Ajo nuk ishte e denjë ndoshta për një burrë të madh si Victor Hugo, por ishte një nga gratë më të rëndësishme të jetës dhe veprës së shkrimtarit të madh. Vinte nga një fëmijëri e vështirë dhe një rini e shpenguar, me historia dashurie dhe lidhje pasiononte që e përgojuan. Tipike e kurtizaneve pariziene, por që gjithçka e saj që mbeti ishte gati 5 dekada në jetë me Hugo-n. Edhe pse e shkuara ju vu nga pas si një hije e zezë, ajo vezullim në misionin e shërbestares së një gjigandi që erdhi si i tillë, ndoshta edhe përmes, zemrës, duarve dhe vullnetit të saj, për t’i shërbyer plot devocion dhe përkushtim. Hugo mbase nuk do të mund të vinte tek ne me gjithë madhështinë e penës dhe shpirtit të tij pa këtë grua, pa ndohmën dhe ofrimin sakrifikues të saj.

Juliette Drouet u lind më 10 prill 1806 për t’u shuar më 11 maj 1883. Ishte një aktore franceze. Ajo e braktisi karrierën e saj në skenë, pasi u bë e dashura e Victor Hugo, të cilit i shërbente si sekretare dhe shoqëruese në udhëtim. Juliette shoqëroi Hugo për gati pesëdhjetë vjet dhe i shkroi 22 mijëra letra gjatë gjithë jetës së saj.

Jetime nga nëna disa muaj pas lindjes së saj, nga babai vitin e ardhshëm, Juliette Drouet me vëllain dhe dy motrat e saj si infermiere në një manastir në Fougères, përpara se të rritej nga xhaxhai, René-Henry Drouet, i cili u vendos në Paris. Atje ajo studioi në shkollën fetare të konviktit të kanuneve të Saint-Augustin në Saint-Mandé nga viti 1816 deri Më 1821.

Rreth vitit 1825, u bë zonja e skulptorit James Pradier, i cili ndoshta e përfaqësonte atë në statujën që simbolizon Strasburgun, place de la Concorde në Paris midis 1836 dhe 1846. Juliette Drouet ka një fëmijë me të, Claire, një vajzë që do ta njohë dy vjet më vonë.

Ajo filloi një karrierë si aktore në Théâtre du Parc në Bruksel, më pas në Paris. Në atë kohë mori emrin e xhaxhait të saj. Aktore pa ndonjë talent të spikatur, u fishkëllye nga publiku në premierën e Marie Tudor, 6 nëntor 1833 dhe e pa performancën e saj të dobët tre ditë më vonë, “të kryqëzuar” nga kritika, në Courrier des Theâtres. Megjithatë, ajo është një bukuroshe e hedhur që josh shumë burra, përfshirë edhe kontin Anatole Demidoff, me të cilin kaloi në Itali një idil të zjarrtë pasioni.

E cilësuar nga ata që e njihnin, si e pavarur, impulsive dhe gjaknxehtë, ajo konsiderohej gjithashtu nga shoqëria pariziane si një kurtizane tipike që vishej shkëlqyeshëm, shpenzonte para pamëshirshëm dhe ishte jashtëzakonisht e bukur. Drouet kishte sy të shndritshëm, një hundë e imët, një gojë e vogël dhe buzë të kuqe flakë. Gjithë këto tipare të vendosura në një fytyrë ovale, të përshtatur nga një masë flokësh blu në të zi.

Në vitin 1833, ndërsa luante rolin e Princeshës Négroni në produksionin skenik Lucrezia Borgia, ajo u takua me Victor Hugo, gruaja e të cilit Adèle kishte një lidhje me kritikun Sainte-Beuve. Roli i saj i fundit në skenë ishte i Lady Jane Grey në Marie Tudor, të Hugo më 1833, pas së cilës ajo braktisi karrierën e saj teatrale dhe ia kushtoi pjesën e mbetur të jetës të dashurit të saj. Ajo u bë sekretare dhe shoqëruese e Hugos. Për shumë vite ajo e detyrua të bënte një jetë të mbyllur, duke e lënë shtëpinë vetëm në shoqërinë e tij. Më 1852, ajo e shoqëroi Hugon në mërgimin e tij në Jersey, dhe më pas në vitin 1855 në Guernsey. Ajo i shkroi atij mijëra letra gjatë gjithë jetës, të cilat dëshmojnë për talentin në të shkruar, sipas Henri Troyat, e cila shkroi biografinë e saj në vitin 1997. Çdo vit, nga 16 shkurt 1834 deri më 1883, ata festonin përvjetorin e natës së parë që kishin kaluar së bashku. Victor Hugo madje e futi këtë anekdotë personale në “Të mjerët”, te nata e dasmës së Marjus dhe Kozeta, që jo rastësisht zhvillohet në të njëjtën datë.

Juliette Drouet vdiq në Paris më 11 maj 1883 në moshën 77-vjeçare. Familja dhe të afërmit, i’a privuan Victor Hugo-s të merrte pjesë në funeralin e Juliette nga shqetësimi për atë që mund të thoshin njerëzit. Në fund të fundit kjo ishte Parisi i asaj kohe, ky ishte mentaliteti, kësisoj vinte rregullat dhe kanunet morali puritan. Ndoshta Hugo, megjithëse në moshë të thyer, u tregua i pazoti të ndeshej me botën e paragjykimeve, të i ishte mirënjohës asaj që sakrifikoi gjithçka për të dhe ai pranoi të mos i lejohej të ishte prezent në lamtumirën e fundit.

Albert Vataj

Kristaq BALLI/

Gjatë aktivitetit të suksesshëm artistik, fotografi  i përbotshëm shqiptar  Gjon Mili, falë  tipareve të tij të veçanta humane, krijoi edhe marrëdhënie të ngushta shoqërore e miqësore me shumë personalitate të spikatur artistikë  në vende të ndryshme  botës, si Pablo Picasso, Harold Edgerton, Alfred Hitchcock,  Eugen Ionesco, Frank Sinatra, Pablo Casals, Salvador Dali, Edward Weston, Zhan Pol Sartri (Jean Paul Sartre), Igor Stravinsky, John Loengard, Henri Cartier – Bresson, Arthur Miller, etj.

Dëshmi e  këtyre  lidhjeve të ngushta miqësore të Gjon Milin është edhe ajo me artistin e shquar irlandez të të gjitha kohrave, Seán O’Casey (Shon O’kejsi) (1880-1964). Ai ishte pamfletist, dramaturg, skenarist, shkrimtar, aktor,  mendimtar, memuarist dhe aktivist shoqëror e  politik. 

