Kulture – Page 303 – Dielli

BUTRINTI-ZANAFILLAT, THEMELIMI, PËRKATESIA ETNIKE

September 16, 2014 by dgreca

Nga Kozma TAHO/
Butrinti është qyteti më i lashtë dhe i vetmi nga qytetet iliro epirote i përmendur nga Hekateu i Miletit, i cili është identifikuar dhe zbuluar deri në ditët e sotme. Ai përfshihet ne Arkadinë e lashtë, në kërthizën e saj. Pikërisht atje ku janë aktruar bëmat më të shumta te asaj që bota akademike e pranon për mitologjinë greko-helene.
Gjurmë të jetës në Butrint, thonë arkeologët, dallohen qysh në periudhën e bronzit te vonë, rreth shek. XII p.e.s. Madje ata shtojn se : –“ Sipas te dhënave arkeologjike Butroti i shek. XIIp.Kr., kur ndodhi eksodi(i supozuar) Trojan, ishte nje fshat i thjeshtë peshkatarësh, i vendosur ne pjesën me të lartë të kodrës dhe i pa rrethuar me mur “ (Prof.N.Ceka “Butroti” fq 20 ). Kam mendimin se arkeologjia nuk paraqitet e saktë në datimin e disa objekteve dhe materialeve arkeologjik lidhur këto me pozicionin e tij në këtë trevë të tejetlashtë të pëlqyer e banuar prej njeriut.
Në burimet historike, ai është regjistruar qysh në shek. e VI p.e.s., pikërisht nga Hekateu i Miletit , historian dhe gjeograf greko – helen, visitor i trojeve Iliro – Epirote. Hekateu e cilëson atë si një qytet ( polis ) të trojeve dhe popujve Kaon , duke ja bashkëngjitur qyteteve iliro- epirote , dhe aspak qyteteve koloni helene. Nuk ka vënd për të diskutuar apo hamendësuar nëse ishte kështjell apo akropol , mbasi mugojnë kërkim zbulimet në këtë fushë.
Legjendat e thurura rreth zanafillave dhe themelimit të tij i referohen kalimit te supozuar të refugjatëve trojan nën udheheqjen e Eneut për tu hedhur ne Gadishullin Italik.
Butrinti nuk u shkatrrua nga barbaria romake e Paul Emilit. Genocidi i ushtuar prej tij , i pa shëmbullt, e në kohe paqe, rëndoj mbi qytetet dhe popujt Molosë dhe Thesprotë. Atë nuk e shkatrruan as vërrshimet barbaro vandale, sllavo avare në Ballkan. Ai u shua ndal ngadal nën veprimin e forcave të natyres , tërmetet dhe uljet e trojeve nen nivelin e ujrave të liqenit. Prandaj poshte rrënojave të tij ruhen shtresëzime qytetërimesh të cilat nuk dihen ende se sa depërtojne në lashtësi . Arkeologjia e deri sotme vazhdonë të gërmojë jashtë rrethimit të pare dhe të dytë të tij , zone kjo që tregon ndikim të qytetërimit grek;gjithsesi e datuar rreth shekullit të IV p.e.s., dhe romak, datuar në shekullin e I të erës sonë Referuar qeramikave të zbuluara, arkeologet mendojnë se Butrinti i mbas shekullit VII p.e.s. tregon mardhenie me Korkyrën, Korinthin , Athinën e me ishujt e Egjeut . Por kjo nuk do të thotë se Butrinti është një themelim i mbas shekullit të VII p.e.s. Asnjë nga gjetjet dhe asnjë nga burimet,qofshin ato historike , legjendare, mitologjike apo gojëdhenat popullore nuk mund ta vërtetojnë nje gjë të tillë. Me keq ardhje vrejm se disa autor i kanë trajtuar në mënyrë krejtësisht të gabuar disa nga elementët arkeologjik duke i lidhur ato me zanafillat , themelimin dhe përkatësin etnike të tij .Me poshtë po paraqesim disa të dhëna që hedhin poshtë çka eshte folur e shkruar në lidhje me zanafillat , themelimin dhe perkatesn etnike të Butrintit.

RRETH THEMELIMIT LEGJENDAR TË BUTRINTIT
Stefan Bizantini ,autor i shek VI të erës sonë lidhur me Butrintin na ka përcjell këtë shënim :”–Buthrotos, gadishull pranë Korkyres. Është edhe qytet.Disa thonë se emrin e mori nga themeluesi; të tjerë tregojnë legjendën se emrin ja dha Heleni kur , duke lundruar nga Troja për në perëndim, bëri fli për zbritjen e tij në Epir. Kau që po pregatitesh për fli, kur po e thernin i shpëtoj thikës dhe iku me të shpejtë përmes detit, hyri në një gji dhe doli në breg të një toke të pa banuar ( kishte një plagë në lëkurë ) dhe atje ra e ngordhi. Atëhere Heleni e mori si orakull dhe i vuri emrin Buthrotos, siç thotë Teukri nga Kyziku. “ (A SH SH “ Iliret dhe Iliria te autoret antik” fq 417 )
Shënimi i më sipërm i Stefan Bizantinit , mbështetur në veprat e autorëve më të hershëm greko romak ende në qarkullim në kohën e tij , na jepin mundësin të konkludojm si më poshtë.
A – Gadishulli të cilin sot e emërtojm Ksamil, deri në shekullin e VI të erës sonë vazndonte të emërtohej Gadishulli Buthrotos.
B –Në qoftë se themelues dhe emërtues të Butrintit kan qënë trojanët dhe Heleni , biri i mbretit Priam të Trojës, atëhere duhet, pa diskutim, të pranojmë se emri i Butrintit vjen nga gjuha e trojanëve. Këta, sipas Homerit dhe qindra autorëve te tjerë, ishin Dardan – Teukër e Pellazgë, dhe flisnin pellazgisht dhe jo greqisht( në qoftë se greqishtja flitej në atë kohë ) Pellazgë sipas qindar autorëve, ( listën e te cilëve mund ta gjeni ne veprën e Prof. Dhimiter Pilikes “ Pellazgët Origjina Jonë e Mohuar “ fq. 166—168 , te cilët i referohen Tempullit të lashtë të Dodonës ), ishin edhe popujt e Epirit. Kështu pra mund te themi se emri i Butrintit vjen, jo nga gjuha e vjetër greke por nga ajo pellazge , domethene epirote. Ne qoftë se provohet se fjala greke “δoνζ” e lexuar” bous “ e që do të thot dem ( ka ) është e njëjtë me atë të gjuhës trojano- pellazge; atëhere duhet të biem dakort , se helenët flisnin të njëjtën gjuhë me pellazgët ; pra “ ishin pellazgë ne zhvillimet e tyre” siç na thotë studiuesi arvanitas Aristidh Kola . Në një shkrim tjetë ne do të sjellim aegumente bindëse rreth prejardhjes së emrit të Butrintit, i cili gjithësesi nuk vjen nga gjuha greke.
C – Autor të tjer sikurse Euripidi ne” Andromarka “ , Dionisi i Halikarnasit në “ Historia e vjeter e Romës “ dhe Virgjili në “Eneida “ kur tregojne ardhjen e trojanëve në Epir e paraqesin Butrintin të themeluar më parë,madje edhe Sarandën nën emrin Ankizmi . Nuk po ndalem këtu për të treguar se Kodër Butrinti nuk ka qënë e pa banuar në këtë kohë. Këtë tashmë e ka vërtetuar arkeologjia. Shiko gjetjet arkeologjike.
D – Autor të sotëm pretendojnë se këto legjenda ; “ në fakt përfaqësojnë sajime të periudhes së Mbretërisë Molose të shek. IV- III p. Kr., të cilat synonin të argumentonin prejardhjen homerike të mbretërve vëndës, të konsideruar si “barbar “ nga helenet “ (Prof. N, Ceka “Butroti “ fq 20 ) Mendoj se autorët që mbështesin këtë , janë krejtësisht të gabuar. Përse? Sepse :
1 – Butrinti nuk ka qënë qytet nën Mbretërinë e Moloseve të paktën gjer në vitin 360 p.e.s. Ai ka qënë një qytet- port i popujve e trojeve Kaone. Ashtu si e cilëson edhe Hekateu. Perkatësi që ka vazhduar deri sa është shuar. Parë në këtë kuadër nuk kishte asnje arsye që Mbretërit Molosë ta lartësonin atë me prejardhje dhe themelim hyjnor e Trojan , kur mund ta bënin këtë fare mire per një qytet të Mollosisë. Butrinti është bashkuar me Mbretërin Molose në vitin 360 p.e.s. kur në Lidhjen Molose u përfshinë edhe popujt Kaonë e Thesprotë .
2 — Këto legjenda nuk janë aspak sajime apo krijime të popujve apo Mbretërve Molosë e Epirote . Ato janë shumë te hereshme dhe burojnë nga një fond epiko- heroiko- gojor ( ndoshta edhe i shkruar ) i popujve para greko- helen të cilët autorët helenë i kan quajtur Pellazgë. Ky fond epiko heroik është mbledhur e përpunuar nga autorët më të hershëm helen prej Homerit (shek. VIII p.e.s.) me” Iliadën “dhe “ Odisen “; per të vazhduar pastaj me autorë të tillë nga më të shquarit e qytetërimit helen sikurse Eskili (525 – 456 p.e.s. ) Pindari (518 -438 p.e.s. Euripidi (480 -406 p.e.s. ) e shumë të tjerë. E vërtetojnë këtë vepra te tilla si “Thesprotia”, “Telegonia “, “Nostroi “,Kypria “ etj. Shkruar në shek. VIII -VI p.e.s. Pa dyshim , meqënse ato lartësonin prejardhjen hyjnore të popujve dhe prijsave e mbretërve Epirot , janë kërkuar për tu luajtur edhe në skenat e teatrove më modern, më të bukurit e më të mëdhejt e atyre moteve , të qyteteve Epirote . Pra kalimi i trojanëve nëpër Epir, edhe në qoftë se vërtetohet, nuk ka të bëj me themelimin e Butrintit . Shtojmë se në sajimin e legjendave duhet të kenë patur ndikim edhe veprat e Apolodorit , “Kronikat “dhe “Mbi Perëndit “ . Thuhet se ne këto vepra Apolodori pat përmbledhur te gjitha kronikat që i referoheshin Akilit dhe birit të tij Pirro Neoptolemit,dhe pa dyshim dhe popujve hyjnor Epirot.

