Ledio Xhoxhi/

Më 21 nëntor 1999, në Tiranë, u nda nga jeta Marie Kraja (Paluca), soprano lirike koloraturë, Artiste e Popullit. Lindi në Zarë (Dalmaci), në vitin 1911. Ndoqi shkollën e mesme muzikore në Vjenë dhe kreu studimet e larta për kanto në Konservatorin e Gracit (1929–1934). Punoi si mësuese në gjimnazin “Donika Kastrioti” në Shkodër dhe në Institutin Femnor “Nana Mbretneshë”. Zhvilloi veprimtari koncertore në qytetet kryesore të vendit. Interpretoi pjesë të njohura të repertorit klasik dhe shumë këngë popullore. Pas çlirimit dha mësim në Liceun Artistik “Jordan Misja” dhe punoi në Teatrin e Operës dhe Baletit, ku interpretoi një radhë rolesh operistike kryesore të repertorit tradicional të huaj dhe shqiptar. Interpretuese në dy operat e para shqiptare “Mrika” (Prenk Jakova) dhe “Lulja e kujtimit” (Kristo Kono). Prej vitit 1963 punoi si pedagoge dhe udhëheqëse e klasës së kantos në Konservatorin Shtetëror të Tiranës. Marie Kraja është një ndër themelueset e traditës së interpretimit vokal profesionist. Interpretoi një repertor shumë të pasur muzikor, ku përfshihen tërë gjinitë e muzikës vokale profesioniste, që nga muzika e dhomës e deri tek ajo oratoriale e skenike. U shqua për veti individuale interpretuese, sidomos për trajtimin e këngës popullore; u karakterizua nga një teknikë dhe nivel artistik i lartë, përmes të cilave krijoi variante të reja koncertore të këngëve dhe formoi traditën e një interpretimi shumë besnik të këngës popullore, veçanërisht të këngës shkodrane. Marie Kraja ka përfaqësuar denjësisht artin shqiptar në një varg skenash të rëndësishme në botën e jashtme. Është dekoruar me urdhrin “Mjeshtre e Madhe e Punës”; ka marrë Çmimin e Republikës të Shkallës së Parë. Duke filluar nga viti 1999, zhvillohet çdo vit në Tiranë Festivali ndërkombëtar i këngëtarëve operistikë “Marie Kraja”.

Raimonda Belli Gjençaj/

“Piazza” e sotme, që në rininë tonë njihej me emrin “Postiqe”, për shkak të mikro –velenxave që “derdheshin” mbi ulëse, ka pasur dikur atmosferën e një vatre familjare. Nuk e ka humbur frymën as sot, ndërsa të pret me sharmin e një aristokrateje të lindur. Mbase falë ngjyrave të ngrohta të arredimit, mbase për shkak të vezullimit të pasqyrave, që shoqërojnë buzëqeshjen e vajzës mikpritëse, që shfaqet sa kalon pragun…Mbase dikush, po ta pyesja, mund të kishte informacion për emra të njohur mes bujtësve të saj, por nuk di të ketë pasur një mbrëmje tjetër si kjo e 7 Nëntorit 2024, kur artisti Mevlan Shanaj, bëri bashkë miq të tij, regjisorë, aktorë, njerëz të shtypit e të letërsisë. Nuk aktroi, nuk recitoi, nuk foli për filma, apo skenarë…Na tregoi se si e pushtoi një ëndërr që do të realizohej në formatin e një libri, që do të na mbante mbërthyer mbi dimensionet njerëzore të ikonave të kulturës dhe artit. Në katër kapituj, lexuesi gjen Artin e Kinemasë, Ikona të ekranit shqiptar, Meditime, reflektime dhe kujtime, dhe zhdërvjelltësinë përmbyllëse me Intervista. Të gjitha këto duan kohën e tyre për t’ua zbuluar bukurinë në librin me titull” “Të fshehta jashtë ekranit”. Tani le të zbulojmë atë që fshihet pas autorit…

Elokuenca është art. Mevlani e zotëron. Talentin e ka të lindur. Modestia është virtyt. Mevlani e ka me tepri. Nuk sforcohet për ta nxjerrë në pah. Do të thosha, se edhe po të dojë, nuk e fsheh dot. Aq natyrshëm e gjeneron kudo ku ndodhet. Për këtë, Mevlani është një mësim i vyer. E mbani mend djaloshin me sy të qeshur te “I teti në bronx”? Pa dyshim që po. Edhe sot ka të njëjtin vështrim. Përmbytur nga mirësia dhe dashuria për njeriun…

Ai kujton ditën kur e thirrën për filmin, që do të bëhej fat i madh i artistit, ende student. Plot ngashërim erdhën fjalët që rrëfyen emocionet duke kulmuar me emrat: Sandër Prosi, Kadri Roshi, Pandi Raidhi, Piro Mani.

