Frank Shkreli/

(Për herë të parë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Unioni i Gazetarëve Shqiptarë ndau vlersime për disa nga gazetarët më të njohur pët kontributet e tyre në pesë dekadat e fundit).

Të nderuar përfaqësues të Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, Unioni i Gazetareve Shqiptarë. I nderuar Z. Aleksandër Çipa me bashkpuntorë, Dritan Haxhia, dega USA, të nderuar kolegë, zonja dhe zotërinj.

Me mirënjohje të thellë dhe me përulësi e pranoj këtë vlerësim. Të nderohesh nga Unioni i Gazetarëve Shqiptarë — një institucion që ndodhet në zemër të profesionit tonë–është privilegj dhe, njëkohsisht, një vërtetim domethënës i vlerave tona të përbashkëta në mbrojtje të lirisë së fjalës – që botërisht konsiderohet si baza e të gjitha lirive dhe të drejtave të tjera universale bazë të njeriut.

Ky vlerësim nuk është thjesht një nderim personal, vetëm për mua. Ai është edhe një kujtesë e misionit profesional dhe jetësor që na bashkon: të mbrojmë të Vërtetën, të informojmë publikun me integritet dhe t’i shërbejmë shoqërisë ku jetojmë e punojmë, me guxim dhe përgjegjësi qytetare, atdhetare, por edhe njerëzore.

Me besimin se, “Me armë kemi ruajtur ekzistencën tonë. Me pendë do t’ia sjellin të mbarën dhe të mirën Atdheut”, citohet të ketë shkruar At Gjergj Fishta për rolin e gazetarëve. Frank Shkreli: At Gjergj Fishta për rolin e shtypit të lirë. Në përvjetorin e kalimit të tij në amshim | Gazeta Telegraf

Gazetaria e lirë nuk është vetëm profesion; është edhe mision, një shfaqje besimi publik, në mbështetje, pa kompromis, të kësaj lirie themelore të njeriut. Ky parim bazë ndaj lirisë së vërtetë të fjalës, detyron gazetarin e lirë të jetë gjithmonë vigjilent, etik, me moral personal dhe përgjegjësi të lartë shoqërore, në mbrojtje edhe të interesave kombëtare, në ushtrimin e gazetarisë së lirë. Duke u qëndruar edhe besnik parimeve që i japin gazetarisë së lirë, qëllimin e saj maksimal fisnik në mbrojtje të së VËRTETËS – me objektivitet, paanshmëri dhe saktësi, në informimin e lexuesve dhe audiencave të tjera mediatike moderne.

Për më tepër, gazetarët e lirë, “lypset të jenë mbrojtësit e së vërtetës dhe farkuesat e atij karakteri kombëtar fisnik e të shëndosh, të pathyeshëm e guximtar, por edhe njiherit të rysun, të disiplinuem, të ndieshëm, e të zellshëm për dije e për punë”. (Një citim që i akordohet At Gjergj Fishtës, mbi rolin e gazetarit të lirë).

Në rrugëtimin tim prej një gjysëm shekulli në këtë fushë tepër fisnike të jetës dhe veprimtarisë time, shpeshherë jam frymëzuar edhe nga përkushtimi i shumë kolegëve — të djeshëm dhe të sotëm – të cilët kanë mbajtur lartë flamurin e gazetarisë së lirë dhe të përgjegjshme, shpesh në rrethana shumë të vështira.

Përkushtimi i tyre ndaj lirisë së fjalës ka forcuar edhe përkushtimin tim ndaj lirisë së shtypit. Ky vlerësim sot nga Unioni i Gazetarëve Shqiptarë e rinovon atë përkushtim dhe më kujton disa prej gazetarëve dhe atdhetarëve shqiptarë dhe amerikanë të shekullit të kaluar, me disa prej të cilëve, kam patur nderin dhe privilegjin të punojë në Zërin e Amerikës, por jo vetëm, e të cilët një mënyrë ose tjetër, kanë influencuar pozitivisht karrierën time të gjatë në këtë fushë.

Më lejoni të shpreh mirënjohjen time të sinqertë për Unionin e Gazetarëve Shqiptarë për punën e pandërprerë në mbrojtjen e të drejtave, dinjitetit dhe pavarësisë së gazetarëve shqiptarë, në kushte shumë të vështira pune. Jam i vetdijshëm i sfidave serioze me të cilat është përballur gazetaria shqiptare gjatë tranzicionit të stërgjatur politik të 35-viteve të kaluara. Por, përpjekjet tuaja dhe përkushtimi ndaj lirisë së fjalës – si ent mbarë-kombëtar në mbrojtje të lirisë së shtypit — sigurojnë që liria e gazetarit të mbetet jo vetëm e rëndësishme për vet gazetarët, por që të luaj edhe rolin thelbësor për zhvillimin demokratik dhe lirive bazë të shqiptarëve në trojet e tyre shekullore në Ballkanin Perëndimor.

E pranoj këtë nderim gjithashtu me mirënjohje, por edhe me ndjenjën e përgjegjësisë–që të vazhdoj të kontribuoj, megjith moshën e shtyrë, në çdo mënyrë që mundem, në përparimin e vazhdueshëm të lirisë së shtypit, në promovimin e standardeve etike dhe në forcimin e besimit të publikut në punën që gazetarët shqiptarë bëjnë kudo dhe pa ndërhyrje politike.

Falënderoj edhe një herë, sinqerisht, Unionin e Gazetarëve Shqiptarë për këtë vlerësim kaq domethënës. Është thellësisht i çmuar nga ana ime, si një vërtetim, jo vetëm i përkushtimit tim ndaj integritetit profesional, dhe vlerave të objektivitetit të etikës gazetareske, por edhe i punës së gjatë të shumë ish-kolegëve të mi, bashkpuntorë në Zërin e Amerikës. Të cilët për fat të keq nuk arritën të shihnin shembjen e komunizmit ndërkombëtar në Evropë 35-vjet më parë dhe as fundin e regjimit enverist në Shqipërinë e tyre të dashur.