3—Basorelievi i vendosur në Portën e Luanit, llogjikisht nuk mund të lidhet me emrin e Butrintit edhe pse është marr nga një faltore shumë e vjetër e vendosur mu përballë hyrjes kryesore të qytetit.( sipas arkeologëve ). Datimi i te cilës është ende i pa saktë. Kam mendimin se ky basoreliev tregon një ngjashmeri të jashtzakonëshme me ato të gjetura në Kretë dhe Mikenë. Ja vëlen të ristudiohet. Po në këtë tempull janë gjetur nga Ekspedita Italiane edhe disa qeramike me mbishkrime përkushtimore, fatin e të cilave nuk e dim.
MITOLOGJIA HELENE PER BUTRINTIN DHE PARATOKEN E TIJ.
Mitologjia, e cila në qarqet akademike e sigurisht me gjërë , njihet për Greko- Helene, në variantet e shumta të saj paraqitet e aktruar ne trojet e Arkadisë se lashtë e kryesishtë në kërthizën e saj e cila rrethqarkon vargmalet e Pindit; të konsideruar hyjnor e të banuara nga popullsit Pellazgo- Epirote po ashtu hyjnore. ( Shiko Homerin “Iliada “ XVI 293 – 297 )Në këto male të Ballkanit Veriperëndimor – shkruan Aristidh Kola ( “Gjuha e Perëndive fq 57 ) është qendra e botës Pellazgjike dhe epiqendra e saj fetare…” Nga gjurmim hulumtimet e kujdesëshme në bëmat e saj shikojmë se në të është përfshirë edhe Butrinti e paratoka e tij. Po ashtu këto troje, edhe pas një kohe kaq të gjatë, gëlojnë nga emra gjeografiko – mitologjikë që lidhen me bëmat dhe prezencën e herojve mitologjik, madje shumë më herët se shfaqja e helenëve dhe qytetërimi i tyre. Këtu mendohet se lindi njeriu dhe fara njerezore (Hesiodi , Eskili etj. ) Janë trojet ku nderohej e besohej Toka Mëmë dhe Dielli Baba , prinderit e jetës. Ku Baba Tomori i Madh e i Ergjëdt konsiderohej asthtu si dhe sotë Mali i Shenjtë, seli e zotave. Këtu pranë lindi Zeusi (në stanet e Kronit në Palavli- Mitologjia Arbërore ), Mbret i perëndive dhe njeherësh i njerëzve. Pellazget i dhanë atij antributet e Tokës dhe Diellit, ndërtuan dhe faltoren- Orrakull, më te madhen e me te dëgjuarën e lashtësise në Dodone ,pran Janinës . Këtu pranë është Foenika- Finiqi vëndlindja e Kadmit, Feniksit , Kiliksit dhe e Europës , me të bukures fëmër vdektare. Pas saj u dashurua Zeusi, që do ta rrëmbej e do bashkohet me të në Kretë për të lënë pas dinastin mbretërore të këtij ishulli. Me tej janë malet e Vetëtimave ku farkëtoheshin rrufet, armet e Zeusit. Janë Gjiri i Reas, Dedaliut, Kepi Poseidonit etj. Pranë Dodonës kalon Akelou, lumi që ndante dy botët , të jetës e të vdekjes . Janë pallatet e Hadesit , Mbretit të përtej jetës e me dhjetra emra gjeografik që ndërtojnë mitologjinë. Çuditërishtë në disa nga variantet e shumta të saj nënkuptohet se në Butrint duhet të jenë varret e tri herojve mitologjik , dhe pikërishtë, të Kadmit , Medeas dhe Pirro Neoptolemit. Kadmi, Fenikas apo më sakt Foeniko – Finiqas, ishte i biri i Mbretit të Foenikës Agenorit. .Sipas mitologjisë në kërkim te motrës Ai do të vizitoj shumë vënde duke mësuar shumë gjëra të cilat do ti vëj në zbatim kur të vendoset në Beoti ku gjeti një popullsi Foenikase vendosur prej disa brezash. Ndër të tjerash, Ai do tju mësoj popullsive Pellazgo – Joniane edhe shkrimin nëpërmjet alfabetit Fenikas apo më saktë Foenikas . Ky alfabet nga autorët klasik do të emërtohet Pellazgë.(Diodori, Plini etj.) Dijetarët Helenë, referuar mitologjisë, përcjellin faktin se Kadmi në vitet e pleqërisë do të kthehet ne vëndlindje(Apollodori ) , dhe pikërisht në Butrint për të cilin mendohet se mundet të jetë edhe themelues i tij .Sipas studiusëve bëhet fjalë për shekullin e XIV-deri XVIIIp.e.s. Stefan Bizantini thotë se Buthrotasit i treguan edhe varrin e tij. Ku? Këtë e di Luigji Maria Ugolini , arkeologu që bëri kërkim zbulimet e para në Butrint dhe që i shkatrroj të gjthë varret e lashta madje edhe kockat i përcolli fshehtas në Romë . Medea,- E bija e Mbretit të Kolkidës, Ettit (Atit }, zotruesit të Bashkës së Artë. E dashuruar pas Jasonit, udhëheqësit të Ekspeditës së Argonautëve për rrëmbimin e Bashkës së Artë. Ajo do të ndihmoj dhe ndjek Ekspediten në kthimin e saj. Me ndërhyrjen e Mbretit Alkinout do të martohet me Jasonin në Ishullin e Feakasve ( Korfuzi i sotem ) Mbas shumë veprave nga më makabret do të vdes (sipas një variant mitologjik ) ne këtë Ishull dhe do te varroset në Buthrotin përball. Autorët antik e klasik pranojnë se Ekspedita e Argonautëve është bërë të paktën një brezni para Luftës Trojane. Pirro Neoptolemi, – I biri i Akilit të Madh. Pionier i Luftes Trojane. Parathënë se Troja nuk do të binte pa pjesmarrjen e tij. Një ndër Mbretërit më të mëdhej mitiko –legjendar të Epirit. Themeluesi i dinastisë Mbretërore Molose. Mitologjia, legjendat, gojëdhenat popullore Epirote, edhe pse të pa qarta e të shformuara per arsye te kohes , lënë të kuptohet se do të ketë qënë edhe themeluesi i Butrintit duke e pasur si kryeqender. Mitologjia thot se është vrarë në Tempullin e Delfit. Shtojmë se ky tempull nuk egzistonte në ato mote.Madje edhe Homeri që jetoj kater shekuj mbas Luftës Trojane nuk e njeh këtë tempull. Studiuesit thonë se në rrethinat e Delvinës duhet të ketë qënë nje tempull kushtuar Diellit ( Delfi ). Në qoftëse nuk gjëndet ne rrethinat e Palavlisë , mundësia me e madhe është të gjëndet në rrethinat e Diaporit, përball Butrintit. Ky emër permban rrënjën Di= Dia=Diau = Diell, Shtojme se mitologjia Arberore e mbledhur nga dijetari Dhrovianit Zoto Molosi e bënë shumë të lashtë egzistencën e Butrintit. Ajo thotë se : “Zoti (Zeusi)…. U lind jo në Dodonë, në pallatet e t’et, Kronit, por në Palavli, ku qe një stan i Kronit, edhe u ndihmua te arratiset nga limani i Butrintit …” Perllogaritjet tregojnë se behet fjalë për Mijëvjeçarin e tretë para Krishtit. Për më tepër rreth burimeve mitologjike do të bëjm fjalë në një shkrim tjetër ku do të paraqesim argumente rreth përkatësinë etnike te popullsisë rrënjëse të Fushë Mursisë, para tokë e Butrintit.
KËRKIM ZBULIMET ARKEOLOGJIKE , BUTRINTI DHE PARATOKA E TIJ.
Arkeologu i pare që e ka vizituar Butrntin ka qënë Qiriaku del Pizzicoli i Ankones.(1418 dhe 1435) Thuhet se pati vizatuar të tri muret rrethuse te tij, në atë kohë krejtesishtë të dukshëm, si dhe pati kopjuar e marrë disa mbishkrime , fati i të cilave gjithsesi nuk dihet.Nisur nga muri arkaik ai do të pranonte se Butrinti i përket një themelimi para Helen; sigurisht duke e lidhur këtë me ardhjen e helenëve në Korkyrë. Pesë shekuj më vonë, me kërkese të vet Benito Musolinit, Akademia e Kultures së Romës Fashiste , për qëllime të paracaktuara, do të dërgoj në Butrint nje Ekspedite kerkimore arkeologjike të udhehequr nga Prof. i Arkeologjise Luigji Maria Ugolini. Kjo Ekspeditë më e rëndësishmja dhe më e suksesëshmja , nxorri ne dritë ndër të tjera një qender kulturore të stilit helen, me nje vazhdimesi ende të pa zbuluar mirë të stilit romak, si dhe element të kohes bizantino mesjetare. Nderhyrjet e më vonëshme arkeologjike janë të pa mjaftushme për të ndryshuar përfundimet e Ekspedites Italiane. Pamvarsisht nga puna e mire e bërë deri me sot duhet të pranojmë se jemi shume larg për të gjykuar rreth problemit te zanafillave, themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit. Përse? Së pari – sepse brënda rrethimit më të hershëm , murit arkaik , si qendra dhe pjesa me e lashtë e qytetit , ndërhyrjet janë shume të pakta, të vogla e të pa mjaftushme. Madje dhe shumë të dyshimta.Së dyti – Materialet arkeologjik që kanë gjetur dhe publikuar arkeologët në Butrint dhe paratokën e tij flasin për zanafilla dhe themelim shumë më të hershëm te tij. Ndaj kur thuhet se Butrinti ështe një themelim i greko- helenëve të Korinthit dhe Korkyres mendoj se është nje hamëndësim i nxituar, madje i pa pranushëm . Me qëllim që të jemi më të qartë e të besushëm ndaj këtij problemi po sjellim më posht fotot e materialeve të publikuara nga Prof Dhimitër Çondi në librin “ Butrint ,History,Monuments and Museum “. Materiale këto që gjënden në muzeun e Butrintit.
1—Vegla prerëse prej strralli të periudhes së paleolitikut dhe mezolitikut te gjetura ne Kodër Kroin e Xarrës, në Kalivua, ne Shpellen e Konispolit, në Shën Mitër, në Diapor. Sipas kronologjisë arkeologjike këto vegla i përkasin periudhës paleolitike e mezolitike që datohet pre 120.000 deri 10.000 vjet p.e.s.
2—Poçeri e vegla prej balte dhe kockash të lëmuara të gjetura në Koder Butrint që datohen si të epokës së neolitikut ( 6500 – 2500 p.e.s. )
3— Enë të ndryshme prej balte datuar të periudhes 1800—1500 p.e.s.
4—Sëpatë guri e bronzi datuar te periudhes 1200—1000 p.e.s. – Mendoj se datimi i këtushem duhet te rishikohet.