Sprovën e tij të parë letrare e përbëjnë baladat satirike, nga të cilat “The Grand Oul’ Dame Britania” u botua më1916 në “The Workers’ Republic” me pseudonimin An Gall Fada dhe pasi u bë këngë konsiderohej si himni rebel irlandez. Ato përkonin politikisht me bindjet e tij naconaliste irlandeze e sidomos me brumosjen e tij si zëdhënës e mbrojtës i klasës punëtore.

 Dramat promovuese të O’Casey të inskenuara nga Abbey Theatre (Teatri Kombëtar i Irlandës) ishin “The Shadow of a Gunman” (Hija e Banditit) më 1923 e pasuar nga “Juno and the Paycock” (Juno dhe Papagalli, i cili u kthye edhe film nga Alfred Hitchcock), 1924 dhe “The Plough and the Stars” (Parmenda dhe Yjet), 1926. Këto vepra trajtonin tablonë e luftës civile irlandeze në dëm të klasës punëtore dhe varfërisë së saj, godisnin me realizëm retorikën dhe rrezikun kundër patriotizmit, ishin tragjikomedi ku vdekja e dhunshme nga burra kapadainj e violentë përballej me mbijetesën dhe aftësinë ripërtëritëse të heroinave mbijetuese gra. Një kryevepër e krijimtarisë së tij vlerësohet vepra 6 vëllimëshe autobiografike “Mirror in my House” (Pasqyrë në shtëpinë time), 1956.

. Ai konsiderohet si një nga dramaturgët më të veçantë e origjinalë në mënyrën se si lentet e tij artistike  e zhbiruan realitetin dhe se ato i dhanë një pamje tjetër Irlandës në raport me Europën.

Kritikët kanë vlerësuar se në radhë të parë ai ishte një krijues, një dramaturg. Mirëpo nuk kish një vijë të qartë ndarëse midis krijimtarisë dhe bindjeve të tij politike. Ai ishte produkt i trashëgimisë së klasës punëtore irlandeze dhe avokat i saj. Krijimtaria dhe politika kishin difuzuar tek njera-tjetra

Sipas kujtimeve, Gjon Mili e ka takuar të paktën dy herë Sean  O’Casey për ta fotografuar: më 1953 dhe 1964. Këto takime kanë ndodhur në qytetin bregdetar Totnes,   e më pas në qytetin tjetë Torquay të kontesë Devon, në jugperëndim të  Anglisë, ku ai ishte vendosur para më se 25  vitesh, pasi kishte  lënë me  zemër të thyer Irlandën e shkatërruar nga lufta civile dhe lufta për liri, por pa e harruar kurrë atë. Nga mbresat  e këtyre takimeve të gjata, në librin e tij autobiografik “Mirror in My House” (Pasqyrë në Shtëpinë Time), 

Artikulli redaksional i një prej revistave LIFE të vitin 1954  që shoqëron esenë fotografike  të Gjon Milit me 20 foto artistike dhe tekst të Robert Ginna mbi figurën karizmatike të  Sean O’Casey  gjatë takimit të parë më 1953, fillon me këto fjalë: “Tani që Bernard Shaw, një irlandez, dhe Eugene O’Neill, bir i një irlandezi kanë vdekur, dramaturgu më i madh i gjallë në gjuhën angleze është një tjetër irlandez, Sean O’Casey… (The World of Sean O’Casey, photographed for life by Gjon Mili)¹⁾ 

Bota e Sean O’Casey në fotot e Gjon Milit fillon në qendër të Dublinit, ku janë shkrepur edhe disa nga fotot nostalgjike të vendeve ku   kaloi fëmijërinë dhe rininë e tij të furishme. Ato e sollën aq të gjallë  “… sa edhe barbarozat e kuqe që çelin në dritaret e Dublinit, atdheun në të cilën ai lindi, lagjet tipike të Dublinit, ku varfëria shkatërruese jeton pas fasadave elegante gjeorgjiane, ku njerëzit e thjeshtë flasin me figura të pasura dhe “shpërthejnë grindjet në sallone për çështje filozofike”.²⁾ 

Dublini sot  pasqyron  të kaluarën  e një dramaturgu të madh. 

Në ato mjedise urbane të varfëra të Dublnit, ai u lind  e u rrit duke luajtur, por edhe duke punuar  qysh 14 vjeç, pasi babai i kishte vdekur herët. Si shpërndarës gazetash, punëtor porti, karrocier, pastrues e thyerës gurësh në superstrada, punëtor   hekurudhash, ku paguhej shumë pak dhe shpesh i duhej të vidhte libra për të lexuar. Ai mori pjesë në demonstrata të mëdha, ndihmoi në organizimin e forcave revolucionare irlandeze që luftuan britanikët në vitin 1916 dhe më në fund, në moshën 43 vjeç, shpërtheu në skenën elegante letrare të Dublinit me  dramën e suksesshme  “Shadow  of a Gunman” (Hija e një vrasësi), që u inskenua në teatrin kryesor Abbey të Dublinit. ³⁾ 

Fotot më e gjetura  të Milit janë portretet karakteriale e psikologjike të dramaturgut,  si ajo  para vatrës,  mbi murin e së cilës   është ekspozuar, po ashtu, një  portret i  madh në pikturë në teknikën e vajit i  O’Casey-t, realizuar nga miku i tij  piktori postimpresionst  wellsian Augustus John para një decade, apo edhe ato kur ai luan para Milit disa nga personazhet e tij teatralë..

“O’Casey është një njeri i çuditshëm dhe grindavec. Ai mund të jetë i butë dhe plot me të qeshura në një moment dhe aq i mbushur me uthull sa një enë plot me turshi.” ^4). 

 Fotot e tjera interesante të vitit 1953 janë ato të dhomës  muzeale, ku  O’Casey jetonte gjatë viteve ’20, pasi i kishte vdekur  nëna dhe ku u shkrua drama “Hija e një vrasësi” (1923). Dhoma  ende është ashtu si  ishte 34 vjet më parë. Gotat mbi tryezë janë të O’Casey-t, edhe një pjesë e librave mbi tavolinë. 

Fotot e  punës  së tij të përqëndruar mbi makinën e vjetër të shkrimit, të cilën e kishte blerë para 30 vitesh, apo ato  që Mili ka shkrepur gjatë interpretimit aktoresk  simultan në rolin si Donal  në shfaqjen e  dramës  “Hija e Një Vrasësi” ,më 1923, apo në rolin e  Paycock të shfaqjes “Juno and Paycock”, ku ai deklamon: “Po ju them se gjithë bota është në gjendje kaosi”,⁵⁾ si dhe   fotot e disa aktorëve dhe miqve të ngushtë të  dramaturgut, foto të mbeturinave të teatrit të famshëm “Abbey” në Dublin, i cili u dogj plotësisht në vitin 1951, etj., janë disa vepra plot peshë profesionale,  që sjellin kujtime të veçanta nga e kaluara e Sean O’Casey-t. 

