NGA GËZIM LLOJDIA/
Klubi i shkrimtarëve”Petro Marko “ Vlorë, promovoi krijimtarin letrare si dhe botimin e fundit të shkrimtarit shqiptaro-amerikan Petraq Janko Pali.Në fillim u shfaq një dokumentar kushtuar kësaj krijimtarie pergatitur nga G.Llojdia dhe më pas Myrteza Mara,Kryetar i Klubit të shkrimtarëve “Petro Marko” në fjalën e hapjes në promovimin e veprës letrare të shkrimtarit Petraq Janko Pali nënvizoi se :Kam folur dhjetra herë në këtë podium, e në të tjera si kjo, për veprimtarit e shumta letrare, për diskutime e vlerësime që organizon Klubi ynë “Petro Marko”, vlerësuar nga Bashkia me titullin “Mirënjohje e Qytetit të Vlorës”, por sot ndihem më ndryshe sepse më duhet të them pak fjalë për mikun tim të respektuar, poetin e shkrimtarin Petraq Pali.Thashë pak dhe jo shumë, sepse për Petraqin kam të them një det me fjalë e mos të mbarohen. Kam një det me mall e kujtime të adoleshencës dhe vitet e mëvonshme e përsëri mos të mbarohen.Jemi miq të hershëm dhe e kemi ruajtur këtë miqësi të pastër, aq sa dhe vetë e kemi zili.Ishim nxënës në pedagogjike të Vlorës, me konvikt në Ujin e Ftohtë (shtatë pallatet) dhe shkollën tek është sot ajo mjeksore. Petraqin e mbajnë mend të gjithë shokët sepse ishte Petraqi-djali çapkën nga Qeparoi, biri një mësuesi të nderuar e të respektuar, por që nuk linte dy gurë bashkë. Drejtori ikonviktit, i ndjeri Safet Kofina, emrin e Petraqit e mësoi që ditën e parë, ashtu si edhe kujdestari Rushit Ismaili, Petraqin kishte si fishkëllima në buzë ngado shkonte.I dashur si Petraqi! I mirë si Petraqi! I dhembsur në shoqëri si Petraqi I pakursyer si Petraqi! Shpirtbardhë e buzagaz si Petraqi – rrallë ia gjeje shokun atëhere, më rrallë ia gjen edhe sot.Çdo mëngjes diçka nuk do shkonte nëpër dhomat tona të gjumit. Dikush kërkonte këpucët e tij sepse poshtë shtratit ishin një palë të tjera. Dikush tjetër shikone se çorapet nuk ishin njëlloj dhe kërkonte ndihmë nga shokët për të bërë shkëmbimet, por nëse nuk do ndodhnin nga këto fenomene, të cilat na mbushnin me gaz fëmijënor, atëhere kishte dy arsye: Ose Petraqi kishte ikur në fshat, ose do ishte pa qejf.Dhe të flasësh për pjesën tjetër të jetës së Petraq Palit do duhet të ligjërojnë më shumë ata që u rritën e punuan së toku, që udhëtuan me të nëpër shtigjet e ngushta të jetës dhe kohës. E megjithatë Petraq Pali, falë dhuntive dhe aftësive të veta, përherë ruajti boshtin e karakterit të tij human e paqësor në mardhënieve me njerëzit, shoqërinë, familjen.Por sot Petraq Pali na ka mbledhur si njeriu i letrave, si shkrimtar dhe poet. Dhe patjetër për këtë do flasin edhe të tjerë, për këtë edhe pret urime, kritika e vlerësime.Nëse do udhëtojmë nëpër trasenë e kohës, andej ku Petraqi ka shruar shinat e veprave të tij letrare do shikojmë se kemi një rrugë jo të lehtë, sepse nuk është pak të shkruash e botosh 24 libra në poezi e prozë si dhe të nxjerësh në dritë disa vepra nga i ati i tij, Mësuesi i Meritur Janko Pali. Dhe të gjitha këto në harkun kohor të 14 viteve.Petraq Pali dhe shumë të tjerë nga ne mund të quhen edhe “Shkrimtar pas rënies së murit të Berlinit”, por të gjithë kanë patur si motiv kryesor vrullin e pandalshëm për shprehur akumulimin shpirtro dhe per të kapur “kohën e humbur”.Aktiviteti i Petraqit është i pandërprerë. Me fillimet e tij në emigracion