SHEMBULL I LUFTËTARIT FRYMËZUES TË LIRISË

Shkruan: Nuhi Bytyçi

Gjatë punës sime si gazetar në periudhën e luftës së lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, kam pasë rastin dhe nderin që të takoj shumë luftëtarë dhe komandantë, të cilët iu kishin bashkëngjitur jo rastësisht kësaj ushtrie vullnetare e përbërë nga të gjitha shtresat e popullit tonë. Njëri ndër ta ishte edhe Shefqet Buçaj, me nofkën e luftës Komandant Mësuesi. Ai ishte vërtetë me profesion mësues i dalluar i shumë brezave në shkollën e fshatit të lindjes në Lladrovc të Malishevës dhe kështu edhe u bë Komandant i famshëm, duke iu dhënë moral të lartë të gjithë luftëtarëve të lirisë, sidomos atyre që ishin më të ri dhe pa përvojë ushtarake.

Nnë qershor të vitit 1998, bashkë me Zenel Kastratin shkuam për të kontaktuar me luftëtarët e Njësitt Pëllumbi, udhëhequr nga Ferat Shala për të realizuar paraqitjen e parë publike të Zëdhënësit të Ushtruisë Çlirimtare të Kosovës Jakup Krasniqit. Nga bregorja e Grykës së Llapushnikut me kamerën e Abazë Zekës kemi xhiruar pamje të disa fshatrave të Drenasit. Aty kemi takuar Shefqet Buçajn-Komandant “Mësuesin” nga Lladrovci dhe Shani Sokol Hotin nga Carralluka e Malishevës. Të dytë i njihsha mirë, sepse Shefqet Buçajn-Komandant Mësuesin e kisha familjar të miqve të vëllait tim Njaziut. Ndërsa, Shaniun e kam djalë të dajës së babait. Komandant Mësuesi u gëzua shumë kur më pa mua si gazetar që isha angazhuar për të raportuar për zhvillimet e hovshme në zonat e luftës dhe për herozmin e luftëtarëve të UÇK-së. Herën tjetër Komandant Mësuesin e kam takuar në malet e Kleçkës dhe në Luzhnicë, ku ishte i angazhuar komandant për moral në kuadër të Njësitit “Çeliku” dhe më vonë të Brigadës 121 të UÇK-së Ismet Jashari – Komandant Kumanova. Më kujtohet përkushtimi i tij i veçantë për të këshilluar luftëtarët e rinj nga të gjitha viset etnike shqiptare, përmes afërsisë së tij si prind, si edukator, frymëzues dhe si prijës luftarak. Me rastin e përgatitjeve për xhirimin e dokumentarit të parë kushtuar Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, në Luzhnicë, Bajrak të Luzhnicës dhe në Kleçkë në qershor të vitit 1998, Shefqet Buçaj ishte në krye të bashkëluftëtarëve të tij, duke kontribuar që dokumentari të reralizohet sa më mirë dhe për të sensibilizuar opinionin kombëtar dhe atë ndërkombëtar për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Ai bashkëpunonte ngushtë me Komandant Fatmir Limajn, me Ismet Jasharin-Komandant Kumanovën, Haxhi Shalën-Komandant Topin, Komandant Agim Çeljan-Colin, Sadik Shalën, Habib Zogajn-Arbërin, Nuhi Mazrrekun, Ibrahim Mazrrekun, Refki Mazrrekun, Ajet Kastratin, Nexhmi Krasniqin, Skënder Hotin, Naser Hoxhën, Çerkin Dukollin, Naser Shalën, Valbona Morinën, Shkëndije Zogajn, Shefkije Zogajn, Velvetije Krasniqin, Naser Krasniqin, Januz Mazrekun dhe luftëtarë të tjerë. Ishte përherë i hareshëm dhe ju jepte kurajo të gjithë luftëtarëve të lirisë se lufta e UÇK-së do të triumfojë dhe një ditë Kosova do të çlirohet nga Serbia. Në këtë kuadër Shefqet Buçaj u angazhua me vullnet të posaçëm në realizimin e suksesshëm të xhiirmit të betimit të parë të UÇK-së në Luzhnicë dhe në Kleçkë më 25 dhe 26 qershor 1998.

Kam shumë kujtime nga periudha e luftës me Komandant Mësuesin. Ndër to po veçopj edhe atë me rastin e shënimit të 28 Nëntorit të vitit 1998 në malet e Divjakës, afër Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së, duke e udhëhequr manifestimin solemn, parakalimin e njësive elite të Zonës operative të Pashtrikut dhe të SHP të UÇK-së. Ai këtu bashkë me Haxhi Shalën e ngrisin flamurin kombëtar, duke qenë i bindur se festën tjetër kombëatre do ta festojmë në liri. Po ashtu do të veçoj edhe vizitën që ia bëmë luftëtarëve të Brigadës 121 të UÇK-së natëne vitit të ri 1999 bashkë me Abaz Zekën dhe djalin tim Arianitin. Me këtë rast bashkë me drejtuesit e SHP të UÇK-së dhe të Brigadës 121, Fatmir Limajn, Rexhep Selimin, Haxhi Shalën, Shefqet Buçajn-Mësuesin dhe luftëtarët e tjerë vizituam familjet e dëshmorëve Habib Zogaj, Ali Zogaj, Afrim Buçaj, Avni Buçaj dhe Nuhi Mazrreku, si dhe Batalionit të UÇK-së “Sadik Shala në Javur dhe Batalionit të UÇK-së në Terpezë dhe Banjë të Malishevës. Komandant Mësuesi ishte ai që krijonte atmosferën pozitive te luftëtarët e lirisë, duke iu shprehur ngushëllimenë mënyrë të veçantë familjarëve të dëshmorëve se “gjaku i tyre do të jetë bazament ni fuqishëm për lirinë e Kosovës”. Optimizmi i tij për përfundimin e luftës me fitoren e UÇK-së, ishte gjithmonë frymëzim për vashat, djemtë dhe mabrë popullin shqiptar të rajonit të Llapushës dhe të mbarë Kosovës.

