dështimit dramatik të Iranit, por nuk qëndron deri në shqyrtim. Duke u ndalur për më shumë se katër dekada, Teherani duhet të ketë vlerësuar implikimet e vendimit të tij për të sfiduar një nga tabutë e pakta në konfliktin e qëndrueshëm me Izraelin. Ai kuptoi gjithashtu alternativat e shumta në dispozicion të tyre për të barazuar rezultatin, duke përfshirë sulmin nëpërmjet forcave proksi.

Një sulm i qëllimshëm i paefektshëm iranian gjithashtu vështirë se do të shërbente si një pengesë bindëse. Dështimi për të goditur një objektiv të vetëm mund t’i bindë kundërshtarët e Teheranit se regjimi është një tigër letre. Në vend të kësaj, shkalla, shtrirja dhe kompleksiteti i sulmeve ishin aq të konsiderueshme – më të mëdha se sulmet më të mëdha ajrore të Rusisë ndaj Ukrainës – saqë ato duket se kishin një qëllim më të madh: dërrmimin e sistemeve të mbrojtjes ajrore të lavdëruara të Izraelit. Mbi këtë bazë, udhëheqësit iranianë duhej të parashikonin të paktën disa viktima izraelite. Nga përvoja, ata do të kuptonin se kjo do të përshpejtonte sulmet hakmarrëse. E megjithatë ata shkuan përpara megjithatë, në kundërshtim me këshillat specifike nga Biden.

Gatishmëria e Iranit për të përshkallëzuar tradhton një ndryshim që ka ndodhur gradualisht gjatë dekadës së fundit, pasi gjenerata origjinale e liderëve revolucionarë të Iranit i ka lënë vendin një fraksioni më të ngushtë dhe më të ashpër. Interesi pragmatik vetjak që çoi në kompromise historike nga udhëheqësit e mëparshëm iranianë, i dukshëm në shtytjen e ish-presidentit iranian Ali Akbar Hashemi Rafsanjani për t’i dhënë fund luftës me Irakun në vitin 1988 dhe vendosmërinë e ish-presidentit Hassan Rouhani për të arritur një armëpushim bërthamor, është zhdukur. Në vend të kësaj, vendimet e politikës së jashtme janë gjithnjë e më shumë në duart e veteranëve të ngurtësuar nga beteja e aventurave rajonale të Iranit. Rezultati është një vendosmëri e re, madje edhe pamaturi, e mbështetur nga një afinitet me Kinën dhe Rusinë që ka zhvendosur çdo interes për rehabilitimin e marrëdhënieve të saj me Perëndimin. Si rezultat, regjimi mund të jetë i prirur të sulmojë përsëri Izraelin në një përpjekje për të kompensuar rezultatin e turpshëm të performancës së tij më të fundit.

I PRIRË PËR TË LUFTUAR

Irani nuk është i vetmi që po shtyhet drejt përshkallëzimit. Sulmi i Teheranit rrit dëshirën për një udhëheqje izraelite që tashmë është e përgatitur për veprim, si rezultat i precedentit të kaluar dhe doktrinës izraelite të sigurisë. Përmasat e vogla të vendit, vendi i tij unik si atdheu për popullin hebre dhe pesha e kujtesës historike kanë frymëzuar një përkushtim ndaj mbështetjes ushtarake te vetja, si dhe një vendosmëri për të siguruar që asnjë kundërshtar nuk mund të veprojë ndaj kërcënimeve ndaj ekzistencës së Izraelit. Qeveria është gjithashtu nën presion të konsiderueshëm për t’u përgjigjur duke pasur parasysh dështimin e saj për të parashikuar ose ngritur një mbrojtje fillestare efektive kundër sulmit shokues të Hamasit. Vendi është ende i tronditur nga terrori dhe trauma e 7 tetorit, si dhe kriza e vazhdueshme e pengjeve, dhe kështu pak nga qytetarët e tij janë në disponim për t’u përmbajtur.

Natyrisht, ka precedentë kontradiktore, si sulmet me raketa të 1991 nga Sadam Huseini, të cilat Izraeli përfundimisht i la pa përgjigje. Ka edhe presione kundër balancuese. Sulmet iraniane kanë rigjallëruar solidaritetin e fortë publik me Izraelin në Evropë. Ata i shtynë partnerët rajonalë të Izraelit, të cilët kanë keqardhur krizën humanitare të krijuar nga fushata izraelite në Gaza, të marrin pjesë në mbrojtjen e saj. Nëse Izraeli do të përgjigjej, mund ta humbasë këtë vullnet të mirë. Përkundrazi, një shfaqje e përmbajtjes mund të jepte fryte. Kjo mund të ndihmojë Izraelin të ndërtojë një koalicion të fortë strategjik dhe të rivendosë njëf arë vrull në planet e tij të para 7 tetorit për të normalizuar marrëdhëniet me Arabinë Saudite. Ndoshta kjo është arsyeja pse Benny Gantz, një politikan centrist që është anëtar i kabinetit të luftës të vendit, ka kundërshtuar pyetjen nëse Izraeli duhet të hakmerret dhe ka mbrojtur këtë mundësi për të arritur marrëveshje të reja me shtetet arabe.

Por lufta gjithëpërfshirëse e vendit në Gaza nuk lë asnjë dyshim për vendosmërinë e udhëheqjes së saj për të eliminuar kundërshtarët e saj në pothuajse çdo çmim. Viktima ose jo, fantazma e breshërive të ardhshme të dronëve dhe raketave iraniane do të forcojë dëshirën e Izraelit për të degraduar ose eliminuar kërcënimin e paraqitur nga Irani, përfaqësuesit e tij dhe programi i tij bërthamor. Ato sulme mund të mos vijnë menjëherë ose në javët dhe muajt në vijim. Por baza e antagonizmit iranio-izraelit do të mbetet e ngritur, pragu për përshkallëzim më i ulët dhe shanset për llogaritje të gabuara do të jenë tmerrësisht të larta.