Duke falënderuar Unionin e Gazetarëve Shqiptarë për këtë vlersim, me këtë rast, të gjithë ata i kujtoj me mall, respekt e mirënjohje: të gjithë ata gazetarë shqiptaro-amerikanë të cilët me punën e tyre të palodhur dhe me besim në misionin e tyre jetësor të gazetarisë së lirë dhe me vet-mohim në shpërblim, kontribuan shumë për lirinë dhe demokracinë e shqiptarëve, ndërkohë që shërbyen edhe si urë për forcimin e marrëdhënieve historike midis Kombit Shqiptar dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Prandaj, me këtë rast, pa dashur të përmendi emra se janë shumë — Ju dhe atyre, me respekt dhe mirënjohje të thellë, u shkojnë falënderimet e mia më të përzemërta për vlersimin!

Instituti “Lumo Skendo”/

Shpallja e Vetëqeverimit Shqiptar të qarkut të Korçës më 10 dhjetor 1916 është një ngjarje madhore në historinë e Shqipërisë. Përgjatë Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u kthye në shesh lufte të fuqive europiane ndërluftuese dhe ato ballkanike, për interesat e tyre. Nga kjo situatë përfitoi qeveria greke për të depërtuar ushtrinë e saj në Shqipëri dhe në fund të vitit 1914 Korça dhe Gjirokastra ishin të pushtuara prej saj. Ushtritë serbe arritën deri në Durrës. Ndërkohë, Shqipëria Veriore dhe Qëndrore ishin pushtuar nga Austriakët, që pasi kishin thyer serbët, kishin përparuar deri në afërsi të Korçës. Italianët kishin zënë vend në qarkun e Gjirokstrës dhe në një pjesë të Kolonjës, si edhe në ishullin e Sazanit e në Vlorë. Në tetor 1916 ustria franceze pushtoi qarkun e Korçës. Mbi ekzistencën e Shqipërisë rëndonte edhe Traktati i fshehtë i Londrës për coptimin e Shqipërisë.

Kur ushtria franceze u shtri në këtë krahinë, u ndodh përballë një lëvizje të gjerë të armatosur shqiptare, që luftonte për dëbimin nga krahina e pushtuesve grekë, sepse e konsideronte pushtimin grek si më të rrëzikshëm, jo vetëm se e kishin provuar gjatë viteve 1912-1914,për shovinizmin dhe me masakrat e pashembullta ndaj popullsisë, por edhe se Korça e Gjirokastra ishin përcaktuar në Traktatin e fshehtë të Londrës si teritore qe do t’i jepeshin Greqisë.

Forcat patriotike të qarkut të Korçës reaguan dhe e rrethuan qytetin e Korçës: çetat e Sali Butkës, që bashkëpunonin me austriakët, u shtrinë prej Kamenicë gjer në teqenë e Melçanit dhe fuqitë e Themistokli Gërmenjit, me mbështetjen bullgaro-maqedonase, nga Podgoria deri në Melçan. Të dy komandantët bënë marrëveshje për ta shtrënguar ushtarakisht Korçën dhe për ta mbajtur nën kontroll. Teqeja e Melçanit do të ishte qendër tyre e përbashkët. Komandanti Sali Butka i dërgoi autoritetit ushtarak në Korçë, kolonelit Burnazel këto kërkesa:

1)Të ngrihet flamuri shqiptar në Korçë. 2) Të çelen shkollat kombiare shqip në Korçë dhe të mbyllen shkollat greke. 3) Ushtria franceze të dalë nga qyteti i Korçës dhe të qëndrojë në Debojë, te kazermat.

( Petro Harizi, “Histori kronologjike e Qarkut të Korçës”)

Në këto rrethana të pafavorshme strategjike e ushtarake për francezët, gjeneral Sarrej dërgoi në Korçë kolonelin Deskoins me dy batalione këmbësorie dhe skuadrone kalorësie dhe një bateri artilerie, me udhëzime të qarta: “Gjenerali nuk do në Korçë as grekë të asnjë lloji, as italianë, as esatistë “

Më 23 nëntor 1916, koloneli largoi nga Korça qeveritarin grek Argjiropolos me gjithë shpurën e tij dhe shpërndau bandat e së andartëve. Dekuan e çmoi ndjenjën kombëtare shqiptare në Korçë, që sipas tij “okupacioni grek ka mundur të mos e lërë të marrë frymë, por nuk ka mundur ta mbysë”.

Më 24 nëntor, Themistokliu u paraqit tek autoritetet franceze dhe u takua me kolonelin Deskoins. Janë të famshme falët e Themistokliut: “Unë jam një patriot shqiptar. Nuk kam asnjë shkak armiqësie kundër francezëve. Nuk kam qenë kurrë kundër jush, por me ata që më dukej se garantonin lirinë e atdheut tim. Unë grekët i shikoj si armiqtë tanë më të mëdhenj. Kam marrë armët për t’i luftuar. Tash që autoritetet franceze larguan nga Korça përfaqësuesin e qeverisë greke, nuk kam më asnjë arsye për të qëndruar në mal. Vinj pra tek ju si një njeri plotësisht lojal, Kimëni në dispozicion. Nuk kërkoj gjë tjetër veçse t’ju ndihmonj e të vë në shërbimin tuaj influencën time mbi popullsitë”

Edhe nga këto fjalë atdhetare të Themistokliut, del qartë se rreziku kryesor për qarkun e Korçës ishte ai grek.

Koloneli francez Deskoins i vlerësonte kështu forcat patriotike shqiptare: “Në perëndim të Korçës, bandat austro-shqiptare të Sali Butkës. Tërësia e bandave të Sali Butkës kishte forcën e disa batalioneve franceze. Në veri të Korçës, bandat bullgaro-shqiptare të Themistokliut kishte forcën numerike të një batalioni francez. I rrethuar nga forcat luftarake shqiptare, koloneli francez bëri përçapje për të kontaktuar me Sali Butkën. Ai dërgoi tek Sali Butka një delegacion ushtarak me në krye major Masjet, bashkë me një dërgatë të qytetarisë së Korçës. Bisedimet qenë të suksesshme.