Shenimet në fotot jane të Prof. DH . Çondit.
Butrinti dhe paratoka e tij përfshihen në trojet më të herëshme Iliro Epirote të pëlqyera e banuara prej njeriut. Kodër –Kroi i Xarrës referuar disa veglave grryerse e prerëse prej strralli përcaktohet si një vëndë banim i paleolitit të mesëm, për deri 100.000 vite me parë. Shpellae Shën Mërisë në Mile rezulton e banuar qysh 40.000 vite me parë. Shpella e Konispolit , e studiuar e datuar me karbon radioaktiv , rezulton e banuar të paktën 28.000 vite me parë e me një vazhdimësi të pa ndërprerë deri ne Epokën e Bronzit te Vonë. Koder Butrinti , Çuka e Ajtoit, Kalivoi, Diapori rezultojn po ashtu të banuara të pakten qysh 5.000 vite p.e.s. Kështu që kur bëhet fjalë per zanafillat dhe themelimin e këtyre qendrave do te jetë me e drejtë të përqëndrohemi e të shprehemi për aq sa na lejojnë materialet arkeologjike të zbuluara . Hamëndësimet per historira ,protohistorira e prehistorira janë jo vetem te pa verteta , te pasakta por edhe anti shkencore.
RRETH DATIMIT TË MUREVE RRETHUES
Datimi i mureve rrethues prehistorik dhe poligonal te akropolit te Butrintit, përbëjnë pa dyshim hamëndësime krejtësisht të pa bazuara e te pa sakta , sa dhe kontradiktore te arkeologëve e studiuesve që janë marr me to. GJ. Karaiskaj ne “5000 vjet fortifikime në Shqiperi “ fq 61 , pranon një datim të murit prehistorik ( muri që rrethon akropolin e vogël o, 7 ha) “ rreth shek të V ose fillimit të shek. të IV p.e.s., ndërsa murin poligonal….. “ nga fundi i shek. IV dhe fillimi i shek III p.e.s. Butrinti u rrethua –vazhdon Ai – me një rreth të ri muresh duke e zgjeruar mjaft teritorin e mbrojtur nga të gjitha anët e fortifikimit të vjetër (murit prehistorik ) duke i lënë këtij të fundit funksionin e akropolit.” (pra akropol dhe jo kështjell ) Me poshtë GJ .Karaiskaj shkruan :” L.M.Ugolini e daton këtë periudhë ndertimore (murin poligonal ) para fundit të shek. V p.e.s. ( L’Akropoli di Butrinto—Roma 1942 -26 –44 ); ndërsa N.Ceka para gjysmës së pare të shek. IV p.e.s., kur datohet sipas tij, me siguri muri i Amantias . – Por në fakt –shton Karaiskaj—muri poligonal i akropolit vjen pas një faze të murit prehistorik, i cili për disa arsye teknike, si kthesa këndëdrejte të linjës së mureve, përpunimi i përcipët i i gurëve dhe së fundi duke u mbështetur në vet materialin arkeologjik më të hershëm të zbuluar në Butrint, datohet në shek. e VI—V p.e.s., prandaj nuk do të ishte i pranueshëm mendimi për një rindërtim masiv të mureve të akropolit menjëher pas ndërtimit fillestar të tij (prehistorikut )” Të gjitha keto datime krejtësishtë të pa sakta e të argumentuara kanë si boshte përcaktues atë që shkruan Prof. N.Ceka se: “ Butrinti i shek. VII—V p.Kr.ishte një emporion , një pike fortifikimi nën kontrollin e Korkyrës që shërbente për tegëtine me vëndësit Kaonë, por edhe për shfrytezimin e pasurisë se liqenit.” ( N. Ceka Butroti fq 22 ) Tham më lartë se Qiriaku i Ankonës ,Vizitor i vitit 1435 si dhe A. Nanaj bashkpuntor me Prof. N. Cekën dhe K. Hatzis(arkeologe Greke ) që gërmuan në Akropolin e Butrintit , ndajnë mendimin se Akropoli i Butrintit është një ndërtim para helen , gjë që vërtetohet edhe nga gjetjet arkeologjike edhe pse janë të pakta. Po ashtu regjistrimi dhe rekomandimi i historianit dhe gjeografit greko—helen , Hekateut te Miletit verteton faktin se Butrinti i gjysmes së shek VI p.e.s. ishte një qytet (polis sikundër edhe Durrsi e Apollonia ) i trojeve dhe popujve epiroto –kaone. Është e tepët të kujtojme se Hekateu nuk mund të cilësonte qytet nje koder me kasolle kashte. Po ashtu Herodoti (konsideruar babai i historiesë) edhe muret rrethuese te Athinës ,të emertuar Pelargikon thotë se i kane ndertuar Pellazgët, para helen , për të cilët shton se : “Helenët mësuan nga pellazgët artin e punimit të bronzit, të ndërtimit të qyteteve dhe fortifikimeve “ Romakët këto mure i quajtën Aiakid . Duke na e bër të qartë se kush ishin mjeshtrit e ndërtimit të tyre. Është fakt por edhe fat i madh qe Butrinti në trojet më të lashta të tij është ende i virgjër ne germimet arkeologjike dhe do ta thot fjalën e vete rreth themelimit të tij . Me gjër rreth kesaj teme do të flasim ne një shkrim tjetër.
DY FJALË RRETH PROBLEMEVE ETNOGJENETIKE
Mund të them me bindje të plotë se mungesa e tyre përben një anashkalim të ndergjegjshëm e te qëllimshem në të gjithë histori dhe parahistori shpikësit e Butrintit . Nje nga studiuesit më të zëshëm të trojeve Ballkanike e më gjërë përsa i përket fushes së antropologjise E. Pitard do të konkludoj se :–
 “ Pellazgët ishin në pjesën më të madhe BAKICEFALË ndërsa greket e vjetër DOLIKOCEFALË. “
 “ Shqiptarët i përkasin në pjesën më të madhe një grupi njerëzor, karakteristika kafkore e të cilit është BRAKICEFALIA.”
 “ Tek këta – (Shqiptarët ) …..disa autorë duan të shohin pasardhësit e pellazgëve të vjetër “
 “ Epiri ( ku bën pjesë edhe Butrinti –Shenimi im ) Banohet nga njerëz me kokë të shkurtër e të gjërë, çka është një nga shënjat specifike të “races shqiptare. “
Luigji Maria Ugolini zbuloj në Butrint me dhjetra varre te lashtë. Ai jo vetem që i hapi pa pjesmarrjen e antropologeve por, edhe nuk e dekumentoj përmbajtjen e materialeve arkeologjik të tyre .Dhe jo vetëm kaq , por edhe vetë eshtrat e varreve i përcolli për në Romë, fshehtas qeverisë shqiptare. A nuk e dinë këtë histori e parahistori shkruesit e Butrintit ? ( Shikoni për këtë raportimin e z. Sotir Kolea bërë Ministrit të Arsimit Qershor 1930 ) Edhe sot Akademia e Shkencave të Shqiperise e institucionet përgjegjës heshtin e nuk bëjnë detyrën kur keqbërës shkatrrojnë varre tumulor të tilla si të Bajkajt, nga me te vjetrit e vendit tone. A nuk e dine vallë rëndësin e tyre këta autor dhe bashkë me ta Akademia e Shkencave të Shqiperisë ? Ne trojet e shqipërisë janë zbuluar me dhjetra varre . Studiuesit na thonë edhe për sëmundjet qe dallojn në këto skelete , por gjithsesi harrojnë të na thonë se në cilin tip antropologjik bëjnë pjesë. Mungesa e këtyre studimeve i ka hapur rrugën keqpërdorimeve historike apo protohistorike rreth zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit.
MBISHKRIMET E BUTRINTIT
Në rrënojat e Butrintit ndër të tjera arkeologet kanë zbuluar edhe shumë mbishkrime. Ato janë kryesisht të skalitura në gur, por edhe në fragmente qeramike. Jane kryesisht me alfabetin grek , por ka edhe me ate latin . Për dekriptimin , leximin dhe përkthimin e tyre kanë punuar shume autor , midis tyre edhe epigrafisti i shquar europian L. Robert. Me gjithë këtë deri më sot nuk kemi ndonje punim të plot duke paraqitur kështu veshtiresi ne kryerjen e kësaj pune. Prof. P.Kabane dhe Prof. Faik Drini thon se i kanë dekriptuar , lexuar e përkthyer. Nuk më ka rënë ende në dorë punimi i tyre. Por të gjithë ata që kan punuar me to janë të mendimit se :–
a)—Ato janë shkruar në gjuhën e vjetër greke .
b)—Se janë kryeisht akte e dekrete për lirim skllevërish
c )—gjënden midis tyre edhe mbishkrime përkushtimore .
d )—Se të gjithë këto mbishkrime i përkasin periudhës së mbas shek. IV p.e.s. E vertetuar kjo edhe nga datimet e objekteve ku janë gjetur.
Çfar mësojme nga keto mbishkrime, gjithmon sipas studiuesve.
a )—Emrat e rreth gjashtëdhjet fiseve të konionit te prasaibeve, nëndarje administrative e Kaonëve Epirot. ( pergamët ,ateargët,, kartonët etj –shiko Prof N. Ceka “ Butroti “ fq24 )
b )—Emrat e nënpunësve të konionit të prasaibëve dhe përkimin e tyre me ndërtimin shtetëror fisnor të Iliro –Epirotëve. ( po aty. ) Shtojmë se këta emra janë të fondit Iliro Epirot.
c )—Pozicionin herarkik të priftit të faltores së asklepit , i cili kishte një rol të rëndësishem ne jeten shoqërore qytetare. (po aty )
d )—Pozicioni dhe te drejtat e gruas që tregojne qart se kemi te bëjmë me ndërtimin shoqeror Iliro Epirot dhe aspak me atë Greko Helene. (Prof. H. Ceka “ Ne Kerkim te Historisë Ilire “ fq 272; Intervist me Prof Faik Drinin “ Turizmi “ 29. 12 . 2008)
e )—Në keto mbishkrime janë pikasur rreth tetë emra te muajve te vitit që i përkasin kalendarit Epirot të Bunimës. Shënojm me këtë rrast se këto emra janë të huaja për gjuhën greke ; ato mund të zbërthehen vetëm nëpërmjet gjuhës shqipe . (shiko Prof. Dh. Pilika “pellazgët Origjina Jonë e Mohuar “fq360 ) Eshtë më se e qartë se popujt që përdorin kalendar të ndryshëm nuk mund të jenë të njëjtë.
f )—Këto mbishkrime , mbi bazën e datimeve të objekteve ku janë gjetur, shkojnë e shumta në fillimet e shek. IIIp.e.s. Eshtë e tepërt te shenojme se në këtë periudhë Epiri dhe bashkë me të edhe Butrinti ishin plotësisht dhe krejtësisht e në mënyrë të pa diskutushme nën kontrollin e plotë të Mbretërive apo lidhjeve të popujve Epirot. Rikujtojme se Hekateu i Miletit e ka perjashtuar Butrintin si Koloni greko helene qysh rreth viteve 515 p.e.s. kur Ai e vizitoj atë.Ne qoftë se Butrinti do të ishte koloni helene, Hekateu do të na e kishte thënë sikurse na e tha për Dursin dhe Apoloninë . Po ashtu Ai nuk kishte ndonje arsye tju rekomandonte tregëtarëve grek të benin tregëti me nje qytet grek( në qoftë se do ishte i till ) te ditur fare mirë prej tyre. Tuqididi e përfshin Butrintin jashtë ndikimit greko helen kur bën fjalë për strehimin e Themistokliut rreth vitit 470 p.e.s. e tjr.
Lidhur me mbishkrimet e Butrintit dhe te te gjithë qyteteve të epirit Prof H. Ceka do të shkruaj :–“ ….” mund të thuhet pra, me plot bindje, se epirotet jo vetëm nuk kishin prejardhje greke, por as proçesi i helenizimit te tyre nuk shkoi tek ata kurrë aq larg dhe u kufizua kryesishtë në përdorimin e gjuhës greke ne dokumentet mbishkrimore, si dhe në pasurimin e kultures vëndase me element të kulturës më të përparuar greke . “ ( Po aty fq 274 ) Prof H . Ceka i përket atyre arkeologeve që besojnë se Butrinti ka qënë koloni e heleneve .
PARATOKA E BUTRINTIT. ÇUKA E AJTOIT
Përball Butrintit natyra ka vendosur një kodër – piramidë, madheshtore shumë të bukur. Ne vëndasit e emertojmë atë Çuka e Ajtoit ( vëndi apo foleja e shqiponjes.) Stërgjyshërit tanë projektuan e ndërtuan në trupin e saj një qytet , emrin e të cilit nuk e kemi trashëguar. Qyteti ashtu si të gjithë qytetet e tjerë te epirit eshte rrethuar me mure pellazgjik dhe mbyllë një sipërfaqe gjashtë herë më të madhe se sa muri arkaik i Butrintit, megjithse janë ndërtime të njëkohëshme . Arkeologet , të huajt e të vendit e kane vizituar , madje dhe e kanë gërvishur truallin e tij , dhe duan të na thone se këto rrënoja i përkasin Pergamit të Prasaibëve Kaon . Gjithsesi kjo nuk mund të jetë e vërtet sepse këto troje i përkisnin Kestrinëve Threspotë. Tashmë kjo është vërtetuar plotësishtë. Eshtë pikërishtë lumi i Pavllos që e ka pas ndarë paratokën e Butrintit midis tyre, duke qëne edhe kufiri ndares midis Thesprotëve e Kaonëve. Pamvarsisht se emrin e qytetit nuk e kemi trashëguar, ne vëndasit kemi ruajtur një emër shumë interesant që të kujton emrin e tij , atë të burimeve të ujit që ndodhen pranë tij . Ne i emertojmë ato ” Burimet e Kamares “. Stefan Bizantini , që me sa duket duhet t’i ket vizituar këto troje , do të shkruaj : – ‘’ KAMMANIA—Krahinë e Thesprotise, më vonë u quajt Kestrinë, nëpër të cilën rrjedh KADMI , Lumi i Kestrinës, e themeloj Kestrini i biri i Helenit të Priamit. – Banorët Kammanoi . “ (A SH SH” Ilirët dhe Iliria tek Autoret Antik” fq419 ) Ky shënim kaq i përmbledhur i Stefan Bizantinit na kujton jo vetem emrin prehistorik të këtij qyteti por hap edhe horizonte të gjëra studimore. Po ashtu S. Bizantini, referuar shkrimeve të autorëve antik e klasik greko helen, do i lidh këto troje me Kadmin ,
Vëllaj i tij , Feniksi, në kërkim te motrës Europa, do të përfundoj ne brigjet perëndimore te Azise se Vogel ( Libanit dhe Sirisë së sotme ) , ku sipas mitologjisë do të themeloj Fenikinë , duke len pas Fenikasit , detaret e shquar të lashtesisë. Keshtu pra Lumi i Pavllos së sotëm i quajtur nga Virgjili Simoent , nga Apolodori eshte quajtur Seelent ndersa ne kohen e Homerit Selloj , rreth të cilit banonin Sellët , priftërinjtë e tempullit te Zeusit Dodonian – (Homeri Iliada XVI 293 297 GJ. Shllaku) Me herët ka marr emrin e krahines, Lumi i Kestrines , dhe akoma me herët ka mbajtur emir e Kadmit . Edhe udhëtari e gjeografi greko helen Skylaksi ( shek. VI –V p.e.s. ), kur ben fjalë për këto troje i lidh me një nga bëmat e kryeheroit të mitologjisë se pranuar për greko helene, Herakliut , birit të Zeusit dhe Alkmenës Pellazgë. “ Ne krahinën e Kastridës –shkruan Ai –, ndodhet një fushë që quhet Erythea—ketu thuhet se kishte ardhur Geryoni dhe kishte kullotur Qetë. “ (A SH SH “ Ilirët dhe Iliria te Autoret Antik “ fq 36 ) Kanë kaluar me shumë se njeqindë breza dhe ne vëndësit vazhdojme ta emërtojmë pjesën jug lindore të kësaj fushe me emrin “ Mallathrea.” Shtoj me këtë rrast se janë me dhjetra emra gjeografiko mitologjik që vazdojn të përcillen pa ndërprer në këto troje e që do përbëjne lëndën e nje shkrimi tjetër , ku do të bëjmë fjalë për prejardhjen e popullsisë së këtyre trojeve .
Prof. DH.Çondi i cili ka me teper se njëzetë vjet që, ndjek e drejton zbulimet arkeologjike te Butintit, ndërmori së bashku me As/Prof. D. Hernandes të Universitetit Notre Dame të Amerikes , gërmime në thellësi gjashtë shtatë metra në zonën e forumit Romak, mbas të cilave do te deklaronte për gazetën Ballkan web se: “…..me gërmimet e reja në Butrint dalin në dritë dëshmi të reja të një qytetërimi të lashte……….. Me zbulimin e objekteve më të fundit në Butrint, vërtetohet me fakte konkrete se BUTRINTI KA NJË HISTORI MË TË HERËSHME ZHVILLIMI NGA AJO QË KEMI MËSUAR DERI MË SOT . “ ( Ballkan Web Qershor
2012 )
Për të krijuar një mendim me te qartë lidhur me paratokën e Butrintit po risjellë një përmbledhje të kërkim zbulimeve arkeologjike të kryera nga ekspedita e përbashkët Shqiptaro -Amerkane e drejtuar nga Prof. M Korkuti dhe Prof. K. Petroso (Universiteti i Austinit Texas Sh. B. A. ), përmbledhur nga Prof. N Ceka ( Iliret fq 19-20 )
“ Gjurmët më te herëshme të jetës njerëzore u vërtetuan në thellësinë 4.20 m nga niveli aktual i thellësisë së shpellës. Ato i takonin paleolitit të vonë ,në nje periudhë, e cila në bazë të analizave të C14 ne materialet organike të shtresës, u datua rreth 26.700 vjet më pare. Vegla pune prej strralli lokal, të punuara pa shumë mjeshtri, përfaqësonin materialin kryesor të përdorur nga një grup njerëzor që jetonin duke mbledhur prodhime të natyrës. Periudha e dytë e jetës në shpellë ishte zhvilluar ne epokën e mezolitit, rreth 12.000 vjet më pare, dhe përfaqësohej nga vegla të imta prej stralli të kuq, të punuar me retushim, që vertetonin një tip jetese të lidhur me gjuetinë e kafshëve të egra dhe përpunimim e lëkurëve të tyre. Epoka pasardhëse , neoliti, ishte përfaqësuar në shpellë në të tria periudhat e saj. Periudha e hershme tipizohej nga qeramika e tipit impreso, karakteristike për trevat rreth Adriatikut. Neoliti i mesëm qëndronte afër me stacionet bashkëkohës të Dunavecit në fushen e Korçës dhe të Cakranit në rrethin e Fierit, për qeramikën e tipit impreso dhe atë të pikturuar, si dhe për ritonet –enët e kultit me forma zoomorfe. Neoliti i vonë përfaqësohej nga qeramika e pikturuar me forma dhe motive shumë të afërta me ato të stacionit bashkëkohor të Maliqit në fushën e Korçës, një nga qendrat më të rëndësishme të qytetërimit neolitik jo vetëm në vëndin tone, por edhe në Ballkan. Rrezatimi kulturor i Maliqit mbeti përcaktues për grupet njerëzore që banuan pothuaj pa ndërprerje shpellën e Konispolit deri ne periudhen e hekurit duke e përfshirë këtë trevë në grupin kulturor jugor ilir. “
Po në Butrint, që ndodhet në të njëjtën trevë, nuk janë zbuluar vegla e qeramika te tilla ? Materialet muzeale të paraqitura tregojnë se po , dhe me bollëk, të mjaftushme për tu rishikuar. Kujtojm se në germimet në thellësi ne forumin romak nga Prof. Çondi dhe A/s Prof. Hernandesi, veç qeramikave u gjet edhe një parmënd druri. Kujt shekulli apo mijëvjeçari i takon kjo meqënse lehtesishtë mund të percaktohet ? Mos vallë është zhdukur edhe kjo sikurse shumë gjetje të tjera në Butrint? Kështu pra ,gjithçka eshtë përmbledhur në këtë shkrim na jep të drejtën të hedhim poshtë si krejtësisht të pa sakt gjithçka flitet rreth zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të Butrintit . Zanafillat , themelimi dhe përkatësia etnike e Butrintit ruhen ende te pa prekura në nëntokën e Kodër Butintit. Kur Kodër- Butrinti të dale ne dritë do të jetë koha per hartimin e zanafillave, themelimin dhe etnin e popullit që hodhi themelet e tij. Deri atehere eshte mire të mos sajohen e hamëndesohen historira të pa qëna.