– Isha student, me një fjalë axhami…U gjenda mes një oqeani, por ata nuk ishin peshkaqenë…Ishin luanë. Ata më mësuan respektin, më mësuan artin, më mësuan punën…Ata, …ata…ata…

Nëse nuk e keni vënë re, Mevlan Shanaj pëlqen gjithmonë të përdorë vetën e tretë. Rrallë, kur nuk ka nga ia mban, i kthehet vetës së parë. Por edhe kur e bën këtë, i vijnë në ndihmë notat e humorit fin, që ia mbulojnë disi trazimin që i provokon e folura për veten. Edhe sonte ia doli me marifet, t’i ikte vetes e të fliste për të tjerët. Disa syresh ishin në sallë. Nuk përtuan “ia kthyen kusurin”. Folën për vlerat e artistit, por, sikur ta kishin bërë me fjalë, gjuha u shkonte te Njeriu Mevlan Shanaj. Ishte prekëse ta dëgjoje. Ama ishte mahnitëse ta lexoje në parathënien e shkruar mjeshtërisht nga Kujtim Çashku, se prej nga buronte kjo cilësi e rrallë që i rri aq natyrshëm Mevlanit. Se s’ka njeri në botë të ta mëkojë, nëse nuk është Nëna. “Bëje të mirën dhe hidhe në det”…”Mos ia bëj tjetrit atë që nuk e do për vete”… I ka sjellë vetë autori në kujtimet e tij, bashkë me mallin dhe dëshirën që ajo t’i rivijë”…Sidoqoftë ajo ishte sonte përmes dashurisë së të birit, ishte dhe u ngroh nga dashuria me të cilin miqtë e rrethuan birin e saj, që shkuan nga shkuan, tek ekrani i madh, tek ekrani i vogël, tek udhëtimet, peripecitë e xhirimit, episodet, suksesi, fama…për të mbetur në fund te NJERIU.

Urime Mevlan Shanaj! Për librin, domosdo, por mbi të gjitha që ke mbetur Njeri…

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 17 Nëntor 2024

“Expres Zagłębia” ka botuar, më 19 prill 1939, në faqen n°3, rrëfimin ekskluziv të Mbretit Zog ndaj një gazetari polak në Greqi mbi arsyen e vërtetë të largimit të tij nga Shqipëria, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Pse nuk qëndrova në Shqipëri ?

Intervista e korrespondentit të A.P. “Kabel” me Mbretin Ahmet Zogu

Korrespondenti i A.P. “Kabel” arriti të fliste me ish-mbretin e Shqipërisë, Ahmet Zogu, gjatë ditëve të para të dëbimit të tij. Ne e paraqesim këtë korrespondencë si një përsëritje të një bisede që u zhvillua me gjithë vështirësitë e shumta dhe kufizimin e pamëshirshëm të hyrjes në rrethin mbretëror nga autoritetet lokale greke.

— Zotëri, Madhëria e Tij nuk jep asnjë intervistë, por absolutisht asnjë, thotë sekretari flokëzi, duke theksuar çdo fjali me një gjest energjik.

— Të lutem, vetëm…

— E di, bëj një pyetje fare të vogël, asgjë më shumë.

Duhet të besoni se ndonjëherë kjo goditje proverbiale e lumturisë do të thotë më shumë se “çdo gjë tjetër”. Dikush ktheu dorezën e derës dhe pashë mbretin e dëbuar.

Ahmet Zogu më vështroi mua dhe sekretarin e tij me një vështrim të mprehtë dhe depërtues.

— Gazetar ?

— Po, Madhëri.

— Ne nuk japim asnjë intervistë. Nuk është koha për këtë.

