Saimir Z. Kadiu/

Primati katolik i Shqiperise, “poeti i qytetit te Shkodres” (sipas Eqerem Çabejt) VINÇENC PRENNUSHI i mbylli syte, 73 vjet me pare, me 19 mars 1949 ne burgun e Durresit ne duart e Arshi Pipes…ne librin “Ftese ne Studio” (1990), Ismail Kadare pershkruan nje dialog “kozmik” me Lasgush Poradecin per Vinçenc Prennushin…”Ne e denuam Vinçenc Prennushin me 80 vjet burg, kur ai ishte 76 vjec…” i drejtohet poeti yne i madh lirik Kadarese…”Kush ne?” – iu pergjigj i habitur Ismaili…”ne nuk jemi as prokurore dhe as gjykates””Po… po… ne poetet…” vazhdoi Lasgushi…”Ne nje vend te qyteteruar poetet mbajne pergjegjesi per gjithshka” …Vinçenc Prennushi lindi ne Shkoder me 4 shtator 1885…Klerik katolik, shkrimtar, poet, folklorist, historian, perkthyes i Dantes dhe filozof… i studjuar ne Tirol te Austrise…autori i “Visaret e Kombit, Kangë gegnishte” (1911) dhe shume veprave te tjera…Më 1918 botoi “Fjala e Zotit” si dhe romancën në vargje “Grueja shqyptare”, e para vepër letrare e tij e botuar në shtypshkronjën françeskane.Më 1919, botoi dhe shfaqi në Shkodër dramën “E tradhtuemja”, përshtatje në shqip të T. A. Rolando. Në 1921, botoi përmbledhjen e njohur poetike: “Gjeth’ e Lule”, përmbledhje të cilën kritika e gjeti të bukur e delikate.Më 1931 boton dramën me pesë akte “Prej robnije në liri”. Më 1939 poezitë “Kuq e Zi” dhe “Ushtari i vogël” i përzgjidhet në një antologji arsimore për shkollën e mesme. Më 1941 i shkruan parathënien përkthimit të veprës së Manzonit, “Të fejuemt”, nga At Mark Harapi.Në vitin 1933, përktheu e botoi romanin “Quo Vadis” (Ku po shkon?) të nobelistit polak Sienkievicz. Në vitin 1939, përktheu dhe botoi romanin e Silvio Pelico-s “Burgjet e mia”.Në vitin 1945, Enver Hoxha i kërkon një takim imzot Prenushit, i cili pranon të bisedojë me ish-diktatorin. Në atë takim mori pjesë edhe imzot Gaspër Thaçi. Tema e takimit ishte shkëputja e Kishës Katolike shqiptare nga Selia e Shenjtë dhe Papa. Të dy klerikët e refuzojnë këtë kërkesë dhe pasojat ishin të menjëhershme. Më datë 19 maj 1947, imzot Prennushi arrestohet. Vinçenc Prennushi, nje nga shqiptaret me te kulturuar te gjenerates se tij, u denua ne nje proces kriminal ne vitin 1947 nga nje trupe gjykuese (ku me i shkolluari kishte arsim 7-vjecar ) …”Krimi” i tij i vetem ishte mospranimi i shkeputjes se Kishes Katolike nga Vatikani…Ai ishte pinjoll i nje familjeje qytetare shkodrane Prennushi, qe i dha Shqiperise pesë klerikë të njohur: Don Mati Prennushi, At Mati Prennushi OFM, Imzot Vinçenc Prennushi OFM, At Karlo Prennushi OFM dhe Don Kolec Prennushi. Të gjithë te studjuar Grac, Tirol dhe Linz në Austri.“Simboli i të së kaluemës së Shqipënisë me të cilin ne mburremi”! Kështu do ta cilesonte Arshi Pipa Imzot Vinçenc Prenushin, në një ese të gjatë me titull, “Kujtime mbi Vinçenc Prenushin”…U shpall “Martir i Demokracisë” më 8 maj 1993 në Durrës.P.s: Foto u mor nga Arkivi i Shtetit.

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Mars 2022

“The Chicago Tribune” ka botuar, të premten e 11 shkurtit 1921 dhe të mërkurën e 8 shkurtit 1922, dy shkrime në lidhje me ndihmën e dy grave amerikane ndaj fëmijëve shqiptarë pas një tërmeti shkatërrues asokohe në Elbasan, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :

Gratë amerikane organizojnë shkollë për shqiptarët

Se si dy punonjëse amerikane të ndihmës sociale organizuan një shkollë për 300 fëmijë shqiptarë pasi një tërmet shkatërroi shtëpitë e tyre, tregohet nga Majori E. J. Swift i Kryqit të Kuq Amerikan, i cili është personi i parë që ka arritur nga Parisi në Elbasan, Shqipëri, ku 3.000 shtëpi u shkatërruan në tërmetin e fundit që shkaktoi humbjen e katërmbëdhjetë jetëve.

“Zonjusha Winifred Warren, Nju Jork dhe zonjusha Norah (Hazel) Ruddy, Çikago, ishin vendosur në Shqipëri në lidhje me punën e Kryqit të Kuq të Rinjve”, tha Major Swift. “Sapo ndodhi tërmeti, ato organizuan ndihmë për të vuajturit dhe ngritën tenda për ata që kishin mbetur të pastrehë.”