Kërkesat e Sali Butkës, datë 3 dhjetor 1916:

1. Vetëqeverimi i kazasë së Korçës do të përmbledhë provizorisht Bilishtin, Kolonjën, Oparin dhe Gorën, gjersa të çlirohen krahinat e tjera.

2. Flamuri zyrtar do të jetë flamuri i Skënderbeut me shqiponjën dykrenare.

3. Gjuha zyrtare do të jetë shqipja.

4. Do të formohet një komision prej pesë patriotësh i zgjedhur nga luftëtarë të lëvizjes kombëtare. Komisioni do të përmbushë detyrat e një qeverie me të drejtë të bëjë ligje, të emërojë e të pushojë nëpunës, të ndryshojë e të rregulojë çdo gjë që sheh të dobishme e të arsyeshme.

5. Administrata do të përbëhet nga elementë patriotë të sprovuar.

6. Gjykatoret do të veprojnë në gjuhën shqipe dhe me personel të aftë për plotësimin e detyrës.

7. Arsimi do të jetë krejt shqiptar, me baza të shëndosha kombëtare.

8. Të mbyllen gjithë shkollat propagandistike greke

9. Postat dhe telegrafat do të varen nga administrate shqiptare

10. Të formohet një polici për të mbajtur qetësinë e qytetit.

11. Të formohet një gjindarmëri shqiptare me komandantë shqiptarë për të mbrojtur vendin.

12. Komanda franceze detyrohet të mbrojë vetëqeverimin e kazasë së Korçës nga çdo kërcënim

13. Qeveria franceze merr detyrimin moral të përkrahë të drejtat e Shqipërisë dhe veçanërisht të Kazasë së Korçës në konferencën që do të mblidhet, kur të mbarojë lufta. ( P.Katro: Kush është Sali Butka, Tiranë 2020)

Themistokliu, Tefik Panariti dhe Llazo Progri, u paraqitnë në zyrën e Kolonelit Descoins dhe i dorëzuan zarfin e Sali Butkës me kërkesat e palës shqiptare. “Dje pasdreke në orën 3.30 Themistokliu dhe unë vajtëm një vizitë te Koloneli Discoins, ku gjetëm dhe Major Massiet, të cilët na pritën me një familjaritet dhe kordialitet të jashtëzakonshmë. Koloneli, duke i dhënë dorën Themistokliut, ia shtrëngon dhe i thotë: “Jam me të vërtetë i lënduar nga pritja madhështore dhe nderimet, që iu bënë Majorit Massiet dhe komisionit që dërgova te Sali Butka. Majori më bëri një përshkrim të gjallë dhe të hollësishmë të takimit të djeshmë me përshtypje të një ndjenje dashurie dhe admirimi, si për Sali Butkën ashtu dhe për sekretarin e tij me kulturë franceze dhe pour les vaillants combattants de l’Albanie. Veçanërisht më ka bërë përshtypje përmbajtja e letrës së Sali Butkës me konditat e tij të inspiruara nga një ndjenjë e lartë atdhedashurie dhe të cilat n’ esencë nuk ndyshojnë nga ato që kemi biseduar bashkë. Dua t’ju çfaq gëzimin tim për këtë gjë dhe të na konsideroni paskëtaj, që të dyve, si miqtë tuaj më të sinqertë. Konditat e Sali Butkës (të cilat ua tregoi) po i studioj me vërrejtje dhe do t’ia përcjell kryetarit tim, me një raport të gjatë shumë të favorshmë, se forcojnë dhe konsolidojnë dhe veprën tuaj”.

Koloneli Deskoins i pranon në librin e tij “Gjashtë muaj histori të Shqipërisë” propozimet e Sali Butkës dhe kthesën që bënë propozimet e tij për shpalljen e Vetëqeverimit shqiptar të Korçës.

“Ky evolucion do të kishte mundur të bëhej shkallë-shkallë, sikur një përçapje personale e Sali Butkës, i cili nga teqeja e Melçanit vëzhgonte dhe ndiente edhe vetë aspiratat e bashkatdhetarëve të vet, të mos kishte ardhur e shkaktuar rrëkëllyerjen e përshpejtuar të ngjarjeve. Në mbrëmjen e 3 dhjetorit, mora nga ai një letër, në të cilën ai më shpallte se ishte krejt i disponuar të linte armët, në qoftë se komanda proklamonte pavarësinë e Kazasë së Korçës, nën mbrojtjen ushtarake të Francës. Kuptohet vetiu se unë nuk isha kompetent për të marrë vendimin, që dëshironte Sali Butka, por ishte detyra ime të studioja në mënyrë sa më të plotë çështjen e t’i jepja Gjeneralit Kryekomandues të gjithë elementet e vendimit që do të mirrte në këtë mes”- Kolonel Desoins.

Koloneli Deskoins i shqyrtoi kërkesat e Sali Butkës nga pikëpamja ushtarake , dmth shqyrtoi pasojat që pranimi ose refuzimi i propozimeve të Sali Butkës do të kishte mbi operacionet e ushtrive aleate në Lindje. Ai ia drejtoi çështjen, bashkë me arsyetimin e tij, kryekomandantit Sarrej në Selanik dhe mori prej tij përgjigje pozitive, që miratonte pikëpamjet e Deskoins-it dhe kërkesat e Sali Butkës. Menjëherë thirri Themistoklinë dhe i kumtoi dy telegramet nga Selaniku. Koloneli jep një vlerësim të lartë dhe prekës për Themoistokliun: ”Kënaqësia e tij qe nga më të thellat. Edhe me të vërtetë , ai shihte të realizuar ëndrrën e tij, pavarësinë e vendit të tij, e ai do të ishte farkëtari kryesor i kësaj ngjarjeje historike”

Komandanti ushtarak Dekuan i ktheu përgjigje pozitive, Sali Butkës:

“Zotit Sali Butka

Komandant i Luftëtarëve Vullnetarë Shqiptarë, Melçan

Sipas instruksioneve të marra nga Kryekomandanti i Ushtrive Aleate të Lindjes, Gjenerali Sarrej, kam nderin të vë në dijeninë tuaj se komanda aleate e sheh me sy të mirë dhe e çmon lëvizjen tuaj patriotike për të drejtat e popullit shqiptar për liri dhe indipendencë. Gjithashtu, mori parasysh dëshirat e shfaqura në letrën tuaj të datës 3 të këtij, të cilat i gjeti të arsyeshme dhe jam i autorizuar t’ju komunikoj pëlqimin dhe aprovimin e tij. Pranoni, zoti Komandant shprehjet e konsideratës sime më të shquar.