— Lartmadhëria juaj, — e ndërpreva unë, pavarësisht të gjitha rregullave të mirësjelljes, — unë jam polak. Përfaqësues i një kombi që ka simpatizuar gjithmonë Shqipërinë, a mund të më shpjegoni Lartmadhëria juaj si ndodhi kjo ? Pse u largua Lartmadhëria juaj nga Shqipëria ?

Ahmet Zogu më shikoi me vëmendje. Madje me shumë kujdes.

— Kjo që do t’ju them nuk do të jetë një intervistë. Është thjesht një deklaratë e një patrioti për një komb të rekrutuar ekskluzivisht nga patriotët. Aneksimi i Çekosllovakisë na indinjoi të gjithëve në Shqipëri. Askush në atë kohë nuk mund ta merrte me mend se brenda pak ditësh do të ishim viktimat e radhës të dhunës së ushtruar nga shtetet e “Boshtit”. Ne u mbrojtëm, pa asnjë mundësi fitoreje. E dija se vazhdimi i aksionit ushtarak që kisha planifikuar do të rezultonte vetëm në shumë viktima tragjike për shkak të dhunës së njëqindfishtë. Më besoni, do të ishte më e lehtë për ta bërë këtë dhe për të fituar popullaritet në botë në kurriz të popullit tuaj sesa të hiqni dorë nga një luftë kaq e pabarabartë. Por moralisht, nuk do të dorëzohem kurrë.

Georges Lemare

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Fotoja paraqet një episod nga procesi i dorëzimit të armeve që ishin në duart e populsisë civile, parë nga syri i fotografit shkodran Kel Marubi. Jemi në vitin 1922. Qeveria e Xhaferr Ypit me ministër të brendshëm Ahmet Zogun dhe të Jashtëm Fan Nolin, kishte miratuar ligjin e grumbullimit të armëve. Ahmet Zogu u caktua të drejtontë operacionin, dhe komandat e xhandarmërive ishin përgjegjese.

Fotoja u zgjodh ndër fotot më të mira në botë nga shtëpia botuese londineze “Phaidon”, e cila në vitin 2000 riprodhoi në një album 500 foto të zgjedhura nga 59 vënde të botës.

Dy personazhet kryesore të fotografisë janë kapiteni Mark Raka, oficeri i fiksuar ulur në qendër të fotos, që merr armën, dhe barajktari i Shalës, i cili në vitin 1922 ishte Lush Prela, plaku me veshje malësori që dorëzon armën, pinjoll i një familjeje me emër dhe me kontribute në lëvizjen atdhetare në veri të vendit, nipi i Mark Lulës, përfaqësues i Shalës së Dukagjinit në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, i shquar në luftrat për pavarësinë e vendit Prela u vra nga shërbimet sekrete serbe në tokat shqiptare në Malin e Zi, në vjeshtën e vitit 1925, bashkë me dy djemtë e tij.

Aleksandër Çipa/

Aktori, regjisori dhe Mjeshtri i dokumentarit Mevlan Shanaj, na mblodhi dje në Tiranë, tek Piazza, për librin e vet “Të fshehta jashtë ekranit”. Natyrisht na mblodhën bashkë me zonjën, poeten tonë të përkorë, Natasha Lako. Nga miqtë dhe bashkëudhëtarët e tij në art, kinematografi, teatër etj., kanë mbetur jo shumë, por së bashku, kanë dhënë e japin ende shumë.

Mjeshtri Shanaj dhe zonja e vet, poetja jonë Natasha Lako, janë një ndër të paktat çifte artistësh që na kanë mbetur…

Rrezëllimtarë në çdo kohë dhe nëpër të gjitha ditët.

Se janë të paktë, prandaj na duket edhe më e vogël shoqëria jonë, sidomos shoqëria në hapësirën dhe prurjet kulturore brenda saj…Por Mjeshtri Shanaj, mbrëmë na la të gjithë të pranishmëve ndjenjën dhe shijen e elegancës së vet të pahequr, të mbathur me hijeshinë e burrit-artist që shkëlqen edhe përmes thjeshtësisë natyrale.

Është artisti që ikën nëpër këtë kohë dhe nëpër të ardhmen e vet, si shtergu që e mbart dhe e kërkon syprinën e kaltër e të qashtër të liqenit.

Në librin e Mevlan Shanaj është kujtesa për art dhe artistë, e një artisti që e bën jetën dhe e shton atë me hijeshinë e një sovranisti në shpirt. Urime Mjeshtër Shanaj!