Në vitin 1953, ai  është 73 vjeç, megjithatë, për të mbështetur edhe familjen, O’Casey punon çdo ditë me orë të zgjatura mbi makinën  e tij e vjetër të shkrimit  nën një llampë ndriçimi, duke shkruar drama dhe autobiografinë, nga të cilat fiton, gjatë një viti, jo shumë më shumë se 2,500 dollarë. 

Edhe pse në moshë të vjetër,  ai e konsideron veten të angazhuar, aktiv në punë dhe të kënaqur, si një ‘urra’ për jetën. Dhe,  megjithëse ka jetuar 28 vjet në Angli, ai kurrë nuk e ka  humbur shpirtin e tij luftarak irlandez, shijen për betejën.⁶⁾ 

Herë-herë, për t’u çlodhur e kthjelluar trurin, ai del në oborrin e shtëpisë me një kapele republikë me strehtë të gjera kauboj dhe, me  llullën e tij të gjatë, të shtrënguar me nofulla,  kontrollon  lulet e tij të preferuara, ku  fiksohet në disa foto lirike nga Mili.

11 vjet më vonë, më 1964, ndodhi takimi i dytë midis tyre, një shoqërim i gjatë disa javor, ku Gjon Mili tashmë, i njohur me jetën, veprat dhe karakterin e O’Casey-t, si edhe me mjedisin e tij familjar, do të kishte mundësinë por edhe aftësinë për të krijuar disa prej fotove  emblematike përfaqësuese të dramaturgut të shquar botëror në mugun e ditëve  të fundit të jetës së tij stoike e gjëmimtare. Bashkë me fotot, Gjon Mili, me aftësitë edhe prej letrari, do të shkruante një ese të  posaçme, që bashkarisht janë botuar  në revistën “LIFE”  dhe më pas në librin me kujtime të tij “Gjon Mili  Photographs and Recollections”, 1980.

“Duke dalë nga makina, dëgjova zërin e Eileen   O’Casey-t, (gruaja e O’Cassey-t -K.B.) “Këtu është, i dashur, këtu. Ngrita sytë dhe ndalova. Atje, në krye të shkallëve, qëndronte Sean me duart e hapura, si një pemë me dy degë. ‘A je ti,  pyeti ai,.. A je ti, mor djalë? Nuk shoh mirë tani. Bile, thuajse nuk shoh fare.’- Isha aq i lëkundur, saqë nuk gjeja fjalë për të përgjigjur.

…Çdo mëngjes, për dy javë ne takoheshim për ta fotografuar dhe ky u bë një ritual i ngrohtë e gazmor. ‘Si është miku im gjenial shqiptar këtë mëngjes të shndritshëm diellor?’ pyeste ai. ‘I kënaqur, sipas gustos   tënde, shpresoj,’ – ishte përgjigjia ime

Kishin kaluar 11 vjet që nga takimi i parë me O’Casey. Ai ishte një burrë i çiltër dhe ne shpejt krijuam një marrëdhënie, ai u bë subjekt i vullnetshëm dhe,  në këtë kontekst,  i referohesha ‘fotografit me fytyrë gjeniale shqiptare’. Preja që unë gjuaja me aparatin tim ishte njeri i kontrastit, i paduruar ose kokëfortë,  një  pervers simpatik si  një rrugaç dhe tërësisht përgjegjës për të treguar afërsinë e tij. I humbur në mendime, ai dukej si  një prelat gjatë lutjes në një kishë angleze. Ai mund të luante  si një Peikok, Xhokser apo Xhuno nëse  duhej,  apo  të këndonte një këngë të përzemërt si përgjigje. Mund të ngujohej pranë radios për orë të tëra për të dëgjuar ndeshje kriketi. Jashtë, ai mbante në kokë një kapele dy numra më të madhe e këto i dukeshin ditët më të mira. Ai kujdesej për kopshtin e tij, ku kishte mbjellë bizele dhe duke qëndruar midis hardhive dredharake, mund ta ngatërroje me një dordolec…

Pas bisedave për situatën ekonomike familjare, të cilën e menaxhonte me shumë kujdes gruaja e tij Eileen, me të cilën O’Casey ishte i kënaqur, ai shpërqëndrohej dhe hidhej në temë: 

 ‘Keni për të bërë foto të tjera?’ Unë filloja ta fotografoja atë duke qëndruar përbri oxhakut të vatrës, ekzaktësisht si fotoja që i kisha bërë  njëmbëdhjetë vjet më parë…”

Apo: 

“…Mëngjesin tjetër e gjeja atë, sërish në divan në dhomën e ndenjes, të mbështjellë me një mantel (kimonό) të kuq si prej murgu, që ia kishte bërë e bija, Shivaun. Dhe ishte kjo pamje që dukej se reflektonte në fytyrën  e  tij mençurinë, zgjuarsinë dhe atë çka ështe e mirë në jetë. I tregoja  se si në udhëtimet e mia të ndryshme, kur isha në vetmi, unë kujtoja një nga poemat e tij, “Kënga e Ëndërrimtarit”

nga “Within the Gates” (Brenda Portave), për t’u ndjerë më i gëzuar.” Kjo foto është bërë edhe pullë postare

Ai kuptonte manovrën time por, shumë i sjellshëm e elegant, gjente joshjen dhe me një zë jo fort të kulluar e të ashpër fillonte të këndonte. Në këtë mënyrë dukej mëj i ri, më i fortë, por, shpesh, zëri i tij zbehej dhe ai rëndohej në frymëmarrje.

Qetësohesha kur vinte Eileen, e cila  me një puthje dashurie, e këshillonte Sean të bënte dremitjen e tij para drekës. Pastaj uleshim në tryezë.  Sean hante pak –  një vezë të zier dhe më së shumti pinte një gotë çaj. Dukej i paduruar për të ndezur llullën e tij të vjetër dhe më pas, siç e kishte zakon, ngrihej me marifet dhe më përshëndeste me një ‘adiȯ’ të përzemërt. Pastaj shkonte për t’u shplodhur.