ENIGMAT E AMERIKANËVE

Kjo situate normale e re është veçanërisht e padëshiruar për administratën Biden. Që nga marrja e detyrës, presidenti është përpjekur shumë për të nxjerrë Shtetet e Bashkuara nga konfliktet e Lindjes së Mesme. Ai ka punuar për të përfunduar orientimin e gjatë të Uashingtonit drejt Azisë dhe është fokusuar shumë në ndihmën e Ukrainës që të mbrohet nga pushtimi rus. Ai nxitoi në mbrojtjen e Izraelit pas 7 tetorit, por Shtëpia e Bardhë ka shtyrë fort për t’i dhënë fund luftës në Gaza gjatë disa muajve të fundit. Biden sigurisht nuk dëshiron të përballet me trazira edhe më të mëdha në rajon, veçanërisht në mes të një zgjedhjeje të vështirë në SHBA, në të cilat politikat e politikës së Lindjes së Mesme janë shfaqur në mënyra dramatike.

Por edhe për një administratë të përgatitur për t’i dhënë përparësi në mënyrë të pamëshirshme interesave të sigurisë kombëtare amerikane, një konflikt spirale iraniano-izraelit krijon shumë rreziqe të rënda njerëzore, strategjike dhe ekonomike për t’u injoruar. I pëlqen apo jo, Uashingtonit do t’i duhet të përqafojë detyrën e pafalshme të stabilizimit të Lindjes së Mesme përmes diplomacisë energjike dhe duke projektuar fuqinë.

Biden mund të fillojë duke përforcuar paralajmërimin e tij ndaj Teheranit dhe duke e bërë të qartë se përpjekjet e ardhshme për të sulmuar Izraelin do të përballen me raprezaljet e SHBA-së. Ai duhet të bëjë të qartë se Uashingtoni do t’i përgjigjet sulmeve ndaj partnerëve të tij dhe do të mbështetet në suksesin e prishjes së sulmeve të Iranit për të thelluar integrimin rajonal të sigurisë. Përveç kësaj, Biden duhet të investojë kapitalin e bollshëm politik që ka grumbulluar me Izraelin që nga 7 tetori për të zhvendosur në mënyrë kuptimplote qasjen e vendit ndaj luftës në Gaza larg indiferencës, ose më keq, drejt jetës dhe të ardhmes së civilëve palestinezë. Në vend të kësaj, liderët izraelitë duhet të zhvillojnë një strategji që është krijuar jo vetëm për të zhdukur Hamasin, por për të garantuar qeverisje të mirë dhe siguri pas kësaj. Është koha që Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara të pranojnë se kriza humanitare dhe vakuumi i qeverisjes në enklavë minon përpjekjet legjitime të Izraelit për të larguar Hamasin nga pushteti dhe se kriza ofron një hapje për Teheranin.

Një përpjekje e plotë e Bidenit për të ndalur luftën mund të ketë sukses. Biden duhet gjithashtu të bëjë presion ndaj Izraelit për të kalibruar çdo hakmarrje për të shmangur përshkallëzimin e mëtejshëm iranian. Izraeli pastaj mund të punojë përsëri drejt thellimit të bashkëpunimit të tij të sigurisë me fqinjët e tij – gjë që, siç tregoi 14 prilli, është kritike për sigurinë e shtetit.

Asnjë nga këto hapa nuk do të eliminojë përfundimisht kërcënimin e paraqitur nga regjimi iranian për fqinjët e tij, duke përfshirë Izraelin, dhe për botën. Në fund të fundit, fati i atij regjimi mbetet në duart e popullit iranian. Por Uashingtoni mund të ndihmojë në pengimin e Teheranit dhe adresimin e destabilitetit që i jep Republikës Islamike mundësi të tilla të rrezikshme. Edhe një analizë gjakftohtë kosto-përfitim justifikon një investim, edhe një herë, në gjakun, thesarin dhe vëmendjen e lidershipit amerikan. Ashtu si Pekini dhe Moska (dhe shpesh në bashkëpunim me ta), Teherani po kërkon të riformësojë rendin rajonal në avantazhin e tij. Vetëm Shtetet e Bashkuara mund të udhëheqin një përpjekje për të siguruar që ajo të mos mbizotërojë.

KUR “DON’T”  S’ MJAFTON

Izraeli thotë se do të mbrohet kundër Iranit – por aleatët e tij duan të shmangin një luftë më të gjerë në Lindjen e MesmeSulmi i Izraelit ndaj Iranit nuk ishte përgjigja e ashpër që presidenti amerikan Joe Biden dhe udhëheqësit e tjerë perëndimorë kishin frikë. Nga ana tjetër thwnia e Presidentit Biden ‘ Don’t  nuk frikësoi asnjë nga palët.

Ata i kanë kërkuar Izraelit të vendosë një vijë nën serinë e rrezikshme të ngjarjeve që nisën me vrasjen e një gjenerali të lartë iranian nga Izraeli në Damask më 1 prill. Më shumë se gjashtë muaj pas sulmeve të Hamasit ndaj Izraelit, lufta vazhdon në Gaza dhe është përhapur në zonën në të dyja anët e kufirit Liban-Izrael dhe në Gjirin Persik. Frika është se Lindja e Mesme është në prag të një lufte gjithëpërfshirëse, me rreziqe globale dhe rajonale. Opsioni më i mirë për rajonin, sipas mendimit të qeverive perëndimore, është që Irani dhe Izraeli të vendosin një vijë nën sagën.

Megjithatë, edhe nëse ky është fundi i kësaj faze të kësaj krize, janë krijuar precedentë të rinj. Irani e ka goditur Izraelin në një sulm të drejtpërdrejtë dhe Izraeli është përgjigjur me sulmin e tij të drejtpërdrejtë.

Ky është një ndryshim në ato që shpesh referohen në rajon si “rregullat e lojës” që rregullojnë konfliktin e gjatë midis Iranit dhe Izraelit. Lufta e gjatë klandestine mes dy vendeve ka dalë nga hija.