Kolonel Dekuan

Komandant i Qarkut të Korçës” .

Sali Butka u gëzua nga plotësimi i konditave të propozuara:

“Zoti major,- i shkruan majorit Masjet,- jam shumë i kënaqur nga përgjigja e zotit gjeneral dhe ju lutem t’i shkruani për mirënjohjen time të thellë, bashkë me urimet e mia për fitoren e fuqive aleate. Gjithashtu, ju lutem t’i bëni nderime zotit kolonel dhe ta siguroni mbi besnikërinë time. Qysh sot jam shpirtërisht i bashkuar me ju dhe pres rastin e volitshëm të vihem plotësisht në radhët tuaja”-Sali Butka

Kronikani Petraq Katro, ne librin “”Kush ishte Sali Butka”, Tiranë, dhjetor 2020, shkruan:

“Ditën e shtunë në mëngjes, vjen Sabri Panariti i dërguar nga Themistokliu dhe na lajmëroj në mënyrë konfidenciale se konditat tona u pranuan dhe se do të na i bënte njoftimin zyrtarisht. Sabriu na tha gjithashtu se të nesërmen më 10 dhjetor do të nënëshkruhet një protokoll për vetëqeverimin e Kazasë së Korçës, do të ngrihet flamuri kombëtar dhe do të zgjidhet një këshillë qeveritare.

Koloneli Deskoins së bashku me shtatmadhorinë e tij dhe Themistoliun punuan gjithë natën dhe hartuan dokumentin e shpalljes të vetëqëverimit të kazasë së Korçës, që, sipas Deskoins, do të përbënte në një farë mënyre “Statusin themeltar të Shtetit autonom të Korçës”(Deskoins “Gjashtë muaj histori të Shqipërisë, Paris”

Në Protokollin e datës 10 dhjetor 1916, sanksionohet: “Sipas dëshirës së popullit shqiptar, të cilën e rrëfeu me anë të përfaqësonjësve të tij, Kazaja e Korçës, bashkë më qarqet e Bilishtit, Oparit dhe Gorës, formojnë krahinën vetëqeveritare të Korçës për t’u qeverisur prej qeveritarëve shqiptarë, nënë mbrojtjen e komandës së ushtrisë Franceze”. (protokolli i 10 dhjetorit 1916)

Kazanë do ta qeveriste një komision prej 14 shqiptarësh, 7 të krishterë dhe 7 myslimanë, gjuha zyrtare do të ishte gjuha shqipe, flamuri shqiptar i Skënderbeut, me një kordhele tringjyrësh të Francës. Themistokli Gërmenji u emërua shef i Policisë, ndërsa Petro Harizi u zgjodh sekretar i Përgjithshëm i Këshillit qeveritar.

Dekuani e përshkruan kështu momentin kur u shpall publikisht Protokolli:

“Themistokliu doli në ballkon, iu drejtua popullit me një fjalim dhe, në mes brohoritjesh, shpalosi flamurin e Skënderbeut, kravatuar me ngjyrat franceze, në vendin ku ditë më parë valonte flamuri grek”.

Ky ishte një akt historik tejet i rëndësishëm në historinë e Korçës dhe të Shqipërisë, sepse afirmonte karakterin etnik shqiptar të krahinës së Korçës dhe administrimin e saj nga shqiptarët, ishte një marrëveshje me përmbajtje politike dhe ushtarake e arritur mbi baza pariteti dhe interesi të ndërsjelltë, por me vlera kombëtare për ne, jo vetëm për në atë moment, por edhe më vonë gjatë përballjeve në Konferencën e Paqes, që Korça t’i mbetej përfundimisht Shqipërisë. Edhe vetë francezët ishin të interesuar për një marrëveshje të tillë. “Për të shpëtuar nga rreziku i komprometimit të gjendjes sonë në Korçë, ne duhet të bënim diçka, që popullsia shqiptare të lidhej me ne në mënyrë të pakundërshtueshme dhe përfundimtare”- shkruante Deskoins.

Po ashtu edhe gjeneral Sarrej i telegrafonte Ministrisë së punëve të Jashtme të Francës në mars 1917: ”Korça deshi të ishte e pavarur dhe e tillë u bë. Qysh atëherë në këtë krahinë mbretëron qetësia” (Historia e popullit shqiptar, 2007)

Në këtë arritje historike ndihmuan edhe patriotët e shquar te Korçës e të Kolonjës si Petro Harizi, Petraq Katro, Thoma Katundi, Dr.Mborja, Tefik Panariti, Nilollaq Zoi, Baba Zylfo, Qazim Panariti, Hajdar Kolonja, Hysen Nikolica etj.

Shpallja e Vetqeverimit Shqiptar te kazasë së Korçës e shpëtoi qarkun e Korçës nga okupimi grek, e bashkoi atë me Shqipërinë dhe ndikoi mëpasnë vendimmarrjen e Fuqive të Mëdhanë Konferencën e Paqes, që Korça t’i mbetej Shqipërisë.

Uran Butka

Marsel Fregjaj/

Në një pasdite gri tipike romake, më 10 maj 2025, Papa Leo XIV doli qetësisht nga Vatikani dhe u drejtua nga një qytetth kodrinor me mezi pesë mijë banorë, i quajtur Xhenacano, tridhjetë kilometra në juglindje të Romës. (Vatican News, 2025; Aleteia, 2025).

Destinacioni i tij ishte Shenjtërorja e Zojës së Këshillit të Mirë, një bazilikë e përulur që administrohet nga augustinët, ku një figurë e Virgjërës Mari e vogël, delikate dhe e ngarkuar me histori ka tërhequr pelegrinë prej shekujsh. (Vatican News, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”).

