Koreografi Sebastjan Tinaj i lindur dhe rritur në Vermosh, themeluesi i grupit të valleve “Nora e Kelmendit” dhe koleksionit etnografik “Arka e Kelmendit” rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, gjuhës, kulturës, etnografisë dhe traditës shqiptare në New York përmes aktiviteteve kulturore, edukative, komunitare e patriotike. Me koreografin Sebastjan Tinaj bisedoi kryeredaktori i “Diellit” Sokol Paja.

“NORA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR VALLET DHE TRADITAT SHQIPTARE

Grupi “Nora e Kelmendit” u krijua në vitin 2018 me iniciativën time personale, por edhe me mbështetjen e shumë miqve dhe shokëve që kontribuan vullnetarisht. Jam thellësisht mirënjohës për ndihmën dhe besimin e tyre. Që në vitin e parë, grupi pati një sukses të madh në festivalet shqiptare, duke tërhequr interesin e të rinjve, por edhe të fëmijëve, që dëshironin të bëheshin pjesë e tij. Në vitin 2022, u regjistruam zyrtarisht si grup vallesh në shtetin e New York-ut dhe prej atëherë vazhdojmë të ushtrojmë dhe të kultivojmë rregullisht vallet dhe traditat shqiptare. Pjesëmarrja jonë në ngjarje kulturore, por edhe në gëzime familjare, na motivon dhe na shtyn të punojmë edhe më fort, sepse vlerësimi i punës është gjithmonë një ndjesi e jashtëzakonshme.

Një nga pikat tona më të forta, përveç talentit, është kostumografia e kuruar me kujdes dhe zgjedhja e muzikës, të cilat pasqyrojnë identitetin tonë dhe i japin çdo performance një karakter autentik e të paharrueshëm. Deri më tani kemi marrë pjesë në aktivitete në të gjithë Amerikën dhe shpresojmë që në vitet në vijim të jemi të pranishëm edhe në ngjarje kulturore në Shqipëri, si festivale apo bashkime të shqiptarëve kudo në botë. Sot numërojme me shume 70 nxenes qe ushtrojne dhe mesojnë vallet e bukura shqiptare dhe smund te isha me i lumtur se kaq!

“ARKA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR ETNOGRAFINË SHQIPTARE NË MËRGIM

Etnografia shqiptare, veçanërisht xhubleta dhe çakshirët, ka qenë gjithmonë një pasion i hershëm për mua. Që nga ditët e para në grupet artistike, kur isha vetëm 6 vjeç, kam pasur një lidhje të pashpjegueshme me veshjet tradicionale dhe historinë që ato mbartin. Për shkak të kushteve ekonomike, nuk pata mundësinë të krijoja një koleksion të tillë gjatë kohës që jetova në Shqipëri. Por pasi u vendosa në Shtetet e Bashkuara, vendosa t’i rikthehesha ëndrrës time dhe të ndërtoja një koleksion të mirëfilltë etnografik. Kështu lindi “Arka e Kelmendit” – një emër simbolik, i cili i referohet rrënjëve të mia, por që në përmbajtje mbledh veshje dhe bizhuteri pothuajse nga çdo krahinë e veriut shqiptar. Rinia shqiptare sot po i rikthehet traditës, dhe kjo rritje e interesit e ka shndërruar pasionin tim të dikurshëm në një punë me kohë të pjesshme. Fitimet që gjeneroj nga kjo veprimtari i dedikohen plotësisht zgjerimit të koleksionit, duke shtuar veshje, ornamente dhe elemente të reja etnografike.

PËRFAQËSUES I SHQIPËRISË NË FASHIONING POWER / FASHIONING PEACE GALA NË WASHINGTON D.C.