Pas përfundimit të luftë dhe realizimit të ëndrrës shumëshekullore – çllirtimit të Kosovës dhe largimit përfundi8mtar të forcave serbe dhe të administratës serbe nga Kosova, Shefqet Buçaj-Mësuesi ishte i angazhuar me përkushtim në udhëheqjen e manifestimeve përkujtimore në territorin e Kllapushës. Mbaj mend udhëheqjen, konferancën nga Shefqet Buçaj me shumë emocione të manifestimit përkujtimor më 25 gusht të vitit 1999 në Kleçkë me rastin e shënimit të 1-vjetorit të parë të rëneis së dëshmorëve të Brigadës 121 të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës “Ismet Jashari”. Ai me konferancën e tij në këtë manifestim e bëri edhe më amdhështor atë, duke sjellë emocione të veçante te pjesëmarrësit e shumtë, sidomos te famuiljarët e dëshmorëve të lriisë dhe të bashkëluftëtarët e tij. Bashkëpunimi i tij me regjisorët e manifestimit Sadedin Prekazin dhe Çerkin Dukollin, si dhe me luftëtarët e tjerë, që kishin prirje artistike, bëri që ky manifestim të jetë vërtetë madhështor, si kurorëzim i suksesit të luftës së UÇK-së ndaj Serbisë dhe hapejs së një kaptine të re për popullin shqiptar të Kosovës. Ai ka udhëhequr edhe shumë manifestime tjera përjkujtimore pas çlirmit të Kosovës për dëshmorët në komunën e Malishevës. E mbaj mend në mënyrë të posaçme edhe pjesëmarrjen e Komandant Mësuesit në promovimin e memoareve të mia si gazetar të publikuara në “LIBRIN E LUFTËS”, më 4 mars trë vitit 2019 në Hotel Grand Prishtina. Kur e pa këtë libër ai më përgëzoi përzemërsisht dhe më inkurajoi që të punoj edhe më shumë në pasqyrimin e sakrificës së popullit tonë në rrugëtimin e tij drejt lirisë dhe pavarësisë, sidonos në prezentimin e kontributit të dëshmorëve të lirisë.

Lajmi për vdekjen e Shefqet Buçajt-Komandant Mësuesit për mua, si mik i tij, por edhe si bashkëluftëtar i tij në periudhën e luftës, ishte ndër lajmet më tronditëse. Me shkuarjen e tij në amshim, Kosdova humbi njërin prej edukatorëve, luftëtarëve dhe komandantëve më të shquar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, si dhe njërit prej kontribuesve të mëdhenj të ndërtimit të shtetit të ri të Kosovës. Do ti duhej shumë edhe sot Kosovës një persdonalitet si Shefqet Buçaj. Vepra e tij do të përkujtohetn përherë me pietet të lartë nga familja, nga bashkëluftëtarët dhe miqtë e shumtë që kishte ai në Llapushë dhe në mbarë Kosovën dhe në viset e tjera etnike shqiptare. Lavdi e përjetshme jetës dhe veprës së Komandant Mësusi!

Prof. dr. Bardhosh Gaçe

Në dekadat e fundit, në sfondin kulturor dhe historik, para lexuesit, janë shfaqur një varg veprash studimore e monografike, në të cilat hidhet dritë për traditat kulturore e historike të fshatrave e krahinave, si pjesë e etnokulturës mbarëkombëtare.

Publicisti dhe historiani Enver Memishaj, me hulumtimet dhe botimet e tij, i ka dhënë kulturës shqiptare mjaft vepra të spikatura për epopenë e Luftës së Vlorës dhe protagonistët e saj, ushtarakët Ahmet Lepenica e Hysni Lepenica, për ngjarje e tablo historike të Vlorës dhe Labërisë, duke gërmuar në kujtesën popullore, arkivat e shtetit, dëshmi e dokumente autentike, të cilat përbëjnë një pasuri të veçantë për botën shqiptare.

Libri i ri monografik “Lepenica – shënime historike”, i studiuesit Enver Lepenica shpalon një punë të gjerë shkrimore e dokumentare, me anën e të cilit, E. Lepenica zbulon thellësitë e shekujve të vendlindjes së tij, por edhe marrëdhëniet e këtij vendbanimi të lashtë me Lumin e Vlorës dhe Labërisë. Në sfondin historik dhe kulturor, fshati Lepenicë i Vlorës, zbulohet qysh në kohët prehistorike e ato lirike me mjaft gjurmë arkeologjike, siç është edhe Shpella e Shkruar, një nga dëshmitë më të hershme të jetës së banorëve.