Aty, në udhëtimin e tij të parë jashtë Vatikanit si papë, Leo u gjunjëzua përpara një Madone për të cilën tradita thotë se ka qëndruar dikur në një kishë në Shkodër, në veri të Shqipërisë, përpara se të “fluturonte” në mënyrë mrekullibërëse përtej Adriatikut në vitin 1467, ndërsa ushtritë osmane afroheshin. (Tirana Times, 2015; Tirana Times duke cituar Robert Elsie; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)

Sipas Vatican News, Leo u tha besimtarëve të Xhenacanos se ai kishte “dëshiruar aq shumë të vinte këtu në këto ditë të para” të shërbesës së tij të re dhe e rinovoi besimin e tij te Zoja e Këshillit të Mirë duke ia besuar Asaj misionin e Pjetrit. (Vatican News, 2025)

Për pjesën më të madhe të botës, kjo dukej si një ndalesë e qetë devocionale; për shqiptarët që e ndiqnin nga larg, dukej si diçka shumë më e madhe. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)

Media shqiptare e përshkroi shenjtëroren si “ikona e shqiptarëve” dhe nënvizoi se dalje e parë e Leos si papë ishte pikërisht drejt “Kishës së Zojës së Këshillit të Mirë, Pajtores së Shqipërisë”. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)

Ato vunë në dukje se kjo nuk ishte një ndalesë e rastësishme mariane: shenjtërorja është një shtëpi e madhe shpirtërore e Urdhrit të Shën Augustinit, të cilit i përket vetë Leo, duke e bërë vizitën njëkohësisht një kthim te rrënjët e tij rregulltare dhe një gjest ndaj popullit shqiptar. (Panorama, 2025; Vatican News, 2025)

Në shtypin shqiptar, komentuesit e lexuan vizitën thuajse sikur vetë Shqipëria po e priste papën e ri: ai u lut përpara një ikone “e njohur edhe si Zoja e Shkodrës” dhe më pas bekoi turmën përpara se të nisej. (Panorama, 2025; Shqiptarja.com, 2025)

Zoja shqiptare në zemër të gjithçkaje

Për të kuptuar pse ka rëndësi kjo, duhet nisur nga vetë piktura. Madona e Këshillit të Mirë në Xhenacano jo më e madhe se një fotografi e vjetër lidhet, në legjendë dhe në devocion, me Zojën e Shkodrës, të nderuar prej shumë kohësh nga katolikët e veriut shqiptar. (Tirana Times, 2015; Catholic Encyclopedia, 1911, via Wikipedia)

Sipas rrëfimit, kur Shkodra po rrethohej në vitin 1467, figura e Marisë me Fëmijën u shkëput nga muri i kishës dhe kaloi detin, derisa u ndal në Xhenacano, ku më pas u ngrit një shenjtërore përreth saj. (Tirana Times, 2015)

Me kalimin e kohës, ipeshkvijtë shqiptarë e shpallën Zojën e Shkodrës “Pajtoren e Shqipërisë” dhe shenjtërorja e Xhenacanos u bë një destinacion i dashur pelegrinazhi për katolikët shqiptarë në atdhe dhe në diasporë. (Tirana Times, 2015)

Kisha universale e vuri re: figura, tashmë e njohur si Zoja e Këshillit të Mirë, u kurorëzua me dekret papnor në shekullin XVII dhe sot përmendet zyrtarisht si Pajtorja e Republikës së Shqipërisë, krahas dioqezave dhe bashkësive të tjera në mbarë botën. (Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)

Për shqiptarët, udhëtimi i parë i Leos si papë ishte një pelegrinazh tek një simbol ku Italia dhe Shqipëria, Roma dhe Shkodra, janë lidhur në mënyrë mistike prej shekujsh. (Tirana Times, 2015; Gazeta Express, 2025)

Dhe për një Kishë që ende vajtonte papën Françesku, ishte e pamundur të mos jehonte një kujtim: në vitin 2014, Françesku erdhi në Shqipëri dhe e quajti vendin një “shembull frymëzues” të bashkëjetesës fetare dhe bashkëpunimit ndërfetar. (Vatican speech in Tirana, 2014; Vatican Radio report, 2014)

Françesku tha se Shqipëria tregonte se bashkëjetesa paqësore dhe e frytshme midis besimtarëve të feve të ndryshme nuk është vetëm e dëshirueshme, por “e mundur dhe realiste”, duke e nxitur vendin të vazhdojë të ofrojë një “shembull frymëzues” për të tjerët. (Vatican speech in Tirana, 2014)

Crux dhe media të tjera vunë në dukje se Françesku donte në mënyrë eksplicite ta ngrinte Shqipërinë si një rast-studim të bashkëjetesës paqësore në një botë të shqyer nga konfliktet e ngjyrosura fetarisht. (Crux, 2014)

Kur Leo XIV, pasardhësi i Françeskut, zgjodhi si ndalesën e tij të parë jashtë Vatikanit një shenjtërore që shqiptarët e shohin si të tyren dhe që Kisha universale e njeh zyrtarisht si ikonën e tyre patrone, ai hyri drejtpërdrejt në të njëjtin rrjedh simbolik. (Vatican News, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”; Gazeta Express, 2025)

Gjatë vizitës në Xhenacano, Vatican News raporton se Leo kujtoi se kishte ardhur aty një vit më parë si kardinali Robert Prevost, kur “i kishte ofruar jetën e tij Kishës”, dhe se sërish ia besoi misionin e tij të ri Marisë, duke përmendur fjalët e saj në Kanë: “Çfarë t’ju thotë Ai, bëjeni.” (Vatican News, 2025)

Në librin e vizitorëve, sipas komenteve katolike, ai shkroi një lutje drejtuar Zojës së Këshillit të Mirë, ku ndërthuren besimi, dallimi shpirtëror dhe dëshira për t’u udhëhequr në “kohë të vështira” për botën. (Rorate Caeli, 2025)