Prej disa vitesh, në bashkëpunim me Ambasaden Shqiptare dhe supermodelen Emina Cunmulaj, kam privilegjin të përfaqësoj Shqipërinë në Fashioning Power / Fashioning Peace Gala në Washington D.C. Çdo vit, në këtë event ku marrin pjesë mbi 100 shtete, ne prezantojmë me krenari thesarin e etnografisë shqiptare në një ekspozitë që i jep zë traditës dhe identitetit tonë. Përveç drejtimit të grupit “Nora e Kelmendit” dhe angazhimit tim në koleksionin etnografik Arka e Kelmendit, kam pasur gjithashtu privilegjin të bashkëpunoj me disa shkolla shqipe në New York si koreograf. Kjo përvojë më ka rritur profesionalisht, por njëkohësisht më ka pasuruar shpirtërisht, sepse puna me brezin e ri të shqiptarëve në Amerikë është një ndjesi e veçantë dhe një përgjegjësi që e përqafoj me krenari.

KONTRIBUTI NË SHKOLLAT SHQIPE NË NEW YORK: “MËSO SHQIP” DHE “FOL SHQIP”

Për dy vite kam punuar pranë shkollës “Mëso Shqip” në Staten Island, e njohur edhe si grupi “Barbana”. Ndërsa nga shtatori i këtij viti jam bërë pjesë e stafit të shkollës “Fol Shqip” në Ridgewood, Queens, si koreograf i grupeve të vallëzimit. Është nder i madh për mua të kontribuoj, sado pak, në formimin, zhvillimin dhe organizimin e një brezi të ri që rritet me gjuhën, kulturën dhe traditat shqiptare. Të shohësh fëmijët dhe të rinjtë që përqafojnë identitetin e tyre përmes artit është një motivim i vazhdueshëm dhe një frymëzim i jashtëzakonshëm.

Join us for Creativity Between Two Worlds, a special panel featuring two distinguished artists whose creative journeys span Kosova and the United States. From books to film, stage to screen, they will share insights from their work across continents and the ways storytelling transforms when lived between cultures. Organized by the Harvard Albanian Students Association.

Harvard University — Boylston Hall, Fong Auditorium

Saturday, November 22, 2025

2:00 PM EST

Moderator: Jonanda Shukarasi, Harvard Albanian Students Association

Open to the Public

Lulzime Malaj/

U përurua ekspozita e dytë kolektive, e organizuar nga Shoqata “Laskarina Bubulina,” GDSH-Vlorë, ku pata kënaqësinë të marr pjesë me disa prej krijimeve të mia artistike. Krijimtaria ime figurative është ndërtuar mbi dy shtylla: imagjinatën si burim lirshmërie artistike, dhe frymëzimin që vjen nga natyra reale shqiptare, sidomos peizazhet e qytetit tim sa të bukur dhe historik, Vlora. Tablotë përfshijnë interpretime personale, ku ndjeshmëria estetike dhe kërkimi vizual shpalosen përmes dritës, ngjyrës dhe kompozicionit të peizazhit.

Në procesin krijues, ndërthur eksperiencën personale, kujtesën dhe meditimin vizual për të sjellë harmoni ngjyrash, ritëm sezonal dhe emocione të mbështetura mbi realitetin e natyrës. Peizazhet që ndërtoj janë dritare drejt botës së përjetuar dhe asaj të përfytyruar, kurse punimet nga Vlora përpiqem t’ju përçoj ndjesinë autentike që ofron ky qytet.

Detajet, marrëdhënia mes elementëve të veprës dhe pasuria kromatike ftojnë shikuesin në një udhëtim vizual, ku interpretimi mbetet gjithnjë i hapur. Në artin tim dominon dialogu mes thjeshtësisë natyrore dhe qartësisë teknike, ku çdo vepër është akt reflektimi dhe përjetimi.

Aktualisht jam duke punuar mbi një seri peizazhesh nga Vlora, me synimin për të reflektuar atmosferën, dritën dhe identitetin e këtij qyteti të magjishëm. Gjatë muajit nëntor, do të marr pjesë në dy aktivitete artistike kolektive, si dhe kam në plan projekte të reja për vitin 2026, që përfshijnë pjesëmarrje në iniciativa të reja, realizimin e cikleve të reja pikturash dhe bashkëpunime me artistë dhe institucione kombëtare dhe ndërkombëtare. Këto iniciativa i dedikohen thellimit të dialogut profesional dhe pasurimit të skenës artistike shqiptare.