Në këtë proces Irani dhe Izraeli kanë treguar se me gjithë vëmendjen obsesive që i kushtojnë njëri-tjetrit, ata nuk janë të mirë në leximin e qëllimeve të njëri-tjetrit.

Në një pjesë shumë të djegshme të botës, kjo nuk është inkurajuese.

Nail Draga/

Botim në nderim të mesuesëve të arsimit shqip.

Ne vazhdën e hulumtimëve dhe botimeve nga fusha e pedagogjisë, pas botimeve të dy vëllimeve në vitin 2006 dhe 2007, kohë më parë u botua dhe u lëshu në qarkullim vëllimi i tretë i dr.Palokë Berishës “Meteorët e arsimit shqip në Mal të Zi 1949-1964”, botuar nga Bashkimi i krijuesve shqiptarë në Mal të Zi. Autori i këti botimi është i njohur në hapësirën shqiptare për hulumtimet dhe studimet në lidhje mbi arsimin e shqiptarëve në Mal të Zi, andaj botimi më i ri paraqet një vazhdimësi logjike, duke përmbledhur në mënyrë të sintetizuar mësuesit të cilët kanë dhënë mësim apo janë ende aktiv në ketë profesion ne vendbanimet e ndryshme në viset shqiptare në Mal të Zi, të cilët i përkasin kësaj periudhe kohore.

Si në vëllimin e parë, të dytë dhe të tretin është shkruar për jetën, shkollimin, përgatitjen dhe përsosjen profesionale si dhe punën arsimore dhe edukative të këtyre 514 mësimdhënësve, në ato mjedise ku kanë jetuar dhe punuar.Nuk ka dilemë se vepra Meteorët e arsimit shqip në Mal të Zi, është një botim sa shkencorë po aq edhe njerëzorë. Nuk e teprojmë nëse themi se kemi të bëjmë me një monument për mësuesit, arsimtarët dhe profesorët shqiptarë dhe të tjerë nga Mali i Zi por edhe jashtë tij,. Eshtë kjo një pjedaë e mësimdhënësve të cilët punuan më pasion e dashuri në arsimimin dhe edukimin e të rinjve shqiptarë. Pa dyshim ata ishin pishtarët e arsimit në shqip, dhe iu takon merita e padiskutueshme për kohën kur jetuan dhe vepruan.

Plejadë e pishtarëve të arësimit

Edhe lexuesi i zakonshëm nëse lexon ndonjë pjesë nga biografia e mësuesve të prezentuar qoftë edhe në mënyrë fragmentare në ketë botim, nuk ka dilemë se ai do të përjetojë emocione për ca të dhëna të panjohura të cilat i kanë përjetuar mësuesit tanë. Ekzistojnë dëshmi të shumta se e kaluara për mëuesit shqiptarë ka qenë me shumë dilema sepse mohohej identiteti kombëtar, ndërsa shqiptari i shkollur shihej si elemnt i rrezikshëm, por pjesa dërmuese e mësuesve tanë në sajë të vullnetit dhe këmbënguljes kanë sfiduar rrethanat e kohës.

Nisma për mbylljen e shkollave në shqip

Duke lexuar këtë vëllim si dhe ato dy të mëparshmit, del qartë pozita dhe statusi social dhe politik i shqiptarëve në Mal të Zi, nga del qartë se ka qenë sakrificë me i përballuar rrethanat e kohës në Mal të Zi. Një konstatim i tillë vlen sidomos për vitet 1956-58, kur në viset shqiptare nga ana e pushtetit u muar iniciativa për mbylljen e shkollave në gjuhën shqipe. Një veprim i tillë eksperimental nga ana e pushtetit të kohës sa ishte kundër barazisë qytetare dhe nacionale ishte tërësisht antishqiptarë. Ishte kjo kohë kur u mbyll shkolla fillore e vetme në gjuhën shqipe në Ulqin por edhe gjetiu, me të vetmin qellim për të asimiluar shqiptarët. Por, edhe ne këto rrethana shqiptarët mbijetuan duke qendruar ne vatrat e tyre. Ndërsa kthesë e madhe në arsimin në gjuhën shqipe u bë pas vitit 1968, në sajë të demonstratave në Kosovë, ku edhe në Mal të Zi filloj barazia praktike për shkollat më mësim në gjuhën shqipe.

Sfidat e arësimit në shqip

Kështu për të parën herë u hapen shkollat e ciklit të ulët në shqip në ato vendbanime shqiptare nga Ulqini e deri në Rozhajë, që deri atëherë ishin në gjuhen serbe. Një veprim i tillë ndikoj dukshëm në edukimin dhe ngritjen e vetëdijes kombëtare të shqiptarët. Por, një rilindje arsimore dhe kulturore e shqiptarëve në Mal të Zi, si duket nuk i konvenonte pushtetit të kohës. Pikërisht ishin ngjarjet e Kosovës në vitin 1981 si shkas për masa ndeshkuese ndaj shqiptarëve në Mal të Zi.Goditjen e parë e pësoj shkolla në shqip, duke menjanuar nga procesi mësimor tekstet shkollore te botuara në Prishtinë, me arsyetimin se gjoja janë të papërshtatshme se nxisin nacionalizmin shqiptarë.Por, pushtetarët e arsimit nuk u ndalën me kaq, ndaj disa mësimdhënësve u muarën masa partiake, duke i dënuar disa nga to e më pas duke i larguar nga procesi mësimor si të papërshtatshëm. Ishte kjo fushata shtetërore antishqiptare e cila zgjati deri në vitin 1990, më rastin e dështimit të sistemit monist dhe miratimin e pluralizmit politik. Ishin këto rrethana të papërshtashme për mësimdhënësit tanë, andaj një numër i tyre ishin të detyruar të emigrojnë në botën e jashtme, duke u shkëputur njëherë e përgjithmonë nga ditari i shkollës.