Shpresoja të vija përsëri e t’i tregoja disa foto. Megjithse ai e kishte humbur thuajse fare shikimin e njerit sy, ndërsa tek tjetri i kishte mbetur  vetëm një rreze shikimi,  ai e vendoste foton shumë afër syrit të tij të  mirë, sa s’e prekte me qerpikë, sikur e skanonte e përpiqej të gjente e të bashkonte elementët për të bërë një koment të sforcuar si: ‘Ouu…, kjo është  mjeshtërore! Nuk mund të kem qenë më i lumtur se kaq, kur ju e keni realizuar këtë, apo jo!’ ”7) 

Fotot që Gjon Mili ka realizuar për Sean O’Casey janë ndoshta nga më të veçantat, më identifikueset, pasi ato e portretizojnë figurën e tij  stoike,  jo vetëm me elementë dhe detaje origjinalë fizikë shumë shprehës, por  edhe të karakterit të tij, ku spikat madhështia dhe autoriteti, krenaria, qëndresa, antikonformizmi, imponimi e rebelizmi i tij shpirtëror e kontroversal.

Gjatë kohës që Gjon Mili fotografonte Sean O’Casey më 1964,  xhirohej edhe filmi britanik “Young Cassidy” (Kasidi i Ri, që kishte si subjekt artistik  eksplorues  jetën  dhe aktivitetin e Sean O’Casey në moshë rinore, në fillim të shek. XX.. Filmi britanik prodhohej nga kompania e njohur  Metro – Goldwyn Mayer, me regjisorin   Jack Cardiff, skenarist John Whiting   dhe  aktorët kryesorë Rod Taylor (Cassidy – Sean O; Casey), Julie Christie, dhe Maggie Smith

O’Casey e kishte miratuar skenarin, si dhe aktorin e rolit kryesor dhe  motivet e muzikës që do të ilustroin filmin. I vendosur në sfondin e Dublinit të fillimit të shekullit të 20-të, filmi përshkruan rrugëtimin e Cassidy-t si punëtor dhe pamfletist, apo  aspirues dramaturg gjatë kohës së trazirave sociale dhe politike. Subjekti  thekson angazhimin e tij në lëvizjen nacionaliste irlandeze dhe përvojat e tij me dashurinë, humbjen dhe ambicjen artistike, duke u përqendruar në luftërat dhe triumfet e tij në Dublin, kryesisht në vitin 2011.

“Vajzat, luftërat në rrugët e Dublinit, një pasion për drejtësinë sociale e për teatrin – të gjitha këto ishin pjesë e ditëve të hershme të Sean O’Casey. Dramaturgu irlandez shkroi mrekullisht për to në autobiografinë e tij me gjashtë vëllime, “Pasqyra në Shtëpinë Time”, dhe tani rinia e tij e trazuar pasqyrohet përsëri në një film dramatik, “Yoang Cassidy”… 

…”Young Cassidy” ofron një kinematografi mahnitëse që kap esencën e Dublinit gjatë kësaj periudhe… 

Në përgjithësi, “Young Cassidy” shërben si një tregim biografik i një dramaturgu të njohur dhe si një reflektim mbi çështjet sociale të Irlandës së fillimit të shekullit të 20-të, duke e bërë atë një film të rëndësishëm për ata që janë të interesuar në historinë dhe letërsinë irlandeze…

Filmi shtrihet përgjatë një duzine vitesh në jetën e O’Casey-t. Duke punuar si punëtor rrugësh, ai zbuloi fuqitë e tij letrare duke shkruar pamflete  për të nxitur punëtorët e Dublinit. Njëkohësisht, ai zbuloi fuqitë e tij magjike mbi vajzat e bukura të Dublinit—një aspekt i legjendës së O’Casey-t që filmi, për arsye komerciale, i kushton vëmendje të posaçme.⁸⁾ 

 Duke shfrytëzuar  intervalet që nuk ishte i zënë me dramaturgun, Gjon Mili shkonte në sheshet e xhirimit të filmit dhe fotografonte skena dhe artistë  në rolet e tyre.  Midis syresh veçohen portretet e aktorëve Rod Taylor, Julie Christie, etj.”⁹⁾ 

Fatkeqësisht, Sean O’Casey ndërroi jetë disa  muaj pas fillimit të xhirimeve (18 Shtator 1964), duke mos arritur ta shohë premierën e filmit, që u shfaq me sukses më 25 Shkurt 1965.

Filmi u rregjistrua në DVD nga Warner Hume VIdeo më 6 Shtator  2012 me kërkesë të Amazon.

Më në fund, një koment i shkurtër i studiuesit të njohur amerikan Ben Cosgrove është një epilog mbi marrëdhëniet e ngushta  artistike e miqësore të dy artistëve të mëdhenj:

“…kur shumë, por jo plotësisht, nga bota që O’Casey solli në jetë nëpërmjet skenës, apo librave ishte zbehur në vite, “LIFE” kujton një Irlandë që mbijetoi në memorjen e vyshkur, në letërsi dhe në fotot e mrekullueshme të Gjon Milit.”¹⁰⁾ 

□□□

Referenca:

1)  The World of Sean O’Casey, photographed for life by Gjon Mili, LIFE   July, 26  1954. p 68.

2) Po aty, f.69

3) A GREAT PLAYWRIGHT’S PAST,  LIFE, July, 26, 1954, f.69

4) Po aty, f.69

5) Gjon Mili,  Photographs & Recollection Boston, 1980, f. 98.

6) A busy, contented old age, a ‘hurrah” for life. LIFE magazine,   July, 26  1954,   f.79.

7) Gjon Mili, Photographs a & Recollection, Boston, 1980, p. 98

8) Conquest of early love and fame: LIFE magazine, February,  12 , 1965, f.95

9) Gon Mili: Photographs & Recollection, Boston, 1980, p.102

10) (Ben Cosgrove: Young Cassidy: TIME, March, 12, 2014)

Saimir Pirgu përfaqëson Shqipërinë si “Ambasador” për fëmijët me autizëm “Down Syndrome Albania”. “Zëri im, për zërin tuaj” – thotë ai.

Nga Mimoza Dajçi

Në fund të muajit tetor në Dallas të SHBA u shfaq premiera e operas “Carmen” e kompozitorit francez Georges Bizet. Rikthimi i “Carmen” në Winspear Opera House në Dallas u bë në nderim të origjinës së saj të vitit 1875, ku për herë të parë është luajtur në Teatrin e Operas “Comique” në Paris, Francë, spektakël që në atë kohë tronditi audiencën dhe shumicën e kritikëve.

Rolin e “Carmen” në skenë e luajti mezzo – soprano Maria Viotti, ardhur nga Franca, ndërsa personazhin e Don Jose-së e interpretoi tenori shqiptar Saimir Pirgu. Artisti shqiptar me famë botërore Saimir Pirgu që po shkëlqen në skenat operistike botërore dha një prezantim e paraqitje skenike fenomenale që u mirëprit dhe duartrokit disa herë nga audienca amerikane në Dallas. Interpretimi i tij virtuoz në portretizimin dramatik të përmbajtjes, i dha rëndësinë e duhur këtij diapazoni operistik. Shfaqja u ndoq edhe nga shqiptarët e shumtë që jetojnë në Dallas, të cilët patën rast të takonin e flisnin nga afër me artistin e madh Saimir Pirgu.