“Kur të plagosurit dhe të pastrehët u mjekuan”, vazhdoi Maj. Swift, “dy gratë e Kryqit të Kuq, të cilat ishin vetëm punonjëse të ndihmës së shpejtë në vend, menjëherë ndërmorën hapa për të vazhduar mësimet e fëmijëve dhe, meqë moti ishte i favorshëm, i mbajtën ata nën portokallitë. U vendosën stola dhe tavolina me portokallitë sipër, sikur situata të ishte normale.”

Heroina e tërmetit arrin në Paris

Zonja Winifred K. Warren, e dekoruar tri herë nga qeveria shqiptare për veprën e saj heroike gjatë tërmetit të vitit të kaluar, mbërriti dje në Paris dhe ndodhet në hotel Sylvia për disa ditë para lundrimit për në Amerikë.

Zonja Warren dhe Zonja Hazel Ruddy, një tjetër vajzë amerikane, ishin në Elbasan kur ndodhi tërmeti, 30 kilometra me kalë nga vendbanimi më i afërt. Ato ishin ndër të paktët të mbijetuar të fatkeqësisë dhe punuan për shumë orë pa pushim për të shpëtuar të plagosurit dhe për t’u dhënë shërbim mjekësor. Të dyja vajzave iu dha mirënjohja më e lartë e qeverisë shqiptare si shpërblim për shërbimet e tyre.

Nga Naum Prifti/

Tregimi është frymëzuar nga ngjarje të vërteta të Luftës së Dytë Botërore. Masakra e Borovës në 6 Korrik
1943 është nga aktet më mizore të forcave gjermane mbi popullsinë civile të Shqipërisë, e cila në atë kohë ishte nën pushtimin e aleatit kryesor të Gjermanisë, Italisë. Komandanti i një formacioni gjerman që
kishte marr urdhër të zhvendosej më pranë bregdetit grek me qendër në Janinë e ndryshoi itinerarin e forcave në mënyrë që këtë zhvendosje ta bënte në rrugën automobilistike Kapshticë-Korçë-Kolonjë-
Leskovik-Janinë në tokat shqiptare. Tregimi i është kushtuar viktimave të barbarizmit gjerman në 1943 në Borovë të Korçës dhe popullsisë së terrorizuar nga mizoria e forcave ruse në Ukrainë në 2022.

As paralajmërimet e të afërmve dhe as komanda gjermane, nuk e ndalën hyrjen e Ligorit në fshatin
e zhuritur. Ai nuk e dinte nëse vajti atje ngaqë kishte merak të shikonte ç’kishte mbetur nga Borova, apo
nëse zotërohej nga një forcë e pakontrollueshme që e shtynte mes rrugëve me ushtarë e mes shtëpive të
djegura të kthyer në grumbuj me gurë që nxirrnin tym.
Ditën e masakrës ai kishte dalë nga fshati që në mëngjes për të ndërtuar një ballë në Novoselë. Kishte
marrë me vete si gjithmonë torbën me çekanin, mistrinë dhe plumçin. S’ka zanat në botë që të dojë më
pak vegla se zanati i muratorit, thoshte Ligori. Ai, me atë torbë në krahë, kishte punuar në Kolkidë, në të
dyja brigjet e bukura të Bosforit, në qytetet rreth Detit të Zi, e me së fundi pati kuturisur të kapërcente dhe Atlantikun e të provonte fatin në Amerikë. Për muratorin kudo jeta kishte qenë e rëndë. Çekani i tij kishte çokitur gurët e tri kontinenteve. Po Ligori me së fundi kishte gjetur një farë ngushëllimi. “Kështu e ka zanati ynë – thoshte duke fërkuar pëllëmbët pas shajakut të pantallonave. –Shko ku të duash, me gurët do hahesh dhe prej tyre do ta nxjerrësh bukën. Po a nxirret kollaj buka nga guri?”
Nga konakët e palarë të Stambollit, në brigjet me lagështirë të Odesës, në blozën e Detroitit, ku edhe
gëlbaza dilte e zezë, sikur gjoksi të ishte oxhak i vjetër, Ligori qe kthyer në fshatin e tij. Shtëpinë e kishte
ndërtuar në kodër pasi qe kthyer nga mërgimi. Pasdrekeve të veres i pëlqente të rrinte në oborr, pranë
vullajave të kopshtit të shtëpisë, dhe nën hijen e pemëve të shikonte njerëzit që reshperinin në rrugët e
të dyja mëhallave të fshatit si të ishte në një ballkon natyral. Mbi truallin e vjetër, ndërtoi një shtëpi të
vogël “ku të çlodhte kockat” në prag të pleqërisë. Për të, kjo ishte pasuria e vetme që do t’u linte fëmijëve.
Po të ishin të zotët, le të ndërtonin vetë një shtëpi më të mirë e më të bukur, u thoshte Ligori atyre.
Meqë tani në pleqëri i ishte rënduar dëgjimi njerëzia i kishin ngjitur nofkën “shurdhi”. Ligori s’u mbante
mëri dhe e pohonte vete; “Jam pak fodull nga veshët, prandaj thërrit, se s’të dëgjoj.”
“Kush ka punuar me muratorët, e di këtë të fshehtë te zanatit,” shpjegonte ai. Kur perona nuk hyn në
dërrasë e kur s’ke pranë as vaj, as dhjamë, atëherë e lyen pak me dyllë veshi që shërbente si një lloj
lubrifikanti.
Në pune e sipër atë pasdite korriku vuri re një shtëllungë të dendur tymi mbi fshatin e tij.
“Ç’të jetë ky zjarr?” pyeti veten dhe i mbeti çekani në dorë, ndërsa dorën tjeter e vendosi si strehë dhe u
mundua të dallonte se në ç’lagje kishte rënë.
“Me siguri fëmijët po djegin kashtën e mbetur të plevicave. A mos është shën Pjetri, pyeti veten i hutuar.
Dhe aty për aty u qartësua. Ç’them kështu? Shën Pjetri qe para një jave. Po kushedi mund të kenë gjetur
mbeturina në ndonjë cep dhe i kanë ndezur.” Kishte mbetur si zakon qysh në kohët e lashta që t’i
pastronin plevicat në fund të qershorit apo fillim të korrikut, që të digjnin kashtën e bykun që kishte
tepruar nga viti i kaluar para se të futnin hajen e re. Këto zjarre kishin emrin e tyre të veçantë. I quanin
“triko” dhe qenë gëzimi i fëmijëve. Ata mblidheshin nëpër sheshet ose lëmenjtë e fshatit, ndiznin zjarre
dhe hidheshin gjithë gaz të kapërcenin mbi flakët e larta. Sipas një besimi të lashtë, kush kapërcente mbi
trikot, digjte edhe pleshtat që kishin mbetur nga dimri. Ligori vuri buzën në gaz kur i shkuan nëpër mend
kujtimet e fëmijërise sikur të kishte kapërcyer aty për aty gjashtëdhjetë e kusur vite.
“Por ky nuk më ngjan si zjarr kashte. Tymi i kashtës është i bardhë, kurse ky i ka shtëllungat të hirta e të