Në përfundim, piktura për mua është një medium reflektimi dhe komunikimi, ku mesazhet dhe emocionet marrin kuptim të plotë në kontakt me perceptimin e kritikës dhe reagimet e publikut. Vlera e vërtetë e veprës qëndron në dialogun e saj me shikuesin dhe ndikimin që krijon në përvojën estetike të tij.

Biblioteka Kombëtare e Rumanisë, në bashkëpunim me Shoqatën Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë, zhvilloi të enjten, më 13 nëntor 2025, në orën 18:00, çeljen e ekspozitës së grafikës dhe vizatimit “Amprente și semne / Gjurmë dhe shenja”, të artistit të njohur shqiptar Gentian Zeka. Ekspozita u hap në sallën “Dealu Spirii” dhe u prit me interes të madh nga komuniteti kulturor, studiues, artistë dhe dashamirës të artit.

Në hapjen e aktivitetit përshëndeti parlamentari rumun dhe përfaqësuesi i pakicës së shqiptarëve të Rumanisë, Bogdan Alin Stoica, si dhe Dr. Radu Săvulescu, kryetar i ALAR-it, të cilët theksuan rëndësinë e bashkëpunimit kulturor rumuno-shqiptar dhe mbështetjen e vazhdueshme për promovimin e krijuesve shqiptarë në Rumani. Gentian Zeka, i lindur në vitin 1957 në Pogradec, është një nga artistët më të spikatur të artit bashkëkohor shqiptar. Ai ka përfunduar studimet në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë. Ekspozitat e tij janë paraqitur në Austri, Gjermani, Rumani, Maqedoninë e Veriut, Suedi, Shqipëri e gjetkë, ndërsa veprat e tij gjenden në koleksione private në SHBA, Angli, Francë, Australi, Itali, Rumani dhe shumë vende të tjera. Ai është vlerësuar me çmimet “Vangjush Mio” – Çmimi II (2006) dhe Çmimi I (2008), në kuadër të Konkursit Kombëtar të Arteve Pamore në Shqipëri.

Grafikat e Zekës janë bizhuteri formash, linjash, aluzionesh dhe sugjerimesh, të frymëzuara nga format e pasura të natyrës dhe të realizuara me një finesë, elegancë dhe hijeshi të veçantë. Në ekspozitën „Amprente și semne”, artisti eksploron shprehësinë e vijës dhe të formës, duke ofruar një udhëtim delikat e poetik në memorien vizuale dhe shpirtërore të njeriut bashkëkohor. Kritika e cilëson artin e tij si një “poezi të dritës”, ku estetika ndërthuret në mënyrë organike me reflektimin filozofik dhe dimensionin e brendshëm shpirtëror.

Në hapjen e ekspozitës morën fjalën edhe Luiza Emilia Persu, piktore, në emër të Unionit të Artistëve vizualë të Rumanisë, si dhe piktori Nicolae Ionescu, i cili ishte dhe kuratori i ekspozitës si dhe kritiku i artit Luan Topçiu, të cilët vlerësuan thellësinë konceptuale dhe origjinalitetin e shprehjes artistike të Zekës. Folësit vlerësuan piktorin dhe grafistin Gentian Zeka, si një mjeshtër i rrallë për rafinamentin, sqimën, elegancën, thellësinë e mesazhit, forcën krijuese, duke e quajtur një artist të madh bashkëkohor. Ekspozita u zhvillua në kuadër të edicionit të VII-të të Ditëve të Kulturës Shqiptare në Rumani, një program kulturor i organizuar nga Shoqata “Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë” (ALAR), që synon të forcojë dhe pasurojë dialogun kulturor mes Shqipërisë dhe Rumanisë.