Duke u mbështetur në një varg arkeologësh e studiuesish me emër, që nga Karl Patç, L. Ugolini, Milan Shuflaj, Shtjefën Gjeçovi, Llambi Durolli, Damian Komata, Muzafer Korkuti, Ilir Gjipali, Aleks Trushaj etj., autori ka sintetizuar traditat dhe kulturën, historinë dhe kushtet klimaterike tokësore, zhvillimin e blegtorisë dhe bujqësisë, florën dhe faunën e pasur, gjuetinë e kafshëve të egra, si dhe pasurinë shpirtërore e zakonore të lepeniciotëve.

Gjurmët e vendbanimeve të lashta në këtë mjedis natyror, si varri monumental, ai në Shënkoll, në Krivovë dhe buzë Lumit të Bardhë (Shushicës), tregojnë se banorët e Lepenicës janë marrë me mbarështimin e blegtorisë, bujqësisë, zejtarisë (endjes e thurjes së veshjeve, qilimave e sixhadeve) gdhendjes në gurë e në dru, por edhe në rritjen e bletëve dhe gjuetinë e kafshëve të egra.

Krahas bujq e blegtorë të zotë, ata kanë qenë edhe luftëtarë e ushtarakë të zotë në përpjekjet dhe luftërat për liri e pavarësi të Atdheut. Lepeniciotët, sipas pamjeve që na sjell studiuesi Enver Lepenica, u përfshinë në kryengritjet antiturke në krah të Gjergj Arianitit (1431), të princeshës Rugjina Balsha, në kuvendet dhe kryengritjet e Labërisë dhe të Himarës 1481, 1492, 1537, në qëndresën kundër pushtuesit otoman, si dhe letrat dërguar Papës së Romës dhe careshës Elisabeta Petrovna, 1759, për ndihmë, në luftërat kundër Perandorisë Otomane.

Studiuesi Enver Memishaj, ka meritën që krahas dokumenteve arkivale të kancelarive të Europës, regjistrat kadastralë të Turqisë, atyre në Arkivin e Shtetit, e ka pasuruar studimin e tij monografik edhe me dëshmi e rrëfime autentike nga më të moçmit e vendlindjes, duke dritësuar edhe më mirë ngjarje e personazhe historike, që kanë lënë gjurmë në historinë dhe kulturën e Labërisë. Në mjaft dëshmi dhe dokumente, studiuesi Enver Memishaj, me skrupulozitetin e vet, nxjerr në dritë edhe kontributin e lepeniciotëve në kryengritjet antiturke të shek. XIX, sidomos ato të vitit 1834 dhe 1847, ku luftëtarët e Lepenicës morën pjesë në betejat e përgjakshme me taborët turke në Mallakastër, Berat, Tepelenë, Delvinë, Bregun e Detit dhe Mesaplik në krahë të Zenel Gjolekës, Cane Miftarit, Rrapo Hekalit, dhe Çelo Picarit, shpirti atdhedashës e liridashës i lepeniciotëve shfaqet në këtë botim edhe në shek. XX, në mbështetje të Qeverisë së Vlorës dhe Ismail Qemalit, në epopenë e Luftës së Vlorës 1920, si dhe në Luftën Antifashiste Naçl. Në këto përpjekje të mëdha, autori vizaton me penelata, të forta, disa nga personazhet historikë, që kanë lënë gjurmë në historinë kombëtare shqiptare, si: Major Ahmet Lepenica, “Nderi i Kombit”, Hysni Lepenica, Fejzo Tafili, Hano Rexhepi, Adem Islami, Isa Ngucaj, mësuesi atdhetar, Selam Musa Hitaj, luftëtari i shquar popullor, Sheme Jazo, Veledin Hadëri, Xhelal Hoxha etj., të cilët, në bashkëveprim me krahinën e Mesaplikut, u gjendën në ballë të përpjekjeve për çlirim kombëtar.

Në vitet e Luftës së Dytë Botërore, krahas Lëvizjes Antifashiste Naçl, ku anëtari i Çetës Plakë, Hano Rexhepi, ra dëshmor, një kontribut të veçantë dha edhe çeta nacionaliste “Shqiponja” me komandant Hysni Lepenicën, “Nderi i Kombit”, në betejat kundër pushtuesve fashistë në Gjorm, Tragjas, Selenicë e gjetkë.

Një kapitull më vete, përbën edhe jeta e fshatit Lepenicë, nën sistemin totalitar 1945-1990 dhe zhvillimet demokratike në kohët më pas. Zhvillimet ekonomike, kulturore dhe historike të fshatit Lepenicë në Labëri, në penën e “Mjeshtrit të Madh”, Enver Memishaj, hedhin dritë për një etnokulturë të lashtë e të re të banorëve të kësaj treve, duke përcjellë mesazhe të mëdha edhe për kohët moderne.

Vlorë, shtator 2023.

LEONORA LAÇI/ NJU YORK 2023/

Nuk ke nevojë të shfletosh arkivat e huaja për të njohur historinë e Shqipërisë, mjafton të lexosh këtë libër dhe ke për të njohur si në një enciklopedi të shkuarën tonë.