Nuk është aspak e tepruar ta shohësh këtë si një akt programatik: një papë që nis shërbesën e tij duke u gjunjëzuar para një Zojë shqiptare, e lidhur historikisht me një popull që sot njihet për tolerancën e tij fetare. (ResetDOC, 2019; Balkan Insight, 2014)

Shembulli shqiptar i bashkëjetesës

Shqipëria moderne është një vend i vogël me shumicë myslimane dhe me pakica domethënëse katolike e ortodokse, ku është e zakonshme që familjet të përfshijnë si të krishterë edhe myslimanë, dhe fqinjët të festojnë së bashku kremtet fetare të njëri-tjetrit. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)

Gjatë vizitës së tij në vitin 2014, Papa Françesku vlerësoi atë që e quajti “bashkëjetesë dhe bashkëpunim paqësor” midis katolikëve, ortodoksëve dhe myslimanëve në Shqipëri si një dhuratë të çmuar dhe theksoi se kjo përvojë tregon që bashkëpunimi ndërfetar është i vërtetë dhe shpresdhënës. (Vatican speech in Tirana, 2014)

Raportime dhe analiza të mëvonshme e kanë përshkruar rregullisht Shqipërinë si një rast studimor të një bashkëjetese të qetë dhe pluraliste, ku feja nuk është kthyer në shenjë identitare të armatosur në të njëjtën masë si në vende të tjera të rajonit. (ResetDOC, 2019; Balkan Insight, 2014)

Ky ethos i bashkëjetesës ka dalë nga traditat si pjesë e identitetit shqiptar.

Në këtë dritë, vendimi i Leos për të “shkuar te ikona e shqiptarëve”, mund të lexohet si një shenjë e qëllimshme ndaj një populli dhe një historie që paraardhësi i tij e kishte vënë tashmë në piedestal si model për një botë të çarë nga vijat fetare. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)

Në sfondin e të gjithave qëndron një botë që dukshëm po rrëshqet drejt pasigurisë: një luftë e përgjakshme në Ukrainë, hija e konflikteve të reja në fronte të tjera dhe një klimë gjeopolitike që ngjan më shumë me mobilizim të ngadaltë sesa me paqe të qëndrueshme. (Reuters, 2024; AP News, 2024)

Në një peizazh të tillë, modeli shqiptar i bashkëjetesës është një prototip, dhe hapat e parë të Leos sugjerojnë se ai mund të jetë duke u përpjekur ta zgjerojë këtë prototip në një metodë për të shfryrë konfliktet kudo ku feja është pjesë e problemit, apo mund të bëhet pjesë e zgjidhjes.

Nga Xhenacano në Turqi e Liban

Gjashtë muaj pas asaj pasditeje të qetë në Xhenacano, itinerari i Leos XIV ndoqi në terren logjikën e pelegrinazhit të tij të parë. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025)

Në fund të nëntorit 2025, ai nisi udhëtimin e tij të parë jashtë vendit si papë, duke vizituar Turqinë e më pas Libanin, një udhëtim që Vatikani e paraqiti qartë si vizitë apostolike dhe si pelegrinazh për 1700-vjetorin e Koncilit të Nikeas. (Reuters, 2025; Vatican, 2025 trip schedule)

Në Turqi, Reuters raporton se Leo, në konferencën për shtyp gjatë fluturimit, e ripohoi se një shtet palestinez është, sipas tij, “zgjidhja e vetme” për konfliktin izraelito-palestinez, ndërsa theksoi miqësinë e Selisë së Shenjtë me Izraelin dhe dëshirën e saj për të vepruar si zë ndërmjetësues. (Reuters, 2025)

Po i njëjti raport vëren se ai e lavdëroi Turqinë si shembull të bashkëjetesës fetare, duke nënvizuar se njerëzit e feve të ndryshme mund të jetojnë në paqe dhe duke e quajtur atë realitet “atë që të gjithë do të dëshironim ta shihnim në mbarë botën”. (Reuters, 2025)

Libani, ku ai zbriti menjëherë pas Turqisë, është ndoshta prova më e brishtë dhe më emblematike për këtë ideal. (AP News, 2025; Al Jazeera, 2025)

Vendi është shtëpia e një prej bashkësive më të mëdha të krishtera në Lindjen e Mesme, rreth një e treta e popullsisë, që jeton pranë pranë me myslimanë sunitë e shiitë, druzë dhe pakica të tjera, të gjithë të traumatizuar nga kolapsi ekonomik, paraliza politike dhe shpërhapja e luftërave rajonale. (Al Jazeera, 2025; Reuters, 2025)

Në ditën e dytë të vizitës, në Sheshin e Dëshmorëve në Bejrut, dikur “vija e gjelbër” që ndante Lindjen e krishterë nga Perëndimi mysliman, Leo mblodhi nën një tendë klerikë nga gjithë spektri fetar. (Al Jazeera, 2025; AP News, 2025)

Al Jazeera raporton se ai bëri thirrje për “bashkëjetesë” dhe tha se, në një epokë kur të jetuarit së bashku mund të duket si ëndërr e largët, libanezët tregojnë se “uniteti, pajtimi dhe paqja janë të mundur”. (Al Jazeera, 2025)

Ai shkoi deri aty sa të imagjinonte kambanat e kishave dhe thirrjen myslimane në lutje “çdo kambanë; çdo ezan, çdo thirrje në lutje”, duke u ngritur së bashku si një himn i vetëm, një imazh që përputhet në mënyrë të përkryer me instinktin shqiptar për të nderuar kohët e shenjta të njëri-tjetrit. (Al Jazeera, 2025; Vatican Lebanon address, 2025)

Associated Press theksoi se Leo e paraqiti Libanin si një fener të paqes dhe bashkëjetesës ndërfetare, edhe pse lëvizte në një peizazh të vrarë nga shpërthimi i portit të vitit 2020, rënia e lirë ekonomike dhe kërcënimi i një lufte të re me Izraelin. (AP News, 2025)

Reuters vuri në dukje se, në takimet me drejtues të komuniteteve të shumta sektare të Libanit dhe me punëtorë migrantë e të rinj, Leo i nxiti njerëzit të mos e braktisin atdheun e tyre dhe foli për vendin si simbol të bashkëjetesës që nuk duhet lejuar të shembet. (Reuters, 2025)