Nga Meliza Krasniqi

Instituti Albanologjik – Prishtinë/

Botimi më i ri i Uran Butkës, “Musine Kokalari – Një yllësi” (Vëllimi I, Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skëndo”, 2025), është vepër që tejkalon kufijtë e biografisë klasike dhe ndërtohet si monument i kujtesës dhe i vetëdijes kulturore shqiptare. Në këtë libër, Butka ndërthur metodën e historianit, intuitën narrative të biografit dhe reflektimin eseistik për të rindërtuar në mënyrë të plotë jetën, veprimtarinë dhe krijimtarinë e Musine Kokalarit, njëherëit zëri i parë femëror që artikuloi me vetëdije kulturore e estetike përvojën e gruas shqiptare në letërsi. Libri nuk është monografi e rëndomtë por është përkujtim, apo më saktë, rikthim i ndërmarrë me rigorozitet shkencor dhe me sensibilitet të matur, që shenjon dhe përjetëson një fenomen të rëndësishëm kulturor e politik. Butka e sheh jetën e Musinesë si tekst që kërkon interpretim dhe arrin të artikuloj portretin e saj si grua, intelektuale dhe shkrimtare, si simbol i një kohe kur të menduarit ndryshe përbënte rrezik, por gjithashtu si projektim i asaj çka vetëdija shoqërore shqiptare mund të ishte.

Në planin e burimeve, vepra mbështetet te dokumenti arkivor, kujtesa familjare, letrat dhe dëshmitë, të cilat Butka nuk i trajton si fakte të thjeshta, por si elemente kuptimore që aktivizojnë një vështrim hermeneutik të Musinesë. Metoda e tij është empirike dhe interpretative. Faktet verifikohen me përpikëri, ndërsa interpretimi ruan tonin njerëzor që i jetëson dokumentet. Kështu, monografia qëndron në traditën e historiografisë narrative, ku fakti dhe rrëfimi krijojnë tërësi organike. Qëllimi i veprës nuk është debati teorik për hir të debatesh, por ndërtimi i një “arkivi të dytë” që i ofron lexuesit një panoramë të plotë të mjedisit familjar, kulturor dhe intelektual që formoi Musinenë. Butka e shtrin rrëfimin nga rrënjët e familjes Kokalari në Gjirokastër e deri te përndjekjet pasluftës, duke e paraqitur heroinën e tij si nyje lidhëse midis qytetërimit gjirokastrit dhe përpjekjeve për modernitet. Jeta e saj nuk lexohet vetëm si biografemë, por si shembull qëndrese dhe dinjitet i një vetëdijeje etike që refuzoi t’i nënshtrohej imponimit ideologjik.

Struktura e librit është kronologjike dhe sinkretike, e pa ndarë në kapituj të veçantë. Ngjarjet e jetës ndiqen në vijimësi, por shoqërohen nga një shtresë interpretimesh që lidhin pikat e nyjës. Kjo e bën tekstin të shumëzëshëm dhe të pasur në ton. Ritmi narrativ alternon mes dokumentit dhe reflektimit. Në disa segmente, Butka mban ton elegjiak dhe përkujtues, në të tjera shndërrohet në analist të formimit intelektual dhe të mjedisit kulturor të Gjirokastrës së viteve ’20–’30, duke e parë atë si vend ku Musineja ushqeu kureshtjen, përgjegjësinë qytetare dhe etikën e punës. Në këtë formim ndikuan shkollimi i gjyshit dhe i babait, prania e vëllezërve intelektualë dhe rrëfimet e dëgjuara që në fëmijëri nga nënoja plakë, një trashëgimi e gjallë kujtese dhe dijeje që më vonë e sprovoi në shkrim. Gjuha e autorit është e kujdesshme dhe e përmbajtur, me një stil që ngërthen saktësinë shkencore me lirizmin e matur. Përdorimi i kujtimeve, i letrave dhe i ditarit të saj të shkruar italisht gjatë studimeve, “Jeta ime universitare” i jep veprës dimension polifonik. Zëri i së kaluarës dialogon me vështrimin objektivizues të studiuesit bashkëkohor, duke e bërë rrëfimin autentik dhe të veçantë.

