Intervistoi: Sokol Paja/

1. Si lindi ideja për skulpturën e Skënderbeut në Ulqin? Çfarë përmban? Kompozimi, përmasat, mesazhi?

Ideja për realizimin e skulpturës së Skënderbeut mbi kalë për konkursin e Ulqinit lindi si kërkesë e Fondacionit “Dom Simon Filipaj” në New York dhe e shoqatës “Gjon Buzuku” në Ulqin, të cilat kishin shpallur një konkurs ndërkombëtar për këtë monument. Punimi final erdhi si një përmbledhje e punës sime shtatëvjeçare. Këtë vit puna ime u vlerësua me vendin e dytë në konkursin e shpallur nga Komuna e Ulqinit.

Edhe pse kam studiuar një literaturë të konsiderueshme mbi Skënderbeun, mbetem kritik ndaj vetes, pasi kërkoj gjithnjë më të mirën. Në këtë punim, megjithatë, nuk kam asgjë për t’i shtuar apo hequr. Bocetet janë realizuar në përmasa të ndryshme. Skulptura është një nga realizimet e mia më të përkryera, pasi është rezultat i disa punimeve të ndërthurura ndër vite mbi figurën e Skënderbeut.

Nuk më është kursyer koha dhe përkushtimi për t’i dhënë publikut një vepër të arrirë në çdo këndvështrim. Heroizmi i Skënderbeut paraqitet teksa ai mban shpatën në prehër, duke u kthyer si fitimtar nga beteja. Një arritje e vërtetë artistike dhe krenari personale do të ishte realizimi i kësaj vepre në terren, sipas përmasave të parashikuara nga Komuna e Ulqinit.

Skënderbeu mbetet përjetësisht kalorës, jo vetëm si heroi ynë kombëtar, por edhe si simbol i lirisë europiane, mbrojtës i krishterimit dhe i identitetit shqiptar. Ai është frymëzim i pashtershëm. Skënderbeu, i ulur me natyrshmëri mbi kalë në drejtim të fitores, është udhërrëfyes i fitoreve tona historike. Në figurën e tij gërshetohen historia, identiteti, krenaria dhe dinjiteti ynë kombëtar.

2. Si i vlerësoni skulpturat shqiptare të ditëve të sotme? Sidomos figurat kombëtare të trajtuara në mënyrë moderne, shpesh të komentuara e debatuara nga publiku?

Skulptura vitet e fundit është shoqëruar me debate të shumta. Ne skulptorët mbështetemi te puna dhe përvoja e njëri-tjetrit. Qëllimi i skulpturës është të ruajë mesazhe të forta të identitetit kulturor dhe trashëgimisë kombëtare. Skulptorët mbajnë përgjegjësinë e cilësisë së veprës që krijojnë dhe të mesazhit që ajo përcjell.

Sot vërehet një prirje drejt modernes dhe përfitimit financiar, më shumë sesa drejt vlerës historike të veprës. Figurave kombëtare që shpesh u jepet një trajtim modern, postmodern apo abstrakt, në shumë raste publiku i ka refuzuar, komentuar dhe debatuar ashpër. Këto debate, megjithëse të nevojshme për zhvillimin e artit, nuk duhet të tejkalojnë disa vija të kuqe.

Arritja artistike duhet të jetë në harmoni me idenë dhe subjektin. Në figurat e rëndësishme kombëtare si Nënë Tereza apo Skënderbeu, interpretimet tepër moderne shtrembërojnë perceptimin publik për këto figura të shenjta të historisë sonë. Temat e tilla delikate nuk durojnë deformime, as historike dhe as artistike — sidomos kur flasim për elemente të identitetit kombëtar, si shqiponja, përkrenarja e Skënderbeut, etj.

Arti i dobët është i rrezikshëm për kulturën kombëtare.

3. Sa i vlerëson shteti, institucionet kulturore dhe shoqatat e mërgatës artistët? A dimë t’i vlerësojmë ata?

Shtetit, fatkeqësisht, nuk i intereson komuniteti i artistëve përveçse për vota. Artistët janë pasuri e komunitetit. Ata janë frymëzues dhe projektues të zhvillimit kulturor dhe shoqëror të një shteti. Pengesa e parë për artistët shpesh është vetë shteti, i cili nuk merr parasysh vlerat artistike dhe talentin njerëzor, por i jep prioritet kalkulimeve politike.

Në mërgatë kjo mungesë mbështetjeje ndihet edhe më shumë. Artistët e diasporës jo vetëm që rrallë ftohen, por as nuk trajtohen si të barabartë. Shteti, shoqëria dhe institucionet duhet të dëgjojnë zërin intelektual, zërin e kultivuar dhe atë me vlera artistike e morale.