Rrethanat shoqërore të kohës

Ndonëse në disa segmente autori prezenton rrethanat shoqërore të kohës për momentin është e vështirë të bëhën vlerësime si dhe të nxirren përfundime për veprimtarinë politike të arsimtarëve, edhe pse autori ka numëruar pjesëmarrjen e tyre ne funksionet tyre që kanë ushtruar në veprimtarinë politike.Ky dimension i veprimtarisë së tyre mbetet për tu hulumtuar në të ardhmen, duke eliminuar edhe dilemat për ata individë, të cilët ishin në shërbim të pushtetit.

Duke analizuar të dhënat e prezantuara, ne këtë botim si edhe ata të dy të mëparshmit del qartë se në shkollat më mësim në gjuhën shqipe ka pasur mësimdhënës të devotshëm, të cilët këtij profesioni të shënjtë iu janë përkushtuar me idealizëm. Si të tillë një numër i konsideruar i tyre kanë bërë emër, ku kujtohen më respekt e nderim nga ish nxënësit e tyre dhe mjedisi përkatës.

Përmbyllje e një projekti me vlerë

Autori i këtij botimi meriton mirënjohje për angazhimin dhe qasjen profesionale.Vëllimi i tretë është vazhdimësi logjike e një projekti madhor, që lirisht mund ta quajmë Enciklopedia e arsimit shqip në Mal të Zi. Po ashtu edhe ribotimi i dy vëllimeve të para më plotësime përkatëse dhe me një dizajn të ri, dëshmojnë seriozitetin e autorit si studiues në fushën e pedagogjisë. Andaj them me kënaqësi se botimi i këtyre tre vëllimeve bën përmbylljen e një projekti me vlerë shumëdimensionale për shqiptarët në Mal të Zi.

Dhe në fund iu mbetet studiuesve të tjerë që ta vazhdojnë këtë kolanë të botimeve në të ardhmen, duke e plotësuar dhe përmirësuar ndonjë të dhënë e cila do të jetë në favor të kompletimit te të dhënave biografike për mësimdhënësit përkatës. Nuk ka dilemë se në të ardhmën kur do të trajtohen tema dhe çështje nga fusha e arsimit në shqip në Mal të Zi, këto tre vëllime do të jenë referenca të obligueshme profesionale për të gjithë.

Prof.dr. Palokë Gj.Berisha, METEORËT E ARSIMIT SHQIP NË MAL TË ZI 1949-1964 III, Botoi: Bashkimi i Krijuesve Shqiptarë në Mal të Zi, Ulqin, 2013

(Botohet me rastin e vdekjës së pedagogut dhe studiuesit Palokë Gj. Berishaj 1936-2024)

Besim Ndregjoni/

“Një demokraci pa vlera, -kan shkrue n’ Encilklikën Centesimus Annus-mund të shndërrohet lehtësisht në një totalitarizëm të hapun ose të fshehtë, si po na e tregon edhe historia 34 vjeçare e pluralizmit shqiptar! Vuajmë ende hijet e tejzgjatuna të sistemit kriminal stalinian që trullosi mendjet tona”. Kështu shkruante disa vite  më parë në gazetën “Panorama” Sami Repishti, një nga ata që vuajti vetë për 10 vite ferrin shqiptar të diktaturës, por që nuk reshti kurrë që të kërkojë nga shoqëria shqiptare që të guxojë të hedhë sytë nga e shkuara nën diktaturë për ta lexuar atë me gjithë tronditjen e madhe të saj. Gjatë këtyre 34  vjetëve, politika shqiptare, vazhduese e komunizmit, tri shtylla kryesore dhe të pacenueshme të demokracise i ka shkelur dhe i ka denigruar.
Ato janë:
1.Të drejtat dhe liritë e njeriut, sidomos në fushën e së drejtës kushtetuese të të përndjekurve politikë dhe në aktet ndërkombëtare për dënimin e terrorit të shkaktuar nga diktatura.
2. Prona, pronarit të ligjshëm.
3. Vota e lirë.

Misioni i votës së lirë asht një përgjegjesi  e paevitueshme  për botën ku jetojmë. Këtu lind shpresa  për një nji jetë që nuk është skllavëri,.Me votën e lirë, të gjithë ngrihemi nalt e fitojmë betejën morale, shpresën për të gjithë ata që kërkojnë lirinë, pa lejue që fitorja e përbashkët të kthehet në tragjeditë tona individuale, si në komunizëm. Sot shqiptarët janë të djegun  për liri e demokraci. Shqiptarët janë të sigurtë që, nëse e tashmja është  në  duar të politikanëve,  të oligarkëve të  pseudopushtetit  në Shqipëri, e ardhmja i takon  lirisë dhe demokracisë.

Partia Demokratike që mori përsipër në 90 për të i sjellë lirinë, demokracinë dhe ta bënte Shqipërinë si Europa ,nuk e kreu me sukses këtë mision të madh kombëtar që kishte nevojë shoqëria poskomuniste por u zhyt në ideologjinë komuniste për pushtet duke anashkaluar parimet bazë të ndërtimit të demokracisë. Demokracia shqiptare u godit që në lindjen e sajë nga kjo klasë politike sunduese, nga mosdenimi i krimeve të diktaturës, Partia që kishte kryer krime makabre jo vetëm nuk u denua me ligjë  por u bë bashkëudhtuese në pluralizëm dhe përdori tërë ideologjinë e gënjeshtër, ideologjinë e mashtrimit të denigrimit kundra sistemit demokratik që sa kishte lindur.Kjo force politike ka tre dekada që mbron parardhsit e saj, xhelatët që kryen krime në dhunimin e të drejtave dhe lirive të njeriut, dhe misioni i sajë ishte marrja e pushtetin me anën e dhunës siç ndodhi me revolucjonin e 97 ku nëpërmjet bandave të krimit mori pushtetin e ashtuquajtur me “Votë” falë dhe dakortsimit të udhëheqjes së ashtuaquajtur Partia Demokratike. 