zeza. Ka të ngjarë të ketë marrë zjarr ndonjë shtëpi ose plevicë. Dhe eja ta shuash zjarrin në këtë vapë
korriku, – vazhdoi bisedën me veten Ligori. “Ndonjë kasolle fukarai do jetë se atyre u ndodhin fatkeqësitë.
Jetë qeni!”
Zjarri vinte nga drejtimi i përroit dhe Ligori padashje u përpoq të kujtonte shtëpitë e asaj ane.
“U bë ç’u bë, kur të kthehem në fshat, do ta marr vesh. Tani duket të punoj që të nxjerr mëditjen,” i tha
vetes tek e mbushi mistrinë në govatën me baltë, përhapi baltën me lëvizje të shpejta e të shkathëta dhe
me kujdesin e ustait u përqendrua te qoshja.
Si çdo mjeshtër i zanatit të tij, Ligori i punonte qoshet sa më mirë se aty ishte sekreti i jetëgjatësisë së
murit. Kur u ngjit sërish në skelë mbeti i habitur nga shtëllungat në qiellin e Borovës që tani vinin nga
drejtimi i lumit sikur të ishte përpirë nga flakët.
“Ç’bëhet kështu? Ç’po ngjet?”
Në mënyrë të vetvetishme sytë i shkuan në kodër, te shtëpia e tij gjysmë e fshehur nga pemët e kopshtit
dhe të oborrit. Me sa mundime e kishte ngritur atë shtëpi dhe sa shpejt mund ta humbte katandinë e një
jete të tërë.
-Izet!, Izet! Pa lëre llaçin dhe ngjitu pak këtu!- i thërriti një djali të imtë, me një këmishë pa jakë e me
brekushe të kuqe të bëra nga flamurët e sinjaleve të ushtrisë italiane. Ciraku iu afrua shkallës.
-Ç’bëhet kështu, o bir? Pa shiko andej nga Borova, si shumë tym po del, apo më gënjejnë sytë mua?
Nga Novosela fshati s’mbante asnjë orë më këmbë dhe djali mundi të dallonte edhe gjuhëza flake që
ngriheshin drejt qiellit.
-Ke të drejtë, usta Ligori, po digjen disa shtëpi.
Muratori rrudhi buzët dhe qëndroi i menduar. Mendja i shkoi tek i biri partizan dhe te luftimet për të cilat
flitej në fshat.
“Mos vallë po e djegin edhe fshatin tonë siç dogjën Vodicën?
“Edhe mund ta djegin, – tha me mend. dhe kujtoi bisedën me të birin psk muaj më parë. Sapo kishin
punuar në kopsht për të mbjellë qepët e ujit dhe tek po lanin duart, djali e kishte pyetur:
-Ti, baba, nuk ke ndonjë armë të fshehur?
Ligori shkundi ujin nga duart dhe që nën vetullat e thinjura e vështroi të birin me habi.
-Unë i kam rënë çekanit, s’kam pasur nge të kapardisem me armë krahut.
-Thashë mos kishe armë…
-Armë nuk kam. Ndonjë çekan po të të duhet ta jap.
I biri ngurroi të përgjigjej. Pastaj tha ngadalë:
-Them të shkoj dhe unë partizan.
Ligori e kishte matur me sy dhe pastaj e kishte mbërthyer me një pyetje.
-E kur kështu?
-Ja, këto ditë.
-Hëm.
-E ke vendosur të ikësh fshehur apo kërkon leje? – e pyeti duke i qëndruar të birit për ballë.

• Unë e kam vendosur, por pa lejen tënde nuk më vjen mirë. Baba, ti e kupton…
  Pa e lënë ta mbaronte frazën, ai palosi një shami pune dhe duke e futur në xhep i tha ngadalë:
  -E ke menduar mirë?