Miss America 2015, Kira Kazantsev 22 vjeçe

September 15, 2014 by dgreca

ATLANTIC CITY NJ: Nga një garë nga më të vështirat në botë, për një juri e cila doqoftë, ajo është shumë e vështirë të zgjedhësh më të bukurën – “mbasi bukruia e tyre nuk ka fund” thonë ekspertët amerikanë të përzgjedhjes së bukurisë. Të gjitha vajzat, thonë ata që kunkurojnë për bukurinë në Misset – janë më se të bukura dhe të përgatitura për të marrë kurorën e bukurisë. Por, natyrishtë që vetëm njëra prej tyre ka për të qenë me fat!
Nga BEQIR SINA, New York/
Mbrëmë më 14 shtator në SHBA kan qenë 53 garueset e bukura të Amerikës, dhe të talentuara të cilat garuan për titullin më të lartë të bukurisë Mis Amerikës 2015, në resortin e famshëm të lojrave të fatit Atlantic City në New Jersey .
Dhe në pyetje ishte se cila prej tyre e mori në shtëpi kurorën, dhe do të “mbretërojë’ për një vit!
Mbasi kishte ardhur koha për Miss Amerika 2014 Nina Davuluri, 25 vjeçe, për të kaluar kurorën një fituese të re. Dy moderatoret Lara Spencer, 45 vjeç dhe Chris Harrison, 43 vjeç, kan “përhapur” para syve të miliona shikueseve amerikan – lajmin e madh, dhe publiku ka mbajtur frymën në mënyrë kolektive, sepse vendimi përfundimtar ishte se : Miss America 2015 Fituese është Miss New York Kira Kazantsev
Miss America 2015 Fituese është Miss New York Kira Kazantsev
Në këtë mënyrë për herë të tretë radhazi, Miss New York zgjidhet Miss America. Kësaj rradhe është Kira Kazantsev, 22 vjeçare, vajza e dy prindërve, emigrantë nga Rusia, e cila aspiron të bëhet një diplomate, e cila rrëmbeu mbrëmë në Antlantic City në Boardwalk Hall titullin e kurorës Miss America 2015 . Gjatë këtij aktiviteti, ajo promovoi rritjen e ndërgjëgjesimit kundër dhunës në familje. Kazantsev, tha se ajo planifikon ti përdorë çmimin prej 50,000 dollarë, për të vazhduar studimet për drejtësi.
“Besoj se kjo është hera e parë në historinë e Miss Amerikës, që i njëjti shtet fiton këtë titull tre herë radhazi,” tha ajo e emocionuar duke shtuar se :”Gjëja më e rëndësishme për fituesin është për të kujtuar si fillon “mbretërimi” i saj! “Këshilla ime më e madhe, tha ajo është për të gjitha vajzat në botë, të din se kush janë, të doni atë se kush jeni, dhe të qëndroni për të cilën ju jeni.”
Media amerikane shkruan sot se ajo ishte më e rregullta në trup dhe rregullimin e flokëve ! Më e mira nga konkurrenca me rroba banje deri në raundin e fustanit të mbrëmjeve,megjithse “tensionet” ishin të larta mbasi kishm të bënim me një grup të tjera vajzash – plot sharm dhe virtualitet që nuk qendronin aspak më poshtë se vendi që zunë të dygarueset e çmimit më të lartë – Mis New York Kira Kazantsev, 23 vjeç, dhe Miss Virginia Courtney Garrett, 21 vjeç shoqëruesja e parë. Por, kush ishte Missi me fat këtë vit? Kjo është një vajzë bijë e prindërve emigrantë nga Rusia në, New York, quhet Kira Kazantsev, e cila është kurorëzuar Miss America 2015!Mahnitëse, shkruajn revistat dhe gazetat e modës sot në SHBA, bjonde florishente dhe eksituese me të folurin e saj dhe lëvizjet në skenë , duke bërë atë që New Yorku, qyteti më kozmopolitan për të tretën herë me radhë, ka fituar konkursin Mis Amerikës. Duhet, theksuara shkruajn disa gazeta rozë se “bjondinat ruse janë më josheset” në New York.
Miss America është konkursi historikë, i cili ka filluar në vitin 1921, dhe vë në garë 53 bukuroshet nga çdo shtet i Shteteve të Bashkuara që përfaqësojnë të gjitha 50 shtetet federale – si dhe territorin e Uashingtonit, Porto Riko dhe Ishujt e Virgjinë të SHBA – kundër njëra-tjetrës për titullin e Mis Amerikës.