Partia Demokratike erdhi si lëvizje populiste me parulla dhe dogma komuniste dhe nuk e ndërtoi filozofine e saj me program konservator, për të cilën kishte nevojë shoqëria e traumatizuar nga genocidi diktatorial enveristë. Përdorte parulla bolshevike “Poshtë komunizmi” dhe krimet e komunizmit nuk i denonte, dhe vazhdon të mos i denoi edhe sot mbas 34 vite pluralizëm politikë. Ju bashkua heshtjes së mos denimit të krimeve të komunizmit që i kishte kryer Partia e Punës që mbrohej në demokraci me ndrrimin e emrit si Parti Socialiste.

Në vitin 1997 mbasi mori pushtetin Partia Socijaliste vazhdoi e qetë sundimin duke dhunuar votën e lire, duke tjetërsua pronën e ligjshme, duke dhunuar të drejtat dhe liritë e të përndjekurve politikë,  dhe duke i kthyer institucjonet e shtetit në shërbim të pushtetit të sajë. Gjykata Kushtetuese e 1997  u  mbush me Gjygjtarë e Prokurorë të diktaturës që kishin kryer krime, dhe i dhuroi pushtetin PS në 2001 me vendime të Femi Avdiut ish Gjygjtari i komunizmit  që kishte varun në litar Havelin shqiptar Havzi Nelën dhe kjo gjykatë jepte mandate deputetësh me shumicë në favor të PS pa pyetur për vota. 

Misionin i sajë ishte  dhunimi i institucjonit të  votes së lire. Dhe vota e shqiptarve ka 34 vite që denigrohet dhe përsëritet çdo pale zgjedhje se po e rregullojmë me ligjë,  dhe e kan politizuar në atë mënyrë barbare vetëm vota mos të jetë në shërbim të qytetarve por të pushtetit të dy forcave politike. Në vitin 2005 u ndrrua pushteti, jo falë votës së lire të qytetarve, por marrveshjeve të fshehta në mes të dy forcave politike PS e PD. Goditja e dytë që ju dha Votës së lire të shqiptarve ishte marrveshja e 2008 e cila për nga përmasat ligjore është e barabartë me kushtetutën e viti 1976 të diktatorit Hoxha, kjo marrveshje e shëndrroi votën e lire jo në shërbim të popullit votues dhe konkurencës politike por në shërbim të Kryetarit të Partisë, duke shkatruar pluralizmin e duke e kthyer Kryetarin e partisë në një diktator që i mer të gjitha pushtetet dhe i përdor për të mbajtur sundimin e tij apsolut.

Jemi i vetmi komb në Europë që nuk lejojmë votën e lire dhe nuk lejojmë konkurencën dhe kemi politikan sundues prej tre dekash duke u mohuar shqiptarve lirinë, kjo klasë politike ska asnjë ndryshim me diktaturën. Të njëtët udhëheqës politike në 90, të njëtët në 2024.

Marrveshje e 2008 u muar nga sistemi Spanjoll një sistem monarkist që skishte asnjë lloj baze ligjore me sitemin republikan parlamentar siç trumbetojnë këto parti në Shqipëri. 

Në dekleratat publike udhëheqësit e këtyre partive e urrejnë sistemin monarkist, por kodin zgjedhor e marrin nga monarkia, kjo është“demokracia” që na sërvisin këta kryetar Partish.

Vota është ndërgjegjja e qytetarit dhe nuk ka të drejtë ta tjetërsojë atë, asnje lloj institucioni politik kushdo qoftë ai, me pushtet apo pa pushtet. Përse nuk lejohet që vota e lirë të shkojë, aty ku dëshiron e voton qytetari? Përse-të e kësaj lloj demokracie alla komuniste nuk kanë fund. 
Vota e lirë është shpirti i demokracisë. Ҫdo deformim i saj e çon atë drejt vdekjes së sigurt. Demokracia shqiptare ndodhet sot në një lëngim të vazhdueshëm, po vuan pasojat e këtij fenomeni që riciklohet herë pas here nga ata që duan pushtet për para, e para për pushtet. 

Kjo klasë politike  po i shtrin çdo ditë e më shumë metastazat e veta kanceroze në jetët e shqiptarëve, duke u kthyer në një shpresvrasëse  e një gijotinë ëndrrash për ta. 

Sot shqiptarët janë një popull në arrati, ku vetëm pamundësia për t’u larguar nga ky vend ka zëvendësuar klonin e dikurshëm të diktaturës. Shoqëria shqiptare  duhet të bëjë përgjegjëse politikën shqiptare për gjëndjen e mjerueshme ku ndodhen sot shqiptarët. Shqiptarët sot përjetojnë dhimbshëm një vdekje për së gjalli në atdheun e tyre që është kthyer në një varrezë gjigande për këdo që është i ndershëm dhe i drejtë, dhe parajsë për çdo horr e bandit, kusar e kriminel. 
Ne sot jemi kthyer në një popull të pafuqishëm nga një pamundësi e detyruar për të ndryshuar këtë gjëndje ku jemi, nga deformimi i vazhdueshëm i votës dhe nga kornizat e hekurta që ka krijuar sistemi në përcaktimin e saj. Ky sistem zgjedhjesh u bë terren i favorshëm për lindjen, vegjetimin e harlisjen e pushtetit  i cili sot harbon pa zot, i shpenguar në shkretëtirën saharjane të politikës shqiptare. ”. Nji katastrofe, nji masaker masive, nji gjenocid i vertetë u bëhet votuesve shqiptar. Këta poitikan që mendojnë vetëm për të marr mandatin e deputetit dhe jo për të ndërtua demokracinë për të cilën vuajtën shqiptarët për 50 vite.. Katrahura politike që ngriti koken mbas shembjes se turpshme të komunizmit ashte nji plagë e rande . Shqiperia meriton ma shume se terheqja e “karrikes” në pushtet, dhe përfitimi nga korrupsioni. Shqiperia meriton nji shtet e nji shoqeni të lire, të lire nga frika, sidomos frika qeveritare, dhe të lire nga uria, papunesia dhe varferia…. Shqiperia meriton nji sistem politik të hapet, transparent, dhe plot respekt për cdo qytetar të lire. Shqiperia meriton nji emën që të respektohet nga bota e jashteme.