-Po, e kam menduar.
-Mirë, o bir. Ti qenke menduar dhe e the fjalën, të mendohem dhe unë sa je menduar ti, pastaj të jap
përgjigje.
Si qe menduar gjithë pasditen duke ardhur rrotull nëpër shtëpi e duke i hedhur të birit vështrime shkarazi
në darkë e kishte thërritur mënjanë dhe e kishte pyetur:
-Ti, edhe po të mos të jap leje unë, do të ikësh, apo jo?
-Po, – i qe përgjigjur i biri.
-Mirë. Por, po të isha unë në vendin tënd, do ta pyesja tim atë, a ka të drejtë të më ndalojë kur me thërret
një baba më i madh?
-Ti s’më le kohë. Më the të mendohem dhe ike, – ia ktheu i biri duke u skuqur.
-Të më kishe thënë këtë, do të isha skuqur unë, siç u skuqe ti tani. Fukarallëku është i rëndë dhe i lig, po
robëria është edhe më e rëndë. Kjo botë nuk u ndryshoka me gurë, inshallah ndryshohet me pushkë.”
Ligori e vendosi qoshen e pastaj si e mati me sy nga sipër e anash e goditi lehtë me çekan për ta shtyrë
njërën anë disa milimetra më brenda, sikur t’i thoshte “Tani e gjete vendin, këtu do të rrish, pa shiko sa
mirë je!”
-Usta! – i tha Izeti duke e zënë për mënge.
Si gjithë ata që e kanë dëgjimin të rëndë, Ligor Pandoja zgjati mjekrën përpara dhe e pa në sy.
-Dëgjohen edhe armë. Ja, mbaj vesh!
-Unë s’dëgjoj gjë, – ia ktheu usta Ligori.
-Ndihen armë, krisma pushke e mitralozi.
-Armë? Mos janë goditur me partizanët?
Tymi i zi i zjarreve tani kishte formuar re të dendura mbi Borovë që përhapeshin e shtyheshin tutje.
Ligori kishte marr një rraso guri qe e harroi në dorë, me sytë të mberthyer në drejtim të fshatit.
-Nuk më punohet, është e kotë.
E lëshoi gurin, mori çekanin, mistrinë, plumbin dhe spangon, i futi në torbë dhe zbriti poshtë. U nis nga
Novosela në drejtim të Borovës kur reja e tymit kishte errësuar luginën dhe kishte nxirë qiellin. Veglat i
përpiqeshin në kurriz. Zhurmën e tyre ai e ndiente edhe pa e dëgjuar, sepse qe mësuar me të gjithë jetën.
Tymi mbi Borovë qe bërë një re e dendur sikur papritur të kishte shpërthyer një krater vullkani që kishte
zënë diellin dhe tani hijet zgjasnin deri afër shpateve të Gramozit.
Rrugës pa bashkëfshatarët që kishin mundur të iknin mes plumbave e zjarrit. Një grua, me një fëmijë për
dore, e zbehtë dhe me sy të mëdhenj, ku dukej ende vula e tmerrit, hidhte këmbët dhe mallkonte me zë.
-Na dogjën dhe na vranë. S’tregohet me gojë ç’na panë sytë!
Gjestet e saj flisnin më shumë se fjalët, ndërsa pranë saj fëmija rrinte i topitur. Gruaja u kthye nga Borova
e filloi të thërriste e të mallkonte gjermanët si t’i kishte përpara… “U shofshi dhe u bëfshi hi me gjithsej!
Mos mbeçi të gjallë e mos u kthefshi ndër shtëpitë tuaja! U dëshirofshi për pjellët tuaja e për njerëz! Zot,
o zot, qysh duron? Ç’të patëm bërë?”Ajo rrëmbeu fëmijën për dore dhe nxitoi hapat pa ditur se ku
shkonte. Pas saj fëmija po i hidhte këmbët si nëpër gjumë.
Nga ana e përroit u dukën refugjatë të tjerë. Në mes tyre dalloi gruan dhe fëmijët.
“Paskan shpëtuar, – tha i lehtësuar. Ai nuk kishte lejuar të mendonte se mund t’i kishte humbur të gjithë.
Nga fragmentet e rrëfimeve të tyre Ligori mësoi se në ato dy orë kishte ndryshuar gjithcka në Borovë.
Forcat partizane i kishin bërë pritë autokolonës gjermane dhe e kishin goditur në grykat e Barmashit.