Historija e Popullit Shqiptar nga At Paulin Margjokaj, O.FM,

Biblioteka Françeskane At Gjergj Fishta boton vazhdimisht dorëshkrime të autorve franceskanë duke pasuruar bibliotekat tona me botime te vlefshme mbi historinë e popullit shqiptar.

Ky botim vjen i përkthyer nga gjermanishtja dhe përgatitet për botim nga Prof.Asoc.Dr.Edomond Malaj, në vitin 2023, shtypet në Shtypshkronjën Volaj në Shkodër. Dhe libri fillon me një falenderim për dashamirësin e veprës së At Paulin Margjokaj O.FM, studiues që kontribuoi në botimin e këtij librit, por jo vetëm të këtij por dhe shumë të tjera botime At Paulin Margjokaj, z.Tomë Mrijaj, i cili sponsorizoi.

Botimi është i përbërë nga tre kapituj; Shqipnija në lashtësi, Shqipnija mesjetare dhe Shqipnija nën sundimin turk.

Siç e thotë dhe në parathënie se qëllimi i këtij libri asht me sjellë shekujt e harruem të këtij populli të vogël te lexuesi i mesëm, i cili nuk ka kohë për studimin e historisë të Shqipnisë së Vogël.

Kapitulli i parë na njeh me qyteterimet e lashta nga veriu në jug, për të kaluar më pas tek sistemi hidrik, tek lumejt e liqejt dhe emertimet e tyre të vjetra, rrugët po ashtu zënë një hapësirë në këtë botim pasi normalisht ato janë urë lidhëse mes vendesh siç ishte Rruga Egnatia, rruga që lidhte lindjen me perendimin. Patër Paulini na jep të dhënat për emërtimin Alban-Albania dhe transformimet e saj duke kaluar nga historia tek gjuhësia dhe kuptimi i termit shqiptar për të vazhduar me lashtësinë e gjuhës shqipe dhe rëndësinë e saj.

Të gjitha të dhënat në libër përmbajnë burimin dhe studimet mbi të cilat ai ka punuar dhe përmenden autorët më në zë shqiptarë e të huaj që kanë shkruar për Shqipërinë dhe shqiptarët. Gama e gjërë e botimeve që ai na sjellë nga autorë të huaj është shumë e gjërë dhe që rrahin mendime të ndryshme. Ka mbi 80 botime të përdorura në këtë pjesë të parë.

Ai ndalet tek hipotezat dhe faktet e origjinës së popullsisë shqiptare, a jemi autokton apo jo, a është origjina jonë pellazge?! E për të vazhduar me shtegtimet nëpër vende të ndryshme të popullsisë ilire, dhe gjetja e gjurmëve ilire në vende të tjera.

Përhapja e krishtërimit në Shqipëri është një tjetër temë me rëndësi të veçantë dha autori bënë një përmbledhje të të dhënave të para për gjurmët e krishtërimit në tokën tonë si dhe përhapjen e tij në hapësirë dhe kohë.

Zhvillimet në mesjetë, pushtimet e ndryshme të territoreve tona e përbëjnë këtë epokë të errët për nga zhvillimi. Një fakt interesant përmendet që:”Në vjetin 1285 e ka origjinën dhe përmendja e parë e gjuëhs arbnore(shqipe): “ndigjova nji za në mal qi po thërriste në gjiuhën arbore”, ky rast ndodhi në Raguzë, në një territor sot të pastër sllav. Në lidhje me gjuhën, që në vjetin 1308 nji auktor anonim tue përshkrue vendin, thotë qi”Arbnit kanë gjuhë qi dallohet prej latinëve, grekëve dhe sllavëve, e kështu nuk merren vesh për asgja me kombet e tjera.”(faqe 134-135). Po ashtu At Margjokaj ndalet edhe tek Arbnit i cili thotë se:-Tek hymja e Arbënve në histori na vejmë oroe edhe nji tipar të randësishëm të qenies së tyne. Ky tipar asht mercenarizmi, i cili e kishte karakterizue gjithmonë ket popull në mënyrë të vecantë. Ma tej do t’vejmë oroe qi arbënit hyjnë në histori jo si komb, por si nji grup farafisesh, per të cilët ndjenja e përkatësisë te njani-tjetri ishte e huaj.(faqe 135-136).

Për të kaluar tek periudha e Gjergj Kastriotit, më pas pushtimi osman, emigrimet e shqiptarëve, dhe islamizimi i Shqipnisë ku shkruan se: “Kshtu pra këtyne të dhanave, në vitet mbas 1640 i kthyn shpinën besimit katolik shumë lokalitete e u suellën kah Islami(fq 230). Ky botim përfshin edhe dokumentimet e para të gjuhës shqipe që fillon me Formulën e Pagëzimit shkruar nga Kryeipeshkvi i Durrësit Pal Ejlli, në vitin 1462, kjo letër baritore u nënshkrua në Kishën e Shën Trinisë në Mat, pas një udhëtimi vizitues ipeshkvnor.