 Shqiperia meriton këtë respekt sepse e ka pague rande detyrën që vuni mbi shpatullat e saj nji histori e egër e imponueme mbi shqiptaret pa pelqimin e tyne. Shqiperia meriton nji të ardhme të lumtun e premtuese sepse ka derdhe gjakun si lum për liri, prone e vote të lire.

 Zotrinj deputet Shqipëria ka nevojë për Votë të lire, për pluralizëm, për liri konkuruese dhe aspak për deputet që nuk denojnë krimin dhe nuk lejojnë popullin të votojë i lire. 

Historia do të ju denoj nqs ju i mohoni votën qytetarit . Aborgoni marrveshjen e 2008 dhe kthejani pluralizmin dhe konkurencën shqiptarve. Kjo, nuk ashte Shqiperia për të cilën kemi luftue. Kjo nuk ashte Shqiperia demokratike , Shqiperia e qytetarit te lire për të cilën ne kemi andrrue  “Mos harroni, sepse harresa ashte vdekja e jone e dytë. Mos na mohoni votën e lire, se drejtesia do të ju denoi Zotrinj Deputet!!” 

Besim NDREGJONI

Prof. Milazim Krasniqi/

Definitivisht na duhet një program i ri për realitetet e reja kombëtare e gjeopolitike. Por për ta bërë një program real e funksional paraprakisht duhet të shkruhet historia e kombit shqiptar. Çuditërisht, ne nuk kemi një histori të shkruar të kombit shqiptar. Kemi histori të Shqipërisë (mirë e keq) po nuk kemi histori të kombit. Nxitja dhe financimi për ta shkruar historinë e Shqipërisë natyrisht që ka qenë e shtetit, sepse edhe benefitet e asaj historie i janë faturuar shtetit dhe shtetarëve. Por shteti dhe kombi nuk janë e njëjta gjë, sidomos në rastin tonë. Prandaj ideja për të shkruar historinë e kombit do të duhej të nxiste fantazinë e historianëve, albanologëve, antropologëve, sociologëve, historianëve të letërsisë. Bile të të gjithë shqiptarëve. Po qe se shkruhet historia e kombit shqiptar, ajo do të përfshinte edhe arvanitasit e asimiluar në grekë, edhe arnautët e asimilar në turq, edhe rajanë e asimiluar në serbë, edhe arbanasët që janë asimiluar në boshnjakë. Ekziston një teori mbi kombin që insiston që të gjithë ata që kanë prejardhje nga një etni që ka formuar kombin, të llogariten si pjesëtarë të atij kombi. Është shumë optimiste por idetë pa qenë optimiste nuk mund të bëhen kurrë realiste. Ne nuk e kemi adoptuar kurrë atë qasje. Ndoshta do të duhej të mendohej për aktivizimin e saj veçmas në drejtim të atyre kontigjenetve, që ende nuk janë asimiluar plotësisht. Të tillë ka ende në Turqi, në Greqi, në Sanxhak (Malin e Zi dhe Serbi) e mbase edhe një kontigjent i vogël ortodoksësh në Maqedoninë e Veriut. Një problem më vete në këtë sfond janë raja serbofone në Kosovë, të cilët kanë qenë shqiptarë ortodoks, por janë asimiluar në serb nga Kisha Serbe. Për ta mbase duhet një program i veçantë i shtetit të pavarur të Kosovës. Rikthimi i rajës në shqiptarizëm, gjithsesi dhe vetëm vullnetarisht, do të ishte një adut i fortë kundër pretendimeve serbomëdha mbi Kosovën. Thjesht do ta varroste serbizmin në Kosovë.

See insights and ads

Create Ad

Like

Comment

Share

(Lecture at the Center for International Studies, Texas State University, San Marcos)

Jusuf BUXHOVI

The fall of communism in the late 1980s and the disintegration of Yugoslavia in the early 1990s present the end of a failed historic process. The model of an ideological state failed and Yugoslavia, as an ideological state that had existed for half a century, fell apart.

When we speak of the ideological state, we speak of communist Yugoslavia. It is also known as the Second Yugoslavia and followed the First Yugoslavia, which was a monarchy in existence before World War II. The Second Yugoslavia was established in 1943, with Josip Broz Tito as its leader. It chose communism as its ideology and a federal system of government modeled after the Soviet Union. Thus, the Second Yugoslavia started out in the eastern bloc and consisted of republics and provinces, just like the Soviet Union.

But the Soviet model of the ideological state did not last too long in Yugoslavia. In 1948, Tito, the Yugoslav leader, had a falling out with Stalin, the Soviet leader. The Yugoslav Communist Party was expelled from Cominform (Comintrna), the international bloc of communist parties. And from 1949 onward, Yugoslavia built its own “authentic decentralized socialism.” This was a more liberal ideology and became particularly powerful with the 1960s when Tito had his main opponent, Ranković, expelled from the party. Ranković and his followers reflected the old Stalinist ideology and removing them from influential positions opened the way for further reforms. Yugoslavia decentralized its power and became a more authentic federation.

Yugoslavia was made up of six republics belonging to so-called constituent nations; but within those republics there was a large indigenous Albanian population which had the status of an ethnic minority. Albanians lived in three Yugoslav republics: in the Republic of Serbia (mostly in what was then the autonomous region of Kosovo), in the Republic of Macedonia, and in the Republic of Montenegro.