Te varri i Shën Sharbelit, një shenjtor maronit i nderuar si nga të krishterët, ashtu edhe nga myslimanët, ai u lut për paqe, një moment që media të tjera e panë si emblemë të dëshirës së tij për të mbrojtur praninë e krishterë në rajon pa e kthyer atë në armë sektare. (Times of Israel, 2025; AP News, 2025)

Të marra së bashku, këto gjeste vizatojnë një itinerar të bashkëjetesës: nga një ikonë shqiptaro-italiane që dikur “i iku” luftës, tek një republikë me shumicë myslimane që shtrihet midis Lindjes dhe Perëndimit, e deri te një vend i vogël, i plagosur, ku kambanat e kishave dhe ezanet përplasen në të njëjtin horizont të thyer. (Tirana Times, 2015; Reuters, 2025; Al Jazeera, 2025; AP News, 2025)

Ato gjithashtu lënë të kuptohet një strategji në formim, që shkon përtej çdo kufiri të vetëm.

Nga Kievi në Kaukaz, nga Mesdheu lindor në Sahelin afrikan, luftërat e sotme rrallë janë “fetare” në kuptimin e pastër, por pothuajse gjithmonë zhvillohen përgjatë vijave ku identitetet fetare përjetohen me intensitet. (AP News, 2024; Reuters, 2024)

Çdo papë që dëshiron të prekë luftën në Ukrainë, apo t’u dalë përpara konflikteve të tjera që po armatosen në heshtje, nuk mund ta bëjë këtë vetëm me diplomaci; ai do të ketë nevojë edhe për ndërgjegjet dhe zërat e myftinjve, patriarkëve, rabinëve dhe pastorëve. (Reuters, 2025)

Duke nisur nga një ikonë shqiptare e bashkëjetesës dhe duke vijuar shpejt drejt Turqisë e Libanit, dy vende ku xhamitë dhe kishat ndajnë në mënyrë të dukshme të njëjtin horizont, Leo XIV duket se po provon një mënyrë veprimi: të mbledhë autoritetet shpirtërore, të nxjerrë në pah traditat lokale të të jetuarit së bashku dhe t’i ftojë ato të rreshtohen, dukshëm, në anën e paqes. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025; Al Jazeera, 2025)

Një bast se udhëheqja fetare, nëse është e bashkërenduar dhe e guximshme, ende mund të përkulë harkun e ngjarjeve larg katastrofës.

Duke lexuar vijën nga Shkodra në Bejrut

Asnjë zyrtar i Vatikanit nuk ka shpallur një strategji madhore që nis në Xhenacano dhe kalon përmes Stambollit e Bejrutit, dhe duhet pranuar se një pjesë e këtij kuptimi qëndron në fushën e interpretimit. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025)

Megjithatë faktet kanë rëndësi: Leo është augustinian; shenjtërorja e Xhenacanos është një shenjtërore e madhe augustiniane; ikona e saj lidhet historikisht me Shqipërinë dhe njihet zyrtarisht si Pajtorja e kombit shqiptar; dhe ai zgjodhi pikërisht këtë shenjtërore për udhëtimin e tij të parë jashtë Vatikanit. (Vatican News, 2025; Aleteia, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)

Faktet kanë peshë edhe në Liban e Turqi: në fluturimin mes këtyre vendeve ai e ripohoi publikisht mbështetjen për një shtet palestinez dhe dënoi dhunën e kryer në emër të fesë, duke e paraqitur pandërprerë bashkëjetesën fetare si të vetmen të ardhme të qëndrueshme. (Reuters, 2025)

Në terren, në Bejrut, ai vendosi momentet e tij më të fuqishme në Sheshin e Dëshmorëve dhe te varri i një shenjti të nderuar në të gjitha rrymat, duke e vendosur fjalë për fjalë veten në kryqëzimin e bashkësive që kanë gjakosur së bashku dhe janë gjakosur prej njëra-tjetrës. (Al Jazeera, 2025; AP News, 2025; Reuters, 2025)

E parë përmes një lenteje shqiptare, e gjithë kjo duket çuditërisht e njohur.

Historia e vetë Shqipërisë është ajo e ateizmit të detyruar, e kishave dhe xhamive të shkatërruara, dhe më pas e një rishfaqjeje të ngadaltë në një hapësirë publike pluraliste, ku siç përsërisin shpesh vëzhguesit vendas, është krejt normale të shohësh myslimanë në dasma katolike dhe katolikë që vizitojnë fqinjët myslimanë për Bajram, dhe martesa ndërfetare. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)

Françesku pa në këtë histori një “vëllazëri fetare” nga e cila pjesa tjetër e botës mund të mësojë, dhe shprehu qartë se donte ta ngrejë Shqipërinë në nivel shembulli. (Albanian Times, 2025; Crux, 2014)

Leo, duke nisur pontifikatin e tij te ikona shqiptare e Xhenacanos dhe duke e çuar më pas mesazhin e bashkëjetesës në dy prej fronteve fetare më të tensionuara në hartë, duket sikur po e kthen këtë intuicion në stilin e tij diplomatik. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025; AP News, 2025; Al Jazeera, 2025)

Për ata që njohin historinë shqiptare të bashkëjetesës, është e vështirë të mos dëgjosh në këtë gjest një premtim të heshtur: se shembulli i një kombi të vogël ballkanik mund të zgjerohet në ato vende ku paqja nevoitet më shumë se kudo. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)

Në një epokë kur harta është e plagosur nga lufta në Ukrainë, nga konfliktet e ngrira dhe nga krizat që mund të shpërthejnë nga çasti në çast, klima globale e sigurisë duket gjithnjë e më e brishtë. (Reuters, 2025; AP News, 2025)

Leo XIV duket sikur po vë bast se e vetmja forcë e aftë të kapërcejë llogoret dhe mitet etnike është një koncert autoritetesh shpirtërore që refuzojnë t’i japin bekim luftës.