Përmenden edhe Bushatlijt, Ali Pashë Tepelena, shqiptarët në shërbim të vendeve të tjera, luftëtarë për lirinë e Greqisë, katolikët shqiptarë nën kulturprotektoratin e Austrisë, Shqipëria në aspektin ekonomik dhe potenciali i saj.

Pra siç shihet tematikat janë gjithë përfshirëse dhe na bënë një tablo të një periudhe të gjatë kohore.

Studimi i tij ka versionet që kanë hapur shumë diskutime mes historianëve dhe ende diskutimet vazhdojnë, sepse historia nuk është një shkencë që është e pandryshueshme, faktet historike që mund të gjenden kohë pas kohe dhe munden të ndryshojnë faktet që ne kemi deri më tani. Pater Paulini në këtë botim mundohet në mos mbaj anë por të jetë një studiues gjakftohtë dhe i mbështetur në fakte.

Qëllimi i këtij shkrimi nuk është të shtjellojë botimin por të informoi lexuesin për rëndësinë e tij, që në vetëm 406 faqe njohin Shqipërinë në disa periudha historike.

Frano Kulli/

Zgjedhjet e përpjesëshme të Kukësit na e ripërsëritën rëndomtë këtë pohim të kakohshëm. Opozita shqiptare, ajo që përfaqësohet në rregjistrat zyrtarë të shtetit, në dy a tri copa, pa pikën e dyshimit vetëm sa gjëndet aty me targën e opozitarëve, duke konsumuar benefitet që nuk shterrin kurrë edhe në ato zyra, në secilën prej tyre, e bindur se nga pushteti është aq larg sa as nuk mendon se mund ta arrijë atë ndonjëherë. Asnjëra palë e opozitës. Të vetëdijshëm për këtë, fill mba zgjedhjeve të rradhës sa hedhin tymçen e zakonëshme të vjedhjes së zgjedhjeve dhe më pas , herë me gojë e herë me shkrim kumtojnë e ligjërojnë frazat boshe pa mendim e lëng, pa arsye. Ata e dijnë si buka që hanë se nuk do të vijnë kurrë në pushtet. Këta që janë dhe me punën opozitare që bëjnë. Të vakët, me koferenca për shtyp që as ngrohin as ftohin. Përpjekja më e fundit që na e kanë paraqitë si arritje është rindërtimi a ribashkimi i një grupi parlamentar të shumicës së opozitës. Po sa frymëzojnë deputetët ? Sa shpresë ngjallin për ndryshim ? A do të mund të rivendikoheshin ata në zgjedhjet ardhshme ?
Eksperiencat e zgjedhjeve të shkuara na e paraqesin të dyshimtë ; këtë na e tha edhe Kukësi, këtë na e thotë cikli i pandërprerë i humbjeve. Ishte edhe më e thellë se me 14 maj kjo humbja e fundit, mbas largimit të përçudshëm të pararendësit prej zyrës së kryebashkiakut. Një rënie e frikëshme e rrënimit të shpresës tek opozita, sa të bën ta mendosh se më shumë vota do të mund të kishte marrë një kandidat i pavarur …
Ne kemi sot një pushtet të keq, arrogant, propagandist, rrenacak që drejton vetëm një Shqipëri virtuale. Skandaloz sa s’bëhet , me skandale në seri. Me ministra e zyrtarë që i përdhosin zyrat e shtetit e me të tjera kukulla prej të cilëve zevëndësohen. Dhe që ja ka arrit t’i frikësojë e ti varfërojë Shqiptarët me “të bërit shtet”, duke ua servirë qytetarëve shtetin si forcën që vetëm të detyron, por nuk ka detyrime vetë përreth teje-qytetarit, që e ke zgjedhë të të administrojë jetën tënde publike.Që ka çmimin më të lartë të naftës në rajon dhe rrogat e pensionet më të ultat. Një taktikë e njohur kjo e rregjimeve, që për të sunduar popujt, më së pari i varfërojnë deri në palcë ata.Ua thajnë xhepin e barkun deri në kufijtë e urisë dhe njëherësh i kërcënojnë orë e çast me forcën e shtetit, që do të bëjë me ta rregullin, rendin dhe prosperitetin.Më pas u thajnë edhe trurin, duke ua plehëruar atë më mbidozë helmuese propagande, ritmikisht, përditë, përnatë, me televizion, me radio, me gazetë, me facebook, me twiter…Me “dëgjesa publike” e me përbetime se do të “qeverisim me popullin”.
Dokrra !
Shqipëria tjetër, Shqipëria reale është ajo e varfërisë që rritet përditë, me ekonominë trokë e të orientuar vetëdijshëm me gjasë, në mënyrë të trishtë drejt drogës e parasë së zezë, që mëton të bëhet e shumtë me punë të aspaktë.Korrupsioni rekord jo vetëm që ka forcuar padrejtësisht oligarkinë, një grusht njerëzish që vetëm e zhvasin këtë vend, por njëherësh ka çarë në dysh të drejtën themelore që shtetasit kanë në një vend demokratik për t’u nisur nga i njëjti start në realizimin e prosperitetit të tyre. Milionierë shqiptarë sot janë gjyqtarë e ministra e shtetarë gjithësojësh, që “s’u ka thanë kush puna e mbarë” deri sot. Ose të përlidhun me to. Korrupsioni dhe gjithë ky orientim i drejtimit të punëve të shtetit e ka kriminalizuar frikshëm jetën e shtetasve, me bekimin e padukshëm të vetë oligarkisë. Dhe e ka vagëlluar shpresën e tyre për të ardhmen se ky vend mund të bëhet, duke u lënë të vetmen alternativë; atë të ikjes nga sytë këmbët. Të rinisë, sidomos, që është vitaliteti i vendit dhe i kombit. Siç thonë shifrat dhe jo veç opinionet e ç’ka , me gjasë është edhe synimi i fshehur i vetë oligarkisë, e cila e përcjell këtë që po ndodh me fërkim të fshehtë duarsh. Rinia nget e vrapon nga sytë këmbët, se sheh braktisjen si të vetmen zgjidhje.
Ne kemi sot një pushtet që edhe i manipulon zgjedhjet . Po, mor po. Veçse përballë këtij soj pushteti, opozita (e shpartalluar edhe me investimin sistematik e me të gjitha mënyrat të pushtetit) nuk ngjit, nuk frymzon. Përreth saj gjindet një destine e vogël që është e lidhur me përfitimet edhe në opozitë, deri në gramët e fundit e me mitin e liderit të pandryshueshëm dhe një grusht idealistësh “të pandreqshëm”. Megjith veprimin e amullt e me mosveprimin e saj por edhe me këmbënguljen gati frenetike për ta konservuar stauquonë, domethënë krizën e demokracisë, siç na thanë edhe zgjedhjet e Kukësit, ajo po venit edhe më shumë shpresën e venitur të shqiptarëve për ta rrëzuar despotizmin e këtij pushtetti .
Prijësit opozitarë as nuk ngrohin as nuk ftohin. As nuk mbajnë krahun…Ata, si duket, presin të shkoklohet pushteti e të bjerë, prej peshës së rëndë të skandaleve të veta. Kurse opozicioni shpresëthyer, shumica e shumicës së këtushme jeton letargjinë dimrore: Shqipëria nuk bëhet.