But the Albanians were included within communist Yugoslavia against their wishes. When the Second Yugoslavia was formed in 1943, its constituent nations, the Serbs, Croats, Slovenes, Macedonians, and Bosnians — evoked their right to self-determination. Exercising that right to self-determination, they formed the federation of Yugoslavia (SFRY). The people of Kosovo, on the other hand, Albanians and non-Albanians, held a separate conference at the turn of the year (1943–1944) and voted that Kosovo be part of Albania. When World War II ended, Yugoslavia simply annexed Kosovo by force.

This annexation was made possible by the communist victory in World War II. Communists now controlled Yugoslavia and Albania. On March 8, 1944, Tito put Kosovo under military rule with the pretext that a “counterrevolution” was taking place. In July 1945 the communists called a new conference to decide the fate of Kosovo. The delegates, at the threat of arms, decided, “of free will to unite with federated Serbia.”

Thus, Kosovo was made a region within Serbia and Serbia joined the Yugoslav federation as a republic. One must note that Kosovo’s annexation into Serbia was done with the approval of the communist leaders of Albania who cooperated closely with Tito until 1948.

The takeover was violent. Yugoslav partisans carried out grave atrocities against Albanians in Kosovo and other areas incorporated into Yugoslavia. The death toll was 50,000 ethnic Albanians out of a population of about a million. Initially the communists used the label of “counterrevolution” to fight the Albanian patriotic forces that resisted the invasion of Yugoslav and Albanian partisans following the withdrawal of German troops. The Albanian resistance was violently crushed by four military Yugoslav divisions, most of which were made up of Serbian ultranationalist fighters, Chetniks, who had later joined with the partisans. Two partisan divisions from Albania also helped the Yugoslavs put down the local resistance in Kosovo.

The communist atrocities against the Albanian population in Kosovo continued even with the so-called “mobilization of Albanians.” Some 15,000 untrained men were forcibly conscripted into partisan ranks and sent to fight against the Germans in other parts of Yugoslavia. None of the 15,000 recruits returned. Another massacre was that of Tivar in April 1945. Over 3,500 young Albanians were forcibly mobilized and sent to fight the Nazis along the Adriatic Sea. Most of them were lined up and shot by Montenegro’s Fourth Brigade. Yugoslav communists later admitted to the massacres, but insisted that they were a “mistake” or a “misunderstanding” that occurred during the transportation of the victims.

The violent crackdown on the anti-communist resistance in Kosovo was followed by a brutal dictatorship. Just as the First Yugoslavia had done before World War II, the communist regime sought to ethnically cleanse Kosovo of Albanians by expelling or assimilating them. The Albanians never accepted communism nor did they identify with its motto of “brotherhood and unity” of communist propaganda. The communist regime at this point began a series of social and cultural reforms as part of an “ideological emancipation” package for ethnic minorities but the Albanians were barely granted the right of primary education in their native tongue. Even newspaper articles were also translated from the official language, i.e., Serbo-Croatian, into Albanian.

Under such circumstances the armed anti-communist resistance which was quelled in 1945 was replaced by a secret resistance that sought unification with Albania (This resistance was called an irredentist movement, meaning that it sought to redeem the lands that remained outside of Albania.) but it was a revolutionary movement based on a leftist ideology and it became more prominent in 1949 and onward after Tito split up with the Soviet Union. The Albanian communist leader, Enver Hoxha, remained close to Moscow and hoped to serve Soviet interests against Yugoslavia. He sought to use Albanian irredentists in Kosovo and Yugoslav communists who still sympathized with Stalin to overthrow Tito and replace him with a pro-Soviet leader.

Albanian irredentism in Kosovo remained active more or less until 1966 when Tito finally defeated his opponent, Ranković, who supported a centralized state. Ranković had Moscow’s support and hoped to oust Tito and return Yugoslavia to the eastern bloc. Tito, on the other hand, insisted on independence and decentralization. Economically he favored workers’ self-management. He followed his own international agenda and became the leader of the so-called Non-Aligned Movement. (This movement was a group of countries that were neither U.S. nor Soviet allies, and included nations such India, Egypt, and Venezuela.)

With Ranković out of the scene, Albanians in Kosovo sought to achieve their rights within Yugoslavia. In November 1968 Albanian student demonstrations broke out demanding that Kosovo be made a republic of the Yugoslav federation. Until then Albanians had sought to unify with Albania through a revolutionary struggle. Now they demanded changes within the Yugoslav system. Along with the demands for a republic of Kosovo there were also calls for an Albanian republic in Yugoslavia. This republic would include Albanian-inhabited territories that were then part of three existing republics (Serbia, Macedonia, and Montenegro).

Tito turned down the Albanian demands for a republic of Kosovo. However, the Yugoslav constitution was amended in 1968 and Kosovo was made a federal unit of Yugoslavia. Kosovo remained part of Serbia as an autonomous province but it gained its own voice in the federal government. The constitutional amendments raised the status of Albanians from an ethnic minority to that of a nationality. As a nationality they were still not considered a constituent nation of Yugoslavia but (Albanians) gained the right to use their national symbols and establish institutions of higher education in their own language.

In 1970 a university was founded in Kosovo. Many other important education and cultural institutions were also opened during that time. The improvements were reinforced in 1974 when a new Yugoslav constitution increased Kosovo’s autonomy and influence in the federal government. Kosovo was made practically equal to other federal units. This did not resonate well with nationalists in Serbia who wanted to centralize power. They criticized the constitution as Tito’s plot to weaken Serbia vis-à-vis other Yugoslav republics such as Croatia and Slovenia.

Even Yugoslavia’s tragic disintegration is linked with Kosovo. In March 1981 demonstrations broke out as Albanians demanded the republic of Kosovo. At the insistence of Serb nationalists the demonstrations were declared a “counterrevolutionary event.” The Yugoslav authorities used police and military force to brutally crack down on demonstrators. As a result the Kosovo crisis became a catalyst of two parallel processes: on the one hand, ultranationalists rose to prominence in Serbia; on the other hand, non-Serb republics—Croatia and Slovenia—opposed Serbian domination and sought to break away from Yugoslavia. This whole process became irreversible on March 23, 1989 when Serbia used force to practically revoke Kosovo’s autonomy and turn the Yugoslav federation into a greater Serbia.

