Dr. Dorian Sevo/
“Platoni ashtu si të urtët e hindusë dhe Buda mësonte rilindjen, rimishërimin, të përtërirë gjithmonë nga shpirti i pavdkeshëm. Frymëzimi i urtisë do të vinte nga një kujtim i turbullt i asaj që shpirti e dinte më përpara. Është hamendësuar shpesh se Platoni ia detyron filozofisë indiane ose budiste teorinë e tij të metampsikozës.”(Edmund Jacoby 2006).
Një përqasje tjetër midis filozofisë lindore dhe asaj greke përsa i përket mitetve do i përmëndim më poshtë. Dihet që në lindjen e largët një ndër figurat më në zë, përveç Konfucit, është edhe Buda.
Ajo që na bën më shumë përshtypje në mendimin budist është se në të gjejmë mendime shumë të ngjashme me mendimtarët grekë të antikitetit. Në mendimin budist flitet për zjarrin, tokën, ujin e ajrin, si përbërës kryesor të botës, dhe rrjedhimisht të vetë njeriut, ku tek njeriu, bën pjesë edhe vetëdija, ndjenja dhe gjithëpërfshirja.
Zjarri, toka, uji dhe ajri në mendimin budist quhen “dharmas” të cilët rregullojnë jo vetëm botën fizike por edhe atë psikike. Në dallim me filozofët antikë, tek Buda, elementët nuk shiheshin si të ndarë, sepse ata nuk mund të jetonin pa njëri tjetrin.
Një ndër shembujt që jep Buda për ta ilustruar këtë gjë, është shembulli i ndërgjegjes njerëzore, e cila, për të, është e pa konceptueshme që të jetë pa trupin, pra e ndarë prej tij. Gjithashtu trupi nuk mund të jetojë pa tokën dhe pa ujin.
Pra, shohim që në mendimin budist, elementët janë të lidhur ngushtë me njëri tjetrin, sepse ata nuk mund të jenë të plotë po të jenë të ndarë.
Asnjë nga këta elementë nuk ëshët i përkryer, sepse përkryerja dhe plotëria janë pronë e Atmanit [shpirtit të botës].
Ajo çka është më interesante në këtë filozofi është ideja e saj e pambarimshmërishë.
Vdekja në budizëm trajtohet në një mënyrë shumë të veçantë.
Buda mendon se vdekja e njeriut nuk është një fund por një gjëndje ndërmjetëse në një varg të pandërprer rilindjesh.
Diçka shumë e ngjashme me këtë ide gjëndet edhe tek libri “Fedoni” i Platonit.
Në këtë vepër metafizike të Platonit tregohet se si shpirtrat e këqij futen tek disa kafshë të ulëta; ky fenomen njihet si [metampsikoza].
Mendohet se Platoni ka mësuar dhe ka përvetësuar prej budizmit, përshëmbull, ideja që përmëndëm më lartë, e [metampsikozës], e kalimit të shpirtrave nga një trup në një tjetër është shumë e ngjashme me atë budiste.
Gjithashtu jeta e jetuar në mënyrë të virtytshme dhe të drejtë, ëshë pjesë e të dy filozofive, si asaj platoniane dhe asaj budiste.
Ideja e vetëmjaftueshmërisë është gjithashtu një ngjashmëri midis këtyre dy filozofive; si, të qënit të përmbajtur, të mos lejuarit të vetes të joshesh nga pasionet të cilat mund të të kthejnë në një skllav të tyre. Të gjitha këto ide të kujtojnë mbretin filozof të Platonit. Buda shprehej, se nëse ne heqim dorë nga kjo botë, në kuptimin që, të mos e dëshirojmë aq shumë, aq sa jeta jonë të bëhet e pa ekuilibruar dhe më pas të na shqetësoj, sa të shndërrohet në një makth të vërtetë, njëlloj si ideja për vdekjen, duhet që të heqim dorë nga kjo botë, pra nga dëshirat tona të pafundme për gjërat e kësaj bote, dhe do të shohim që frika e vdekjes nuk do të jetë më. “Kjo gjëndje e “të mos duash më të zoterosh dhe të jetosh” është për Budën nirvana (fjalë për fjalë: shuarja), synimi më i lartë i të urtit.”(Edmund, Jacoby 2006).