Don Lush GJERGJI/

Shën Jeronimi ilir është një ndër kolosët e mëdhenj fetar, shpirtëror, kulturor, biblik, patristik, që e pranojnë dhe nderojnë jo vetëm të gjithë të krishterët, por mbarë njerëzimi, si shenjt dhe dijetar të madh, një ndër doktorët dhe etërit e Kishës më të spikatur të kohës së tij, “egregius doctor Ecclesiae” – doktor i shkëlqyeshëm i Kishës, së bashku me Shën Ambrozin (330-297) dhe Shën Augustinin (354-430). Ai ishte njeri i dijes dhe kulturës, por edhe i studimit, uratës, pendesës, jetës së rreptë asketike, duke luftuar kundër mëkatit, veseve, epsheve, pothuaj gjithnjë në kërkim të përsosmërisë dhe shenjtërisë.

Këto arsye, por edhe shumë të tjera, sidomos sivjet në 1600 – vjetorin e vdekjes së tij, ai vjen tek ne dhe ndër ne me shumë porosi dhe aktualitete, si Njeri i Provanisë dhe historisë tonë të lashtë martire dhe biblike, “vegël” e Zotit, për t’ia dhënë mbarë njerëzimit Biblën, nëpërmjet “Vulgatës”, përthimit të shkëlqyeshëm në gjuhën latine, me shekuj si burim jete dhe frymëzimi për fe, traditë, kulturë dhe qytetërim evropian dhe botëror.

Shën Jeronimi lindi në vitin 247 në Stridon të Ilirisë, në kufi mes Dalmacisë dhe Panonisë. Pas fëmijërisë dhe rinisë së hershme në vendlindje, shkoi në Romë, në “qytetin e amshuar”, për të mësuar dhe informuar me retorikën – gojëtarinë dhe gramatikën – drejtëshkrimin, që aso kohe ishin lëndët kryesore të studimeve, te dy ligjëruesit e famshëm, Mario Vittorio dhe Elio Donato, talent shumë i shquar dhe dalluar, gjë kjo që do të dëshmohet në jetën dhe veprimtarinë e tij të mëvonshme vërtet të jashtëzakonshme. Gjatë shekujve është trajtuar si latinisti më i spikatur, i fundit, biblicisti më i kompletuar, kërkuesi, dijetari dhe dëshmitari më burimor i Biblës – Fjalës, Porosisë dhe Personit – Jezusit, Shëlbuesit të mbarë njerëzimit.

Studiuesi i njohur frances Valery Larbaud shkruan kështu në trajtimin e Shën Jeronimit dhe të familjes së ti: “Prindërit e Jeronimit ishin të krishterë, agrarë të pasur… Përpos emrit “Hieronimus” iliri i ardhshëm, shumë i njohur, kishte edhe emrin e babës “Eusebius”… Për nënën e tij nuk dimë asgjë, as emrin, por për motrën shumë më të re, e cila ishte bërë murgeshë, Jeronimi flet si për “vajzë të re”, ose “grua të re”, por edhe emri i saj do të mbesë gjithmonë i panjohur. Për vëllain Paulinianin (“Paulinianus”), i cili po ashtu ishte bërë murg, pastaj edhe meshtar, mendohet se ishte më i ri se ai diku për 20 vjet.”