në Amerik ai përveshi mëngët seriozish. Kishtë shumë ujë diga e shpritit të tij krijues dhe patjetër duhej shpërndar nëpër turbina për të rrezatuar kulturë letrare dhe histori,Tani që unë them këtu se Petraq me inisiativën dhe financimin e tij hapi shkollë shqipe “Janko Pali” në Virxhinia, për fëmijët e emigrantëve shqiptar, duket si e pabesueshme, por ja që Petraqi e ka bërë, duke e udhëhequr i vetmi këtë akt bamirës e patriotik për dy vjet radhazi.Nëse unë them sot këtu se Petraq Pali të gjithë veprën e tij letrare, mbi 10.000 kopje e ka shpërndarë falas ndër lexues, madje duke vënë edhe shënimin përkatës në kopertinën e librit, pra edhe kjo do duket pak e besueshme, por ja që Petraqi edhe këtu është unik.Nëse unë do them tani se Petraq Pali është vlerësuar me “Pendën e Artë” në fushën e publicistikës nga shoqata e shkrimtarëve shqiptar të Amerikës, patjetër që këtë do e besoni. Po ashtu nga kjo shoqatë libri i tij “Zhdukja misterioze e Besnik Memës” është vlerësuar me çmimin e tretë.Petraq Pali mund të quhet edhe “shkrimtari dhe poeti i qejfit të qejfit të vetë”. Ai shkruan për jetën që ka jetuar, për impresionet e thella që janë rrënjëzuar ne ndërgjegjen e tij letrare. Fantazia artistike ndërthuret aq bukur me realitetin e ngjarjeve të shumta, me trillet e penës që e bëjnë veprën të shijshme dhe tunduese për ta rishjiuar.Herë-herë nëpër veprat e tij letrare ngatërrohesh fare lehtë me bëmat e heronjve dhe ato të Petraqit, aq sa në disa raste të duket sikur ke të bësh me autobiografi, por jo! Petraqi vesh lëkurën e heroit, ose futet në lëkurën e tij për t’i dhënë vërtetësi veprës, për ta afruar atë me të vërtetën.Të lexosh romanin “Gruaja me të zeza” ngërthehesh keq nga situatat, ngë dekori, nga ngjarjet me aq vërtetësi sidomos kur shikon se ngajrjet më dramatike ndodhin në një qytet rus. Po ashtu tek “Geku Kondo”, “Misteret e kosovares së bukur”, “Zhdukja misterioze e Besnik Memës”, etj.Dashuria për vendlindjen është si një fill i blertë, por i përlotur me lot malli e bese-është një tjetër veçori në krijimtartinë letrare të P Palit. Qeparoi i tij është “Olimpi” ku falen gjithë dashuritë e brezave dhe kjo e bën Petraq Palin edhe poet me vargje e me shpirt. 1.5 milion lekë (të vjetra) dha Petraqi për shkollën e fshatit. Po aq mbresëlënës është edhe gjesti human i tij në ndihmë të një ushtarë kosovar, i plagosur, por ishte në Itali dhe kishte nevojë për kontribute. Petraqi edhe këtu tregoi shpirtin e tij bujar.Nëpër gjurmët letrare të shkrimtarit Petraq Pali brezat do shikojnë djersën, mundin dhe talentin e njeriut punëtor që mbolli shpirtin e vet edhe nëpër libra.Sigurisht sot është promovim i veprës, por edhe kritika e ka thënë e do ta thotë fjalën e saj sepse pena e Petraqit nuk do rreshti kurrë së shkruari, nuk do pushoj asnjëherë së kënduar për jetën dhe dashurinë zemra e tij djaloshare.Duke i uruar mikun tonë shëndet e lumturi, krijimtari të suksesshme dhe jetë të gjatë, po e mbyll këtë fjalë me një thënie të Dr Isuf Luzaj:

“Ec pa qendruar se koha e hapsira janë relative dhe maten me punën që kryejmë, jo me vite e cila është absurde!”
Ndërkohë shkrimtari u vlerësua me titullin ;’Mirënjohje e Klubit të shkrimtarëve”Petro Marko “ Vlorë ,titul të cilin e dorëzoi Vangjel Pici,pedagog i shkrimtarit gjatë viteve të rinisë.