Opera “Carmen” është një opera në katër akte e kompozitorit francez Georges Bizet. Libreti u shkrua nga Henri Meilhac dhe Ludovic Halevy, bazuar në novelën me të njëjtin titull nga Prosper Merimee. Opera për herë të parë u shfaq në Paris në mars të vitit 1875 në operan “Comique”, ku thyerja e konventave tronditi dhe skandalizoi audiencën franceze.

Kompozitori Bizet vdiq papritur pas shfaqes së 33-të, i pavetëdijshëm se vepra e tij do të arrinte famë ndërkombëtare brenda dhjetë viteve në vijim. Që atëherë “Carmen” është bërë një nga veprat më të njohura e të interpretuara shpesh në zhanrin klasik.

Me artistin shqiptar Saimir Pirgu, i cili ka dhënë koncerte të suksesshme nëpër Europë dhe botë, jam takuar për herë të parë në vitin 2016 në Hollin e “Kaufman Music Center” në Manhattan, ku zhvilluam edhe një bisedë mediatike së bashku. Saimiri do të performonte koncertin e tij recital. Më bëri përshtypje mënyra e tij e thjeshtë e komunikimit, veshur sportiv, që për pak çaste më bëri të harroj që përballë kisha këngëtarin operistik me famë botërore.

Tenori i muzikës lirike – operistike Saimir Pirgu, fitues i disa Çmimeve si në Shqipëri edhe nëpër botë thotë për median se, “Asgjë nuk arrihet pa sakrifica e përpjekje intensive”. Tenori Pirgu si këngëtar është angazhuar në disa festivale fëmijësh në Shqipëri, por mësimet e para në fushën e muzikes i mori në Liceun Artistik, Tiranë në instrumentin e violinës. Më pas karriera e tij artistike si tentor vazhdoi pranë tenorëve të mëdhenj të muzikës italiane Luciano Pavarotti dhe Claudio Abbado, që për këtë sukses i është mirënjohës pafundësisht…

Saimir Pirgu përfaqëson Shqipërinë si “Ambasador” për fëmijët me autizëm “Down Syndrome Albania”. “Zëri im për zërin tuaj” – thotë ai.

Nga “Foto Marubbi” në piedestalin e artit pamor modern . E si të mos mjaftonin zejet e fotografisë dhe të pikturës, artisti Nikoll Idromeno do të shenjonte edhe mjeshtrinë e arkitekturës, përmes disa prej projekteve që i dhanë Shkodrës një dukje europiane .

Është e kotë të pretendosh se mund të baresësh në Shkodër, pa rënë në gjurmët e veprës së Idromenos , që të zë pritë ngado të hedhësh sytë. Pusi e hijshme, ama! Për vendësit, rreth 100 objektet e projektuara nga urbanisti dhe arkitekti Idromeno, përbëjnë fizionominë e qytetit, ndërsa për vizitorët, gjurmë plot analogji me kryeqendrat europiane.

Tri nga veprat më të rëndësishme të tij janë “Kafja e Madhe”, “Pjaca” dhe “Kisha e Madhe”, ku vëreht një gërshetim i traditës së ndërtimit të godinave qytetare me stile të ndryshme, veçanërisht të fasadave, dekoracioneve, kornizave, bordurave, mensola, ballkoneve të stisura dhe dritareve me grila.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave

Shyqyri Fejzo/

Historia njerëzore flet se çdo epokë prodhon heronjtë e saj. Në momente të caktuara kjo histori ka treguar se një qytet, fshat, krahinë apo vend nxjerr personalitete të përmasave epokale. Ne, për një pjesë të mirë të tyre, jemi mësuar të lexojmë apo të flitet për heronj e personalitete që kanë kaluar një epokë apo një kohë të caktuar, kur karakteristikat e tyre janë fiksuar e njohur nga mbarë bota shqiptare dhe më tej. Por, sa të rinj e të reja të talentuar kemi në vënd dhe nëpër botë, që punojnë, mësojnë, shpikin por jo të gjithë njihen, nxiten dhe i vlerësojmë në kohë.

Për kushtet e mia si dhe statusin e gjendjes civile vitet e fundit, më është dashur të jetoj shumë kohë në Gjermani, së bashku me djemtë të cilët kanë vite të vendosur familjarisht në qytetin e Hamburgut. Po e flak pak tutje modestinë, duke treguar  se edhe këtu jam përpjekur e po bëj një jetë aktive, duke lexuar e shkruar dhe synuar të mos më shpëtojë gjë. Mirpo kot nuk thonë që vigjilenca është çmimi i epërsisë. Kam botuar edhe libra me personazhe shqiptare, gjermane etj. si dhe shkruaj në gazetat shqiptare dhe sidomos ne portalin “Zemra Shqiptare.”E pranoj që për disa shqiptarë nuk e kam pasur shkallën e vigjilencës në lartësinë e kërkesave të kohës. Në portalin  “Zemra Shqiptare” lexova një shkrim të z. Albert Z. Zholi me titull “Flet këngëtarja e mirënjohur Alida Hisku.” Jam befasuar jo vetëm për intervistën aq cilësore, por edhe për faktin se gazetari i talentuar kishte intervistuar një nga divet e  këngës, e cila nuk dihej se ku ishte për dekada të tëra. Në disa shkrime që kam botuar këtu në Gjermani, i kam dhënë prioritet atyre që janë personazhe të cilët kanë rol të rëndësishëm dhe nuk gabojmë të quhen nyje lidhëse e urave midis popullit e vendeve të Gjermanisë me Shqipërinë, si Xhelil Musa: “Magjistari që gërshetoi lindjen me perëndimin”, për shkencëtarin botanist Friedrich Markgraf,   piktorin Shuk Oran, për shkrimtaren Waltrud Tuger Bejko, për Peter Lutzen, për “Mirushen e Mitrovicës Elbenita Kajtazi”etj. Por, intervista e dhënë nga zonja Alida Hisku, më hapi sytë, më shkundi, edhe pse me vonesë, kujtova fjalën kuptimplote që përdoret në Shqipëri;”ai që kërkon gjen, ai që këmbëngul gjen dhe merr” dhe për këtë nuk është vonë kurrë.