Filozofia budiste na mëson se “Njerëzit, për arsye të pasioneve të tyre të çrregullta, ndihmojnë për këtë dhe vuajnë nga kjo. Buda mëson se urtësia qëndron te çlirimi nga këto pasione dhe nga shtrëngesat e jetës.”(Edmund, Jacoby 2006).
Ngjashmëritë e tjera midis filozofisë së lindjes, dhe asaj perëndimore, më saktë të greqisë së lashtë, ne i vëmë re edhe tek mitologjitë e tyre.
Për shëmbull; gjykimi i të vdekurve ashtu siç e paraqesin egjiptianët e paraqesin më vonë edhe grekët. Egjiptianët e lashtë kishin idenë e një bote ku zhvendoseshin më pas shpirtrat dhe aty gjykoheshin prej një zoti suprem, të njëjtën gjë e huazuan edhe grekët, por në rastin e grekërve, ky zot suprem, i cili gjykonte të vdekurit, quhej Had, dhe kishte një pamje krejt tjetër prej atyre të egjiptianëve.
Pra shohim që shumë më vonë se egjiptianët, grekët krijuan traditën sipas së cilës, të vdekurit duhej të jepnin llogari për veprimet e tyre.
Vumë re, se grekët kanë marrë mjaftë nga mendimi filozofik lindor, madje ata e pohonin edhe vetë që kanë qënë nxënësit më të mirë të lindorëve.
Në kohën e latinëve të antikitetit, ekzistone një shprehje që e pohonte hapur përthithjen e kulturës prej lindorëve “ex orient lux” që dotë thotë se “drita vjen nga orienti” pra nga lindja, në kuptimin që qytetërimi evropian vërtet është i lindur në Greqi por nuk duhet mohuar fakti se ky qytetërim grek në antikitet është ushqyer mjaftueshëm nga kultura orientale.
Lidhur me krijimin e botës, shumë kush prej nesh do shtronte pyetjen mijëra vjeçare. Sie e krijoi Zoti botën, prej materies që ekzistonte më parë apo nga hiçi? Pyetje kjo e shtruar gjërësisht që nga antikiteti e deri në të gjithë mesjetën. Për ti dhënë një përgjigje kësaj pyetjeje etërit e kishës duhet t’i drejtoheshin filozofisë greke që kjo t’i ndihmonte për t’ua shpjeguar. Një filozof me ndikim mjaft të madh në këtë drejtim ka qënë edhe Platoni me idenë e tij të Demiurgut.
Demiurgu apo Zoti i Platonit paraqitet si një artizan i madh i botës i cili vë rregull në kaosin ekzistues. Por ne do të shohim që si tek Bibla ashtu edhe tek Mitet e lashta greke dhe tek filozofia e Platonit ka një ngjashmëri të jashtëzakonshme lidhur me krijimin e botës. Tek Zanafilla 1: 1-5 që është një ndër librat e parë të pentateukut në Bibël, shkruar prej Moisiut, jepet se si u krijua bota; shkrim ky që daton 1500 vjet para lindjes së Krishtit. Aty shprehimisht thuhet: Tek Zanafilla 1: 1-5 “Në fillim Perëndia krijoi qiejtë dhe tokën. Toka ishte pa trajtë, e zbrazët dhe errësira mbulonte sipërfaqen e humnerës; dhe fryma e Perëndisë fluturonte mbi sipërfaqen e ujrave. Pastaj Perëndia tha: “U bëftë drita”! Dhe drita u bë. Dhe Perëndia pa që drita ishte e mirë; dhe Perëndia e ndau dritën nga errësira. Dhe Perëndia e quajti dritën “ditë” dhe errësirën “natë”, kështu erdhi mbrëmja e pastaj erdhi mëngjesi: dita e parë.”(Bibla. Zanafilla. ABS 2000).