Ndërtimi i figurës së Musine Kokalarit nuk ndjek modelin e jetëshkrimit linear, por atë të prosedeut, ku kujtesa dhe reflektimi kulturor krijojnë profil të shumëfishtë. Ajo vendoset në qendër të një rrjeti marrëdhëniesh familjare, qytetare e shoqërore, që dëshmojnë formimin e saj në një traditë dijesh e përkushtimi ndaj kulturës. Butka vë në pah unitetin midis jetës dhe veprës, midis gruas që shkroi dhe asaj që veproi. Musineja del si figurë që e jeton shkrimin. Letërsia për të është mënyrë e të menduarit dhe mbijetesës shpirtërore. Që në kapitujt e parë, ajo shfaqet si shkrimtare moderne dhe si zë i vetëdijes qytetare. Ajo komunikonte dhe ndante ide me figura të kohës si Sotir Kolea, që për të ishte sikur babai i ideve dhe formimit kulturor, si edhe me Lasgush Poradecin, Mithat Frashërin e Ernest Koliqin, që ndanë me të të njëjtin ideal për kulturën dhe lirinë. Në këtë frymë ajo edhe shkroi temën e diplomës për Naim Frashërin, duke u lidhur me traditën e rilindasve dhe me idealin e humanizmit që e udhëhoqi gjithë jetën. Një profil që mungonte deri atëherë në kulturën shqiptare dhe që kërkoi guxim për t’u artikuluar.

Në këtë vijë, Butka ndalet te krijimtaria letrare e Musinesë, duke e lexuar atë si themelim të shkrimit femëror në Shqipëri. Formimi i saj në familjen Kokalari ku librat, arsimi dhe pavarësia shpirtërore ishin pjesë e përditshme e jetës, përkthehet në ndjeshmëri estetike që shfaqet qartë në tekstet e hershme. “Siç më thotë nënua plakë” (1939), “Rreth vatrës” (1944) dhe “…sa u tunt jeta” (1944) vendosen nga autori në një aks krijues që lëviz nga kujtesa familjare dhe rrëfimi gojor drejt diskursit modern, ku përvoja e gruas shqiptare zhvendoset nga margjina në qendër. Në këto libra, personazhet gra janë të ndjeshme por aktive. Ato flasin, mendojnë, marrin vendime, përballen me rregullat dhe i rishkruajnë përmes një etike të brendshme që kërkon drejtësi dhe dinjitet. Gjuha ruan autenticitetin e të folurit popullor, por fiton edhe elasticitet estetik që e afron me prozën evropiane të fillimshekullit XX. Butka i lexon të tria veprat si shprehje të vetëdijes estetike të Musinesë.

Në interpretimin e Butkës, kjo praktikë e të shkruarit përbën një formë të hershme të “feminizmit kulturor” shqiptar, jo të shprehur përmes retorikës ideologjike, por përmes natyrshmërisë së rrëfimit, thjeshtësisë së figurave dhe intensitetit etik të situatave. Autori vëren ndikimet e klasikëve evropianë, atë të Dikensit, De Amiçit, Balzakut, të pranishëm si horizonte leximi dhe si shprehje e një letërsie që synon ndërgjegjësim moral dhe rregullim shoqëror. Musineja, pa e humbur kurrë rrënjën lokale, e përthithi këtë frymë evropiane dhe e përktheu në diskurs që, edhe kur flet për vatrën, dasmën, nënën dhe vajzën, ngre pyetje universale mbi kuptimin e jetës së gruas, marrëdhëniet ndër njerëzorë dhe ndryshimet shpirtërore.