Udhëtimi i tij i parë te Zoja e Këshillit të Mirë dhe hapat e tij të hershëm nëpër Stamboll e Bejrut lexohen si kapitujt e parë të këtij basti, I cili mund të kulmojë me paqen në Ukrainë: një papë që kërkon këshillë te një Zojë shqiptare për mënyrën se si t’i mbledhë besimtarët e botës, për paqe, dhe për të ndalur konfliktin e radhës, përpara se të ndizet. (Tirana Times, 2015; Vatican News, 2025; Gazeta Express, 2025; Al Jazeera, 2025)

Edon Shaqiri

Kryetar i Bordit të Drejtorëve

Komuniteti Shqiptaro-Amerikan në Illinois/

CHICAGO, IL — Kam qenë fëmi kur familja ime u largue nga Kosova gjatë luftës së vitit 1999. Erdhëm n’Amerikë vetëm me shpresë, pa e dijtë se, vite ma parë, disa n’Uashington kishin luftue tashma për njerëz si na. Emnat e tyne ishin Joseph J. DioGuardi dhe Shirley Cloyes-DioGuardi.

Më 28 Nantor, Joe dhe bashkëshortja e tij, Shirley, do të vijnë n’Çikago për me festue Ditën e Pavarësisë së Shqipnisë me komunitetin tonë. Për shumë prej nesh që kemi ardhë si refugjatë, vizita e tyne ka një peshë të veçantë dhe të thellë. Nuk asht veç një festë — asht një rikthim n’shpinë e tyne.

Katër dekada ma parë, më 1984, Joe DioGuardi bani histori si Shqiptaro-Amerikani i parë i zgjedhun n’Kongresin e Shteteve të Bashkueme. Ai ishte bir i Arbëreshëve nga Italia, nji pasardhës krenar i shpirtit Shqiptar që ka mbijetue shekuj mërgimi. Kur ai e habiti politikën e Nju Jorkut duke fitue një vend n’Kongres n’Westchester County, ai nuk përfaqësoi vetëm një distrikt — ai mori mbi vete zanin e krejt Shqiptarëve që kurrë s’e kishin pasë një të tillë n’Uashington.

Qysh n’fillim, Joe e përdori atë za për me ba të mirën. Së bashku me kongresmenin Tom Lantos, një mbijetues i Holokaustit, ai bashkëthemeloi Grupin për të Drejtat e Njeriut n’Kongres dhe nisi me e futë n’regjistrat zyrtarë fjalën “Kosovë”, shumë kohë para se shumica e Amerikanëve me dijtë ku gjendej n’hartë. Ma vonë, përmes Lidhjes Civike Shqiptaro-Amerikane, të cilën ai e themeloi n’1989, ai e çoi historinë tonë kudo — prej Shtëpisë së Bardhë deri te konferencat ndërkombëtare — duke këmbëngulë se çashtja e Shqiptarëve n’Ballkan ishte çashtje e të drejtave të njeriut dhe e lirisë.

Përkushtimi i tij nuk u ndal veç te Kosova. N’fillim t’viteve ’90, Joe u përqendrua edhe te Shqiptarët e Tetovës, duke mbështetë të drejtën e tyne për arsim n’gjuhën amtare dhe duke ndihmue me u përforcue thirrje për një universitet që do t’u shërbente të rijve të rajonit. Kur të tjerët e shihnin Ballkanin si një hartë ndarjesh, ai shihte një komb të ndamë prej rrethanave, por të bashkuem n’identitet.

Dhe gjithmonë pranë tij ishte Shirley Cloyes DioGuardi, një forcë më vete. Ndërsa Joe hapte dyer n’Uashington, Shirley hapte zemra n’krejt Amerikën. Ajo u ba zani i Shqiptarëve n’Luginën e Preshevës, duke e sjellë historinë e tyne n’vëmendjen e publikut dhe të institucioneve që shpesh i kishin anashkalue. Kërkimet, avokimi dhe humanizmi i saj siguruen që kjo krahinë të mos harrohej. Së bashku, DioGuardit u banë ura mes Uashingtonit dhe popullit tonë.

Për dikë si unë, që erdha n’Amerikë si pasojë e luftës për të cilën Joe dhe Shirley paralajmëruen botën për vite me radhë, historia e tyne nuk asht thjesht fakt por asht personale. Jeta që jetoj sot, n’liri, me bashkëshorten dhe vajzat e mia, në një komunitet të gjallë Shqiptaro-Amerikan, ekziston falë njerëzve si ata që refuzuen me e lejue botën me na kthye shpinën.

Sot, dekada ma vonë, me i mirëpritë DioGuardit n’Çikago për me festue së bashku Ditën e Pavarësisë asht mbyllja e një rrethi historik. Kongresmeni që përmendi për herë të parë emnin tonë n’Kapitolin Amerikan tash do të qëndrojë mes një brezi të ri Shqiptaro-Amerikan, që duhet me e çue përpara punën që ai nisi.

Dhe historia vazhdon. Më 29 Nantor, Komuniteti Shqiptaro-Amerikan n’Illinois do të organizojë një mbramje të posaçme për me mbledhë fonde n’mbështetje të muzeut që DioGuardit po planifikojnë me ndërtue n’Kosovë, një hapësinë që do të ruajë filmimet, dokumentet dhe materialet televizive të dekadave të avokimit të tyne n’Kongres dhe n’mediat kombëtare. Ky arkiv i vërtetës dhe i qëndresës i përket krejt popullit tonë dhe meriton një shtëpi të përhershme. Ata që na bashkohen, nuk do t’i nderojnë vetëm për punën e së kaluemes, por do t’ndihmojnë me e sigurue që trashëgimia e tyne të jetojë për brezat që vijnë.

Këtë Nantor nuk do të festojmë vetëm flamurin dhe pavarësinë. Do t’i nderojmë ata që ndihmuen me e ba atë flamur të dukshëm për botën dhe do të nisemi së bashku drejt kapitullit tjetër.

Mirë se vini n’shpinë tuej, Joe dhe Shirley. Na dhatë një za kur s’kishim kurrfarë dhe nuk e harrojmë kurrë.