DUKE SHFLETUAR FOLKLORIN E SMOKTHINËS

September 12, 2014 by dgreca

Nga Petrit Derraj – Smokthina/
Krahas luftës e punës shumë shekullore banorët e Bashit gjatë gjithë kohëve folklorin (këngët, valet, përrrallat, legjendat, vajet, fjalët e urta dhe gjë a gjëzat), me një fjalë gjithë gurrën e krijimtarisë popullore e kanë pasur të shumëllojtë e me vlera përgjithësuese.
Shume ngjarje të rëndësishme, shumë kthesa të forta që ka marrë shoqëria, shumë probleme që kanë tërhequr vëmëndjen e të tjerëve, populli me talent e passion i ka fikësuar në këngë të llojeve të ndryshme. Edhe vuajtjet, hidhërimet, dhimbjet, gëzimet, ndjenjat kanë lënë gjurmë të shpirtin e ndieshëm të banorëve të këtij fshati. Si për çdo popull veçanërisht për popullin tonë fisnik, vital e të shumë vuajtur, ka qënë edhe shtyp, edhe film, edhe, muzikë, edhe arshiv.
Në stuhi e tufane zogjtë e ndalën cicërimin e tyre, kurse populli nuk e ka ndërprerë këngën, duke e shndërruar atë në një dimension të veçantë të jetës së vet. Kur kënga labe këndohet me mjeshtëri, të bën për vete të krijon vatra të forta emocionesh: Sa e bukur kënga labe/ Si ujë i pastër burimi/ Sa e gjerë sa e lashtë.
Ndoshta sa vetë njerëzimi, thekson një rapsod. Kënga labe ka lënë gjurmë të pashlyeshme e ka mrekulluar shumë personalitete. Noli thoshte se dëshëroj të përcillem në atë jetë me këngë labe. Kënga labe, thotë një tjetër krijues të bën skllav e s`të vë pranga/ behet erë e s`të rrëzon/ Si mjalti të ëmbëlson.
Në Bashaj një vend të dukshëm zënë këngët e humorit, të cilat qysh herët i ka kënduar Avdul Imeri, një rapsod brilant dhe një këngëtar me një zë të veçantë shumë meliodioz:
U plake mike u plake/ Mbete si dhia sakate/ T`u zhduk lezeti që pate/ Bran i heq ato çarape
Duke si dele zeqate (zeqate = ndihma që i jepej një fukarai një dele)
Po ashtu gjith humor kënga vazhdon rrjedhën e sajë: U plake o mik dhe tinë/Mbete si kau në brinjë/ Si bualli në Xhuherinë (Xhyherinë = fshat )
Te kengët e Avdul Imerit spikaste humori i hollë e i rrafinuar, nga ndonjë herë përdorej ironia therëse, apo sarkazma diskriminuese. Ja me ç`humor të këndshëm i drejtohet vërmiqotit Hasan Bleta, që së bashku me shokët e vet, shkonin të shkundënin ullinjtë e Kaninës, kundrejt një mëditje të ulët: Hasan Bleta feste zi/ Tu duk përrali ulli/ Ç`u duhet sinor huduti/ Që në vjesht e sa hyn shkurti/ S`u hiqet shufra nga supi/ Nuk janë ullinjtë e Kaninës/ Po janë përrejtë e Smokthinës.
Edhe Hasani që i ngatërroi ullinjtë me përrallin i përgjigjet po me humor:
O Avdul, Avdul aga/ Ato dërcka mos i nga/ Se është vendi fukara/ Se ytatë ngarkohej me tra.
Para disa vitesh udhëtoja me një autobús të linjës Vlorë Fier, ku para meje në dy sedile bisedonin dy plaka të shumë vuajtura. Nga biseda e tyre më kapi veshi një thënie interesante: “Sa qemë të reja – i toshte plaka shoqes – s`na qeshi buza nga vjehrrat, tani që u plakëm s`na qesh buza nga nuset”.
Mu kujtua kënga gjith humor e Avdulit që fliste për konfliktin vjehërr – nuse:
Vajti vjehrra në gosti/ Nusen e la në shtëpi/ Kur u kthye s`gjeti njeri/U shyqyr o Perëndi
Do martoj djalin përsëri/Nusja e fshehur pas derës/I dëgjon fjalët e vjehrrës/“O vjehërr të bëj rixha/Mos bën lutje në hava/Se ajo nusja e dytë/ Me gjilpërë do t`i nxjerr sytë.
Veç acarimeve midis vjehrrës e nuses në folklor pasqyrohet edhe linja e harmonisë midis tyre. Në një rast vjehrrën s`e mba vendi, merakoset së tepërmi për vonesën e së resë, e cila nuk po kthehej në kohën e duhur prej pune: / Ç`të bëj korba ç`të bëj nata/Tek prisja ca dru të thata/ Me doli bishti nga spata/ Në rrugë më doli plaka/Moj nuse pse mbete prapa?!
Alem Ruda ishte i pranishëm në çdo fejesë, martesë e dasëm, ku shquhej jo vetëm pët të kënduar bukur e mirë, por edhe për përmbajtjen e larmishme të këngëve: Shero vela, Velo Shera/ Me ca poture të çjerra/ Lepuri që rri në ferra/ Mos më bëj të them të tjera/ Se do futemi në të thella/ Sa të mos i nxejë dera.
Në këngët e dashurisë bie në sy ndjenja admiruese ku barinjtë adhuronin me gjithë forcën e shpirtit labet baresha, të bukura e tërheqëse. Barinjve u digjej xhani e u gufonte zemra për to, gati po u luante mendja e po marroheshin për së gjalli ku bishte i syrit i trembte por nuk i shëmbte: Me bishte të syrit më trembe/ Më hutove por s`më shembe/ Varësen që ke grykë/
Të shtërngoftë e mos të mbyttë/ Ma bleve mendjen ma bleve/ Edhe zemrën ma rrëmbeve.
Në këngë të tilla vihet re një lirizëm shumë i sinqertë. Ja disa vargje ku pasqyrohen ndjenjat e ngrohta lirike ku vihet re zeri melodioz i këngëtarëve Skënder Bushaj e Njazi Derraj. … Moj barash atje në brinjë/ Që freskon gush edhe llërë/ Nuk e zbërthen një çikë gjinë/ Të të shoh ç`zjarr të ka rënë/ Në kë gisht në Perëndinë/ Hajde te stani të flemë.
Po aq të bukura e magjepse janë vargjet e fjalët ku baresha gjoja nguron, bën ojna, finte, kinse heziton për të marre vendime të plota përfundimtare ku sikur e gënjën të dashurin me gënjeshtra e djeg siç digjet eshka e i thotë të paktën të pres deri nga vjeshta.
Piktorët nëpërmjet ngjyrave, harmonisë së shqisave, kthjelltësisë mendore, arrijnë që të bëjnë portrete prefekte të vajzave, ndërsa rapsodët në vend të ngjyrave, gjejnë fjalë të goditura, epitete e krahasime të përsosura duke gdhendur tipare të magjishme të femrës labe:
Lesht e tu si pendë korbi/ Te larë e të krehur – o/ Syri yt kokërr ulliri/ Të shikon shajtuar – o
Hunda jote si qiriri/ Ndezuar e pa shuar – o/ Buza jote hua mjalti/ Po për të mëlcuar – o/ Gusha si një copë dëbore/ Me flori mbuluar – o.
Rapsodët e talentuar të këtij fshati nëpërmjet këngëve të improvizuara në çastin që i këndojnë nuk i tërheq vetëm pamja, bukuria fizike, por edhe kujdesi që tregojnë bareshat për t`u veshur: Me shëndet fustan, moj Vitë/ S`ta kam parë më plaçin sytë/ – E kam vesh kam ca ditë/ Të pëllcasin inaçijtë/ Ca të tut e ca të mitë.
Krahas këngëve të këtij lloi për ta ndezuar atmosferën e gëzimit këndohen këngë gazmore, si: Bajame fustane brane/ Krevati me bojë arre/ Dëgjoje culën dyjare/ Nënën e babën i shaje/ Që të dhanë në Moçale.
Humori bëhet edhe më i kripur ku vihen në lojë veprime e vese si: Te porta me zavëza/
Hyn e del mandileja/ Çitajanet bran se ç`i mba/ Moj t`u këndoftë laneti/ Pse s`i mba si është adeti/ -Kështu me do çelo qejfi/ T`u pëllcas disave nepsi.
Po ashtu në dasma nëpërmjet këngëve herë lartësohet nusja e përçmohet dhëndërri dhe anasjelltas, krenohen për dhëndërrin e s`kënaqen nga pamja e nuses:
Nusja shufër dyfeku/ Dhëndërri plëndës shelegu/ Dhëndërri kavak i gjatë/ Nusja si kukumjaçkë.
Për këngë të këtij lloi janë dalluar Lame Sakaj, Elmas Derraj, Pajo Xhelaj, Astrit Zogaj, Esmere Ferrunaj, Piro Hodaj, Damën Xhelaj, Skënder Bushaj, Hava Muçaj, Njazi Derraj. Këngët e krijuara e të kënduara nga këta banorë ku në to sintetizohen gjithë burimet e gëzimeve, lotët e vuajtjeve, ëndërrimet fantastike shpresëmëdha për të ardhmen, plasaritjet shpirtërore, pothuaj se gjithë plagët, gëzimet, hallet e dertet e jetës.
Dihet që kurbeti edhe në të kaluarën ka qënë një plagë e rëndë, hemoragji e vazhdueshme dhe e dëmëshme e kombit, por nizmllëku ka qënë edhe më i tmerrshëm: Ku e ke burrin moj tinë/ Ikën shoqet e s`të prinë/ – Se kam argat në Janinë/ As redif në kurbet/ Po nizam për shtatë vjet.
Një fshatar i vërmëqot Beqir Aliu ishte marrë forcërisht tek tufa e bagëtive dhe së bashku me disa bashiotë të tjerë u degtis në nizam në vende të largëta aziatike që ishin nën sundimin e Turqisë. Atje ku ishin nizamët i vriste meraku për gratë e fëmijët, i digjte malli për të afërmit dhe, teksa pushonin pas një beteje, nisën një valle të kënduar labçe: I shkreti Beqir Ali/ Treqint dhën, katërqint dhi/ Gjashtë vjet pa vajt në shtëpi/ Dovleti pastë lanet/ Erdh e në kope më gjet/ Shokë do na marrë malli/ Nuk do na tret as varri/
Sa të ikim nga nizami.
Kur ia përkthyen përmbajtjen e këngës bimbashit, ai urdhëroi që të liroheshin nga nizmallëku. Pra, këngët thureshin aq bukur e këndoheshin me aq pasioun sa zbusnin edhe sundimtarët zemërgur e gjakatar. Kënga labe, veç emocioneve që ngjall të bën përshtypje mënyra se si këndohet, madje edhe isua është një mërmërimë zërash të akorduar përsosmërisht dhe kjo mermërimë thotë Ismail Kadare ngjason me korin antik grek. Kjo lloj ngjashmërie është dëshmi e lashtësisë së kombit tonë. Nga vepra antike greke mësojmë se Akili po bëhej gati të vriste Hektorin, ku ky i fundit i lutet të mos ia shëmtojë fytyrën më mbas, ku krijohet një zinxhir imagjinar midis të gjallëve dhe atij që ikën. Këtë veçori e vëmë re edhe tek këngët tona ku nizami i lutet që të mos ia shëmtojnë fytyrën as njerëzit dhe as shpesët: O ju korba që më hani/ Vetëm sytë mos m`i ngani/ Vetëm sytë mos m`i ngacmoni/ Se jam djalë e më shëmtoni.
Veç këngëve të dashurisë, të vajtjes në nizam, janë kënduar aq shumë këngë për Partinë tonë që lindi me triskë e vdiq me tollon, sa gati shteroi burimi për asi këngësh të politizuara. Shumë këngë të tjera krijuar për sivëllezërit e vrarë kot së koti pa faj, ruheshin të fshehura sirtarëve e sënduqeve deri sa dha shpirt pjella e keqe komuniste e u përmbys sistemi i premtimeve boshe e i gënjeshtrave me brirë. Shumë djem e burra smokthinjotë midis tyre edhe nga Bashi, kanë lëngur e janë torturuar burgjeve vdekjeprurëse, shumë të tjerët kapeshin në luftë e pushkatoheshin arbitrarisht, pa faj vetëm se luftën kundër pushtuesve nuk e kishin nisur nga llogorja komuniste. Këtë e dëshmon qartë, saktë në mënyrë të përkryer krijimtaria e rapsodit të talentuar smokthinjot Xhevit Zeneli. Ja si jepen në këngë tortura që provon Uran Isak Dule në burg, familjarët e të cilit i derdhën lotët si shiu për vuajtjet e të afërmit të tyre kur dha shpirt nga plagët e marra: Një kuje te xha Isaku
Rëndë iu godit oxhaku/ Si krua derdh lotët plaku/ Se nxinte brenda konaku/ Vdiq Urani atje ngeli/ Prerë duart te teli.
Janë shumë prekse vuajtjet e Uranit, 20 vjeçar në burg, që ia ndërprenë jetën në lulen e rinisë duke e lënë pa marrë nusen në prag martese. Ja se si u drejtohet ai para se të ipte shpirt të afërmve: Nga burgu flet Urani/ Vëllezër e prindër mos qani/ Me gazep po më del xhani/ Dhe ti nënë mos u sëmur/ Se vuaj e heq torturë/ Jam kurban për diktaturë.
Partia i mësoi bijt e sajë që të shndërroheshin në mostra të vertetë ku tjetrin e vrisnin për një fjalë goje apo pse nuk dëgjonte me vëmëndje tellallët injorantë e demagogë që si papagallë të kualifikuar sajonin pallavra premtimesh boshe. Në rrethana pabesie i zunë pritë Fejzo Rukës duke derdhur mbi trupin e tij breshëri plumbash vdekjeprurës, vetëm sepse simpatizonte Nacionalistet: Mbi Ramicë ta zunë pusinë/ Ktheu Fejzo me Partinë/ Hiq flamur edhe vur yll/ Ia lëshun breshërinë/ Të dy çapokët ia grinë.
Xhixhia, e shoqia e Fejzos mbeti vejush në moshë të re me dy fëmijë, u plagos shpirtërisht, u vesh me të zeza e i rriti me njëmijë mundime fëmijët në konak bote: Qëndroi si pasha veziri/ Rriti fëmijë si kalliri/ Me lakra e qumësht gjiri.
Qani Liçaj vritet nga i afërmi tij komunistnë në Velçë tek Selvia në qendër, pa pasur asnjë argument e arsye: Me trupin e tij të stisur/ Sy e vetulla qëndisur/ Thoshje kush e ka stolisur
Me sevda rrugën kish nisur/ Njeriu i tij i tha: Nuk të vras, të kam vëlla/ Një çikë do bëj shaka/ Tre plumba në ballë i dha.
Njësiti gueril i Smokthinës u zuri prita dhe vrau pabesisht shumë të rinj smokthinjotë, ku populli i zgjuar i Smokthinës me krijimtarinë e tij derdh urrejtje ndaj shkakëtarëve të kësaj gjakderdhje: Smokthinë të treti meraku/ Nxorre një celulë nga barku/ Të mbyti kërma dhe gjaku/ T`u nxi porta e oxhaku/ Dëgjuat ca popoviçër/ Ca Dushan e ca dobiçër/ Në Tërbaç s`u vranë as qente/ Ju smokthinjotë pse u çmëndë?!
Edhe “Vangjua”, Neki Imeri komandanti i çetës “Plakë” të Vlorës, vritet prej një smokthinjoti komunist: Nekiun s`e vrau armiku/ Po Shyqyriu dhe Sadiku/ Të dërguar nga “Besniku”
As në mugëtirat e shekujve të kaluar nuk janë bërë krime si të komunistëve ku ata pasi vrisnin njerëz të pa fajshëm i linin mbi dhe ose i groposnin së toku. Ja e ç`thotë një i afërm kur kërkon eshtrat e njeriut të afërm: Në çarçaf i bëmë tok/ Zemra plagë e syri lot/ Të shkretët s`i njohëm dot/ Pastaj i ndamë me short.
Në Smokthinë tregoja interes për mbledhjen e këngëve të këtij lloi ku puna më shpuri tëk një burrë i moshuar i cili pat kënduar mirë e ishte nje minierë e pa shfrytëzuar këngësh. I thashë që dua ato këngë që këndoje kur ishje i ri, në kulmin e qejfit, uluar këmbëkryq në trapeze burrash këngëtarë ku së bashku gjithë passion ia merrnit labçes shtruar shtruar.
– Nuk kam mundësi të të jap këngët – m`u përgjegj prerazi – në se i do, bëmë të ri gjejmë edhe shokët , gjysma e të cilëve u ka perënduar jeta, më jep fuqi të pi raki e zë të ia marr këngës.
Më shumë vështrirësi mezi i mora disa vargje ku pasqyrohej dashuria e nënës për të birin dhe dhëmbshuria e motrës për vëllanë: Në më zëntë mali mua/ Sa vjet zi do mbash o nënë? – Sa të zbardhet pend a e korbit/ – Në më zëntë plumbi në luftë/ – Sa vjet zi do mbash o motër? / – Sa të zbardhet delja llajë/ -Në më djegtë zjarri i luftës/ Sa vjet zi do mbash o grua? – Sa të mbush ujë në krua/ Sa të laj rrobat e tua.
Në krijimtarinë e pasur gojore armiqtë, sundimtarët, pushtuesit, diktatorët pasyqohen me epitete poshtëruese, si: shllavarebran, mendjehu, mendjefyell, dhëmbëçakall, nofullderr, ndërsa bijte e vet i përshkruen me epitete të meteortë, si: gjalmëzesë, pallëlarë,
mendjendritur, pallexhveshur, gjoksshkëmb etj.