Këngëtarja Alida Hisku, që moshë fare të re që në festivalin e Pionierëve, në Shqipëri u bë  shumë e mirënjohur për intrepetimet e saj në festivalet, veprimtaritë e rëndësishme duke arritur kulme në festivalin e 13-të me këngën e bukur “Vajzat e fshatit tim,”me tekst të poetes të njohur, Zhuliana Jorganxhi e kompozim nga kompozitori Enver Shëngjergji. Kam qënë dhe jam dashamirës i kësaj kënge, mbasi e merrte temën nga fshati, ku punohej e luftohej me vështirësitë, ekzekutohej në  mënyrë të përkryer nga Alida. Ruaj një kujtim me kompozitorin  e saj, Enver Shëngjergji, i cili në një bisedë intime me dy tre shokë të tjerë, na tregoi për historinë e kompozimit, si dhe vlerësimit të asaj kënge.  Ajo këngë ka dhe do të ketë jetëgjatësi të madhe. Në faqen e facebook të këngëtares, më ka bërë përshtypje një video ku një djalë Irlandez këndon këngën “Vajzat e fshatit tim” shoqëruar me një instrument karakteristik muzikor. Ai në video bëri një interpertim vyrtioz, se e kishte hak kjo këngë të shkonte e korrte duartrokitje deri në Irlandën e largët.

Duke dëgjuar videon e shkruar për këto probleme, të kujtohen menjëherë mendimet e dietarëve e personaliteteve të shquara, si Hygoj, Tolstoi, Heminguej apo Lasgushi ynë se ”faktor kryesor për arritjen e një suksesi  në jetë është dhe një fëmijëri e  vuajtur dhe e varfër.” Dhe personazhi i këtij shkrimi nuk bën asnjë përjashtim nga ato konkluzione të njerëzve të shquar. E themi këtë për arësye se po të dëgjosh odisenë e vështirësive dhe pengesave, sidomos ato shpirtërore, dhe vuajtjeve të Alidës deri në arritjet e sotme, sipas tregimeve të saj dhe në një emision televiziv:  mbetesh pa frymë. Në veçanti  momenti i kapërximit  të vijës së kufirit me të dy djemtë, të cilët nuk i la asnjëherë  jashtë vemendjes e kujdesit, është një odise  sa e rrezikshme aq dhe kurajoze   e cila u realizua në saj të qartësisë dhe këmbënguljes saj.                                                  

Në këtë shkrim, me “penelata të theksuara”, dua të ndalem në dy momente:- Në rolin dhe dashurinë e saj për artin, veçanërisht muzikën e këngën dhe së dyti:–Alida Hisku-njeri.

Kuptohet dhe shkencërisht është vërtetuar se në ecurinë e Alidës në fushën e muzikës dhe veçanrisht të këngës, ndikimin kryesor e ka trashëgimia, prejardhja e saj, geni. Kështu, është vërtetuar se gjenetika (geni) trashëgon 40 deri 60 përqind e aftësive. Në veçanti me theks trashëgohet ndjeshmëria ndaj tonit, ritmit dhe kujtesës muzikore. Faktor bazë është gjithashtu dhe mjedisi familjar, i vlerësuar dhe ai 40 deri 60 përqind. Mjedisi stimulon zhvillimin e prirjeve nëpërmjet shembullit dhe praktikës. Aty aktivizohet potenciali i trashëguar duke u shndërruar në aftësi reale. E thënë shkurt dhe  më shkoqur; geni mbjell farën e muzikës, ndërsa mjedisi e “ujit” dhe e rrit. 

I theksuam diçka dhe nga ana teorike këto tregues mbasi lumturisht për Alida Hiskun dhe shoqërinë njerëzore këto dy faktorë, siç pohon vetë ajo, kanë qënë të shkallës sipërore. Këto cilësi të saj i kanë kapur dhe evidentuar si prindët dhe kompetentët e muzikës. Nga ana tjetër, vetë Alida si fëmijë, në veprimtarinë e saj në këtë drejtim, nuk ka pasur asnjë lloj force që të vepronte nga e kundërta dhe ta frenonte. Pjesmarrja e saj që në moshë fare të vogël në veprimtari e deri në festivale, filluar nga 9 vjeç e më tej tregonte se po lindëte (siç lindi) një talent i ri. Ja. Sot ky sukses i merituar i Alidës në festivalin e 13-të të vitit 1975, mbush plot 50 vjet.Kemi të drejtën ti japim lexuesit “Cfarë bëhet me këtë këngë dhe interpertuesen brilante të saj Alida Hisku?”

Unë jam i një brezi më të hershëm se Alida, këngën e së cilës e kam dashur e adhuruar, për iterpertimin plot dinjitet, për tingullin, timbrin dhe shqipërimin shumë pastër të fjalëve të këngës. Fizikisht nuk e kam njohur heret, u desh Gjermania dhe media virale të na njohë dhe afrojë. Dua të  theksoj një moment. Kam punuar si drejtues në disa fshatra të rrethit tim. Kur vinte koha e korrjes e shirjes e grurit, tamam, siç jepen në videon e këngës “Vajzat e Fshatit Tim”ndodhte edhe në lëmenjtë tanë. Vajzat e të rejat që hidhnin grurin në erë me lopata dhe gjithë gëzim dëgjonin në ato radiot me bateri, këngën që këndonte aq bukur Alida. Vazhdoj më tej. Alida asnjëherë nuk i është trembur punëve të vështira. Këtu, në Gjermani duhet theksuar se puna (që është babai i të gjithave) e ngriti dhe po e mban aq lart me të gjitha të mirat. Ajo nuk  e ka pasur për turp të punojë në punët më të vështira, sidomos në vitet e fillimit. Por edhe tani ajo në vazhdimësi, pa pikë qibarllëku u futet dhe i mbaron në kohë dhe cilësi çdo punë që ze.

Të përgatitësh me lugën e drunjtë (karakteristike e guzhinave tona) gjellët shqiptare në bisnesin tënd, të dalësh para klientëve  gjermanë që kanë mbushur tavolinat me praninë e tyre, me pyetjen; “A u pëlqeu gatimi?” Ata të përgjigjen me një breshëri duartrokitje. Pas dy minutash tingujt e këngëve shqiptare dhe gjermane si : Hurra…Wir leben noch (cover)…të kënduara aq bukur nga Alida, mbushin ëmbëlsisht sallën. Kjo ndodh shpesh në bisnesin e Alidës, dhe vetëm ajo me energjitë e saj të pashtershme mund ta bëjë kështu. Ka kohë që gjermanët po i njohin se cilat janë shqiptaret.