Në Romë Jeronimi i ri mendonte që, nëpërmjet jetës së shfrenuar dhe leximit, shijimit të autorëve klasik greko – romak, do ta gjente vetveten dhe lumturinë e jetës. Mirëpo, fatbardhësisht nuk doli ashtu. Së shpejti mendja e tij e ndritur, zemra e tij e madhe, ishte në kërkim të risisë dhe vërtetësisë.

Gjatë viteve 372-381 ishte në Antioki, pastaj në shkretëtirën e Kalkistit, gjithnjë në studime, kërkime dhe shqyrtime. Pagëzimi i tij në vitin 360, ishte hap pjekuri dhe përcaktimi. Tashmë jeta e tij ishte e orientuar kah Jezu Krishti, krishterimi, që kurorëzohej me shugurimin meshtarak.

I dashuruar në Krishtin dhe Kishën katolike, ai filloi studimin e gjuhës hebraishte, për t’u njohur më për së afërmi me “botën e Krishtit”.

Në Romë kthehet tashmë si i krishterë i njohur, biblicist i spikatur, dijetar i vërtetur, për të qenë edhe sekretar personal i papës Damasit. Nga ky bashkëpunim i bekuar nisi edhe puna madhe e përkthimit të Biblës në gjuhën latin, si “vir trilinguis”, njohës i shkëlqyeshëm i latinishtes, Aty ra në sy për erudicion, shenjtëri dhe pendesë. Kjo kishte krijuar shumë miqësi, por edhe zili, xhelozi, deri diku edhe armiqësi, sidomos pas vdekjes së Papës Damasi në vitin 384.

Faza e tretë ishin vitet 385 – 430, në Betlehem, ku hapi një shkollë biblike dhe teologjike, një strehimore për shtegtarë falas, tri bashkësi apo kuvende femërore (386), për jetën dhe përsosmërinë ungjillore.

VULGATA

Parimi i njohur i Shën Jeronimit, tashmë edhe i mbarë Kishës katolike, është ky: “Mosnjohja e Biblës është mosnjohja e Krishtit”. Kjo e shtyri dhe frymëzoi atë që afro 25 vite të merrej me përkthimin e Biblës në tërësi. Ky përkthim është është kanonizuar “si tekst autentik dhe auktoritativ i Kishës Katolike” nga Koncili i Trenntos (1545-1563), ndërsa për të gjithë të krishterët në botë, është bazë dhe themel i shumë përkthimeve biblike.

Përpos përkthimit të shkëlqyeshëm të Biblës, VULGATA, Shën Jeronimi është shkrimtar i frytshëm dhe gjithanshëm, si në teologji, histori, patristikë, ashtu edhe në vepra letrare, me shumë shkrime dhe botime të llojllojshme.

Ndoshta vepra më e njohur e tij është De viris illustribus, (392) – Mbi njerëzit e ndritshëm, për të dëshmuar që edhe të krishterët janë në nivel të ngjashëm apo të njëjtë me klasikët paganë greko – latin. Aty ai i paraqet 135 figura të ndritshme, duke filluar prej Shën Palit apostull dhe përfunduar me veten.

Për Shën Jeronimin Erazmi i Roterdamit thotë se “është i vetmi dijetar i Kishës së përgjithshme, i cili në mënyrë të përsosur e ka njohur botën e krishterë dhe atë pagane”

Dhe vazhdon kështu: “Nëse shqyrtohet gojëtaria e tij… asnjë shkrimtar i pjesëve tona nuk mund të krahasohet me të: sipas mendimit tim, ai tejkalon edhe Ciceronin për disa cilësi, kryesuesin e gojëtarisë romake… Kush mund të jetë i barabartë me të në njohjen e aq gjuhëve… të jetë si ai që ka jetuar për Krishtin me aq fuqi? Kur ka bërë të njihet më me shumë ngazëllim”

“Ky ilir-shqiptar i merituar ishte një natyrë impulsive, tek i cili është përshtatur dhe kundërshtuar mrekullisht kultura themelore pagane me ndjenjën e thellë e të zjarrtë kristiane… Ky humanist dhe filolog i shquar thuajse i pashoq, me veprën e vet, siç ka pohuar edhe Aleksandër Stipçeviqi, i ka dhënë një kontribut të çmueshëm botës perëndimore në fushën e kulturës. Vulgata e dëshmon këtë.“.

Shën Jeronimi dhe shqiptarët

Shumë figura të ndritura ilire, që nga zanafilla e krishterimit ndër ne, me Shën Palin dhe nxënësit e tij, si Shën Asti i Durrësit me shtatë shokët martirë, gjatë përndjekjeve të Traianit (98 – 117), nën udhëheqjen e prokurorit Agrikola, Shën Flori dhe Lauri, martirët dardanë në periudhën e perandorit romak Hadrianit (117 – 138); perandorin e Romës Kostantinin e Madh, dardan-ilir, i cili me Ediktin e Milano (313) ia dhuroi krishterimin lirinë dhe barazinë me paganë, Shën Niketa dardan, përpiluesi i himnit më të bukur të krishterimit në shekullin e IV “Te Deum Laudamus” (Ty o Hyj, të lavdërojmë), e shumë të tjerë, ashtu edhe Shën Jeronimi ilir, njeriu i cili e afroi, deri diku edhe e pajtoi kulturën para-krishtere, pra, pagane, me krishterimin, fatkeqësisht është pak i njohur dhe studiuar ndër Shqiptarë.