PRIZRENI ZGJODHI HUNGAREZEN MARIA SIMONN” MISS FREEDOM OF THE WORLD 2014″

September 12, 2014 by dgreca

Ne qytetin e bukur te Prizrenit u organizua spektakli i bukurise MISS FREEDOM OF THE WORLD 2014 ne organizimin e Z. Shpejtim ZEJNELI dhe Shoqates se Manikeneve FREEDOM nga Prizreni dhe nen perkrahjen e Kuvendit te Komunes se Prizrenit.
MISS FREEDOM OF THE WORLD 2014 eshte Edicioni i Katerte qe mbahet ne Republiken e Kosoves ku kane mare pjese 22 shtete te botes nga te gjitha kontinentetet e botes.
Organizatori Shpejtim ZEJNELI ka treguar se me ane te kesaj gare bukurie MISS FREEDOM OF THE WORLD 2014 promoveht Trashigimnia Kulturore e Kosoves, promovohet Turizimi Kosoves dhe behet LOBIM per NJOHJEN E KOSOVES nga SHTETET qe nuk e kane njohur Republiken e Kosoves.
Bukruoshet e Kosoves kane vizituar qytetet me te bukura te Kosoves: Prishtina,Mitrovica,Gjakova,Ferizaji, Gjilani dhe natyrisht qytetin nikoqir Prizreni.
Gjate kesaj shetitje bukuroshet kane vizituar Treven e HASIT ku eshte bere seti fotografik nga Fotografi Azem RAMADANI nen ambientet e Restaurant GURRA ne Fshatin DAMJAN.
Nata finale u mbajte ne Hotel T & A ne Prizren, ku moderatori i njohur Kosovar Milaim KRASNIQI ka udhehequr programin artistik. Programi artistik ka qene shume i begatshem.
Femrat kane defiluar ne fillim me veshjen Kombetare te shteteve perkatese, ku Juria profesionale ka perzedhur Cathalina MENDEZ nga MEKSIKO si KOSTUMI ME I BUKUR KOMBETAR.
Ne Gjakove ky program u mbajte ne Hotel QARSHIA E JUPAVE.
Kreatorja Bora BALAJ ka kurorezuar MISS MEKSIKO dhe Fotografi Shkelzen REXHA.
Ne PREVALLE eshte bere Seti fotografike me Fustane te gjate ne Restaurant SHTEPIA E BARDHE .
Ne Ferizaj u mbajte MISS BIKINI ne Restaurant & Pishina FRESKIA. MISS BIKINI u zgjodhe Maria SIMON nga Hungaria.