Për shqiptarët, nuk ka pasur njohje të plotë,  për arsye të kufizimeve politike. Kjo dihet nga të gjithë.  Trajtimi mitik i Shqipërisë është  mjaft i përhapur sot në vend dhe jashtë tij. Jo  shqiptarët që kanë vizituar vendin, apo analizuar problemin, janë përqëndruar tek historia, gjuha e veçantë, nga pejsazhi dhe natyra e pa ndotur, prapambetja dhe mjerimi, spontaniteti popullor, zakonet e lashta si dhe përzjerja e lindores me perëndimoren, nga copëzimi dhe larushitja e  vendit, nga e panjohura e zanafillës së tij. Bota kështu na njeh në vija të trasha, po kjo nuk është e tëra. Jo më pak shkrime e analiza ka për karakterin, vetitë genin e shqiptarit, se i tillë është dhe realiteti.

Shqiptarët dallohen jo vetëm për qartësinë e mendimit, por veçanrisht në këmbënguljen. Këto dukuri lidhen direkt  me përvetësimin e gjuhëve të huaja, përshtatëshmërinë dhe dukuri e tendenca për të realizuar më të mirën bashkëkohoren, në përputhje me stadet e zhvillimit të vendeve ku jetojnë dhe të shoqërisë në përgjithësi. Të gjitha këto dukuri,në një formë  apo në një tjetër, janë manifestuar edhe tek Alida.

Alida Hisku-njeri.

Alida Hisku bën pjesë në “kreshtat” e njerëzisë të kombit shqiptar. Njerëzit si Alida janë si të gjithë të tjerët, por dallohen sepse ata bëjnë gjënë e duhur në kohën e duhur. Aq më tepër në Gjermani, banorët e të cilës dhe gjithë struktura shoqërore, kohën e përcakton si gjënë më të shtrenjtë, ndaj së cilës nuk bën asnjë lëshim. Energjitë, parashikimet dhe realizimet faktike, në mbajtjen dhe konsolidimin e familjes, në ngritjen dhe funksionimin e bisnesit, në krijimin dhe forcimin e urave të komunikimit midis popullit shqiptar dhe atij gjerman, në humanizmin  dhe bujarinë e saj, janë treguesit kryesorë që përbëjnë identitetin e karakterin e Alidës.

Alida Hisku është unike dhe nuk mund ti gjesh dot binjaken në të gjitha drejtimet, së pari si artiste, si karakter, si prind dhe atdhetare klasi. “Aksidenti” në se mund ta quajmë kështu, atë nuk e mposhti, po i dha forca dhe energji për ta përballuar, mbasi proçesi, materiali i paraqitur nga njerëz jo të denjë, vërtetoi pasaktësinë e tij. Në një intervistë televizive u pyet:”Po të takosh ato dëshmitaret e gjyqit tënd sot çfarë do të bësh?” Do ju flas normalisht, mund t’u jap edhe kafe.” Vetëm kaq do të mjaftonte për të përkufizuar atë, “këngëtare e madhe, dhe njeri, me barkun hambar dhe zemrën behar.” Shoqëria atë nuk e veçoi me gjithëse atyre mund t’u krijoheshin probleme. Liljana Kondakçi, Ema Qazimi, Irma Libohova, ishin dhe mbetën shoqet më të mira të saj, ashtu si   Bashkim Alibali, Kozma Dushi, etj.

Në fillimet e saj si emigrante, me paratë që fitonte si pastruse në 3-4 vende jo vetëm për familjen, por mbante dhe shqiptarë të ardhur për nevoja të ndryshme e shëndetsore duke i dërguar nëpër doktorë e spitale, kur ishte nevoja e këto nuk janë një ose dy, por me dhjetra e dhjetra. Në vitin 2000 në luftën e Kosovës ka dërguar në Shqipëri 5 avionë të Bundesëehr Gjermane (privatisht) me 62 ton hilfe materiale për popullsinë e Kosovës të strehuar nëpër Shqipëri. Po ashtu, ajo, në atë kohë ka dërguar dy maune me paisje të sallave të operacionit për të plagosurit të UCK në Tiranë. Është për tu ardhur keq që ky kontribut i kësaj këngëtarje vip nuk u pasqyrua nga organet perkatëse të Kosovës.

Më lart theksuam se:…” ka bërë gjënë e duhur në kohën e duhur…”Në se kërkojmë dhe shikojmë në videot e saj do të gjejmë..” Kisha nisur të përputhesha në shumë pika me mendimin se është një botë që duhet të gjesh forca e t’i bësh gjërat vet, duke menduar për veten, për fëmijët..” Ky ka qënë ai motiv aq karajoz por edhe me përgjegjësi ndaj vetes dhe djemve, kur  mori rrugën e vështirë të emigracionit. Por, edhe në Gjermani dhe gjetiu, gjërat nuk vinë vetë. Puna është baza, puna është “babai” i të gjithave. Është e vërtetë se duhet edhe pak fat, por mençuria popullore mëson se “fati rri krah për krah me trimin.” Alida për këto probleme në kohën e sotme, ka mendimet e veta realiste për emigracionin e të rinjve e të rejave dhe për Gjermaninë. Gjermania nuk është më ajo parajsa e para 30 viteve që punoje, fitoje dhe kurseje..

Të rinjtë shqiptarë në Gjermani punojnë nga dy punë pasi jeta është e shtrenjtë dhe taksat të larta.

– Sa herë vij në Shqipëri shikoj vetëm të moshuar që rrijnë me sytë nga dera.

Nuk ka skaner me të fortë dhe real se këto thënie e mendime për të vijëzuar gjendjen në vend dhe problemet e mprehta të emigracionit. Patriotizmi sot duhet kërkuar jo larg qelizës bazë të shoqërisë, familjes. Tamam aty është themeli. Alidën problem i familjes e ka përshkuar si fill i kuq gjatë gjithë jetës. Nuk po përsëritim peripecitë e emigracionit me gjithë djemtë, por atyre, me kujdesin e veçantë të nënës, i rriti dhe edukoi, por më e rëndësishmja, këmbënguli dhe ata mësuan mirë gjuhën shqipe. Në një emision televiziv pak kohë më parë Alida para publikut derdhi lotë gëzimi nga mesazhi aq i ngrohtë dhe domethënës që i drejtoi e bija…”..Mami e dashur! Ti i ke të të gjitha mrekullitë e botës të mbledhura së bashku në shpirtin dhe zemrën tënde, jo vetëm për neve, po ti je për të gjithë shqiptarët një mrekulli e vërtetë.” Mbas këtij mesazhi njeriu mbetet pa fjalë, duke dëgjuar vlerësimin e fëmijës saj, i cili i ka brenda të gjitha mirësitë, si një model i pa përsëritshëm. Në një shkrim të gazetarit Albert Z. Zholi në portalin “Zemra Shqiptare” midis të tjerave shkruan: “Ka 35 vjet në emigracion dhe lidhja e saj me atdheun dhe shqiptarët nuk është ndërperë kurrë. Shtëpia e saj ka qenë e hapur për sa e sa emigrantë nga të gjitha vendet e botës. Madje ajo ka dhënë shumë koncerte në Gjermani apo dhe në Itali me disa shoqata me këngë shqiptare. Kohët e fundit ajo ka filluar të këndojë gjermanisht dhe e ka bërë shumë publike në rrethinat e qytetit ku jeton. Tre fëmijët e saj flasin lirshëm shqip, por dhe krenohen që janë shqiptarë.” Kuptohet, në këto rrjeshta të koncentruara nuk ka vend për shtesë për  paksim, apo për koment. Është komplet Alida Hisku njeri.