Vetëm artistët e vërtetë mund të na dhurojnë një trashëgimi artistike, historike, kulturore, edukative e patriotike. Promovimi i një skulpture të dobët jo vetëm shkatërron shijet estetike të publikut, por dëmton rëndë trashëgiminë tonë kulturore dhe pengon edukimin artistik të shoqërisë.

4. Cilat janë punët tuaja më të rëndësishme në skulpturë dhe çfarë mesazhi përcjellin ato?

Jam i lumtur që në repertorin tim krijues kam lënë një trashëgimi me dimensione patriotike, historike, fetare dhe atdhetare. Disa prej punëve më të rëndësishme janë:

Gjeto Coku dhe Dedë Coku në Lezhë – patriotë të shquar të kombit tonë.

Dr. Martin Luther King Jr. – një skulpturë e veçantë me hark, në nderim të ideve dhe idealeve të tij.

Nënë Tereza – vepra të vendosura në Tuz, New York, Kosovë dhe Detroit.

Monumenti i Tom Lleshit Rrukaj – humanist dhe veprimtar, i vendosur në Tamarë.

Projekti për Norën e Kelmendit – një trimëreshë dhe figurë madhore e historisë së veriut, tashmë i miratuar nga komuniteti dhe Bashkia e Malësisë së Madhe për vendosje në Tamarë.

Veprat e mia transmetojnë vlerat kombëtare, historike dhe kulturore të trashëgimisë sonë. Ruajtja dhe promovimi i identitetit historik shqiptar është shtysa shpirtërore dhe detyra e shenjtë e punës sime në skulpturë.

5. A duhet të bëjnë më shumë organizatat patriotike shqiptare në Amerikë për mbështetjen e artit dhe kulturës?

Në shtëpinë time kam krijuar një muze të vogël historik, të cilin ia kam ofruar komunitetit shqiptar si dhuratë, që të jetë i aksesueshëm për çdo vizitor të huaj apo shqiptar. Megjithatë, komuniteti ende nuk ka treguar interes për ndërtimin e një muzeu historie.

Duhet të kërkohet më shumë mbështetje nga organizatat patriotike shqiptare në SHBA dhe nga shoqatat e ndryshme, sepse emancipimi dhe zhvillimi vijnë vetëm përmes artit dhe kulturës. Një Muze i Arteve Pamore do të bashkonte jo vetëm artistët, por edhe komunitetin. Është nevojë dhe domosdoshmëri.

Mbështetja ndaj artit është një investim patriotik për brezat. Një muze i tillë do të transmetonte ndër shekuj talentin e artistëve shqiptarë dhe vlerat e historisë sonë kombëtare.

Koreografi Sebastjan Tinaj i lindur dhe rritur në Vermosh, themeluesi i grupit të valleve “Nora e Kelmendit” dhe koleksionit etnografik “Arka e Kelmendit” rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, gjuhës, kulturës, etnografisë dhe traditës shqiptare në New York përmes aktiviteteve kulturore, edukative, komunitare e patriotike. Me koreografin Sebastjan Tinaj bisedoi kryeredaktori i “Diellit” Sokol Paja.

“NORA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR VALLET DHE TRADITAT SHQIPTARE

Grupi “Nora e Kelmendit” u krijua në vitin 2018 me iniciativën time personale, por edhe me mbështetjen e shumë miqve dhe shokëve që kontribuan vullnetarisht. Jam thellësisht mirënjohës për ndihmën dhe besimin e tyre. Që në vitin e parë, grupi pati një sukses të madh në festivalet shqiptare, duke tërhequr interesin e të rinjve, por edhe të fëmijëve, që dëshironin të bëheshin pjesë e tij. Në vitin 2022, u regjistruam zyrtarisht si grup vallesh në shtetin e New York-ut dhe prej atëherë vazhdojmë të ushtrojmë dhe të kultivojmë rregullisht vallet dhe traditat shqiptare. Pjesëmarrja jonë në ngjarje kulturore, por edhe në gëzime familjare, na motivon dhe na shtyn të punojmë edhe më fort, sepse vlerësimi i punës është gjithmonë një ndjesi e jashtëzakonshme.

Një nga pikat tona më të forta, përveç talentit, është kostumografia e kuruar me kujdes dhe zgjedhja e muzikës, të cilat pasqyrojnë identitetin tonë dhe i japin çdo performance një karakter autentik e të paharrueshëm. Deri më tani kemi marrë pjesë në aktivitete në të gjithë Amerikën dhe shpresojmë që në vitet në vijim të jemi të pranishëm edhe në ngjarje kulturore në Shqipëri, si festivale apo bashkime të shqiptarëve kudo në botë. Sot numërojme me shume 70 nxenes qe ushtrojne dhe mesojnë vallet e bukura shqiptare dhe smund te isha me i lumtur se kaq!