Shkrimtari Perparim Hysi ardhur nga Tiranë në këtë promovim tha :Ju përshëndes, o miq nga Vlora. Folsja, kur më dha fjalën tha se jam nga Tirana. Nuk jam nga Tirana (atje jam qeraxhi), jam nga Fieri, por më ka bërë vlonjat miku im Luan Çipi. Kam ardhur për mikun tim të shtrenjtë, Petraq Janko Pali që sot është “dhëndërri ” i këtij promovimi të bukur. Për Petraqin kam shumë për të folur, po para se të dalë në “stere”, dua të ndalem në një koregjim të asaj që lexoi profesori i nderuar Pellinxhi ( të më falë në s’e mbaj sakt mbiemrin), kur foli për miqësinë gjysëmshekullore të Petraq Palit e Myrteza Marës, midis tjerash tha:-…kanë qenë djem të gjallë e pak xhagajdurë. Profesori i nderuar, jo “kanë qenë”, po janë, ende, po ata “xhagajdurët” e dikurshëm kur, në se nuk zënë “botën me gurë”, si qëmoti, sot janë bërë njerëz me integritet dhe me emër në fushën e letrave. Ata, që të dy, kanë secili zërin e vet në prozë e poezi.Kur marr të flas për Petraq Palin, nuk di pse më kujtohet nobelsisti portugez, Fernando Pesoa që thoshte: “…deri më sot, nuk pashë as një BUdë dhe as një Krisht që të “qajë” për mua…”. Petraq Pali duke u marrë me krijimtarinë shumëplanëshe të babai të tij të nderuar, Janko Pali, për fat të mirë është pema që ra nën pemë. Sistemoi gjithë atë punë të tij ( Janko Pali, Mësues i Merituar) dhe “sinagogën” e Njeriut-Insitucion Janko Pali e nxori në dritë. Nuk mjafoti me kaq, ai iu vu krijjimtarisë artistike dhe sot është autor i 24 librave në prozë e poezi. Ai në gjithë zhanret që trajtonkrijon një auditor të çuditshëm. Trajton tema unike, siç janë ato me agjentë, zbulues dhe dedektivë dhe jo më kot unë e kam quajtur “Zhorzh Simenon”, pa komisarin Megre. Nuk ka punuar qoft dhe një ditë në” llagëmet ” e minstrisë së mbrëndshem se nuk ka qenë as Mark Dodan dhe as Apostol Nasi e të tjerë, por të jep prova të tilla si Besnik Mema apo Ana Mihajllova që nuk ke si nuk i heq kapelen.Nga ana tjetër, s’kam se si mos më vij ndërmend, nobelisti kilian Pablo Neruda që kur Kili qe në rrezik, lëshoi kushtrimin:”… dhe fshatari të shesë një copë të lëdninës së tij”. Petraq Pali e ka bërë këtë: hapi shkollën “Janko Pali” (me të gjitha shpenzimet e veta) për t’u mësuar shqip vlëglushëve shqiptarë atje, në Virxhinia të Amerikës. E sa për lehtësinë që ka në trajtimin në prozë e poezi, jo vetëm Petraqi, por dhe Luan Çipi, kanë të njëtën lehtësi,sa më kujtojnë vargjet që thotë Noli për Skënderbenë, kur përktheu Logefellovin: “… dhe i pushtoi me aq lehtësi/ sa zë burri veshnë e tij/. Petraqi tregon bukur dhe nuk shpik. Ndodh ajo që thotë Gorki: “Ngjarjet e vërteta janë përrallat më të bukura!”. Tej kësaj thënieje, nuk kam seç shtoj tjetër. I uroj dhe me llibra të tjera.P.S.Me që shkrimin po e shkruaj sot, jashtë fjalës sime, nuk kam se si mos qëndroj pa përshëndetur me këtë rast dhe ca dashamirë të mi në këtë takim: e kam fjalën për mikun tim Bardhyl Mezini, për Aktorin e madh, Albert Verria, Për “Ustanë e madh” të futbollit, Mexhit Haxhiu. Për mikune Petraqit e të LUan Çipit, të nderuarin, Ejup MIta, për të kundondodhurin dhe të gjendurin, Gëzim LLojdia, për Mjeshtërin e madh, Miho Gjini që kish ardhur me një frymë nga Athina. Një përshëndetje shumë prekse për zonjën e nderuar, Hanëme Çipi që së bashku me Luanin aq të mirë më ofruan miqësinë tyre të sinqertë për ta kaluar natën në shtëpinë e tyre.Për aq të mirën dhe aq altruiste, Laureta Petroshati, për Ed Pash Vlonjatin, për z.Agalliu; për zotrinë e nderuar Luan Toto dhe të mbesën Anila Toto. Për mikun tim të shtrenjtë, Spiro Naqon dhe, pa dyshim, për Çiftin e lumtur: Vasil Bifsha dhe zonjën e tij nga Dibra, që nuk se si t’ua shpërblej: duke më shërbyer me makinën e tyre jo vetëm i përshëndes,por ju them se jam borxhëli i mirë: di t’i shlyej borxhet. I përshëndes dhe të gjithë ata që, ndoshta, nuk më njihnin, le të më mbajnë mend, si bregas që janë me këngën e Kapedan Nases.