The violent repression of Kosovo’s autonomy led to the inevitable disintegration of Yugoslavia. Slovenia and Croatia both declared their independence from Yugoslavia on the basis of the right to self-determination which was recognized in the federal constitution.

Serbia’s leader, Milošević, who virtually controlled the federal government, responded by using the Yugoslav military against the two republics. In May 1991 war broke out in Slovenia and soon afterwards in Croatia. In Croatia, Milošević instigated ethnic Serbs to gain control of parts of the country. Serb nationalists, therefore, formed the Serbian Republic of Krajina, which controlled about a third of Croatia’s territory.

In August 1991, an international conference at the Hague recognized the disintegration of Yugoslavia. Soon after, another republic, Bosnia and Herzegovina, declared its independence. Milošević again used the Yugoslav military against the breakaway republic.

Since Kosovo was not formally a republic, the Hague Conference treated it as virtually part of Serbia. Kosovo Albanians did not agree with this treatment and they worked on creating their own independent state.

In July 1990 the Kosovo parliament in Kacanik declared Kosovo a republic within Yugoslavia and in September they ratified a constitution for Kosovo. A year later, in 1991, the people of Kosovo voted in a referendum on independence. Ninety-seven percent opted for independence thereby formally establishing the legitimacy for the sovereign state of Kosovo.

Kosovo remained occupied by Serbian forces but the state of Kosovo began to function in parallel according to its own laws. It governed many areas of life ranging from culture, education, and healthcare to national defense. In April 1992, Kosovo held its first democratic elections. A parliament was elected along with the country’s first president, Dr. Ibrahim Rugova. The elections empowered the independent state of Kosovo as a “parallel state,” although Serbia and the international community declined to recognize it.

The parallel state of Kosovo was able to maintain peace in the country for a substantial time all while Serbia hoped to ignite another war. Serbian forces instituted an apartheid regime, enforced segregation, and worked to ethnically cleanse Kosovo. In the meantime, Serbian academics came up with an elaborate plan as to how to get rid of Kosovo’s Albanian population. They called Kosovo “a cradle of the Serbian civilization” and blamed Tito for handing it over to the Albanians. Milošević worked on implementing the plan devised by the academics.

During the 1990s, there were three important international conferences — in the Hague (in 1991), in London (1992), and in Dayton, Ohio (1995). All three treated Kosovo as “an internal issue of Serbia” and ignored the parallel state of Kosovo. This approach helped the international community contain violence in the former Yugoslavia because an armed conflict in Kosovo could easily involve other countries with ties to ethnic Albanians, namely Albania and Macedonia. It could also involve Bulgaria and Greece, which have their own stakes in Macedonia.

Milošević, however, perceived the international community’s position as a green light, a free pass to executing his plans. Therefore, after the Dayton Conference in 1995, he began to intensify his repression of Albanians and the situation soon escalated into a conflict. In 1997 the Kosovo Liberation Army, the KLA, made its first public appearance and began taking guerrilla actions against Serb police and military forces in Kosovo. KLA actions intensified while the Serbian regime reacted against the defenseless civilian population and used the military to carry out ethnic cleansing.

But the crisis did not go unnoticed. The international community turned its eyes on Kosovo hoping to prevent another regional conflict. In the spring of 1998, U.S. diplomats became directly involved in putting an end to the crisis but their efforts rendered no results because Milošević was determined to solve the Kosovo issue militarily. He was set on crushing the parallel state of Kosovo and defeating the KLA guerillas.

In the spring and summer of 1998 the Yugoslav military began a wide campaign against Kosovo’s population. Massacres took place in several villages in the west and the center of the country. One infamous massacre in March 1998 claimed the lives of 56 members of the Jashari family. The majority of them were women and children. These atrocities put increased pressure on the international community. Until then it had tried the force of diplomacy but failed. From now on they turned to the diplomacy of force.

During the summer and fall of 1998 international diplomats decided to call a conference to find a permanent solution for Kosovo. The conference began in February 1999 at Rambouillet in Paris and lasted through March. Western powers proposed this solution: Kosovo would be given autonomy within Serbia, NATO troops would be deployed to maintain peace, and a referendum on independence would be held three years later. The Kosovo Albanian delegation signed the agreement; the Serbs refused.

Milošević’s refusal to sign the Rambouillet Agreement while insisting on using force against the Albanians provoked the international community to act. The United States and the main European countries acting together as part of the NATO alliance decided to bomb Serbia and on March 24, 1999. NATO began its first humanitarian campaign to put an end to the Serbian atrocities and ethnic cleansing. From March 24 to June 12 NATO carried out air strikes against Serbian police and military forces until Milošević agreed to withdraw from Kosovo. In June 1999, the United Nations Security Council approved its Resolution 1244 which placed Kosovo under an international administration. NATO troops were put in charge of security.

The Albanians contributed to this favorable ending. They acted responsibly in opposing communism and seeking to establish democracy. They organized the parallel state that successfully governed many areas of life in Kosovo and avoided an armed conflict with Serbia for almost a decade. The Albanians chose a just path and through their perseverance were able to achieve the independent state of Kosovo in 2008. The state of Kosovo today has brought peace and stability to the region of Southeast Europe and has prevented the regional wars that Milošević and his supporters desired in the 1990s.

The branch of the Democratic League of Kosovo in the United States and the Albanian lobby in the USA along with the branches of the Democratic League of Kosovo in Germany, Switzerland and elsewhere in Europe, became instrumental to the anti-communist student movement in Albania, paving the way for a smoother transition from communism to democracy. Albanians in Albania and Kosovo as well as in other territories where they lived contributed to the elimination of communism in Albania, and the communist dictatorship returned to a Western democracy.