“ARKA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR ETNOGRAFINË SHQIPTARE NË MËRGIM

Etnografia shqiptare, veçanërisht xhubleta dhe çakshirët, ka qenë gjithmonë një pasion i hershëm për mua. Që nga ditët e para në grupet artistike, kur isha vetëm 6 vjeç, kam pasur një lidhje të pashpjegueshme me veshjet tradicionale dhe historinë që ato mbartin. Për shkak të kushteve ekonomike, nuk pata mundësinë të krijoja një koleksion të tillë gjatë kohës që jetova në Shqipëri. Por pasi u vendosa në Shtetet e Bashkuara, vendosa t’i rikthehesha ëndrrës time dhe të ndërtoja një koleksion të mirëfilltë etnografik. Kështu lindi “Arka e Kelmendit” – një emër simbolik, i cili i referohet rrënjëve të mia, por që në përmbajtje mbledh veshje dhe bizhuteri pothuajse nga çdo krahinë e veriut shqiptar. Rinia shqiptare sot po i rikthehet traditës, dhe kjo rritje e interesit e ka shndërruar pasionin tim të dikurshëm në një punë me kohë të pjesshme. Fitimet që gjeneroj nga kjo veprimtari i dedikohen plotësisht zgjerimit të koleksionit, duke shtuar veshje, ornamente dhe elemente të reja etnografike.

PËRFAQËSUES I SHQIPËRISË NË FASHIONING POWER / FASHIONING PEACE GALA NË WASHINGTON D.C.

Prej disa vitesh, në bashkëpunim me Ambasaden Shqiptare dhe supermodelen Emina Cunmulaj, kam privilegjin të përfaqësoj Shqipërinë në Fashioning Power / Fashioning Peace Gala në Washington D.C. Çdo vit, në këtë event ku marrin pjesë mbi 100 shtete, ne prezantojmë me krenari thesarin e etnografisë shqiptare në një ekspozitë që i jep zë traditës dhe identitetit tonë. Përveç drejtimit të grupit “Nora e Kelmendit” dhe angazhimit tim në koleksionin etnografik Arka e Kelmendit, kam pasur gjithashtu privilegjin të bashkëpunoj me disa shkolla shqipe në New York si koreograf. Kjo përvojë më ka rritur profesionalisht, por njëkohësisht më ka pasuruar shpirtërisht, sepse puna me brezin e ri të shqiptarëve në Amerikë është një ndjesi e veçantë dhe një përgjegjësi që e përqafoj me krenari.

KONTRIBUTI NË SHKOLLAT SHQIPE NË NEW YORK: “MËSO SHQIP” DHE “FOL SHQIP”

Për dy vite kam punuar pranë shkollës “Mëso Shqip” në Staten Island, e njohur edhe si grupi “Barbana”. Ndërsa nga shtatori i këtij viti jam bërë pjesë e stafit të shkollës “Fol Shqip” në Ridgewood, Queens, si koreograf i grupeve të vallëzimit. Është nder i madh për mua të kontribuoj, sado pak, në formimin, zhvillimin dhe organizimin e një brezi të ri që rritet me gjuhën, kulturën dhe traditat shqiptare. Të shohësh fëmijët dhe të rinjtë që përqafojnë identitetin e tyre përmes artit është një motivim i vazhdueshëm dhe një frymëzim i jashtëzakonshëm.

Join us for Creativity Between Two Worlds, a special panel featuring two distinguished artists whose creative journeys span Kosova and the United States. From books to film, stage to screen, they will share insights from their work across continents and the ways storytelling transforms when lived between cultures. Organized by the Harvard Albanian Students Association.

Harvard University — Boylston Hall, Fong Auditorium

Saturday, November 22, 2025

2:00 PM EST

Moderator: Jonanda Shukarasi, Harvard Albanian Students Association

Open to the Public

Lulzime Malaj/

U përurua ekspozita e dytë kolektive, e organizuar nga Shoqata “Laskarina Bubulina,” GDSH-Vlorë, ku pata kënaqësinë të marr pjesë me disa prej krijimeve të mia artistike. Krijimtaria ime figurative është ndërtuar mbi dy shtylla: imagjinatën si burim lirshmërie artistike, dhe frymëzimin që vjen nga natyra reale shqiptare, sidomos peizazhet e qytetit tim sa të bukur dhe historik, Vlora. Tablotë përfshijnë interpretime personale, ku ndjeshmëria estetike dhe kërkimi vizual shpalosen përmes dritës, ngjyrës dhe kompozicionit të peizazhit.

Në procesin krijues, ndërthur eksperiencën personale, kujtesën dhe meditimin vizual për të sjellë harmoni ngjyrash, ritëm sezonal dhe emocione të mbështetura mbi realitetin e natyrës. Peizazhet që ndërtoj janë dritare drejt botës së përjetuar dhe asaj të përfytyruar, kurse punimet nga Vlora përpiqem t’ju përçoj ndjesinë autentike që ofron ky qytet.