Shkrimtari Luanh Cipi në kumtesën kryesore midis të tjerave tha:Kam shkruar dhe komentuar shpesh për veprimtarinë letrare dhe publicistike të Petraq Janko Palit. Sa herë që lexoj librin e radhës, çuditem dhe mrekullohem nga rritja transformuese e tij. Kështu më ndodhi dhe me librin e tij të fundit, të titulluar “DASMËMORTI”.E kam njohur Petraqin djalë, shumë vjet më parë, kur punonte si teknik ndërtimi, në “Drejtorinë e Ujërave” në Vlorë. Një i ri simpatik plot energji, gjithnjë i qeshur dhe i gëzuar, që të falte me tepri sa e takoje, miqësi e dashuri. Ai, gjithë ditën lëvizte majë një motoçiklete, për të drejtuar e kontrolluar punimet e rrjetit të shpërndarjes së ujërave për vaditjen në sistemin e bujqësisë së Rrethit Vlorë. Mund të bëhej një inxhinier ndërtimi i shquar, tek e shihje midis skicash e projektesh, apo kur zgjidhte variantet optimale në zbatimin e punimeve ndërtuese, mirëmbajtëse, pastruese e bonifikuese, po kurrë nuk mund të mendoje se ai do bëhej një poet e prozator në zë. Kjo, ndofta se rutina e punëve të përditshme, po dhe dëshira për shoqëri e aheng, nuk i linin kohë të lirë, që të merrej me pasionin që e mbante thellë të ndrydhur në shpirt dhe që ia guduliste çdo ditë, babai i tij i pazakontë, mësuesi i merituar, patrioti Qeparotas, Janko Pali. Gjithnjë i çuditshëm dhe interesant. Gjithë jeta e tij, aventurë shëtitëse me plot ngjarje e mbresa. Lindi e ndenji pak kohë në Qeparo, po bredh pa u ndalur qytet e kryeqytet, shkollë më shkollë e shtet me shtet; mëson për mjekësi, ndërtim, pedagogji dhe se fundi në pleqëri, mandej më i moçëm edhe se i madh Teofan Noli, kryen Universitetin dhe bëhet jurist.Ndërkohë, kanë ardhur si të pa pritura vitet e erës demokratike, që e ndryshojnë krejtësisht jetën dhe mentalitetin e Petraq Palit. Mërgimi, në Korfuz të Greqisë dhe në Virxhinia të Amerikës, e ngërthen me mallin, patriotizmin në gjenezën Jankopaliane e Qeparotase dhe nga dashuria për vendin e vetë, Qeparoin dhe Vlorën e veprimtarisë djaloshare. Aty, i kujtohen me nostalgji ngjarjet që e zbuluan Petraqin çapkën, si ajkën e të rinjve të gëzueshëm, të zotë, të dashur dhe që e vuri në ballin e tyre, si nismëtar e organizator, me epiqendër djemtë e bregdetit, po dhe me shokë e miq nga të gjitha trevat shqiptare. Te gjitha këto, të akumuluara në një mendje të ndritur, origjinale dhe më tej, të përpunuara në art, shpërthyen atje larg në dhe të huaj, dhe u kthyen në mbresa të pashlyeshme në prozë e në poezi brilante. Këto mbresa Petraqi, i mban të freskëta dhe i përtërin, me ardhjen e herë pas hershme në Qeparo, ku fle e ndrojtura muza frymëzuese dhe ku mesa duket e me sa shohim, si lejlekët mërgimtarë, po e ndreq folenë sipas kërkesave të kohës, për të gjetur më së fundi, si dhe shumë bashkëfshatar të tij, qetësinë e dëshiruar.
Në promovimin e këtij autori e morrën fjalën kritiku Miho Gjini,Dr Lluka,poetja Laureta Petoshati lexoi përshëndetjen derguar nga Shoqata e shkrimtareve shqiptarë në Amerikë.Një intervistë e autorit në Tv dhe kenga sarandiote ishte epilogu i kësaj feste letrare në qytetin e Flamurit.