Divizioni gjerman qe kthyer prapa duke marrë me vete të vrarët dhe të plagosurit, dhe kidhin hyrë në
fshati e parë afër vendit të ngjarjes për ta bërë shembull ndëshkimi. I thanë se gjermanët kishin varur ca
pankarta afër urës dhe pastaj qenë lëshuar si të tërbuar. Vendasit edhe pa i lexuar e kuptuan se aty qe
shpallur dënimi me vdekje i Borovës. Njerëzve plumbin, shtëpive zjarrin.
-Ne dhe të tjerë shpëtuam se ishim në fushë. Prej andej kaptuam teposhtë dhe zbritëm në përrua.
“Ku do të vemi, ku do të futim kokën, me se do të ushqehemi, si mbetem pa strehë?” Të gjitha këto pyetje
i kalonin në mend Ligorit që kishte ndërtuar gjithë jetën shtëpi.
Atë natë vajtën te një miku i tyre në Novoselë. I zoti i shtëpisë, si t’i kishte dëgjuar mendimet që e
shqetësonin Ligorin, u tha:
-Rrini këtu tok me ne gjersa të mbarojë lufta. Se një ditë do të mbarojë. Atë që kemi do ta ndajmë bashkë.
-Falemnderit, – i tha Ligori, – po s’janë kohë që t’i biesh tjetrit më qafë. Kushdo ka hallet e tij sot.
-Miku për një ditë të keqe duhet.
Nata e shkurtër e 6 korrikut kaloi me pasiguri dhe shqetësimin e përgjithshëm e ndërprerë nga ofshamjet,
ahet, dhe psherëtimat e gjata por dhembja dhe makthet i përkisnin natës dhe në mëngjes dukej sikur dita i
përkiste një kohe tjetër.
Ligori filloi të vinte rrotull nëpër dhomë dhe herë pas here ndalej tek dritarja që vështronte në drejtim të
fshatit. Nuk po gjente qetësi nga ideja se duhej të kthehej në fshat dhe të shikonte shtëpinë e tij.
-Ligor, s’ke ç’të shkosh, – i tha e shoqja, – Borova u dogj, u shkrumbua. Gërmadhë e hi, asgjë s’ka
mbetur.
Megjithate ajo e njihte mirë dhe e dinte se nëse kishte vendosur nuk kishte gjë që mund ta kthente nga
rruga.
Torba me çekanin, mistrinë e plumçin i varej pas kurrizi. Ai nuk e dëgjonte po trokitjen e tyre e ndiente,
sepse ai ishte lajtmotivi i gjithë jetë së tij. Aq ishte mësuar të udhëtonte me atë peshë të veglave të
muratorit në kurriz, sa edhe tani që po shkonte në Borovën e djegur nuk mund ta hiqte nga krahu.
Rrugës takoi një grup që qenë nisur të varrosnin njerëzit e tyre të mbetur rrugëve e kopshteve, po
gjermanët s’i kishin lënë. Mëria e gjermanëve kishte kapërcyer kufijtë e gjykimit dhe të arsyes. U ishin
kërcënuar me mitraloz dhe nuk i kishin lejuar të hynin në fshat. Ata e këshilluan të kthehej dhe mos
mundohej kot.
-Unë jam nisur për atje dhe do të vete.
-Po do të të vrasin mor xha Ligor.
-E pse?
Pyetja e tij ishte vërtetë e çuditshme por edhe shumë e sinqertë dhe e drejtë. E përse duhej ta vrisnin atë
plak që po kthehej të shikonte shtëpinë e tij?
Gjermanët e kishin dënuar fshatin me zhdukje dhe urdhrin donin ta shpinin në vend. E megjithatë Ligorin
s’e ndaluan. Ai hyri në Borovë sic hyn njeriu që është i zoti i shtëpisë. “Shurdhi” kaloi mes makinave
ushtarake gjermane pa ndier as drojtje, as frikë, bile padenjuar t’u hidhte as sytë. Kishte parë plot pajime
luftarake dhe ushtri në vendet e largëta dhe pamja s’i ngjallte asnjë interes. Ai as vraponte, as ikte, as
fshihej, Ecte si njeri që ka për të kryer një punë dhe nuk ka forcë që mund ta ndaloj.
Pa trarët e shtëpive te djegura që nxinin, kulmet e themelet të bashkuara dhe ngërçi i shtrëngoi gjoksin.
Pranë mureve të kroit dhe në një avlli pa afishet e ngjitura me zamkë. “Këto do të jenë ato kartërat e
gjermanëve” – tha me vete dhe pa u kushtuar vëmendje mori rrugën drejt kodrës. Patrulla gjermane që
nga xhadeja po e ndiqte me sy. Sipas tyre ky njeri s’kishte të bënte me fshatin. Do të qe ndonjë udhëtar i
rastit që i pati rënë rruga të shkonte asaj ane.
Ligori po i afrohej shtëpisë. Çatia ishte shëmkosur, dritaret dukeshin si zgavra prej nga dukeshin ca fjolla