Një aspekt thelbësor i librit qëndron në faktin se ai nuk kufizohet te Musineja si shkrimtare, por e ndjek edhe si aktere të jetës publike. Butka shtron pyetjen esenciale: çfarë e shtyu shkrimtaren të bëhet politikane? Përgjigjja vjen nga plani historik dhe nga natyra e personalitetit të saj. Pushtimi italian, përçarjet ideologjike, frakturat e shoqërisë shqiptare dhe besimi i saj i palëkundur se liria politike është e pandarë nga liria shpirtërore e shtyjnë Musinenë të përfshihet në rezistencën antifashiste. Ajo boton revistën “Gruaja shqiptare” dhe editorialin “Dy fjalë” nën pseudonimin “Tacita” ku bën thirrje për bashkim, “për lirinë e vendit dhe për lirinë e tyre”. Butka e ndjek më tej themelimin e Partisë Socialdemokrate (1944), të konceptuar nga Musineja si “rrugë e mesme” midis ekstremizmave, me synim drejtësinë shoqërore dhe pluralizmin. Shkrimet e saj te “Zëri i Lirisë” dhe “Gruaja shqiptare” dëshmojnë një vetëdije subjektivizuese dhe qytetare: mbrojtjen e individit, besimin te arsimi, respektin për ligjin dhe debatin si themel të kontratës shoqërore. Në pjesët më dramatike të librit, Musineja përshkruhet si figurë tragjike, e cila nga themeluese partie u bë e burgosur politike, nga intelektuale e lirë, u shndërrua, përmes heshtjes së imponuar, në zë të vetëdijes. Ajo refuzoi autokritikën, ruajti dinjitetin dhe, përmes qëndresës, u bë shenjë e moralit të pandryshueshëm. Letërkëmbimi i saj me familjarët dhe miqtë, të sjellë në libër, e përforcon këtë profil: “Njeriu jeton përmes idealeve, jo përmes frikës.” Këtu, Butka është i kujdesshëm të mos e estetizojë vuajtjen. Dhe në këtë pikë ajo trajtohet si kosto e lirisë, e jo si retorikë. Si sprovë etike, jo si spektakël emocional.

Libri ka edhe një funksion memorial sepse e rikthen figurën e Musinesë në kujtesën kulturore shqiptare, dhe kjo behët jo me ton apologjetik por si rivendosje, duke i dhënë lexuesit një imazh të plotë të saj si shkrimtare dhe si njeri që e përjetëson historinë si mision moral. Në këtë rrafsh, “Një yllësi” është libër për Musinenë dhe vetëdijen e saj, gjë që në kulturat e vogla shpesh mbetet e brishtë, por fiton qëndrueshmëri kur figurat e së kaluarës rishkruhen me kujdes dhe me integritet.

Kontributi i monografisë së Butkës është i trefishtë. Së pari, pasuria e burimeve dokumentare, sidomos atyre të pabotuara, që ndihmojnë në rindërtimin e biografisë së saktë të Musinesë dhe të mjedisit kulturor të kohës së saj. Së dyti, qartësia narrative dhe aftësia për ta shndërruar dokumentin në narracion, pa e humbur normën e objektivitetit dhe pa e rënduar me zbukurime stilistike. Së treti, shtrirja e materialit, e cila e bën veprën referencë të domosdoshme për studimet mbi Musine Kokalarin dhe letërsinë e grave shqiptare. Kufiri i vetëm që vihet re, dhe që autori duket se e pranon si zgjedhje, është diskutimi mbi konceptin e autores ose të letrarësisë së saj. Butka, fokusin e mban te dimensioni historik dhe social i figurës, duke lënë të hapur shtegun për studime të tjera estetike që mund të hetojnë, poetikën e shkrimit të Musinesë.

Në përfundim, “Musine Kokalari – Një yllësi” ndërton portretin e dyfishtë të Musinesë si shkrimtare e lirisë dhe si dëshmitare e vetëdijes politike. Në planin estetik, ajo shfaqet si pararendëse e letërsisë së grave shqiptare, me sensibilitet që ndërthur traditën me modernitetin. Ndërsa në aspektin moral e politik, si figurë që guxoi të mendonte ndryshe dhe të qëndronte e lirë përballë dhunës së ideologjisë. Për Uran Butkën, Musineja nuk është subjekt historie, por simbol i kapërcimit të kufijve midis artit dhe veprimit, midis fjalës dhe sakrificës. Ajo qe krijuese që e mbrojti lirinë përmes shkrimit dhe qytetare që pagoi me jetën e saj publike çmimin e bindjes demokratike. Monografia, dëshmon se fjala është më e fortë se burgu dhe se liria e mendimit mbijeton përmes kujtesës së artikuluar. Në këtë kuptim, “Një yllësi” dëfton se fjala e lirë është vetëdija më e lartë e njeriut.