Shën Jeronimin ilir, që e ka përvetësuar dhe paraqitur si “shqiptar” të dalluar dhe të njohur në mbarë botën, është Imzot Fan Stilian Noli. Gjurmëve të Imzot Nolit kishte vazhduar edhe Don Ndre Mjeda, i cili e kishte paraqitur edhe një lloj skice, apo njësie didaktike dhe shkollore, për ta bërë Shën Jeronimin pjesë të pandashme të shkollës, kulturës dhe qytetërimit tonë të lashtë ilir, arbëror dhe shqiptar.

Iliri ynë e “krishterizoi” botën klasike greko-romake, dhe krishterimin e bëri fe dhe kulturë të gjithmbarshme për mbarë njerëzimin.

Aty, në Betlehem, në afërsi të shpellës ku lindi Shëlbuesi ynë Jezu Krishti, Shën Jeronimi e përfundoi ecjen tokësore, i drejtuar kah amshimi i lumtur (30 shtator 420).

Në “Martirologium Romanum” Shën Jeronimi cilësohet si dijetar i spikatur i Kishës, prifti më i ditur, ai që i aftësonte edhe të tjerët në këtë drejtim.

Shën Jeronimi është Shenjti universal i krishterimit, si është universal vetë Zoti – Ati ynë i mirë, jeta dhe krijimtaria e tij tejet e rëndësishme për mbarë njerëzimin.

Jeta dhe vepra madhore, enciklopedike e Shën Jeronimit, mund të ndahet në pesë kapituj apo drejtime:

Përthimi i tërësishëm i Biblës nga Shën Jeronimi, me Vulgatën e famshme, që gjatë shekujve, edhe në ditët tona, mund të themi se është e papërsëritshme, burimore, tejet e përsosur, unike, kryevepër e Zotit nëpërmjet tij, dhënia e Biblës në gjuhën latinë për mbarë botën e krishterë, edhe më tepër, për gjithë njerëzimin.

Komentimi, egzegeza, shpjegimet e teksteve biblike, ai i bëri me kompetencë dhe njohuri shumë të rrallë, me sukses të dalluar, me thellësi dhe mprehtësi jetësore, për jetën fetare dhe morale.

Letrat e Shën Jeronimit, Epistolario, 122 letra të tija, personale, 32 korrespondencë, gjithsejt 154, që ai i definonte si “libër”, janë një thesar i paçmueshëm fetar, shpirtëror, kulturor dhe letrar “që mund të krahasohet me atë të Ciceronit.” “Letrat e Jeronimit janë thesar i vërtetë; në tërë letërsinë e krishterë nuk ka diçka të ngjashme.”

De viris illustribus, është pa dyshim një ndër veprat më të rëndësishme letrare, kishtare, si “Chronicon, pati famë tejet të lartë gjatë gjithë Mesjetës.”

Sipas gjasave dhe elementeve që kemi mund të themi: Shën Jeronimi e ka përfunduar këtë vepër madhore gjatë viteve 392 – 393 në Betlehem, gjatë kohës së Perandorit romak Teodosie i Madh (347 – 395), i cili me Ediktin e Selanikut (380) e kishte shpallur krishterimin si të vetmen fe në Perandorinë e Romës.

Shumë vepra dhe shkrime tjera dëshmojnë njohuritë dhe kulturën e tij tejet të madhe, erudicionin e gjithanshëm, trajtimin e temave të llojllojshme, trashëgimi që botohet, lexohet dhe studiohet në vazhdimësi gjatë shumë shekujve, deri në kohën tonë.

“Jeronimi mund të konsiderohet vërtet si shkrimtari i madh dhe i fundit i latinishtes… ai është në rend të parë shkrimtar, letrar…” v

Ndaj këtij Njeriu, Shenjti, krijuesi të papërsëritshëm ilir, së pari ne si shqiptarë dhe të krishterë, kemi një borxh tejet të madh, pastaj edhe kultura dhe qytetërimi evropian, pse jo, edhe ai botëror.

“Në Vulgatën e tij, Shën Jeronimi nuk shquhet vetëm si filolog i ditur, i cili përkthente me zotësi nga origjinali hebraisht duke krahasuar me greqisht, por ai na del edhe si artist i talentuar i fjalës, si krijues gjenial, që ka ditur të depërtojë në thellësinë e mendimit të përsosur të tij.” vi

Jeta dhe vepra e Shën Jeronimit ilir, përthyes në tërësi të Biblës, Dijetar të Kishës, është një model i përsosur i njeriut të Zotit, punëtorit dhe kultivatorit të pashoq të kulturës së krishterë, veprimtarit të frymëzuar prej fesë dhe dashurisë, enciklopedistit të antikës greko – romake dhe hebreje, duke e pasuruar atë me risinë madhore të krishterimit në trojet tona të stërlashta ilire, pastaj arbërore, sot shqiptare.

Prishtinë, 30 shtator 2020 Don Lush GJERGJI