tymi që ngjiteshin mureve të brendshme. Ai ndjeu shijen e hidhur dhe të trashë të tymit. Disa nga gurët
ishin çarë nga nxehtësia e madhe. Ai i njihte të gjithë gurët, se i kishte vënë me duart e tij dhe i dukej se
edhe gurët e njihnin atë. Hoqi nga krahu torbën me vegla dhe i erdhi rrotull shtëpisë. Tym. Hidhërim
dhe… Heshtje.
Fshati s’kishte më mure të bardha, porta të lyera me bojë vaji, dritare me perde dhe saksi lulesh. Në vend
të tyre gërmadhe e pirgje hiri. Era e hidhur e tymit i diqte grykën dhe sytë. Gjermanët që nga ura po i
ndiqnin lëvizjet e këtij njeriu që u ngjit në kodër dhe po sodiste fshatin. Këmisha e tij e bardhë
kontrastonte me muret e nxira dhe pemët e shkrumbosura.
Ligori u përkul dhe fërkoi midis gishtërinjve pushin ngjyrë floriri mbi fletët e domateve, pastaj u mori erë.
Kjo aromë e kënaqte shumë dhe i dukej sikur po hante domate të freskëta. Kokrrat ishin akoma të vogla
sa një lajthi e të fshehura midis gjetheve.
“Duhet filluar nga e para” – i dha vetes kurajë Ligori. Dhe me instiktin e ustait që ka ndërtuar mure gjithe
jetën, vendosi pranë arsenalin e veglave të tij. Më shumë se vapa e korrikut, apo afshi i shtëpive, i gurëve
dhe kalldrëmit, i përvëlonte hidhërimi. Hapi torbën me vegla, nxori çekanin e mistrinë, përveshi mëngët
dhe bëri një farë skele me disa arka e dërrasa të mbetura në oborr. U ngjit dhe filloi të hiqte fundet e trave
gjysmë të djegur. Pas pak çekani i tij nisi të trokiste ritmin e lashtë mbi gurët ende të nxehtë.
Patrulla gjermane mori urdhër të qëllonte dhe plumbat që vinin në drejtim të kodrës, vërshëllenin
kobshëm mes fletëve të pemëve, ngrinin cifla guri e pluhuri dhe përziheshin me ritmin e çekanit të
Ligorit. Qenë plumba gjurmëlënës që shënonin herë një vijë të kuqe, të gjelbër ose të kaltër. Ligori pa
flurudhat që shkonin si ca flutura me ngjyra të ndezura dhe u kënaq. Ai nuk i ndjente krismat, por
shikonte në ajër vetëm vizatimet me ngjyra të plumbave. “Ç’janë gjithë këto flutura?” tha i habitur nga
shpikjet e reja të teknikës luftarake ndërsa plumbat i shkonin pranë, anash, por nuk e preknin.
Ligori mendoi të bënte pak baltë si dhe të vadiste domatet në kopsht, ndaj shkoi te vija për të mbushur
kovën me ujë. Gjermanët e qëlluan sërish dhe një plumb i shpoi kovën që filloi të rridhte në të dy krahët.
Ç’bëhet kështu sot? – S’e marr vesh. Kjo sikur qe e mirë e nuk rridhte. Apo ndoshta kështu ka qenë dhe
unë s’e kisha vënë re?
U përkul në tokë, mori disa gjethe, i bëri shuk dhe i zuri pizgat nga rridhte uji. Nga ana e urës të shtënat
pushuan se pandehën se e kishin vrarë. Me kovën në dorë Ligori nuk ndaloi më. Ai nuk i dëgjoi urdhrat
dhe të sharat gjermanisht, por edhe sikur t’i kishte dëgjuar, s’kishte për t’u dhënë asnjë rëndësi, se
s’besonte të kishin të bënin me të. Malet pa për herë të fundit Ligori atë pasdite korriku. Ata u epuan një
herë pastaj u mjegulluan, humbën, u fundosën dhe nga humbëtira dolën sërish të qarta. Ligori vazhdoi të
ecte drejt kopshtit të shtëpisë që kishte vendosur ta ndërtonte përsëri derisa nuk mundi më. Vizioni i
shtëpisë iu fiksua në retinë dhe ai nuk i mbylli sytë si të donte ta ruante përjetësisht aty imazhin e saj.

Dr. Paulin Marku/

Libri qe po prezantojmë sot, “Ambasador i Pushtetit te Bute” me autor z. Mal Berisha është një libër shume i rëndësishëm dhe shërben edhe si një udhërrëfyes për diplomatet e rinj dhe te karrierës, gjithashtu edhe për studiuesit, albanologet, profesorët, polititologet, gazetaret dhe me gjere. Jemi mësuar te lexojmë, libra, ditare, shënime e dokumente diplomatike me autorësi kryesisht te huaj, ndërsa sot kemi ne dore një libër te te një diplomati te larte shqiptar. Ne këtë libër autori është treguar i kujdesshëm dhe mjaft detajis qe te përshkruaj punën dhe rolin e një diplomati, qëndrimin dhe momentin e duhur se kur duhet te  te ndërhyje një diplomat për çështje te caktuara, qe cenojnë apo dëmtojnë imazhin e atdheut. Libri trajton nje game te gjere te aktiviteteve te shërbimit diplomatik qe nga udhëtimi i tij drejt Stambollit, te aktiviteteve diplomatike, kulturore dhe artistike, ku një vend te rëndësishëm zënë përkushtimi ndaj atdheut dhe çështjes se Kosovës e deri ne largimin e tij si diplomat. Gjate kësaj periudhe veprimtaria e z. Berisha nuk ishte vetëm ne kampin diplomatik por dhe ne atë human, kulturor dhe shoqërorë. Këtu do te shtoja se është pikërisht ajo pjese qe e karakterizon autorin Berisha si njohës shume i miri i artit, kulturës dhe te çështjeve historike, për te cilat, Ai nuk reshti se promovuari kulturën dhe artin shqiptar qe nga Turqia, Britania e Madhe e deri ne Amerike. Ambasador Berisha ishte jo vetëm promovues i vlerave kombëtare por dhe organizator i takimeve e shkëmbimeve  te aktiviteteve te ndryshme. Nder te tjera, me tërhoqi vëmendjen lobimi i z. Mal Berisha ne mbrojtje te çështjes se Kosovës. Gjate qëndrimeve publike, ne mediat vizive dhe te shkruara, si edhe ne libër qe po prezantojme sot, z. Mal Berisha ka shfaqur ndjenja te thella atdhetarie dhe përkushtim te madh ne kauza te ndryshme qe lartësojnë shqiptarinë dhe vlerat e kombit tone te lashte. E ceka këtë teme se ashtu sic ka vepruar me pare edhe ne këtë libër autori i dedikon një kapitull te veçante ne kreun e II “Ne Amerikën mike për çështjen e Kosovës”. Kauza e Kosovës ka prekur çdo shqiptar nga cdo cep i globit, po ashtu dhe kontributi ka qene i jashtëzakonshëm, përfshirë këtu edhe Federatën Vatra, të cilët luftuan me çdo mjet dhe me çdo mundësi që sot të kemi një Kosove te Lirë dhe të Pavarur. Ndaj, një prej tyre është edhe Z. Mal Berisha qe loboi me intelektuale dhe personalitete te larta si Benjamin Gilman, Joseph Dioguardin, John McCain, dhe shume personalitete te tjerë, i cili me profesionalizmin e tij, intelektual e diplomatik ka dhenë kontribut te çmuar për çështjen Kosovës. Padyshim, qe Shtetet e Bashkuara te Amerikës janë një vend strategjik dhe partner i palëkundur i shqiptareve qe kane dëshmuar qysh ne Konferencen e Paqes ne Paris me presidentin Wilson deri ne rastin e fundit me Pavarësinë e Kosovës ne 2008. Gjithashtu, autori sjell ne vëmendje te lexuesit aktivitetet e tij diplomatike ne Londër dhe takimet e zhvilluara me personalitete te larta te Britanisë se Madhe dhe te tjerë te fushës se artit dhe kulturës për promovimin e vlerave tona kombëtare, si dhe takimet me komunitetin shqiptar ne Britaninë e Madhe. Për te mos u zgjatur dhe mos te ju marr me kohe do te thoja se libri i ambasador Mal Berisha është një skice e mendimit diplomatik, nje qasje e rëndësishme ne përshkrimin se si duhet te jete një ambasador për te ngritur marrëdhëniet diplomatike por edhe kulturore, artistik dhe kombëtare. Ky libër përmbush te gjitha kriteret dhe virtytet e një ambasadori te denje për te përfaqësuar dhe mbrojtur vlerat dhe interesat kombëtare. 