Kur kthen kokën pas, veren në fytyrën e  Alida Hiskut gjithjë çel trëndafili i një buzëqeshje të mirë, që buron nga shpirti i saj i pastër, nga fakti se gjatë gjithë jetës së saj, në çdo hap që ka hedhur, e ka karakterizuar mirësia, fisnikëria dhe dashuria e pakufishme për  kombin, për njerëzit. Njeriut të qeshur i hapet çdo portë. Ajo të qeshurën gurgulluese e mban në buzë,  dhe thellë në shpirt.

Në një varg urimesh asaj i vinë nga Shqipëria, nga miqtë shoqet e shokët e shumtë dhe nga shumë shtete të botës përshëndetje dhe urime. Nuk është rastësi që në facebook-un e saj numurohen mbi 2.100 shokë. Kjo, midis të tjerave, tregon se këtë mënyrë bashkëkohore komunikimi Alida e vlerëson si faktor i rëndësishëm për lumturinë. Miqtë, shoqet e shokët në komunikimet e urimet kryefjalën e kanë për “lumturinë familjare.”Ky është një kapitull më vete, të cilin për ta njohur më mirë na e lehtëson vetë Alida, duke theksuar për familjen e vet, bashkëshortin e saj gjerman se : Them se ka gjetur tenxherja kapakun. Unë i jam përshtatur atij në artin gjerman, në korrektësinë e xhentilesë, ndërsa ai për mua në artin shpirtëror. Ai më ka gjetur telat e shpirtit, di të vlerësojë brendësinë e njeriut dhe kjo më ka mahnitur tek karakteri i tij, gjë që më ka bërë të dashurohem pas tij që prej shumë vitesh.”

Ajo pranon se:”Mosha dhe jeta ime ka shumë gërvishtje…,por pohon dhe faktin se:”Mbas çdo stuhije del dielli, një diell më i fortë..”Dhe vërtet, ai diell po shndrit e do të shëndritë më tej me të gjitha ngjyrat dhe zëri i mrekullueshëm  i Alida Hiskut do të  dëgjohet në vazhdimësi në të dy gjuhët. Pema gjenealogjike e familjes saj rritet e zbukurohet në vazhdimësi. Në këtë pemë të bukur, degët, degzat  e saj, Alidën e kanë “graduar” duke e bërë pesë herë gjyshe dhe një herë stërgjyshe.

Në vargun e shqetësimeve të Alidës me prioritet e më të theksuara janë ato që lidhen me braktisjen e vendit nëpërmjet emigracionit masiv. Shkatërrimi i asaj baze materialo- teknike të dobët që trashëgoi sistemi që ndërruam dhe shpërdorimi i saj e çdo aseti, industrial, ushtarak, naftë e miniera etj.u bënë shkak themelor për papunësinë. Nënvleftësimi i rolit të bujqësisë e blegtorisë, pa përcaktuar asnjë lloj strategjie ku do të shkojmë, cilët do të jenë prioritetet si dhe sigurimi i fondeve për financimin e tyre, kanë qënë dhe sot ato mbeten probleme themelore për  punësimin kthimin e moshës së re në vend dhe rritjen e mirëqënies, mbasi ekzistojnë kushtet natyrore, toksore,ujore për një ecuri tjetër, të mençur, duke marrë mendimin shkencor e profesional e siguruar prioritete të qëndrueshme.

Rrjedhja e trurit të kualifikuar është një nga humbjet më të mëdha të vendit. Duke e parë gjendjen dhe vlerësuar, ashtu si jep disa mendime me vlerë dhe Alida, studimi, financimi e tërheqja e tyre së bashku me përvojën e fituar bëhet faktor dhe domosdoshmëri për zhvillimin. Përvojë, “mësuesja që nuk merr pension” kemi. Për këtë flet më mirë dhe hapur ndërtimi, turizmi etj. Aktivizimi i trurit të kualifikuar, mbështetja, nxitja me të gjitha mënyrat, duke i afruar në të gjitha llojet e veprimtarive, duke stimuluar, sistemuar ligjet ku duhet si dhe vlerësimi me publikime, me tituj, medalje e dekorata për arritjet, me ato do u bëhej nder dekoratave në rradhë të parë, pastaj individëve.     Duke parë gjithë veprimtarinë, veçanrisht rolin dhe vendin që i takon si artiste, interpretuese e përkryer e këngës që nga fëmijëria e deri më sot, “koka dhe këmbët i mbeten gjithnjë në truallin e vet” së bashku me të shoqin, familjen, fëmijët të cilët e dinë dhe e duan gjuhën shqipe. Alida, nuk e shfaq nga modestia, por  i lumtur është sot ai njeri që gjatë gjithë jetës tij bën të mirën e mundëshme dhe mbetet i nderuar dhe i kërkuar nga të gjithë ata që e njohin. Kjo Alidë, e “zier me lëng çeliku”,në kuptimin e fjalës që është rrahur me të mira dhe të  këqia nga më të ndryshmet, por peripecitë e shumta të jetës nuk e lodhën, por e forcuan. Kapitulli “Alida dhe Gjermania” është një temë dhe një odise e gjatë dhe komplekse. Mençuria flet konkretisht se; “Ai që do vendin e vet respekton dhe vendin e tjetrit.” Kjo, konkretisht ka gjetur zbatim të plotë në jetën dhe punën e Alidës. Ajo, në tërë kuptimine fjalës, është kthyer një nyje e rëndësishme e urave lidhëse midis popujve e shtetit Shqiptar e atij Gjerman. Theksojmë se Alida në këtë veprimtari, futet me më shumë forca, sepse veç punës, jetës familjare me burrin  gjerman, bisnesit saj, prezantohet bukur dhe me këngët gjermane, krahas atyre shqiptare. Ja. Për këto dhe disa të tjera nga këto,  kemi mendimin që Alida konkretisht në fakt është ambasadore e grave Shqiptare në Gjermani, në këtë 50 vjetor të këngës fituese të festivalit të 13-të. De jure le të shikohet nga kompetentët.

Shyqyri Fejzo Hamburg-Gjermani-Tetor 2025