Detajet, marrëdhënia mes elementëve të veprës dhe pasuria kromatike ftojnë shikuesin në një udhëtim vizual, ku interpretimi mbetet gjithnjë i hapur. Në artin tim dominon dialogu mes thjeshtësisë natyrore dhe qartësisë teknike, ku çdo vepër është akt reflektimi dhe përjetimi.

Aktualisht jam duke punuar mbi një seri peizazhesh nga Vlora, me synimin për të reflektuar atmosferën, dritën dhe identitetin e këtij qyteti të magjishëm. Gjatë muajit nëntor, do të marr pjesë në dy aktivitete artistike kolektive, si dhe kam në plan projekte të reja për vitin 2026, që përfshijnë pjesëmarrje në iniciativa të reja, realizimin e cikleve të reja pikturash dhe bashkëpunime me artistë dhe institucione kombëtare dhe ndërkombëtare. Këto iniciativa i dedikohen thellimit të dialogut profesional dhe pasurimit të skenës artistike shqiptare.

Në përfundim, piktura për mua është një medium reflektimi dhe komunikimi, ku mesazhet dhe emocionet marrin kuptim të plotë në kontakt me perceptimin e kritikës dhe reagimet e publikut. Vlera e vërtetë e veprës qëndron në dialogun e saj me shikuesin dhe ndikimin që krijon në përvojën estetike të tij.

Biblioteka Kombëtare e Rumanisë, në bashkëpunim me Shoqatën Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë, zhvilloi të enjten, më 13 nëntor 2025, në orën 18:00, çeljen e ekspozitës së grafikës dhe vizatimit “Amprente și semne / Gjurmë dhe shenja”, të artistit të njohur shqiptar Gentian Zeka. Ekspozita u hap në sallën “Dealu Spirii” dhe u prit me interes të madh nga komuniteti kulturor, studiues, artistë dhe dashamirës të artit.

Në hapjen e aktivitetit përshëndeti parlamentari rumun dhe përfaqësuesi i pakicës së shqiptarëve të Rumanisë, Bogdan Alin Stoica, si dhe Dr. Radu Săvulescu, kryetar i ALAR-it, të cilët theksuan rëndësinë e bashkëpunimit kulturor rumuno-shqiptar dhe mbështetjen e vazhdueshme për promovimin e krijuesve shqiptarë në Rumani. Gentian Zeka, i lindur në vitin 1957 në Pogradec, është një nga artistët më të spikatur të artit bashkëkohor shqiptar. Ai ka përfunduar studimet në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë. Ekspozitat e tij janë paraqitur në Austri, Gjermani, Rumani, Maqedoninë e Veriut, Suedi, Shqipëri e gjetkë, ndërsa veprat e tij gjenden në koleksione private në SHBA, Angli, Francë, Australi, Itali, Rumani dhe shumë vende të tjera. Ai është vlerësuar me çmimet “Vangjush Mio” – Çmimi II (2006) dhe Çmimi I (2008), në kuadër të Konkursit Kombëtar të Arteve Pamore në Shqipëri.

Grafikat e Zekës janë bizhuteri formash, linjash, aluzionesh dhe sugjerimesh, të frymëzuara nga format e pasura të natyrës dhe të realizuara me një finesë, elegancë dhe hijeshi të veçantë. Në ekspozitën „Amprente și semne”, artisti eksploron shprehësinë e vijës dhe të formës, duke ofruar një udhëtim delikat e poetik në memorien vizuale dhe shpirtërore të njeriut bashkëkohor. Kritika e cilëson artin e tij si një “poezi të dritës”, ku estetika ndërthuret në mënyrë organike me reflektimin filozofik dhe dimensionin e brendshëm shpirtëror.

Në hapjen e ekspozitës morën fjalën edhe Luiza Emilia Persu, piktore, në emër të Unionit të Artistëve vizualë të Rumanisë, si dhe piktori Nicolae Ionescu, i cili ishte dhe kuratori i ekspozitës si dhe kritiku i artit Luan Topçiu, të cilët vlerësuan thellësinë konceptuale dhe origjinalitetin e shprehjes artistike të Zekës. Folësit vlerësuan piktorin dhe grafistin Gentian Zeka, si një mjeshtër i rrallë për rafinamentin, sqimën, elegancën, thellësinë e mesazhit, forcën krijuese, duke e quajtur një artist të madh bashkëkohor. Ekspozita u zhvillua në kuadër të edicionit të VII-të të Ditëve të Kulturës Shqiptare në Rumani, një program kulturor i organizuar nga Shoqata “Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë” (ALAR), që synon të forcojë dhe pasurojë dialogun kulturor mes Shqipërisë dhe Rumanisë.