Ajo qe mbetet një vlere e shtuar për këtë libër eshte se përmbush plotësisht roli dhe pikëpamjet e nje diplomati me nje eksperience te gjate dhe te rendesishme ne diplomaci i cili plotësohet gjerësisht me aktivitetet te shumta kulturore dhe shoqërorë, ku me te drejte zen vend thënia e autori se “Asgjë s’duhet t’i shpëtojë syrit dhe veshit te diplomatit”.

Ne mbyllje i uroj suksese z. Mal Berisha dhe libri paste udhën e mbare, me sa me shume lexues dhe shpresojmë qe ne te ardhmen, do te kemi edhe libra te tjerë, “pse jo, dhe një libër “Politikani i Pushtetit te Bute” gjithmonë nëse kemi ndonjë politikan shqiptari te këtij niveli. 

Suksese dhe shume faleminderit për vëmendjen!

Suksese te mëtejshme!!! 

Bledi Filipi

Me veprimtarinë studimore të gjatë e të begatshme dhe me arritjet e shumta të saj, prof.dr. Aleksandër Xhuvani ka zënë një vend të veçantë,  qëndror në historinë  e gjuhësisë shqiptare. Ai punoi tërë jetën, me dashuri dhe ngulm, për gjuhën shqipe, si lëvrues dorëmbarë e studiues io talentuar i saj, duke lënë gjurmë të pashlyera. (Domi, 1986:43). Aleksandër Xhuvani lindi më 14 mars 1880 në Elbasan. Ai është një nga figurat qëndrore të gjuhësisë dhe të kombit shqiptar. Mjaft i apasionuar rreth çështjes së gjuhës shqipe tërë jetën e tij. Ai mbetet  shkencëtari, albanologu, gjuhëtari, metodisti i teksteve të gjuhës shqipe, të studimit të mësimdhënies së gjuhës saj në shkolla, pedagog, tekstolog, përshtatës, psikolog, ideolog etj. (Karapinjalli, 1998:123). Në fushën e mësidhmënies ka kontribut të shquar, po aq sa në fushën e shkencës për të përmirësuar dhe identifikuar problematika thelbësore të gjuhës. Punëtor metodik e i palodhur  deri në fund të jetës së tij, ai më anë tjetër ka qenë  gjithmonë i matur e i durueshëm në dëgjimin të  mendimit  të të tjerëve, gjë që e lejonte të arrinte në përfundime shkencore objektive, dhe që e bënte të lehtë bashkëpunimin. (Çabej, 1980:84). Nga studiuesit konsiderohet si nga pedagogët më të shquar të shekullit të XX, si ‘’mësuesi i mësuesve’’. Ai ka qenë edhe drejtuesi kryesor i shkollës Normale të Elbasanit që ka qenë e famshme për kohën e tij, ndryshe ajo ka qenë nga shkollat më të forta profesionale në rangun kombëtar nga ku dilnin intelektualët e kohës. Aleksandër Xhuvani ka qenë një aktivist i flaktë, jo vetëm i gjuhës, por i çështjeve patriotike në lidhje me emancipimin e shoqërisë shqiptare deri në metodat e tij të përparuara të mësimdhënies dhe të ofrimit të një kuadri arsimor ku spikaste edhe metoda bashkëkohore. Ai ka qenë një figurë qendrore me bashkëpunim me shumë figura patriotike të rilindjes kombëtare si me Lef Nosin, Mihal Turtullin, Filip Shirokën, Çajupin, Faik Konicës, Eqrem Çabejin, Luigj Gurakuqin etj. (Çeliku, 2000:127). Pedagogjia sipas tij është shkencë dhe art i edukatës me rëndësi shumë të madhe shoqërore dhe kombëtare.

Kontributi i studiuesit Aleksandër Xhuvani është i jashtzakonshëm.