Juria profesionale perzgjedhi keto bukuroshe:

MISS FREEDOM OF THE WORLD 2014 -Maria SIMON nga Hungaria
Percjellsja e Pare -Cathalina MENDEZ nga Meksiko
Percjellsja e Dyte -Daria BELINSKIH nga Ukraina
Percjellsja e Trete -Fjolla MORINA nga Kosova
Percjellja e Katerte -Jessel LAURIANO nga Belize

MISS PHOTOGENIC: Edmira SHQAU nga Shqiperia
MISS PRESS : Tam VASHOLIMDZE nga Gjeorgjia
MISS ELEGANCA: Licia BIANCO nga Italia
MISS IMAGE: Gabriella BROOKS nga Portugalia

MISS PERSONALITY: Shirey CHU nga Tajvani
MISS NATIONAL DRESS: Cathalina MENDEZ nga Meksiko
MISS BIKINI: maria SIMON nga Hungaria
MISS DISCO QUEEN: Tangi LATU nga Tonga
MISS CHARM : Alexandra KUZMENKO nga Belgjika
MISS HUMANITY: Nilda GIULIA nga Zvicra
MISS V.I.P COSTUME: Michelle VAHLBERG nga Suedia
MISS BEST DRESS: Andranne ROY nga Kanada
MISS BEST SMILE: Alina ANISSIMOVA nga KAZAKHSTANI
MISS FRIENDSHIP: Edmira SHQAU nga Shqiperia
MISS FACEBOOK: Ana Marija TANEVSKA nga Maqedonia
MISS FORTUNA SHOES: Zhibek ESHMATOVA nga Kyrgyzstan
MISS FRESKIA: Fjolla MORINA nga Kosova

LIDHJA KOSOVARE DHE NDERKOMBETARIZIMI I CESHTJES SHQIPTARE

September 10, 2014 by dgreca

Si u ndërkombëtarizua çështja e shqiptarëve të Kosovës, Maqedonisë dhe Malit të Zi në vitet 1949-1999/
(Recension për veprën “Lidhja Kosovare” të historianit të mirënjohur Prof. Dr. Riza Sadikut)/
Nga Leonora Laçi/
Një mërgat shqiptare e përçarë, e ndarë sipas bindjeve politike, kurrësesi nuk mund t’i shërbente Atdheut të roberuar apo dhe trojeve etnike, të mbetura jashtë Shqipërisë londineze, prandaj doli si nevojë e kohës krijimi i një organizate gjithëpërfshirëse, që çështjen e shqiptarëve (që ndodheshin nën Jugollsllavi) ta trajtonte me një zë të vetëm në organizmat ndërkombëtarë.
Mërgata shqiptare, veproi në vende të ndryshme demokratike. Më sëshumti ajo u dallua për aktivitete të ngjeshur politike në shtetin më të lirë dhe demoktatik në botë, sikurse janë ShBA-të. Atje zëri ynë gjeti mbështetjen më të madhe nga Administrata Amerikane, dhe konkretisht nga senatorë dhe kongresmenë amerikanë, dashamir të çështjes shqiptare, si mbrojtës të lirive dhe të drejtave të popujve të robëruar, ligje këto të hartuara dhe mbrojtura nga konventat ndërkombëtare.
Kjo vepër e Prof. Dr Riza Sadikut, i kushtohet veprimtarisë së “Lidhjes Kosovare”. Ajo na shërben, për tu njohur më mirë me fakte dhe argumente historike, mbi veprimtarinë e organizatës nga viti 1949-1999.
Për më shumë, në faqet e librit, shohim se organizata në fjalë, i shërbeu deri në vetmohim asaj pjese shqiptare, që mbeti jashtë kufijve të vitit 1913, e konkretisht Kosovës, shqiptarëve të Maqedonisë (Iliridës), e atyre në Mal të Zi, që u përfshinë nën Jugosllavinë titiste e më pas nën diktaturën e Millosheviqit.
Përmes veprës voluminoze historike me mbi 400 faqe, bëhet e njohur çdo inistiativë dhe hap i ndërmarrë nga organizata “Lidhja Kosovare”, me tipare të theksuara nacionaliste, e cila si bosht orientues është mbështetur gjithnjë në Dekalogun e atdhetarit largpamës Mit’hat Frashërit.
Në fletët e librit mësojmë, se më vonë me kërkesën e Shërbestarit të Kombit, pinjoll i familjes së Frashëllinjëve patriotit të shquar Mit’hat Frashërit, u vendosën themelet e organizatës në vitin 1949, ku, rreth saj u mblodhën atdhetarët më në zë, mbrojtësit më të zjarrtë të çështjes kombëtare.
Në analet e historisë së kohës, janë të shenuara me gërma të arta emrat e figurave të shquara të atdhetarizmit. Të tillë mund të përmendim Sekretarin e Organizatës Patriotike “Lidhja Kosovare”, Prof. Luan Gashi, i cili, më 1 gusht të vitit 2014, në Prekazin legjendar, u vlerësua nga Ministria e Diasporës, për kontributin e madh për çeshtjen e Kosovës.
Vepra e Prof. Sadikut, ofron edhe emra të tjerë si antarë më aktiv të Organizatës në fjalë, si: Rexhep Mitrovicën, Hafëz Isuf Azemin, Mustafa Henci, Ajet Rushiti, Ing. Nexhat Mitrovica, Ing. Adem Glavica, Prof. Ibrahim Kelmendi dhe shumë atdhedashës të tjerë nga Organizata “Balli Kombëtar”, si: Vasil Andoni, Zef Pali, Imam Vehbi Ismaili, Dr. Nihat Bakalli etj.
Gjithashtu, një mbështetje të madhe Organizata “Lidhja Kosovare”, gjeti edhe nga Komiteti “Shqipëria e Lirë”, që sapo ishte formuar, me mbështetjen dashamirse të anglo-amerikanëve.
Autori i mirënjohur në botën shqiptare, studiuesi i palodhur Prof. Riza Sadiku, nuk u kursye në hulumtimet e tij, udhëtimet e shpeshta nga një vend në tjetrin, për t’a bërë këtë vepër sa më të plotë, madje dhe udhëtimet e here pas hershme drejtë SHBA-ës, prandaj ky libër, është gjithëpërfshirëse me shumë fakte të panjohura, ku, qëllimin kryesor të tij, ka pasqyrimin e pasur të aktiviteteve të “Lidhja Kosovare”, duke u mbështetur në arkivat e veprimtarëve, që vepruan ndër dekada, si dhe periodikun e shtypit të kohës të mërgatës shqiptarë dhe shtypin e huaj.
Në këtë vepër shumë të rëndësishme, gjenden dokumente origjinale, korrespondenca, letra dërguar Fuqive të Medha, raporte e projektrezoluta të paraqitura, para organizatave ndërkombëtare dhe kongreseve tëBashkimit Federal të Grupeve Etnike të Evropës.
Vepra në fjalë, për nga struktura është e ndarë në gjashtë kapituj. Ajo fillon me rrethanat se si u formua organizata, programin dhe statutin, themelimin dhe njohjen e saj ndërkombëtare, e cila më vonë vijon me pjesëmarrjen e “Lidhjes Kosovare” në kongreset e përvitshme të BFGEE-së, ku, me fakte të pamohueshme e raporte i paraqiti të pranishmëve (nëpërmjet delegacionit të saj), mohimin e të drejtave të shqiptarëve nën Jugosllavinë, përsekutimet, vrasjet e burgosjet e njerzve të pafajshëm, ku, i vetmi krim i tyre ishte të qënurit shqiptarë.
Në çdo kongres që u zhvillua, në çdo përvjetor të Pavarsisë iu kujtua botës së lirë se shqiptarët po privoheshin nga liritë dhe të drejtat e tyre, gjë që nuk bëhej me popujt e tjerë të Jugosllavisë.
Në libër, lexuesi mëson, se nëpërmjet delegacionit të saj bëhej ndërgjegjsimi i opininoit ndërkombëtar. Kjo praktikë pune, sipas autorit të veprës historike Prof. Sadiku, ishte qëllimi kryesor. Në këtë mënyrë, u arrit që Fuqitë Perendimore t’i imponojnë Jugosllavisë “rregullat e lojës”.
Vlen të përmendet angazhimi i Lidhjes Kosovare në Kongresin XVII të BFGEE (Bashkimi Federal i Grupeve Etnike të Evropës), që u mbajt në maj të 1967 në Aberna të Danimarkës, ku, në mes të tjerave një nga delegatët përmendi dokumente të shtypit jugosllav dhe atij ndërkombëtar, për të argumentuar sa e fuqishme ishte shtypja, krimet, diskriminimet dhe përsekutimet e deri atëhershme të autoriteteve serbo-malazeze, që kishin bërë ndaj shqiptarëve në Jugosllavi.
Ndërsa, në Kongresin XIX të BFGEE (Maj, 1969), në Colmar të Alzas-it të Francës,që përkonte me faktin se 6 muaj më parë kishin shpërthyer demostratat e nëntorit 1968 në Prishtinë, Tetovë dhe Ulqin, ku, organet policore në bashkëpunim me ato gjyqësore të regjimit komunsit të Beogradit ndiqnin e burgosnin dhe denonin rininë e pafajshme shqiptare, që kërkonte të ishte e barabartë me popujt e tjerë. E gjithë pabarazia kombëtare, politike, shoqërore, sociale, ekonomike, kulturore si dhe represioni e robërimi i shqiptarëve, duke ushtruar mbi ata terror psikologjik deri në asgjesim të plotë apo dhe shpërngulje nga shtëpitë e tyre.
Në kongres, përveç raportit të hollësishëm për gjëndjen e shqiptarëve nën Jugosllavinë, u saktësua, se: “Gjëndja e vështirë në Kosovë para 2-3 vjetëve e pranuan Qeveria e Beogradit dhe mediumet serbe me rastin e shkarkimit të Minsitrit të Punëve të Brëndshme të Jugosllavisë A. Rankoviq, me të cilin rast dolën në shesh krimet dhe mizoritë e bëra ndaj shqiptarëve”.
Mes të tjerave, në raport thuhet në formë revolte: “Në zemër të Evropës, afër dy million kosovarë shqiptarë ndrydhen nëpër kampe, arrestohen, torturohen. Ma se 50.000 shqiptarë, janë vramë nga fundi i 1944-s deri me 1965, nga regjimi komunist i vendosur mbas luftës, edhe bota hesht, ndërsa Marshali Tito çon zanin për të drejtat e vendeve ma të vogla të Afrikës”.
Me këto fakte, justifikohen edhe demostratat e rinisë kosovare, pikërisht një ditë para përvjetorit të Pavarsisë. Këto revolta dëshmojnë për shpirtin kryengritës dhe janë thelbi i dëshirës, për të qënë të lirë e të pavarur, ku flamuri shqiptarë të valvitet pa frikë, e gjuha e embël shqipe të flitet anëkënd trojeve shqiptare.
Raporti, ilustrohet dhe me akt-akuzat konkrete të regjimit komunist, ku thuhet: “Në përiudhën prej 28 Nanduer deri me 1 dhjetor 1968, në Gostivar dhe në disa fshatra të kësaj komune, me qëllime të këqija, kanë valvitë flamujtë shqiptarë, kanë lëshuem parulla armiqësore, kanë shkaktuar urrejtjen nacionale në mes të popullsisë, kanë nxitë popullsinë e ndryshme anti-kushtetore, anti-shtetnore, dhe kundër Republikës të Maqedonisë”.
Këto sjellje të shqiptarëve për liri e barazi, konsiderohen si krime, ndonse më të madhe Jugosllavia propogandonte se “popujt e saj jetonin në harmoni, të lirë dhe të barabartë”. Kjo ishte një gënjeshtër e madhe, në rastin e shqiptarëve, të lodhur nga padrejtësitë në kurriz të tyre.
Menyrën sesi regjimi Beogradit trajtonte shqiptarët “Lidhja Kosovare”, në emër të afro 2 milion shqiptarëve, do çoj zërin deri në instancat më të larta siç ishin: zyrat e shtypit dhe diplomacisë, organizatat ndërkombëtare të paqes dhe mbrojtjes së të Drejtave të Njeriut, sindikatave etj. Mes të tjerave, informata saktësonte: “Nën regjimin e ri të ashtëquajtur socialist, politika e kombësive, që parashef Kushtetuta e shtetit federative jugosllav, nuk asht zbatue për kombësinë shqiptare. Ndërsa Mali i Zi me 450.000 banor nga të cilët pothuajse gjysma janë shqiptarë, dhe nji Maqedoni me 1.400.000 frymë, nga të cilët një pjesë e mire, përbëhet prej shiqptarësh, kanë republikat e tyre autonome, të një milioni e gjysmë shqiptarët ndodhen të ndamë në tri Republika, në at të Malit të Zi, Maqedonisë, dhe nji krahinëe ashtuquajtur autonome i asht ngjitun Serbisë. Qëllimi i kësaj ndamje administrative, asht fare i dukshëm: Jugosllavia don me shtyp çdo ndjenjë kombtare të shqiptarëve, çdo zhvillimi kulturor, për me i zhduk ma lehtë me anën e tmerrit dhe mizorive, të shpronsimit dhe kolonizimit”.
Dëshminë më të mire, mbi gjëndjen e popullsisë shqiptare në Jugosllavi e dha troç një nga shefat e policisë serbe, Millovan Jashoviç, kur desh të çfajësohej, për mizoritë e kryera kundrejt shqiptarëve: “Ishte më të vërtet gja e teprume dhe e neveritshme, – tha ai- por këtë mënyrë veprimi e kishim trashëgim”.
“Lidhja Kosovare”, në bashkëpunim me Komitetin “Shqipëria e Lirë”, u dërguan telegram OKB-së dhe Shtëpisë së Bardhë, lidhur me dënimin e 36 shqiptarëve në gjyqet e Pirshtinës dhe Shkupit.
Në veprën e Prof. Dr. Riza Sadikut, trajtohen shumë çështje të rëndësishme, ku midis tyre ishte edhe reagimi protestues i “Lidhjes Kosovare”, kundër Konferencës së Beogradit, për Marrveshjen e Helsinkut.
Ajo organizoi edhe tubime të tjera. Në historinë e diasporës, përmendet edhe sot e kësaj dite protesta e madhe para Shtëpisë së Bardhe, pikërisht ditën e 16 qërshorit 1977, kur do të mbahej Konferenca në Beograd.
Në kongreset e mëvonshme të BFGEE-së (Prill, 1982) në Strasburg të Francës, delegatët kosovarë paraqiten raportin dhe Rezulutën, për dhunën gjatë dhe pas demonstratave të vitit 1981. Asokohe manifestimeve të studentëve shqiptarë gjatë periudhës mars-prill 1981, forcat policore iu kundërpërgjigjen, duke ushtruar dhunë.
Nga raportet e kohës, thuhej se ishin vrarë mbi 3000 burra, gra e fëmijë, pa përfshirë këtu shifren e lartë të arrestimeve dhe turturave në burgje.
Këto masa shtypëse dhe vrasese të Qeverisë Jugosllave, janë mohim flagrant i shpalljes së përbotshme të Drejtave të Njeriut e i Kartës së Organizatës së Kombeve të Bashkuar, që Jugosllavia vetë i kishte nënshkruar.
“Lidhja Kosovare”, nuk e reshti aktivitetin dhe luftën e saj të ftohtë deri në realizimin e plotë të asaj që Jugosllavia e kishte trajtuar si “çështje të brëndshme” të saj. Organizata, arriti të bind opinionin ndërkombëtar, se Kosova s’ishte çështje e brëndshme e Jugosllavëve dhe me ardhjen e Millosheviqit në pushtet situate u bë më e rëndë, duke marrë tiparet e një gjenocidi dhe etnocidi të madh ndaj shqiptarëve.
Vëmendje të veçantë çështjes së Kosovës, po i kushtonin dhe revista e gazeta siç ishte javorja “Danas” e Zagrebit apo dhe prestigjozia “The New York Times” e datës 4 prill 1989 ku saktëson, se: “ Në Prishtinë e në Ferizaj për një ditë kshin vdekur 15 veta, se në Prizren kishte parë shumë të rinj të moshës 9-13 vjeçarë të plagosur rëndë nga plumbat shpërthyes dum-dum, të cilat armë me konventa ndërkombëtare dhe me marrëveshjen e Gjenevës janë të ndaluara”.
Ajo që theksohej në kongreset e BFGEE-së, ishte reale, se: “Pa një zgjidhje të drejtë të çështjes së Kosovës në Ballkan, nuk duhet pretenduar të ketë paqe dhe qetësi”. Lidhja Kosovare, tregoi gatishmërinë e saj në vitin 1993, duke mbështetur dhe “Lidhjen e Çamerisë”, në Kongresin e BFGEE-së, që u zhvillua në Flenesburg të Gjermansië, ku, përveç delegacionit të Organizatës së “Lidhjes Kosovare” të udhëhequr nga Prof. Luan Gashi Sekretar i Përgjithshëm dhe nga Hafëz Jusuf Azemi e Ajet Rushiti, anëtarë të Komitetit Qendror, punimet e kongresit, u ndoqën dhe nga Sekretari i Parë i Ambasadës së Shqipërsië në Bon, Bardhyl Kulla, gazetari kosovar Jusuf Buxhovi dhe pjesëmarrës për herë të parë ishte dhe Kryetari i Shoqatës Politike Atdhetare “Çamëria”.
“Lidhja e Çamerisë”, paraqiti një raport përgatitur nga Prof. Kolë Boçari, ku, me fakte dhe dokumente paraqitet dhuna e organizuar dhe sistematike të regjimit grek ndaj popullit shqiptarë çamë, gjatë gjithë periudhave historike. Aty u kërkua, që Kongresi të ushtronte trysni mbi Qeverinë Greke, që të lejoj kthimin e çamëve në trojet e tyre nga ishin shpërngulur, tu kthehej pasuria dhe të lejohej zhvillimi i kulturës kombëtare.
Lidhja Kosovare, veproi pareshtur, duke i dërguar dhe informuar dhe Shtëpinë e Bardhë, për çështjen e shqiptarëve nën Jugosllavinë.
Pas viteve 90’ Lidhja Kosovare, apelonte dhe kërkonte vazhdimisht, që ndërkombëtarët të mos lejonin që Kosova të kthehej në një Bosnje të Dytë.
Në vitet 1995-96’, burgjet ishin mbushur me elitën kosovare, të kryesuar nga Prof. Ukshin Hoti, dhe anëtarët e Kuvendit të Kosovës, si: Bajrush Xhemajli, Adem Salihaj, Xhelal Canziba etj. Po ashtu autoritetet serbe, përtej çdo limiti sulumuan dhe vendet e shenjta sikurse ishte rasti i Kishës Katolike të Bishtazhinit në Komunën e Gjakovës, si dhe torturuan barbarisht meshtarin e nderuar Don Viktor Sopi dhe motrën e nderit Roza Çerkini.
Gjëndja në Kosovë dita ditës po përkeqsohej. Këtë gjë e pasyqon edhe shtyp i huaj. Kështu revista analitike me famë botërore *The Economist” (Londra) e datës 29 mars 1997, i kushton një artikull, duke u shprehur se“Gjendja në ato vënde është si një kuti baruti, e gatshme për të shpërthyer në çdo moment”.
“Lidhja Kosovare”, në kongresin e radhës të BFGEE-së të mbajtur në Çeki, kërkoi me një rezozlutë të veçantë, që urgjentisht të vendoseshin trupat e NATO-s në Kosovë. Kjo inisiativë u pranua unanimisht nga Kongresi. Ndërhurja në Kosovë e NATO-s (të kryesuar nga SHBA) ishte e pashmangshme dhe zgjedhja e duhur, për të ndërprerë gjenocidin biblik serb ndaj shqiptarëve.
Siç vihet në dukje, në gjithë aktivitetin e Lidhjes Kosovare, qëllimi kryesorë ishte ndërkombtarizimi i çështjes Shqiptare nën Jugosllavi, në çdo përvjetor të Pavarsisë dhe në çdo aktivitet tjetër, kërkohej zgjidhja e çështjes shumë delikate. Mbështetja nga shumë senator e kongresistë amerikanë, nuk mungoi. Kjo reflektohet shumë bukur edhe nga studiuesi Prof. dr. Riza Sadiku në veprën voluminoze, duke përmendur konkretisht shumë emra, sipas kontributit të secilit prej tyre.
S’mund të lëmë anash ndërhyrjen e Organizatës Lidhja Kosovare, më 17 qershor 1982, pranë Ambasadorit të Kombeve të Bashkuara Z. Jane Kilpatrick për njohjen e Republikës së Kosovës, në kuadër të Jugosllavisë, si dhe të kërkohej amnisti për mijëra shqiptarë, që gjenden nëpër burgje jugosllave.
Cilësohet dhe lidhja e ngushtë e bashkëpunimi për zgjidhjen e çështjes Shqiptare, mes Komiteti “Shqipëria e Lire”, “Ballit Kombëtar” dhe “Lidhjes Kosovare”, ku dhe organet e shtypit të këtyre organizatave ishin mjetet informuese për diasporën si gazeta Flamuri, Besa, Përpjekja Kosovare. Lidhja Kosovare, do të mbahet mend si zëdhënëse të palodhura e çështjes shqiptare deri në vitin 1999, ku dhe NATO ndërhyn në Kosovë për t’i dhënë fund gjenocidit të politikës së Beogradit mbi shqiptarët.
Lidhja Kosovare, mbështeti fuqimisht luftën e Ushtrisë Çlirimtare të shqiptarve të Maqedonisë dhe Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës.
Historiani Prof. Dr. Riza Sadiku, me seriozitet dhe fakte të pamohueshme, ka arritur që me anë të kësaj vepre të na paraqes veprimtarinë e emigracionit shqiptarë që e dëshiruan atdheun e tyre të lirë dhe për këto ideale u përpoqën fizikisht, mendërisht dhe financiarisht, duke bashkuar forcat pranë Lidhjes Kosovare, për t’i shërbyer atdheut, i besuan pjekurisë politike dhe vendosmërisë së organizatës në fjalë.
Për çmueshmërine e kësaj vepre, na tregojnë burimet e përdorura përveç arkivave të aktivistëve kosovar, që ishin pjese integrale e Lidhjes Kosovare, janë dhe shtypi emigracionit e i huaj si dhe veprat e studiuesve shqiptar, që kanë studiuar mërgatën shqiptare.
Rëndësia e veprës, nuk u shërben vetëm historianëve të sotëm, por edhe brezave të ardhshëm, që do t’a shkruajnë historinë me pa-anshmëri dhe të zhveshur nga dogmat.
Kjo vepër e mirëseardhur e historianit të mirënjohur Prof. Dr. Riza Sadikut, shërben si referencë për atë version zyrtar të historiografisë shqiptare.