Një jetë e tërë në veprimtarinë e gjuhës shqipe, në mbledhjen e veprave të studiuesive të tjerë që janë marrë me gjuhën shqipe, një metodist për përmirësimin sa më shumë të mësuesve në gjuhën shqipe. (Osmani, 1986:211). Në metodikat e tij ai ndërthuri gjithë profilet shkencore të kohës që shërbenin për mësimdhënien, që nga anët sociologjike e deri te ato filozifike, e sidomos një kontribut të madh në aspektin psikologjik në raportin e mësimdhënies midis mësuesit dhe nxënësit. Nga kjo hidhesh fare lehtë në disiplinat të veçanta të fushës shkencore pedagogjike. Një kontribut të madh ai ka dhënë edhe në fushën e historisë së pedagogjisë botërore që nga krijimi i shkollave në Greqinë e antikitetit, që me shkollat e Miletit, Akademinë e Athinës e deri tek vitet e fashizmit dhe metodikat pas Luftës së 2 Boterore, nga antikja deri te metodologjitë më të pwrparuara të Europës. Pedagogjikja e tij iu përshtat mjaft rrymave shkencore në Evropë dhe në Amerikë, duke përfshirë këtu veprën e Mojmanit, Ribosë, Klapareidit, Shternit, Xhemsit, si dhe psikologëve të kohës si Frojdit, Adlerit, Piazhesë etj. ai ishte një nga shtyllat kryesore të metodikës së gjuhës shqipe. Jeta e tij u bë e pandashme nga pedagogjia dhe gjuha shqipe. Ai është një nga figurat më të rëndësishme të gjuhësisë, një panteon që çdokush do të përulej me respekt te cilido qytetar e sidomos nga mësuesit kudo ndodhen. (Buda, 1980:17). Shkencën ai e dashuroi si pjesë të vetes dhe e kthehu atë në art. Artist që u dha me mish e me shpirt për ngritjen e profesionializmit shqiptar në gjuhësi. Ishte po aq shumë i ndjeshëm kur vinte puna për çështjet gjinore ku mbwshteste ato në profeisonalizëm.

Karriera e tij

Karriera e personalitetit Aleksandër Xhuvanit është shumë e pasur sidomos në lëmin e gjuhësisë. Ai e nis karrierën si mësues dhe e përfundon si shkencëtar, publicist dhe metodist i gjuhës shqipe për përmirësimin e teksteve shkollore në Shqipëri.(SF2, 1967:35). Në 1909 merr pjesë në Kongresin e Elbasanit dhe me hapjen e Normales së Elbasanit. Nga ky vit e deri në vitin 1929 ai është drejtues i Normales së Elbasanit. Më 1910 hap me Lef Nosit revistën “Tomorri”, redaktor i gazetës “Shkreptima”. Gazeta mbyllet në vitin 1911 është sekretar i shoqërisë “Vëllazëria”. Në vitin 1918 është iniciator i krijimit të shoqërisë kulturore-letrare “Qarku letrar i Elbasanit”. Në 1920 ishte kryetar i Kongresit Arsimor të Lushnjës. Drejtoi organin e Elbasanit “Kopshti letrar”; më pas botoi shumë studime mbi veprat e letërsisë së viteve ’30. Botoi artikullin e parë në revistën “Albania” të publicistit Faik Konicës. Nga 1938 deri më 1940 anëtar i komisionit teknik në Ministrinë e Arsimit ku deri në vitin 1953 punon si shef i Seksionit të Gjuhësisë dhe e të Letërsisë të Institutit të Shkencave. Deri në vitin 1957 ishte anëtar i Presidiumit të këtij instituti. Ka qenë disa herë deputet i zgjedhur nga populli në kuvendin popullor që nga viti 1945. Në vitin 1954 nën kujdesin e profesor Xhuvanit u realizua hartimi i “Fjalorit të Gjuhës Shqipe”. (Thomai, 1980:137). Më 1946 botoi biografi letrare, artikuj për vepra të autorëve arbëreshë si Rondinella, Gavril Dara i Riu. Dha ndihmesë për zhvillimin e arsimit (1946-1951), për organizimin e drejtimin e jetës shkencore si drejtues i seksionit të Gjuhës e të Letërsisë të Institutit të Studimeve të quajtur më vonë Instituti i Shkencave (janar 1947- shtator 1953). Punoi për njësimin e gjuhës letrare të folur e të shkruar, për një gjuhë letrare të përbashkët për gjithë popullin shqiptar. Drejtoi hartimin e udhëzuesve të njëpasnjëshëm drejtshkrimorë (1949-1956) (Kostallari, 1973:135). Më 1956 botoi posaçërisht librin “Për pastërtinë e gjuhës shqipe”. Qe ndër studiuesit e parë të fjalëformimit, të morfologjisë e të sintaksës. Më 1956 hartoi, në bashkëpunim me Eqrem Çabejin dy trajtesat “Parashtesat” dhe “Prapashtesat e gjuhës shqipe më 1962. Më 1961 bëri një botim të dytë të “Fjalorit të gjuhës shqipe” të K. Kristoforidhit. Një ndihmesë të madhe ka dhënë leksikologjisë shqipe nw shkrime e punime të ndryshme shkencore si “Kritikë mbi fjalorë të shqipes” 1934, “Çështja e fjalorit të gjuhës shqipe” më 1957. Vepra më e rëndësishme dhe nga literaturat më të vlefshme në 6 vëllime e tij të cilat u botuan më 1980 në botime të Akademinë së Shkencave në Shqipëri. Emrin e tij tashmë e mban Universiteti i Elbasanit. Ndëroi jetë më 22 nëntor 1961 dhe la një punë të jashtzakonshme për brezat pasardhës. Ai është nderi i mësuesve dhe i gjuhës shqipe.